NUMMER 7 • 72STE JAARGANG • 20 FEBRUARI 2016 • € 5,95
INTERVIEWS: RALPH VAN HESSEN ARIE PAIS PÉTER SZIJJÁRTÓ
Hoe regelt u een milde dood? Waard om te verdedigen
HET NEDERLANDSE BELASTINGPARADIJS!
REMCO CAMPERT De eerste aflevering van een wekelijkse rubriek over zijn leven
AP
16els007z001 1
16-02-16 17:44
ELSEVIER / INHOUD
4
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
Omslag Peter ter Mors inzetjes Kaayman en Leendert Masselink
Péter Szijjártó
46
Hongarije kreeg veel kritiek om zijn ‘anti-migrantenhek’. De minister van Buitenlandse Zaken verdedigt zich: ‘Europa is volstrekt weerloos.’
Belastingparadijs
56
De druk van de buitenwereld groeit verder. Hoelang nog kan Nederland bedrijven lokken met fiscale voordelen? En wat staat er op het spel?
Omslagartikel Hoe regelt u een milde dood?
70
Hoe veraf of dichtbij ook, nadenken over onze dood is belangrijk. Zeker voor wie zo zijn eigen ideeën heeft over wat een waardig levenseinde is. Het stervensproces is niet altijd maakbaar, zeggen deskundigen, maar ook: ‘Mensen van nu willen doodgaan zoals ze hebben geleefd.’
Kunst via Facebook 80 Jongeren individualistisch? Niet als het cultuur betreft. Kunst, literatuur of film: twintigers organiseren zich via social media in communities.
IJsland
Finland Noorwegen Zweden
Estland
Denemarken
Verenigd Koninkrijk 'Oude zes' Noordse Raad Schengen Benelux Visegrád Europese Unie Europese Vrijhandelsassociatie Verenigd Koninkrijk
Letland Litouwen
Nederland
Ierland
België Polen
Duitsland Luxemburg Tsjechië
Slowakije
Grenscontrole? Waar dan? Hongarije
16
Her en der in Europa wordt weer aan de grens gecontroleerd. In Nederland blijft het bij mobiel toezicht, steekproefsgewijs.
16els007z004 4
Remco Campert
27
Wekelijks zal de dichter, schrijver en columnist over zijn leven berichten in ‘Dagelijksheden’, zoals hij zijn rubriek heeft gedoopt.
16-02-16 17:14
NUMMER 7
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
6 8 10 13 16
NEDERLAND
22
BUITENLAND
40
ECONOMIE
52
22
28 34
Europese Unie Een Europa van laagjes In Brussel Zelfs bleke Wilders domineert de Kamer Gerry van der List Bezondigt Sander Dekker zich aan NoordKoreaanse praktijken? Hoek van Holland Krimpen aan den IJssel Remco Campert Dagelijksheden – Onze levens Milieuactivisme Het evangelie van Marjan Minnesma van Urgenda Essay Internetpionier Louis Stiller herontdekt de papieren krant
36
Carla Joosten in gesprek met oud-minister Arie Pais
40
Oekraïne Voor Kiev is associatieverdrag met EU een halszaak In Rome Allemaal vriendjes van de maffia Arend Jan Boekestijn De bereidheid om geweld te gebruiken Venezuela Boven aan de moordlijst Kosovo Koran in Kosovo Hongarije Minister van Buitenlandse Zaken Péter Szijjártó: ‘Europa is volstrekt weerloos’ Weekboek Witte Huis Hard tegen hard
25 26
43 44 46 49 52 55 56 62 64
KENNIS
70
CULTUUR
80 16els007z005 5
Brieven Foto van de week Zwart geld: Crimineel briefje De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Koude Oorlog 2.0; Cevat-laan; Orgaanbezit; Een rare kracht Verhaal van de week Grenscontrole? Waar dan?
INTERVIEW
Belasting Adviseur van Hoge Raad maakt korte metten met omstreden vermogensrendementsheffing In de cijfers Jammer voor wiskundigen Syp Wynia Naties bouw je met studiebeurzen Belastingen Kan Nederland bedrijven nog lang lokken met fiscale voordelen? Wat verder ter tafel komt Ralph van Hessen
UW GELD
66 68
Arbeidsvoorwaarden Werknemer gaat zelf over extra’s Netto Steeds vaker in de avonduren pakjes bezorgen Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Bettie Duijff Te koop Zwemles aan huis
70 76
Sterven Hoe regelt u een milde dood? Lichaam & Geest Wat veroorzaakt de kleine hoofden?
