Verndarbladid_2010

verndarblaðið UM AFBROT, FANGA OG FANGELSISMÁL

Konur í fangelsi og viðhorf þeirra til líkama síns

Fangar gefa út blöð

2. tbl. 40. árg. 2010

Rannsókn á vistun fanga á áfangaheimili Verndar

Til lesenDa

FangelsisminjasaFn á eyRaRbaKKa Verndarblaðið 2010 - Um afbrot, fanga og fangelsismál 2. tbl. 40. árg. 2010 Útgefandi: Félagasamtökin Vernd Borgartún 6, 105 Reykjavík.

Sími: 562 3003; fax 562 3004 Netfang: vernd@vernd.is Heimasíða Verndar: http://www.vernd.is Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Hreinn S. Hákonarson Stjórn Verndar: Hreinn S. Hákonarson, fangaprestur þjóðkirkjunnar, formaður Sigríður Heiðberg, forstöðumaður, varaformaður Elsa Dóra Grétarsdóttir, deildarstjóri, ritari Jón Páll Hallgrímsson, ráðgjafi Ásgeir Guðmundsson, löndunarstjóri Danfríður K. Skarphéðinsdóttir, deildarstjóri Ólafur Þröstur Sveinbjörnsson, kerfisfræðingur Varastjórn: Áshildur Emilsdóttir, félagsráðgjafi, Erlingur B. Kjartansson, kerfisstjóri Halla B. Marteinsdóttir, félagsráðgjafi Axel Kvaran, fyrrv. lögreglumaður Helgi Mikael Magnússon, ráðgjafi Einar Jónsson, verktaki Sigríður Hrönn Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingur Húsnefnd áfangaheimilis Verndar: Þráinn Bj. Farestveit, framkvæmdastjóri Erlendur S. Baldursson, deildarstjóri, Sigríður Heiðberg, varaformaður Verndar Guðjón Sveinsson, forstöðumaður Ragnheiður Elfa Arnardóttir, félagsráðgjafi María Steinþórsdóttir, matráðskona, Hreinn S. Hákonarson, formaður Verndar Framkvæmdastjóri: Þráinn Bj. Farestveit, afbrotafræðingur Endurskoðendur: Hannes Þ. Sigurðsson, endurskoðandi Dr. Jón M. Ásgeirsson, prófessor Umbrot og útlit: Prentmet ehf.

Prentun og bókband: Prentmet ehf.

Auglýsingar: Markaðsmenn Forsíðumynd: Fjörlega skreyttur vinnuskáli á Kvíabryggju. Mynd: HSH.

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Saga fangelsa er hluti af menningarsögu þjóðarinnar sem ekki má glatast. Þau segja sögu sem kann að vera óþægileg en er engu að síður nauðsynlegt að þekkja til. Það er saga um hvaða augum samfélagið lítur á afbrotamenn og hvernig það býr að þeim.

Sagan er hvort tveggja í senn fólkið og aðbúnaður þess í fangelsum. Þar er fyrst til að taka fangahúsin sem notuð hafa verið til að hýsa þau sem komast í kast við lögin.

Hvaða hús eru það? Voru þau reist sem fangelsi eða voru þau ætluð til annarrar starfsemi sem ekki varð neitt úr en voru síðar álitin heppileg sem vistarverur brotamanna? Dæmi um slíkt hús er fangelsið að Litla-Hrauni sem reist var sem sjúkrahús en aldrei varð neitt úr þeirri starfsemi. Eins má nefna Síðumúlafangelsið sem stóð við Síðumúla 28 og var reist sem þvottastöð og geymsla fyrir lögregluna í Reykjavík. Það hús var gert að gæsluvarðhaldsfangelsi og var rifið fyrir nokkrum árum. Kannski hefur eitthvað varðveist úr því húsi og jafnvel eitthvað frá fyrstu áratugum fangelsis að Litla-Hrauni.

Kjörinn staður fyrir Fangelsisminjasafn Íslands væri að sjálfsögðu Eyrarbakki. Þar hefur verið rekið stærsta fangelsi landsis í rúm áttatíu ár og á ýmsu hefur gengið í sögu þess. Hún er að hluta til varðveitt skriflega.

Safnafræðingar kæmu að skipulagi fangelsisminjasafns og gætu gert það áhugavert fyrir ferðamenn og þau sem vilja kynna sér sögu fangelsa. Þar mætti sjá það sem best hefur verið gert í fangelsismálum og sömuleiðis það sem illa hefur verið gert. Almennt gæti safnið speglað sögu refsivistarmála á Íslandi og leiða sem voru farnar til að refsa mönnum eins og með gapastokki svo dæmi sé nefnt. Í fangelsisminjasöfnum í útlöndum má sjá fangaklefa frá ýmsum tímabilum sögunnar. Sumir þeirra eru nánast eins og þeir voru þá fangar dvöldu í þeim. Ýmis tæki og tól má þar sjá sem notuð voru til að hrella fanga á þeim tímum þá líkamspyntingum var beitt gegn þeim. Sum þeirra eru upprunaleg en önnur gerð eftir lýsingum og myndum.

Myndir af fangaklefum í fangelsum landsins frá ýmsum tímabilum eru til. Þeim þarf að safna saman og og kemur þar þá margt í ljós. Margir klefanna voru þröngir og litlir en sumir fangar bjuggu ótrúlega vel um sig. Þegar föngum var heimilt að hafa eigin innanstokksmuni á klefum voru sumir þeirra eins og litlar stásstofur.

En hvaða munir væru á fangelsisminjasafni á Eyrarbakka? Þar mætti nefna margt. Þó ekki væru nema innanstokksmunir úr ýmsum fangelsum sem hefðu sögulegt gildi. Járnhurð úr sellum Litla-Hrauns frá sjötta áratugnum væri til dæmis kjörgripur. Er hún einhvers staðar til? Dælduð eftir högg fanga og rispuð. Hvað með klefahurð úr Síðumúlafangelsi? Slík hurð gæti sagt marga sögu. Þá má nefna ýmis verkfæri og vélar sem notaðar hafa verið við fangavinnu. Hvað með vélar þær sem notaðar hafa verið við steypuvinnu á Litla-Hrauni og ýmsa muni þeirra fangelsa sem lögð verða niður – eins og Kópavogsfangelsis og Hegningarhússins?

Einnig mætti nefna blöð sem fangar hafa gefið út á liðnum áratugum. Í fangelsisminjasafni mætti einnig setja upp klefa eins og þeir líta nú út í Hegningarhúsinu við Skólavörðustíg og klefa á Litla-Hrauni frá fyrstu tíð en myndir eru til af þeim. Þá mættu vera sýnishorn af fötum sem gæsluvarðhaldsföngum er skylt að vera í. Af nógu er að taka og víst er að safnafræðingar og sagnfræðingar ásamt öðrum sem áhuga hafa á málinu myndu leggja þessu lið.

Undirritaður skorar á sveitarfélagið Árborg að hefjast sem fyrst handa um að setja slíkt safn á laggirnar.

Hreinn S. Hákonarson

2

In memoriam

Kveðja frá stjórn verndar Síðast liðið vor minntust félagasamtökin Vernd þess að hálf öld var liðin frá því að þau tóku til starfa. Af því tilefni voru heiðursfélagar útnefndir. Einn í hópi þeirra var sr. Bragi Friðriksson en hann var kjörinn formaður bráðabirgðastjórnar Verndar á vordögum 1959 og gegndi formennsku fram til haustsins.

Hann var varaformaður Verndar til ársins 1964. Þær hugsjónakonur sem stofnuðu fangahjálpina Vernd með Þóru Einarsdóttur í broddi fylkingar vissu að hinn ungi, vörpulegi maður var traustur liðsmaður. Hann var ráðhollur og framsýnn og ritaði í tímarit samtakanna fyrstu árin. Eftir að hann hafði látið af stjórnarstörfum í félaginu, þá fylgdist hann samt sem áður ætíð vel með samtökunum úr fjarlægð. Það kom sr. Braga nokkuð á óvart að hann skyldi vera kjörinn heiðursfélagi. Honum fannst hann ekki hafa lagt nógu margt fram til þess en var engu að síður hrærður og

Sr. Bragi Friðriksson 15. mars 1927 – 27. maí 2010

þakklátur fyrir þann sóma sem honum var sýndur á efri árum. Það er ætíð svo að mikilvægt er á tímamótum að horfa til upphafsins, draga lærdóma af því sem vel var gert og minnast þeirra sem voru í forystu. Þau eru mörg sem komið hafa að málefnum Verndar síðast liðin fimmtíu ár. Úr vöndu var að ráða þegar kjósa skyldi heiðursfélaga og heiðra þau sem lögðu

drjúgan skerf af mörkum til þess að festa Vernd í sessi. Það var engan veginn sjálfsagt að Vernd væri tekið fagnandi fyrstu árin enda þótt mikilvægt hlutverk samtakanna væri mörgum ljóst. Erfiðleikarnir sem blöstu við á fyrstu árum þeirra voru miklir og því mikilvægt að hafa góðum mönnum á að skipa til að reka erindi samtakanna gagnvart almenningi, yfirvöldum borgar og ríkis.

Fangahjálpin Vernd var svo lánsöm að fá menn á borð við sr. Braga í forystusveit á fyrstu árum samtakanna. Þegar fangahjálpin Vernd lítur um öxl yfir hálfrar aldar sögu sína er hún þakklát þeim fjölmörgu sem treystu hana í sessi án þess að lúðrar væru þeyttir. Einn þeirra var sr. Bragi Friðriksson sem nú er látinn. Stjórn Verndar minnist heiðursfélaga síns, sr. Braga, með virðingu og þökk. Guð blessi minningu hans. f. h. stjórnar Verndar, Hreinn S. Hákonarson, formaður

FangabæKuR VERNDARBLAÐIÐ vill vekja athygli á tveimur bókum sem fjalla um menn sem hafa verið í fangelsi. Báðar komu þær út í fyrra. Þær eru ólíkar því önnur þeirra er fræðileg úttekt á lífi Vernharðar Eggertssonar, sem tók sér rithöfundarnafnið Dagur Austan. Höfundur er Þorlákur Axel Jónsson og bókin heitir einfaldlega Dagur Austan – Ævintýramaðurinn Vernharður Eggertsson. Útgefandi er Völuspá á Akureyri, og bókin er 104 blaðsíður.

Hin bókin ber þann ögrandi titil, Þjófur, fíkill, falsari. Hér er á ferð sjálfsævisaga fyrrum síbrotamannsins Guðbergs Guðmundssonar. Skrudda gaf út og er bókin 320 blaðsíður.

