Alex Elaut brengt in nieuw boek de Antwerpse Art Nouveau in kaart

Dat het sinds 2013 op 10 juni de jaarlijkse Wereld Art Nouveau Dag is, komt omdat die dag de sterfdatum is van zowel Antoni Gaudi als zijn Hongaarse evenknie Ödön Lechner, overleden in respectievelijk 1926 en 1914. Twee dagen eerder, op 8 juni, werd het nieuwste boek van Alex Elaut voorgesteld, ‘Art Nouveau Architectuur in Antwerpen’. (Marcel SCHOETERS) ontstonden uit de stadsuitbreiding na het slechten van de Spaanse Omwalling. Je vindt ook huizen en gebouwen op het Zuid, in de wijk rond de Markgravelei, maar ook in Oud-Borgerhout, Deurne, 2060 (de Marbaixstraat en de straten rond het Sint-Jansplein) en zelfs aan de andere kant van de Ring.

VOORGEVEL woonde o.m. in de Van Diepenbeeckstraat 88 en de Lange Leemstraat 15. Het voormalige atelier van Gauchie in de Brusselse Frankenstraat, in de schaduw van de Cinquantenaireboog, is een AN hotspot.

Vaak blijft de stijl in Antwerpen beperkt tot de voorgevel. Een doorgedreven verderzetting ervan in de inrichting en het meubilair blijft meestal achterwege. Voor de klassieke indeling werd de traditionele enfilade (achter elkaar geplaatste kamers) aangehouden.

Kenmerkend voor de Art Nouveau is dat de architecten kleur in de gevel wisten te brengen. Dat deden ze onder meer door het gebruik van natuursteen – op Zurenborg vaak breuksteen - en het aanbrengen van versieringen in friezen en medaillons. Zowel in het boek als tijdens de voorstelling gaf Alex Elaut de ruimte aan twee specialisten ter zake.

De voorstelling vond plaats in de tot ontspanningsruimte omgebouwde kapel van het WZC Nottebohm in de Biartstraat. Elaut herinnerde eraan dat 2023 het jaar van de Art Nouveau is, omdat het eerste huis in die revolutionaire stijl in 1893 in Brussel werd gebouwd.

In Antwerpen geldt het huis ontworpen door Alexis Van Mechelen op de Mechelsesteenweg 193 als eerste voorbeeld, hoewel Van Mechelen een jaar eerder al duidelijk naar de stijl verwees in de Zwartzustersstraat 44. “Antwerpen telt meer dan 200 Art Nouveaugebouwen, maar is geen lid van het Art Nouveau Network. Brussel wel en ook Mons, dat maar één AN-gebouw heeft”, zegt hij.

Uit het boek blijkt nog eens duidelijk dat Art Nouveau zich niet beperkt tot Zurenborg, dat nog wel een uitgesproken rol toebedeeld krijgt. De stijl duikt op in alle wijken die

Dr. Mario Baeck legde uit dat de opdrachtgevers voor de huizen voor de polychromie op de gevels de keuze hadden uit drie oplossingen. De duurste daarvan was mozaïek, in steentjes of glas, dat het best bestand is tegen de tand des tijds, hoewel er daar nu meer dan 100 jaar later ook restauratiewerk aan te pas moet komen.

Tegels zijn mogelijk nog sterker, maar hadden als nadeel dat de naden altijd zichtbaar bleven. De goedkoopste oplossing was de sgrafitto-techniek, waarbij de motieven in een natte onderlaag werden gekrast en daarna geschilderd. Daar zijn er veel van verdwenen, maar de laatste jaren begint het tij toch te keren. Zo is de bekende varkenskop in de Cobdenstraat 34 momenteel verdwenen, maar hij komt in volle glorie terug.

GAUCHIE Het ontwerp daarvan is van de meest beroemde sgraffito-ontwerper, Paul Gauchie, die weliswaar in Ath is geboren, maar zijn jeugd heeft doorgebracht in Antwerpen, waar hij ook zijn opleiding heeft doorlopen. Hij

Het hoofdstuk over Gauchie in het boek is van de hand van Tom Peeters. Op Zurenborg zijn ook de friezen op het gebouw van De Lijn aan de Draakplaats en in de Grotehondstraat van zijn hand. Ze werden in 2003 gerestaureerd. Uit diepgaand onderzoek blijkt dat heel wat huizen op de Cogels-Osylei oorspronkelijk met Gauchie-friezen waren versierd.

WANDELING

De Antwerpse architecten die Art Nouveau-woningen hebben ontworpen, tekenden net zo goed voor Neo-Rococo, Eclecticisme en andere stijlen. Helaas is er heel wat afgebroken. Een deel van het uit 5 huizen bestaande complex ‘De 5 Werelddelen’ van Frans Smet-Verhas, beter bekend als ‘Het Bootje’ op de hoek van de Plaatsnijdersstraat en de Schildersstraat bij voorbeeld en het door Gauchie versierde Hotel Mertz & Cie op de hoek van de Plaatsnijdersstraat en de Beeldhouwersstraat.

Een bijzonder moment tijdens de boekvoorstelling was toen Mevrouw Christina De Jongh het originele lastenboek voor het huis ‘Boreas’ in de Transvaalstraat overhandigde aan het Vlaams Architectuur Instituut (VAI). Het huis staat momenteel te koop, maar het is 70 jaar lang in de familie geweest.

Eén dag na de presentatie van het boek werd het startschot gegeven van de nieuwe wandeling ‘Art Nouveau langs de IJzeren Weg’, langs beide kanten van de spoorlijn tussen de Stanley- en Cuperusstraat en de Oostenstraat.(*) Enkel voor groepen te boeken.

(*) Zie: https://experienceantwerp.be/nl/ aanbod/stads wandelingen/architectuur/ antwerpse-stadsgidsen/art-nouveau-langsde-ijzeren-weg/

INFO:

Alex Elaut, Art Nouveau

Architectuur in Antwerpen

Drukkerij Uitgeverij EPO-Berchem

ISBN-nummer 978946478246

€ 28