Vieren | werkschrift liturgie by berne media

vieren werkschrift liturgie

De Bijbel actueel voor wie vertellen wil 02 Verhalen

vieren met kinderen 04

alles wat je thuislaat, is meegenomen

voor wie zingen wil 09

de bijbel gezongen

Openingsverzen uit de psalmen

voor wie bidden wil 12 preken 14

Deugden en doodzonden

022020

recept 16

sint-janspoppen

voor wie vertellen wil

Verhalen

Wanneer het er in je leven om spant, redden dogma’s en leerstellingen je niet. Verhalen wel. Verhalen bevrijden, troosten en zetten je in beweging. tekst Kees Posthumus Jaren geleden vertelde ik mijn versie van het uittochtverhaal, ‘Inpakken en wegwezen’ in de Dorpskerk van Lekkerkerk. In een bewogen nacht vertrekt wat later het volk Israel wordt uit Egypte, waar zij onderdrukte slaven zijn. Zij gaan de weg van de vrijheid, dwars door de zee. Na afloop kwam er een vrouw van rond de zestig naar me toe: ‘Ik heb dit verhaal al vaak gehoord. Nu u het verteld heeft, begrijp ik het pas en ontroert het me.’ Na zestig jaar was de kern van het verhaal duidelijk geworden: je hoeft nooit te blijven waar je onderdrukt en gekleineerd wordt. Er is altijd een weg naar vrijheid, de Eeuwige gaat met je mee. Jezus hield geen theologisch verantwoorde betogen, Hij vertelde verhalen. Die verhalen zijn niet van daar en toen. Het zijn verhalen voor mensen van hier en nu. Aan ons de taak om de aloude verhalen dichter bij de tijd en dichter bij mensen te brengen. Ze te ontdoen van het stof dat er gedurende eeuwen op neergedwarreld is. Ik ben verhalenverteller. Het is mijn vak om Bijbelverhalen ‘vroom en vrolijk opnieuw’ te vertellen. Dit artikel volstaat niet om van u een volleerd verteller te maken. Ik leerde het ook door mij er in te trainen en het te doen. Wat ik wel kan doen, is u drie tips geven.

Opbouw De eerste betreft de opbouw van een verhaal. De vijf 02 |

fasen waarmee een verhaal wordt opgebouwd zijn: exposé, motorisch moment, climax, afloop en eindbeeld. Exposé: introductie van de situatie en de spelers. Anders gezegd: er was eens ... Prins, prinses, kasteel. Motorisch moment: nu begint het verhaal pas echt! op een dag… Gaat er waarschijnlijk iets mis. Climax: het hoogtepunt, dan wel het dieptepunt van het verhaal. Afloop: zo ontwikkelt de situatie zich na het hoogtepunt. Eindbeeld: het laatste moment van het verhaal, opmaat naar een nieuwe situatie. Deze fasen kunnen je helpen om voort te gaan in het verhaal. Zo laat het verhaal van de Emmaüsgangers zich eenvoudig in dit schema onderbrengen, probeer het maar. Wat kan helpen is wanneer je van elke fase een tekening maakt, iedereen kan tekenen. Leg de vijf tekeningen voor je en vertel van beeld naar beeld. Alleen al het denken over de fasen in een verhaal helpen je het verhaal beter te vertellen.

Perspectief De tweede tip: vertel het verhaal vanuit de positie van een van de personages in het verhaal. Laat Martha vertellen over die keer dat Maria lekker mindful aan de voeten van Jezus ging zitten, terwijl zij af- en aanliep met groene thee en scones. Laat Mirjam vertellen hoe het was om met haar broer Mozes en Aaron dwars door

de zee te trekken. Of bedenk zelf een personage die heel goed in het verhaal had kunnen zitten. Vertel over het verloren schaap vanuit het verloren schaap. Waarom liep je eigenlijk weg? Ik vertel over het dochtertje van Jaïrus vanuit haar beste vriendinnetje. Hoe zij alleen naar en van school moest lopen en niet wist wat er met haar vriendin aan de hand was. Hoe het leek alsof zij ernstig ziek en zelfs dood was. Hoe er een man kwam, die ‘meisje, sta op! zei. Het verhaal over de wonderbare spijziging vertel ik vanuit een jongetje die er met zijn vader naartoe gaat. Hij weet niet zeker of een toespraak van Jezus wel iets voor kinderen is en neemt voor de zekerheid zijn zwembroek mee om, als het saai wordt, een eindje te gaan zwemmen in het Meer van Galilea. Zeker als je vertelt voor kinderen, is een kind als personage een goede keuze. Belangrijk bij dit alles: voel je vrij. Laat alle verantwoorde Bijbeluitleg achter je, luister naar wat het verhaal jou vandaag te zeggen heeft en volg je hart.

Mogelijkheden De derde tip: gebruik je mogelijkheden, God heeft je er veel gegeven. Je hebt een stem die hard en zacht, hoog en laag kan. Die het verhaal spannend kan laten klinken, of juist geruststellend kalm. Die maat en ritme gebruikt, die een klankkleur uitzoekt, die elk personage een eigen stem geeft. Je hebt een lichaam, waarmee je het verhaal ondersteunt. Je gezicht kan boekdelen spreken. Hoe blij kijkt Jaïrus’ dochtertje als ze is opgestaan! Je handen kunnen reiken naar de sterren, naar verre verten wijzen of een kuil graven. Je kunt zitten en staan, lopen, dansen.

