Swiss Contact Booklet

PROFILI AUTOMEKANIK / CAR MECHANICS Këto projekte janë pako mësimore të mëvetësishme, në të cilat mund të përdoren edhe trajnime te shkurtëra siç janë kurset për të rriturit. Përkrahja e projektit përfshinë paisjet (veglat dhe paisjet mësimore), zhvillimin e kapaciteteve mësimdhënëse dhe resurset mësimore. Projektet mësimore implementohen në

blloqe.

These projects are stand-alone packages which can also be used for short-term training such as adult training. The project support includes equipment (tools and equipment), professional development for teachers, and learning resources. Learning

SHKOLLË • PUNË • KARRIERË SCHOOL • WORK • CAREER

2

“HASAN PRISHTINA” Firmë Ushtrimore, *EDCL, **EBCL Practice Firm, EDCL, EBCL “SHABAN SPAHIJA” Automekanik, Ujësjellës Car mechanic, Plumbing “GJON NIKOLLË KAZAZI “ Firmë Ushtrimore – këshilldhënie Practice Firm – advisory role “SKENDER LUARASI” Automekanik – vetëm paisje Car mechanic – equipment only “11 MARSI” Ujësjellës, Ngrohje, Automekanik Plumbing, Heating, Car mechanic “FERIZ GURI & VËLLEZËRIT ÇAKA” Instalime elektrike, Ujësjellës, Ngrohje, Electrical installations, Plumbing, Heating

“JANUZ ZEJNULLAHU” Instalime elektrike, Ujësjellës Electrical installations, Plumbing “MARIN BARLETI“ Firmë Ushtrimore, ECDL, EBCL Practice Firm, ECDL, EBCL “MEHMET ISAI” Automekanik Car mechanic “ANDREA DURRSAKU” Instalime elektrike Electrical installations “SHTJEFËN GJEÇOVI” Ujësjellës, Ngrohje, Automekanik Plumbing, Heating, Car mechanic “HOXHË KADRI PRISHTINA” Firmë Ushtrimore, ECDL, EBCL Practice Firm, ECDL, EBCL “ABDYL FRASHËRI” Serrë, Teknologji ushqimore, Agrobiznes Greenhouse, Food technology, Agribusiness

*ECDL – Licenca Evropiane për Punë me Kompjuter / **EBCL – Licenca Evropiane për Shkathtësi në Biznes *ECDL – European Computer Driving Licence / **EBCL – European Business Competence License

SHKOLLAT PARTNERE | PARTNER SCHOOLS

Hyrje Që nga viti 2004 Swisscontact ka mbështetur arsimin dhe aftësimin profesional (AAP) në Kosovë duke u fokusuar në pjesën e praktikës profesionale. Intervenimet e ndërmarra kanë kontribuar në reformimin e sektorit të AAP-së që udhëhiqet nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, e cila synon t’a nivelizojë AAP-në në përputhje me nevojat e ekonomisë së tregut.

Swisscontact ka bashkëpunuar me 11 shkolla nga gjithsej 56 shkolla të mesme të larta profesionale gjithandej Kosovës.

Standardet profesionale për 11 profesione janë zhvilluar në vijë me Planin Strategjik të Arsimit në Kosovë 2011-2013. Këto standarde janë përkthyer në qasje moderne mësimore, siç janë mësimi i bazuar në projekt, firma ushtrimore, puna në serrë dhe përpunimi i ushqimit.

Implementimi i programeve është përcjellur me trajnimet e mësimdhënësve dhe me sigurimin e paisjeve të nevojshme për profilet përkatëse. Procedurat e vlerësimit të bazuara në kompetenca janë zhvilluar dhe pilotuar për profilet teknike dhe atë të automekanikut.

Në përgjigje të trendeve globale të teknologjisë, projekti ka zhvilluar strategjinë për mesimin elektronik dhe i ka prezantuar qasjet e reja moderne të Teknologjise së Informimit dhe Telekomunikimit përmes ekspertizës vendore dhe ndërkombëtare. Gjithashtu, projekti ka kontribuar në procesin e decentralizimit financiar të shkollave.