78
80
DIGITALE WERELD
Accu Energieslurpers Robotrevolutie Dronepiloot Hebbeding Bestuurbare rups De mens achter Klup Tips
91
Clubs Als het om cultuur gaat, organiseren twintigers zich In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Kunst Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie Stijl Japanse connectie in aardewerk Taal Isis Spiritueel Alomvattende afwezigheid Gastronomie Hopscheuten Hotspot Hilton Hotel Schiphol Wijn Amandeltjes uit Orvieto Marijke Hilhorst Hoge dromen
92 94
Leven & Dood Jetze Plantema (1944-2016) Bridge & Puzzels
83 86 88 89
5
NON SOLUS
Campert
I
n dit nummer hervat Remco Campert (86) zijn medewerking aan Elsevier. Wekelijks zal de dichter, schrijver en columnist over zijn leven berichten in ‘Dagelijksheden’, zoals hij zijn rubriek heeft gedoopt. De eerste aflevering (‘Onze levens’) staat op pagina 27. De redactie vindt het een enorme eer dat ze Campert weer in de kolommen mag verwelkomen. Nog geen vijf maanden geleden werd hij door de Belgische koning gehuldigd toen hij de Prijs der Nederlandse Letteren, de belangrijkste prijs die een Nederlandstalig auteur in ontvangst kan nemen, kreeg uitgereikt in het Koninklijk Paleis te Brussel. Dat in de eerste zin staat dat Remco Campert zijn medewerking ‘hervat’, wijst erop dat hij eerder voor Elsevier schreef. Dat klopt. Zijn eerste stuk verscheen 65 jaar geleden. Die eerste bijdrage van de toen 22-jarige schrijver was een kort verhaal, getiteld ‘Een olifant in de achterkamer’. In het decennium dat volgde, zou Campert nog vele verhalen, fabels en cursiefjes in Elsevier publiceren. Ook Remco’s vader Jan Campert, beroemd van het verzetsgedicht ‘De achttien dooden’, schreef voor Elsevier. Dat was in de jaren twintig van de vorige eeuw, toen het blad maandelijks verscheen. Er zijn plannen om alle bijdragen die vader en zoon aan Elsevier hebben geleverd, samen te brengen in een bundel. Remco Campert was slechts dertien jaar oud toen zijn vader op veertigjarige leeftijd in concentratiekamp Neuengamme overleed (eigenlijk: werd vermoord door de nazi’s). Maar nu eerst de wekelijkse ‘dagelijksheden’ van Remco Campert! Arendo Joustra, hoofdredacteur
16-02-16 17:14
10
DE WEEK
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
NEDERLAND
SCHOONMAKEN De NS zet per direct schoonmakers in die tijdens de reis de treinen schoonmaken. In eerste instantie zal op vier trajecten overdag de trein worden schoongemaakt.
GOUDEN KOETS Wat het opknappen van de Gouden Koets kost, maakt premier Mark Rutte (VVD) niet openbaar. De kosten vallen wel binnen de begroting van de Koning. Het is ook niet bekend wanneer de restauratie klaar is.
SCHORSING Het vierde elftal van voetbalvereniging DWS uit Amsterdam is uit de competitie gehaald. Dit heeft de vereniging besloten na een vechtpartij op het voetbalveld. De vechtpartij ontstond nadat de scheidsrechter een doelpunt had afgekeurd.
TAPSYSTEEM De politie heeft onvoldoende kennis van haar eigen afluistersysteem. Twee hoogleraren stellen dit vast na een gesprek met de Auditdienst Rijk over een omstreden tapstoring, de zogeheten Teeven-tap. Een telefoongesprek in 2012 tussen VVD-wethouder Jos van Rey en staatssecretaris Fred Teeven (VVD) over de burgemeestersbenoeming in Roermond is niet opgenomen.
LIQUIDATIES In 2015 waren er in Amsterdam minder liquidaties dan in 2014. Het aantal daalde van tien naar zes. Volgens hoofdcommissaris Pieter-Jaap Aalbersberg is dit te danken aan de waarschuwingen die de politie geeft aan mensen die gevaar lopen.
FALEN Een op de drie artsen meldt het falen van een collega niet, blijkt uit onderzoek van het Radboudumc onder duizend zorgmedewerkers. Zorgverleners vinden het moeilijk het disfunctioneren van collega’s te melden, ondanks dat hiervoor protocollen zijn.
ZIEK 480 militairen zeggen dat zij onbeschermd met wapenreinigingsmiddel PX10 hebben gewerkt. Van hen zijn 162 ernstig ziek, volgens letselschadeadvocaat Jan de Bruin.
Piet van der Meer/Novum/ANP
HET NIEUWS SAMENGEVAT
Een vrouw kijkt naar een gesloten vestiging van warenhuis V&D. De redding lijkt mislukt
BUITENLAND ISRAËL De gevangenisstraf van oud-premier Ehud Olmert is deze week ingegaan. De zeventigjarige expoliticus werd veroordeeld tot een celstraf van negentien maanden wegens het aannemen van steekpenningen. Olmert was van 2006 tot 2009 premier van Israël. MEXICO Paus Franciscus heeft zich tijdens zijn bezoek aan Mexico kritisch uitgelaten over de corrupte elite van het land. Ook veroordeelde hij de
Robin Utrecht/ANP
DIPLOMA Steeds meer jongeren gaan van school met een diploma. Het aantal jongeren dat geen schooldiploma haalt, is ten opzichte van vorig jaar met 5 procent gedaald. In het schooljaar 2014-2015 verlieten 24.451 leerlingen zonder diploma de middelbare school of het mbo. Kosten restauratie Gouden Koets blijven in nevelen gehuld
16els007z010 10
drugshandel en het geweld van de drugskartels. De paus hield zijn toespraak in Ecatepec, een stad waar dagelijks sprake is van drugsgeweld. SYRIË Ondanks een akkoord over een tijdelijke wapenstilstand in Syrië hield het geweld in het land de afgelopen week aan. Op een conferentie in München spraken onder anderen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en zijn Russische collega Sergej Lavrov af om gefaseerd een einde te maken aan het geweld. Maandag vielen bij raketaanvallen in Syrië vijftig doden. Turkije houdt Rusland verantwoordelijk. GRIEKENLAND Op het eiland Chios is een opvangen registratiecentrum voor migranten geopend. Migranten kunnen zo sneller hun asielprocedure in de EU beginnen. Naast die op Chios zijn er nog drie van dergelijke centra voor migranten, op de eilanden Kos, Lesbos en Leros.
ZUID-KOREA De leider van de conservatieve Saenuripartij, Yoo-chul Won, vindt dat Zuid-Korea eigen kernwapens moet hebben, als verdediging tegen Noord-Korea. Won zegt dat het land onafhankelijk moet zijn van de kernwapens van bondgenoot Verenigde Staten. CUBA Voor het eerst sinds de revolutie in 1959 komt er een Amerikaanse fabriek op Cuba. Het bedrijf dat de fabriek bouwt, gaat kleine tractoren produceren.
