november 2016 – jaargang 4 nummer 33 – 5,95
MEER WERELD, MEER WETEN
AP
MEER WERELD, MEER WETEN
ROBERT KLAUTZ
Hoogleraar die je graag in je hart laat snijden
DE NIEUWE WINTERSPORT Vergeet de ski-piste, ga sleeën in Lapland
EXPATS OVER ONS NEDERLANDERS
130 MILJOEN INWONERS In China kan de stad niet groot genoeg zijn
WEBWINKELS in de winkelstraat
november 2016 – jaargang 4 – nummer 33
TERSCHELLING Donkerste punt van Nederland
Weg met sleutel en pasjes: leve de gezichtsherkenning
SMART-TIJDPERK
Kleine auto niet meer weg te denken
33_COVER2.indd Alle pagina's
De mooie kant van de islam DE CULTURELE RIJKDOM IN DE MOSLIMWERELD
13-10-2016 12:22
JUIST
INHOUD Interieurs van Soho House zijn overal herkenbaar: een mix van vintage, industrieel en huiselijk.
1- 69 008 Van de redactie 009 Colofon, medewerkers, reacties
‘ Ik ben altijd handig geweest, thuis CHECK IN 010 Het seizoen al. Lekker Japanse herfst 012 In de gaten houden... prutsen’
16
Constance Scholten
Van alle organen is het hart het meest romantische. Maar niet voor hoogleraar en cardiothoracaalchirurg Robert Klautz. Voor hem is het hart ‘gewoon werk’.
14 28
40
32
014 Div./kort Soho House, SmaakCollectie, Kello
016 WERELDTOPPERS Liesbeth Wytzes in gesprek met hoogleraar en cardio thoracaalchirurg Robert Klautz
LEEF 022 026 028
Binnenkijken in Spanje De familie Martínez in Madrid
Vrouw van de wereld Richtinggevoel nul
Bijblijven met Vuijsje Omvang
030 Wereldburger Gerbert van der Aa in Kinshasa
032 De mooie kant van de islam
ROBERT VUIJSJE PROBEERT TOCH MAAR AF TE VALLEN
DE POËTISCHE KUNST VAN DE ISLAM
WORDT DE SELFIE STRAKS ONS BETAALMIDDEL?
Wat was het moment waarop duidelijk werd dat het zo niet verder kon? ‘Toen mijn zoon riep: jij kunt niet eens rennen.’
Hoogleraar en filosoof Afshin Ellian bezingt de mooiste kunstuitingen van de islamitische wereld.
Gezichtsherkenningstechnologie wordt steeds krachtiger. Het is al mogelijk om met behulp van gezichtsherkenning te betalen.
54
KAS Bank Hoe verander je een ‘vesting’ om geld en kostbaarheden veilig in op te bergen, in een uitnodigend, voor publiek toegankelijk gebouw? Dat was de vraag die de architecten van bureau Office Winhov zichzelf stelden toen zij opdracht kregen om de voormalige KAS Bank te verbouwen tot vijfsterrenhotel W.
6
16emb033z006 6
Afshin Ellian over kunst in de moslimcultuur
WEET 040 De wereld van morgen Leve de techniek om gezichten te herkennen
046 Dark Sky Park Terschelling Genieten van een sterren hemel bij complete duisternis op de Boschplaat
052 Alledaagse wijsheid & Taalsignaal 054 Het gebouw KAS Bank in Amsterdam 060 Moderne tijden Toekomst van de media
062 Megapolis Een verzameling steden bij elkaar met 130 miljoen in woners: is dat nog menselijk?
ELSEVIER
13-10-16 17:48
INHOUD NEDAP, HIPPE NEDERLANDSCHE APPARATENFABRIEK
70 - 120 WEBWINKELS GAAN BOVENGRONDS EN DUIKEN OP IN WINKELSTRATEN
82
Nedap in de Achterhoek oogt als succesvolle start-up die stateof-the-art identificatiesoftware verkoopt. Maar het bedrijf begon al in 1929 met de productie van bakelieten schakelaars.