Intervenimet kanë krijuar mundësi të reja për nxënësit, si përfituesit më relevant dhe ka rritur mundësitë për punësimin e tyre.

Introduction Since 2004 Swisscontact has supported vocational education and training (VET) in Kosovo with a focus on practical learning. The work undertaken has contributed to reforms in the VET sector led by the Ministry of Education, Science and Technology, which aims to align VET with the needs of a market economy.

Swisscontact partnered with 11 schools out of VET’s 56 upper secondary schools throughout Kosovo. Occupational standards for 11 professions have been developed in line with the Kosovo Education Strategic Plan 2011 – 2016. The standards are translated into modern learning approaches such as project-based learning, practice firms, work with greenhouses and food processing.

Implementation of the programs has been followed by teacher training and provision of equipment for related subjects.

Competence-based assessment procedures have been designed and piloted for car mechanic and for construction. In response to global trends in technology, the project has developed an e-learning strategy and introduced modern ICT learning approaches using international and local expertise. In addition, the project contributed to the process of decentralization of school finances.

The interventions created opportunities for students as the most important beneficiaries and enhanced their employability.

4

Modeli Sistemik i AAP-së | VET Systemic Model 1. STRUKTURAT MBËSHTETËSE, SHËRBIMET DHE FUNKSIONET

1

2. NXËNËSIT QË DALIN NGA SHKOLLA TË RRITURIT GRUPET ME NEVOJA TË VEÇANTA 3. KONTEKSTI EKONOMIK, POLITIK DHE SOCIAL

9

4. KORNIZA LEGJISLATIVE, INSTITUCIONALE DHE FINANCIARE 5. REZULTATET E KARRIERËS 6. REZULTATET E QASJES SË BARABARTË 7. REZULTATET E EKONOMISË

SUPPORT STRUCTURE, SERVICES AND FUNCTIONS

ORGANISATION VET PROVIDER

2

SCHOOL LEAVERS ADULTS SPECIAL NEEDS GROUPS

10 MANAGEMENT PROCESSES PROCESS: 11 CORELEARNING 12 QUALITY PROCESSES

8. REZULTATET E TREGUT TË PUNËS 9. ORGANIZATA, OFRUES I I AAP-SË 10. PROCESET E MENAXHIMIT 11. PROCESI THEMELOR: TË MËSUARIT 12. PROCESET E CILËSISË

3

ECONOMIC. POLITICAL AND SOCIAL CONTEXT

4

LEGISLATIVE, INSTITUTIONAL AND FINANCIAL FRAMEWORK

8 7 6 5

LABOUR MARKET OUTCOMES ECONOMIC OUTCOMES EQUITY OUTCOMES CAREER OUTCOMES

Modeli sistemik i AAP-së Filozofia e Swisscontact-it është e mbështetur në modelin sistemik të arsimit dhe aftësimit profesional dhe mësimit gjatë gjithë jetës. Modeli është treguar në diagram.

Për të qenë efektiv, projektet duhet të kanë një perspektivë sistemike ose së paku një përceptim të qartë se si duhet të ndërlidhen intervenimet individuale. Ilustrimet janë dhënë më poshtë: Intervenimet e projektit në mësimin praktik kryesisht fokusohen në procesin themelor të mësimnxënies, duke i synuar nxënësit e shkollave të mesme të AAP-së pas mbarimit të arsimit fillor. Mundësia për punësimin

e këtyre nxënësve, p.sh. kalimi i suksesshëm i tyre prej shkolle në punë, është rezultat i aspiruar nga sistemi. Fokusi në mësimin praktik adreson edhe nivelin organizativ të shkollave profesionale.

Menaxhimi financiar nën mekanizmat e decentralizuar financiar është parakusht për qëndrueshmëri dhe për më tepër për zhvillimin e qendrave të kompetencës, apo qendrave tjera shumë-funksionale. Ajo është e lidhur ngusht me kornizat rregullative dhe legjislative si dhe me vendimet politike. Në këtë rast, menaxhimi financiar nuk është vetëm çeshtje teknike, por edhe çështje kyçe në zhvillimin e politikave.

