GELOOF EN EMOTIES

Voor velen zal de koppeling van de begrippen geloof en emoties een mooi gevoel opleveren. Geloof kan ons toch immers liefde en zo blijdschap geven? Toch zullen er ook zeker juist confessionelen zijn bij wie de verbinding van geloof met emoties argwaan oproept. Emoties komen immers uit ons bewustzijn voort, hebben toch te maken met gevoelens? Voordat je het weet ben je middels emoties dan bezig met je eigen stemmingen en niet zozeer met God zelf. ‘De grote Karl Barth’ was toch niet voor niets zeer beducht om in de theologie na te denken over emoties en zo over de werking van geloof in ons bewustzijn?

Reeds verschillende jaren ben ik bezig met de rol van onze emoties in de ethiek, met name de christelijke ethiek. Heel specifiek doe ik een promotieonderzoek naar hoe vooral de christelijke ethiek omgaat met haat. Het gaat dan om de vraag hoe de ethiek helpend kan zijn om ‘voorbij de haat’ te komen. Haat is immers één van de sterkste emoties. Hopelijk is het voor ons zo dat de emotie ‘liefde’ een nog sterkere kan wezen. Dat is echter lang niet zo vanzelfsprekend. De filosoof Immanuel Kant zei zelfs ooit: ‘is er bij ons sprake van een blijvende haat, dan kun je nog maar één ding doen, en dat is naar de psychiater gaan…’ Onze Heer was in de Bergrede hieromtrent reeds heel duidelijk: ‘heb ook je vijanden lief in plaats van ze te haten en bid voor wie jullie vervolgen.’ (Matt. 5:43) Al met al, wanneer we nadenken over geloof en emoties komt er ‘een wereld aan gedachten’ boven.

Verlangen

Graag wil ik me hier en nu beperken tot de vragen: wat zijn eigenlijk emoties? En wat voor rol spelen ze in ons geloof? Er is een tijd geweest dat emoties er zeer toe deden in de theologie, zo ook in de tijd van de opkomst van de zogenaamde Nadere Reformatie. Toen in de 16e en 17e eeuw de rol van de Rooms-Katholieke kerk voor protestanten van minder waarde werd om zeker van het heil van God te zijn, ging men met name in de Nadere Reformatie kijken naar het bewustzijn om te duiden of het heil van God in de gelovige aanwezig was. In de taal van die tijd werd het woord ‘neiging’ gebruikt als term voor emoties. ‘Neiging’ is ook te vertalen met ‘verlangen naar’. De filosofie zegt behoorlijk eenduidig dat een emotie in ons ontstaat wanneer er een bepaald verlangen is. Kom je in het leven van alledag in aanraking met iets dat te maken heeft met een verlangen in jou, dan ontstaat een emotie. Een eenvoudig voorbeeld: wanneer je als kind hoopte een fiets voor je verjaardag te krijgen, en je zag je ouders een week van te voren de fietswinkel bezoeken, dan kan het niet anders dan dat je de emotie blijdschap op dat moment ervaart. Om een lang verhaal hier kort te houden, zelf ben ik zeer onder de indruk van de definitie van de filosoof Martha Nussbaum: ‘Emoties impliceren een oordeel over belangrijke zaken, een oordeel dat, doordat we een extern object belangrijk achten voor ons welzijn, een erkenning betekent van behoeftigheid en onvolledigheid tegenover delen van de wereld die we niet volledig beheersen.’ (Oplevingen van het Denken, p. 31). Onze emoties vertellen ons haast regelrecht wat onze verlangens zijn. Ik kan immers onderzoeken in mijn bewustzijn waarom ik blij of boos of bang ben. Paulus past dit ‘zelfonderzoek’ dan ook al toe in bijvoorbeeld Romeinen 13:8-14, 1 Korintiërs 13 en Galaten 5. Heel expliciet stelt hij ons de vraag: hoe ziet mijn leven er uit wanneer ik ‘de liefde niet heb’? Opeens wordt de theologie volledig praktisch. Mijns inziens is zo het Evangelie laten klinken heel hard nodig. Evangelie gaat zo direct bemoeienis hebben met ons bewustzijn. En wanneer we ergens behoefte aan hebben als laat-moderne mensen is het toch dat wel. Een God die ons aanspreekt tot in onze ziel.

VERWAARLOZING?

Toch is er veel schroom, ook in onze kringen, om geloof en emoties te koppelen, dit ondanks de invloed van Nadere Reformatie en Piëtisme in onze protestantse geschiedenis, ook ondanks de opkomst van een evangelicale wijze van geloven met oog voor de plaats van emoties. Komt dit omdat Karl Barth, zeer terecht, wees op het gevaar van toegeven aan de gevoelens van ‘de onderbuik’ en de opkomst van het fascisme? Komt het door een bepaalde verwaarlozing in de theologie van ‘onze binnenkant’. Alleen al bezig zijn met de opmerking van Paulus over ‘het hebben van liefde’ in 1 Korintiërs kan al zoveel opleveren. Wat mij betreft goed en belangrijk om op zorgvuldige wijze met geloof en emoties bezig te zijn…..

ds. Gerard van Velzen, De Lier