Je hebt emoties, die je kunt laten spreken. Geloof in wat je vertelt. Misschien helpt het als je ervaringen in je eigen leven laat meespreken bij wat er in het verhaal gebeurt. Je hebt verbeelding, roep daarmee beelden op die ervoor zorgen dat het verhaal als een film aan de ogen van de luisteraars voorbij trekt. Vertel zo beeldend als je kunt. Een vertellerswijsheid luidt dat er in een verhaal nooit ‘een’ schaap over de dijk loopt. Het schaap is nat, vuil, groot, klein, kaal, vol wol, scheef, huilerig, of het kan juist heel goed zingen. De dijk is begroeid met lekker gras en paardenbloemen, of juist modderig en spekglad. Het schaap kuiert, rent, dwaalt, strompelt, danst. Is Maria verdrietig? Dan stromen de zoute tranen uit haar natte ogen als beekjes over haar wangen. Het grootste compliment is dat van een luisteraar die zegt: ‘Ik zag het gebeuren!’ Opnieuw vertelde Bijbelverhalen worden het mooist wanneer zij rechtstreeks raken aan het leven van de hoorders. Dat is zeer wel mogelijk, eigenlijk kan het niet anders. Want Bijbelverhalen zijn altijd verhalen van mensen, zoals wij. Verhalen zijn het mooist als ze open zijn, als moraal ontbreekt. Het is de opdracht van de verteller om het verhaal te openen voor de hoorders. Zij of hij heeft niet in de hand hoe het verhaal bij de hoorder landt. Degene die luistert maakt er zelf weer een nieuw verhaal van en werkt zo mee aan het grote, bevrijdende en voortgaande verhaal van God en mensen. Kees Posthumus is verhalenverteller en kerkjournalist. www.keesposthumus.nl

| 03

Vieren met kinderen

Viering aan het begin van de zomervakantie Het begin van de zomervakantie betekent voor veel mensen, met name voor gezinnen met kinderen, een belangrijk markeringsmoment in het jaar. Kinderen sluiten een schooljaar af; gaan naar een andere groep of naar een andere school. Voor veel ouders is de schoolvakantie hét moment om zelf ook vrij te nemen en vakantie te houden. Kinderen sluiten een periode af. Als ze naar het voortgezet of hoger onderwijs gaan, beginnen ze zelfs aan een nieuwe levensfase. Ouders komen los van het werk, van het ritme dat door het jaar heen hun leven bepaalt. Dit maakt de zomervakantie haast automatisch tot een periode van bezinning. Het roept de vraag op: wat is werkelijk van waarde en wat is minder belangrijk. Wat heb ik wel en niet nodig tijdens mijn vakantie. Als ik er op uit zou trekken of als ik op reis zou gaan – als het er dit jaar tenminste van komt –: wat zou ik dan meenemen in mijn koffer of rugzak en wat zou ik thuislaten? tekst Gerard Rouwhorst en René Hornikx

Openingslied Wie als een God wil leven (GvL 546) Opening Na het openingslied lopen een kind en een volwassene naar voren, elk met een rugzak met daarin een aantal voorwerpen die hij of zij niet nodigt heeft tijdens de vakantie en niet mee wil nemen. In de kinderrugzak zit bijvoorbeeld: een boterhambakje, water, schoolboeken, schrift of map en etui. In de rugzak van de volwassene zit: een laptop, een agenda, een boterhamtrommeltje, dossiers. Na de liturgische begroeting kan de voorganger als volgt verdergaan: 04 |

De vakantie begint. We nemen - even - afscheid van wat ons dagelijks bezig houdt (...). In onze rugzak zitten allerlei voorwerpen die we niet nodig hebben en, als wij er op uit trekken, niet mee willen nemen omdat ze alleen maar ballast zijn. Aan het kind en de volwassene wordt dan gevraagd: Wat laat jij thuis? Het kind haalt de spullen uit de tas en zegt: ik laat mijn schoolboeken en mijn schriften thuis, ook mijn boterhambakje en mijn etui. En vraagt dan aan de volwassene: Wat laat u thuis? Antwoord: Ik laat mijn laptop thuis, mijn agenda, dossiers en ook mijn boterhambakje. De voorganger nodigt iedereen uit voor zichzelf de vraag te stellen wat hij of zij tijdens een vakantie thuis zou willen laten en wat hij/zij mee zou willen nemen en geeft

wat je thuislaat, is meegenomen aan dat er aan het einde van de viering nog op terug zal worden gekomen.

Schuldbelijdenis Goede God, vorig jaar zijn wij met nieuwe energie begonnen aan het school/werkjaar, aan de taken die ons wachtten, op ons werk, op andere plekken. Wij hadden en ons voorgenomen onze talenten goed te benutten, samen met anderen, het liefst in vriendschap en collegialiteit om er samen iets goeds van te maken. We weten niet of dat altijd is gelukt, of we wel in de voetsporen van Jezus zijn gegaan. We vragen U ons te vergeven, waar wij in onze taak te kort zijn geschoten Moge God zich over ont ontfermen onze tekorten bij ons weg nemen en ons begeleiden op wegen van vrede. Amen.