Systemic VET model Swisscontact has based its philosophy on a systemic model of vocational education and training and life-long learning.

The model is shown in the diagram.

To be effective, projects need to have a systemic perspective or at least a clear perception of how individual interventions are interlinked.

Illustrations are given below: The project interventions related to practical learning primarily focus on the core process of learning, targeting secondary level VET students upon completion of compulsory education.

The employability of those students, i.e. their successful schoolto-work transition, is the system outcome aspired to. The focus on practical learning also involves the organizational level of vocational schools.

Financial management under decentralized financing mechanisms is a pre-requisite for sustainability, and even more for the development of centers of competence and multi-functional centers. It is closely linked with the legislative and regulatory framework, and to political decisions. In that sense, financial management is not only a technical question, but a key question in policy development.

6

Mësimi praktik

Practice learning

Mësimi praktik mbulon të gjitha elementet e praktikës në punëtori për nxënësit e rregullt të profileve përkatëse të arsimit dhe aftësimit profesional. Skemat e internshipit shkojnë përtej realitetit të simuluar të tregut të punës meqë nxënësit vendosen në botën e punës reale.

Internshipet janë një ndër instrumentet më të fuqishme për të depërtuar në tregun e punës, dhe njiherit më sfidueset për t’u implementuar.

Practice learning covers all elements of workshop practice in the respective subjects in secondary vocational schools for their regular students. Internship schemes go beyond simulation of labor market realities, in that they bring students into the real world of work.

Internships are one of the most powerful means of penetrating the labor market, but at the same time one of the most challenging to implement.

HAKI BEHLULI PRONAR/OWNER | “TERMOMANTI” “Ne kemi bashkëpunim të gjatë me shkollën teknike “11 Marsi” e cila i dërgon nxënësit për internship në kompaninë tonë.

Jam i kënaqur me nivelin e shkathtësive të tyre dhe me aftësinë e tyre për t’u përshtatur në vendin e vërtetë të punës.

Nxënësve që janë treguar të vyer u është ofruar edhe punësim.”

“We have a long cooperation with the technical school, “11 Marsi” which sends us students for internships in our company. I am satisfied with their skills level and their adaptability in the workplace. Students who have shown diligence have been offered employment.”

SELIM BERISHA MENAXHER/MANAGER | “PORSCHE PRISHTINA” “Kompania bashkëpunon me mësimdhënësit dhe i njofton ata për risitë e teknologjisë që kërkohen nga profesioni i automekanikut. Mësimdhënësit mundohen t’i aplikojnë këto informata në programet shkollore, gjë që rezulton me nxënës të kualifikuar që kërkohen këtu. Kjo na kursen kohë në rekrutimin e punëtorëve të rinj, sepse e dimë që të tillët mund t’i gjejmë në shkollën me të cilën bashkëpunojmë.”

“The company works with teachers by informing them about the technological innovations required for car mechanics.

The teachers make efforts to use this information in the school programs resulting in the qualified students we are looking for here. This saves us time in recruiting new employees because we know we can find them in the school we work with.”

8

Ngrohje dhe Ujësjellës

Heating and Plumbing

Projektet mësimore janë zhvilluar për ujësjellës, ngrohje, klimatizim, kontrollin e djegies dhe energji solare. Këto janë implementuar në blloqe dhe zgjasin prej 1 deri në 3 muaj. Qasja mësimore e bazuar në projekte nuk fokusohet vetëm në mësimin praktik, por njiherit adreson edhe shkathtësitë tjera sociale dhe jetësore që janë të rëndësishme për tregun e punës.

Learning projects have been developed for plumbing, heating, air-conditioning, burner control, and solar energy. They are implemented in blocks and last for 1 to 3 months. The projectbased learning approach not only focuses on practical learning, but also simultaneously addresses social and life skills relevant to the labor market.