3

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

rannsóKn á vistun fanga á áfangaheimili verndar

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Mynd 1: Á myndinni má sjá fjölda fanga sem vistaðir voru á Vernd á ári hverju, einnig sýnir myndin hversu margir fanganna stóðust ekki skilyrði. Áberandi er hversu margir stóðust ekki skilyrði árið 1999 (Fangelsismálastofnun ríkisins, 2004).

4

ð na

st.

An

am Lík

dl An

st.

Að

að l.

líð a eg

fé v/

he v/

an

l l.t

fja

en

ná

gs

m

u nn vi st.

Að

Að

Ek ke

rt a

fo

fan

slo nd rúm

Ják

væ

tt a

ssk éla g rf

ðu Gó

töl du

ft

r

0

ap u

si fre l ira

nu vin tí as

om

rg

Me

/n ám

lífi in eig ðá Að k

Þá var spurt um hvernig fangar á áfangaheimili Verndar mátu atvinnumöguleika sína eftir afplánun. Fimm töldu sína möguleika vera mjög góða og tveir töldu sína möguleika frekar góða. Þátttakendur

at fá st.

Að

v/

st.

ha

v/

gs

hú

að

sn

.

st.

Tíðni

ár Fj

Atvinnumöguleikar að lokinni afplánun

áb y

03 20

02 20

01 20

00 20

99 19

98 19

97 19

19

96

0

kin

8

7

6

4

fjö lsk .

5

ið

5

3

1 0

Au

10

14

8

2

lv

20

4 3

gs

37

31

43

7 6

ten

42

43

8 7 6 5 4 3 2 1 0

tri

30

47

Hvað finnst þér jákvæðast við dvölina á Vernd?

Be

40

43

0

Mynd 2: Flestir töldu þörf á fjárhagslegum stuðningi að lokinni afplánun, næst kom aðstoð við húsnæðisleit og þar á eftir aðstoð við félagsleg tengsl og þrír töldu að styðja þyrfti við andleg líðan einstaklinga.

Meirihluti vistmanna taldi frekar litlar líkur eða mjög litlar að þeir færu aftur í afplánun að lokinni vist á áfangaheimili Verndar. Tveir töldu að líkurnar á því væru í meðallagi.

ini

50

3

2

0

ið v

60

4 2

lv

60

5

gs

68

70

8

ten

80

Stóðust ekki skilorð

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

tri

Fjöldi vistaðra

Hvað telur þú að einstaklingar þurfi helst aðstoð með eftir afplánun?

Félagsleg staða vistmanna Hvað atvinnuþátttöku svarenda snerti fyrir afplánun kom í ljós að sex, eða 42,9% aðspurðra höfðu verið í fastri atvinnu en fimm voru atvinnulausir, einn var í hlutastarfi en tveir á örorkubótum eða sjúkradagpeningum.

Helmingur fanganna hafði verið einhleypur fyrir afplánun, fjórir voru í sambúð, tveir í föstu sambandi en einn giftur.

Níu af fjórtán þátttakendum áttu börn en þar af áttu tveir þeirra fjögur börn eða fleiri, einn var þriggja barna faðir, tveir áttu tvö börn og fjórir áttu eitt barn.

Meirihluti þátttakenda taldi reglur Verndar vera sanngjarnar en tveimur fannst þær vera of strangar. Langflestir töldu ganga vel að fara eftir þeim.

kæmu helst til að þurfa að fá aðstoð með að lokinni afplánun, en þeir fengu að velja tvo valkosti af þeim sem í boði voru, sjá mynd 2. Tveir svöruðu ekki spurningunni.

voru ekki svartsýnir því aðeins tveir töldu atvinnumöguleika sína mjög slæma í kjölfar afplánunar en fimm sögðu þá vera sæmilega. Þá voru þátttakendur spurðir að því hvað þeir teldu að einstaklingar

Tíðni

Rannsóknin fór þannig fram að spurningalisti var lagður fyrir 17 vistmenn á áfangaheimilinu en þrír þeirra neituðu að svara eða gátu það ekki. Sagðist höfundur vonast til að með því að vinna úr svörunum mætti sjá hvort áfangaheimili Verndar væri eins þýðingarmikið og af væri látið. Jafnframt gat hann þess að hugsanlega mætti nýta upplýsingar úr rannsókninni til að bæta starf meðal fanga hvort heldur á áfangaheimilinu eða að lokinni afplánun. Hvað sem því líður þá var svarhlutfall mjög gott að mati höfundar eða 82%.

Alls voru 44 spurningar lagðar fyrir vistmenn. Spurt var m.a. um bakgrunn vistmanna og þætti sem tengdust félagslegri þjónustu við fanga. Þá var spurt um vistina á áfangaheimilinu. Eins gafst föngum kostur á að skrifa eigin hendi um kosti og ókosti þess að dvelja á áfangaheimilinu.

Aldursskipting hópsins var með þeim hætti ef honum var skipt í tvennt að þá

voru sjö 35 ára og yngri og sjö 36 ára og eldri. Tíu þeirra voru úr Reykjavík, tveir komu annars staðar frá höfuðborgarsvæðinu og tveir voru landsbyggðarmenn. Átta vistmannanna höfðu lokið grunnskólaprófi eða minna og fimm höfðu lokið námi í einhverri iðngrein. Enginn þeirra lauk framhaldsskóla en einn af þeim fjórtán sem svöruðu hafði lokið háskólaprófi. Þó höfðu tveir hafið nám í iðngrein en hætt og einn byrjaði í framhaldsskóla en hætti því einnig.

Mikill meirihluti fanganna sem voru til afplánunar á áfangaheimili Verndar neyttu áfengis fyrir afplánun eða 83,3%. Þá var mikill munur á neyslumynstri yngri einstaklinganna og þeirra sem eldri voru en þeir sem voru aldrinum 18-25 ára neyttu mest áfengis og voru frekar líklegir til að neyta fíkniefna.

Be

Hvernig rannsóknin fór fram og um hvað var spurt

Fjöldi fanga á Vernd

95

Markmið rannsóknarinnar var að kanna hvernig áfangaheimili Verndar nýttist þeim einstaklingum sem þar dvöldu og hvort það væri eitthvað sem mætti bæta eða breyta.

Meginniðurstaða Jóns Kristjáns var sú að starfsemi Verndar skilaði tilætluðum árangri og að föngunum líkað almennt vel við vistina. Þeim hafi gengið frekar vel að fara eftir settum reglum heimilisins enda þótt nokkurrar óánægju gætti meðal þeirra um takmarkanir á útivistartíma um helgar. Rannsóknin fór þannig fram að spurningarlisti var lagður fyrir fanga á afplánunarheimilinu og var svarhlutfall mjög gott.

Vistun fanga á áfangaheimili Verndar hófst í desember 1994 með því að gerður var þjónustusamningur milli Fangelsismálastofnunar ríkisins og Verndar. Það kemur fram í rannsókninni að starfsemi Verndar virðist spara Fangelsismálastofnun ríkisins stórfé. En markmiðið með vistun á Vernd er fyrst og fremst að hjálpa

19

Markmið rannsóknarinnar og meginniðurstaða

föngum að aðlagast samfélaginu að nýju í lok afplánunartímans. Þau sem sækja um vist verða að hafa lokið afplánun á þriðjungi fangavistar sinnar í fangelsi hið minnsta. Lágmarksdvöl á áfangaheimilinu eru þrjár vikur en hámarksdvöl eitt ár. Þá má fangi ekki hafa gerst sekur um agabrot síðustu sex mánuði fangavistar sinnar og sömuleiðis má hann ekki eiga neinum málum ólokið í refsivörslukerfinu. Þá ber honum að hlíta húsreglum áfangaheimilisins í hvívetna. Grundvallarskilyrði þess að fangi geti afplánað síðasta hluta fangavistar á áfangaheimili Verndar er að hann stundi vinnu eða sæki nám. Allir vistmenn eru skyldaðir til að sækja AA-fundi einu sinni í viku. Fangarnir greiða sjálfir viðverugjald fyrir vist sína.

Meðaltalsfjöldi fanga á Vernd hefur verið svipaður á ári hverju eins og hann var árið 2003. Á árunum 1995-2003 áttu samtals 414 fangar þess kost að taka út afplánun á Vernd frá árinu 1995, þar af stóðust 356 þeirra skilyrðin eða 86% en 14% þeirra voru fluttir aftur í fangelsi.

Tíðni

Fyrir nokkrum árum skrifaði Jón Kristján Rögnvaldsson BA-ritgerð um vistun manna á áfangaheimili Verndar. Þessi ritgerð hefur ekki verið kynnt hér í Verndarblaðinu fyrr en hún ber titilinn: Afplánun fanga á áfangaheimili Verndar og kom út árið 2006. Rannsóknin er vel unnin og gefur ágæta mynd af starfsemi áfangaheimilisins og viðhorfum vistmanna á þeim tíma er þeir dvöldu þar. Enda þótt nokkur ár séu liðin frá því að hún var gerð má með vísindalegri varúð álykta svo að niðurstöður hennar eigi enn sennilega við að miklu leyti þótt aðrir fangar dvelji nú á áfangaheimilinu en þeir sem tóku þátt í rannsókninni. Engin önnur rannsókn hefur verið gerð á áfangaheimili Verndar frá því að nefnd rannsókn var gerð og því er kominn tími til að kynna hana í stuttu máli og einkum þann hluta hennar sem snýr beint að starfsemi Verndar.

Mynd 3: Áberandi flestum fannst jákvæðast finna til aukinnar ábyrgðar á sjálfum sér og að ná betri tengslum við fjölskyldu.

5

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Hvernig líkaði þeim vistin? Þátttakendur voru einnig spurðir að því hvernig þeim líkaði vistin á Vernd og sjö svöruðu því til að þeim líkaði vistin mjög vel og tveir sögðu að þeim líkaði vistin frekar vel. Fjórir aðspurðra sögðu vistina á Vernd vera sæmilega og einn sagði að honum líkaði vistin frekar illa, því voru það níu eða 64.3% sem líkaði vistin mjög eða frekar vel. Einungis tveir aðspurðra af fjórtán höfðu orðið varir við fíkniefnaneyslu á áfangaheimili Verndar og einn þeirra sagðist hafa orðið var við einelti á áfangaheimilinu.

Mynd nr. 3 dregur fram hvað vistmönnum þótti jákvæðast við dvölina á Vernd.

