Elsevier weekblad nr. 35 - 2015 by Reed Business

NUMMER 35 • 71STE JAARGANG • 29 AUGUSTUS 2015 • € 5,95

SIMON ROZENDAAL: ‘(BIJNA) ALLES WORDT BETER’

KOM UIT UW

STOEL!

Zittend werken verhoogt de kans op depressie, diabetes, hartinfarct en vroege dood IMMIGRATIE: NIETS GELEERD

15els035z001 1

De gekte is terug. Wat zijn valkuilen? AP

Waarom gebeurt niets met lessen van jaren negentig?

HUIZENMARKT

25-08-15 17:27

ELSEVIER / INHOUD

29 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Omslag

Gekte keert terug

Het herstel van de huizenmarkt zet door. Deze wederopstanding is vooral te danken aan de lage rente. Daarin schuilt voor kopers een risico.

Alles wordt beter!

Elsevier-redacteur Simon Rozendaal schrijft veertig jaar over wetenschap. In zijn nieuwste boek brengt hij een ode aan de vooruitgang. 500

Aantal zeehonden in Nederland 200

1950

1840

650

500.000

50.000

Aantal poliogevallen in de wereld 1.900

1950

Inkomen wereldburger in dollar per jaar

1800

Omslagartikel Het nieuwe grote gevaar: de stoel

Recent onderzoek wijst uit dat lang zitten leidt tot diabetes, depressies en kanker. Zitten is zelfs tot modern arbeidsrisico verklaard. Toch zitten we op het werk steeds vaker. Gelukkig is er wat tegen te doen. En dat is niet sporten, maar meer bewegen achter het bureau.

Bierconsumptie Nederland in liter

1800

Percentage analfabetisme in de wereld

1970

Levensduur in de wereld in jaren 200

1960 11

1905 46

1600 35

Aantal honderdplussers in Nederland

1950 Gewerkte uren per week in Nederland

60 600

CalorieĂŤn per persoon in derdewereldlanden

1960

Hectare bos in Nederland

1750 3,5 In deze infographic zijn positieve ontwikkelingen weergegeven uit Alles wordt beter!. De ontwikkeling wordt uitgedrukt in een nieuw begrip: de vooruitgangsfactor. Die behelst een vermenigvuldiging of deling. Als de vervuiling bijvoorbeeld daalt van 10 naar 2, dan is de vooruitgangsfactor 10 gedeeld door 2 ofwel 5.

Zwaveldioxide in microgram per kubieke meter lucht

1965

Snelheid (km/u) in Nederland

Moorden Europa per 100.000 inwoners

Fijnstof in Nederland, microgram per kubieke meter lucht

1.000

Verkeersdoden Nederland per 10 miljoen kilometer

1950 1300

Tributebands

The Beatles of Pink Floyd live horen kan nog steeds. Want er zijn professionele bands die het werk van hun favoriete popgroep exact naspelen.

Ik laat je nooit met rust

Jaarlijks registreert de politie 21.000 gevallen van bedreiging en geweld tegen ex-partners. En de recidive onder stalkers is hoog.

15els035z004 4

Niets geleerd

13 & 36

Zowel Syp Wynia als Volkskrant-columnist Martin Sommer vreest dat politici niets hebben geleerd van de immigratie in de jaren â&#x20AC;&#x2122;90.

25-08-15 17:58

NUMMER 35

ELSEVIER 29 AUGUSTUS 2015

6 8 10 13 16

NEDERLAND

22 25 26 28 33

BUITENLAND

40 50

INTERVIEW

Liesbeth Wytzes in gesprek met columnist Martin Sommer

Frankrijk Franse grootverdieners verlaten in groten getale hun land In Moskou ‘Wilt u alstublieft uw tas openen?’ Arend Jan Boekestijn Waarom Brazilië zijn eeuwige belofte niet verzilvert Duitsland Naast de miljarden grijpen Ghana Ooit heks, nu boer Essay Na de Vietnamoorlog waren de Amerikanen nog decennia bezig met het stelpen van hun mentale wonden Venezuela Het land glijdt naar de afgrond

43 44 46

50 53 54 56 58 60 62 64

KENNIS

Griekenland Waarom CDA-leider Sybrand Buma zich niet meer de maat laat nemen over de ‘Europese’ gezindheid van zijn partij In Den Haag Iedere militair heeft een Tedx-speech in zich Gerry van der List Versterk de democratie, steun het raadgevend referendum Hoek van Holland Haarlem In Nederland Dakloze stropers op de Veluwe Stalking Aangifte doen van bedreiging en geweld van ex-partners blijkt vaak moeilijk Brussel Europarlementariërs en hun medewerkers hebben hun eigen clubs en kroegen

ECONOMIE

Brieven Foto van de week Redders in nood in Thalys naar Parijs De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Niets geleerd; Rutte: in beroep!; Asscher te laks; Chinese zaken Verhaal van de week Het nieuwe grote gevaar: de stoel

Huizen De gekte op de huizenmarkt keert terug In de cijfers Eerst koffie, dan de euro afschaffen Syp Wynia Miljarden voor Griekenland zijn werkelijk overal goed voor Retail Store of the Future, de winkel als laboratorium Tegenslag Investeerders lopen met een boog om Zuid-Afrika heen Wat verder ter tafel komt Paul van Riel

UW GELD

Inkomen Student laat nog steeds geld liggen Netto Betaalbare oppas gezocht Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Barbara Veldhuizen Te koop Woonboerderij