MENDIM GJOQAJ NXËNËS/STUDENT | “11 MARSI” “Në shkollë, kam fituar shkathtësi për instalimet e ngrohjes, sikur që janë saldimi apo instalimi i gypave. Besoj që me këto njohuri do ta bëj punën që dua në të ardhmen.“ “At school I have gained skills for installing central heating, such as welding or pipe installation. I believe that with this knowledge I will also do a job that I like in the future.“

LULZIM KRABAJ MËSIMDHËNËS/TEACHER | “11 MARSI” “Me paisjet dhe stafin profesionist të trajnuar synojmë të rrisim cilësinë e mësimdhënies ashtu që nxënësit tonë të pranohen lehtë në tregun e punës.”

“Thanks to the equipment and the trained professional staff we aim to increase the quality of teaching in order that our students are accepted easily by the labor market.”

10

Automekanik

Car mechanic

Këto projekte janë pako mësimore të mëvetësishme, në të cilat mund të përdoren edhe trajnime te shkurtëra siç janë kurset për të rriturit. Përkrahja e projektit përfshinë paisjet (veglat dhe paisjet mësimore), zhvillimin e kapaciteteve mësimdhënëse dhe resurset mësimore. Projektet mësimore implementohen në blloqe.

These projects are stand-alone packages which can also be used for short-term training such as adult training. The project support includes equipment (tools and equipment), professional development for teachers, and learning resources. Learning projects are implemented in blocks.

FAIK SALIHU DREJTOR/DIRECTOR | “SHTJEFËN GJEÇOVI” “Nxënësit fitojnë shkathtësi në shkollë dhe pastaj i zgjerojnë ato mëtutje gjatë internshipit në kompanitë private. Bashkëpunimi me ndërmarrjet ka krijuar mundësi të mëdha për punësimin e tyre.”

“Students gain skills at school that are expanded further during internships in private companies. This cooperation with private business has offered a great opportunity for employment.”

SEJDI RRUSTEMI NXËNËS/STUDENT | “SHTJEFËN GJEÇOVI” “Praktika profesionale në shkollë na ofron mundësine për ti fituar shkathtësitë bazë lidhur me servisimin e automjeteve. Kjo e bën përshtatjen tonë në punë më të lehtë, sepse gjatë internshipit i përforcojmë njohuritë tona.”

“Practical training at school gives us the opportunity to learn the basic skills of car servicing. This makes it easier to adjust in the workplace where we strengthen our knowledge during internships.”

12

Instalime elektrike

Electrical installation

Projektet mësimore të zhvilluara për instalime elektrike përfshijnë edhe alarmin e sigurisë dhe instalimin e sistemeve për mbikëqyrje. Praktika në shkolla garanton kujdes më të madh ndaj paisjeve përmes zotërimit të tyre.

Learning projects have been developed for electric installation, including security alarm and surveillance system installation. Practice in schools ensures a greater care of equipment through a feeling of ownership.

KADRI IBRAHIMI KORDINATOR/ COORDINATOR | KEK-KAMENICË “Kompania jonë ka pas fatin të punësojë nxënës të shkollës teknike “Andrea Durrsaku” sepse ata vijnë me kualifikime të kënaqshme.

Shkathtësitë e fituara në shkollë janë reflektuar pozitivisht dhe me sukses në vendin e punës, sepse janë kompetent dhe kanë disiplinë të lartë në punë.”

“Our company has been lucky to employ students from the technical school “Andrea Durrsaku” because they come with the satisfying qualifications. The skills gained in school are reflected positively and successfully at the work place, as they are competent and have a great discipline at work.”

ILIR TAHIRI ISH-NXËNES/EX - STUDENT | “ANDREA DURRSAKU” PUNËTOR/WORKER - KEK “Shkathtësitë për instalime elektrike që i kam fituar në punëtorinë e instalimeve elektrike në shkollë, kanë dëshmuar të jenë të dobishme. Ato i kam aplikuar që në ditën e parë të punës këtu. Kjo është pikërisht ajo që unë gjithmonë kam dashur të arrijë dhe prandaj punën time e kryej me kënaqësi dhe përkushtim.”

“The skills on electrical installations, which I obtained in the workshop of electrical installations at school, have proven to be useful.

