Juist nr. 34

december 2016 – jaargang 4 – nummer 34 –

MEER WERELD, MEER WETEN

MEER WERELD, MEER WETEN

FILOSOOF MAARTEN DOORMAN:

5,95

ZO HAAL JE HET BESTE UIT JE DAG (EN DUS UIT JE LEVEN)

Niet alleen maar mopperen

HUNZA VALLEI Het paradijs ligt in Pakistan

Het succes van betaal-app

BUNQ

Circulaire economie Energie uit afval

A’DAM Toren

DE WITTE WINTERWERELD Fotoreportage

AUTO’S OM VAN TE DROMEN AP

december 2016 – jaargang 4 – nummer 34

Architectonisch hoogstandje in de hoofdstad

34_COVER2.indd Alle pagina's

18-11-2016 10:00

JUIST

INHOUD Lichtfabrikanten bieden slimme verlichting die met een app op je smarthone of tablet te bedienen is

1- 71 18

‘Heel makkelijk om zwartgallig en somber te zijn’ In zijn strijd voor het behoud van bepaalde waarden weigert hoogleraar filosofie en dichter Maarten Doorman een brommerige oude man te worden.

17

CHECK IN 012 Het seizoen Lafayette, Parijs

014 In de gaten houden...

Michiel Vos over zijn cleantech bedrijf CocoPallet

016 Div./infographic NL online

017 Div./kort FairPhone, Philips Hue

018 WERELDTOPPERS

64

36

010 Van de redactie 011 Colofon, medewerkers, reacties

Liesbeth Wytzes in gesprek met filosoof Maarten Doorman

LEEF 024 Binnenkijken in Congo De familie Kombe in Kinshasa

028 Vrouw van de wereld Muurbloempje

030 Bijblijven met Vuijsje Halverwege de veertig

032 Wereldburger

24

Mirjam Blekkenhorst in Thórshöfn, IJsland

034 Uit het leven gegrepen

BINNENKIJKEN BIJ FAMILIE KOMBE IN CONGO

PARADIJSELIJKE HUNZA VALLEI AAN DE ZIJDEROUTE

HAAL HET BESTE UIT JE (WERK)DAG!

Gewapende overvallen, in sommige delen van Kinshasa een plaag, zijn zeldzaam in de wijk waar dit gezin woont.

Wilma van der Maten stapte voor Juist in een propellertoestel en bezocht deze oase in ’s werelds gewelddadigste regio.

Je wilt zo veel doen, maar de dagen lijken te kort. Juist geeft je tips om je dagen zo productief mogelijk te maken.

A’DAM Toren

Vergeten slachtoffers

036 Hunza Vallei Pakistan

56

Prachtige oase in ‘s werelds gewelddadigste regio

WEET 044 De wereld van morgen Afval is geen afval meer

050 Alledaagse wijsheid & Taalsignaal 052 Profiel Voorzitter Braziliaanse hof Cármen Lúcia Antunes Rocha

056 Het gebouw Nieuwe bestemming Shelltoren: A’DAM Toren

062 Moderne tijden Delivery steeds efficiënter

De ontwikkelaars streefden naar een zekere ‘coolness’, toen ze goedkeuring kregen om een nieuwe bestemming te geven aan de iconische Shell-toren in Amsterdam-Noord. Het moest een illustratie worden van het Amsterdam van de 21ste eeuw: een stad die wordt gedreven door vrijetijdseconomie.

6

16emb034z006 6

064 PLUK DE DAG Het einde van 9 tot 5?

Tips voor je ideale leefstijl

ELSEVIER

17-11-16 16:42

JUIST

INHOUD

72 - 120 80

92

VERDIEN 072 Bedrijf belicht Gesprek met Ali Niknam, oprichter en CEO van bunq, de financiële WhatsApp

076 Wereldeconomie Europa is nog altijd een economisch powerhouse

078 De managementstijl van...

Arjan Bol, country manager Nederland van Mastercard

EIGENZINNIG ‘WARENHUIS’ GATHER IN HAARLEM

JUIST NEEMT JE MEE NAAR DE WITTE WINTERWERELD

Pop-upstore in het oude V&D-gebouw, waar je makers van producten aan het werk kunt zien en je hun werk direct kunt kopen of bestellen.