Lofzang Looft de Heer al wat gemaakt is (GVL 491) of Laudate omnes gentes, Laudate Dominum (www.youtube.com/watch?v=lbb-kaurSW0) Lezing uit het Eerste Testament Deuteronomium 5:12-16 of een verhaal, bijvoorbeeld:

Ik droomde van een mooie wereld. Maar het was maar een gewone droom. Ik vertelde hem aan mijn opa En die zei: “Dromen bestaan niet echt.” Ik vertelde het aan mijn vriendje En die zei: “In dromen moet je niet geloven.” Ik vertelde het aan een sportmaatje van me En die zei: “Dromen, dat is om te lachen.” Toen vertelde ik het aan een eekhoorn, die te rusten stond tegen een beukenboom en die zei: “Vertel mij eens over die droom.” Toen vertelde ik over prachtige bloemen en hoge bomen, over spierwitte wolken en de gouden zon, en over een concert van mooi gezang die ik in de droom had gehoord. En iedereen was blij in mijn droom. Toen werd het even stil ... en ik keek naar de eekhoorn. En de eekhoorn keek met grote ogen naar mij ... “Was dat jouw droom?”, vroeg hij. “Dan was jij in jouw droom bij ons op bezoek! Kijk maar eens goed rond en doe je ogen open: Zie eens hoe blij de dieren zijn en hoe het orkest van de vogels klinkt, en hoe mooi de bloemen en bomen zijn. Kom en blijf: jij mag hier op vakantie komen want onze wereld is altijd mooi als je er met open ogen rustig naar kijkt.

Lied Psalm 25 III (GvL blz. 46) | 05

Evangelie Matteüs: 6:25-34 (vrije vertaling) Op zijn tocht van dorp tot dorp, om overal te vertellen over God Zijn Vader, over Zijn goedheid en Zijn liefde voor alle mensen, bleef Jezus even rusten in de schaduw van een grote vijgenboom. Terwijl ze daar zaten vroegen de apostelen voortdurend wanneer ze eindelijk plannen zouden maken voor de tijd dat Jezus koning van Israël zou zijn. Jezus zei hen, dat er nog zoveel te doen was, eer het Rijk van God er zou komen. Maar Hij zei hen ook dat ze er eigenlijk nog niet veel van gesnapt hadden. Jezus zei: “Jongens toch, weet je nu nog niet, dat God de Vader zelf voor alles zorgt?” En hij ging verder: “Kijk eens naar de vogels in de lucht, ze zaaien niet en maaien niet, maar fluiten hun lied. En god luistert naar hen en vergeet hen niet.” En Jezus wees naar de bloemen en zei:” Kijk eens naar de bloemen in het veld: ze spinnen niet en weven niet. En toch hebben ze prachtige kleren aan met fantastische kleuren. En de meeste geuren allemaal zo heerlijk. Als Mijn hemelse vader zo goed zorgt voor die kleine vogeltjes en voor die bloemetjes, zal Hij dan nog niet veel beter zorgen voor de mensen die zijn liefste kinderen zijn? Dus, wees niet altijd bezorgd over eten en drinken en over wat je allemaal zult aantrekken. Maar vertrouw op God. Hij zal wel goed voor je zorgen.

Evangelielied Wonen overal (GvL 551) Korte overweging Geloofsbelijdenis Ton Baeten Ik geloof in een kerk Die haar deuren wijd open zet Waar ieder welkom is 06 |

En niemand buitengesloten wordt Die geen onderscheid maakt Tussen man en vrouw, Tussen goed en slecht Waar ieder heilig en zondig is Die geen rangen en standen kent Maar waar allen, van hoog tot laag Werkelijk broeders en zusters van elkaar zijn Die haar eigen grenzen overschrijdt En een Tafel bereidt voor allen Die zich tot Jezus Christus bekennen Die het Woord van God in dialoog belijdt En waar gemeenschap hand in hand gaat Met communicatie Die niet heerst maar dient waar recht gedaan wordt aan allen Die niet denkt in eigen roem Maar de kleinen eert En hen optilt uit hun vernedering Die op uittocht is uit het land van slavernij En op weg is naar werkelijke bevrijding Voor allen Die haar crisis te boven komt En blijft getuigen van hoop Die in haar leeft.

Voorbeden God van liefde, in het vertrouwen dat u ons altijd nabij wilt zijn, bidden we tot U: voor allen die op vakantie gaan, in eigen land of verder weg, die even weg willen uit het ritme van alledag dat ze genieten van de rust en volstromen. Laat ons samen zingen: Ga met God en hij zal met je zijn voor alle mensen die niet op vakantie gaan, dat ze tijd vrijmaken

om te doen waar ze in de loop van het jaar niet aan toe komen moge zij hiervan genieten en volstromen. Laat ons samen zingen: Ga met God en hij zal met je zijn voor jong en oud die waar dan ook vakantie vieren dat ze openstaan voor anderen die ze ontmoeten en zo meer begrip krijgen voor andere culturen; dat ze volstromen met nieuwe energie. Laat ons samen zingen: Ga met God en hij zal met je zijn voor de zieken uit ons midden: om kracht, uitzicht en genezing en om veel liefdevolle mensen die hen met hun goede zorgen omringen. voor de overledenen van de afgelopen weken: Mogen zij voor altijd geborgen zijn in Gods alomvattende hand. Laat ons samen zingen: Ga met God en hij zal met je zijn Liefdevolle God, bevrijdt ons in deze vakantietijd van gewenning en sleur; schenk ons weer het vertrouwen van in het begin zodat ons leven diepte krijgt. We vragen het U voor vandaag en altijd. Amen

Collecte Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, uw naam worde geheiligd, uw rijk kome, uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren, en breng ons niet in beproeving maar verlos ons van het kwade. Want van u is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid in eeuwigheid. Amen.

