BELEGGERS BELANGEN nr. 39 | 25 september 2015 | â‚Ź5,95
ASML draait even wat minder goed maar blijft een uitstekend bedrijf ORDINA heeft nog steeds veel last van imagoschade door misstanden ADECCO lijkt niet langer in staat om zijn margedoelstelling te halen VOLKSWAGEN wacht een enorme boete AP
PENSIOEN PORTEFEUILLE NIEUW INZICHT OVER BELEGGEN NA 65
INHOUD | 3
WEEK 39 | 25 september 2015 17 | NEDERLAND
18 | NEDERLAND
26 | INTERNATIONAAL
31 | GRONDSTOFFEN
Altice breidt zijn Imago Ordina niet belang in de VS uit meer te repareren
Adecco ligt achter op concurrenten
Opleving aardgas van tijdelijke aard
Nog meer overnames zullen nodig zijn om voldoende schaalgrootte te krijgen op de Amerikaanse markt.
Manpower en Randstad zijn actief op segmenten van de uitzendmarkt die nu beter lopen dan die van Adecco.
De deels seizoensgebonden toename van de vraag is al ingeprijsd en de productie kan zo worden opgeschroefd.
Beschuldigingen over fraude bij aanbestedingen drukken de resultaten en jagen ook overnamepartijen weg.
14 | OMSLAGARTIKEL
INHOUD
5 | SPDR ENERGY SELECT SECTOR -19,7%
Nieuwe horizon De levensverwachting, de kosten voor gezondheidszorg, het beleggingslandschap zelf: zo goed als alles wat bij het opbouwen van een goed pensioen komt kijken is drastisch veranderd de afgelopen twintig jaar. Toch beheren veel beleggers hun portefeuille nog steeds alsof het 1995 is. Een individuele aanpak is voor de belegger die zijn pensioen nadert beter dan vertrouwen op versleten vuistregels.
9 | GEMALTO +2,3%
04 Commentaar 04 Sociale media 05 Portefeuilles 06 Lezersvragen 08 Beurs en Economie 09 Assetallocatie 13 Tips 14 Omslagartikel 17 Aandelen Nederland 22 Obligaties 24 Analisten 26 Aandelen Internationaal 30 What's Next? 31 Grondstoffen 32 Derivaten 33 Beleggingsproduct 34 Update 36 Technische Analyse 40 Koerswijzer 46 Educatie 48 Service 50 Tot slot
13 | MERCADOLIBRE DOMINANTE POSITIE 25 september 2015 | BELEGGERS BELANGEN 39
22 | OBLIGATIES
RISICOBEREIDHEID BELEGGERS NEEMT ZICHTBAAR AF
ACHTERGESTELD RAAKT BESMET Het uitstootschandaal raakt niet alleen het aandeel Volkswagen. Ook de obligaties werden er door getroffen, met uiteraard de achtergestelde leningen voorop. En hoe zit het met die van Casino en Delta Lloyd? De uiteindelijke schadepost van het schandaal is nog niet duidelijk.
tekst: Stephen Hendriks
'A
chtergesteld lijdt mee met de onrust op de aandelenmarkten' schreven we ruim drie maanden geleden in deze rubriek. Aan dat meelijden is helaas nog geen eind gekomen. Het effectief rendement op de iBoxx Euro Non-Financials Subordinated Index is de afgelopen drie maanden met nog eens 60 basispunten gestegen tot 4,22%. (Effectief rendement en koers bewegen tegengesteld; een hoger effectief rendement correspondeert dus met een lagere koers.) Dat was het hoogste niveau sinds oktober 2013. Sinds medio juni is de iBoxxindex van niet-financiële achtergestelde leningen met een kleine 3% gedaald. Dat is deels een gevolg van een in het algemeen verslechterd sentiment – dat ook op de aandelenmarkt zichtbaar is – en deels een gevolg van bedrijfsspecifieke problemen.