Technologie Alles uit de printer Slim huis Klop klop, licht! Hebbeding Samsung Galaxy S Edge+ De mens achter Elke Plek Tips

CULTUUR

Muziek Tributebands zijn vaak beter dan hun voorbeelden In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Non-fictie Onderweg van Oliver Sacks Stijl Voelen mag in het Tijdelijk Modemuseum Taal Topper Spiritueel Ondergang van een piraat Gastronomie Ketchup Hotspot Mooi Gaasterland – Rijs Wijn Het kan: witte bordeaux Marijke Hilhorst De rivaal van Henri Matisse

88 90

Leven & Dood Huib ter Haar (1935-2015) Bridge & Puzzels

74 15els035z005 5

78 80 82 84

Optimisme Simon Rozendaal brengt in zijn nieuwste boek een ode aan de vooruitgang Lichaam & Geest Ziekmakende gedachten

DIGITALE WERELD

NON SOLUS

Regio vol?

n het debat over immigratie hoor je steeds dat de regio zelf al overvol is. Daarmee wordt bedoeld dat vluchtelingen niet meer in buurlanden kunnen worden opgevangen. Met als impliciete boodschap dat Europa ‘dus’ een helpende hand moet bieden. Dat doet Europa natuurlijk ook en zal Europa blijven doen. Ook al gaat het in veel gevallen helemaal niet om vluchtelingen die in aanmerking kunnen komen voor asiel. Onder de immigranten die de Middellandse Zee oversteken of via Macedonië naar Europa reizen, zijn immers ook veel jonge mannen die graag vooruit willen in het leven. Dat zijn geen vluchtelingen, maar potentiële illegalen. Je kunt al deze immigranten niet verwijten dat ze naar het rijke Europa willen. Je kunt Europese regeringen, het kabinetRutte incluis, wel verwijten dat ze zo laks optreden. En blijkbaar niets hebben geleerd van de jaren negentig, toen ook veel immigranten naar de rijke landen van Europa trokken. Een van de lessen is dat opvang in de regio te prefereren is. Vooral omdat dan meer mensen worden geholpen en niet alleen de groep die de overkant van de Middellandse Zee haalt. Daarom is het ook goed te beseffen dat de regio rond de oorlogsgebieden Syrië en Irak helemaal niet overvol is. Integendeel. Dit blijkt uit Elsevier van vorige week. Daarin staat op pagina 20 een kaart waaruit blijkt dat zeer rijke landen in de regio nauwelijks onderdak bieden aan vluchtelingen, vaak geloofsgenoten. Neem het schatrijke Saudi-Arabië, dat vorig jaar slechts 561 vluchtelingen opnam. Of Kuweit (614). Of Qatar (133). Of Bahrein (311). Rijke buren die niets doen. Arendo Joustra, hoofdredacteur

25-08-15 17:58

VERHAAL VAN DE WEEK

Het nieuwe grote gevaar: de stoel KANTOOR / We zitten op het werk steeds vaker, terwijl recent onderzoek uitwijst dat het leidt tot diabetes, depressies en kanker. Zitten is tot modern arbeidsrisico verklaard. Er is iets tegen te doen (en nee, sporten is het niet). Irene StartÂ Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Olivier Middendorp

15els035z016 16

25-08-15 10:34

ELSEVIER 29 AUGUSTUS 2015

‘Ik heb nu veel meer energie’ Adviseur Stephan van der Steen (32) ViS Detachering voor civiele techniek en bouwkunde, Reeuwijk Een zit-stabureau, een deskbike, een ‘swopper’ en een ‘steppie’, somt adviseur Stephan van der Steen op. Hij werkt er twee maanden mee en combineert ze met elkaar. De eerste tijd was dat ‘best wennen’, nu springt hij van het ene op het andere bewegende kantoormeubilair en zijn productiviteit vaart er wel bij. ‘Ik zit veel in de auto op weg naar klanten en ben best sportief aangelegd. Het voelt prettig om op kantoor actief bezig te zijn. Verschil merk ik zeker; hiervoor was ik na een week werken slapjes en moe op vrijdagavond, nu heb ik weer energie.’ Wat doen al die meubelen precies? ‘De swopper is een lage kruk die zo is ontworpen dat je je bekken kantelt en je niet anders kunt dan actief zitten. Een steppie is een plateau met een bolle onderkant. Als je daarop staat, ben je jezelf steeds aan het corrigeren om balans te houden. ‘Het kledingvoorschrift hier is niet per se pak en das, maar we gaan wel netjes gekleed. Nee, mijn overhemd is niet bezweet na een ritje op de deskbike, het is niet bedoeld als workout. Je kunt de fiets ook makkelijk lichter zetten.’ Bij ViS werken 62 mensen, van wie 55 gedetacheerd. Iedereen hier maakt gebruik van het nieuwe meubilair. ‘We zijn verhuisd en bij onze openingsbarbecue zagen anderen dit concept en wilden het graag proberen. De reacties waren meteen heel positief.’

