Zomer 1963 Met zijn gezin viert de president vakantie in Hyannis Port, aan de Amerikaanse oostkust. Van links af: John, John Junior, Jackie en Caroline.
Inhoud
VOORWOORD
5
VORMENDE JAREN
6
PRESIDENTSCHAP
26
IN NEDERLAND
46
MOORD
62
NALATENSCHAP
80
Idealist met een zwak voor vrouwen Beheerst boven de afgrond
Lichtend voorbeeld voor Haagse politici Laconiek met de dood voor ogen Een ster die maar niet wil doven UITSPRAKEN FOTOVERANTWOORDING
ESP020_JFK INHOUD 2
98 102
30-08-2013 11:41:31
3
ESP020_JFK INHOUD 3
30-08-2013 11:41:56
Icoon
John Fitzgerald Kennedy, de eerste katholieke president in het Witte Huis, in een land dat tot dan was geregeerd door blanke protestantse mannen.
ESP020_JFK VOORWOORD 4
29-08-2013 14:33:12
J O H N F. K E N N E D Y / V O O R W O O R D
John F. Kennedy
E
lk jaar wordt er wel iemand omver gereden op Elm Street in Dallas, Texas. Die gaat dan – om een foto van zichzelf te laten maken – midden op de weg staan, precies op de plaats waar John F. Kennedy werd vermoord. Om vervolgens door een auto van achteren te worden geschept. Veelal met dodelijke afloop. Zo is de Amerikaanse president al lang niet meer de enige die de afgelopen halve eeuw op dit stukje Elm Street het leven liet. Dat vijftig jaar na de moord de ‘plaats delict’ in Dallas nog steeds een attractie is, hoeft niet te verbazen. Bij leven was Kennedy al een legende, maar na de moord in 1963 werd de mythe alleen maar groter. Voor velen is Kennedy de oer-president, het prototype van de goede politicus, het ideaalbeeld. Kennedy is het model waaraan alle andere presidenten moeten voldoen, om het vervolgens tegen hem af te leggen. Hij had natuurlijk ook alles mee. Een goed uiterlijk, een heldhaftig oorlogsverleden, een rijke familie, een chique echtgenote, de macht van het woord en een hofhouding van musici, kunstenaars, journalisten, filmsterren, schrijvers en intellectuelen die van hem een man van de wereld maakte. Maar vooral droeg hij een belofte in zich. De belofte van de moderne tijd. Hij was de verpersoonlijking van de veranderingen die aanstaande waren. Hij was de politicus die een hele generatie wist te inspireren. Ook buiten de Verenigde Staten. Een eigenzinnige man als Pim Fortuyn had een foto van Kennedy in zijn kamer hangen, net als overigens een portret van Joop den Uyl. Niet toevallig twee politici die met grote woorden een visie wisten te suggereren. Veel Amerikanen weten inmiddels beter. Zo’n goede president was Kennedy niet. Qua (sociale) wetgeving bracht hij weinig tot stand en de Amerikaanse betrokkenheid in Vietnam werd onder hem eerder groter dan kleiner. Maar toch. De moord veroorzaakte een gigantische schok in de Verenigde Staten en de rest van de wereld. De beelden van de moord, de beëdiging van zijn opvolger Lyndon B. Johnson en de uitvaart in Washington behoren tot de iconen van de moderne geschiedenis. De impact van de moord was zo groot, dat velen zich niet konden voorstellen dat dit het werk kon zijn van slechts één man. Vandaar dat al een halve eeuw wordt gespeculeerd over allerlei complotten en andere daders, hoewel het rapport van de commissie onder leiding van opperrechter Earl Warren die de moord grondig onderzocht, weinig ruimte laat voor een andere conclusie. Het verhaal over Kennedy blijft ook vijftig jaar na de moord, ondanks alles, een mooi verhaal – om te vertellen en te verbeelden. A R E N D O J O U S T R A , H O O F D R E DAC T E U R E L S E V I E R
5
ESP020_JFK VOORWOORD 5
29-08-2013 14:35:55
Idealist Portret van Kennedy als twintiger. Volgens zijn latere medewerker Theodore Sorensen, streden in zijn borst voortdurend twee gevoelens om voorrang: van de wereld genieten of de wereld verbeteren.