I have applied them since my first working day here. This is exactly what I always wanted to achieve and therefore I do my job with pleasure and dedication.“

14

Qasja mësimore e bazuar në projekte

Project-based learning approach

Qasja mësimore e bazuar në projekte është implementuar si një parim i përbashkët në të gjitha profilet e mbështetura nga projekti. Mësimi i bazuar në projekte dhe firmat ushtrimore simulojnë realitete të vendeve të punës ndërkohë që bujqësia dhe përpunimi i ushqimit kanë të bejnë me prodhimin dhe marketingun e produkteve reale. Mësimi praktik krijon potencial të lartë për punësim dhe relevancë për tregun e punës.

The project-based learning approach is implemented as a common principle in all occupational subjects supported by the project.

Project-based learning and practice firms simulate workplace realities whereas agriculture and food processing deals with production and marketing of real products. Practice learning creates a high potential for employability and labor market relevance.

VALBONA FETIU MJEKU

| UDHËHEQËSE E DIVIZIONIT PËR AAP, MASHT / HEAD OF VET DIVISION, MEST

“Në bashkëpunim me donatorët ne kemi përmbledhur aktivitetet e implementuara gjatë 10 viteve të fundit dhe së bashku kemi zhvilluar strategjinë për praktikë profesionale. Kjo do jetë një udhërrëfyes I dobishëm për ndërmarrësit, shkollat dhe mësimdhënësit të cilët duhet ta mbështesin vazhdimisht praktikën profesionale me qëllim që t’I aftësojnë nxënësit për tregun e punës.”

“In cooperation with donors we have summarized the activities implemented in the last ten years and together we have developed the strategy for practical training. It will be a roadmap which is also useful to entrepreneurs, schools and teachers who should continuously support practical training with the aim of qualifying students for the labor market.”

LULZIM KRABAJ

| MËSIMDHËNËS/TEACHER - “11 MARSI”

“Praktika profesionale në shkollën tonë është e organizuar në blloqe. Nxënësit e klasëve 10, 11 dhe 12 kanë mundësi që të përqëndrohen në projektet mësimore për 2 muaj rradhazi. Kjo u ndihmon atyre të mësojnë shpejt dhe të mbajnë mend më gjatë shkathtësitë e fituara gjatë praktikës profesionale në shkollë.”

“Practical work in our school is organized in blocks. The students in grades 10, 11 and 12 have the opportunity to concentrate on learning projects for 2 months in a row. This helps them learn fast and remember longer the new skills gained during their practical training in school.”

16

Firma ushtrimore

Practice firm

Qasja e firmave ushtrimore e tejkalon mësimin praktik të thjeshtë. Ajo simulon veprimtarinë komplete të një biznesi real, duke e dalluar nga ai fakti që paratë dhe mallrat janë virtuale. Nxënësit ushtrojnë detyra në administratë, marketing me njesitë e saj të blerjes dhe shitjes, dhe kontabilitet. Ajo është pjesë e rrjeteve nacionale dhe ndërkombëtare, me ç’rast simulon aktivitete edhe jashtë kufijve.

The practice firm approach goes beyond simple practical learning. It simulates a complete business operation, though distinguished from real businesses by the fact that money and goods are virtual. Students practice administration, marketing with purchase and sales units, and accounting. It is part of national and international networks, simulating cross-border business.

KOSOVARE ZHEGROVA NXËNËSE/STUDENT | “HOXHË KADRI PRISHTINA” “Para investimeve nuk ka pasur firmë ushtrimore në shkollë dhe praktikën jemi detyruar ta bëjmë diku jashtë shkolle, apo të mos e mbajmë fare. Këtu, punojmë me tërë dokumentacionin që i takon një kompanie reale dhe kjo na bën të jemi më konkurrent kur të aplikojmë për punë në të ardhmen.“ “Before the investments, there was no practice firm inside the school, and we had to do practical work somewhere outside or not do it at all. We have been introduced to all the industry documentation here that real companies have, which makes us more competitive when we apply for a job in the future.”