De virtuele wereld van webshops verplaatst zich meer en meer naar de echte wereld. Juist ging op bezoek bij vier winkels die onlangs ‘bovengronds’ zijn gegaan.
70
94
98
VERDIEN
070 Bedrijf belicht Nedap, de Nederlandsche Apparatenfabriek
074 Wereldeconomie De begroting in de plus drinken
076 Door vreemde ogen Hoe kijken expats aan tegen Nederlandse gebruiken?
082 Webwinkel wordt fysiek Maria van Loosdrecht onderzocht voor Juist deze vorm van ‘nieuw winkelen’. Welke webwinkels volgen?
BELEEF 088 Non-fictie Roelof Bouwman over links in de jaren zestig
092 Boeken Irene Start selecteert boeken op komst
094 Georges Simenon
DE BLITZ MAKEN IN SNOEZIGE VEHIKELTJES One size fits all. Parkeerplaatsen zijn nog even groot, terwijl het wemelt van de kleine autootjes die met zijn tweeën tussen de witte lijnen zouden passen.
Toenke Berkelbach over Simenons literaire oeuvre
GEORGES SIMENON, ONSTERFELIJK FENOMEEN
AUDREY HEPBURN KOMT NAAR MUSEUM DEN HAAG
Wat maakt het werk van de geestelijk vader van Maigret zo tijdloos en overrompelend?
Een van de grootste film- en stijliconen van de gouden eeuw van Hollywood.
100
Winters avontuur
098 Leven in beeld Audrey Hepburn: stijlicoon van Hollywood
100 The Fast Lane De dwergauto van nu, is niet die van vroeger
104 Wereldkeuken Thull’s Pickles & Stock
106 Sleehonden Een winters avontuur in Lapland voor mensen zonder outdoorervaring
CHECK OUT
114 Cultuuragenda
106
Selectie uit wereldwijd aanbod
116 Wijn Nicolaas Klei over mengwijn
118 Stijl Jaarlijks organiseert het Zweedse outdoormerk Fjällräven een winters avontuur voor ‘normale mensen’ zonder speciale outdoorervaring. Vier dagen glijden mens en hond gezamenlijk door Lapland. Juist sleede mee.
Regenkleren
120 Hidden secret Brno
ELSEVIER
16emb033z007 7
7
13-10-16 17:48
WERELDTOPPERS
TEKST: LIESBETH WYTZES FOTO’S: OLIVIER MIDDENDORP
ROBERT KLAUTZ
‘Ik ben altijd handig geweest, thuis al. Lekker prutsen’ Patiënten staan op een wachtlijst om door Robert Klautz (53) te worden geopereerd. Lekkende mitralisklep? Heeft hij al honderden keren gezien en hersteld. ‘Als ik denk dat iets kan worden gerepareerd, dan lukt het ook bijna altijd’
H
et menselijk hart heeft door de eeuwen heen heel wat losgemaakt. Er zijn duizenden gedichten over geschreven, het is een koosnaampje, er zijn schilderijen over gemaakt en talloze kerken naar genoemd. Dat kun je van de lever en de nieren niet zeggen. Dus van alle organen is het hart wel het meest romantische. Maar kom met zulk gezwijmel niet aan bij de Leidse hoogleraar en cardiothoracaalchirurg Robert Klautz (thorax is borstkas). Voor hem is het hart ‘gewoon werk’. Niks geen bijzonder gevoel als hij er weer eens, inmiddels voor de duizendste keer, in snijdt. Hij wil zijn patiënten alleen maar beter maken. Klautz wilde eerst scheikunde studeren, want het leek hem wel wat om bij te dragen aan het ontwikkelen van kankermedicijnen. Hij deed dat één jaar. ‘Mooie studie. Interessant. Maar gortdroog. Ik merkte dat het niet bij me paste. Ik vind het leuk om met groepen mensen te werken, in een team.’ Het mooiste is het als alle ego’s ondergeschikt worden aan dat ene doel: de operatie laten slagen. Bij toeval kwam Klautz dat jaar een keer in het ziekenhuis terecht, op bezoek bij een vriend die een ongeluk had gehad. ‘Ik zat daar en dacht: dit is het. De volgende dag
16
16emb033z016 16