Vredewens, een kort verhaal In een kleine stad waren er nogal wat tegenstellingen tussen de bewoners. En de mensen waren niet altijd erg aardig voor elkaar. Het kon er heet aan toe gaan. Op een nacht werd met grote letters op de muur van het gemeentehuis gekalkt: GOD ZORGT VOOR VREDE Iedereen kon dat prima lezen, al van grote afstand. De volgende nacht schreef de tegenpartij er een woordje bij, namelijk NOOIT. En toen stond er: God zorgt nooit voor vrede. Toen schoot de vlam in de pan. Woedende mensen eisten van de gemeente dat deze vreselijke woorden van de muur gehaald zouden worden. Er was een heftig gesprek. En toen kwam er een vrouw naar voren. Met een stuk houtskool begon ze te schrijven. Iedereen wachtte vol spanning. En achter dat woordje nooit, waarover zoveel mensen boos waren geworden, schreef zij nog een woord: â&#x20AC;&#x2DC;alleenâ&#x20AC;&#x2122;. Toen stond er dus: God zorgt nooit alleen voor vrede. God doet het niet alleen. Wij moeten meedoen. Laten we die vrede nastreven en elkaar ook die vrede wensen. Slotgebed Heer, dag in, dag uit ontvingen wij van U alle mooie dingen van het voorbije (school)jaar. Help ons de komende vakantietijd elke dag door te brengen op een manier waarmee we vriendschap en vreugde brengen om ons heen. Geef ons een aandachtig hart, dat niet voorbij gaat aan de kansen die U ons ook elke vakantiedag wilt geven. Houd in ons het licht van het geloof brandend. Dat wij opstaan om mee te bouwen aan een betere wereld, | 07

waarin wij gelukkig mogen zijn. Dat wij niemand pijn doen of afstoten of eenzaam maken. Wij willen goed zijn voor iedereen. Amen.

Lied Groot is de wereld en lang duurt de tijd maar klein zijn de voeten die gaan waar geen wegen gaan overal heen. Kort gesprekje met elkaar We hebben gesproken over loslaten. Vakantie is leegmaken. Daarom hebben wij aan het begin van de viering onze rugzakken leeggemaakt, er onnodige spullen uitgehaald. Maar wij zullen niet alles thuis laten. Sommige dingen zullen wij meenemen omdat wij ze nodig hebben of omdat ze ons bijzonder dierbaar zijn. En vakantie biedt ook de kans om de rugzak weer te vullen. Met de schoonheid van de natuur, de liefde van je medemens, cultuur en rust. Daarom kan ik aan enkele kinderen en volwassenen gevraagd worden: Wat neem je beslist in je rugzak mee? En waarmee hoop je je rugzak te vullen?

Zegenbede Andries Govaart Moge wat op je weg komt jou tot zegen zijn: de vreugde van de ontmoeting, de pijn van de ontbering, de tijd van de verwachting, het genot van de volheid, de kaalte van het gemis. 08 |

Moge jouw leven anderen tot zegen zijn: dat je ogen met mildheid kijken, dat je handen open zijn en opbouwen, dat je luistert tot in het zwijgen, dat je woorden oprecht zijn en dat je in hart en nieren bewogen bent om de mens op je weg. God zegene jouw weg, moge jouw leven tot Gods eer zijn. In pelgrimshoeve KafarnaĂźm aangevuld met: God zegene jouw weg, moge jouw leven tot andermans geluk zijn. God zegene jouw weg, moge jouw leven tot eigen zegen zijn. In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Amen.

Slotlied Ga met God en hij zal met je zijn, jou nabij op al je wegen met zijn raad en troost en zegen. Ga met God en Hij zal met je zijn. Ga met God en Hij zal met je zijn: bij gevaar, in bange tijden, over jou zijn vleugels spreiden. Ga met God en Hij zal met je zijn. Ga met God en Hij zal met je zijn, tot wij weer elkaar ontmoeten, in zijn naam elkaar begroeten. Ga met God en Hij zal met je zijn. Ga met God en Hij zal met je zijn: in zijn liefde je bewaren, in de dood je leven sparen. Ga met God en Hij zal met je zijn.