VERSCHILLENDE REACTIES Drie maanden geleden bespraken we in deze rubriek achtergestelde leningen van drie verschillende bedrijven die allemaal op een bepaalde manier in de problemen zijn gekomen: supermarktconcern Casino, Volkswagen en Delta Lloyd. De leningen hebben echter verschillend op de ontstane problemen gereageerd, ook ten opzichte van het aandeel. De achtergestelde lening van Volkswagen had het meest opvallende koersverloop. Drie maanden geleden noteerde de in maart van dit jaar uitgegeven Volkswagen 3,5% lening (ISIN-code: XS1206541366) – die op 20 maart 2030 vervroegd kan worden afgelost – nog op een koers van 92,28. In augustus was de lening al onder druk gekomen door onzekerheid over de Chinese economischer groei, China is een belangrijke markt voor Volkswagen. De koers daalde tot 88 maar herstelde vervolgens weer tot 92,5. Het uitstootschandaal gaf de koers een klap BELEGGERS BELANGEN 39 | 25 september 2015
tot ruim 77. Dat is een zware klap, maar aanzienlijk minder zwaar dan de halvering van het aandeel Volkswagen in ruim drie maanden tijd (zie de grafiek). Op het huidige niveau bedraagt het effectief rendement op de Volkswagen 3,5%-lening tot de eerste mogelijkheid van vervroegde aflossing – de 'yield to call' – bijna 6%. Dat is maar liefst 1,8 proecentpunt meer dan drie maanden geleden. Destijds vonden wij de Volkswagen-lening interessant genoeg om de leningen te blijven volgen. De belangrijkste kanttekening was destijds dat de call-datum nog vijftien jaar weg is. Dat bezwaar staat nog steeds en daar is met het uitstootschandaal nog een extra bezwaar tegen de lening bijgekomen. De uiteindelijke schadepost die dit schandaal voor Volkswagen zal brengen is nog niet duidelijk en zou de deze week getroffen voorziening van €6,5 mrd nog flink kunnen overtreffen. De coupon van de Volkswagenlening is wel cumulatief, maar verder dan het nauwgezet volgen van de lening willen we nu nog niet gaan.
VOORKEUR Dat geldt ook voor de Casino 4,87% achtergestelde lening (ISIN-code: FR0011606169) die de afgelopen drie maanden zo'n 8% is gedaald. Dat is fors, zij het nog aanmerkelijk beter dan het koersverlies van 31,5% van het aandeel van de Franse supermarktketen. Waar Volkswagen de groeivertraging in China voelt, heeft Casino last van de problemen in Brazilië (en enige margedruk in Frankrijk). De koersdruk heeft het effectief rendement op de 4,87% achtergestelde lening van 4,1 tot ruim 6,5% gebracht. Dat is zeker niet onaantrekkelijk, maar zoals ook drie maanden geleden gemeld kan deze lening alleen in tranches van €100.000 worden verhandeld. In juni spraken wij dan ook
onze duidelijke voorkeur uit voor de Delta Lloyd 9% achtergestelde lening (ISIN-code: XS0821168423) en daar blijven we voorlopig bij. Net als Volkswagen en Casino kreeg ook het aandeel Delta Lloyd een enorme tik: een halvering sinds de publicatie van de halfjaarcijfers en de zwakker dan verwachte solvabiliteit. De achtergestelde lening verloor ruim 8% tussen 10 en 24 augustus. Een dergelijk koersverlies is nooit aangenaam, maar we maken ons geen zorgen. Om te beginnen hebben we de lening aangeraden in de veronderstelling dat deze in augustus 2022 vervroegd tegen een koers van 100 zal worden afgelost. Bovendien is de coupon cumulatief en zal Delta Lloyd de solvabiliteit willen versterken en dat is geen slecht nieuws voor de obligatiehouders. Dat de koers van de Delta Lloyd-lening 1,5% onder het niveau staat waarop we de lening in de defensieve portefeuille van Beleggers Belangen hebben opgenomen, deert ons dan ook niet. <
VOLKSWAGEN 1 april 2015 = 100 100
80
60
apr
mei
jun
■ Volkswagen 3,5%-lening
jul
aug
■ Volkswagen aandeel
Het aandeel heeft aanzienlijk meer te lijden dan de obligatie.
■ Le
weken
10 euro atisch stopt autom
BELEGGERS BELANGEN nr. 36 | 5 september 2014 | â&#x201A;Ź5,95
HAL raakt zijn onderwaardering kwijt ING is als belegging aantrekkelijker zonder de verzekeringsactiviteiten VIVENDI rondt zijn herpositionering af en moet nu op overnamepad KOFFIE heeft een sterke rally gehad maar de prijs kan nog verder stijgen
