r
B G
ri
G
az
a
te b e
A ldiz k i a r
Gazteberri #105 2015 Maiatza/Ekaina
IKTen gehiegizko erabilera
Botilioi elektronikoa
r
B G
ri
G
az
a
te b e
A ldiz k i a r
Aurkibidea Politika publikoak gazteriaren mesederako
06
Elkarrizketa.
Leire Urkidi
08
ARGITARATZAILEA:
Zientzia.
Meteorito erraldoien mehatxua
10
Euskara
© Shareak Kultur Elkartea Lege Gordailua: Bi-1151-04 Tlf: 94 424 75 94 Faxa: 94 415 74 52 eposta: gazteberri@unionline.info http://www.gazteberri.info Erredakzioa: Iparragirre, 17, 1.esk. 48009-Bilbao. Koordinatzailea: Jon Mikel Zabalegi Testuak eta diseinua: Shareak Laguntzaileak: Nerea Segura, Gotzon Sanchez, Ziortza Carranza, Peio Saez de Lafuente, Naiara Pardo, Jon Lasa, Patricia Aldama. Argazkiak: Amaia Garcia, Markel Redondo, Alejandro Boyero, Artxiboa Publizitatea: 696935662 Banaketa arduraduna: Lourdes Sánchez Shareak Kultur Elkarteak ez du Gazteberri Aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik derrigor bere gain hartzen
EKINTZA HONEK EUSKO JAURLARITZAKO KULTURA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA HEZKUNTZA SAILEKO LAGUNTZA JASO DU
HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILA Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza
DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN, POLÍTICA LINGÜÍSTICA Y CULTURA Viceconsejería de Política Lingüística
12
13. Zer jan, hura izan.
Botilioi elektronikoa
14 Aisia
Sexua
18 Teknologia Berriak
26
19. Txorroskiloa.
20 Denbora pasak
28
Gazteberriak Einstein eta Hitler, historia unibertsaleko heroi eta gaizkile nagusienak, hurrenez hurren
‘Ekiten’ programako proiektu onenen sariak banatu ditu MUk
Mundu guztiko ia 7.000 ikaslek 40 pertsona eta gertakizun historiko ebaluatu dituzte Einstein, Ama Teresa, Gandhi, Martin Luther King, Newton, Jesus, Mandela, Edison, Lincoln eta Buda dira munduaren historiaren heroi nagusienak. Gaizkileetan, berriz, lehenengo hamar postuetan Adolf Hitler, Osama bin Laden, Saddam Hussein, George Bush (semea), Stalin, Mao, Lenin, Genghis Khan, Saladino, Quin enperadorea eta Napoleon daude. Heroi eta gaizkileen sailkapen hori munduko zenbait unibertsitatek (tartean UPV/EHU) lankidetzan egindako azterlanaren emaitza da. Nazioarteko ikerketan unibertsitateko 6.902 ikasle boluntariok parte hartu dute. Lanaren oinarrian dago gazte horiek historia unibertsaleko 40 pertsona eta gertakizun garrantzitsuren inguruan egindako ebaluazioa. Emaitzak Plos One zientzia
aldizkarian argitaratu dira, eta berretsi egin da irudi historikoak lagungarri direla lezio moralak transmititzeko oinarria sortzeko. Halaber, ikusi da gertakizunek jarduteko arauak eratzen dituztela.
March of Dimes fundazio estatubatuarrak 230.000 dolar eman dizkio UPV/EHUko ikerketa bati March of Dimes emakume haurdunen eta haur txikien osasun orokorra sustatzeko helburua duen fundazioa da. Erakunde horrek, 230.000 dolar emango dizkio Ikerbasqueko irakasle Ugo Mayor-en zuzendaritzapean UPV/EHUko Biokimika Sailean Angelmanen sindromeari buruz (gaixotasun horren ezaugarrietako bat umeen garapenean ematen den atzerapena da) garatzen ari diren ikerketari. Diru laguntza garrantzitsu horri esker, bi ikertzaile kontratatu ahalko dira hiru urterako, eta, hala, ikerketa talde hori 2012tik egiten ari den ikerlanetan aurrera egiteko berme gehiago egongo da. Angelmanen sindromeak 15.000 jaioberritik bati eragiten dio; haurrak normal garatzeko arazoak, komunikatzeko zailtasunak, mugimenduaren koordinazio falta eta orekari eusteko eta mugitzeko arazoak eragiten ditu. Horrez gain, gaixotasun hori duten haurrek lo egiteko arazo larriak izan ohi dituzte.