Voor wie zingen wil

Bijbel gezongen zingend verkondigd

De verhalen uit het Eerste en Tweede Testament bieden ons keer op keer een bril om naar onze eigen werkelijkheid te kijken. De verhalen reiken ons een gelovig perspectief aan. Dat vraagt wel om een zekere openheid en juist muziek kan daarbij helpen. Enkele muzikale tips om oren en hart te openen voor het Woord. tekst Martin Hoondert

Voorbereiding op ... In de parochie waar ik enkele jaren gewerkt heb, was er één lector die zo goed kon lezen dat alle kerkgangers, bij wijze van spreken, op de punt van hun stoel zaten. Als hij uit het boek Jesaja las, dan was hij de profeet Jesaja; als hij, in de Paastijd, uit het boek Handelingen las, dan waren we samen met de eerste leerlingen die hun weg zochten na de dood van Jezus. Hij las niet, hij verkondigde. Dat talent is niet iedereen gegeven, maar we kunnen ons er wel in trainen. In elk geval vraagt het lezen uit de Schrift een bepaalde houding, zowel bij de lezer als bij de andere kerkgangers. De oren moeten open! Een lied bij het openen van de Schrift kan daarbij helpen. Graag zing ik aan het begin van de Dienst van het Woord het gezang ‘Gij wacht op ons’, met een mooie, op het gregoriaans geënte melodie van Bernard Huijbers (zie Liturgische Gezangen, deel 1, nr. 236; Liedboek nr. 328). De tekst, van de hand van Huub Oosterhuis, zegt niet wat wij gaan doen, maar is een gebed: een gebed om ons af te stemmen op het Woord dat aanstonds zal gaan klinken. | 09

Gij wacht op ons - LB 2013 - 328

Lyrics by:

& &

# Rustig 22 œ œ œ

j œ œ

œ œ œ

Gij wacht op ons tot - dat wij

j œ œ

‰ œ

Wij

œ œ. J

wach - ten op

j œ œ. œ

o - pen - gaan voor

j j œ œœ œœ U.

j œ œ.

woord dat ons

ont -

Een mooie inleiding op de Dienst van het Woord is ook # Ó het De tekst en mu& lied œ ‘Een woord Œons zo vertrouwd’. van ziek zijn van Hanneke van der Grinten, de muziek is te # in de Muziekbijlage bij ∑het Gregoriusblad (maart vinden & 2017, MB 1102-1107). Zing het eerste couplet aan het begin van de Woorddienst en het tweede couplet eventueel na de verkondiging. Het eerste couplet luidt als volgt: Een woord opgeschreven, een woord al eeuwenoud, een woord ons doorgegeven, een woord ons zo vertrouwd. Een woord dat ons doet vragen: ben jij alleen een woord? Of ben jij die wij zoeken ... ben jij het die ons bidden hoort? Want God kent vele namen, maar God heeft geen gezicht. De Schepper en Almachtige, het eeuwigdurend Licht. Zo onbegijp’lijk, onbeschrijf’lijk, onzegbaar ben jij, maar als Eeuwige, Oneindige, Aanwezige ben jij ons nabij.

... de Schriften gezongen ... De Schrift kan gelezen en gezongen worden. Dat laatste zijn we niet zo gewend in de Nederlandstalige 10 |

Score

Een woord ons zo vertrouwd

Music by: t. H. Oosterhuis; m. B. Huijbers arranged by:

t. en m. H. v.d. Grinten Eb

q = 78

b & b b b 44 œj b & b bb œ

Een

woord

woord ons B b m7

b & b bb œ

œ œ œ

œ œ œ œ doet

∑

ven,

vra - gen:

een

woord al

op - ge - schre - ven,

door - ge - ge

woord dat ons

b & b bb

œ œ œ

woord ons zo

ben

jij

j œ

œ œ œ.

eeu - wen - oud,

œ œ œ

al - leen

een

j œ

œ œ œ.

ver - trouwd.

een woord?

Een

‰

j œ

∑

liturgie (met uitzondering van de antwoordpsalm!), maar een gezongen uitvoering – mits goed gedaan – kan ervoor zorgen dat we het verhaal weer als nieuw horen. Daarnaast zou ik een andere, wellicht wat meer gewaagde praktijk willen voorstellen: er bestaan veel uitgaven met Schriftmotetten, zowel in het Nederlands (o.a. van Willem Vogel) als in het Duits of Latijn. Het zou mooi zijn wanneer als onderdeel van de Schriftlezing een kernzin door het koor gezongen wordt. Nog mooier is het om componisten uit te dagen speciaal hiervoor te componeren, eventueel met instrumentale inleiding en vocalises voor het koor tijdens het lezen van de tekst, zodat het koor al muzikaal betrokken is en naadloos kan aansluiten met het Schriftmotet.

... beaamd ... Na de lezing uit het Evangelie beamen allen wat zij gehoord hebben met een acclamatie. In veel parochies beperkt men zich tot de acclamatie ‘U komt de lof toe’ van Frits Mehrtens (Gezangen voor Liturgie 265). Als deze ritmisch goed gezongen wordt (met aandacht voor de afwisseling van driekwarts- en vierkwartsmaat), dan is en blijft dit een pittige acclamatie. Een mooie acclamatie voor onder meer de Paastijd is te vinden in het Lied-

Score

Alleluia. Uw woord, vaste grond LB 339d t. A. Govaert; m. Chr. Winter

3 &4 & œ

& œ

Voorzang:

∑

˙.