ie eerste werkweken na een welverdiende vakantie in de zomer hakken er vaak flink in, óók voor wie dol is op zijn werk. U gaat uitgerust aan de slag, maar de kans is groot dat – na een week achter uw computer en vele vergaderingen verder – het vrije gevoel snel weg is. En dat u, als u op vrijdag de deur achter u dichttrekt, weer net zo gesloopt bent als vóór de vakantie. De boosdoener en veroorzaker van deze ellende is dichterbij dan u denkt. Tijdens het lezen van dit artikel zit u er waarschijnlijk op: uw stoel. Recent wetenschappelijk onderzoek laat zien dat langdurig zitten slecht voor ons is: we zouden er diabetes en hart- en vaatziekten van krijgen, er vatbaarder van worden voor depressie en borstkanker, en er zelfs eerder door sterven. Wat verontrustender is: deze negatieve effecten zijn niet op te heffen door vijf keer

15els035z017 17

per week een half uur per dag meer bij toeval achter hoe Sporten helpt slecht zitten is. In een onderte bewegen, zoals de Nederniet, de nadelen zoekje naar zwaarlijvigheid landse Norm Gezond Bewegen voorschrijft. Ook niet door van langdurig propte hij vrijwilligers vol met drie keer per week te sporten, 1.000 extra calorieën per dag. zitten zijn noch door ontspannen op een Zoals te verwachten, werd een onomkeerbaar aantal van hen dikker, maar yogamatje te liggen. U kunt op uw hoofd staan of in uw vrije anderen niet, terwijl ze even tijd de marathon lopen: de schade van exveel bewogen. cessief zitten is onomkeerbaar. Nader onderzoek wees uit wat de ‘dikkerds’ van de ‘dunnerds’ onderscheidde: de Zitepidemie eerste groep zat per dag ruim twee uur lanDe stoel tot vijand verklaren, is meer dan de ger. Ze verbrandden zo minder calorieën, zoveelste gezondheidshype, zegt de Britse maar bleken ook vatbaarder voor vetopslag. onderzoeker James Levine (50). Hij is pioGeïntrigeerd door deze uitkomst, ging Lenier in onderzoek naar sedentair gedrag, zovine met lab-ratten aan de slag. Hij bond als zitten officieel heet. Levine is opgeleid hun achterpoten vast. Doordat ze gedwonaan de universiteit van Cambridge, speciagen inactief waren met hun poten, verloren lisatie voeding, en leidt nu een obesitasklide beestjes 75 procent van hun vermogen niek in de stad Phoenix in de Verenigde Staom schadelijke lipoproteïnes uit hun bloed ten. Hij kwam er in de jaren negentig min of te verwijderen. Uit tests met vrijwilligers

25-08-15 10:34

NEDERLAND

29 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

IK LAAT JE NOOIT M STALKING / Jaarlijks registreert de politie 21.000 gevallen van bedreiging en geweld tegen ex-partners. Maar het blijkt vaak moeilijk om aangifte te doen. En van de stalkers die worden veroordeeld, recidiveert ruim de helft. Nikki Sterkenburg

et gemengde gevoelens volgt Marie (35; de naam is gefingeerd) de berichtgeving rond de moord op verpleegkundige Linda van der Giesen uit Zevenbergen, die begin augustus op de parkeerplaats van het TweeStedenziekenhuis in Waalwijk werd doodgeschoten, vermoedelijk door haar ex. Ook de ex van Marie valt haar al een paar maanden lastig. Het laatste berichtje ontving ze een dag na de moord op Van der Giesen. Marie: ‘Hij vroeg me hoe ik vermoord wilde worden. Tot dan hield hij het bij verwensingen of scheldpartijen, dit was de eerste concrete bedreiging.’

15els035z028 28

Marie kreeg iets met hem toen ze 18 was, hem, maar het heeft wel degelijk invloed.’ hij was een paar jaar ouder. ‘Geestelijk was De politie registreert jaarlijks ruim hij niet bepaald stabiel. Hij loog over de 95.000 incidenten van geweld in de huisekleinste dingen. Daarom heb ik er snel een lijke sfeer, waaronder ook bedreiging valt. punt achter gezet.’ Zeventien jaar lang hadIn 22 procent van de gevallen ging het om den ze geen contact, Marie is al jaren gebedreiging, belaging, en om seksueel, lichatrouwd. Maar een paar maanden geleden melijk of psychisch geweld tegen een kwamen de eerste sms’jes binnen. ‘Hij lijkt ex-partner. Dat komt neer op ruim 21.000 gete kicken op het sturen van idiote berichtjes. melde incidenten. Vaak betreft het zaken Ik heb geen idee waarom hij die vallen onder de noemer ermee is begonnen. Mis– ook wel bekend ‘Een paar maan- ‘belaging’ schien dat zijn relatie is uitgeals ‘stalking’ – waarbij slachtden geleden gaan? Hij kent alleen mijn offers structureel en langdurig woonplaats, niet mijn adres, kwamen de eer- worden lastiggevallen. Soms maar ik zal nu niet zo snel algaat het om rondhangen bij het ste sms’jes leen met de hond in het bos huis of het werk van de ex-partbinnen’ gaan wandelen. Ik negeer ner, in andere gevallen worden