ECONOMIE BANEN Voor het eerst zijn er in Nederland meer dan tien miljoen banen, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek. In 1995 waren het er nog acht miljoen. De grootste bedrijfstak is de zorg, gevolgd door handel en industrie. ROBOTS Afgelopen jaar zijn er 15 procent meer industriële robots verkocht dan in 2014. Volgens brancheorganisatie IRF koch-
16-02-16 17:42
11
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
LETTERLIJK
FEITEN
ten vooral automakers veel nieuwe robots.
BROOD Het is niet goed dat steeds meer mensen nauwelijks brood eten, stelt Robin Peeters, hoogleraar interne geneeskunde aan het Erasmus MC, in zijn inaugurele rede. Brood is een onmisbare bron van jodium, vooral voor zwangere vrouwen.
DICHT De overname van de failliete warenhuisketen V&D door Roland Kahn is afgeketst. Het lukt de eigenaar van kledingmerken CoolCat en America Today niet om de benodigde financiering voor V&D rond te krijgen. Daarmee lijkt definitief het doek te vallen voor de keten uit 1887.
ZWAARTEKRACHT Een internationale groep onderzoekers meldt in diverse tijdschriften, waaronder MINEUR De Japanse econo- Physical Review Letters, mie kromp in het laatste zwaartekrachtgolven te kwartaal van 2015 met 1,4 hebben gemeten. Een procent op jaarbasis, detector (LIGO) in de Vermaakte het Japanse kabienigde Staten legde gedunet bekend. Dat is een gro- rende 0,2 seconde een rimpeling in de ruimte tere krimp dan verwacht. De derde economie ter we- vast, veroorzaakt door de reld kwakkelt al jaren, on- botsing van twee zwarte der meer door lage consu- gaten 1,3 miljard jaar gelementenbestedingen. den. Albert Einstein voorspelde zulke golven honSAMEN Tv- en internetaan- derd jaar geleden al. bieder Ziggo en de NederGENIE Als leerlingen holandse tak van telefoonconcern Vodafone willen ren dat ook genieën als fuseren. De twee bedrijven Albert Einstein en Marie hopen zo kosten te bespa- Curie tegenslag hadden in ren en sterker te staan hun leven, presteren ze tegen KPN. Die snoept beter op school, stelt een vooral bij Ziggo veel inter- studie in de Journal of net- en tv-klanten weg. De Educational Psychology. deal moet nog worden goedgekeurd door de mededingingsautoriteiten.
KENNIS
Robyn Beck/AFP/ANP
LANDBOUW Om de opbrengst van landbouwgewassen te verhogen, moeten plantenveredelaars zich richten op het eiwit Rubisco activase. Dat schrijft gewasfysioloog Elias Kaiser in zijn proefschrift aan Jazzband Snarky Puppy met de Wageningen University. Metropole Orkest: Grammy
16els007z011 11
CULTUUR HARRY POTTER J.K. Rowling nam zich voor om geen nieuw Harry Potterboek meer te schrijven. Toch brengt de Britse auteur op 31 juli een achtste deel uit. Harry Potter en het Vervloekte Kind is gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk dat een dag eerder in Londen in première gaat. Potter is inmiddels tien jaar ouder en werkt op het Ministerie van Toverkunst. SCHAATSEN Op het WK afstanden in het Russische Kolomna heeft Jorien ter Mors goud veroverd op de 1.000 en 1.500 meter. Sven Kramer won goud op de 5 en 10 kilometer. Bovendien werden zowel de Nederlandse mannen als de vrouwen eerste bij de ploegenachtervolging. DIEFSTAL Uit de Amsterdamse Okker Art Gallery zijn twee werken van Karel Appel gestolen. Dankzij een getuige is het schilderij Heads meteen teruggevonden, maar naar Dans in het groen wordt nog gezocht. MUZIEK Het Metropole Orkest heeft in Los Angeles een Grammy Award gewonnen voor het beste contemporaine instrumentale album. Het orkest nam Sylva op met de Amerikaanse jazzband Snarky Puppy. De belangrijkste awards gingen naar Taylor Swift (beste album) en Ed Sheeran (beste liedje).
240 3,4% 29% 88.000
Jaarlijks hebben zo’n 240.000 werknemers een arbeidsongeval, dat is 3,4 procent van het totale aantal werknemers. In 29 procent van de gevallen gaat het om uitglijden of struikelen. Zo’n 88.000 werknemers blijven na een arbeidsongeval langer dan vier dagen thuis; ruim een kwart van hen heeft psychisch letsel.
STIJGER Regisseur Nina Gantz (28) kreeg Hubert Boesl/Corbis/HH
Kim de Jong en Benno Wilmink van Demonstranten Tegen Gemeente, dat zich verzet tegen asielzoekerscentra, leggen hun beweegredenen uit (NRC Handelsblad, 13 februari)
in Londen een Bafta voor haar animatiefilm Edmond. Een Bafta is een van ‘s werelds meest begeerde filmprijzen. Edmond was de afstudeerfilm van Gantz. Zij is de dochter van actrice Loes Luca.
DALER PvdA-Kamerlid Jacques Monasch (54) lanceerde Ahmed Abouta-
PvdA
‘Wij willen ons veilige leventje houden zoals het is’
leb als nieuwe PvdA-lijsttrekker. Slechte timing. Op het verjaarsfeestje afgelopen zaterdag verzoenden de PvdA’ers zich met nieuw leiderschap van Diederik Samsom.
