Het Nieuwste Brabant

Het Nieuwste Brabant Deze pagina’s zijn tot stand gekomen in samenwerking met en onder volledige verantwoordelijkheid van de provincie Noord-Brabant

Brabant maken we samen

• Wim van de Donk, commissaris van de Koning provincie Noord-Brabant

Verbinden, verbeelden, organiseren, ondernemen: Brabanders zijn er goed in. Daaraan geven wij in de geschiedenis steeds opnieuw vorm. We staan niet stil! Brabant doet het prima, in Nederland, in Europa. Successen vieren we, maar op onze lauweren rusten kan niet. Over onze toekomst moeten we nadenken. Er verandert veel: in de manier waarop we samenleven, in de technologie, in de economie. Nadenken is geen zaak van het provinciebestuur alleen. We doen het samen: democratie is meer dan stemmen, hoe belangrijk ook. Het is een mooie traditie in onze provincie om zo’n gesprek te voeden. Wat vinden de Brabanders belangrijk bij de ontwikkeling van onze provincie? Hoe houden we de balans tussen het economische, het sociale, het ecologische? Hoe combineren we leefbaarheid met een economie die aan onze kinderen goede kansen biedt? Welke van onze tradities zijn blijvend van belang? Dat vraagt om betrokkenheid van velen: van u, van maatschappelijke organisaties, van politici, van ondernemers, van onze universiteiten en hogescholen. Brabant maken we samen. Zestig jaar geleden vroeg commissaris van de Koningin Jan de Quay mensen om over onze provincie te schrijven. Dat leidde tot een fraai drieluik: Het Nieuwe Brabant. Nog steeds lezenswaardig, maar het gaat over het Brabant dat grotendeels achter ons ligt. Nu is er 'Het Nieuwste Brabant'. Het Brabant dat we samen gestalte geven, staat centraal. Het is een uitnodiging voor een gesprek. Het boek bevat essays van wetenschappers, interviews met meer en minder bekende Brabanders. Er is een digitale publieksversie, met filmpjes, infographics en samenvattingen van het boek. U kunt zich op vele manieren voorbereiden op dat gesprek over onze toekomst. Maar we willen elkaar natuurlijk ontmoeten. Om met elkaar te spreken over de toekomst van onze mooie provincie. Op deze pagina’s en op internet kunt u er van alles over lezen. Beschouw het als een uitnodiging om mee te denken. U bent van harte uitgenodigd! Wim van de Donk Commissaris van de Koning provincie Noord-Brabant Arnoud-Jan Bijsterveld, hoogleraar Cultuur in Brabant, Tilburg University “De uitdaging is oprechte gevoelens van regionale lotsverbondenheid en plannen en idealen omtrent de economische, ruimtelijke en politieke toekomst van de regio te verbinden met accurate, geloofwaardige en beleefde verhalen over het verleden, de cultuur, de mensen en de taal van de regio.” Wim van de Donk, commissaris van de Koning, provincie Noord-Brabant “We leven in een tijd van grote en ingrijpende veranderingen. Die zijn van alle tijden. Maar ik kan me niet onttrekken aan het gevoel dat we leven in een tijd van fundamentele veranderingen, een tijd waarin zelfs de veranderingen veranderen.”

Jannemarie de Jonge, landschapsarchitect “In de groeiende behoefte aan authenticiteit, herkenbaarheid en betrouwbaarheid van producten en diensten zie ik kansen voor een nieuwe relatie tussen stad en land, tussen natuur en cultuur.” A.F.Th. van der Heijden, schrijver “Philips was de Zonnekoning. De naam was synoniem met dagelijks brood.” Johannes Hahn, lid Europese Commissie “Noord-Brabant is een van de meest vooruitstrevende regio’s in Europa. Economisch, maatschappelijk, maar bovenal ideëel: het wil Europees zijn en innovatief, omdat het weet dat daar zijn toekomst ligt.”