heb ik me ingeschreven voor geneeskunde. En ik vond het vanaf dag één hartstikke mooi. Toen ik eenmaal begon met de studie, begreep ik niet waarom ik dat niet eerder had gedaan.’ Als Klautz vertelt over bepaalde ingrepen, ziet hij die voor zich. Zijn afdeling in het Leids Universitair Medisch Centrum kent een wachtlijst: veel mensen willen juist daar worden geopereerd. Toen Klautz als eerstejaars een stage van een paar maanden kon lopen in het Texas Heart Institute in Houston, Texas, destijds een van de grootste hartziekenhuizen ter wereld, was hij helemaal verkocht. ‘Ik vond het een fantastisch vak. Het zijn heel indrukwekkende operaties, zo’n beetje de grootste die we kunnen doen aan het menselijk lichaam. Het is een operatie die bij veel mensen heel veel oplevert. Ze duren lang, er komt veel techniek bij kijken. Het leek me een enorme uitdaging om zoiets te kunnen. Opereren leek me fantastisch.’ Hij citeert een oud-hoogleraar: je moet tegelijk een os en een arend zijn. ‘Met je voeten op de grond en tegelijk met overzicht.’ Mensen kijken er niet meer van op als ze een nieuwe hartklep krijgen of een reparatie. Toch bestaan die operaties nog maar kort. De eerste hartoperaties dateren van de jaren zestig, de bypass-opera-
ROBERT KLAUTZ 1963 Geboren in Den Haag 1981 Geneeskunde Leiden 1991 Onderzoek aan Cardiovasculair Research Institute, San Francisco 1993 Dijkzigt Ziekenhuis, cardiothoracale chirurgie 1995 Promotie 2002 Leids Universitair Medisch Centrum 2008 Benoemd tot hoofd afdeling thoraxchirurgie, LUMC Klautz is getrouwd met Christianne de Groot, hoogleraar verloskunde VUmc. Ze hebben drie kinderen.
ELSEVIER
13-10-16 18:07
Robert Klautz: ‘Je moet een os en een arend zijn. Met je voeten op de grond en tegelijk met overzicht’
ELSEVIER
16emb033z017 17
17
13-10-16 18:07
DE MOOIE KANT VAN DE ISLAM De kunst van moslims begon met hun alfabet: kromme lijnen, halve cirkels, krulletjes en punten die je later terugzag in de architectuur, vooral die van de Abbasiden. Dit alles werd vergezeld door prachtige poĂŤzie. Afshin Ellian bezingt de mooiste kunstuitingen van de islamitische wereld
De Sjah-moskee in Isfahan, Iran
16emb033z032 32
13-10-16 18:10
Sebastien Rieussec/ANP
TEKST: AFSHIN ELLIAN
De Djinguereber-moskee in Timboektoe, Mali
E
en beeldenstorm raast als een orkaan dwars door het Midden-Oosten en Afrika. Islamitische Staat (IS) vernietigde in 2015 antieke kunst- en bouwwerken in Nineveh en Palmyra en in 2012 vernietigden jihadisten historische monumenten in de Malinese stad Timboektoe. De Afghaanse Taliban bliezen in 2001 in Bamiyan Boeddhabeelden uit de Oudheid op. Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft Ahmad al-Faqi al-Mahdi eind september veroordeeld voor het verwoesten van historische gebouwen en mausolea in Timboektoe. Het vernietigen van cultureel erfgoed is voor het eerst in de geschiedenis als een oorlogsmisdaad gekwalificeerd. De monumenten in Mali zijn ooit door moslims zelf gebouwd. Deze beeldenstorm is dus
vooral gericht op het culturele erfgoed van moslims. De monotheïstische religies zijn niet opgericht om een wereld van kunst- en bouwwerken te scheppen. Het christendom had als doel om de christenen ongeschonden naar de Schepper te begeleiden. Het afbeeldingsverbod in het christendom gold aanvankelijk ook voor het kruis. Pas een paar eeuwen na de dood van Christus werd het afbeeldingsverbod gaandeweg opgeheven. Het was de verdienste van de kerkvader en filosoof Augustinus van Hippo (354-430) dat christenen leerden om ook deze wereld te waarderen. Daarvoor bracht hij een onderscheid aan tussen de stad van God (civitas Dei, ofwel het sacrale) en de stad van mensen op aarde (civitas terrena, het profane).