dividENd E-MAGAZiNE BELEGGERS BELANGEN nr. 39 | 26 september 2014 | â&#x201A;Ź5,95
26 SEptEMBER 2014
BELEGGERS BELANGEN
ROODMICROTEC wil een doorbraak forceren door diensten te integreren SBM OFFSHORE is nog altijd door veel onzekerheden omgeven TNT EXPRESS ziet zich genoodzaakt de margedoelstelling aan te passen ORACLE kampt met groeipijnen
BIJ PHILIPS SCHEIDEN ZICH DE WEGEN
GOED VOOR UW PORTEFEUILLE
OPSPLITSING VERLICHTING EN GEZONDHEIDSZORG MOET BEIDE TAKKEN WINSTGEVENDER MAKEN
%(/ S &29(5
GOUDEN TIPS E-MAGAZINE
dEZE MAANd BELEGGERS BELANGEN nr. 38 1 | |419 januari september 2014 |2014 â&#x201A;Ź5,75| â&#x201A;Ź5,95
OVERNAMEKANDIDATEN zijn plannen er AIR FRANCE-KLM heeft mooie genoeg; wij presenteren erintien. maar stakingen gooien roet het eten ARCADIS heeft quadekoers een tijd te TNT EXPRESS blijft komende terechte inhaalrace gemaakt, die veel leunen op kostenbesparingen zelfs nog onvoldoende is. MCDONALD'S verliest omzet en zet in CISCO achten wijen niet in staat op gezonder eten betere service om met de resultaten te blijven verrassen. FARMAFONDSEN zijn duur geworden
GROEIMARKT MET GEBRUIKSAANWIJZING E-COMMERCE IS COMPLEX MAAR BIEDT PRACHTIGE KANSEN
SPECIAL
OPKOMENDE MARKTEN HET RENTESPOOK Opkomende markten zijn nog steeds kwetsbaar
2 5 8
9 10 12
pRAktijkvooRBEELd ShELL ELL iS vEELZEGGEN vEELZEGGENd EELZEGGENd
Extreme verschillen
2014 ZET STRATEGEN OP VERKEERDE BEEN JAAR VAN VERRASSINGEN MET MOGELIJKE MONETAIRE VERRUIMING EN GROTE GEOPOLITIEKE SPANNINGEN
D
Dividendportefeuille Nieuws Tip van de maand: Yum! Brands
13 14 15
ETF: S&P500 High Quality Portfolio Tips terugblik Een bondig endividend actueel overzicht van de beste Educatie: groei (Chevron) van Beleggers Belangen. Dat is wat het istips belangrijker dan hoogte (Shell). Gouden Tips E-magazine om de twee weken Lezersvragen voor deagenda particuliere belegger biedt. Inclusief Service: de resultaten van onze eerdere tips en een Service: rendementen overzicht van onze voorbeeldportefeuilles. johan Brinkman, hoofdredacteur Beleggers Belangen
01 Delta Lloyd
at dividendgroei op lange termijn veel belangrijker is dan tip: freek Tewes de hoogte (bij aanvang) van dat dividend is geen wereld wereldnieuws. Toch kiezen veel beleggers in de praktijk vaker het TWEETs OVER DIVIDEnD aandeel met het hogere dividendrendement, zeker als er Verzekeraar snijdt verder in de kosten, verbetert zijn solOp Twitter wordt u dagelijks op de hoogte binnen een bepaalde sector keuze is uit meerdere aandelen. EĂŠn van Delta Lloyd van op de dividendportefeuille doorresultaat valt de beste voorbeelden is wat dat betreft natuurlijk Shell, dat de hoek hoek-en houdt gehouden vabiliteit het dividend peil. Het operationeel @mennovanhoven steen vormt binnen veel beleggingsportefeuilles. De achterliggende wat tegen, maar dat moet in de tweede jaarhelft beter kunnen. gedachte is logisch: het dividendrendement is altijd aantrekkelijk, @mennovanhoven Novartis, Roche en Microhet aandeel doet het redelijk en, last but not least, Shell is al decen decensoft zijn als de drie zwaarstwegende aandelen nialang een van de meest stabiele en betrouwbare dividen dividendbetalers het tweede uitweging op â&#x201A;Ź280van mln11,6% (consensus nu in samen goedkwartaal voor een in 77) vergeop de Nederlandse beurs. Wie een blik werpt op de performancee nettowinst kwam leken met een verlies van â&#x201A;Ź92 mln in dezelfde periode vorig jaar. Dat was vooral te de dividendportefeuille. van het aandeel ziet echter dat Shell het qua totaalrendement een aan beleggingen voor eigen risico die een rendement opleverden van 8,4%. @mennovanhoven Interesting: Credit Suisse stuk minder goed heeft gedaan dan Amerikaanse concurrentendanken als winst bleef wat achter; datvoor lag aan de lagere$GG marktrente en een daling van verhoogt advies Goldcorp van neuChevron. Zo deed Chevron het gemiddeld genomen overDe deoperationele laatste de premie-inkomsten op levensen schadeverzekeringen. De hypotheekproductie groeitral naar outperform. Aandeel is top senior 3, 5 en 10 jaar aanmerkelijk beter dan