œ #œ

œ œ œ

Allen:

Al - le - lu - ia,

woord,

een

& œ

œ œ œ

vas - te

grond

ver - ge - zicht,

al - le - lu

een

voor de

22 w

32 œ

weg

2 ˙ 2

ia.

voe

Œ œ

ten;

gaan.

ia.

boek van de protestantse kerken, onder nummer 339d: ‘Alleluia – Uw woord, vaste grond voor de voeten; een vergezicht, een weg te gaan. Alleluia.’

... en overwogen In het gregoriaans wordt vaak een kernzin uit het Evangelie hernomen in het gezang tijdens de communie. Die praktijk kennen wij ook in de zogenoemde Schriftliederen, met dit verschil dat hierin de tekst uit de Bijbel verbonden wordt met andere Schriftpassages en vaak ook door toevoegingen (uitleg, actualisering). Laat ik een voorbeeld geven. Op de 13e zondag door het jaar A (28 juni 2020) lezen we uit Matteüs 10. Hier klinkt de bekende zin ‘Wie zijn leven verliest om Mijnentwil, zal het vinden.’ Het lied ‘Roept God een mens tot leven’ sluit hier naadloos op aan. In het eerste couplet wordt de zin uit het Evangelie parafraserend herhaald. In de coupletten 2 en 3 plaatst de dichter deze zin in het grotere geheel van het Bijbelse verhaal door te verwijzen naar de bevrijding uit Egypte; in de

coupletten 4 en 5 wordt de verbinding gelegd met de doop (en de theologie van de apostel Paulus). Dit lied heeft 10 coupletten, maar misschien is het al voldoende om de eerste zes te zingen. Dat kan op de melodieën die we vinden in Gezangen voor Liturgie (nr. 517), maar ook Scoreop de versie van Jaap Geraerdts (zie Liedboek nr. 346). Bij deze versie schreef Erik Heijerman een mooie zetting, zie de Muziekbijlaget.bij Gregoriusblad H.het Oosterhuis; m. J. Geraerdts (september 2018, MB 1201-1202).

Roept God een mens tot leven

# & # 23 22 & &

## ##

1. Roept

God

een mens

wie weet waar - om

∑

tot

ven,

hoe,

∑

Martin Hoondert is universitair hoofddocent ‘Muziek, # Religie ∑ & # en Ritueel’ ∑aan de Universiteit van Tilburg. Daarnaast is hij redacteur van het Gregoriusblad – Tijdschrift voor Liturgische Muziek. De muziekrubriek in het Werkschrift Liturgie wordt deze jaargang verzorgd door de redactie van het Gregoriusblad.

| 11

voor wie bidden wil

peningsverzen uit de Een oude traditie uit de getijdenliturgie is om de viering te openen met een psalmvers in responsorievorm. De voorganger en allen bidden afwisselend de verzen. De intentie is om het hart van de deelnemers te richten tot God. Deze vorm past goed in een morgengebed, een vesperviering, een woorddienst of communieviering waarin een leek voorgaat. samenstelling Marian Geurtsen

1 Traditioneel openingsvers bij het eerste gebed in de morgen Ontleend aan psalm 51, 17 V Heer open mijn lippen A E n mijn mond verkondigt uw lof V E er zij de heerlijkheid Gods: Vader Zoon en heilige Geest A Z oals het was in het begin en nu en altijd En in de eeuwen der eeuwen. Amen 2 Traditioneel openingsvers bij de andere getijden Ontleend aan psalm 70, 2 V G od kom mij te hulp A H eer haast u mij te helpen V E er zij de Vader en de Zoon en de heilige Geest A Z oals het was in het begin en nu en altijd En in de eeuwen der eeuwen. Amen

12 |

Andere psalmgebeden

3 Gelukkig Ontleend aan psalm 94, psalm 24, psalm 63, vertaling Sytze de Vries V G elukkig de mens die Gij in uw hand houdt A G elukkig wie Gij in uw weg onderricht. V D ie draagt de zegen van de Ene A v indt bij Hem, zijn bevrijder, zijn recht. V Z egenen moet ik U, mijn leven lang, A M ijn handen opheffen in uw naam. (Advent) 4 Ons hart wacht Ontleend aan psalm 33, vertaling Ida Gerhardt en Marie van der Zeyden V O ns hart wacht de komst van de Eeuwige: A O nze hulp en ons schild is hij. V O precht is het woord van de Eeuwige, A A l wat hij doet is betrouwbaar. V S chenk ons uw trouw, O God, A O p u is al onze hoop gevestigd.

psalmen 5 Liefde en trouw Ontleend aan psalm 25, vertaling DROP V A l wat God doet, is liefde en trouw A v oor allen die zijn verbond bewaren V A rme en ootmoedige mensen geeft Hij de kracht zijn weg te gaan A w ie dwalen wijst Hij rechte wegen V M aak mij, Heer, met uw wegen vertrouwd, A Z et mij op het spoor van uw waarheid 6 Red mij uit ellende Ontleend aan psalm 69, psalm 35, vertaling Ad Bronkhorst â&#x20AC;&#x201C; aangepast MG V M ijn God, kom mij haastig redden, het water stijgt mij tot de lippen. A D oodmoe ben ik van het roepen, rauw en schor is mijn keel. V H oe lang nog, Eeuwige, ziet Gij werkeloos toe? Verhef U en kom mij ontzetten A D an zal ik U danken in de gemeente, U loven waar mensen verzameld zijn. 7 Recht en trouw Ontleend aan psalm 89, psalm 63, psalm 69, vertaling Willibrord â&#x20AC;&#x2DC;95 V V an U is de hemel, van U is de aarde