ELSEVIER
16emb033z033 33
33
13-10-16 18:10
TEKST: ARNOUD GROOT
DE WERELD VAN MORGEN
WEET
40
16emb033z040 40
ELSEVIER
13-10-16 17:54
FEEST DER HERKENNING De technologie voor gezichtsherkenning wordt steeds krachtiger. Zo identificeert Facebook binnen enkele seconden een specifieke persoon uit zijn databank met ruim 250 miljard foto’s. Dankzij nieuwe toepassingen herkennen winkelcamera’s nu ook vaste klanten en hoeven we straks niet langer ons paspoort te laten zien op Schiphol
L
iefhebbers van de formidabele BBC-serie Wolf Hall zijn ongetwijfeld gefascineerd door de persoon van Anne Boleyn. De dochter van Thomas Boleyn, graaf van Wiltshire, bracht het hoofd van de Engelse koning Hendrik VIII op hol, en moest dat uiteindelijk bekopen met het verlies van haar eigen hoofd. Letterlijk en figuurlijk, want na haar executie in 1536 verdwenen veel schilderijen en andere beeltenissen van de Engelse schone op discrete wijze van het toneel. Een crime voor geschiedkundigen, die tot voor kort slechts één algemeen erkende beeltenis van de voormalige Engelse koningin konden vinden: een in lood gegoten gedenkpenning van vlak voor haar dood. In februari 2015 werd alsnog een portret van Boleyn getraceerd. De ontdekking kwam op het conto van Amit Roy-Chowdhury, hoofd van de Video Computing Group van de University of California. Zijn kennis over de Engelse adelstand dateerde van de middelbare school. Op verzoek van Britse collega-academici ontwikkelde hij een computerprogramma dat in staat is om gezichten te herkennen aan de hand van hun anatomische dimensies. Meer specifiek: het programma meet de afstand
en verhoudingen tussen vaste kenmerken als ogen, neus, lippen en jukbeenderen. Nadat hij het programma had ‘getraind’ met duizenden foto’s uit diverse databanken, liet Chowdhury het programma los op een serie gedigitaliseerde historische portretten. Hij achterhaalde zo niet alleen een verloren gewaand portret van Boleyn, maar mogelijk ook het vroegste portret van de Italiaanse sterrenkundige Galileo Galilei. De technologie voor gezichtsherkenning is bezig met een razendsnelle opmars. Vijftien jaar geleden was deze krachtige informatietechnologie nog het exclusieve domein van kapitaalkrachtige veiligheidsdiensten en hun toeleveranciers. In reactie op de aanslag op het World Trade Center in New York richtte het Amerikaanse ministerie van Defensie in 2001 bijvoorbeeld het Information Awareness Office op. Dat spendeerde honderden miljoenen dollars aan programma’s als Combat Zones That See en HumanID, waarbij personen over de gehele wereld kunnen worden geïdentificeerd en gevolgd via bestaande surveillance-cameranetwerken. Na berichten over een databank met profielen van miljoenen Amerikanen trok de Senaat uiteindelijk aan de noodrem. Te-
← Software meet de afstand en verhoudingen tussen de ogen, neus, lippen en jukbeenderen
ELSEVIER
16emb033z041 41
41
13-10-16 17:54
TEKST: ANNEMARIE BERGFELD
DE OERWAARDE VAN DE DUISTERNIS De Boschplaat op Terschelling is een van de donkerste plekken van Nederland. Je kunt er de Melkweg zien, het noorderlicht, en ook de gewone, maar intussen zo bijzondere duisternis. ‘Op onbewolkte nachten zie je meer dan tweeduizend sterren. In de Randstad kom je niet verder dan een stuk of veertig’
46
16emb033z046 46
ELSEVIER
13-10-16 18:08
Melis de Vries: ‘Mijn vader was zeeman. Altijd als we op de veerboot naar de vaste wal zaten, nam hij me mee naar het dek, sterren kijken’