Langflestir vistmanna sögðust hafa haldið sambandi við fjölskyldu og vini á meðan afplánun stóð og allir nema tveir sögðu að dvöl þeirra á Vernd hafi styrkt tengsl þeirra við vini og vandamenn miðað við fyrri afplánunarstað. Þá er það mat höfundar að skipulag Verndar sé með þeim hætti að þó nokkurt traust sé borið til fanganna þar sem vistin sé opin og þeir hafi ákveðinn tíma frjálsan utan heimilisins. Vistmenn kunni vel við þetta og teldu jákvæðast við dvölina að þeir öxluðu aukna ábyrgð á lífi sínu. Flestir þátttakenda töldu útivistartíma ekki vera rúman og var það ókostur í huga þeirra. Þá var nokkuð algengt að þeir teldu það sem galla að þurfa að fara á AA-fundi

hvort heldur sem þeir neyttu áfengis eða ekki. Margir vistmanna nefndu það sem kost við áfangaheimilið að þeir kæmust aftur út í þjóðfélagið og hefðu tækifæri til samskipta við vini og fjölskyldur.

Jón Kristján telur starfsemi Verndar vera dæmi um það hvernig grasrótarstarf getur skilað mikilsverðum árangri. Starfsemin virðist ekki að mati hans hafa skýra hugmyndafræði að baki fyrir utan áhrif frá AA samtökunum en þrátt fyrir það segir hann að ekki verði um það deilt að starfið virðist skila árangri og samtökin séu vel rekin Hreinn S. Hákonarson tók saman.

smÍðaVinna og FleiRa á liTla-hRauni Nokkur smíðavinna fer fram á Litla-Hrauni. Fangar smíða bekki og borð til nota á áningarstöðum og í görðum. Efni bekkjanna er tvenns konar. Annars vegar venjulegt timbur og svo hins vegar eru trjábolir sagaðir og fjalir notaðar úr þeim. Þá smíða fangarnir ræðupúlt.

Fangelsið fékk verkefni frá Gámastöðinni sem felst í því að hirða kopar, sink og ál úr ónýtum raftækjum. Er þetta töluverð vinna en hana ættu allir að geta unnið. Verkefni þetta er gert í tilraunaskyni og stendur yfir í þrjá mánuði.

PRison FellowshiP icelanD sToFnað Jóhann F. Guðmundsson og kona hans Lára Vigfúsdóttir stunduðu trúboð í fangelsum landsins í rúmlega aldarfjórðung. Þau voru sjálfstæðir trúboðar og réttu mörgum fanganum hjálparhönd. Margir fangar muna enn eftir þeim þótt þau hafi hætt störfum fyrir nokkrum árum enda orðin öldruð.

Jóhann og Lára voru félagar í Prison Fellowship International. Það eru öflug alþjóðleg samtök kristinna fangavina sem stofnuð voru árið 1976. Þessi samtök boða kristna trú í fangelsum vítt og breitt um heiminn. Nú hefur Íslandsdeild þessara samtaka verið formlega stofnuð en það gerðist nú í haust. Í fyrra fóru nokkrir fangavinir í fangelsin og héldu samkomur sem voru vel sóttar. Hauststarfið er nú þegar hafið.

Formaður Prison Fellowship Iceland (Alþjóðasamtök kristinna fangavina, Íslandsdeild) er Sigríður Hrönn Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingur og guðfræðingur. Með henni í stjórn eru:

Sigurður Ingimarsson, Hreinn S. Hákonarson, Hermann Ingi Ragnarsson, Óskar Þór Þórðarson og Saron Rut Guðsteinsdóttir.

hálfrar aldar starfsemi verndar fagnað Þann 8. apríl s.l. minntust félagasamtökin Vernd þess að fimmtíu ár voru liðin frá því að þau tóku formlega til starfa en það var hinn 1. febrúar 1960. Boðið var til afmælisfagnaðar að Grand Hotel í Reykjavík sem hófst með léttum morgunverði eftir að sr. Hreinn S. Hákonarson, formaður Verndar bauð gesti velkomna.

Fundarstjóri var Danfríður K. Skarphéðinsdóttir, stjórnarmaður í Vernd. Þá ávörpuðu samkomuna þau Ragna Árnadóttir, dóms- og mannréttindamálaráðherra, og Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, forseti borgarstjórnar Reykjavíkur.

Fulltrúi fanga kom líka í ræðustól og bar fundinum kveðju þeirra. Síðan voru flutt erindi sem fjölluðu um mál er snerta fanga og fangelsi. Ræðumenn voru Margrét Frímannsdóttir, forstöðumaður LitlaHrauns, og ræddi hún um fangelsið að Litla-Hrauni og starfsemi þess. Svala Ísfeld Ólafsdóttir, lögfræðingur og afbrotafræðingur, við Háskólann í Reykjavík, flutti erindi sem hún kallaði: Eru fangelsi úrelt? Hlutverk fangelsa í nútímasamfélagi. Dr. Helgi Gunnlaugsson, prófessor við Háskóla Íslands, fjallaði um félagslegan bakgrunn afbrotamanna. Þá ræddi Erlendur S. Baldursson, afbrotafræðingur hjá Fangelsismálastofnun ríkisins, um refsingu utan fangelsa. Í lokin flutti Páll E. Winkel, forstjóri Fangelsismálastofnunar

Nýir og gamlir heiðursfélagar. Frá vinstri: Axel Kvaran, Sigríður Heiðberg, Bjarki Elíasson, sr. Bragi Friðriksson, Jóna Gróa Sigurðardóttir og Helga Guðrún Jónasdóttir (f.h. KRFÍ). ríkisins, ávarp og afhenti gjöf frá stofnuninni og listamanninum Tolla.

Tónlistarmaðurinn KK söng fyrir gesti við góðar undirtektir þeirra.

Heiðursfélagar voru útnefndir. Kvenréttindafélag Íslands var gert að heiðursfélagi vegna aðkomu þess að undirbúningi og stofnun samtakanna árið 1959. Varaformaður KRFÍ, Helga Guðrún Jónasdóttir, tók við viðurkenningunni. Aðrir heiðursfélagar að þessu sinni voru þau sr. Bragi Friðriksson, sem var formaður bráðabirgðastjórnar Verndar 1959, og Bjarki Elíasson, fyrrum yfirlögregluþjónn en hann var formaður Verndar um stutt skeið og sat í nokkra áratugi í stjórn

Sigurður, Hrönn, Hermann Ingi, Hreinn og Saron Rut.

Verndar. Þá var frú Sigríður Heiðberg, forstöðumaður, sem hefur unnið fórnfúst starf fyrir samtökin svo áratugum skiptir, kjörin heiðursfélagi.

Fyrsti heiðursfélagi Verndar var frú Þóra Einarsdóttir, fyrrum formaður samtakanna og aðalhvatakonan að stofnun samtakanna. Síðar var frú Jóna Gróa Sigurðardóttir, kjörin heiðursfélagi þegar hún lét af störfum formanns 1982. Í tilefni af fjörutíu ára afmæli Verndar árið 2000 voru þau Hanna Johannessen, sem starfaði í jólanefnd hátt í fjörutíu ár, og Axel Kvaran, fyrrum lögregluþjónn og framkvæmdastjóri Verndar um skeið og stjórnarmaður til áratuga, kjörin heiðursfélagar.

Afmæli Verndar tókst vel að mati allra sem að því stóðu. Í afmælisnefnd sátu þau sr. Hreinn S. Hákonarson, formaður Verndar, og stjórnarmennirnir Danfríður K. Skarphéðinsdóttir og Ólafur Þ. Sveinbjörnsson. Þráinn Bj. Farestveit, framkvæmdastjóri Verndar, var nefndinni til trausts og halds. Í tilefni afmælisins var gefið út veglegt afmælisblað þar sem sr. Hreinn S. Hákonarson, rakti sögu Verndar frá upphafi.

Var blaðinu dreift til gesta á afmælisfundinum.

Fjölmenni var á afmælishátíðinni og Verndarblaðið vakti athygli.

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

6

7

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Konur í fangelsi

og viðhorf þeirra til líKama síns

Staða kvenfanga í fangelsum landsins er lítið rannsökuð.1 Þó er vitað að þær búa ekki við sömu aðstæður og karlfangar.

Skemmst er að minnast ályktunar Kvenréttindafélags Íslands og Verndar um stöðu kvenna í refsivörslukerfinu.

Fjöldi kvenna í fangelsum á Íslandi er að meðaltali um 5% af heildarfjölda fanga. Konur eru því minnihlutahópur í fangelsiskerfinu og sakir þess hefur lítt verið hugsað um hag þeirra í fangavist. Þær hafa því goldið þess að vera minnihlutahópur og hafa ekki haft neina rödd til þess að vekja athygli á skertum hlut sínum í fangavist. Verndarblaðið hefur iðulega bent á óviðunandi hlut kvenna í fangelsiskerfinu og þá einkum þeirra sem þurfa að dvelja svo árum skiptir í fangelsi. Þær eru reyndar ekki margar en þrátt fyrir það eiga þær að njóta sömu afplánunarkjara og karlar. Öllum þeim er um þessi mál véla er þessi staða ljós. Ein skýringin á þessu verkleysi undanfarna áratugi er að kvenfangar eru minnihlutahópur. Með nýju fangelsi er þess vænst að málum kvenfanga verði betur borgið en hingað til. Samfélagið skuldar kvenföngum það að áliti margra.

Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðir á högum kvenna í erlendum fangelsum.

Hér verður greint frá einni athyglisverðri rannsókn sem gerð var í Svíþjóð. Rætt var við fjórtán kvenfanga á aldrinum 22–53 1 Í Verndarblaðinu, 36. árg., 2004 er fjallað um konur í fangelsi. Þar er viðtal við Guðrúnu Þorgerði Ágústsdóttur en hún gerði félagsfræðirannsókn á konum í fangelsi, líðan þeirra og viðhorfum. Þá er grein í sama blaði eftir Margréti Sæmundsdóttur: Konur í fangelsi – og félagsleg staða þeirra. Einnig skal nefnd ritgerð sem tengd er þessu efni og er eftir Árdísi Kristínu Ingvarsdóttur: Hin hulda mey: Kyngervi, vald og upplifun kvenna í fangelsum. Hún er útgefin í október s.l. og má lesa á http://skemman.is/item/view/1946/6230

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

ára. Fjórar þeirra höfðu hlotið dóm fyrir alvarlegar líkamsárásir, sjö fyrir fíkniefnabrot og þrjár fyrir fleiri afbrot en eitt.