7
ESP020_JFK 000 1 7
29-08-2013 14:43:32
J O H N F. K E N N E D Y / V O R M E N D E J A R E N
Neergehaald Johns oudere broer Joseph (‘Joe’) was piloot tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1944 kwam hij om het leven tijdens een missie boven Duitsland.
Naar de bodem
Beeld van torpedoboot PT-109 van John F. Kennedy, die in 1943 doormidden werd gevaren door de Japanse kruiser Amagiri. John werd een oorlogsheld.
16
ESP020_JFK 000 1 16
30-08-2013 10:33:41
J O H N F. K E N N E D Y / V O R M E N D E J A R E N
20
ESP020_JFK 000 1 20
29-08-2013 14:54:36
Huwelijk John en Jackie in de begindagen van hun huwelijk. Ze trouwden in 1953, op aandringen van zijn vader Joseph.
Mediageniek Senator John F. Kennedy, achter de tafel geheel rechts, in het televisieprogramma Meet The Press in feburari 1954. Kennedy werd beschouwd als een bijzonder aantrekkelijke man en deed het goed op televisie.
Gezinsleven John en Jackie met hun dochtertje Caroline, eind maart 1958. Ze zouden vier kinderen krijgen, van wie de eerste, Arabella, levenloos ter wereld kwam, en de laatste, Patrick, twee dagen na zijn geboorte in augustus 1963 overleed.
21
ESP020_JFK 000 1 21
29-08-2013 14:54:59
J O H N F. K E N N E D Y / I N N E D E R L A N D
Lichtend voorbeeld voor Haagse politici
T
RIK KUETHE EN ROBERT STIPHOUT
enzij alzheimer te zeer heeft toegeslagen, weet iedere Nederlander die in 1963 tien jaar of ouder was nog precies wat hij deed en waar hij zich bevond op het moment dat hij de jobstijding vernam. Op 22 november 1963 werd John Fitzgerald Kennedy in Dallas neergeschoten. Een jongen uit Diepenveen die op de fiets op weg was naar een schoolfeestje in Deventer, werd het bericht toegeschreeuwd vanuit een passerende auto. Een duivenmelker in Geleen was bezig zijn doffers te voederen toen hij het nieuws uit een transistorradio hoorde. Twee verliefde studenten in Amsterdam waren juist begonnen aan een stevige vrijpartij en dachten aanvankelijk aan een grap van hun huisgenoten met de bedoeling hen uit bed te jagen. Had Kennedy bij leven al kunnen rekenen op brede steun bij de Nederlanders, door zijn zo tot de verbeelding sprekende dood steeg hij nog hoger in hun achting. Hij werd een inspiratiebron voor Nederlandse politici. ‘Vraag niet wat uw land kan doen voor u, maar vraag wat u kan doen voor uw land,’ is een uitspraak van Kennedy die ook Jan Peter Balkenende (CDA) als premier vaak aanhaalde. Iedere populaire politieke nieuwkomer in verkiezingstijd werd vergeleken met Jack Kennedy. Rechts of links –
nooit verwierpen zij die vergelijking: de titel ‘Nederlandse Kennedy’ is een eretitel. PvdA-fractieleider Wouter Bos werd met Kennedy vergeleken. Net als Pim Fortuyn. Dat laatste was niet alleen omdat zowel Fortuyn als Kennedy slachtoffer werd van een politieke moord, maar ook omdat beiden uitblonken als debaters, charisma bezaten en het medium televisie in hun campagne ten volle wisten te benutten. In Fortuyns werkkamer in het Palazzo di Pietro te Rotterdam hing een portret van Kennedy. Hij bewonderde de Amerikaan mateloos. Tot aan de manier waarop Kennedy stierf toe: ‘Dat is een mooie dood, dan maak je geschiedenis,’ zei Fortuyn eens. Niemand die toen kon vermoeden dat Fortuyn zo’n veertig jaar na Kennedy in het Hilversumse Mediapark zijn eigen Dallas zou vinden. Het is geen wonder dat Nederlandse politici zich graag gespiegeld zien aan Kennedy. Hij was met 43 jaar de jongst gekozen Amerikaanse president ooit, had een fotogeniek gezin, geld als water en werd door de gehele westerse wereld op handen gedragen. Geen president naar wie na zijn dood zoveel pleinen, straten en lanen in Nederland zijn vernoemd. D66-oprichter Hans van Mierlo (1931-2010) was de eerste Nederlandse politicus die werd vergeleken met
46
ESP020_JFK 000 3 46
29-08-2013 15:44:59
Eerbetoon Nederlanders leggen bloemen bij een groot portret van Kennedy bij de RAI in Amsterdam op 24 november 1963, twee dagen nadat de Amerikaanse president is vermoord.