DARK SKY PARK
‘M
ogen we dan nog wel op het strand jutten?’ was de angst van enkele inwoners van Oosterend op Terschelling toen ondernemer Melis de Vries (47) zijn plannen ontvouwde om natuurreservaat de Boschplaat op de internationale lijst van Dark Sky Parks te krijgen. De Vries beheert twee bungalowparken en een hotel op het Waddeneiland en is gek van de duisternis. ‘Mijn vader was zeeman. Altijd als we op de veerboot naar de vaste wal zaten, nam hij me mee naar het dek, sterren kijken. Wat hij over die sterren vertelde, heb ik nooit onthouden, maar de beleving van de donkere nacht en de lichtjes aan de hemel zijn me altijd bijgebleven. Dat wilde ik graag met anderen delen en toevallig verkeer ik in de gelukkige omstandigheid dat ik aan de rand van een van de donkerste plekken van Nederland woon.’ Dat de sterrenhemel altijd zichtbaar is, kan hij van tevoren niet garanderen. ‘Maar ook als het bewolkt is, of zelfs
regent, komt iedereen enthousiast terug, onder de indruk van de duisterniservaring.’ Het officiële bordje moet nog aan een paal worden getimmerd, maar sinds vorig jaar zomer bezit de Boschplaat, dat in beheer is bij Staatsbosbeheer, het officiële predicaat ‘Dark Sky Park’. Dit werd toegekend door de Amerikaanse International Dark-Sky Association (IDA). Deze non-profitorganisatie maakt zich sterk voor het terugdringen van lichtvervuiling en voor het behoud van plekken waar het ’s nachts nog écht donker is. De meeste Dark Sky Parks zijn in de Verenigde Staten en Canada. De Boschplaat is de zevende Europese locatie die de titel verkreeg. Locaties die dit predicaat willen dragen, moeten aan een aantal voorwaarden voldoen: het gebied moet 24 uur per dag vrij toegankelijk zijn, er moeten geregeld (educatieve) activiteiten op het vlak van duisternisbeleving worden aangeboden, de plaatselijke bevolking moet erachter staan, er zijn bepaalde richtlijnen voor de verlichting rond het gebied
BOSCHPLAAT Ameland @
Terschelling
Noordzee
Vlieland
HARLINGEN
LEEUWARDEN
Waddenzee Texel
Nederland DEN HELDER STAVOREN
16emb033z047 47
13-10-16 18:08
TEKST: EEFJE RAMMELOO IN SJANGHAI
MEGALOPOLIS
Steden met 130 miljoen inwoners Om te zorgen voor meer efficiëntie en welvaart, moet straks 70 procent van de Chinezen in een stad wonen. Liefst in een megalopolis, een verzameling steden bij elkaar. Planologen zien bij voorkeur dat zo’n stad ontstaat zonder overheidsplannen, waarin maakbaarheid steevast boven menselijkheid gaat
62
16emb033z062 62
ELSEVIER
13-10-16 22:12
Megastad Sjanghai heeft nu ‘slechts’ een kleine 25 miljoen inwoners
16emb033z063 63
13-10-16 22:12
Wat expats van ons en ons land vinden Juist vroeg de afgelopen anderhalf jaar 26 buitenlandse professionals wat zij vinden van de mores op de Nederlandse werkvloer (en daarbuiten). Als sluitstuk van de serie maakt Heidi Klijsen de balans op, ĂŠn interviewde ze nog drie expats. Een aardige, maar confronterende blik op onszelf
16emb033z076 76
13-10-16 22:07
TEKST: HEIDI KLIJSEN
N