4
Pasa den ekainaren 16an, Mondragon Unibertsitateak ‘Ekiten’ ekintzailetzaprogramako enpresa-proiektu onenen sariak banatu zituen. Lehiaketa honen xedea ikasleengan ekintzailetzaren kultura txertatzea da, modu horretan, ikasleak euren enpresak sortu eta negozio berriak abian jartzeko gai izan daitezen. Aurtengo edizioan hiru kategoria antolatu dira: Enpresa Ideia Berriak; Landa Ingurunea Garatzeko Ideiak eta Proiektuak; eta Pertsonen Eguneroko Bizitza errazteko Ideia eta Zerbitzu Berritzaileak. Horrez gain, iazko ediziotik beste kategoria bat dago: Latinoamerikako proiektuak. Kategoria bakoitzeko talde irabazleak 1.000€ eskuratu ditu, eta bigarren eta hirugarren sailkatuek, berriz, 500€ talde bakoitzeko. Programako epaimahaiak proiektu bideragarrienak eta enplegu eta aberastasun gehien sortzeko gaitasuna dutenak aintzat hartu ditu irabazleak aukeratzean. Guztira Mondragon Unibertsitateko 231 ikaslek eta Latinoamerikako unibertsitateetako 45 ikaslek hartu dute parte. MUkoek 68 proiektu aurkeztu dituzte eta ikasle latinoamerikarrek 14. Clap shoes deritzon proiektuak irabazi du lehen saria Enpresa Ideia Berrien kategorian; oinetako tradizionalak era iraunkor eta berritzaile batean egitea du xede proiektuak. Ortuz-ortu ekimenak, berriz, bigarren saria eskuratu du (lehenengoa eta hirugarrena hutsik geratu dira) Landa Garapenerako Ideia eta Proiektuen kategorian; ekimen horren bidez, nekazaritzako ekoizleak harremanetan jarriko lirateke seme-alabak landa-eremuaren balioetan hezi nahi dituzten gurasoekin. Azkenik, Three 2 one kanping denda proiektua izan da irabazlea Pertsonen eguneroko bizitza errazteko proiektuen kategorian.
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
NUPek Espezialista Titulu Berekia Ariketa Fisikoan eta Osasunean emango du 2015/16 ikasturtean
DUko ikasleek odol emaileak lortzeko komunikazio kanpaina jarri dute abian Eman ezazu agortzen ez den tanta! lelopean garatu da kanpaina Aurten ere, Deustuko Unibertsitatearen Donostiako campuseko Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako laugarren mailako ikasleek, Gipuzkoako Odol Emaileen Elkartearekin batera, “Komunikazioko zuzendaritza estrategikoa” irakasgaiaren barruan, komunikazio kanpaina bat jarri behar izan dute abian, Gipuzkoako gizartea eta unibertsitateko kideak odola ematearen garrantziaz jabetzeko. Kanpainak bi helburu izan ditu; batetik, bi egunetan 100 odol emate lortzea; eta, bestetik, epe luzerako odol emaileak
erdiestea, epe motzean gipuzkoarrak hornitzeko adina odol erreserbak ziurtatzeko. Eman ezazu agortzen ez den tanta! leloaren inguruan, unibertsitateko elkarteak odola ematea lortu nahi izan da, eta baita aldiroko konpromiso horri erantzungo dioten odol emaileak erdiestea ere. Horrela, kanpainak bi egun horietan 100 pertsonak baino gehiagok odola ematea lortu nahi du, 10 odol emaile beste noizbait ere emaile izandakoak izatea eta 5 pertsonak izena ematea Gipuzkoako Odol Emaileen Elkartean.