25-08-15 09:24

ELSEVIER 29 AUGUSTUS 2015

Vermoord door (ex-)partner 848 SLACHTOFFERS IN 1992-2015 Gerlof Leistra

Don Bayley/Getty Images

MET RUST ex-partners (en soms ook hun nieuwe partner en familieleden) bestookt met e-mails en sms’jes vol bedreigingen en verwensingen. Cijfers uit onderzoeken lopen uiteen, maar ongeveer een kwart tot eenderde van de stalkers gaat vroeg of laat over tot gewelddadig gedrag of zelfs moord. Cijfers uit 2012, de meest recente die de politie heeft, laten zien dat van de ruim 95.000 geregistreerde incidenten van huiselijk geweld in het merendeel van de gevallen zowel het slachtoffer (64,4 procent) als de dader (61,5 procent) een autochtone Nederlander is. Jaarlijks leiden zo’n 25.000 registraties tot een aangifte en in ruim 8.500 gevallen stelt de politie een onderzoek in. In haar laatste rapport Kijk… dan zie je het! Huiselijk geweld geteld en verdiept (2013) laat de politie weten dat zij vaak wel melding maakt bij de hulpverlening, ook wanneer er geen aangifte wordt opgenomen. Maar is dat genoeg? Het heeft niet verhinderd dat in Nederland jaarlijks gemiddeld 35 mensen door hun ex-partner worden

15els035z029 29

79% 21% Don Bayley/Getty Images

Een kwart tot eenderde van de stalkers vertoont gewelddadig gedrag

Ruwweg eenvijfde van alle moorden betreft partnerdodingen, zo blijkt uit het doorlopende Elsevier-onderzoek naar moord en doodslag sinds 1992. Dat percentage is al jaren stabiel. Gemiddeld gaat het om 35 zaken per jaar. De helft van zowel daders als slachtoffers Gemiddeld is tussen de 26 en 40 jaar. Iets meer dan een kwart is tussen de 41 en 65 jaar. Met de toenemende vergrijzing per jaar ligt het voor de hand dat het aantal partnerdodingen zal dalen. Die trend sluit aan bij de dalende moordcijfers van de laatste jaren. vrouw en Anders dan bij liquidatie is een partnerdoding doorgaans simpel op te lossen. Ruim driekwart van deze man misdrijven gebeurt in de woning van het slachtoffer. De helft verdachte kan vaak ter plaatse worden aangehouden of meldt zich zelf. In 85 procent van de gevallen is de jaar dader een man. Bij partnerdodingen is er vaak een overdaad aan bewijs, zeker als er een geschiedenis is van huiselijk autochtoon geweld en stalking. In 42 Partnerdoding procent van de gevallen is een mes gebruikt en in 24 procent een vuurwapen. Eenvijfde van de slachtoffers is gewurgd. van totaal Het gebeurt geregeld dat aantal de dader zelfmoord pleegt. moorden Vaak meteen na het misdrijf, soms in de gevangenis. In het geval van familiemoorden – een combinatie van partner- en kinderdoding – pleegt de dader meestal zelfmoord. Van de slachtoffers is gemiddeld 60 procent autochtoon. Op grond van hun aandeel in de totale bevolking zou dat 77,5 procent moeten zijn. Van de daders is gemiddeld 54 procent autochtoon. Allochtonen zijn dus oververtegenwoordigd als dader én slachtoffer.

gedood (zie ‘Vermoord door (ex-)partner’ op deze pagina). De politie kreeg forse kritiek na de moord op 10 augustus op verpleegkundige Linda van der Giesen (28) in Waalwijk. Van der Giesen had eind juli aangifte gedaan van bedreiging door haar ex en een week later gemeld dat ze had gehoord dat hij een vuurwapen had aangeschaft. De politie deed echter geen huiszoeking. Ook Raja Draaisma (34), die op 22 juni in Hoofddorp werd doodgeschoten door haar ex-vriend, had bij de politie haar zorgen geuit over intimidaties door haar ex Ferry de G. Hij had een wapenvergunning, maar de politie besloot na een bezoek aan De G. het wapen niet in te nemen. Shirin Musa (38) herkent de situaties van Van der Giesen en Draaisma. Musa is directeur van Femmes for Freedom, een organisatie die huwelijksdwang en huwelijkse gevangenschap bestrijdt. ‘Voor ik Femmes for Freedom opzette, werkte ik bij de Technische Universiteit Delft. Daar werd ik op een keer door de afdeling maatschappelijk werk

26-40 60% 17%

25-08-15 09:25

BUITENLAND

29 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Frederico Parra

Jagen op meel en zeep VENEZUELA / Twee jaar na de dood van Hugo Chávez glijdt zijn land naar de afgrond. Zijn socialistische revolutie heeft dramatische economische en sociale gevolgen. Aan alles is gebrek, overal staan rijen en altijd dreigt geweld. Edwin Koopman in Caracas

‘J

e rijdt achter de vrachtwagens aan, stapt uit waar ze stoppen en dan wacht je af wat eruitkomt.’ Anna Marchesano staat graag een uurtje eerder op om moeilijk te vinden boodschappen te scoren voordat ze naar haar werk rijdt. De veertigjarige verkoopster is juist gestrand bij supermarkt San Francisco in Caracas en ze is niet de enige. Sinds de aankomst van de vrachtwagen is de hele buurt in rep en roer. Er zou waspoeder of meel in de dozen zitten. De deuren van de laadbak onttrekken de pallets aan het zicht, maar voor de ingang staan direct al tientallen mensen. Koffie, meel, melk, olie en wc-papier vormen de big five van de Venezolaanse schaarste. Ook vlees, suiker en zeep zijn soms lange tijd niet te koop. De jacht op voedsel en zeep beheerst het leven van de Venezolaan. Overal zijn zoekende mensen. Zodra ze een paar uur

15els035z048 48

vrij hebben, rijden ze lukraak door de stad, sluiten aan bij rijen, en appen buren en familie zodra ze melk of zeep hebben gevonden.