foto: Marc Bolsius

Gabriël van den Brink, hoogleraar Bestuurskunde, Tilburg University “Brabanders zijn van oudsher een slag van aanpakken geweest. Hard werken, een eigen zaak opbouwen, kansen grijpen, tegenslag incasseren, nieuwe dingen verzinnen, volhouden: allemaal kwaliteiten die het sociale en economische leven in de provincie tot bloei hebben gebracht.” Jeannette den Hartog en Mariëlle Blanken, onderzoekers PON “Het ‘saamhorigheidsgevoel’ is een van de belangrijkste zaken waar Brabanders trots op zijn.” Theo Beckers, bijzonder hoogleraar Duurzame Plattelandsontwikkeling, Tilburg University “Het begrip groei is aan herziening toe. De toe-

komst zal in het teken staan van anders en beter in plaats van meer en verder.” Paul Brusse, als historicus verbonden aan het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur, Universiteit Utrecht “Goed onderwijs was van grote betekenis voor de groei van de kennisintensieve industrie, een terrein waarop Brabant zich steeds meer profileert.” Jan Marijnissen, voormalig fractieleider SP “Er wordt over het biechten van destijds altijd heel denigrerend gedaan, maar ik vond het een fantastisch compromis tussen het handhaven van normen en waarden en het begrijpen van de realiteit. Heel Brabants.”

Verbeelden

HET NIEUWSTE ONDERNEMEN

Kunst en cultuur als aanjager van innovatie

Elkaar stimuleren en sterker maken

In een interview in het boek roemt ook Jumbo-topvrouw Colette Cloosterman-van Eerd de Brabantse kennisdeling. Voor haar staat Veghel, het epicentrum van de supermarktketen, model. Mensen ontmoetten elkaar daar bij de hockeyclub, voetbalclub of in de kerk: “De gesprekken gingen al gauw over de zaken. Daar stimuleerde je elkaar en zo maakte je elkaar sterker.”

foto: Marc Bolsius

Hetzelfde is te zeggen over Eindhoven, waar Philips en DAF grote crises moesten doorstaan. Nu is Brainport de slimste regio ter wereld. Het typeert de veerkracht en het optimisme die Brabanders eigen zijn.

Volgens Aussems, die één van de essays schreef in het boek Het Nieuwste Brabant, heeft deze provincie nóg een eigenschap waar andere regio’s stikjaloers op zijn: “Samenwerken. Dat is een soort onbewuste kwaliteit geworden van de Brabander. Samenwerken en tegelijkertijd kunnen concurreren stelt wel hoge eisen, maar het is een sport die we hier uitermate goed kunnen beoefenen.”

Creatievelingen bliezen tradities, technieken en ambachten nieuw leven in. Bedrijven als VDL, Jumbo en ASML innoveren en floreren. In West-Brabant trekt de biobased campus de aandacht. Volgens Thom Aussems, directeur-bestuurder bij woningcorporatie Trudo in Eindhoven, waren het bij deze omwenteling niet louter de grote (familie) bedrijven die voorop liepen: “Die innovatie heeft zich de afgelopen twintig jaar breed genesteld in bijna alle bedrijven. Van groot tot klein en ook in de creatieve en culturele sector.”

Verbinden

Europa lonkt, evenals de globalisering. Op eigen kracht is Noord-Brabant al ver gekomen, maar om ook internationaal mee te doen, moet de provincie een duidelijk profiel laten zien en meer samenwerken met andere regio’s, om gewicht in de schaal te leggen. Want hoe prachtig de succesverhalen ook zijn, ze bieden geen garantie voor de toekomst. Je daarop blindstaren, zou kortzichtig zijn.

Fietsend door Brabant zie ik grote ideeën stil door veelzijdig grasland gaan, bijna ondenkbaar hoe rank ze als reeën, met ploeg en techniek, in het vaandel staan; en op de oneindige paden weer zichtbaar de akkerlanden en bos hand in hand, stuifduinen, parken, meanders, landschap van beekloop, polders en dekens dekzand. De lucht is er licht en de zon lijkt als een lamp in de tinten van schilders in verf gehuld, en in alle gemeenten wordt de hang naar gevaarte, nieuws, noviteit soms nuchter betwist, toch geduld.

Belofte van Brabant

foto: Marc Bolsius

De textiel- en leerindustrie in NoordBrabant gingen in de vorige eeuw grotendeels ten onder. De regio’s Tilburg, Helmond en Waalwijk werden geconfronteerd met een geweldige malaise. Vanuit deze moeilijke omstandigheden is een nieuwe toekomst gebouwd.