Winter, we zien er elk jaar tegenop. Maar als dit seizoen biedt wat je er vroeger van verwachtte, is het in schoonheid niet te overtreffen.

080 GATHER Het eigenzinnige ‘warenhuis’ Gather in het monumentale V&D-pand in Haarlem

BELEEF 086 Non-fictie Roelof Bouwman over beginselen NL politiek

090 Boeken Irene Start selecteert boeken op komst

092 WINTERPLEKKEN

100

102

DREAM CAR, VOITURE DE RÊVE, AUTO DA SOGNO: AUTO’S OM VAN TE DROMEN

KLEINE KNOL MET ROZE SCHIL

De auto-industrie zit weer in zo’n fase van uitvindersdromen, dit keer aangejaagd door de dwang tot zuiniger en schoner rijden.

De mooiste droomauto’s zijn de dromen van de auto-industrie zelf.

Zelfs van een ingrediënt als de aardpeer maakt Rudolf Brand een chic gerecht.

Juist neemt je mee naar de witte winterwereld vol sneeuw

098 Leven in beeld Mies Bouwman

100 The Fast Lane Droomauto’s

102 Wereldkeuken De aardpeer op chic

104 CLARKSDALE

104

Op bedevaart naar de blues

CHECK OUT 112 Cultuuragenda Selectie uit wereldwijd aanbod

118 ALS MUZIEKFAN OP BEDEVAART NAAR DE BLUES

AARHUS IN 2017 CULTURELE HOOFDSTAD VAN EUROPA

Clarksdale is befaamd als ‘de geboorteplek van de Delta blues’. Het wordt bezocht door ontelbare muziekfans. Ook Juist ging op bezoek.

Havenstad Aarhus is de snelst groeiende stad van Denemarken. Lonely Planet zette Aarhus op de tweede plek van zijn top-10.

8

16emb034z008 8

114 Wijn Nicolaas Klei over druivensoorten in de Nieuwe Wereld

116 Stijl Bont

118 Hidden secret Aarhus

120 Reis om de wereld Inspirerende tips

ELSEVIER

16-11-16 22:20

WERELDTOPPERS

TEKST: LIESBETH WYTZES FOTO’S: OLIVIER MIDDENDORP

MAARTEN DOORMAN

‘Heel makkelijk om zwartgallig en somber te zijn’ Waarover hoogleraar filosofie en dichter Maarten Doorman (59) ook schrijft, zijn boeken moeten leesbaar zijn, toegankelijk en relevant. In zijn strijd voor het behoud van bepaalde waarden weigert hij een brommerige oude man te worden die alles afkraakt

O

nlangs werd Maarten Doorman, cultuurfilosoof, dichter, columnist, dierenobservator, hoogleraar, gevraagd om het boek What’s the Use? in ontvangst te nemen, een uitgave van het Eindhovense Van Abbemuseum. Een lijvig boek over engagement in de moderne kunst. ‘Precies het soort boek waaraan ik een enorme hekel heb. Veertig artikelen, vijfhonderd bladzijden, zo’n groot dik boek. Ik zou daar spreken en in ruil zouden ze wat boekjes van mij neerleggen, voor de verkoop.

‘De avond was in het Engels, terwijl bijna iedereen Nederlands was. Mijn ergernis: deze mensen vormen een gesloten wereld. Tegelijk vinden ze het museum elitair, in hun jargon heet dat The White Cube, witte zalen vol moderne kunst die nergens meer naar verwijst. Ze zeggen dat kunst zich altijd met de maatschappij bemoeit en zich midden in de wereld begeeft. Ik stak dat boek omhoog en zei: “Op de vraag What’s the Use? is mijn antwoord: None. Geen nut. Jullie schrijven dat boek alleen voor elkaar, en van de veertig auteurs zijn er hooguit tien die misschien één ander artikel lezen.” Ik was me echt aan het opwinden, dus ik ging nog even door en legde uit wat volgens mij autonomie is. Dat vinden ze al snel een intellectueel verhaal,

18

16emb034z018 18

dus dat zette me ook op achterstand.’