AGENDA Zaterdag 20 februari Voorjaarsvakantie regio’s Midden- en Zuid-Nederland (tot en met 28 februari) Huishoudbeurs, Amsterdam RAI (tot en met 28 februari) Fiets- en Wandelbeurs, Jaarbeurs Utrecht (ook 21 februari) Amerikaanse voorverkiezingen in de staten Nevada en South Carolina Maandag 22 februari Mobile World Congress Barcelona (tot en met 25 februari) Fotosessie koninklijke familie in Lech Woensdag 24 februari Champions League-voetbal met onder meer PSV-Atlético Madrid (achtste finale) Donderdag 25 februari Herdenking Februaristaking (1941) met koning Willem-Alexander, Amsterdam Vrijdag 26 februari FIFA kiest nieuwe voorzitter, Zürich
> > > > > > > > >
Deze pagina’s werden gemaakt door: Merlijn van Dierendonck, Lennaert Lubberding, Rosa Oosterhoff, Victor Pak, Simon Rozendaal, Nikki Sterkenburg, Nic Vrieselaar en Eric Vrijsen
16-02-16 17:42
16
VERHAAL VAN DE WEEK
IMMIGRATIE / Her en der in Europa wordt weer aan de grens gecontroleerd. Zo niet in Nederland. Dat voert alleen steekproefsgewijs ‘mobiel toezicht’ uit. Ondanks de intensivering van deze controles, blijft Nederland het braafste jongetje van de klas.
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
Verkenner van de Landmacht controleert lading
Grenscontrole? Waar dan? Gerlof Leistra en Carla Joosten Foto’s Flip Franssen
H
et idealistische Europa-zondergrenzen ligt aan diggelen. Het asielsysteem eveneens. Beide bleken niet bestand tegen de gevolgen van oorlog niet ver van de Europese grens en het verlangen van velen naar een beter leven. Hoeveel hekken en grenscontroles er ook bij komen in Europa, Nederland ontvangt deze winter nog steeds wekelijks 700 asielzoekers. Hoeveel er dat in het voorjaar zullen zijn, is ongewis, maar vermoedelijk niet minder. De zorgen over het maatschappelijk draagvlak hiervoor, en op langere termijn over de draagkracht van de verzorgingsstaat, nemen na de bijna 60.000 asielzoekers van vorig jaar alleen maar toe. Zelfs Zweden, waar jarenlang de deuren openstonden, controleert nu iedereen. Duitsland en Oostenrijk herintroduceerden de oude grenscontroles aan hun gezamenlijke grens. Nederland volstaat met ‘intensivering van het Mobiel Toezicht Veiligheid’. Het verkeer rijdt nog door, sinds vorige week alleen soms wat langzamer om de Koninklijke Marechaussee haar werk te laten doen. Het doel is niet alleen mensensmokkelaars op te sporen, maar ook om migratiestromen in kaart te brengen. Er worden wel
16els007z016 16
mensensmokkelaars gepakt, maar naar verhouding weinig. Of het de mensensmokkelaars afschrikt, is de vraag. Die werken – met dank aan de sociale media – net zo ‘informatiegestuurd’ als de controleurs. Het bedrijfsleven, de vervoerders en verladers, kreunen intussen onder de grenscontroles elders in Europa: elk uur vertraging leidt tot miljoenenschade. Gepleit wordt voor aparte rijstroken voor vrachtwagens, ‘een vrije doorgang voor bedrijven die aantoonbaar zelf voorzorgsmaatregelen nemen of slimme infraroodscans’. Het kabinet werkt aan ‘Europese oplossingen’. Vrede in Syrië zou helpen, maar dat is geopolitiek en makkelijker gezegd dan gedaan. Premier Mark Rutte (VVD) probeert samen met de Duitse bondskanselier Angela Merkel Turkije te bewegen de opvang in Turkije zelf te verbeteren en migranten die toch naar Europa willen, tegen te houden. Nederland stelde bovendien al tientallen grenswachten beschikbaar voor de bewaking van de Zuid-Europese grenzen en gaat dat aantal opvoeren naar 250 tot 300.
In de auto kijken mag alleen bij verdenking
Stoer In de Tweede Kamer dreigde VVD-fractieleider Halbe Zijlstra zijn eigen premier Rutte dat ‘nationale’ maatregelen niet zijn uit te sluiten als er geen einde komt aan de instroom. Het klonk stoer, maar ook Zijlstra
De man in het midden moet terug naar België
16-02-16 16:20
17
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
Documenten worden zorgvuldig gecheckt
Met blote oog valt vervalsing niet te zien
Met een spiegel kijken verkenners onder de wagen
Verkenners Landmacht helpen Marechaussee
Grondig onderzoek in Mobiel Administratiecentrum
De Marechaussee is bedacht op identiteitsfraude
Zo nodig vraagt de Marechaussee gegevens op
Zijlstra dreigt met ‘nationale maatregelen’ maar wil net als Rutte een Europese oplossing
Migranten verstoppen zich soms onder trucks
16els007z017 17
Soms is één blik in de truck genoeg: geen mensen
16-02-16 16:20
36
INTERVIEW / ARIE PAIS
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
‘We leven hier in de villawijk van de wereld’ Oud-minister Arie Pais (85) schreef zijn memoires. Over hoe oorlog, wederopbouw en politiek hem vormden. Maar de hoofdzaak is dankbaarheid tegenover ‘medemensen’.