VICKY FRANCKEN Kunnen kunst en cultuur een belangrijke rol spelen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken? Het antwoord op deze vraag is volmondig ‘ja’. Van oudsher is NoordBrabant een voedingsbodem voor theater, kleinkunst en beeldende kunst. Van Jeroen Bosch tot vernieuwende, meerdaagse cultuuruitingen als Boulevard, Festival Mundial en Glow; ze zijn er allemaal een exponent van. Met hun verbeelding verschaffen ze creativiteit, die onze blik verruimt én onze vaardigheid om

Illustratie: Marc Mulders

Organiseren

HET NIEUWSTE VERBINDEN

‘Het Brabantgevoel is een werkwoord’ leeg staan? Zekerheden van vroeger verdwijnen als sneeuw voor de zon. Dan is het fijn om ergens bij te horen, om binding te hebben met je omgeving.

De tijd dat mensen hier als vanzelfsprekend lid zijn van een club of organisatie, is voorbij. Onderzoek wijst uit dat we behoorlijk gelukkig zijn, maar dat dit vooral geldt voor ons eigen leventje ‘thuis’. Er zijn tegelijk ook zorgen over trends in de wereld om ons heen.

Cultuur en identiteit laten zich echter niet van bovenaf sturen. Dat heeft de commotie rond het Brabantse volkslied ons in 2003 wel geleerd. Hoogleraar Vrijetijdswetenschappen aan de Tilburg University Hans Mommaas schreef in het boek Het Nieuwste Brabant een essay over het ‘Brabantgevoel’. Volgens hem moet dat nooit doelbewust onderdeel worden van beleid: “Het Brabantgevoel moet vooral een bron zijn van samenwerking en samen dingen doen. Het is dus veel meer een werkwoord dan een passief symbolisch idee.” En kenner van onze volkscultuur

We hebben te maken met ontwikkelingen die steeds sneller gaan. Wie had tien jaar geleden kunnen bedenken dat we nu een groot deel van onze aankopen doen via het internet en dat er door die ‘bestelbusjeseconomie’ veel winkelpanden

Joks Janssen, hoogleraar Ruimtelijke planning en cultuurhistorie, Wageningen University en hoofd Kennis en Onderzoek, provincie Noord-Brabant “In de overgangszone tussen stad en land zien we bezieling in meervoud en van onderop ontstaan. Daar ontmoeten steeds meer producenten en consumenten elkaar in de eerste plaats als burgers, die elkaar vinden in een gemeenschappelijke zorg om de leefomgeving.” Paul Rüpp, voorzitter College van Bestuur Avans Hogeschool “Leren wordt steeds meer synoniem aan leven. Het een kan niet meer zonder het ander. Hokjes, vakjes, het een afschermen voor het ander is voorgoed voorbij. De nieuwe campussen worden broedplaatsen van ideeën.”

met onzekere situaties om te gaan. Hoe maken we van Noord-Brabant een provincie die mensen kan blijven aantrekken en uitdagen? Voor kunst en cultuur is hierbij nadrukkelijk een rol als aanjager weggelegd. Cultuur versterkt de leefbaarheid en dat is ook vanuit economisch perspectief van groot belang. Veel grote bedrijven vinden een bloeiend kunstklimaat belangrijk om internationaal talent aan zich te kunnen binden. Ook bedrijven die zich in deze provincie willen vestigen, zoeken een aan-

genaam leefklimaat voor hun medewerkers. Waar vroeger het wonen het werken volgde, is dat vandaag de dag eerder andersom, met alle voordelen die daar voor een moderne provincie uit voortvloeien. Roel Rutten, universitair docent aan Tilburg University, zegt daar in het boek Het Nieuwste Brabant het volgende over: “Kenniscreatie en creativiteit gedijen in aantrekkelijke stedelijke regio’s. Regio’s met een goed woon- en leefklimaat, met een aantrekkelijke mix van oude en moderne architectuur en een gevarieerd aanbod aan culturele voorzieningen.” Visitekaartje van de Brabantse verbeeldingskracht is de Dutch Design Week, boordevol creativiteit en inventiviteit. Maar het is meer dan alleen technologie in een mooi jasje steken. Onder de noemer Agri meets Design, hielden boeren, beleidsmakers en ontwerpers samen ontwerpsessies. Ze bogen zich over thema’s als slimme verpakkingen, robots op het erf, educatie, crowdfunding en nieuwe businessmodellen. Dit soort sociale innovaties zijn nodig voor het oplossen van maatschappelijke kwesties als vergrijzing, energie, veilig voedsel en schoon water. Design en technologie gaan hierbij hand in hand. Daar is wereldwijd belangstelling voor.