Het werd een gezellige avond. Niemand wilde nog met hem praten, zijn eerst nog zo toeschietelijke buurvrouw draaide haar rug naar hem toe, en het stapeltje van zijn boeken bleef onaangeroerd.

‘Ik sloot me maar aan bij een paar van die zielige mensen die nooit met iemand praten.’

Het oeuvre van Maarten Doorman zelf is omvangrijk en divers. Hij schreef of werkte mee aan 22 boeken. Daaronder De romantische orde, Rousseau en ik, en Denkers in de grond over de graven van filosofen. Geen romans, wel dierenverhalen. ‘Ik ben gefascineerd door de menselijke sentimentaliteit ten opzichte van dieren. Als je in het park een aantal mensen in uniform op hun knieën onder een struik ziet kruipen, ambulance met zwaailichten in de buurt, en ze hijsen na lang zoeken een gewonde duif uit het struikgewas... Ik vind het ontroerend.

‘Want onze omgang met dieren is schizofreen: aan de ene kant worden ze gezien als gelijk aan mensen, aan de andere kant worden ze bij honderdduizenden opgesloten, gemarteld, opgegeten.’

Het is niet makkelijk Doorman te omschrijven, daarvoor heeft hij te veel verschillende belangstellingen. Van het engagement van de kunst en de kunst straten namen te geven tot hoe dieren de wereld zien en de inhoud van het onderwijs. ‘Ik doe

MAARTEN DOORMAN 1957 Geboren in Meppel 1977 Studie filosofie en letteren, UvA 1988 - heden Docent filosofie Maastricht 1994 Proefschrift Steeds mooier 2000 -2004 Hoogleraar literatuurkritiek VU 2003 Art in Progress 2004 - 2014 Hoogleraar UvA en De romantische orde 2007 Paralipomena.

Opstellen over kunst, filosofie en literatuur 2016 De navel van Daphne Doorman schreef voor NRC, de Volksrant, De Groene, Hollands Maandblad. Hij woont samen en heeft vijf kinderen.

ELSEVIER

16-11-16 22:34

Maarten Doorman: ‘Onze omgang met dieren is schizofreen’

ELSEVIER

16emb034z019 19

19

16-11-16 22:34

TEKST: WILMA VAN DER MATEN IN HUNZA

HUNZA VALLEI

Afzondering van het wereldse gewoel heeft het magnifieke berglandschap en zijn bewoners beschermd tegen negatieve invloeden van buitenaf

36

16emb034z036 36

ELSEVIER

16-11-16 22:37

Paradijselijke vallei aan de Zijderoute

Kanokwan_Ponok

In de Hunza Vallei in Noord-Pakistan is nog nooit een extremist gesignaleerd, laat staan een bomaanslag gepleegd. Rondslingerend afval of criminaliteit kennen ze er niet. Wilma van der Maten stapte in een propellertoestel en bezocht deze prachtige oase in ’s werelds gewelddadigste regio

16emb034z037 37

16-11-16 22:37

TEKST: ARNOUD GROOT

DE WERELD VAN MORGEN

WEET

44

16emb034z044 44

ELSEVIER

16-11-16 22:24

DE VUILNISZAK HOUDT STRAKS ONS HUIS WARM Afval is geen afval meer – als je er iets nuttigs mee kan doen. Wereldwijd wordt afval steeds meer omgezet in energie. Slimme wetenschappers en ondernemers krijgen daarbij hulp van een onwaarschijnlijke bondgenoot: legers onzichtbare bacteriën

W

at begon als een werkstuk van een 21-jarige student, groeide dit jaar uit tot een miljoenenproject dat onze wereldzeeën moet verlossen van de enorme hoeveelheid ronddrijvend plastic. Tijdens een duikvakantie zag de Nederlandse student Boyan Slat meer plastic flessen en tasjes dan vissen voorbijkomen. Voor een project aan de Technische Universiteit ontwierp hij daarom een V-vormige opblaasbare buis. Het onderwaterleven neemt deze hindernis eenvoudig, maar al het drijvende plastic eindigt in het centrale punt van de V-constructie. Vervolgens wordt het verzamelde plastic door een geregeld langsvarende boot opgehaald.