Misdaad Het andere probleem boven aan de Venezolaanse lijst – de misdaad – bemoeilijkt de zoektochten. Caracas is een van de gewelddadigste steden ter wereld. ’s Avonds de straat opgaan, is spelen met je leven. Maar ook overdag kijken passanten voortdurend over hun schouder, bang om te worden overvallen of ontvoerd. Iedereen kent wel iemand die is gekidnapt of het slachtoffer werd van een roofoverval. ‘Ik doe niet eens meer zelf boodschappen,’ zegt jurist Lorena Cerruti (42). Sinds haar buurman door inbrekers in zijn eigen huis werd gekneveld en beroofd, sluit ze zich op in haar appartement in een luxe complex in het rijke oosten van Caracas. Ze verlaat het alleen om haar dochters naar school te brengen, altijd met de auto. Vijftien jaar geleden zadelde de charis-

matische – inmiddels overleden – leider Hugo Chávez de dertig miljoen Venezolanen op met een revolutie en een staatsgeleide economie naar Cubaans voorbeeld. Een grondige schoonmaak van de Venezolaanse samenleving had een paradijs moeten opleveren zonder armoede en corruptie. Eindelijk zou het volk de vruchten plukken van de lucratieve olie-export, het land van grootgrondbezitters gaan bewerken en in communes de eigen toekomst bepalen. Voedsel en andere eerste levensbehoeften kregen een maximumverkoopprijs. ‘De prijscontrole heeft averechts gewerkt,’ zegt meubelhandelaar Fernando López (51). Spullen die dankzij subsidies betaalbaar in de schappen zouden moeten liggen, worden gehamsterd en voor woekerprijzen doorverkocht. Zelf lijdt hij onder het strikte valutabeleid. López kan nauwelijks aan de dollars komen om zijn meubelen te importeren. De prijs van de dollar schiet omhoog. De inflatie is zo hoog, zo merkte een journalist onlangs op,

24-08-15 13:40

ELSEVIER 29 AUGUSTUS 2015

Grote tekorten, en dus lange rijen voor een supermarkt in de stad Valencia, ten westen van hoofdstad Caracas

dat ‘een geldbiljet kopiëren duurder is dan het biljet zelf’. De economie draait op de munt van de ‘vijand’. Huizen en auto’s zijn alleen nog in dollars te koop. Het centrum van Caracas ziet er vies en slecht onderhouden uit. Het Plaza Bolívar was jaren geleden het centrum van de strijd van het volk. Op de hoek van het plein werd gediscussieerd over de nieuwe tijd. Bewondering was er voor Hugo Chávez, maar respectvolle debatten waren het niet. Wie er anders over dacht, werd van het plein gejaagd. Nu is er helemaal geen discussie meer.

Zwarte wisselkoers Ruim twee jaar na zijn dood is Chávez nog overal aanwezig: in filmpjes op televisie, in posters op straat, op T-shirts, en levensgroot geschilderd op blinde muren. Zijn opvolger Nicolás Maduro doet een tenenkrommende poging zijn legendarische voorganger te imiteren. Zelfs zijn stem is op die van Chávez gaan lijken. ‘Dit land heeft twee presidenten,’ zegt politicoloog Carlos Romero (61). ‘Een dode en een levende.’ De levende moffelt krampachtig alles weg wat de onleefbaarheid zichtbaar maakt. Berichtgeving over de zwarte wisselkoers is streng verboden. Supermarkten moeten hun rijen binnen opstellen, zodat ze niet opvallen. Het grootste biljet – van 100 bolívar – is nog maar 15 eurocent waard, maar geen minister durft voor te stellen om biljetten met een hogere waarde in omloop te brengen. Misdaadcijfers worden al jaren niet meer gepubliceerd.

Een krantenverkoper bij de metroingang heeft zijn kranten opgestapeld op omgekeerde kratten, maar kritische titels heeft hij niet meer. Die zijn het zwijgen opgelegd. Slechts één krant durft nog te schrijven dat een gevangen oppositieleider in hongerstaking is, dat een hamburgerketen bij gebrek aan aardappelen is overgegaan op yuca (cassave), en dat er weer evenveel armen zijn als toen Chávez aan de macht kwam. Op de televisie geeft een heetgebakerde Maduro de Amerikanen en de ondernemers ‘met hun economische oorlog tegen de revolutie’ de schuld van de economische ramp die Venezuela in slowmotion naar de afgrond leidt. Alle tv-zenders worden gecontroleerd door de staat. Maduro’s aanhang slikt de propaganda zonder mokken. ‘Als hier armoede is, waarom is Caracas dan één grote parkeerplaats?’ zegt Ismer Mota (51), ambtenaar bij het ministerie. ‘Kijk om je heen. Je ziet iedereen lopen met spullen. Tandpasta, wc-papier, er is helemaal geen schaarste.’ De Amerikanen bereiden volgens Maduro een invasie voor om hem te vermoorden en een einde te maken aan de revolutie. ‘Het eerste wat ze gaan bombarderen, is onze wijk,’ zegt Yoel Capriles (55) in alle ernst aan de keukentafel van zijn minuscule appartement. Hij is buurtleider in Catia, het type volkswijk waar de 24 procent van de bevolking woont die volgens peilingen nog gelooft in Chávez’ socialistische paradijs. ‘Ze weten dat hier de aanhang van de revolutie zit,’ vervolgt hij.

