Het tijdperk van besmetting is al decennia geleden begonnen

De Italiaanse bestsellerauteur Paolo Giordano komt als eerste met een boek over het coronavirus. Te snel? In tijden van besmetting is een tijdloze oproep aan de mens om voorzichtig om te gaan met de planeet waarop hij woont.

Als er een beroepsgroep gewend is om in afzondering te werken, zijn het wel schrijvers. Zij zullen zich wellicht het makkelijkst kunnen aanpassen aan de verplichte quarantaine waartoe regeringen wereldwijd hun bevolking verplichten. Bovendien roept het coronavirus zoveel emoties op dat veel schrijvers het gevoel zullen hebben dat zij een panklaar onderwerp krijgen aangereikt. Of zoals de Italiaanse romancier Paolo Giordano noteert: ‘Ik heb besloten deze [onverwachte] leegte [in mijn agenda] te gebruiken om te schrijven. Om mijn bange voorgevoelens in bedwang te houden en een betere manier te vinden om over dit alles na te denken. Soms kan schrijven dienen als ballast om met beide benen op de grond te blijven staan.’

Bibliotheken zullen dus na heropening snel een paar kasten kunnen reserveren voor een hausse aan boeken – romans, non-fictie, kinderboeken enzovoorts – over corona, die door de wereldwijde impact van het virus de golf aan boeken over bijvoorbeeld 9/11 ver zal overtreffen. Alleen de impact van de Tweede Wereldoorlog op de boekproductie zal wel altijd onovertroffen blijven. Er kan er echter maar één de eerste zijn. En dat is Giordano, die het afgelopen decennium wereldwijde roem vergaarde met romans als De eenzaamheid van de priemgetallen, Het menselijk lichaam en De hemel verslinden. Begin april verscheen zijn korte beschouwing In tijden van besmetting, tachtig pagina’s slechts, in Nederlandse vertaling bij De Bezige Bij.

De eerste vraag is natuurlijk: is dat niet te vroeg? De Italiaan schreef zijn essay, blijkens enkele zijdelingse opmerkingen, in de eerste week van maart. In die periode was Noord-Italië sinds kort een brandhaard, legde de Italiaanse regering de eerste beperkende maatregelen op en waren in Nederland slechts een handvol bevestigde gevallen bekend. De pandemie stond aan het zeer prille begin. Het doet er niet toe, schrijft Giordano zelf. Het gaat hem om iets anders: de

reden waarom een onzichtbaar virus juist nu toeslaat en waarom iets vergelijkbaars in de nabije toekomst vaker zal voorkomen. En wat dat van de samenleving vraagt – niet alleen in deze fase waarin iedereen met social distancing moet bijdragen aan het afremmen van virus, maar ook op de lange termijn.

Hij begint weliswaar met een korte uitleg van wat de meeste mensen inmiddels hebben bijgeleerd. Wat R 0 is, bijvoorbeeld. Hoe belangrijk het is dat deze reproductieratio onder de één blijft om de verspreiding van het virus tot stilstand te brengen. Of het belang om zoveel mogelijk thuis te blijven. Ook uit de wiskundige modellen waarmee de auteur vertrouwd is, blijkt dat je daarmee de meeste mensen redt. Maar algauw maakt Giordano zijn centrale punt: deze pandemie is niet zo uniek als we geneigd zijn te denken. De mens, redeneert hij, heeft zo fundamenteel ingegrepen in de natuur dat nieuwe bacteriën, protozoën en schimmels veel sneller de kans krijgen om ziekte te veroorzaken. Dankzij het globale netwerk dat wij hebben opgericht, kunnen ze bovendien makkelijk met ons mee reizen.

Kijk ook verder dan alleen naar onszelf. Neem de olijfbomen in Apulië waar de auteur in zijn jeugd zo van hield. Twintig jaar later waren ze allemaal gedood door de Xylella fastidiosa, die zich dankzij de klimaatverandering steeds eenvoudiger over de wereld kan verspreiden. Ook dat is een pandemie die door de mens is veroorzaakt en even radicaal moet worden bestreden als COVID-19.

Als Giordano een essay schrijft onder de titel In tijden van besmetting doelt hij dan ook niet op deze maanden waarin we verschanst in ons eigen huis wachten op de komst van het verlossende vaccin. Voor hem zijn deze tijden al decennia aan de gang. En zullen ze ook decennia blijven duren als we deze pandemie niet als wake up-call zien. Die boodschap is even tijdloos als helder verwoord. TEKST: MAARTEN DESSING FOTO: DANIEL MORDZISNKI

Had Giordano echt als eerste een coronaboek? Niet helemaal. Leonon Media maakte het prentenboek Ga weg, Covid 19!, geschreven door het eigen redactieteam en geïllustreerd door Nie Hui. Via scholen en kinderopvang zijn ook de prentenboeken De Corona’s op vakantie van Eline Claeys en Hallo, ik ben Corona! van Lies Scaut verspreid. Maar dit zijn allemaal gratis digitale boeken. Vlak na Giordano verscheen een themanummer van het jeugdpoëzietijdschrift DICHTER (uitgeverij Plint) over het virus.