Zwalkend overheidsbeleid leidt tot onduidelijkheid bij Vlaamse bibliotheken

Utopia in Aalst.

Het eerste COVID-19-geval in België wordt reeds op 3 februari geconstateerd, maar vanaf begin maart begint de pandemie allengs sneller om zich heen te grijpen. Op 12 maart kondigt de Belgische overheid een aantal maatregelen af die tot 3 april van kracht blijven, waaronder het afgelasten van evenementen en het sluiten van scholen en horeca. Voor winkels geldt dat de essentiële winkels gewoon open kunnen blijven. Voor de nietessentiële winkels is dat doordeweeks toegestaan, maar in het weekend moeten zij sluiten. Op 17 maart worden de maatregelen verder verscherpt, en wordt de termijn verlengd tot 6 april: alle niet-essentiële winkels dienen nu helemaal dicht te blijven, alleen voedingswinkels, drogisterijen en apotheken mogen nog openblijven. Op 27 maart worden alle maatregelen verlengd tot en met minstens 19 april, met de mogelijkheid om deze nog zeker tot en met 3 mei te continueren.

Gezondheidsrisico’s

Bij de Vlaamse bibliotheken ontstaat al snel verwarring omdat er door de overheid aanvankelijk niet erg duidelijk gecommuniceerd wordt wat de bedoeling is. Het Ministerieel Besluit van 12 maart lijkt te suggereren dat van de openbare bibliotheken verwacht wordt dat ze tot 3 april gesloten blijven, maar de FAQ op de speciale website van FOD Volksgezondheid over het coronavirus laat daarover twijfel bestaan. In die FAQ luidt het antwoord op de vraag ‘ Kan ik nog naar de bibliotheek?’: ‘Bibliotheken zijn open op weekdagen en alleen voor het uithalen van boeken, de leeszalen sluiten. In het weekend sluiten ze.’ De overheid lijkt er dus voor te kiezen voor de openbare bibliotheken dezelfde lijn aan te houden als voor de ‘niet-essentiële winkels’. De Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) spreekt in een bericht op 15 maart over onduidelijkheid vanuit de overheid aangaande de te volgen beleidslijn en spreekt zich uit voor totale sluiting van de openbare bibliotheken. ‘Het sluiten van de bibliotheken zal mensenlevens sparen. VVBAD vraagt dat het advies op de website van FOD Volksgezondheid dringend wordt teruggeschroefd naar de oorspronkelijke versie van vrijdag 13 maart waardoor bibliotheken dienen te sluiten,’ aldus de beroepsvereniging, die toevoegt: ‘Natuurlijk is het spijtig dat schoolkinderen de tijd die vrijkomt door het opschorten van lessen niet in de bibliotheek kunnen spenderen. Maar dit is geen speeltijd. De wereld zit in strijd tegen een pandemie. Weegt het verderzetten van een bibliotheekdienstverlening op tegen de gezondheidsrisico’s voor leners, bezoekers en personeel?’ Intussen hebben verschillende Vlaamse bibliotheken hun deuren gesloten, terwijl andere een ophaal- of bezorgdienst starten. Op 17 maart roept de VVBAD de sector met klem op om tijdelijk de deuren te sluiten tot het einde van de overheidsmaatregelen. De VVBAD raadt bibliotheken aan om in te zetten op een digitale dienstverlening en daarop enkel voor dringende en noodzakelijke situaties een uitzondering te maken. Op 18 maart, nadat de overheid verdere verscherpte maatregelen bekend heeft gemaakt, doet de VVBAD nogmaals een oproep tot volledige stopzetting van de fysieke dienstverlening door bibliotheken, in weerwil van het feit dat de overheid die nog toestaat. ‘Gezien de verstrengde maatregelen die door de Nationale Veiligheidsraad genomen zijn en vanmiddag van kracht gingen, blijven wij aandringen op het volledig sluiten van bibliotheken en archieven voor bezoekers. Omwille van de onduidelijkheid over de veiligheid ervan raadt de VVBAD ook take-awaydiensten af in het belang van de volksgezondheid, ook al mogen deze volgens de maatregelen nog steeds plaatsvinden bij bibliotheken,’ aldus de beroepsvereniging.

Onrust

Ondertussen groeit op Kenniskantoor, het online platform voor de Vlaamse bibliothecarissen, de onrust. Verschillende leden pleiten voor een meer eenduidige beleidslijn en willen duidelijkere federale richtlijnen. In Vlaanderen zijn de bibliotheken over het algemeen gemeentelijke diensten en zijn het de gemeentebesturen die beslissen over de bibliotheken, waardoor de situatie aanvankelijk per gemeente verschilt. Zo zijn de bibliotheken in Brussel, Leuven, Antwerpen, Kortrijk, Roeselare, Brugge en Aalst helemaal dicht, terwijl in andere plaatsen een afhaaldienst is georganiseerd.