ederlanders houden er best aparte ge woontes op na. Ze fietsen op drukke wegen, hebben steevast een keurige rij kliko’s voor de deur en noemen een simpele boterham al een lunch. Dat zijn nog zomaar wat eerste indrukken. Maar wat als ‘buitenstaanders’ hier voor langere tijd zijn? Hoe gemak kelijk – of juist niet – is het om je hier thuis te voelen en in te graven? Ruim een jaar lang onder vroeg Juist in de rubriek ‘Door vreemde ogen’ buitenlandse professionals over hoe het is om hier te wonen en te wer ken. Met stip op één, vrijwel zonder uitzondering: Neder landers zijn zo ontzettend direct. Zo kreeg de Ameri kaanse Regina Sung tijdens haar introductietraining bij PricewaterhouseCoopers op het hart gedrukt: ‘Houd je niet in en zeg wat je vindt, dat is de cultuur op de Nederlandse werkvloer.’ En de Japanse managementassistente Makiko Miyagawa is altijd op haar hoede als Japanse col lega’s haar werkgever Yakult bezoeken: ‘Ik geef subtiele seintjes aan mijn Nederlandse collega’s als ze te direct reage ren. Japanners ervaren dat al snel als bedreigend.’ Er kwamen in de rubriek niet alleen expats aan het woord, maar ook hoogopgeleide arbeidsmigranten die zich hier definitief vestigden – bijvoor beeld voor de liefde. Sowieso is er geen eenduidig antwoord op de vraag wan neer iemand precies expat is. Het Centraal Bureau voor de Statistiek maakte in 2015 een afbakening op basis van de belangrijkste gemene delers: een expat is geboren en getogen in een ander land, verdient meestal meer
dan reguliere werknemers, werkt bij een internationaal georiënteerd bedrijf, is hoog gekwalificeerd en heeft niet de intentie zich hier perma nent te vestigen. Op basis van die criteria telt Nederland ruim 57.000 expats, van wie ongeveer tweederde man. Een kwart heeft de Duitse of Britse nationaliteit. Ook Polen, India, Frankrijk en Italië leveren relatief veel expats. De meesten wonen in de Randstad (vooral Amster dam, Den Haag en Rotter dam), maar ook Eindhoven is populair. Dat Nederland aantrekkelijk is voor expats, is niet vreemd, met zijn grote zeehaven en luchthaven en centrale lig ging in Europa. Bovendien spreken Nederlanders over het algemeen goed Engels en is de levensstandaard hoog. Allemaal factoren die het voor internationale bedrijven – en hun medewerkers – aantrekkelijk maken om zich hier te vestigen. Grote steden in Nederland hebben dan ook een actief expatleven. Zo vertelt de eerder genoemde Regina Sung: ‘Al in de eerste week in Nederland werden we uitgenodigd op een feestje bij andere expats.’ De Hongaarse financial operations advisor Zsofia Antal ontmoette in het Bredase expatwereldje zelfs haar huidige verloofde. ‘Je legt er gemakkelijk contact met anderen, van allerlei nationaliteiten.’
Vrienden maken
Dat expats elkaar opzoeken, lijkt logisch aangezien de ge ïnterviewden aangeven dat je bij Nederlanders niet gemak kelijk over de vloer komt. ‘Als je in Amerika ergens komt wonen, staan direct de buren op de stoep en zit je in no
DOOR VREEMDE OGEN
WAAR KOMEN ZE VANDAAN? 14% 11% MAN
58%
6% 5% Pools Frans Overigen
Brits Duits Indiaas
16% 8% VROUW
58%
6% 6% 6% Belgisch Frans Overigen
Duits Brits Pools
‘ Ik geef subtiele seintjes aan mijn Nederlandse collega’s, als ze in een meeting te direct reageren’ ←
ELELSEVIER
16emb033z077 77
6%
77
13-10-16 18:09
Belsimpel.nl
Sixandsons.nl
82
16emb033z082 82
ELSEVIER
13-10-16 22:08
VAN WEB NAAR WINKELSTRAAT
TEKST: MARIA VAN LOOSDRECHT
Het Amerikaanse postorderbedrijf Amazon opende dit jaar een fysieke boekwinkel in de Amerikaanse stad Seattle
Aceandtate.nl
Bax-shop.nl
De virtuele wereld van webshops verplaatst zich meer en meer naar de echte wereld. Maria van Loosdrecht ging op bezoek bij vier winkels die onlangs ‘bovengronds’ zijn gegaan. Welke webwinkels volgen?