The Ocean Cleanup is een bijzonder nuttig en innovatief project, maar één vraag is nog niet beantwoord: wat gaat er precies gebeuren met al dat uit zee geviste plastic? Een van de mogelijke antwoorden op die cruciale vraag komt van de andere kant van de wereld. Professor Thomas Maschmeyer (49) van de Universiteit van Sydney werkt al jaren aan een duurzame manier om end-of-life-plastic en gerelateerde afvalproducten te verwerken. Uit

zichzelf verdwijnen ze immers niet: een plastic flesje dat vandaag in zee terechtkomt, doet er zeker vijfhonderd jaar over voor het aan een ontbindingsproces begint. Maschmeyers uitgangspunt is dat plastic van aardolie wordt gemaakt. Zou het daarom ook niet mogelijk zijn dit weer tot olie of een soortgelijke brandbare vloeistof te transformeren?

Na jaren experimenteren heeft Maschmeyer een manier gevonden om plastic te transformeren in een bio-crude petroleum substitute. Feitelijk is dat nog steeds plastic ‘soep’, maar dan geschikt voor een verbrandingsmotor. De benodigde investering in het proces, waarbij het plastic langdurig wordt verhit, wordt volgens Maschmeyer ruimschoots gerechtvaardigd door het uiteindelijke resultaat.

‘Het recyclen van end-of-life-plastic is sowieso een redelijk kostbaar proces,’ zegt Maschmeyer. ‘Om dat goed te kunnen doen, moet je eerst alle soorten plastic selecteren, en dat is zeer bewerkelijk. Ons eindproduct is bovendien ook een stuk waardevoller.’

Inmiddels heeft het gespecialiseerde Engelse investeringsfonds Armstrong Energy 9 miljoen euro beschikbaar gesteld voor

← Het winnen van energie uit afvalproducten is sterk in opmars

ELSEVIER

16emb034z045 45

45

16-11-16 22:24

Teo Krijgsman

Boven: Het hedendaagse ‘Paleis voor Volksvlijt’ aan het IJ Onder: Draaiend restaurant biedt magnifiek uitzicht over heel Amsterdam

16emb034z056 56

16-11-16 22:25

ARCHITECTUUR

H ET GEB OUW

PIET VAN DER MEER

Sander Groet van Lingotto naast maquette A’DAM (en op z’n trui)

16emb034z057 57

TEKST: KIRSTEN HANNEMA

NR: 9 → Gebouw: A’DAM Toren → Was: hoofdkantoor Shell Research → Bouwjaar: 1966-1971 → Architect: Arthur Staal → Is nu: hotel, nachtclub, kantoren

voor de creatieve industrie en diverse horeca waaronder een ronddraaiend restaurant → Renovatie: 2014-2016 → Opdrachtgever: A’DAM Toren C.V. → Ontwerp: Felix Claus Dick van Wageningen Architecten/ OeverZaaijer Architectuur en Stedenbouw → Adres: Overhoeksplein 1, Amsterdam

De ontwikkelaars streefden naar een zekere ‘coolness’, toen zij goedkeuring kregen om een nieuwe bestemming te geven aan de iconische Shell-toren in Amsterdam-Noord. Hij moest een illustratie worden van het Amsterdam van de 21ste eeuw: een stad die wordt gedreven door de vrijetijdseconomie

W

at heeft de gloednieuwe A’DAM Toren te maken met het Paleis voor Volksvlijt, dat in 1864 werd voltooid en in 1929 door een brand verwoest? Architect Felix Claus (60), die het ontwerp van de toren maakte, beseft dat de vergelijking wat vreemd klinkt; de betonnen toren met zijn witte luifel en ‘kroon’ lijkt in niets op het stalen paleis. Maar hij ziet wel degelijk een analogie.

In 1851 bezocht de bekende arts en weldoener Samuel Sarphati (1813-1866) de Wereldtentoonstelling in Londen, waar hij het Crystal Palace zag. Diep onder de indruk was hij van de gietijzeren construc-

tie met zijn tienduizenden ramen: een symbool van de industriële revolutie en het nieuwe tijdperk dat daarmee werd ingeluid. Hij bedacht om in Amsterdam ook zo’n modern hoogstandje te bouwen, en vond een mooie plek aan het Frederiksplein, waar nu De Nederlandsche Bank staat.