(c) Martien Coppens / Nederlands Fotomuseum, Rotterdam en Brabant-Collectie, Tilburg University

Even pauzeren tijdens de drukke werkzaamheden op het land. Qua decor lijkt er in Noord-Brabant weinig veranderd, qua gebruik van landbouwwerktuigen des te meer. De foto boven is van Martien Coppens, fotograaf van Het Nieuwe Brabant, die eronder van Marc Bolsius, fotograaf van Het Nieuwste Brabant.

HET NIEUWSTE ORGANISEREN

Van burgerparticipatie naar burgerinitiatief Gerard Rooijakkers stelt: “Brabant is welbeschouwd slechts een idee. Maar wel een verrekes goed idee”.

Netwerken, elkaar opzoeken om zaken voor elkaar te krijgen en te organiseren; het zit Brabanders in de genen. Mensen bij elkaar brengen, de mouwen opstropen en oplossingen bedenken.

In een ander hoofdstuk breekt Joks Janssen, hoofd Kennis en Onderzoek bij de provincie, een lans voor een nieuw verbond tussen stad en platteland: tussen BrabantStad, de samenwerkende grote steden en de Vereniging Kleine Kernen Noord-Brabant, die beide nog te veel op zichzelf zijn gericht. “Ze hebben elkaar ook nodig: de stad heeft het platteland nodig voor waterberging, energiewinning en recreatie. Omgekeerd zit in de stad de innovatie, de dynamiek en de economie. Hét grote voordeel van Brabant is dat je vanuit de stad binnen tien minuten in het buitengebied staat. En omgekeerd.”

Harry Lintsen, emeritus hoogleraar Techniekgeschiedenis, Technische Universiteit Eindhoven “Het familiebedrijf mag zich, ook in Brabant, in een toenemende belangstelling verheugen. Ondernemers van familiebedrijven vormen de boegbeelden van de economie.” Kiki van Eijk, ontwerper “Juist in tijden van pessimisme kun je vreugde en hoop ontlenen aan schoonheid.” Hans Mommaas, hoogleraar Vrijetijdswetenschappen, Tilburg University “Waar het Brabantgevoel van Het Nieuwe Brabant nog stevig lag ingebed in een regionaal triomfalisme, als eenheid van volk, religie, gebied en geschiedenis, daar is het Brabantgevoel van Het

Nieuwste Brabant veel lichter, alledaagser en gefragmenteerder, maar ook praktischer, effectiever, eigenzinniger.” Roel Rutten, beleids- en organisatiewetenschapper, universitair docent Tilburg University “De manier waarop we met elkaar communiceren is de afgelopen twintig jaar radicaal veranderd. En daarmee ook de manier waarop we kennis uitwisselen. Kennis trekt zich niets meer aan van de muren van een bedrijf.” Jos Swanenberg, hoogleraar Diversiteit in taal en cultuur, Tilburg University “De traditionele dorpsdialecten kunnen bogen op authenticiteit omdat ze onderling sterk verschillen. Ieder dorpsdialect kent weer zijn eigen klanken-

Het succes van de Brabantse wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog is er slechts één voorbeeld van. De kracht van samenwerking in deze provincie wordt ook uitbundig geroemd in het boek Het Nieuwste Brabant. Sinds de komst van nieuwe, sociale media verbreden deze contacten zich bovendien nóg makkelijker, ook internationaal. foto: Marc Bolsius

Hoe belangrijk Brabanders het ook vinden dat ze in verbinding staan met een gemeenschap, krachten als individualisering werken ook in onze provincie door.

HET NIEUWSTE VERBEELDEN

palet en woordenschat, soms noemt men zelfs verschillen binnen kernen tussen boerenbevolking en middenstand of tussen het ene en het andere uiteinde van de kern.” Wies van Leeuwen, beleidsmedewerker Cultuurhistorie en Monumenten, provincie NoordBrabant “We luisteren niet zo goed meer naar bisschop en pastoor. En wie toch nog instemmend knikt, denkt er vaak het zijne van. Dat typeert de houding van de Brabander tegenover het gezag. Al eeuwen lang.” Anton Zijderveld, emeritus hoogleraar Sociologie, Erasmus Universiteit Rotterdam “Als het goed is word je door middel van educatie niet alleen knapper en intelligenter, maar ontwikkel