Allar voru þær fíkniefnaneytendur og algengasta efnið sem þær notuðu var amfetamín. Í Svíþjóð hafa engar rannsóknir verið gerðar á því hvað verði um sænska kvenfanga að lokinni refsivist en til eru tölur um endurkomutíðni þeirra í fangelsin.

Rannsóknir sem gerðar hafa verið í Bandaríkjunum og Ástralíu sýna að heilsa fanga er bágborin og dauði blasir við mörgum þeirra þremur til fimm árum eftir að afplánun lýkur. Þessar rannsóknir ná bæði til karla og kvenna. Hætta á að fyrrum kvenfangar á aldrinum 18–40 ára deyi fimm árum að lokinni refsivist er átján sinnum meiri en annarra kvenna á sama aldri. Þá hafa rannsóknir leitt í ljós að þessar konur búa við margvísleg heilsufarsvandamál. Ástæða þessa heilsuleysis er af ýmsum toga eins og fjárskortur til að leita sér lækninga og tilhneiging til að leyna heilsuvanda svo auðveldara sé að fá vinnu. Önnur skýring er sú að fyrrum kvenfangar leita aftur í sitt fyrra umhverfi þar sem fíkniefnin fljóta og glæpir eru stundaðir. Í þessum aðstæðum eru konurnar oft misnotaðar.

Sú rannsókn sem reifuð verður hér í stuttu máli sneri að viðhorfi kvenfanga í kvennafangelsinu í Färingsö til líkama síns. Í Svíþjóð eru fjögur kvennafangelsi sem hýsa um 250 fanga og er það 5–6% af heildarfjölda fanga þar í landi. Algengasti glæpur kvenna í Svíþjóð er þjófnaður og þar á eftir koma fíkniefnabrot og ýmis svikamál. Fangelsið í Färingsö tók til starfa 1985 og er annað tveggja meðferðarfangelsa fyrir konur sem glíma við fíkniefnavanda. Fangelsið er skammt frá Stokkhólmi og rúmar 43 fanga. Allt meðferðarstarfið í fangelsinu miðar að því að

8

konurnar undirbúi sig fyrir líf án fíkniefna og glæpa. Þær eru ábyrgar fyrir daglegu lífi í fangelsinu, kaupa inn mat, elda og þrífa. Auk þess eru þær skyldaðar til annarra starfa í fangelsinu. Á hverjum morgni eru tekin þvagsýni og herbergi þeirra og annað sameiginlegt rými grandskoðað ef vera skyldi að fíkniefni væru einhvers staðar falin. Heimsóknir eru heimilar á kvöldin og um helgar í sérstökum heimsóknarherbergjum.

Rannsóknin náði til fjórtán kvenna í þessu fangelsi sem áður sagði. Þær voru fúsar að taka þátt í rannsókninni en aðeins ein neitaði. Þeim var gert ljóst að þær mættu hætta þátttöku þegjandi og hljóðalaust hvenær sem væri. Umræðuefnið yrði viðkvæmt og spurningarnar sem lagðar voru fyrir þær voru þessar: Hvers konar samband hefur þú við líkama þinn? Hvernig hugsar þú um líkama þinn – hvernig líður þér í honum?

Segðu frá átakanlegri reynslu sem snerti líkama þinn.

Hvað hugsar þú um líkama þinn og framtíð þína? Hvað verður um þig þegar þú ert laus úr fangelsi?

Ef þú telur mögulegt að breyta afstöðu þinni til líkama þíns spyrjum við hvaða breytingar þú vildir sjá. Og hvernig væri hægt að ná því marki?

Flestar kvennanna höfðu verið misnotaðar – aðeins tvær þeirra höfðu ekki slíka sögu að segja. Misnotkunin átti sér stað í æsku og önnur líkamleg misnotkun þegar þær voru komnar af barnsaldri.

Fimm kvennanna voru misnotaðar þegar þær voru orðnar fullorðnar, fimm í æsku og tvær þá þær voru orðnar stálpaðri. Hjá

sumum þeirra hafði misnotkun verið daglegt brauð eða þá að þær urðu vitni að henni á hverjum degi. Þetta mótaði viðhorf þeirra til annars fólks sem og þeirra sjálfra. Ein konan sagði til dæmis frá því að hún hefði orðið vitni að nauðgun á unglingsaldri og þegar hún sjálf komst á kynþroskaaldur var hún dauðhrædd um að sér yrði nauðgað. Allar minningar þeirra um misnotkun voru sárar og rannsóknin leiddi í ljós að þessi reynsla þeirra var mikilvægur þáttur til að skilja samband þeirra við líkama sinn.

Engin þessara fjórtán kvenna sem rannsóknin náði til hafði stundað vændi. Þó sögðu nokkrar þeirra að þær hefðu notað líkama sinn til þess að fá fíkniefni. Það fólst í því að búa með karlmanni í kærleikslausu sambandi vegna þess eins að hann gat útvegað þeim fíkniefni. Tvær þeirra töldu að líta mætti á þetta sem vændi. Afleiðing þessa var að þær litu á kynlíf sem eitthvað óhreint.

Viðhorf þeirra til líkama síns sneri líka að líkamsþyngd, neikvæðum tilfinningum gagnvart líkamanum og neikvæðum hugsunum um hann. Fimm þeirra voru jákvæðar gagnvart líkama sínum, ein var hlutlaus, en átta voru neikvæðar. Tekið er fram að þessar skoðanir þeirra eiga aðeins við þann tíma sem viðtölin voru tekin við þær.

Nokkrar kvennanna töldu það hafa verið djúpa líkamlega reynslu að fæða barn. Barnið hefði verið það albesta sem þær fengu í hendur í lífinu. Þessi reynsla breytti afstöðu sumra þeirra til líkama síns til betri vegar svo þær geðjuðust að honum.

Líkamsþyngd flestra kvennanna hafði aukist meðan á fangavist stóð. Í augum þeirra var það eitt mesta vandamálið. Offita var í huga þeirra það sama og óhamingja en að vera grönn vissi á hamingju.

Enda þótt líkamsþyngd þeirra allra væri innan eðlilegra marka álitu þær sig þó vera of feitar. Þær vildu vera grennri.

Margar þeirra greindu frá því að þær hefðu snemma byrjað að hugsa um útlitið en sumar þeirra horfðu til fyrirsæta sem fyrirmynda og jafnvel til klámmyndastjarna. Þótt þeim væri ljóst að þær gætu aldrei náð þessu marki sínu þá geymdu þær það með sjálfum sér.

Sumar þeirra stunduðu litla líkamsrækt og leituðu í mat og kökur sér til hugg-

unar. Í augum nokkurra var það versta við fangelsið að fitna. Þó litu aðrar á það jákvæðum augum því þær yrðu styrkari þegar haldið yrði aftur inn í heim fíkniefnaneyslunnar að lokinni fangavist.

Aukakílóin gátu einnig ein og sér verið óbeinn hvati til að hefja aftur fíkniefnaneyslu. Sömuleiðis töldu þær mikilvægt að fá leiðbeiningu um matarræði eins og í næringarfræði.

Sumar kvennanna sögðu að þeim liði ekki vel í líkama sínum og sjálfsvirðing þeirra væri ekki upp á marga fiska. Þær bæru ekki mikla virðingu fyrir líkamanum og sumar gengu svo langt og sögðust hata líkama sinn og hefðu því meðvitað skaðað hann.

Leiðir til að breyta afstöðu þeirra til líkama síns voru fáar í augum þeirra meðan á fangavistinni stæði. Fangelsið setti þeim skorður. Líkamsræktin væri karlmiðuð sem og annað umhverfi fangelsisins. Þær töldu erfitt að tjá kvenleika sinn í þessum aðstæðum. Þeim var ekki leyfilegt að vera í eigin fötum heldur nokkurs konar fangaklæðum sem voru karlaföt að áliti sumra þeirra. Þá töldu þær mikilvægt að fá tækifæri til að tala um reynslu sína af misnotkun en þau gáfust ekki. Töldu þær að því meira sem þær töluðu um þessa reynslu sína því betur liði þeim og var þetta mjög mikilvægt í huga þeirra. Ef kona sneri sér til einhvers starfsmanns til að ræða vandamál tengd misnotkun vísaði hann á sálfræðing fangelsisins. Sá var karl og voru sumar þeirra ekki sáttar við það. Þeim fannst ekki þægilegt að tala um þessa reynslu sína við karl þar sem það hefði verið kynbróðir hans sem var ofbeldismaðurinn.

Kvenfangar sem eiga sögu af misnotkun eru samfélagshópur sem er mjög brothættur. Ofbeldi karla gegn konum í fíkniefnaneyslu er grófara en annað ofbeldi hvort heldur í heimahúsum eða annars staðar.

Allar lýstu konurnar áhuga sínum á því að efla sjálfstraust sitt og sjálfsvitund. Þær töldu líka mögulegt sem og mikilvægt að breyta afstöðu sinni til líkama síns. Rannsóknin leiddi það líka í ljós að það væri gerlegt. Sumar kvennanna gátu snúið neikvæðri hugsun sinni gagnvart líkama sínum til jákvæðrar áttar.

Konur sem hafa verið misnotaðar í æsku hafa mjög neikvæða mynd af sjálf-

9

um sér og líkama sínum. Í þessu sambandi tala þær um að líkami sinn hafi verið eyðilagður og að þær vilji fá annan líkama. Þessi reynsla ásamt vændi þeirra verður til þess að mynd þeirra af líkama sínum verður verri fyrir vikið og þær leiðast þá frekar í vændi til að afla fjár fyrir fíkniefnum. Umhyggja fyrir líkamanum er lítil sem engin og í huga þeirra hvílir jafnvel sú hugsun að refsa honum. Sú refsing getur komið fram í sjálfssköðun og að deyfa líkamann með lyfjum og fíkniefnum sem er algengt einkenni meðal kvenna sem hafa verið misnotaðar.

Rannsakendur geta þess að úrtakið hafi ekki verið stórt í sniðum og því sé ekki hægt að alhæfa neitt út frá því. Niðurstöður rannsóknarinnar sé því ekki hægt að heimfæra upp á öll fangelsi í Svíþjóð en hins vegar sé hægt að notfæra sér þær til að álykta um stöðu kvenna í svipuðum aðstæðum. Í ljósi þess að ein kvennanna neitaði að taka þátt í rannsókninni spyrja rannsakendur hvort að hinar hafi kannski ekki þorað að neita. Þeir telja þó að þátttakendur hafi lagt sinn fram sinn skerf af fúsum og frjálsum vilja. Í lok rannsóknarinnar geta höfundar þess að gott meðferðarstarf sé fjárfesting sem skili sér ekki bara til kvennanna í þessu tilliti heldur og til alls samfélagsins.