Het Paleis voor Volksvlijt, zoals het gebouw werd gedoopt, werd het boegbeeld van de nieuwe stadsuitbreiding die rond de oevers van de Amstel verrees, en van het moderne Amsterdam. De bedoeling was om er publieke tentoonstellingen te organiseren, maar financieel bleek dat moeilijk rond te krijgen. Vermaak verkocht beter: kermissen, dansshows, een rolschaatsbaan.

ELSEVIER

57

16-11-16 22:25

64

16emb034z064 64

ELSEVIER

16-11-16 22:36

PRODUCTIVITEIT

TEKST: JETTE VAN EXTER

HAAL HET BESTE UIT JE (WERK)DAG! Je wilt zo veel doen, maar de dagen lijken te kort.

Toch is niets minder waar. Verander je instelling en manier van werken, en je houdt niet alleen tijd over, maar ook energie om alles uit je werk te halen, jezelf te ontwikkelen, tijd te steken in je interesses én je privéleven te onderhouden. Tips om je dagen zo productief mogelijk te maken

HET EINDE VAN 9 TOT 5?

E

indeloze files op de snelweg, gevolgd door een file bij de lift van je kantoor, een rij voor het koffieapparaat. Allemaal omdat we om stipt 9 uur achter ons bureau willen of moeten zitten. Hetzelfde tafereel aan het eind van de dag: om precies 5 uur klapt het gros van de werknemers de laptop dicht.

Hoe is het mogelijk dat alle mensen, overal ter wereld, exact acht uur nodig hebben om hun werk te doen? Hoe is het mogelijk dat iedereen precies om 5 uur klaar is waarmee hij bezig was? De kans

is groter dat het merendeel danwel zat te wachten tot de klok vijf sloeg, danwel stopte midden in zijn werkzaamheden toen de klok dat zei.

Waarom? Omdat de 9-tot5-dag diepe wortels heeft in onze samenleving. Het is normaal dat je om 9 uur begint te werken. Elke dag op hetzelfde tijdstip een half uur gaat lunchen. ’s Middags nog een kwartiertje koffie- of theepauze neemt, en om 5 uur afsluit. Natuurlijk zijn er ook mensen die na 5 uur gewoon doorwerken. Maar wat je niet snel zult zien, is dat iemand eerder weggaat dan om 5 uur

– op een dag dat het wat rustiger is of op een dag waarin je in korte tijd veel hebt gedaan, je doelen hebt bereikt, en niet meer zo productief bent. Doe dat en op veel kantoren zal worden gevraagd of je de middag vrij hebt, ziek bent of met vakantie gaat.

Lui

De 9-tot-5-mentaliteit is een soort collectieve maatschappelijke overeenkomst, die allang is achterhaald. Het is een gewoonte die zo’n tweehonderd jaar geleden ontstond en sindsdien nooit is aangepast. Maak je minder

ELSEVIER

16emb034z065 65

65

16-11-16 22:36

VERDIEN

Boven: Net als bij andere hippe techstart-ups werken bij bunq jonge techneuten uit alle windstreken Onder: Het begon vijf jaar geleden, in een antikraakpand een paar honderd meter verderop

72

16emb034z072 72

ELSEVIER

16-11-16 22:25

TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO’S: ANNE STOKVIS

BEDRIJF BELICHT

Zie bunq als een financiële WhatsApp Er gingen jaren van heen en weer schuiven met formulieren aan vooraf, maar vorig jaar kreeg bunq als eerste nieuwkomer sinds DSB een bankvergunning van De Nederlandsche Bank. Met zijn hippe betaalapp wil oprichter Ali Niknam de wereld verbeteren BUNQ

→ Eerste mobile onlybank, uitsluitend voor betalingsverkeer via de smartphone → Eerste partij met een bankvergunning in tien jaar → Sinds november 2015 operationeel → 70 medewerkers met 12 nationaliteiten → Gemiddelde leeftijd: 27 jaar → Kantoor bij Amsterdam Sloterdijk → Omzet en aantal klanten: nog niet bekend

E

en jongeman met baard en knotje zit in kleermakerszit op de loungebank bij de entree van het Amsterdamse kantoor van bunq. Ingespannen tuurt hij naar het scherm van de laptop op zijn schoot en laat hij zijn vingers met tussenpozen rap over het toetsenbord glijden. ‘Excuse me?’ zegt hij vriendelijk als hij in het Nederlands wordt aangesproken.