A U hebt de basis gelegd voor al wat er is. V R echt en gerechtigheid zijn de peilers van uw troon, A l iefde en trouw gaan voor U uit. V U wil ik prijzen mijn leven lang, A m et geheven handen uw naam herhalen. V H emel en aarde moeten Hem loven, A d e zee met alles wat daarin beweegt. 8 Wacht Naar psalm 33, vertaling Sytze de Vries V O ns hart wacht de komst van de Eeuwige: A O nze hulp en ons schild is hij. V O precht is het woord van de Eeuwige, A A l wat hij doet is betrouwbaar. V S chenk ons uw trouw, O God, A o p u is al onze hoop gevestigd. Inclusieve formulering voor de doxologie V E er aan de Drie-ene God, Die onze Schepper, onze Bevrijder en onze Trooster is, A Z o was het van oudsher, zo is het vandaag, zo zal het zijn in alle tijden voor immer. Amen

| 13

preken

Deugden Een Amerikaanse homiletiekdocent vroeg onlangs op Facebook of de collega-voorgangers hun vanwege de Covid-19-crisis via YouTube uitgezonden vieringen, zouden willen terugkijken. Ik zag 98 reacties bij het bericht. Sommige predikers gaven aan terugkijken leerzaam te vinden. Niemand zei dat hij of zij er stiekem heel erg van genoot. Vrijwel iedereen schreef het juist vreselijk te vinden om zichzelf terug te zien en te horen. Ik geloof eerlijk gezegd niks van deze reacties, al zijn ze oprecht. De meeste voorgangers beschikken best over enige ijdelheid, alleen komen ze daar óf te veel, óf te weinig mee voor de dag. En dat helpt geen van beide. Wat dan wel? tekst Ciska Stark

Afrekencultuur Het is inderdaad confronterend jezelf met eigenaardigheden en al onder het vergrootglas te leggen en als je niet de mogelijkheid ziet om je repertoire te vergroten, kan het ook nog eens frustrerend zijn. De focus op de performance van de voorganger schept de illusie van de maakbaarheid van een viering. Precies daarom wil ik niet meedoen aan het opstellen van afvinklijstjes van wat wel en niet ‘hoort’. Alsof alleen het volmaakte telt. Dat lijkt me een typisch product van onze huidige controle- en consumptiecultuur. Het suggereert dat als je maar aan alle criteria voldoet, het stempeltje van ‘goed’ ook succes garandeert. Met een paar tips en trics valt voorgaan dan te leren, zo lijkt de boodschap. Do’s en don’ts bevorderen bovendien een afrekencultuur, waarin de verwende consument het liefst vooraf de review van betreffende voorganger gaat bekijken, voordat hij of zij zich toevertrouwt aan het ritueel. Terwijl liturgie leeft van overgave aan datgene wat ter plekke ontstaat. 14 |

Toegegeven, ik doe zelf mee aan de afvinklijstjes in de opleiding van voorgangers. Want daar moeten we nu eenmaal aangeven welke voorgangerscompetenties wel en niet ‘voldoende’ of ‘goed’ zijn. En daar is best iets over te zeggen, ondanks de disclaimer hierboven.

Drie deugden Wat zijn dan de do’s en don’ts van de toespraak, of liever de homilie, meditatie of preek? Ik noem drie deugden met bijbehorende ondeugden, valkuilen of sterker gezegd: doodzondes voor de professionele spreker. Congruentie Allereerst de deugd van de persoonlijke geloofwaardigheid van de spreker zelf die zich toont wanneer de performance en persoonlijkheid van de spreker congruent zijn, goed op elkaar zijn afgestemd. Wie zelf van genade leeft, zal dat ook uitstralen. Een muis die blaft daarentegen is ongeloofwaardig, en dat geldt ook voor een voor-

en doodzonden in de performance van een levend Woord ganger die een al te vrome toon aanslaat of de eigen onzekerheid overrulet met al te veel stevigheid. Vorm en inhoud moeten dus met elkaar in overeenstemming zijn en passen bij de persoon en de situatie. Tegelijkertijd kan een bepaalde incongruentie juist heilzaam ontregelen, zie het voorbeeld van ‘publiek theoloog’ Nadia Bolz-Weber. Juist doordat zij in haar vol getatoeëerde persoonlijkheid in het geheel niet lijkt op het prototype van een predikant, wekt zij nieuwsgierigheid. Maar wie dieper kijkt ziet dat alles klopt, dat haar hele performance daaronder uiterst congruent is: naar vorm, inhoud, taalgebruik en naar consequenties met betrekking tot haar ethiek en levenswijze. Je kunt dus spelen met incongruentie, maar de basis moet kloppen. Logos, ethos en pathos, om met de retorica te spreken, vullen elkaar aan tot één congruent geheel. Overtuigd én geraakt worden door iemand die vertrouwen waard is. De flankerende ‘doodzonde’ die tegenover deze deugdzaamheid staat, laat zich raden: het is de voorganger die krampachtig poogt om een verhaal overeind te houden waar hij of zij zelf niet in gelooft, niets bij voelt of het niet kan vertalen in passende lichaamstaal.