Konurnar töldu sig skorta þekkingu og hæfileika sem þær vildu bæta úr og efla.

Ef komið yrði til móts við þær yrðu þær líklega betur undirbúnar fyrir lífið utan fangelsisveggja. Sú hugsun gæti vaknað með þeim að þær hefðu í farteski sínu eitthvað sem væri vert umhyggju og sér í lagi ef þær áttuðu sig á því að líkami þeirra væri dýrmætur enda þótt hann hefði orðið fyrir margvíslegum árásum og hnjaski í bernsku sem og í heimi fíkniefna og glæpa. Höfundar telja að vist í fangelsi eigi að vera góður tími til þess að hægt sé að hefja nýtt líf sem og til þess að kvenfangar geti bætt samband sitt við líkama sinn.

Rannsókn þessa má lesa í Journal of Scandinavian Studies in Criminology and Crime Prevention, 10. hefti nr. 2, 2009, bls. 161–177. Heiti greinarinnar er: The Body a „Double-Edged Sword?“ A Qualitative Study on Swedish Femal Prisoners‘ Relationship toward Their Bodies.

Höfundar eru þær Katarina Swanberg og Barbara Wijma. – Hreinn S. Hákonarson tók saman.

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

sKýRsluR og gReinaRgeRðiR 1947-2010 Allmargar skýrslur og greinargerðir hafa orðið til um fangelsi og afbrotamál. Verndarblaðinu þykir rétt að nefna þær sem það þekkir til, lesendum til fróðleiks. Augljóst er að margir hafa rýnt í fangelsismálin allt frá miðri síðustu öld eins og yfirlit þetta gefur til kynna.

1. Skipulag og úrræði í fangelsismálum, Ríkisendurskoðun, mars 2010 2. Skýrsla vinnuhóps um afplánun sakhæfra barna, 2010.

(Skúli Þór Gunnsteinsson, Erla Kristín Árnadóttir, Heiða Björg Pálmadóttir) 3. Samantekt um rafrænt eftirlit sem fullnustuúrræði, Fangelsismálastofnun ríkisins, apríl 2010 4. Menntun, menntunarbakgrunnur og námsáhugi íslenskra fanga. Könnun gerð að tilhlutan menntamálaráðuneytis og dóms-og kirkjumálaráðuneytis í samvinnu við Fangelsismálastofnun ríkisins. (Bogi Ragnarsson, Helgi Gunnlaugsson.) Maí 2007 5. Stefnumótun í menntunarmálum fanga á Íslandi – tillögur nefndar sem skipuð var af menntamálaráðherra.

Menntamálsráðuneytið 2007

11. Skýrsla dómsmálaráðherra um gerendur í kynferðisbrotamálum og meðferðarúrræði þeim til handa, samkvæmt beiðni, (lögð fyrir Alþingi á 130. löggjafarþingi 2003-2004) 12. Skýrsla nefndar um unga afbrotamenn, dóms- og kirkjumálaráðuneytið, maí 1999 13. Sjálfsvíg fanga að Litla-Hrauni, skýrsla óháðrar nefndar um orsakir sjálfsvíga þriggja fanga að Litla-Hrauni og tillögur um úrbætur, Reykjavík 15. janúar 1999 14. Réttargeðdeildin að Sogni, greinargerð eftir 5 ára starf, eftir Ragnheiði Hergeirsdóttur og Magnús Skúlason.

Heilbrigðisskýrslur, fylgirit 1998, nr. 4 15. Getur afplánun dóms þar sem fullnustan er í formi eftirlits með rafrænu ökklabandi á dómþola hentað sem refsiúrræði á Ísland? (Greinargerð: Hjalti Zóphóníasson og Haraldur Johannessen, 3. febrúar 1998) 16. Skýrsla fangelsismálanefndar til dómsmálaráðherra um stöðu fangelsismála í dag, tillögur um brýnar úrbætur og stefnumörkun til framtíðar, Reykjavík 1993 17. Skýrsla nauðgunarmálanefndar, dómsmálaráðuneytið 1989 18. Skýrsla nefndar til að endurskoða menntun fangavarða, dómsmálaráðuneytið, mars 1982

6. Skýrsla nefndar um framtíðarrekstur fangelsisins að LitlaHrauni, október 2007 7. Stækkun réttargeðdeildar að Sogni – frumathugun – álit vinnuhóps – 10. júlí 2006

19. Skýrsla um fangelsamál, Reykjavík 1961 (Valdimar Stefánsson: Tímarit lögfræðinga, 1. hefti 1960 og 2. hefti 1960 – komu út 1961.)

20. Skýrsla til dómsmálaráðuneytisins, frá nefnd, sem ráðuneytið skipaði hinn 4. september 1956, til þess að rannsaka ástandið í fangelsismálum landsins, sérstaklega á vinnuhælinu á Litla-Hrauni, og gera tillögur til úrbóta, Reykjavík 1956

8. Skýrsla nefndar um menntun fangavarða og athugun á aldursamsetningu þeirra með hliðsjón af endurnýjun stéttarinnar, Reykjavík 15. júní 2005 9. Stjórnsýsluúttekt – Fangelsið Litla-Hrauni, Margrét Sæmundsdóttir, júní 2005

21. Skýrsla nefndar, er skipuð var af dómsmálaráðherra til þess að athuga og gera tillögur um fangelsismál landsins, R. 1947 (Nefndin sem vann þessa skýrslu var skipuð 23. ágúst 1943 – Gústav A. Jónasson var formaður nefndarinnar.)

10. Markmið í fangelsismálum og framtíðaruppbygging fangelsanna, Reykjavík, október, 2004

KynbunDin mismunun Í október s.l. var eftirfarandi ályktun send fjölmiðlum og þeim er hafa með fangelsismál að gera: „Kvenréttindafélag Íslands og Vernd – fangahjálp, vilja í sameiningu vekja athygli á því að aðstæður kvenfanga eru mun lakari en karlfanga. Fyrir það fyrsta er einungis eitt fangelsi í boði fyrir kvenfanga, Kvennafangelsið í Kópavogi, þar sem þrengsli eru mikil.

Kvenfangar eiga ekki kost á vistun í opnu fangelsi líkt og karlfangar og möguleikar kvenna til framhalds- og starfsnáms á meðan betrunarvist þeirra

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

stendur, eru mun lakari en karlanna.

Auk þess gefast kvenföngum ekki sömu tækifæri til að stunda vinnu samhliða afplánun og karlföngum.

Kvenréttindafélag Íslands og Vernd – fangahjálp, mótmæla þessari kynbundnu mismunun á aðstæðum og fangelsisvistun karl- og kvenfanga. Það

vill almenningur harðari refsingar en dómstólar?

Fangelsisdómar hafa lengst hér á landi hin síðustu misseri. Um það bil þriðjungi fleiri fá fangelsisdóma nú en fyrir um tíu árum. Árið 2000 sátu um tuttugu prósent fanga inni fyrir ofbeldisbrot en árið 2009 hafði hlutfallið hækkað í tæp 40% allra fanga. Þessi þróun er þekkt víða erlendis.

Fyrir skömmu var greint frá rannsókn á því hvort Íslendingar vilja harðari refsingar en dómstólar. Í forsvari þessarar rannsóknar eru þau Ágústa Edda Björnsdóttir og Helgi Gunnlaugsson, prófessor. Rannsóknin var hluti af norrænu samstarfsverkefni og unnin af Rannsóknarstofu í afbrotafræði í samvinnu við Félagsvísindadeild Háskóla Íslands Meginspurningin sem lögð var fram var sú hvort afstaða borgaranna breytist eftir því sem nálægð við aðila málsins er meiri og þeir fá fyllri upplýsingar um afbrot og refsingar. Talið var í ljósi fyrri viðhorfsmælinga á afstöðu borgaranna til refsinga mætti búast við að þátttakendur í rannsókninni kysu harðari refsingar en dómarar.

Rannsóknin fór þannig fram að gerð var símakönnun á afstöðu Íslendinga til afbrota og refsinga. Þá var gerð póstkönnun þar sem svarendur tóku afstöðu til eins tiltekins brotamáls. Einnig var settur saman hópur þriggja dómara sem tóku afstöðu til sömu brotamála og lögð höfðu verið fyrir í póstkönnuninni. Tekin var afstaða til ferns konar brota: fíkniefnasmygl, vopnað búðarrán, nauðgun og götuofbeldi. Þá horfði hluti þátttakenda á kvikmynd þar sem réttarhöld í einu máli voru sviðsett. Loka dómsniðurstaða þátttakenda í fíkniefnamálinu var sú hin sama og dómararnir höfðu komist að. Í málinu um vopnaða búðarránið vildi tæpur helmingur sjá brotamanninn í fangelsi í tvö ár eða lengur. Dómararnir vildu 18 mánaða fangelsi.

Eftir að hafa horft á kvikmyndina fækkaði þeim sem vildu sjá óskilorðsbundna fangelsisrefsingu um þriðjung. Þá dró úr refsiþyngdinni. Í nauðgunarmálinu felldu þátttakendur mjög svipaðan dóm

og dómararnir. Sýning myndarinnar og umræður fækkaði lítillega þeim sem vildu fangelsisrefsingu. Hvað mat á máli því sem snerist um götuofbeldi dró úr refsihörku eftir sýningu myndarinnar og umræðu um málið.

Meginniðurstaða þessarar rannsóknar er sú að þátttakendur vanmeta í heildina refsiþyngd dómstóla, telja dómstólana vægari en þeir eru í raun og veru samkvæmt niðurstöðum dómarahópsins í afbrotamálunum fjórum. Mest vanmeta þeir refsingar dómstóla í nauðgunarmálum. Mikill meirihluti þátttakenda taldi að refsingar ættu að bæta afbrotamenn og gera þá að betri samfélagsþegnum. Flestir voru á því að fangelsisdómar þjónuðu ekki þeim tilgangi. Þeir vildu sjá í auknum mæli meðferðarúrræði, bætur til þolenda, sektir, sáttamiðlun og jafnvel rafrænt eftirlit, auk hefðbundinnar fangelsisrefsingar. Þessa rannsókn sem aðeins hefur verið tæpt hér á má lesa á http://skemman.is

er óviðunandi að föngum sé mismunað á grundvelli kyns síns enda varðar það við lög. Fangelsun er skv. stefnu stjórnvalda ætlað að fela í sér betrunarvist í þágu viðkomandi einstaklinga og samfélagsins í heild sinni.