Net als bij andere hippe techstart-ups werken hier jonge techneuten uit alle windstreken. Twaalf nationaliteiten – van Brazilianen tot Hongaren. Maar ook Nederlanders die eerder in Silicon Valley zaten, zoals enkele voormalige medewerkers van Apple. ‘Ze waren het zat, het werd ze te commercieel,’ zegt oprichter en CEO Ali Niknam (34), die zelf op zijn zevende met zijn ouders uit Iran naar Gouda emigreerde. ‘We wilden wel het grote denken vasthouden. En dat heb je niet bij veel Nederlandse bedrijven, misschien wel alleen bij bunq.’

Eén jaar is de betaalapp nu operationeel. De aanloop was lang. Het begon vijf jaar geleden, in een antikraakpand een paar honderd meter verderop.

In de winter hielden een paar straalkacheltjes de verlaten kantooretage ternauwernood op temperatuur. Met een clubje werd eindeloos geprogrammeerd om de technische foefjes te perfectioneren die bunq moeten onderscheiden van de grootbanken. Ook de begeerde bankvergunning vertraagde de lancering. De aanvraag bij De Nederlandsche Bank, huiverig voor nieuwkomers na het debacle

met de DSB van Dirk Scheringa, kostte meer dan twee jaar heen en weer schuiven van documenten.

Intussen zat de concurrentie geen duimen te draaien. Banken, andere fintechstart-ups, maar ook wereldspelers als Google, Facebook en Apple stortten zich op de mobiele betaalmarkt. Zenuwslopend, aldus Niknam. ‘Al mijn grijze haren zijn van de afgelopen jaren,’ zegt hij, terwijl hij met een innemende glimlach aan zijn gitzwarte haardos plukt.

IT-bedrijf of bank? Een IT-bedrijf met een bankvergunning, daar houden ze het zelf op. Met een betaalrekening van bunq kun je alle gewone bankdingen doen: salaris binnenkrijgen, bedragen opzij zetten, de verzekeringspremie laten overschrijven.

Als Niknam het over dergelijke verrichtingen heeft, dooft zijn blik. Om op te leven als het gesprek terugkeert naar vernieuwende diensten. Zie bunq als een financiële WhatsApp. Zoals je voor bellen een mobiele provider hebt en daarnaast WhatsApp voor korte berichtjes, zo houden de meeste bunqers hun oude bank aan voor de gewone dingen en nemen de app erbij voor snelle, directe betalingen.

Onder vrienden bijvoorbeeld, die na een etentje in een restaurant de rekening willen delen.

Dat was de eerste toepassing die bunq introduceerde. Het werkt zo: de bunqer van het gezelschap rekent met zijn bunq-pinpas het hele bedrag af en krijgt daarvan per ommegaande een melding op zijn smartphone. Hij geeft aan hoeveel mensen meebetalen en klikt op de namen in zijn contac-

ELSEVIER

16emb034z073 73

73

16-11-16 22:25

IN DE WITTE WINTERWERELD

De winter, we zien er elk jaar weer tegenop. Maar als het seizoen biedt wat wij er vroeger van verwachtten – sneeuw – is het in schoonheid niet te overtreffen

92

16emb034z092 92

ELSEVIER

17-11-16 10:29

WINTERWERELD

TEKST: REDACTIE JUIST

COLORADO, AMERIKA

ELSEVIER

16emb034z093 93

93

David Sucsy

De staat Colorado is genoemd naar de rivier die onder meer de Grand Canyon op zijn geweten heeft. Het is het Spaanse woord voor ‘gekleurd’. In de winter kleuren de flanken van de Rocky Mountains wit. De meeste neerslag in de overwegend zonnige staat valt dan ook als losse poedersneeuw. Daardoor is Colorado ook een uitstekend skigebied. Het bekendste resort is Aspen (479 kilometer piste).