Drie keer per week krijgt Capriles militaire training, samen met andere alerte buren. Soldaten leren hen omgaan met wapens. Samen vormen ze het door Chávez opgerichte reservistenleger, dat de revolutie zal verdedigen als dat nodig is. ‘We moeten weten waar onze vijanden zitten.’ Capriles weet precies wie in de wijk op de oppositie stemt.

Barricades In Altamira, een veel rijkere wijk, wandelen verliefde paartjes langs de bloemen, oudjes keuvelen op bankjes. Bij de trappen naar het metrostation hangt nog een vlag met de tekst: ‘Venezuela wordt wakker!’ Vorig jaar was dit plein nog het centrum van heftige protesten. Tienduizenden gingen de straat op voor verandering. Woedende studenten wierpen wekenlang brandende barricades op. Nu protesteert niemand meer. Voor het Mariabeeld in het plantsoen houden jongeren de herinnering levend aan de slachtoffers van vorig jaar. In het gras staan de foto’s van de 43 jongens en meisjes die omkwamen bij de betogingen, waaraan de politie met geweld een einde maakte. Bij supermarkt San Francisco is Anna Marchesano na een half uur wachten aan de beurt. Als ze tot haar schrik voor haar ogen de laatste zak waspoeder uit het schap ziet verdwijnen, houdt ze het voor gezien. ‘Ik ga niet nog een keer in de rij voor meel, en dan in de rij voor de kassa. Straks moet ik zeker ook nog in de rij om dit land te verlaten?’ E

15els035z049 49

24-08-15 13:40

29 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Robin Utrecht/ANP

ECONOMIE

Het aantal verkochte huizen blijft stijgen, en dus neemt het aantal verhuizingen toe. Een kat nestelt zich in een woonkamer op een verhuisdoos

De gekte keert terug

HUIZEN / Het herstel van de huizenmarkt zet door. De wederopstanding is vooral te danken aan de lage rente. Daarin schuilt voor kopers een risico. Jean Dohmen

at doemdoenkers voor onmogelijk hielden, is in minder dan twee jaar gebeurd: het herstel van de huizenmarkt, en veel sneller dan velen konden voorzien. Juli was met 18.422 transacties de beste julimaand in negen jaar tijd voor de huizenmarkt, die in de loop van 2013 stabiliseerde en inmiddels weer volop groeit. Zo goed als december 2014, met 25.265 huizen, was juli niet. Maar

15els035z050 50

de laatste maand van het jaar was exceptioneel: per 1 januari 2015 kwam een einde aan de schenkingsvrijstelling van 100.000 euro voor de aanschaf van een eigen huis. Niet alleen de verkoop van bestaande huizen, ook de verkoop van nieuwbouwhuizen zit in de lift. In de eerste zes maanden van dit jaar zijn bijna 14.822 nieuwe huizen verkocht, het beste resultaat in acht jaar tijd. Goed nieuws voor de bouwsector, die door de crisis zware klappen kreeg.

Twee jaar geleden dachten velen dat het herstel van de huizenmarkt nog geruime tijd op zich zou laten wachten. Maar wie goed keek, zag de eerste tekenen van herstel. Zo daalden de prijzen minder hard, een aanwijzing dat het ergste achter de rug was. ‘Een goed moment om toe te slaan,’ kopte Elsevier in april 2013 daarom boven een omslagartikel over de woningmarkt. ‘De bodem van de huizenmarkt is in zicht. Door fors gedaalde prijzen en de lage rente zijn huizen nu goedko-

per dan ze lange tijd waren.’ De verwachting was dat de prijzen eerst geruime tijd zouden stabiliseren. Het herstel zou vooral zichtbaar zijn door een toename van het aantal transacties. Hoogleraar vastgoedfinanciering Piet Eichholtz van de universiteit in Maastricht waarschuwde in het artikel al dat het ‘met de prijzen wel eens sneller kan gaan dan we met zijn allen nu denken’. Hij lichtte toe: ‘Nu kun je rustig een huis kopen, over enkele jaren loop je misschien weer hij-

25-08-15 11:39

ELSEVIER 29 AUGUSTUS 2015

Aantal verkochte huizen 220.000 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 2007 2015 2015 = hoogste prognose Rabobank

Uit het dal

Prijsverandering per maand ten opzichte van een jaar eerder

procent

6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 -10 2007 ©ELSEVIER

2015 BRON: CBS

gend achter verkopers aan.’ Dat is precies wat er sindsdien is gebeurd. Toen de prijzen daalden, anticipeerden kopers op verdere prijsdalingen, ‘undershooting’ in jargon. Verkopers accepteerden dat, uit vrees een paar maanden later nog minder voor hun huis te krijgen. Nu gebeurt in de populaire steden in het land het tegenovergestelde. Kopers overbieden om een huis te kunnen kopen. Ze zijn bereid om meer te betalen, omdat ze ervan uitgaan dat huizen over een paar maanden opnieuw duurder zijn geworden. Natuurlijk zijn er regionale verschillen. De huizenmarkt in het noordelijk deel van de Randstad herstelt veel sneller dan in de rest van het land; in Amsterdam is het in de courantere buurten alweer normaal dat huizenkopers geen