Shell, met een steeds verder devan daarentegen met 53%gold tot â&#x201A;Ź564 er werden$33. verschillende nieuwe collectieve penpick mln meten koersdoel oplopend verschil in totaalrendement met het verstrijken de ja jasioencontracten gesloten. Delta Lloyd wist opnieuw de kosten te verlagen, ditmaal met 3% @mennovanhoven Drie weken geleden stond ren. Shell was de laatste tien jaar goed voor een totaalrendement van â&#x201A;Ź369 mln, en koerstGoldcorp op dit punt af op zijn doelstelling. Delta nog $28, vandaag $23,20 enLloyd weerwist de solvabiliongeveer 140%, terwijl Chrevon het met +200% een stuk tot beter deed. teit dividend, te verbeteren van 84 naar stopniveau. 207%, ruim boven de doelstelling van 200%. onder Het kan erg snel gaan.... #di-Goed nieuws De koers van een aandeel volgt normaal gesproken ook het is verder het dividend $GG stabiel wil houden. Voor 20 4 wordt uitgegaan van zeker op langere termijn. Indien een aandeel het dividend maar dat Delta Lloydvidend een ongeveer gelijkblijvend operationeel resultaat. Wij verwachten een iets @mennovanhoven Deutsche Bank heeft koers-betere tweede jaarlijks blijft verhogen, zal de koers uiteindelijk volgen. Anders dan jaarhelft. waardering blijven aandelenvan koopwaardig. Dupont $DDde verhoogd $75 naar <$80 Shell heeft Chrevron een prachtig trackrecord opgebouwd van 27Bij de huidige doel
OP kOERs mET VERsObERInG
D
n.a.v. 'Activism' ontwikkelingen. jaar aan onafgebroken jaarlijkse dividendverhogingen. Minstens zo Microsoft verhoogt divibelangrijk is dat de jaarlijkse dividendgroei bij Chevron gemiddeld TWEEDE jAARhELfT@mennovanhoven WoRDT BETER DELTA LLoyD dend met 11%, kwartaaldividend naar $0,31. genomen veel hoger uitvalt dan bij Shell. In het educatie-artikel op Euronext A'dam #dividend $MSFT Beurs: pagina 12 zet ik de ontwikkeling van het jaarlijkse dividendinko dividendinkoFondscode:heeft vandaag NL0009294552 @mennovanhoven Citigroup men van Shell af tegen Chevron. Niet voor niets staat dividendgroei Jaaromzet 2013: â&#x201A;Ź5,9 mrd koersdoel voor #SABMiller verhoogd naar op lange termijn centraal bij de dividendportefeuille, zeker bij de Nettowinst 2013: â&#x201A;Ź168,3 mln 3900p, ziet bod van #ABInbev nog steeds als nieuwe aankopen.< 20 Koers 16-9: â&#x201A;Ź18,12 menno.van.hoven@reedbusiness.nl meest waarschijnlijke scenario. Hoogste koers 12 mnd*: â&#x201A;Ź21,10 Laagste koers 12 mnd*: â&#x201A;Ź15,05 Beurswaarde: â&#x201A;Ź2,3 mrd 15 Koers-winstverhouding: 6,06 Dividendrendement: 5,71% *intraday
DIVIDEND E-MAGAZINE 26 september 2014 okt
dec
feb
koopadvies 16 september
Profiteer ook. Ga nu naar www.beleggersbelangen.nl/proefabonnement
9 september 20 4
iNhoud
BELEGGERS BELANGEN
Tipterugblik: Microsoft GOED VOOR UW PORTEFEUILLE
KEUZESTRESS Het aantal beleggingsfondsen groeit maar door BESCHERMING Portefeuilles die tegen politieke onrust kunnen VASTGOED Grote risico's en beperkte mogelijkheden
%(/ S &29(5 63(&
Menno van hoven oven
apr
jun
aug
TIPS VAN DE WEEK 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10
Delta Lloyd Aalberts HAL Hornbach Sprint FMC Corporation LO Sel. Vantage 3000 Preferred Stock ETF Health Care REIT Asia Pacific Equity
Met bovenstaande fondsen kunt u in onze visie het komende jaar een positief rendement behalen. We hebben de fondsen gerangschikt van 'eenvoudig' (ĂŠĂŠn ster) tot 'ingewikkeld' (vijf sterren). De belangrijkste les: beleg alleen met instrumenten die u begrijpt.
TIPS TERUGBLIK TIPS 5 SEPTEmBER 2014
IN %
GLG Japan Equity (k) Embraer (k) Dollar General (k) NestlĂŠ (k) William Hill (k) Air Liquide (k) Beter Bed (k) Bekaert (k) Energias de Portugal (k)
+ ,74 + ,42 + ,24 -0,84 - ,65 - ,7 -2,9 -4,6 -7,58
TIPS 22 AUGUSTUS 2014 Arcadis (h) Nucor (k) JPMorgan Chase (k) Total (k) Pandora (k) Schlumberger (k) Pets at Home (k) Tenneco (k)
TIPS 8 AUGUSTUS 2014 Wessanen (k) Novartis (k) Zurich Insurance (k) Ten Cate (k) Invesco Greater China (k) Docdata (k) Cameron (k) Manpower (k) CBS Corp. (k)
IN % + 4,69 +5,67 +4,74 +4,07 +3,49 - ,33 -3,29 -9, 0
IN % + 7, + 4,50 +5,8 +4,76 +4, 7 +2,72 +2, 5 + ,44 -0,34