Betrouwbaarheid Een tweede deugd is de betrouwbaarheid ten opzichte van de bronnen. De inhoud van wat de voorganger zegt moet kwalitatief kloppen. Dat vraagt studie, waarnemingsvermogen en creativiteit in de voorbereiding. Het nodigt uit om verschillende stemmen te registreren en nieuwe teksten te componeren. De vreugde van studi-

euze ontdekking zal enthousiasmerend werken; waar je zelf plezier aan beleeft, daar kun je ook anderen warm voor maken. Een gewetensvol voorganger neemt de bronteksten en hun werkingsgeschiedenis dus serieus, maar wordt niet zoals de ober die bij elk gerecht omstandig gaat uitleggen welke ingrediënten er in de maaltijd verwerkt zijn, terwijl hij niet door heeft dat de gasten honger hebben. Een scherp waarnemingsvermogen is nodig om niet alleen informatie te kunnen verzamelen, maar om te kunnen onderscheiden waar het vandaag op aan komt. Het vraagt een situationeel bewustzijn, sensitiviteit voor tijd en plaats waar het gesproken woord zal klinken. Dat is iets anders dan het hijgerig volgen van trends om maar actueel te zijn. ‘Doodzonde’ in dit verband is luiheid, bij gebrek aan creativiteit of tijd plagiëren van anderen zonder jezelf te blijven voeden.

Vertrouwen Een goede spreker vertrouwt op de hoorders en hun verbeeldingskracht. Dat wil zeggen dat hij of zij niet alles hoeft te expliciteren, laat staan te herhalen. De spreker appelleert aan het vermogen om zelf de tekst in te kleuren vanuit het eigen leven. Vertrouwen betekent ook solidariteit tonen met de hoorders, tegenover hen durven staan, maar ook naast hen. Een goede spreker durft de hoorder in de klem van een betoog mee te nemen, maar ook weer vrij te laten om het eigen oordeel te vormen. Wie van de hoorders houdt schept veiligheid, zodat intimiteit mogelijk wordt, maar zonder dat de hoorder overweldigd wordt. Want manipulatie, dat is doodzonde. In Gods naam nog wel. | 15

recept

Sint-Janspoppen uit Duitsland

De feestdag van Johannes de Doper (24 juni) is afgeleid van Kerstmis. Elisabeth was zes maanden zwanger toen Maria haar bezocht na de verkondiging van de engel Gabriël aan Maria. Johannes’ eigen woorden: ‘Hij (Jezus) moet groter worden en ik kleiner’ (Joh 3, 30), worden op de zonnewende toegepast. Vanaf Sint Jan staat de zon steeds lager, zoals vanaf kerst de zon steeds hoger aan de hemel staat. tekst Marian Geurtsen

In deze hoop, dat Johannes voor verliefden zorgt, staat ook het recept van de Duitse Sint-Janspoppen: Johannisweibl of Johannismandl. Broodjes in de vorm van mensenfiguren. De vorm doet denken aan de speculaaspoppen die wij voor Sinterklaas kennen en die ook wel vrijers genoemd worden. Sint Nicolaas helpt van oudsher jonge mensen bij het vinden van een huwelijkspartner. De bijnaam voor Sinterklaas, goedheiligman, heeft dan ook niets te maken met zijn heiligheid. Het is een verbastering van goed-hylicksman: huwelijksmakelaar. Ook Sint Jan was ooit zo’n huwelijksmakelaar in Duitstalige landen.

Werkwijze Los de gist op in een deel van de melk. Laat dit 15 minuten rusten. Meng het zout door de bloem

oppen Sint-Jannspvoo r 4 grote Ingrediënte oppen of 8 kleine p

bloem • 250 gram rse gist • 10 gram ve we melk • 100 ml lau oude boter in • 50 gram k plakjes iker • 45 gram su t • snufje zou terei (beetje ach pt lo losgek • 1 ) het bestrijken houden voor n oe tr il van 1 ci • citroensch

en voeg suiker, ei, citroenschil, melk, gistmengsel toe. Kneed een soepel deeg. Kneed als laatste de boter erdoorheen. Rol het deeg uit tot 1-1½ cm dikte en dek het af met plasticfolie. Laat 20-30 minuten rusten. Snijd met een scherp mes een pop uit het deeg, ca. 25 cm groot. Leg deze op een ingevette bakplaat. Roer het achtergehouden ei los met een beetje water en bestrijk de figuren hiermee. Laat ze in een voorverwarmde oven van 180 °C in 20 minuten mooi bruin bakken.

Dit recept is eerder verschenen in uitgave 02 2017

In bijna heel Europa kent men traditionele midzomernachtfeesten met een Sint-Jansvuur. In Zweden is dit het populairste feest van het jaar. In Frankrijk wordt op veel plaatsen een waar kunstwerk gemaakt van het feu Saint Jean. In Denemarken viert men dit feest bij voorkeur op het strand, met stokbroden gebakken boven het vuur. Volgens het volksgeloof brengt het geluk in de liefde wanneer je over het Sint-Jansvuur heen kunt springen. Meisjes gooien hun speciaal voor deze dag gevlochten bloemenkrans in het vuur om geluk te hebben in de liefde.