15els035z051 51

bedenktijd hebben, geen financieringsvoorbehoud meer maken en overbieden. De prijzen stegen volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in juli met 2,7 procent ten opzichte van een jaar eerder. Gemeten over het hele tweede kwartaal lagen de prijzen 2,5 procent hoger dan een jaar eerder. Het zijn gemiddelden voor het hele land. In Noord-Holland (5,4 procent), Utrecht (3,2) en Groningen (2,6) was de toename bovengemiddeld. Daar stegen de prijzen harder. In de steden Amsterdam (8,1 procent) en Utrecht (5,3 procent) ging het nog beter. Gemiddeld kostte een huis in Nederland in juli 232.562 euro, zo blijkt uit gegevens van het CBS. De prijzen zijn landelijk terug op het niveau van december 2003. Te midden van de jarenlang dalende prijzen leek het moeilijk voorstelbaar, maar ook midden in de crisis was er in Nederland nog een tekort aan huizen, een gevolg van de voortdurende groei van het aantal huishoudens. Veel mensen hadden vanwege de economische crisis en de onzekerheid over hun eigen baan de aanschaf van een huis uitgesteld. Zodra de economie aantrok, kochten ze alsnog een huis. De lage rente is de motor achter het snelle herstel. Ingrepen in de bedragen die kopers maximaal konden lenen op basis van hun inkomen of de waarde van het huis, hebben het herstel daarom niet de nek om kunnen draaien. De rente voor een hypotheek met een rentevaste periode van tien jaar en Nationale Hypotheek Garantie bedraagt circa 2,5 procent. Dankzij de lage rente kunnen kopers hoge bedragen lenen. Veel kopers kiezen voor lange rentevaste periodes om zich in te dekken tegen het gevaar van een stijgende rente, waardoor hun maandlasten flink kunnen stijgen. Oplopende rente is niet alleen een bedreiging voor hun maandlasten. Als de rente stijgt, kunnen de huizenprijzen opnieuw een flinke tik krijgen omdat het duurder wordt om geld te lenen en kopers minder kunnen betalen voor E huizen.

IN DE CIJFERS

Eerst koffie, dan de euro afschaffen

MICHIEL DIJKSTRA Economieredacteur van Elsevier. Bezoekt een seminar over de euro van de eurosceptische denktank Forum voor Democratie.

De euro was geen goed idee, dat is duidelijk. Maar hoe nu verder? De eurosceptische denktank Forum voor Democratie wijdt er op een zonnige vrijdagmiddag een studieseminar aan. Dat klinkt groter dan het is. In een smal souterrain aan de Herengracht komen 25 man samen, vooral bejaarden en studenten. De oprichter van het forum, historicus Thierry Baudet, introduceert spreker Bruno de Haas met de woorden: ‘Als je hem begrijpt, begrijp je niet waarom de euro nog bestaat.’ Dat blijkt nog niet mee te vallen. De Haas, een monetair econoom, gebruikt in zijn verhaal veel termen als ‘optimaal valutagebied’ en ‘risicovrije rente’.

Gevangenis

Maartje Geels/HH

Fors herstel

In een souterrain aan de Herengracht ontvangt Baudet eurosceptici

Het is ook geen gemakkelijk publiek. Als De Haas een zijpad bewandelt over wat eigenlijk een valuta is, wordt er geroepen uit de zaal. ‘Ik ben helemaal uit Breda hier naartoe gereden om over de euro te horen. Dit duurt me te lang,’ zegt een grijze man met een blauw jasje en een aktetas. De Haas’ betoog bevat veel bekends. Eurolanden zijn te verschillend. IJsland heeft een eigen munt en kwam de crisis te boven. Griekenland, met de euro, niet. ‘IJsland is het enige land waar bankiers in de gevangenis zijn gegooid,’ vertelt De Haas erbij. ‘Dat hadden ze hier ook moeten doen,’ gromt de man uit Breda. Conclusie: Nederland moet betalen. Zo veel dat het land beter uit de euro kan stappen. De Haas rekende het uit, maar zijn rekensom overtuigt niet iedereen. ‘Het kost in uw berekening maar 1 miljard per jaar,’ zegt een vrouw in een donkergrijze jurk teleurgesteld. De laatste vraag: wat zou De Haas doen als hij het voor het zeggen had? ‘Uit de euro stappen.’ Hoe dan? Maar voor hij kan uitleggen hoe makkelijk de herinvoering van de gulden is, breekt Baudet hem af: tijd voor koffie. Misschien een leuk onderE werp voor een vervolgseminar.

25-08-15 11:39

KENNIS

500

Aantal zeehonden in Nederland

1950

200

Snelheid (km/u) in Nederland

1965

1840

650

500.000

1800

50.000

Aantal poliogevallen in de wereld 1.900

1950

Inkomen wereldburger in dollar per jaar

1950

Bierconsumptie Nederland in liter

Percentage analfabetisme in de wereld

1970

Levensduur in de wereld in jaren

1800

200

1960 11

1905 46

1600 35

Aantal honderdplussers in Nederland

Gewerkte uren per week in Nederland

60 600

Calorieën per persoon in derdewereldlanden

1960

Hectare bos in Nederland

Zwaveldioxide in microgram per kubieke meter lucht

Moorden Europa per 100.000 inwoners

Fijnstof in Nederland, microgram per kubieke meter lucht

1.000

Verkeersdoden Nederland per 10 miljoen kilometer

1950 1300

Alles wordt beter! (nou ja, bijna alles) OPTIMISME / Elsevier-redacteur Simon Rozendaal schrijft veertig jaar over wetenschap. In zijn nieuwste boek brengt hij een ode aan de vooruitgang. Simon Rozendaal

og nooit is het zo goed gegaan met de mensheid. We leven langer, we zijn gezonder en rijker dan ooit. Er zijn minder oorlogen, minder moord en doodslag, en dus zijn we veiliger dan ooit. De lucht en het water zijn schoner dan ooit. We gaan fatsoenlijker met dieren en vrouwen om dan ooit, er is minder slavernij, racisme en seksisme dan ooit. Maar op de een of andere wijze dringt deze hartverwarmende boodschap niet door. Want we zijn tevens banger dan ooit. Bang dat onze kinderen en kleinkinderen het niet zo goed zullen hebben als wij. Bang voor terroristen en oorlog. Bang dat de planeet er binnenkort de brui