Betekenis
Inspiratie
Model
Historicus Maarten van Ros-
In Pim Fortuyns werkkamer hing een portret van Kenne-
PvdA-leider Wouter Bos werd
sem: ‘Overschatte president’.
dy. De LPF-leider bewonderde de Amerikaan mateloos.
vergeleken met Kennedy.
47
ESP020_JFK 000 3 47
29-08-2013 15:45:13
Door Dallas President Kennedy en zijn echtgenote Jackie (beiden op de achterbank) worden toegejuicht in de Texaanse hoofdstad, enkele minuten voor de fatale schoten klinken.
63
ESP020_JFK 000 4 63
29-08-2013 16:12:13
Ingerekend Agenten nemen Lee Harvey Oswald mee naar het politiebureau. Oswald wordt opgepakt in het Texas Theatre, waar hij binnenging zonder te betalen.
66
ESP020_JFK 000 4 66
29-08-2013 16:13:26
ELSEVIER TER HERINNERING
Joseph Luns ‘Voor mij komt eerst het Nederlandse belang, dan een hele tijd niets en dan weer het Nederlandse belang.’ Een typerende uitspraak van Joseph Luns, een van de grootste staatslieden van naoorlogs Nederland. Van 1952 tot 1971 was Joseph Luns minister van Buitenlandse Zaken. In deze negentien jaren bepaalde hij de Nederlandse politiek in de wereld en trotseerde hij grote politieke leiders als De Gaulle, Kennedy en Adenauer.
Wilhelmina Speciaal voor Ter Herinnering Wilhelmina (18801962) heeft historicus en jurist prof.dr.mr. Cees Fasseur het leven van de vorstin opnieuw ter hand genomen en haar verhaal opnieuw verteld. Onder andere vanwege de vraag of het staatshoofd in ballingschap zich wel voldoende afkeurend heeft uitgelaten over het tragische lot van de Joden. Met zijn grote kennis van de persoon, periode en omstandigheden ontkracht Fasseur de vele loze beweringen die hierover worden gedaan.
Godfried Bomans Bomans was vele jaren de meest gelezen schrijver van Nederland. Naast meer dan zestig boeken heeft hij vele andere geschriften op zijn naam staan, zoals toneelstukken, korte verhalen en interviews. Bomans schreef onder meer voor Elsevier. Elsevier-redacteur Gerry van der List beschrijft in deze 100 pagina’s tellende Ter Herinnering Godfried Bomans (19131971) het leven van de markante schrijver, dat wordt geïllustreerd met prachtige foto’s en tekeningen.
Eppo Doeve Ter Herinnering Eppo Doeve (1907-1981) geeft een overzicht van het leven en oeuvre van deze duivelskunstenaar, die tot zijn dood voor Elsevier tekende. In ruim 100 pagina’s krijgt u een beeld van de man die alles kon wat hij wilde, en alles wilde wat hij kon. Naast een prachtige geïllustreerde biografie bevat deze uitgave, die is samengesteld door Doeve-kenner Jop Euwijk, een groot aantal reproducties van zijn beste werk.
Bestellen U kunt één of meerdere exemplaren bestellen via www.elsevier.nl/terherinnering, of bel de klantenservice op 0314-358358.
www.elsevier.nl/terherinnering ESP002_104 MANDELA ADV 104
28-03-2013 16:07:02