Drogen menpekotasuna aztergai Nafarroako Unibertsitateko Uda Ikastaroetan Nafarroako Unibertsitateak antolatzen dituen Uda Ikastaroen barruan ‘¿Qué sabemos de las drogas de abuso?’ izenburua duen ikastaroa burutu da hil honen erdialdean. Bertan, droga ezagunenak sor ditzaketen menpekotasunen inguruan sakondu nahi izan da. Elena Puertak azaldu duenez, alkohola edota heroina bezalako droga depresoreek askoz ere menpekotasun fisiko handiagoa eragiten dute, adibidez, kokaina bezalako droga estimulatzeileekin alderatuz. Droga estimulatzaileek, berriz, menpekotasun psikologikoa eragingo lukete. Ikastaroan azaldu dutenez, drogak oso modu desberdinetan sailka daitezke: legalak eta ilegalak, naturalak edo sintetikoak... baina kasu guztietan neurrigabeko drogatzat hartzen dira psikoaktiboak direlako eta hauen kontsumoak sortzen duen plazera dela eta hau errepikatzera bultzatzen dute.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
Espezialista Titulu Berekia Ariketa Fisikoan eta Osasunean emango du 201516 ikasturtean Nafarroako Unibertsitate Publikoak. Mikel Izquierdo Redín NUPeko Fisioterapiako katedradunak zuzenduko du urritik aurrera irakatsiko den titulua. Hau presentziala izango da eta izena emateko epea jada zabalik dago unibertsitatearen webean. Osasun arloko profesionalek (fisioterapia, erizaintza, medikuntza edo orotariko ariketa fisikoaren profesionalak) ariketa fisikoa egiteko agintzen dutenez osasuna hobetzeko, gero eta profesional gehiago behar dira, proposatzen den titulazioaren funtsezko xedea diren esparru zientifikoetan zorrotz prestatuta daudenak. Horrez gain, profesional horiek ikerketa lana indartu eta garatu behar dute beren jarduera hobetzeko eta lanean bikaintasuna erdiesteko, eta metodo zientifikoaren aplikazioan oinarritutako printzipio teorikoen, printzipio praktikoen eta balioespen printzipioen eztabaidarekin lotutako trebetasunak garatu behar dituzte. Bizitza modernoko patologiak prebenitzeko edo hobetzeko bizi-aztura osasungarrietan prestatutako profesionalen gizarte-eskaria geroz eta handiagoa da, bai esparru publikoan, bai esparru pribatuan. Hori dela eta, gisa horretako programa bat sortzeak interes estrategiko handia dauka Osasun Zientzien eta bizi kalitaterako eta osasuna hobetzeko teknologien esparruan. Titulu hau Fisioterapia, Kirolaren Jarduera Fisikoaren Zientziak, Giza Nutrizioa eta Dietetika, Erizaintza edo Medikuntzako lizentziadun, graduatu edo diplomadunei bideratuta dago. Programaren egitura bederatzi modulutan banatuta dago, eta modulu horietan prestakuntza teorikoa eta nahitaezko saio praktikoak eta borondatezkoak uztartzen dira. NUPeko irakasleek eta osasun arloan esperientzia handia duten kanpoko profesionalek emango dituzte eskolak.
5
Erreportajea Nola lagun dezakete erakunde publikoek?