16-11-16 22:33

BELEEF

TEKST: ARTHUR VAN LEEUWEN

Elektrisch of fensief, nieu we tijden breken aan bij Mercedes-B enz

THE FAST LANE

AUTO’S OM VAN TE DROMEN De auto-industrie zit weer in zo’n fase van uitvindersdromen, dit keer aangejaagd door de dwang tot zuiniger en schoner rijden. De mooiste droomauto’s zijn de dromen van de auto-industrie zelf

D

Geheel van aluminium, de Stout Scarab uit 1936 van luchtvaartin genieur William Stou t

De ware droomauto is het bizarre ontwerp dat toch nog op de weg belandt, maar nooit tot massaproductie komt 100

16emb034z100 100

roomauto, dream car, voiture de rêve, Traumwagen of auto da sogno – elke taal heeft er wel een woord voor, in elk geval in Europa. Het is kennelijk universeel menselijk om te dromen van een auto, of de auto van je dromen te ontwerpen. Maar hoe zit het eigenlijk met ‘droomauto’s’? Want erg eenduidig is de term niet. Ga maar na: voor de een is de aanschaf van een Skoda Citigo al reden om te spreken van de droomauto die nu eindelijk de hare is, voor de ander begint het pas bij de Aston Martin DB11. En om de zaak te compliceren, zijn er ook nog mensen die zo’n DB11 alleen maar van de plaatjes kennen en al zeggen dat die hún droomauto is.

Aan de verwarring moest maar eens een einde komen. Wij onderscheiden vier categorieën om de droom te duiden. De eerste valt het best te typeren als ‘de auto van je dromen’. Dat is de auto die je graag wilt bezitten en (eindelijk) ook kunt betalen. Daarmee is bijna het hele wagenpark kandidaat, afhankelijk van des dromers portemonnee. De tweede is ‘de auto van je dromen’ voor als je alles zou kunnen betalen. Vraag het, en je komt gegarandeerd uit bij de bekende exclusieve merken.

Goed beschouwd een voorspelbaar rijtje: Aston Martin, Rolls-Royce, Lamborghini, Bentley, Ferrari, Maserati en Porsche. Ben je iets snobistischer, dan zeg je bijvoorbeeld McLaren 650S of Pagani Huayra.

Interessanter zijn de twee hoogste droomsoorten, categorie drie en vier. Categorie drie is gereserveerd voor de producten van de fantasie, om niet te zeg-

gen fictie. Om preciezer te zijn, het type kinderdroom dat rondrijdt in tv-series en films, auto’s die iets kunnen wat eigenlijk is voorbehouden aan de mens dan wel een ander vervoermiddel of mechaniek.

Daartoe horen absoluut de Batmobile, en zeker ook KITT. Dat was de auto waarin David Hasselhoff, alias Michael Knight, boeven ving in de tv-serie Knight Rider.

Even grappig als visionair was dat KITT humane trekjes had, er lustig op los kwebbelde met de held, met zijn lichten knipperde om een knipoog te geven, en als een hondje kwam aanrijden als Hasselhoff weer eens in het nauw kwam. Wat elke aflevering gebeurde, anders had KITT natuurlijk te weinig te doen. In de vroege jaren tachtig pure fictie, nu kan een beetje zelfrijdende auto het ook – inclusief de conversatie. Stamvader van de infantiele autofantasie was de Aston Martin van James Bond: raketten afvuren, banden doorsnijden, rookgordijnen leggen, vliegen en dan James op de koop toe in een heuse schietstoel.

Prototype

De vierde categorie verdient pas echt de aandacht. Dat zijn de dromen van de auto-industrie zelf, en al helemaal als de ingenieurs erin slagen om ze te realiseren. Om het eenvoudiger te maken, moet ook hier enig onderscheid worden aangebracht. De simpelste vorm is het prototype, weliswaar voortgesproten uit een droom maar al halverwege de weg naar feitelijke productie. Dan is er de concept car, een doorgaans woester vormgegeven vervoermiddel dan de productie-auto ooit zal worden en herkenbaar aan bijvoorbeeld een vierkant stuur, een curieuze verdeling van de stoelen over de cabine,

ELSEVIER

16-11-16 22:28

of deuren die omhoog opengaan in plaats van opzij. Dat zijn de trekkers op autobeurzen, bedoeld als test voor de reacties van het publiek of als etalage van designtechnisch vermogen.