Conflict

Op 18 maart zijn andermaal de overheidsdirectieven aangepast. Het Nationaal Crisiscentrum maakt bekend dat de openbare bibliotheken worden beschouwd als openbare dienstverlening en gegarandeerd open moeten blijven ‘met afhaalfunctie en mits inachtneming van de maatregelen voor social distancing’. De

gouverneurs dienen toe te zien op het feit dat deze dienstverlening gegarandeerd blijft. Veel bibliotheken blijven desalniettemin vooralsnog helemaal gesloten, andere besluiten zelf de nieuwe oekaze te volgen en heropenen de dienstverlening in de vorm van een afhaaldienst. Maar in Oost-Vlaanderen komt het tot een conflict tussen de provinciale overheid en sommige lokale overheden en bibliotheken als waarnemend gouverneur Didier Detollenaere vast wil houden aan deze nieuwe richtlijn, terwijl sommige bibliotheken helemaal dicht willen blijven. Met name in Aalst leidt dit tot spanningen. Detollenaere zegt in Het Laatste Nieuws: ‘De richtlijnen zijn duidelijk, de steden en gemeenten moéten een afhaaldienst voor boeken voorzien. De federale overheid legt dat op, en er zijn sancties voor wie dat niet zou doen.’ Desondanks houden bijna alle Oost-Vlaamse bibliotheken aanvankelijk de deuren gesloten, al kondigen verschillende bibliotheken na enkele dagen voor een latere datum wel een afhaalservice aan. In Aalst weigeren de burgemeester en bibliotheek Utopia lang om gehoor te geven aan de druk van de provinciale overheid. Burgemeester Christoph D’Haese van Aalst zegt op 24 maart tegenover de VRT: ‘We zitten elke dag samen met de Aalsterse veiligheidsraad en wij hebben geoordeeld dat we niet kunnen ingaan op de vraag van de gouverneur. Ik snap niet dat hij dat vraagt. Het is onveilig, er zouden te veel mensen samenkomen in de bib. Bovendien gaat het in tegen het federaal verbod op niet-essentiële verplaatsingen.’ Uiteindelijk maakt Utopia op 1 april toch de keuze om met ingang van maandag 6 april de mogelijkheid te bieden materialen online te reserveren die op afspraak individueel bij de bibliotheek kunnen worden afgehaald. De materialen kunnen niet teruggebracht worden. Utopia volgt daarmee de lijn die de meeste Vlaamse bibliotheken na de aanvankelijke verwarring zijn gaan volgen. Sommige bibliotheken, zoals die in Antwerpen en Muntpunt Brussel, blijven echter helemaal gesloten (voor zover bekend is op het moment van schrijven op 6 april). De VVBAD reageert op 23 maart nogmaals afwijzend op de (op 18 maart aangepaste) richtlijnen: ‘Ondanks het duidelijk standpunt van de VVBAD en onze vraag om bibliotheken te sluiten in de strijd tegen het coronavirus, besliste de overheid hier anders over. (...) Uiteraard ondersteunen wij als beroepsvereniging de idee dat de bibliotheek een essentiële dienstverlening biedt. Die dienstverlening gaat ook veel verder dan het zijn van een afhaalpunt voor boeken. Het verderzetten van de normale dienstverlening is momenteel onmogelijk, daarom is en blijft de aanbeveling van de VVBAD om de bibliotheek te sluiten en in te zetten op een stevige digitale dienstverlening,’ aldus de beroepsvereniging. Als de onrust weer een beetje geluwd is, merkt een bibliothecaris - verwijzend naar het besluit van enkele jaren geleden tot het schrappen van de gemeentelijke verplichting om een lokale bibliotheek in te richten en in stand te houden - op Kenniskantoor enigszins cynisch op: ‘Geweldig toch! Een gemeente is niet langer verplicht om nog een bibliotheek te hebben. In het cultuurdecreet komt de bibliotheek niet meer voor, maar nu moet die niet meer noodzakelijke bibliotheek wel open zijn. Enfin het zal wel niet de enige rare logica zijn waar deze crisis ons mee confronteert…’ TEKST: BART JANSSEN FOTO: DELFINO SISTO LEGNANI EN MARCO CAPPELLETTI