Kvenréttindafélag Ísland og Vernd – fangahjálp, hvetja yfirvöld til þess að lagfæra aðstæður kvenfanga hið fyrsta og tryggja það að nú þegar bygging nýs fangelsis á Hólmsheiði stendur fyrir dyrum, verði aðstæður kvenfanga sem þar munu dvelja til jafns við það sem karlföngum býðst.“ Hraunið í klóm vetrarins.

10

11

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Hreinn S. Hákonarson

fangar gefa út blöð Fangar hafa stundum tekið sig til og hafið blaðaútgáfu í fangelsum. Nokkur dæmi eru til um slíka útgáfu og hefur hún jafnan staðið stutt yfir og oftast lognast út af þegar hinn pennaglaði fangi losnaði.

Svo virðist að útgáfa fangablaða væri bundin við áhuga einstakra fanga sem voru sæmilega ritfærir. En útgáfa sem er á hendi eins manns krefst þolinmæði og vinnusemi. Því var ekki alltaf til að dreifa. Útgáfa blaða í fangelsi kostar fé. Í sumum tilvikum studdu fyrirtæki útgáfuna. Þá studdi fangelsið að Litla-Hrauni við bakið á blöðum fanga með því að kosta ljósritun þeirra.

Upp úr aldamótunum var svo opnaður vefurinn, timamot.is sem félag fanga, Afstaða, er skrifuð fyrir. Þar kennir margra grasa um fangelsismál. Vefurinn kemur reyndar ekki í stað fangablaða þar sem fangar eru aðeins nettengdir í fangelsunum á Akureyri, Kvíabryggju og Bitru.

Blaðaútgáfa fanga er órannsakað efni en er þess mjög verðug að vera könnuð rækilega. Hér verður stiklað á stóru í blaðaútgáfu fanga.

Kollubani Elsta dæmið um blaðaútgáfu er sennilega blaðið Kollubaninn, sem gefið var út á Litla-Hrauni árið 1935. Það blað var handskrifað og lesið upp fyrir fanga. Sá sem stóð að þessu blaði var Vernharður Eggertsson fangi á Litla-Hrauni en hann var ævintýramaður og tók sér síðar rithöfundanafnið Dagur Austan. Segja má að Vernharður þessi hafi orðið þjóðkunnur maður þegar hann ásamt tveimur öðrum mönnum strauk af Litla-Hrauni í sumarbyrjun 1935. Strok þeirra stóð yfir í um vikutíma og var fjallað um það í blöðunum. Birtust meðal annars myndir af Vernharði og öðrum strokufanga. Á flóttanum skildi hann eftir dagbók sína á einum stað en sagt var að hann hefði verið sískrifandi. Hann var þokkalega ritfær og eftir hann komu út nokkrar bækur.

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Vernharður fórst með mótorskipinu Eyfirðingi frá Akureyri við Hjaltlandseyjar í febrúar 1952. Skipið var á leið til Belgíu og var hann var skráður sem matsveinn og var fjörutíu og tveggja ára. Alls fórust sjö menn með skipinu.

Eina heimilidin um blaðið Kollubana er litil bók eftir Vernharð sem út kom 1936, Því dæmist rétt vera, og fjallaði hún um flóttann og lífið á Litla-Hrauni. Segir Vernharður að forstjórinn í fangelsinu hafi bannað útgáfu blaðsins. Blaðið var að sögn Vernharðs málgagn: „íslenzkra framtaksmanna og íslenzkrar hirðursemi.“ (Bls. 17). Segist hann hafa lesið blaðið upphátt fyrir „þingheimi“ (þ.e. fangana) á sunnudögum þegar forstjórinn var fjarverandi. Eftir lesturinn fóru svo fram umræður milli fanganna. Þeim lauk svo á því að fangarnir sungu saman „sálminn“ Fram til orustu fantar og bófar.

(Bls. 18).

Um efni blaðsins er lítið vitað nema það sem Vernharður skrifaði í bók sína. Þar tiltekur hann fáein dæmi eins og fréttir, auglýsingar, veðurfregnir og dálkinn tapað fundið. Tónninn er gamansamur eins og þessi auglýsing ber með sér: „Hér

12

um bil heil sígaretta tapaðist, eða, réttara sagt, hvarf í morgun úr herbergi nr. 16 á fyrstu hæð. Sá hirðusami er vinsamlega beðinn um að skila henni á sama stað gegn þóknun.“ Og: „Ritstjóranum hefir ekki orðið kunnugt um, að neitt hafi fundist, aftur á móti hefir margt tapast.“ (bls. 18).

Nafnið Kolllubani vísar sennilega til kollumálsins svo kallaða sem kom upp í Reykjavík 1934. Það var mikið hitamál og pólitískt. Lögreglustjórinn í Reykjavík, Hermann Jónasson, var ásakaður um að hafa skotið æðarkollu og brotið þar með gegn lögreglusamþykkt bæjarins um fuglafriðun. Hann var dæmdur í sekt í héraðsdómi en sýknaður fyrir hæstarétti.

Hermann var í framboði til alþingis og varð stuttu síðar forsætis- og dómsmálaráðherra í stjórn hinna vinnandi stétta 1934.

Fangablaðið Næsta blað fanga er frá árinu 1956. Það er gefið út í Hegningarhúsinu í Reykjavík og alls komu út sex tölublöð, frá maí til júlí.

Blaðið heitir einfaldlega Fangablaðið og er vélritað á venjulegt A-4 blað og er allt frá einni blaðsíðu til átta að lengd. Nefnir ritstjórinn að vegna erfiðrar aðstöðu geti efnið ekki orðið fjölbreytt. Síðar kom fram að ritstjóri hefði gert ráðstafanir til að senda fréttaritara austur að Litla-Hrauni og fengju lesendur bráðlega að heyra úr þeim herbúðum. Í fyrsta tölublaðinu er

þess getið að blaðið muni ekki koma fyrir „augu heiðraðra lesenda, nema sérstakt tilefni sé fyrir hendi.“ Og tilefni fyrsta tölublaðsins var skákmót sem haldið var í Hegningarhúsinu. Einn skákmannanna stóð sig öðrum betur og segir í blaðinu að hann myndi fyrir skáksnilld sína „tvímælalaust vekja athygli víðar en hér á hótelinu, ef hann kærði sig um.“ Í blaðinu kemur fram að afgreiðsla blaðsins sé á klefa nr. 2 og komi það út eftir hengugleikum. En ljóst er að ritstjóranum hefur verið nokkur alvara með blaðinu og er það ágætlega ritað og öll stafsetning rétt. Það er heimild um sjónarhorn fanga á lífið í fangelsinu þennan tíma sem hann dvaldi þar. Það er og heimild um það sem þar gerðist. Sagt er frá því að íþróttakeppni hafi farið fram í fangelsisgarðinum. Kepptu menn í langstökki með og án atrennu. Það var líka keppt í glímu. Síðar um vorið héldu þeir íþróttamót í garðinum og tók fangelsisstjórinn þátt í því og stóð sig ágætlega. Þá kom vígslubiskupinn, sr. Bjarni Jónsson, með fólk úr K.F.U.M og K., í heimsókn.

Eftir samkomuna gekk hann um og ræddi við fanga og „ungar og fallegar stúlkur gáfu síðan föngunum kaffi og kökur og

var veitt af mikilli rausn.“ (2. tbl. 2. árg., 7. maí 1956). Sagt er frá því hverjir koma og fara austur og vestur. Þá er verið að kenna bridge. Einnig er að finna ástarvísur í blaðinu og aðra kviðlinga. Ritstjórinn hvetur fanga til að skrifa í blaðið um áhugamál sín. Veikindi gera vart við sig í fangelsinu þegar einn fanginn fær ofsakrampa. Og lögrelgumaður nokkur, gamall kunningi okkar dvaldi þar um stundarsakir. Þegar hann hitti ritstjórann

á ganginum sagði hann: „Við hljótum að hafa gert eitthvað alvarlegt af okkur í fyrra lífi, fyrst við erum hér.“ (2. tbl. 1. árg.

7. maí 1956).

Ritstjórinn hvetur fangana til að mennta sig með lestri góðra bóka. Segir að menn

13

hafi nægan tíma í vistinni til að læra tungumál ef vilji sé fyrir hendi: „Fangelsisvist hefur beinlínis oft orðið þess valdandi, að menn hafi byrjað að læra tungumál með góðum árangri, sem þeir hefðu kannski annars aldrei haft tíma til að gera.“ (3. tbl. 1. árg. 21. maí 1956).

Fangablaðið flytur kosningapistil í júnímánuði 1956. Höfundur pistilsins tekur

það fram að hann hafi ekki haft kosningarétt í mörg ár en engu að síður hafi hann áhuga á stjórnmálum. Hafi hann getað haft áhrif á ættingja og vini til að kjósa hinn rétta málstað. Segir hann í hvatningartóni: „við skulum alls ekki missa áhugann á stjórnmálum, þó að grimm

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

örlög hafi hrint okkur inn í tugthúsið um lengri eða skemmri tíma. Stjórnmálin eru sjálft mannlífið…“ (4. tbl. 1. árg. 1. júní 1956).

Ritstjórinn nefnir að í fangelsum sé mjög algengt að „alls konar kjaftasögur gangi um menn og málefni. Bezt er að leggja sem minnstan trúnað á kjaftasögurnar, og þó alveg sérstaklega ef þær fjalla um að von sé á einhverri vægð hjá samborgurunum.“ (4. tbl. 1. árg. 1. júní 1956).

Gamansemin er líka á ferð í Fangablaðinu eins og þessi auglýsing sýnir: „Tapast hefur vandaður dýrkari (hjálparlykill). Heiðarlegur finnandi skili honum á afgreiðslu blaðsins. Fundarlaun.“ (4. tbl.

1. árg. 1. júní 1956).

En alvaran var líka á ferð í pistlinum Glæpir og refsing sem hófst á þessum orðum: „Við glæpamennirnir, sem erum valdir úr geysi-fjölmennum hóp, til að að njóta þess vafasama heiðurs að lifa á ríkisins kostnað, hljótum flestir að velta því fyrir okkur, hvaða orsakir eru til þess, að við erum orðnir fyrirlitlegir tugthúslimir.“ (5. tbl. 1. árg. 15. júní 1956). Á þessum tíma voru konur einnig vistaðar í Hegningarhúsinu. Fangablaðið birtir vísu eftir einn kvenfanga: Hvar er nú frelsið þitt, óháði lýður?