15els035z066 66

aan geeft. Bang voor de Verenigde Staten en voor Monsanto. Bang dat de aarde te veel opwarmt. Bang dat de farmaceutische industrie ons met vaccins vergiftigt. Bang dat we veel te vroeg sterven door de luchtvervuiling in de grote steden. Bang dat de pimpelmezen en ijsberen straks niet meer onder ons zijn. Bang voor pesticiden, bang voor kunstmest, bang voor het grootkapitaal. Soms vragen mensen met wie ik in gesprek raak, op straat, in de kroeg, op de tennisbaan, op de golfbaan, waar ik mee bezig ben. Als ik dan vertel dat ik werk aan een boek over wat er allemaal de goede kant op gaat, zeggen ze bijna zonder uitzondering heel gevat: goh, dat zal dan wel een erg dun boekje worden.

24-08-15 14:44

10.000 1

200

2015

2015 80 20

25.000

2015

1,4

2.600

6.000

2015 350.000 2.000

2015

2015 2015

17 3,5

2015 80

7,5

2015

2015 65 20

1,8

2015

2015 4 1

2015

250

2013

Hoe is dit in ’s hemelsnaam mogelijk? Hoe kan het dat bijna iejaar onheil aangezegd. Toen ik beginjaren zeventig scheikunde studereen die geen poep in zijn ogen heeft, die niet snotverkouden is deerde aan de TU Delft, vreesde eenieder dat de lucht- en wateren dus kan ruiken, dat bijna iedereen die weleens naar het tv-jourvervuiling het leven in de toekomst onmogelijk zou maken. Welnu, naal heeft gekeken of door een krant heeft gebladerd, niet ziet wat thans bedraagt de lucht- en watervervuiling in onze contreien maar zo evident is: dat het vandaag beter gaat dan gisteren en dat het enkele procenten van wat die destijds was. gisteren beter ging dan eergisteren? Dat is de centrale vraag die ik in dit boek – Alles wordt beter! – ok waren we bang voor een kankerepidemie ten gevolge probeer te beantwoorden. Het is een van de grootste raadsels van van een overvloed aan synthetische chemicaliën. Met het onze tijd. Waarom zijn er zo veel mensen die menen dat de planeet boek Silent Spring (1960) van de Amerikaanse bioloog Radan wel de mensheid naar de ratsmodee gaat? chel Carson nam het milieubewustzijn een aanvang. Het ging niet Voor ik daaraan toekom, zet ik eerst de positieve ontwikkelinalleen over pesticiden als dieldrin en aldrin, die de vogels zouden gen op een rij. Dat zijn er vele tientallen en een klein deel ervan is doden, waardoor er in het voorjaar geen gezang zou klinken (Stille in bovenstaande infographic weergegeven. Vervolgens breng ik de Lente), het bevatte ook de voorspelling dat de mensheid massaal motoren van de vooruitgang in kaart. Ik sluit niet de ogen voor de kanker zou krijgen. Ik maakte me daarover zorgen want toen ik zelf problemen die er volgens velen nog steeds bestaan. Ten slotte bein het laboratorium stond, waren de veiligheidsvoorzieningen mintoog ik op basis van het onheil dat ons in de afgelopen veertig jaar der streng. Je stond geregeld met je neus boven benzeen of met je is aangezegd maar niet is gekomen, dat vertrouwen in de toekomst handen in tolueen – stoffen die later kankerverwekkend bleken te nog steeds terecht is. zijn. Het zal u inmiddels duidelijk zijn: ik ben een vooruitgangsoptiAngst voor kankerverwekkende chemicaliën is sowieso een mist. Daarmee sta ik in een lange traditie. Optimisme wortelt in de rode draad geweest in die veertig jaar. Van een explosie aan kanwesterse cultuur. De eerste socialisten waren vooruitgangsoptimiskergevallen is daarentegen geen sprake. De sterfte aan kanker is ten. Maar ook de essentie van het christendom is geloof, hoop en juist afgenomen. Kanker is in sommige landen en voor sommige liefde. Optimisme is een overtreffende trap van hoop: waar hoop groepen mensen dan wel doodsoorzaak nummer één, maar dat blind kan zijn, heeft optimisme een fundakomt doordat we steeds ouder worden (kanment in de rationaliteit. ker is bovenal een ouderdomsziekte) en Waarom zijn er zo veel Ik schrijf nu veertig jaar over wetendoordat de daling in het aantal sterfgevalmensen die menen dat de schap, technologie, milieu en gezondheid len door hart- en vaatziekten nog sneller is planeet dan wel mensheid en ontkom niet aan een terugblik. Aan de verlopen. lopende band is ons in de afgelopen veertig naar de ratsmodee gaat? Ik heb rond de eeuwwisseling een tijdje

15els035z067 67

24-08-15 14:44