‘Bij elkaar kruipen’ levert NoordBrabant blijkbaar succes op. In het boek zegt arbeidsmarktprofessor Ton Wilthagen desgevraagd: “Vroe-

ger is daar veel om gelachen vanuit de Randstad, om het ons-kent-ons. Het is wel het element bij uitstek dat nu zijn vruchten afwerpt. Assemblagebedrijf ASML vaart ontzettend wel bij het ons-kent-ons; daardoor heeft men een omvangrijk, flexibel en betrouwbaar netwerk van toeleveranciers.” Op cultureel gebied zijn het Tiburgse poppdium 013 en het bloemencorso in Zundert rechtstreeks voortgekomen uit lokaal enthousiasme. Als het gaat om protest, is de organisatiegraad eveneens hoog. Met comités als ‘Burgerinitiatief megastallennéé’ is er een breed ‘Brabantberaad’ gekomen om van de intensieve veehouderij een toekomstbestendige, duurzame sector te maken. Het debat wordt niet geschuwd, maar ge-

je je ook tot een zelfstandig en verantwoordelijk, volwassen persoon - geen onderdaan meer maar een echte burger!” Jan Bluyssen †, voormalig bisschop van ’s-Hertogenbosch “Geloof is als een microscoop: het geeft een dieper inzicht, een wijdere blik, maar niet zonder ook de breuken en barsten dichtbij ongenadig scherp aan het licht te brengen.” Gerrit Braks, voormalig minister van Landbouw “Elk mens heeft drie productiefactoren, grond, kapitaal en arbeid. Door betere toepassing van de productiefactoren, door de scherpe efficiencyverbetering van de schaars beschikbare grond is een enorme sprong voorwaarts gemaakt, onvoorstelbaar.”

foto: Marc Bolsius

Ondernemen

voerd vanuit de insteek: we hebben het probleem samen laten ontstaan, we lossen het samen weer op. Jarenlang was het de kerk die ons bij de hand nam, een rol die gaandeweg door de overheid werd overge-

Frits van Oostrom, hoogleraar Nederlandse letterkunde, Universiteit Utrecht “Ik zelf ben geneigd wel een zekere mate van causaliteit te veronderstellen tussen crisis en creativiteit.” Colette Cloosterman-van Eerd, directeur Jumbo Supermarkten “Ondernemers boksen tegen elkaar op vanuit hun dorpse trots. Daartegenover staat het samen doen. Dat is de balans die Brabant voor het ondernemerschap uniek maakt.” Ton Wilthagen, hoogleraar Institutioneel-juridische aspecten van de arbeidsmarkt, Tilburg University “Ik ga niet idealiseren, niet romantiseren. Het is

nomen. Nu Den Haag de geldkraan dichtdraait, moet de samenleving zelf met oplossingen komen. Op kleine schaal schieten in dorpen en wijken energie-, zorgen glasvezelcoöperaties als paddenstoelen uit de grond. Het nieuwste organiseren

geen rustig bezit wat we met z’n allen hebben. Maar de sterren staan goed voor Brabant. En voor de rest is het gewoon werken. Nou ja, dat zijn we gewend, hard te werken.” Maarten Hajer,hoogleraar bestuur en beleid Universiteit van Amsterdam “Dat vind ik zo interessant aan Brabant, of het nu gaat om de industrie, de arbeidsmarkt of de veehouderij: er wordt toch steeds gewerkt aan een nieuw verhaal.” Vicky Francken, dichteres Duurzame warmte, die zit hem in daden op groen en maatschappelijk gebied en ook en toch, ontegenzeggelijk in het vormen van buren, bevolking, een band

bestaat eruit dat je slim weet in te spelen op veranderende omstandigheden die zich opeens voordoen. Burgerparticipatie slaat steeds meer om in burgerinitiatief. De volgende stap is dat overheidsparticipatie de burgers hierbij steunt.

tussen mensen met hun hart in hun hand op het moment dat ze die aan een ander geven. Thom Aussems, directeur-bestuurder Stichting Trudo, Eindhoven “Het succes van de regio is alles behalve een mirakel. Het is het resultaat van hard werken en slim voortbouwen op de humuslaag van de regio, die in de afgelopen honderd jaar is ontstaan. Rijke oogst van armetierige grond dus.”

Wim van de Donk, commissaris van de Koning, provincie Noord-Brabant “Met wind mee is het makkelijk fietsen, maar bij tegenwind komt het er pas echt op aan.”