De ware droomauto is het bizarre ontwerp dat toch nog op de weg belandt, maar nooit tot massaproductie komt. De grondleggers van de auto-industrie bouwden allemaal hun persoonlijke droom na, al was het maar omdat standaardvoorbeelden ontbraken. In de jaren dertig viel ondanks alle economische ellende ook nog wel iets te fantaseren. Luchtvaartingenieur William Stout bedacht in 1936 de fraaie Stout Scarab, ook wel diner car genoemd, geheel van aluminium. De productie haalde nog geen tien exemplaren.

In de jaren vijftig was dromen lastiger, omdat de mensen wel wisten hoe een auto er over het algemeen uitzag. Des te spannender was het dat de Amerikaanse industrie welbewust de ene na de andere droomauto produceerde, symbolen van de vooruitgang. Heerlijke auto’s leverde dat op, zoals de Ford FX-Atmos, de Lincoln Futura en de Ford X-2000 – halve schepen, ruimtevaartuigen, altijd met een vermoeden van grote luxe en comfort.

Een van de eerste, super car avant la lettre, was de General Motors Firebird 1 XP21 uit 1953: een straaljager voor op de weg.

In de jaren zestig en zeventig kwam ook uit Italië heel wat vooral visueel geweld, geïnspireerd door ontwerpers als Bertone, Pininfarina en Giugiaro. Hoogtepunt: de Ferrari 512 S Modulo van Pininfarina.

Er zijn beslist tekenen dat de auto-industrie opnieuw in zo’n inspirerende fase van uitvindersdromen is beland. Natuurlijk is dat aangejaagd door de dwang tot zuiniger en schoner rijden. Je bedenkt iets over zuinigheid, hybride aandrijving en het hele design gaat erin mee, al dan niet opgeluisterd met natuurlijke materialen. Soms staat er een waarachtig visioen tussen, zoals BMW deed met de i8 en de i3, en zoals Mercedes-Benz nu doet met de aankondiging van een elektrisch offensief. De Japanse en Koreaanse merken pakken vooral flink uit met spectaculair

Boven: De recente ‘Vision Next 100’ van Rolls-Royce.

Linksboven: Visionaire Tasco uit 1948 Links: Super car avant la lettre was de General Motors Firebird 1 XP-21 uit 1953

gelijnde visioenen. Het dichtst bij het onehit-wonder komt wat Volkswagen in 2013 deed met de ‘1-liter-auto’ (op 100 kilometer), de XL1. Om even uit eigen ervaring te spreken: de i8 is een sensatie om mee te rijden, de i3 verfijnd, maar de XL1 was werkelijk een trip door een nieuwe werkelijkheid. Pardon, droom.

Zeker is, het klimaat nu is ideaal voor een nieuwe generatie droomauto’s van de vierde categorie – de waarachtige. Het enige is: dat weet je pas als het de moeite waard wordt gevonden om ze in een museum te zetten.

Of dat met de wonderlijke ‘Vision Next 100’ Rolls-Royce ook gaat gebeuren, moeten we nog even afwachten. Die oogt op het eerste gezicht als een vehikel met vierkante wielen. Inderdaad, dat had je nooit kunnen dromen. Het zijn dan ook alleen de wielkasten. Zowaar bestaat er een sterk gelijkende auto uit 1948 met de naam Tasco, een merk dat voluit The American Sports Car Company heette en slechts kort bestond. Het moest een sportauto voorstellen en was de eerste auto met een plexiglazen dak. Niemand wilde de Tasco in productie nemen, er is er één van gebouwd.

Soms blijken dromen bedrog, of eigenlijk, niet uit te leggen aan de massa. ←

Boven: Michael Knight en zijn kwebbelende KITT Onder: De Volkswagen XL1 rijdt 1 op 100

@LeeuwenArthur ELSEVIER

16emb034z101 101

101

16-11-16 22:28