G
ordijnen aanraken, in banken wegzakken, kijken hoe een jurk valt, luisteren naar het geluid van de speakers. Zo maken we keuzes. Traditioneel winkelen, dus fysiek naar een winkel met uitgestalde waar gaan en daar iets kopen, zit in ons DNA, zegt retailexpert Hans van Tellingen (49). Naar een winkel gaan, betekent praten
16emb033z083 83
met andere mensen, persoonlijk worden geholpen, en de sfeer proeven. Misschien mogen we dit wel onmisbaar noemen. Maar traditionele winkelketens zoals warenhuis Vroom & Dreesmann, muziekketen Free Record Shop en kledingwinkels als MS Mode leggen het loodje. De afgelopen vijf jaar daalde het aantal fysieke winkels met 10 procent, volgens het Centraal Bureau voor
13-10-16 22:08
BELEEF
TEKST: ARTHUR VAN LEEUWEN
Smart fortw o, de enige echte dwergauto van nu
THE FAST LANE
SNOEZIGE VEHIKELTJES De dwergauto van nu, is niet die van vroeger. Hij is groter en vooral veiliger. Na de Tweede Wereld oorlog werd de bubble car geïntroduceerd om de auto financieel bereikbaar te maken. Toen wilde iedereen ‘vooruit’ en op de weg. Nu wil iedereen een parkeerplekje in de grote stad Mini Coope
r
O
Fiat 500, ui t 1957 en 2007 sportdwerg FMR Tiger, chmitt op Messers gebaseerd r Kabinenrolle
100
16emb033z100 100
ne size fits all, ziedaar in vier woorden het parkeerprobleem in de steden. De parkeerplaatsen zijn allemaal even groot, terwijl het wemelt van de kleine autootjes die met zijn tweeën tussen de witte lijnen zouden passen, en anders wel met zijn drieën slechts twee plaatsen zouden hoeven bezetten. Ten faveure van de wat kloekere modellen. Het zou nog efficiënter kunnen, als de autofabrikanten met een greep uit de historie nog eens de dwergautootjes uit de jaren vijftig als voorbeeld zouden nemen. Daarvan hadden er met gemak zo twee op één plek kunnen staan. Maar dat is toch niet het hele verhaal. Het is een voordeel als je al een tijdje meerijdt. Zo kunnen we uit ervaring navertellen hoe het is om als negenjarig jongetje op de achterbank van een Goggomobil te zitten, van een Duitser op een Duitse provinciale weg. Het was een lichtgroene, van buiten een moppig ding, maar achterin zitten was een marteling.
Zelfs jongensbeentjes pasten niet achter de voorstoel. Gelukkig was het slechts 11 kilometer rijden naar de uitspanning, met als beloning een glaasje Sinalco. Ook de Messerschmitt prijkt op de palmares. Al was het een klein rondje, onder het plexiglazen dak gezeten als in een straaljager. Maar dan met snerpende pruttel. Iedereen kende die merkwaardige driewielscooter, toen al een wonder van design en vernuft. In de loop der jaren is de Messerschmitt terecht tot de eregalerij van erfstukken uit de auto-industrie gaan behoren. Slechts een motorinhoud van 200 cc en 10 paardenkrachten sterk, maar wel goed voor bijna 100 kilometer per uur. Ofwel, ronduit eng. Niet voor niets luidde de Britse bijnaam ‘Sneeuwwitjes doodskist’. Dwergautootjes als Goggomobil en Messerschmitt, ook wel bubble cars genoemd vanwege de ronde vormen, zijn al lang uit het wegbeeld verdwenen. De enige
ELSEVIER
13-10-16 18:00