H
Carla Joosten Foto’s Marco Bakker
in zijn boek over zijn leven. De onderduikperiode van het Joodse gezin vormde hem. et bezoek is nog maar net binDat was in Barneveld, waar de jonge Pais nen of Arie Pais leidt rond als zijn ogen en oren goed de kost gaf, getuige een volleerd gids. Wijst naar de gedetailleerde beschrijving ervan. ‘Ieder kleurrijke schilderijen in de mens heeft bepaalde interesses en vermogang en licht toe wie de magens. Ik kan er zelf weinig aan doen, maar kers zijn. Grote en kleine doeken, waarvan ik heb een goed geheugen en de periode tot veel uit India. In de zitkamer van het Am1945 heeft nogal wat indruk gemaakt op mij. sterdamse grachtenappartement een beeld Ik heb opgeschreven hoe ik dat als kind aanvan een horizontaal liefdespaar naast een voelde en hoe dat geleidelijk aan mijn kijk enorme schelp zoals die waaruit Botticelli op dingen heeft bepaald.’ Venus geboren liet worden. Het was in Barneveld, ook toen al bekend Pais is klein van stuk en eigentijds om zijn pluimveeteelt, dat hij vegetariër gekleed. Moderne strakgesneden jeans, werd. ‘Toen ik 13 of 14 jaar oud was. In Barzwarte trui en hippe zwarte, blinkende neveld draaiden ze de hanen telkens de nek schoenen. Hij was minister van Onderwijs om en dan hoorde je hoe de kippen die achen Wetenschappen in het CDA-VVD-kabinet terbleven machteloze geluidjes maakten. van Dries van Agt en Hans Wiegel. Aan het Als kind heb ik daaruit de consequenties geBinnenhof stond de ‘schrandere econoom’, trokken.’ Het is deze gevoeligheid die Pais zoals Elsevier hem noemde, benu nog uitstraalt. Hij heeft, bekend als beste jongetje van de aamt hij, ook weleens Partij voor ‘Kippen die de Dieren gestemd. klas. Dat was hij als kind mogelijk ook geweest, als zijn school- achterbleven tijd niet ruw was onderbroken at hij zelf, zijn zuster en maakten door de oorlog. ouders de oorlog overmachteloze Nu, 34 jaar nadat de VVD’er leefden terwijl de rest de politiek heeft verlaten, vervan de familie werd vermoord, geluidjes’ schijnen zijn memoires: Omkijnoemt hij ‘mazzel’. Een onderken, een logboek. ‘Hoeveel ministers hebben koelde vaststelling, en onderkoeld is ook de moeite genomen op te schrijven wat ze zijn boek. ‘Er zijn veel fantasieën rond de hebben gedaan en waarom? Uit mijn tijd als oorlogstijd geschapen. Ik vond het mijn minister twee. In Engeland of Frankrijk is plicht om een paar mensen die menselijke het normaal. Daaruit zijn vaak interessante grootheid en moed hebben getoond en niet en leerzame conclusies te trekken, ook voor in de geschiedenisboeken voorkomen, niet ons in Nederland.’ in de vergetelheid te laten geraken. Hij vlijt zich neer op een gemakkelijke ‘Het is goed te beseffen dat er in die bank en vertelt bijna net zo systematisch als moeilijke tijden dappere mensen waren, en natuurlijk veel gewone mensen en ook een hoop die niet zo dapper waren. Het is niet ARIE PAIS (Den Haag, 1930) studeerde Econoaan mij om te oordelen, wel om dank uit te mie, werkte bij de Rijkspostspaarbank, was spreken aan die eersten,’ zegt Pais. ‘Mederaadslid in Amsterdam, promoveerde, was mensen’, noemt hij in zijn boek het viertal hoogleraar, minister van Onderwijs (1977-1981) dat het gezin Pais uit handen van de Duiten vicepresident Europese Investeringsbank. sers hield.
D
16els007z036 36
De oorlog bepaalde zijn keuze om de politiek in te gaan. Om nachtmerries als die tussen 1940 en 1945 te voorkomen, moest je zelf wat doen. ‘Ik besefte dat politiek belangrijk kan zijn voor de inrichting van de samenleving. En dat politiek nodig is om te zorgen dat bepaalde ellende – heden ten dage alweer, het houdt maar niet op – uitblijft. Daarom ben ik op mijn achttiende lid geworden van een politieke partij waarvan ik veel verwachtte, en dat was de PvdA.’ Er heerste geloof in verandering en vooruitgang. ‘Er zou een nieuwe samenleving komen. Heel anders dan die in de jaren dertig. Ik ben lid geworden in 1948 en ben het gebleven tot 1961.’ Toen was hij de ‘socialistische blauwdrukken’ van de PvdA beu en snakte hij naar een maatschappij van vrije burgers. Binnen een jaar was hij lid van de VVD, waarvoor hij lokaal en provinciaal actief werd. De Telegraaf gaf hem in 1970 een wekelijkse column en in 1977 vroeg toenmalig VVD-coryfee Haya van Someren de inmiddels tot het hoogleraarschap opgeklommen Pais als minister van Onderwijs. Hij was de eerste liberale naoorlogse minister op dit departement en opvolger van PvdA’er Jos van Kemenade. Die had geprobeerd het socialistische ideaal van de middenschool te verwezenlijken: een schooltype voor het hele voortgezet onderwijs. ‘Een heilloos voornemen,’ oordeelde zijn opvolger. ‘Na mij werd Van Kemenade opnieuw onderwijsminister en kwam hij weer met die middenschool. Weer vergeefs. Tja, sommige mensen leren het nooit.’ Zelf bracht Pais de zogeheten tweefasenstructuur van het hoger onderwijs tot stand. Zijn echtgenote Eegje Schoo, die later zelf VVD-minister voor Ontwikkelingssamenwerking zou worden en de zus is van oudElsevier-hoofdredacteur Hendrik Jan Schoo, had hem op het hart gedrukt zich op hoofdzaken te richten – en dat deed hij. Al deed
15-02-16 12:16
‘Al die nationaliteiten in de steden zijn een verrijking’
16els007z037 37
15-02-16 12:16
46
BUITENLAND
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
‘Europa is volstrekt weerloos’ Geen land ligt zo vaak onder vuur in de EU als Hongarije, bijvoorbeeld vanwege het ‘anti-migrantenhek’. Minister van Buitenlandse Zaken Péter Szijjártó (37) verdedigt zich.