Frelsinu sviptur, eins er kummi og ég.

Fljúg í austur, að leggja þitt hreiður, en fjalir í rúmið, þær færðu hjá mér.

(4. tbl. 1. árg. 1. júní 1956).

Fangar urðu við tilmælum ritstjórans og skrifuðu greinar í blaðið um ýmis efni.

Í þessum stutta pistli er ekki hægt að rekja það nánar.

Ritstjóraskipti urðu á blaðinu í júlí 1956. Nýi ritstjórinn segir að forveri sinn hafi þurft að láta af störfum vegna órfyrirsjáanlegra en þó góðra orsaka. Hann hafi þó boðist til að sjá um vélritun blaðsins áfram um einhvern tíma. Þetta var hins síðasta tölublað Fangablaðsins.

Fréttabréf og Hraunbúinn Næst er vitað um blaðaútgáfu fanga frá árinu 1986, eða þrjátíu árum eftir að Fangablaðið í Hegningarhúsinu kom út.

Blaðið var gefið út á vegum trúnaðarráðs vistmanna á Litla-Hrauni og kom út

2. nóvember undir nafninu Fréttablað.

Komu nokkur tölublöð út. Það var handskrifað og ljósritað. Mynd af Birni bónda (Birni Einarssyni) prýddi forsíðu blaðsins og undir henni stóð: Okkar maður sem fangi. En Björn starfaði síðar að fangamálum og vann þar gott verk. Árið 1990 kom út Fréttabréf trúnaðarráðs í aprílmánuði. Þar var þess minnst að tíu ár voru liðin frá stofndegi trúnaðarráðs fanga. Sagði frá því að trúnaðarráðið hyggðist minnast þessra tímamóta.

Hraunbúinn var nafn á blaði sem gefið var út á Litla-Hrauni á níunda áratug síðustu aldar. Nokkur tölublöð komu út.

Hraunbúinn var unninn í tölvu og ljósritaður. Því miður hefur ritari þessarar greinar ekki öll þessi eintök undir höndum og þau munu reynar fá vera til. Þau sem eiga eintök eru hvött til að halda þeim vel til haga og hafa í huga leiðara þessa blaðs sem fjallar um fangelsisminjasafn á Eyrarbakka. Öll eintök af blöðum fanga ættu heima á slíku safni.

En í þeim blöðum sem gefin voru út á Litla-Hrauni á níunda og tíunda áratug síðusta aldar kennir ýmissa grasa.

Ritað var um AA-starfið, þar mátti lesa smásögur, hugleiðingar um fangelsismál, greinar um að breyta líferni sínu, pistla um mannréttindamál, umfjöllun um reynslulausnir, og efnt var til smásögusamkeppni. Þá mátti lesa gamansamar auglýsingar eins og þessa: „Burðardýr óskast. Miklir peningar fyrir þann rétta. Þetta er skemmtiferð til Amsterdam.

Hafið samband við strákana á Fyrirmyndagangi 3-A.“

ReFsiglaðiR KanaR? Í júlíhefti tímaritsins (2010) The Economist er aðalumfjöllunarefni þess fangelsismál í Bandaríkjunum og ber greinin yfirskriftina Why America locks up too many people. Á forsíðu tímaritsins má sjá frelsisstyttuna bak við rimla. Í greininni kemur fram að milli 2,3-2,4 milljónir manna sitji bak við lás og slá Bandaríkjunum. Þar í landi eru fimm sinnum fleiri fangar en í Bretlandi, níu sinnum fleiri en í Þýskalandi og tólf sinnum fleiri en í Japan. Fangelsin eru troðfull og alríkisfangelsin hýsa 60% fleiri fanga en þau eru reist fyrir. Afbrotafræðingar þar vestra segja þrjá megingalla vera á kerfinu. Í fyrsta lagi fangelsa þeir of marga í of langan tíma. Í öðru lagi er sum háttsemi flokkuð að óþörfu sem glæpur. Og að síðustu eru alríkislögin sum hver svo óljós að fólki er ekki alltaf ljóst hvort það er að virða þau eða brjóta. Það lætur nærri að einn af hverjum hundrað Bandaríkjamönnum sé í fangelsi en um 1970 var hlutfallið einn á móti 400. En almenningur hefur á undanförnum áratugum krafist harðari refsinga gegn afbrotamönnum og stjórnmálamenn hafa orðið við þeim kröfum. Enginn þeirra vill fá þann stimpil á sig að hann sé linur gagnvart glæpum. Fjöldi fíkniefnabrotamanna í fangelsum hefur þrettánfaldast síðan 1980. Í greininni eru raktar nokkrar sögur fólks sem

hefur lent í klónum á fangelsiskerfinu.

Sumir læknar eru svo smeykir við að hrasa við ávísun ákveðinna lyfja að þeir láta ógert að skrifa þau út af hættu við að lenda í múrnum. Kona nokkur sem fór í fíkniefnameðferð í fangelsi og komst síðan að því að hún væri ófrísk fékk aðeins að eyða tveimur sólarhringum með barni sínu eftir fæðingu og fór síðan beint aftur í fangelsið.

Um helmingur fylkja í Bandaríkjunum býr við þau lög að síbrotamenn eru dæmdir til lífstíðarfangavistar. Þá er getið um hina umdeildu reglu „three strikes and you´re out“ (þriðja brot og þú ert búin/n að vera). En í Kaliforníu sitja 3.700 manns í ævilöngu fangelsi vegna þessarar reglu. Í Florida hefur þeim fækkað um 28% í fangelsum sem fremja alvarlega glæpi en þeim sem sitja inni fyrir „önnur afbrot“ hefur fjölgað upp í 189%. Þá telja margir Bandaríkjamenn að farið sé mjúkum höndum um hvítflibbaglæpamenn en aðrir eru á öndverðri skoðun. Dæmi er tekið í fjársvikamáli þar sem dómari réði því hvort allir tölvupóstar hins ákærða væru teknir sem eitt afbrot eða að hver þeirra væri sjálfstætt brot. Hver póstur gat kostað tuttugu ára fangelsi.

– Rætt er um kostnaðinn af þessu fangelsiskerfi en hann er óheyrilegur. Það kostar á bilinu 18.000 – 50.000 dollara að hýsa menn í fangelsi ár hvert. Hærri

talan á við Kaliforníu en til samanburðar er þess getið að kostnaður á hvern nemanda í fylkinu er aðeins sjöundi hluti þeirrar upphæðar sem fylkið ver til fangelsismála. Þá er vitnað til fræðimanna í afbrotafræðum sem eru ekki sammála um hvort refsingarnar hafi fælandi áhrif á brotamenn eða ekki. Einn þeirra sem starfar við lagaskóla Yale-háskóla telur að 10% aukning í fangelsun þýði 2% fækkun glæpa.

Annar fræðimaður telur þetta vera lægra, eða 0.5% fækkun. Þá eru um 200.000 manns í fangelsum í Bandaríkjunum sem eru fimmtugir og eldri.

Segir að samfélaginu stæði lítið ógn af flestum þeirra ef þeir yrðu látnir lausir.

VeRnD þaKKaR sTuðninginn

eR þöRF á Félagi aðsTanDenDa Fanga?

Fyrir nokkrum árum var félag aðstandenda fanga stofnað og fékk það nafnið Aðgát. Um tíma var starf félagsins blómlegt en hefur nú hin seinni ár dofnað og lá alveg niðri í fyrra.

Nú hefur verið boðað til fundar í félagi aðstandenda fanga í Grensáskirkju mánudaginn 13. desember.

Fundur hefst kl. 20.00. Á nýju ári

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

verður fundum svo framhaldið fyrsta mánudagskvöld hvers mánaðar í Grensáskirkju.

Aðstandendur fanga eru hvattir til að koma og eru fangar beðnir um að vekja athygli þeirra á fundum félagsins.

Ljóst er að ef aðstandendur mæta ekki þá er ekki þörf á félaginu að sinni. Því verður vart trúað vegna þess að á sínum

14

tíma var fólk mjög ánægt með félagið og fundi þess – og taldi þá gagnlega.

Skorað er á aðstandendur fanga að sinna félaginu og mæta. Upplýsingar um Aðgát er einnig að finna á http:// adgat.net/

A. Óskarsson Heiðargerði 8, 230 Keflavík AB Sveipur Auðbrekka 17, 200 Kópavogur Alefli ehf. Þarabakka 3, 109 Reykjavík Alhliða pípulagnir Eldshöfða 7, 112 Reykjavík Antikmunir sf. Klapparstíg 40, 101 Reykjavík Apótek Vesturlands Smiðjuvegi 33, 300 Akranes Arkform Ármúla 38, 105 Reykjavík Athygli hf. Síðumúla 1, 108 Reykjavík Árbæjarapótek Hraunbæ 102b, 110 Reykjavík Árvík hf. Garðatorgi 3, 210 Garðabær Ása Marinósdóttir Lyngholti 3, 621 Dalvík Bifreiðastöð ÞÞÞ Dalbraut 6, 300 Akranes Bílalökkun Kópsson Smiðjuvegi 68, 200 Kópavogur Bílasmiðurinn Bíldshöfða 16, 112 Reykjavík Bjarni S. Hákonarsson Haga, 451 Patreksfjörður Björn Harðarson Holti 1, 801 Selfoss Björnsbakarí Efstalandi 26, 101 Reykjavík Borgarbyggð Borgarbraut 11, 310 Borgarnes

Bókasafn Garðabæjar Garðatorgi 7, 210 Garðabær Bókasafn Vestmannaeyja Box 20, 900 Vestmannaeyjar Bókhalds- og tölvuþjónustan Böðvarsgötu 11, 310 Borgarnes Brimrún ehf. Hólmaslóð 4, 101 Reykjavík Bruggsmiðjan Öldugötu 22, 621 Dalvík Búaðföng Stórólfsvelli, 860 Hvolsvöllur Búnaðarsamband A-Hún. Húnabraut 13, 530 Hvammstangi Byggðaþjónustan Box 97, 202 Kópavogur Dalakofinn Fjarðargötu 13-15, 220 Hafnarfj.