VIVIANE PRETOT DREJTORESHË NË FU SYNERGIC - ZVICËR | DIRECTOR OF PF SYNERGIC - SWITZERLAND “Të bërit biznes me rrjetin e firmave ushtrimore kosovare të implementuar nga Swisscontact më bënë të ndihem e sigurtë se të gjitha porositë që i bëj do të dorëzohen shpejtë dhe se të gjithë punëtorët e mi do të përfitojnë nga bashkëpunimi me kompanitë kosovare, pasi që i përdorim të njejtat rregulla për eksport-import dhe çështje bankare.”

“Making business with the Kosovar network of practice firms implemented by Swisscontact makes me feel confident that the orders I’ve placed will be delivered swiftly and that my employees will take advantage of dealing with Kosovar companies using the same international frame for import-export rules and banking regulations.”

18

Agrobiznes

Agribusiness

Shkolla bujqësore në Prishtinë është përkrahur të bëhet Qendër e Mësimit për Agrobiznes duke aplikuar profile të reja në prodhimin dhe përpunimin e avansuar të artikujve agrar. Qendra është mundësi e madhe për punësimin në këte sektor. Departamentet e bujqësisë dhe përpunimit të ushqimit merren me prodhimin e produkteve reale.

Serra u mundëson nxënësve të mësojnë për procesin e prodhimit, prej farës e deri te vjelja, paketimi dhe shitja. Teknologjia ushqimore u jep nxënësve përvojë të drejtperdrejtë në përgatitjen/përpunimin e produkteve me origjinë bimore dhe shtazore, si dhe në shërbimin dhe shitjen e tyre.

The agricultural school of Prishtina has been supported to become a Center for Agribusiness Learning by introducing new subjects in advanced production and processing of agronomic goods. The center represents a great opportunity for employability in this sector. The agriculture and food processing departments deal with the production of real products. The greenhouse business enables students to learn the chain from seedlings to harvesting, packaging and selling. The food technology department gives students hands-on experience in preparing/processing products of plant and animal origin, in product service and sales.

ALBULENA MUSTAFA NXËNËSE/STUDENT | “ABDYL FRASHËRI” “Klasët e teorisë janë kombinuar mirë me praktikën pasi që mund të mësojmë për përberësit dhe metodat e përpunimit të një ushqimi. Produktet ushqimore , disa të kultivuara në serrat e shkollës, janë përgatitur në kuzhinën trajnuese dhe u janë ekspozuar nxënësve tjerë dhe konsumatorëve jashtë shkollës. E gjithë kjo na ka ndihmuar të mësojmë më shumë dhe të përgatitemi për tregun e vërtetë të punës.“ “Theory lessons are combined well with practice since we can learn about the ingredients and methods of food processing.

Food products – some cultivated in the school greenhouses – are prepared in the training kitchen and displayed to fellow students and to consumers outside the school. All this has helped us learn more and get ready for the real labor market.“

20

Vlerësimi i nxënësve bazuar në kompetencë Vlerësimi i nxënësve bazuar në kompetencë konsiderohet si një armë jashtëzakonisht e fuqishme, e denjë për të garantuar cilësi, duke promovuar një qasje vërtetë “të bazuar në kompetencë” për trajnim dhe mësim, dhe duke rritur nivelin e shkathtësive sa i përket popullsisë në përgjithësi.

Swisscontact ka zhvilluar dhe pilotuar vlerësimin për automekanik, ngrohje, ujësjellës dhe instalime elektrike, duke u bazuar në standardet profesionale dhe doracakët e

profileve përkatëse. Doracakët ofrojnë një kornizë dhe gjuhë të përbashkët nëpërmjet së cilës të gjithë pjesëmarrësit janë në gjendje të vlerësojne efektshmërinë e performancës së tyre.

Vlerësimi që zgjatë prej 1 deri në 2 ditë përmban planifikimin, ekzekutimin, kontrollin e cilësisë, vet-vlerësimin dhe dorëzimin e mallit tek konsumatori, në ndërkohë që integron teorinë dhe praktikën si dhe forcon punën në ekip.