twee vervoermiddelen die voor de kwalificatie nog in aanmerking komen, zijn de Renault Twizy – een curieuze hybride van auto, scootmobiel en draaimolenspeeltje – en de Smart fortwo. Dan laten we brommobielen Aixam en Ligier, alsook Cantakarretjes even buiten beschouwing. Klein rijden was een ware hausse in de jaren vijftig en vroege jaren zestig. Europa herstelde van de Tweede Wereldoorlog, de mensen wilden vooruit in de wereld en op de weg. Alleen hadden ze nog niet zo veel te besteden. Autofabrikanten en avonturiers bedachten de merkwaardigste vehikeltjes die het autorijden bereikbaar moesten maken voor iedereen. Geïnspireerd op vliegtuigen dan wel scooters, gebruikmakend van lichte motoren, vaak 250 cc, uit motorfietsen en zowel kostenbewust als innovatief ontworpen – met als hedendaags gevolg dat geen automuseum eromheen kan er een paar in de collectie op te nemen. Befaamd is de BMW Isetta. Ook BMW wilde begin jaren vijftig een massaproduct op de markt brengen, en nam de kleine producent Iso in Turijn over om de daad bij het woord te voegen. De Iso werd Isetta en kreeg een motor à 250 cc uit een BMWmotorfiets, met een vermogen van 12 pk. Het bijzondere was dat de deur voor op de auto zat. Via een ingenieuze constructie draaiden stuur en pedalen met het portier mee, zodat in- en uitstappen best ging. De Isetta werd een groot succes, in 1957 verkocht BMW er alleen al in Duitsland 40.000. Grappig, maar zeer onpraktisch
Toyota Aygo, een van drieling stadsauto’s met dezelfde techniek als Citroën C1 en Peugeot 108. Sinds 2005 op de markt, in 2014 zijn alledrie geheel gerestyled
was de lichtere Heinkel met een vergelijkbaar ontwerp. Alleen bleven stuur en pedalen bij het openzwaaien van de voordeur gewoon staan, zodat menig bestuurder gehavend raakte. Ook wist menig vrouwelijk bezitter van een Heinkel een grote schare belangstellende heren op de stoep als zij aanstalten maakte om uit te stappen. Wat nu precies een dwergauto was, is niet zo eenvoudig vast te stellen, want in die tijd groeide ook de productie van kleine, goedkope auto’s die net een piepklein maatje groter waren. Een bijzonder portret was de Lloyd, anders dan de naam doet vermoeden van Duitse makelij en eigendom van het ter ziele gegane Borgward. Bij de aanblik van latere, zeer succesvolle modellen dacht je al gauw aan het woord ‘snoezig’, maar dat gold niet echt voor het allereerste exemplaar. Dat moest en zou minder dan 3.000 Duitse marken kosten,
HOE GROOT IS EEN KLEINTJE? Wat nu ‘klein’ heet in het wagenpark, is vele malen groter en ruimer dan de kleintjes uit de jaren vijftig. Dat is te zien als de bezitter van een historische Fiat 500 zijn doppie (470 kilo, 2,79 meter lang, 18 pk, toen te koop voor 3.799 gulden ofwel 1.724 euro) naast de 500 van nu parkeert (880 kilo, 3,54 meter lang, 60 pk en een prijs vanaf 14.995 euro). De 500 uit de fifties deed er ruim een halve minuut over om de 100 km/uur te halen, wat de huidige 500 in 15 dan wel 11 seconden (de turbo-versie) doet.
BMW 600, ge baseerd op de Isetta met instap door voorpo rtier. Plus dwergcarav an
ELSEVIER
16emb033z101 101
101
13-10-16 18:00
Hoewel de honden het zware werk doen, kunnen de deelnemers niet zomaar blijven stilstaan: mee steppen wordt van ze verwacht
De nieuwe wintersport
Jaarlijks organiseert het Zweedse outdoormerk Fjällräven een winters avontuur voor ‘normale mensen’ zonder speciale outdoorervaring. Vier dagen glijden mens en hond gezamenlijk door Lapland in authentieke sleeën, 300 kilometer over besneeuwde gebergten, subarctische toendra, bevroren meren en door imposante bossen. Juist sleede mee
106
16emb033z106 106
ELSEVIER
14-10-16 10:35
POLAR
16emb033z107 107
TEKST: JETTE VAN EXTER IN VÄKKÄRÄJÄRVI FOTO’S: FJÄLLRÄVEN/HÅKAN WIKE
14-10-16 10:35