V
Robbert de Witt
Szijjártó: ‘Het grootste probleem bij de migrantencrisis is dat we weerloos zijn. De EU an gebeten hond tot gidsland, is volstrekt weerloos. De afgelopen maand zo zou je de positie van Hongabijvoorbeeld waren we niet in staat om de rije in Europa het afgelopen controle over onze buitengrenzen terug te half jaar kunnen noemen. De winnen. Dagelijks komen er nog altijd tweeregering in Boedapest werd in duizend, drieduizend, tienduizend migranaugustus geconfronteerd met een groeiende ten via Griekenland de EU binnen. Ongerecolonne migranten, die via Hongarije Duitsguleerd, ongecontroleerd en ongeorganiland hoopten te bereiken. De Hongaarse beseerd. Als je niet zelf kunt beslissen wie er slissing om een grenshek van honderden kiwel en niet je land mag binnenkomen, dan lometers op te richten, leidde tot hoon van verlies je een deel van je soevereiniteit. En Brussel en uit West-Europa. Maar inmiddels dat moet stoppen. zijn in veel landen grenscontroles heringe‘Hongarije moest wel zelf een oplossing voerd en keren overal grensbarrières terug. zoeken. Want ook wij waren weerloos. Stel Maar van een zelfvoldaan ‘ik zei het toch’ je voor, er kwamen afgelopen najaar dageis geen sprake bij Péter Szijjártó. De jonge lijks acht- tot tienduizend mensen ons land Hongaarse minister van Buitenlandse Zabinnen. Ze hadden geen respect voor onze ken was in Nederland voor overleg met zijn wetten en regels, bezetten treinstations, lieEuropese collega’s over de mipen over snelwegen en spoorgrantencrisis. ‘Ik ben er trots lijnen, vielen agenten aan, op dat ik mijn land mag verte- ‘Europa praat voort- weigerden naar vluchtelingengenwoordigen, of we nu ondurend over bewa- kampen te gaan, eisten medider vuur liggen of niet.’ king van de buiten- sche hulp en eten waar ze ook ELSEVIER Dus de kritiek liet u maar gingen zitten. grenzen. Maar er koud? ‘Toen het uit de hand liep, gebeurt niets’ Péter Szijjártó: ‘We werden vroegen we de Europese invergeleken met de ergste dicstanties of we ons nog steeds taturen uit de jaren dertig en veertig. Dat is aan Europese regels moesten houden of, simpelweg onacceptabel en bovendien onomdat het om een buitengewone situatie Europees. Maar we zullen in de toekomst ging, we uitzonderingen konden maken. net zo helder en duidelijk zijn als we al waHet antwoord was: nee, jullie moeten je ren. Ik zie dat in veel Europese landen de voor honderd procent aan de regels houden. posities van politieke leiders en die van de Het Schengen-verdrag zegt dat een land aan burgers steeds verder uit elkaar groeien. Die de buitengrens moet zorgen dat de grens alfout hebben wij in Hongarije niet gemaakt. leen kan worden overgestoken via officiële Wij hebben een nationaal onderzoek gehougrensovergangen tijdens openingsuren. den over de migratiekwestie en mensen waDaar heeft Hongarije zich aan gehouden. ren zeer duidelijk: ze zeiden dat het de verMijn Europese collega’s klaagden: waarom antwoordelijkheid van de regering is om bouwen jullie, in Europa in de 21ste eeuw, burgers te beschermen.’ een muur? Dan antwoordde ik: hebben julELSEVIER Komt de rest van Europa volgens u lie een andere oplossing om te voldoen aan dan eindelijk bij zinnen? de Schengen-regels?’
16els007z046 46
ELSEVIER Kan
de Europese Unie deze crisis oplossen? Szijjártó: ‘Eerlijk gezegd ben ik heel pessimistisch. Europese leiders praten voortdurend over de noodzaak om de buitengrenzen te bewaken, maar er gebeurt steeds niets. Ik geef toe dat het beschermen van de zuidelijke grens, bij Griekenland, zeer lastig is. Maar zeer lastig betekent niet onmogelijk. Ik ben geen grenscontrole-expert, maar er zijn wel experts, en die kunnen berekenen hoeveel grensbewakers, militairen, agenten, schepen, vliegtuigen, helikopters, wat dan ook, nodig zijn om in elk geval een kans te maken op een bewaakte buitengrens. Maar dat is niet gedaan.’ ELSEVIER Waarom niet? Szijjártó: ‘Elke keer als ik hierover begin, is de reactie: waarom levert Hongarije geen bijdrage aan Frontex? Maar kom op, Frontex is geen grensbewakingsdienst, het is een vingerafdrukdienst. Er gaat een stap aan vooraf: Europa beschermen en bewaken.’ ELSEVIER Dat moet de NAVO nu gaan doen. Steunt de Hongaarse regering de NAVO-operatie bij Griekenland om migranten tegen te houden? Szijjártó: ‘We verwelkomen elke inspanning om de druk van de migrantenstroom te verminderen en de mensensmokkel tussen Turkije en Griekenland tegen te gaan. Maar de NAVO is nog maar net begonnen met deze operatie, en het is dus te vroeg om te zien wat wij kunnen bijdragen. Ik denk dat de noordgrens van Griekenland uiteindelijk de zuidelijke Schengen-grens zal worden. Dan moeten we gaan vertrouwen op Macedonië en Bulgarije, waarvan de eerste geen lid is van de EU en het tweede geen Schengenland is. Maar goed, crisistijden hebben gekke situaties tot gevolg.’ ELSEVIER Burgers in veel Europese landen zijn al moe van de uitbreidingen van de Eu-
16-02-16 10:04
47
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