DMM Lausnir Iðavöllum 9b, 230 Keflavík Dúnhreinsun Digranesvegi 70, 200 Kópavogur Eldhús sælkerans Sólvallagötu 11, 101 Reykjavík Elliheimilið Grund V/Hringbraut, 101 Reykjavík ENNEMM Brautarholti 10, 105 Reykjavík Fasteignasalan Húsið Suðurlandsbraut 50, 108 Reykjavík Faxaflóahafnir Tryggvagötu 17, 101 Reykjavík Ferðaþjónustan Lóni, 781 Höfn í Hornafirði Ferskfiskur ehf. Bæjarhrauni 8, 220 Hafnarfjörður

15

Félagsbúið Fagurhlíð Fagurhlíð, 880 Kirkjubæjarklaustur Fiskiðjan Bylgjan Bankastræti, 355 Ólafsvík Fínpússning Rauðhellu 13, 221 Hafnarfjörður Flokkun ehf. Furuvöllum 1, 600 Akureyri Flóð og fjara Eyrarbraut 3a, 825 Stokkseyri Flúðir Box 381, 602 Akureyri Frost Culture Company Furugrund 40, 200 Kópavogur Garðabær Garðatorgi 7, 210 Garðabær Gistiheimilið Syðra-Langholt Syðra-Langholti, 845 Flúðir GP Arkitektar Austurstræti 6, 101 Reykjavík Guðnabakarí Austurvegi 31b, 800 Selfoss Gullsmiðurinn í Mjódd Álfabakka 14, 109 Reykjavík Hafgæði Fiskislóð 47, 101 Reykjavík Hafnarfjarðarhöfn Óseyrarbraut 4, 220 Hafnarfjörður Hagall ehf. Laugavegi 170, 101 Reykjavík Haraldur Jónsson Ásbrandsstöðum, 690 Vopnafjörður Hárgreiðslustofan Miðleiti 7, 103 Reykjavík Háskólabíó v/Hagatorg, 107 Reykjavík

Verndarblaðið 2. tbl. 2010

Pantone 287

CMYK

Þönglabakka 4 · Sími: 411 7040 www.namsflokkar.is

Svo lengi lærir sem lifir Námsflokkar Reykjavíkur bjóða fullorðnum Reykvíkingum, 16 ára og eldri, ný tækifæri

jón egilsson hdl.

Knarrarvogi 4

til náms og náms- og starfsráðgjöf. Áhersla er á einstaklingsmiðað nám, við

Murari.is

hæfi hvers og eins. Stefnt er að því að með aukinni menntun öðlist nemendur aukinn sjálfsstyrk og lífsgæði.

VeRnD þaKKaR sTuðninginn Henson Brautarholti 8, 105 Reykjavík Herrafataverslun Birgis Fákafeni 11, 108 Reykjavík Héraðsbókasafn Box 20, 860 Hvolsvöllur HGK ehf. Laugavegi 13, 101 Reykjavík Hitaveita Egilsstaða & Fella Einhleypingi 1, 700 Egilsstaðir Hjálpræðisherinn Garðastræti 38, 101 Reykjavík Hlaðbær Colas Gullhellu 1, 221 Hafnarfjörður Hornabrauð ehf. Dalbraut 10, 780 Höfn í Hornafirði Hótel Djúpavík Árneshreppi, 524 Árneshreppur Hótel Framnes Nesvegi 6, 350 Grundarfjörður Hótel Stykkishólmur Borgarbraut 8, 340 Stykkishólmur Höfðakaffi Vagnhöfða 11, 112 Reykjavík Hörður V. Sigmarsson Reykjavíkurvegi 6, 220 Hafnarfjörður Ísafjarðarbær Box 56, 400 Ísafjörður Ísfélag Vestmannaeyja Strandvegi 28, 900 Vestmannaeyjar Ísfugl ehf. Reykjavegi 36, 270 Mosfellsbær Ísgát Austurtanga 2, 600 Akureyri Íslandsstofa Hallveigarstíg 1, 101 Reykjavík Íslenska félagið Iðavöllum 7, 230 Keflavík Íslenska gámafélagið Gufunesi, 112 Reykjavík Íspan Smiðjuvegi 7, 200 Kópavogur Ísver Bolafót 15, 260 Njarðvík Íþróttamiðstöð Glerárskóla Höfðahlíð, 603 Akureyri Jakob og Valgeir Grundarstíg 5, 415 Bolungarvík Kaplavæðing Hólmgarði 2c, 230 Keflavík Kaþólska kirkjan Box 489, 121 Reykjavík Keiluhöllin ehf. Box 8500, 128 Reykjavík Kemis ehf. Box 9351, 129 Reykjavík KOM – almannatengsl Borgartúni 20, 105 Reykjavík Kor ehf. Eyrartröð, 220 Hafnarfjörður Kópavogsbær Fannborg 2, 200 Kópavogur Kumbaravogur Kumbaravogi, 825 Stokkseyri Kvótabankinn Heiðarlundi 1, 210 Garðabær Litla Kaffistofan Suðurlandsvegi, 810 Hveragerði Margmiðlun Frostafold 20, 112 Reykjavík Massi þrif Suðurtanga 2, 400 Ísafjörður Málarameistarinn Logafold 188, 112 Reykjavík Miðnesheiði ehf. Flugstöð Leifs Eiríkssonar, 235 Keflavíkurflugvöllur

Mjólkursamlagið Ártorgi 1, 550 Sauðárkrókur MS Ármann Skipamiðlun Hafnarhúsinu, 101 Reykjavík Neskirkja Hagatorgi, 107 Reykjavík Neytendasamtökin Síðumúla 13, 108 Reykjavík Nonnabiti Hafnarstræti 18, 101 Reykjavík Norðri sf. Jóratúni 8, 800 Selfoss Norðurpóll Lagnabrekku, 650 Laugar Nýi tónlistarskólinn Grensásvegi 3, 108 Reykjavík Nýi Ökuskólinn Klettagötu 11, 104 Reykjavík O. Johnsson og Kaaber Tunguhálsi 1, 110 Reykjavík Opin kerfi Höfðabakka 9, 112 Reykjavík Ólafur Þorsteinsson Vatnagörðum 4, 104 Reykjavík Passamyndir Sundaborg 79, 140 Reykjavík Pétur O. Nikulásson Melabraut 23, 220 Hafnarfjörður Pétursey Flötum 31, 900 Vestmannaeyjar Rafeindastofan Faxafeni 12, 108 Reykjavík Rafgeymslan hf. Dalshrauni 17, 220 Hafnarfjörður Rafn ehf. Sóltúni 11, 105 Reykjavík Rafsvið Haukshólum 9, 111 Reykjavík Raftákn hf. Glerárgötu 34, 600 Akureyri Raftækjaþjónustan Síðumúla 9, 108 Reykjavík Raförninn Suðurhlíð 35, 105 Reykjavík Rarik Rauðarárstíg 10, 105 Reykjavík RB Rúm Dalshrauni 8, 220 Hafnarfjörður Reykjakot leikskóli Krókabyggð 2, 270 Mosfellsbær Reykjaprent Síðumúla 14, 108 Reykjavík Reykjavíkurhöfn Tryggvagötu 17, 101 Reykjavík Rótor Helluhrauni 4, 220 Hafnarfjörður Setberg Freyjugötu 14, 101 Reykjavík Seyðisfjarðarbær Hafnargötu 44, 710 Seyðisfjörður SÍBS Síðumúla 6, 108 Reykjavík Síldarvinnslan Hafnarbraut 6, 740 Neskaupstaður Sjóvélar Skútuvogi 6, 104 Reykjavík Sjúkraþjálfun Georgs Kirkjubraut 28, 300 Akranes Smárinn – söluturn Dalvegi 16c, 200 Kópavogur Snyrtistofan Dröfn Ásavegi 16, 900 Vestmannaeyjar Sólheimar Grímeshreppi, 801 Selfoss Sólrún hf. Sjávargötu 2, 621 Dalvík

SP Tannréttingar Álfabakka 14, 109 Reykjavík Sprinkler pípulagnir Bíldshöfða 18, 110 Reykjavík Staðastaðarprestakall Staðarstað, 355 Ólafsvík Starfsgreinasamand Íslands Sætúni 1, 105 Reykjavík Stilling ehf. Skeifunni 11, 108 Reykjavík Suzuki bílar Skeifunni 17, 108 Reykjavík Sveitarfélagið Garður Melbraut 3, 250 Garður Sýslumaðurinn á Akranesi Stillholti 16-18, 300 Akranes Sæfell ehf. Hafnargötu 9, 340 Stykkishólmur Tannlæknastofa Einars Skólavegi 10, 230 Keflavík Tannlæknastofa Guðrúnar Snorrabraut 29, 105 Reykjavík Tannlæknastofan heilsugæslustöðinni Hólavegi 5, 620 Dalvík Tark Teiknistofa Brautarholti 6, 105 Reykjavík Trésmiðja Stefáns Brekkustíg 38, 260 Njarðvík Umslag Lágmúla 5, 105 Reykjavík Útgerð Agnars Ægisgötu 8, 340 Stykkishólmur Vagnar og þjónusta Tunguhálsi 10, 110 Reykjavík Vaka Ármúla 44, 108 Reykjavík Valhúsgögn Ármúla 27, 108 Reykjavík VDO ehf. Borgartúni 36, 105 Reykjavík Veitingaskálinn Víðigerði, 531 Hvammstangi Verðlistinn Laugarnesvegi 74, 105 Reykjavík Verkfræðistofa Austurlands Kaupvangi 5, 700 Egilsstaðir Verkfræðitækni Mörkinni 5, 108 Reykjavík Verkalýðsfélagið Hlíf Reykjavíkurvegi 66, 220 Hafnarfjörður Verslunarmannafélag Suðurnesja Vatnsnesvegi 14, 230 Keflavík Vélsmiðjan Ásverk Grímseyjargötu, 600 Akureyri Vélvirki Hafnarbraut 7, 620 Dalvík Við og Við Gylfaflöt 3, 112 Reykjavík Vignir G. Jónsson Smiðjuvöllum 4, 300 Akranes Vistor hf. 210 Garðabær Vísindagarðurinn Tjarnarbraut 39a, 700 Egilsstaðir Vísir hf. Hafnargötu 16, 240 Grindavík Þingeyjarsveit Kjarná, 650 Laugar Þorbjörn hf. Hafnargötu 12, 240 Grindavík Þrastarhóll ehf. Kirkjubraut 10, 780 Höfn í Hornafirði Ögurvík Týsgötu 1, 101 Reykjavík