www.elsevier.nl € 8,95
TER HERINNERING 1913-1971
G ODF R I E D B OM A N S T E R H E R I N N E R I NG
Godfried
Bomans ESP009_001 COVER DEF 1
21-12-2012 12:03:46
GODFRIED BOMANS / JONGE JAREN
De mysterieuze persoonlijkheid G E R R Y VA N D E R L I S T
O
p 22 december 1971 stierf Godfried Bo-mans. Nooit reageerde het Nederlandse volk zo geschokt en emotioneel op het overlijden van een schrijver als toen. De veelzijdige 58-jarige auteur was een nationale figuur, die meer en gretiger werd gelezen dan welke collega ook en die door zijn veelvuldige optredens op radio en televisie bekend en geliefd was bij alle lagen van de bevolking. Hoewel iedereen Bomans kende, leek niemand echt greep op hem te hebben gekregen. Een jaar na zijn dood verscheen het boek Herinneringen aan Godfried Bomans, waarin familieleden, vrienden en kennissen terugblikten op hun ervaringen met de schrijver. Opmerkelijk was de openingszin van het stuk ‘Spelletjes met G.B.’ van de hand van Mari Andriessen, een bekende beeldhouwer en dertig jaar lang bevriend met de overledene: ‘Het ligt niet in mijn vermogen van de boeiende, maar zeer gesloten persoonlijkheid van Godfried Bomans een duidelijk beeld te geven.’ Die fundamentele geslotenheid frustreerde meer vrienden, die zich continu op afstand voelden gehouden. Zoals de journalist-dichter Michel van der Plas. In Godfried, zijn informatieve studie over de jonge jaren van de schrijver waarvan voor dit portret dankbaar gebruik is ge-
6
maakt, wees hij op een eigenaardige paradox in het optreden van de katholieke geestverwant met wie hij zo lang optrok. ‘Enerzijds belijdt en vertoont hij een constante sterke behoefte aan maatschap en intieme uitwisseling; anderzijds plant hij midden in dan ontstane “gezelligheid” een bord met “Verboden toegang” voor zijn hart en ziel.’ Het was een typerende afstandelijkheid, die overigens haaks stond op wat Bomans zelf voorschreef: ‘Tegenover gelijkgezinden, wier geestesleven aan het onze verwant is en die ons met een verlangen naar innigheid tegemoet treden, dienen wij ons te ontsluiten. Wij dienen ons dan over te geven, kome wat er komt.’ De afstandelijke houding en introversie van de zo extravert ogende publieke persoonlijkheid droegen wel bij aan het ontstaan van een mysterieus waas en maakten hem des te intrigerender. Bomans, meende de literair criticus Kees Fens, ‘was een auteur die een schrijversloopbaan lang naar zichzelf heeft laten raden. Hij heeft, bewust, zichzelf tot een verschijnsel gemaakt, niet zozeer door een masker op te zetten, maar juist door een veelzijdig pogen zichzelf niet te ontmaskeren.’ Door alle mystificaties en rookgordijnen die hij creeerde, blijft het speculeren hoe de ‘echte’ Bomans was, voor zover het sowieso al mogelijk is om dat vast te stellen
Kindertijd De jonge Godfried (links, op de tafel) met zijn geliefde moeder Arnoldina Josephina Bomans-Reynart en met zijn broertjes en zusje Wally.
7
ESP009_BOMANS 006 hfd1 7
21-12-2012 12:20:19
GODFRIED BOMANS / JONGE JAREN
Achter het schaakbord Bomans was een verdienstelijk schaker, die geregeld zou aanschuiven bij allerlei toernooien, zoals het Hoogovens Schaaktoernooi in Beverwijk. Als kind speelde hij al tegen zijn vader met een fanatisme dat een illustratie vormt van psychologische theorieĂŤn waarin het mat zetten van de tegenstander wordt vergeleken met vadermoord. Hij beoefende zijn hobby tot op de avond van zijn overlijden.
22
23
GODFRIED BOMANS / SCHRIJVERSCHAP
De beroemdste auteur van Nederland G E R R Y VA N D E R L I S T
B
ij de tentoonstelling Godfried Bomans, de fluwelen duivel, die het Letterkundig Museum in Den Haag in 2002 organiseerde, was een handschriftonderzoek te zien van grafologische experts die niet wisten dat ze met het handschrift van de schrijver van doen hadden. De resultaten waren verbluffend. ‘Hij tracht zich door “speelsheid” en “dartelheid” ondoorzichtig voor anderen te maken,’ luidde het oordeel bijvoorbeeld. En: ‘Door zijn kritische instelling en groot improvisatievermogen neemt hij graag, doordat hij bij de ander direct het zwakke punt ziet, de ander in de maling. Hij kan er zelf echter niet altijd tegen omdat hij enerzijds ijdel en zelfgenoegzaam is, anderzijds kwetsbaar is.’ En: ‘Door zijn hoge intelligentie, die gepaard gaat met gemakzucht, benut hij niet altijd het totaal van zijn mogelijkheden.’ Het leek wel doorgestoken kaart, want de analyse van de handschriftdeskundigen klopte helemaal. Zo menen ook veel van zijn bewonderaars dat Bomans helaas niet het totaal van zijn mogelijkheden heeft benut. Niet dat hij zijn licht onder de korenmaat zette of weinig produceerde, maar dat ene grote boek waarop werd gehoopt en waarop de schrijver zelf geregeld zinspeelde, bleef uit. Na Erik bestond het oeuvre grotendeels uit bundelingen van
26
stukken die eerder in krant en tijdschrift waren verschenen. Wel erg succesvolle bundelingen overigens. In het jaar van zijn overlijden waren er in totaal 2,2 miljoen exemplaren van zijn boeken verkocht.
Kwajongen Als medewerker van de Volkskrant en Elseviers Weekblad worstelde Bomans vaak met deadlines, maar zijn werkgevers konden alleen maar tevreden zijn over het resultaat. Een groot succes werd bijvoorbeeld de dagelijkse strip over Pa Pinkelman en Tante Pollewop die de Volkskrant vanaf 12 november 1945 publiceerde, met tekeningen van Carol Voges. Bomans vond het aanvankelijk leuk om te doen, mede door alle positieve reacties, maar op den duur, noteerde hij, ‘begon de schrijver met een trek van lichte verveling om de mond, overtuigd dat bezigheden als deze nu eenmaal onvermijdelijk tot het auteursleven behoren’. Zulk succes gaf aanleiding tot een eindeloze reeks uitnodigingen voor publieke optredens. Hij was daardoor veel op pad, terwijl hij juist prijs stelde op huiselijkheid. Herman van Run, vriend en oud-hoofdredacteur van De Tijd, zag hem als iemand die ‘elders zocht wat hij thuis uit ongedurigheid net had prijsgegeven: warmte en behagelijkheid. Hij zocht bij voorkeur veilige tehuizen, vroeg
Avonturier Bomans kon moeilijk nee zeggen en deed aan de gekste dingen mee. Zoals aan een tocht met een luchtballon, op 30 april 1951. Het avontuur liep bijna erg slecht af.
27