ropese Unie, dus waarom zouden ze accepteren dat Bulgarije zomaar een Schengenland wordt? Szijjártó: ‘Als we niets doen, zal Schengen uiteenvallen. Het einde van de Schengenzone zal leiden tot onvoorstelbare economische en politieke schade, ook aan de Europese Unie.’ ELSEVIER De recentste golf van kritiek uit Brussel is niet gericht tegen Boedapest, maar tegen de nieuwe Poolse regering in Warschau. Bent u opgelucht? Szijjártó: ‘Nee, eerlijk gezegd vind ik het onacceptabel hoe Europese instanties omgaan met Polen. Kijk, je kunt het wel of niet eens zijn met de nieuwe Poolse regering. Maar ze hebben hun mandaat niet gewonnen in de loterij, maar gekregen via democratische, parlementaire verkiezingen. Het is de wil van het Poolse volk. ’ ELSEVIER De kritiek gaat niet over het stemgedrag van de Polen of de Hongaren, maar over wat hun regeringen vervolgens doen om zich ervan te verzekeren dat ze ook de volgende verkiezingen winnen, hoe ze omgaan met onafhankelijke media, met de rechterlijke macht. Szijjártó: ‘Toen Hongarije in 2010 een nieuwe mediawet aannam, werd die al binnen enkele uren bekritiseerd in internationale media. Terwijl er nog helemaal geen vertaling van de nieuwe wet was! Ik sprak onlangs met mijn Poolse collega, en die had hetzelfde meegemaakt met een conceptversie van de nieuwe Poolse Grondwet. Je kunt niet een regering aanvallen alleen op basis van informatie die je van de oppositie krijgt. ‘Ik denk dat er twee redenen zijn waarom de Hongaarse regering zo werd gekapitteld. Ten eerste werd de linkse oppositie in Hongarije bij verkiezingen in 2010 en 2014 gedecimeerd. Linkse partijen in Europa zijn hier niet blij mee en dus proberen ze de linkse oppositie in Hongarije van buitenaf te helpen. De tweede reden is dat wij totaal anders tegen zaken aankijken dan de Europese mainstream. Wij zijn er trots op Hongaars te zijn, wij zijn patriottisch, wij zijn er trots dat we christen zijn, we zijn trots op onze geschiedenis van elfhonderd jaar. Als je tegenwoordig zo spreekt in Europa, word je gestigmatiseerd. Dan ben je fascistisch, antiE Europees.’
16els007z047 47
PÉTER SZIJJÁRTÓ 30 oktober 1978 Geboren in Komárom, aan de Slowaakse grens 1998 Sluit zich aan bij Fidesz, de nationaalconservatieve partij van premier Viktor Orbán 2002 Studeert af in Boedapest (economie en openbaar bestuur), wint zetel in parlement 2014 Minister van Buitenlandse Zaken
16-02-16 10:05
BELEGGERS BELANGEN
ECONOMIE
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
55
SYP WYNIA
Naties bouw je met studiebeurzen
D
e spectaculaire groei van het aantal studenten in het Nederlandse hoger onderwijs is tot een einde gekomen. Het aantal nieuwe eerstejaars aan universiteiten is al enkele jaren zo’n 45.000 en het totale aantal universitair studenten zal de komende jaren waarschijnlijk rond de 260.000 liggen. Het aantal hbo-studenten is dit studiejaar zelfs gedaald, tot 443.000. Dat neemt niet weg dat nog steeds een imposant aantal jongvolwassenen in Nederland hoger onderwijs volgt: zo’n 700.000. Die grote deelname aan het hoger onderwijs is het gevolg van bewust overheidsbeleid, zowel op nationaal als op Europees niveau. Binnen de Europese Unie werd rond de eeuwwisseling afgesproken dat de helft van de beroepsbevolking hoogopgeleid diende te zijn, op universiteit of hogeschool. Dat gaf een extra zetje aan het al bestaande Nederlandse beleid, dat beoogde ook lagere inkomensgroepen naar het hoger onderwijs te krijgen. Het effect was vooral spectaculair bij meisjes. Jonge vrouwen zijn nu vaker hoogopgeleid dan mannelijke leeftijdgenoten. Met ingang van dit studiejaar is het afgelopen met de Nederlandse basisbeurs en moet in beginsel alle studiefinanciering worden geleend, en dus na afloop worden terugbetaald. Dat klinkt draconischer dan het is, want de leenvoorwaarden zijn riant en het te betalen collegegeld dekt slechts een klein deel van de werkelijke kosten, waardoor de studiekosten nog steeds grotendeels door de rest van de bevolking worden gedragen. En regeringspartij PvdA zou de PvdA niet zijn als ze er niet voor had gezorgd dat er voor studenten uit gezinnen met weinig geld nog wel steeds een basisbeurs is.
gen meenemen naar een ander EU-land waar ze studeren. En wat was het geval? Het Nederlandse stelsel bleek zo’n beetje het royaalste dat er was. Dus was het royaal voor studenten uit EU-landen die naar Nederland kwamen en het was ook royaal voor Nederlandse studenten die in een ander EU-land gingen studeren. In het eerste geval schoot de Nederlandse belastingbetaler er zo’n 150 miljoen euro per jaar bij in, in het tweede zo’n 75 miljoen euro per jaar. Dat leverde een onhoudbare situatie op en mede om die reden is het Nederlandse stelsel van studiefinanciering versoberd. Het is er de zoveelste illustratie van dat je de nationale verzorgingsstaat niet kunt delen met de rest van de wereld, zelfs niet met de rest van de Europese Unie. Als Nederland royaal wil zijn voor zijn zeventien miljoen inwoners maar dan ook royaal moet zijn voor vijfhonderd miljoen andere EU’ers, dan zit er niets anders op dan dat Nederland minder royaal wordt voor zijn eigen inwoners omdat het land anders omkiepert.