Competence-based assessment of learners The competence-based assessment of learners is regarded as an extremely powerful tool, capable on its own of guaranteeing quality, promoting a truly competence – based approach to training and learning, and increasing the skills level of the population.

Swisscontact has developed and piloted assessment for car mechanic, heating, plumbing, and electrical installation, based on the occupational standards and handbooks for related

subjects. They provide a common framework and language through which all participants are able to evaluate the effectiveness of their performance.

The assessment over 1 to 2 days includes planning, execution, quality control, self-assessment and delivery to the customer, integrating professional theory and practice and strengthening teamwork.

22

Përfshirja e nxënësve Student enrollment 6000

*Profilet teknike dhe ekonomike 2004-2011 *Technical and economic profiles 2004 - 2011

5000

Shkalla e punësimit të nxënësve Student enrollment rate 90.00%

Automekanik Car mechanic

80.00%

Ngrohje, Ujësjellës, Instalime Elektrike Heating, Plumbing, Electrical installations

70.00% 4000 3000

Firmë ushtrimore Practice firms

60.00% *Profilet bujqësore 2004-2012 *Agriculture profiles 2004 - 2012

2000 1000 0

Teknologji ushqimore, Agribiznes Food technology, Agribusiness

50.00% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% 2007/2008 2009/2010 2010/2011 2011/2012

* Intervenimet e projektit në profilet teknike dhe ekonomike janë konsoliduar në 2011 * Project intervention in techincal and economic profiles consolidated in 2011

Mësimet e nxjerra • Përceptimi sistemik i AAP-së me fokus më të madh në procesin themelor të mësimit profesional është strategji premtuese në zhvillimin e shkathtësive profesionale. Duke sinkronizuar përpjekjet dhe inputet në nivelin e organizatave, strukturës mbështetese dhe të kornizës rregullative rritet ndikimi i përgjithshëm.

• Për qëllime të qëndrueshmërisë është më mire që projektet njiherit të prekin në dimensione të ndryshme, p.sh. në ofertë – në kërkesë, apo së paku të kanë një përceptim të qartë se si duhet të ndërlidhen intervenimet individuale brenda sistemit sa i përket aspektit organizativ, institucional, ligjor dhe financiar.

• Sa më efektive të jetë përfshirja e benefiteve të krijuara nga projekti në sistemin e përgjithshëm, aq më e lartë do të jetë vlera përkatëse e tyre.

• Benefitet më të vlefshme në fund të projektit për përkrahje të AAP-së janë inkorporimi dhe simulimi i detyrave dhe kushteve të botës reale të punës në aktivitetet e përditshme të programeve trajnuese, të cilat janë pak a shumë të përdorura në përditshmëri.

• Puna e pakryer ka mbetur prapa në ato fusha të cilat kanë filluar në një stad më të vonshëm i zbatimit të projektit. Detyrat si skemat e internshipit, apo krijimi i një Qendre të Mësimit për Agrobiznes janë aktivitete planifikimi dhe implementimi I të cilave zgjat jo më pak se 5 – 8 vjet.

Lessons learned • A systemic perception of VET with a major focus on the core process of professional learning is a promising strategy in vocational skills development. Synchronized efforts and inputs at the level of organizations, the support structure, and the regulatory framework enhance the total impact.

• For reasons of sustainability it is best when projects simultaneously deal with different dimensions, e. g. supply and demand or they have at least a clear understanding of how individual interventions are interlinked within the system organizationally, institutionally, legally and financially.

• The more effectively that benefits created by a project are embedded in the overall system, the higher their respective value.

• T he most valuable benefits at the end of the VET project are the incorporation and simulation of tasks and conditions from the real world of work into day-to-day training programs which are more or less fully developed and utilized in everyday business.

• U nfinished business is left behind in those areas which were embarked on at a late stage in the project’s implementation. Activities like internship schemes or the creation of a Center of Learning have a planning and implementation timeline of not less than 5-8 years.

24

WWW.SWISSCONTACT.CH

MBËSHETETUR /FINANCED:

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Ministarstvo za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju Ministry of Education, Science and Technology