U
it het boek Kansen in het Koninkrijk dat is gewijd aan tweehonderd jaar studiefinanciering – en dat gratis is te downloaden – haal ik ook het inzicht dat het vele gereis van studenten naar onderwijsinstellingen in andere EU-landen het resultaat is van doelbewust beleid van de Europese Commissie om een eurofiele Europese elite te kweken. Het begon met enkele duizenden studenten, nu is er een kwart miljoen ‘Erasmus’-studenten per jaar. De Europese Unie heeft daarmee tevens een ‘bovennationaal’ systeem van studiefinanciering opgetrokken. Onderwijsbeleid en studiefinanciering zijn dus gewoon poat mij eerlijk gezegd een beetje was ontgaan, is dat litiek. Koning Willem I zag universiteiten en staatsbeurzen als de versobering van ‘basisbeurs’ naar ‘sociaal leenmiddel tot natievorming. Toen in 1918 de linkse revoluties in Eustelsel’ deels is ingegeven door het feit dat Nederropa dreigden over te slaan naar Nederland kwam hier gauw een land in de Europese Unie zit. De EU heeft verordonneerd dat stustelsel dat ook arbeiderskinderen toegang gaf tot het hoger ondenten uit andere EU-landen die in Nederland studeren recht derwijs. En nu zitten we onder een Europees dak dat poogt met hebben op dezelfde ondersteuning voor belastinggeld zijn eigen fans te kweken studiekosten als Nederlandse studenten. en dat er indirect toe leidt dat Nederland Je kunt de verzorgingsOok heeft de EU verordonneerd dat stugeen studiebeurzen meer geeft. Brussel staat niet delen met de denten uit EU-landen de studiefinanciedoet zo’n beetje hetzelfde als koning Wilrest van de wereld. Dan ring waarmee bijvoorbeeld de kosten van lem tweehonderd jaar geleden: één natie kiepert het land om levensonderhoud worden verlicht, mobouwen, met studiefinanciering. E
W
16els007z055 55
16-02-16 10:35
56
ECONOMIE
20 FEBRUARI 2016 ELSEVIER
Hoe het kabinet zijn
BELASTINGPARADIJS beschermt
BELASTINGEN / Kan Nederland bedrijven nog lang lokken met fiscale voordelen? De druk van de buitenwereld is fors toegenomen. Nederland probeert te redden wat er te redden valt. ‘We moeten vooral niet doorslaan.’ Nic Vrieselaar en Jelte Wiersma in Brussel Illustraties Kaayman
N
og nooit lag het fiscaal beleid van Nederland nationaal en internationaal zo zwaar onder vuur. Een coalitie van grote Europese lidstaten, linkse politici, onderzoeksinstituten en actiegroepen heeft de aanval geopend op de deals die de Nederlandse fiscus sluit met multinationals om minder belasting te betalen over hun winst. Volgens deze critici is Nederland geen haar beter dan tropische belastingparadijzen en is het hoog tijd dat de regels op de schop gaan. Maar is het echt zo erg? En wat staat er voor Nederland op het spel? De Deense eurocommissaris voor Mededinging Margrethe Vestager deelde eind vorig jaar een harde klap uit aan Nederland. ‘Ongeoorloofde staatssteun’, was haar vonnis over de manier waarop de Amerikaanse koffieketen Starbucks via Nederland de belastingrekening verlaagde. Grote lidstaten als Frankrijk en Duitsland is de wijze waarop kleine lidstaten als Ierland, Luxemburg en Nederland multinationals binnenhalen, al langer een doorn in het oog. Vestagers collega Pierre Moscovici, verantwoordelijk voor fiscaal beleid, kondigde recentelijk aan de belastingvoordelen voor multinationals te gaan aanpakken. Volgens onderzoekers van het Europees Parlement lopen Europese regeringen 50 tot 70 miljard euro mis door fiscale sluiproutes van multi-
16els007z056 56
nationals. De fractie van de Groenen meldde vorige week dat het Zweedse IKEA via Nederland sinds 2009 1 miljard euro belasting zou hebben ontweken. Niet strafbaar, maar wel tegen het zere been van steeds meer Nederlandse burgers en ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf (mkb), die klagen over de toegenomen belastingdruk sinds de crisis. Werknemers betalen tot 52 procent belasting over hun loon, mkb’ers moeten tot 25 procent belasting over hun winst aftikken. De recente belastingverlaging van 5 miljard euro staat in geen verhouding tot alle eerdere belastingverhogingen. Waarom betalen multinatio-
Heel gemiddeld Maximale winstbelasting
tarief in procent 33,99
België Frankrijk
33,33
Duitsland
29,65
Luxemburg
29,22
Nederland
25
Europese Unie
22,25
Verenigd Koninkrijk Ierland ©ELSEVIER
20 12,5 BRON: KPMG
nals dan niet ook gewoon de volle mep, vragen velen zich af. Vrijwel alle landen proberen met gunstige vestigingsvoorwaarden bedrijven te verleiden om zich binnen hun grenzen te vestigen en de handel te bevorderen. Dat levert banen, investeringen en belastinginkomsten op. Nederland doet dat ook, juist ook op fiscaal terrein, en is daar zeer succesvol in. Talloze buitenlandse bedrijven zijn in Nederland gevestigd en nogal wat hebben er ook hun Europese hoofdkantoor. Als Nederland ze niet lokt, is de redenering, doet een ander land dat wel, en heeft Nederland het nakijken. Eén op de acht Nederlanders, zo berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek, werkt voor zo’n buitenlands hoofdkantoor. Zo staat het Europese hoofdkantoor van Nike in Hilversum, dat van Facebook, Walt Disney en Netflix in Amsterdam. Bij Nike alleen al werken 1.500 mensen. Het beroep van die hoofdkantoren op faciliterende bedrijven is groot, variërend van schoonmakers en cateraars tot advocaten en belastingadviseurs. Zonder die bedrijven zou Nederland armer zijn. ‘Nederland heeft in tegenstelling tot Duitsland een kleine thuismarkt. Om toch investeringen aan te trekken, is fiscaal beleid voor ons een belangrijker instrument dan voor Duitsland,’ zegt Jeroen Lammers
16-02-16 15:10
ELSEVIER 20 FEBRUARI 2016
16els007z057 57
57
16-02-16 15:12