Politika publikoak gazteriaren mesederako Etxebizitza, enplegu eta gizarte babesaren arloetan gehien inbertitzen dituzten herrialdeetan emantzipazio-tasak altuagoak dira Pasa den ekainaren 19an, UPV/EHUko Uda Ikastaroen barruan, euskal gazteriak bere eskubideak bermatzeko dituen zailtasunak aztertu ziren, bereziki, bizitza autonomo baten eraikitze prozesuarekin zerikusia duten horiek. Azken urteetan bizi izan dugun krisiaren ondorioz den testuinguruan emantzipazioa eta autonomiaren bidez gazteek hiritartasun politiko, ekonomiko eta sozial osoa izateko eskubidea egunerokotasun handia duen gaia da. Arartekoak antolatuta, ‘Dificultades de la juventud vasca para el ejercicio efectivo de sus derechos de ciudadanía, especialmente los ligados a la construcción de su proyecto de vida autónoma’ izenburupean garatu zen ikastaro horretan, legeak aurreikusten duenaren eta errealitatean ematen denaren artean diren aldeetan sakondu zen. Izan
6
ere, edozein pertsonaren erabateko garapenerako funtsezkoa da bizitza duin bat eraikitzeko aukera izatea. Azken urteetan bizi izan dugun krisi ekonomikoa eta, honen ondorioz, lan merkatuan izan diren aldaketak direla eta, gazteek zailtasun handiei egin behar izan diete aurre bizitza autonomo bat garatu ahal izateko. Hau, noski, ez da gazteriari soilik dagokion arazoa baina, gazteriaren kasuan, lan merkatuan barneratzeko dituen zailtasunak direla medio, baliabide ekonomikoak ez dira nahikoak izaten ez emantzipatzeko eta ezta bizitza autonomo bat garatzeko ere. Emantzipazioa hainbat faktoreen arteko interakzio desberdinen emaitza da baina, azterlan desberdinek agerian utzi duten moduan, erakunde publikoetatik garatzen
diren (etxebizitza eta enplegu) politikek eragin zuzena dute. Horrela, Gazteen Euskal Behatokiak aurkeztu berri duen ‘Krisialdia eta gazteen emantzipazioa Europan. Azterketa bat ongizate-estatuaren eredutik’ ikerlanaren arabera, Europan, etxebizitzaren, enpleguaren eta gizarte babesaren arloetako politika publikoetan gehien inbertitzen duten herrialdeetan gazteen emantzipazio-tasa altuenak ematen dira. Aipatu ikastaroan, Bartzelonako Universidad Autónomako Joan Subiratsek argi utzi nahi izan zuen aurreko urteetako paradigma eta eskemak jada ez direla erabilgarri izango. Izan ere, sartu berri garen garai honetan, prekarietatea eta lanaren aldizkakotasuna nagusituko dira. Honen aurrean, administrazio maila desberdinetatik
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
Emantzipazioa eta enplegu eta etxebizitza politikak, ongizate estatuen ereduen arabera (2011. urteko datuak) Estatu eredua
Sozialdemokratikoa Korporatibista Liberala Komunismo ostekoa Mediterraneokoa
Herrialdea
Finlandia
Gurasoekin bizi den 18-34 urteko gazteen %
Enplegu politika aktiboetara bideratzen den BPGaren %
Alokaiuru sozialean bizi diren gazte emantzipatuen %
Etxebizitza ordaintzeko laguntzak jasotzen dituen gazte emantzipatuen %
19,9
0,84
26,1
38,9
Suedia
25,7
0,80
-
9,2
Frantzia
33,3
0,68
25,0
35,1
Belgika
40,9
1,39
9,7
2,4
Irlanda
43,8
0,74
15,4 (1)
15,6 (2)
Erresuma Batua
38,6
0,04 (1)
18,2
14,2
Txekia
52,8
0,18
16,3 (2)
3,1
Hungaria
61,9
0,35
5,6
12,2
Italia
62,3
0,31
4,1
3,8
Espainia
53,3
0,69
2,8
5,4
(1) 2009. urteko datuak (2) 2010. urteko datuak Iturria: Gazteen Euskal Behatokia.
garatu izan ohi diren enplegu politika desberdinek eragin eskasa izan dute. Ildo horretan, UPV/EHUko Zuzenbide Fakultateko Juan Pablo Landaren aburuz, funtsezkoa da hezkuntza etaparen amaiera eta lan merkaturatzearen arteko transizioa ondo kudeatzea. Bizipen eskasagoak dituzten pertsonak izanik, gazteek bere familiaren (aukera izatekotan) eta erakunde publikoen laguntza mesedegarri izan dezakete etapa hori ahalik eta modurik arrakastatsuenean osatzeko. Euskadiko Gazteriaren Kontseiluko Itsaso Anduezak enplegu duin bat izateak duen garrantzia azpimarratu zuen ikastaroan. Anduezak azaldu zuenez, gazte enpleguaz hitz egiten denean, zoritxarrez, hala nolako enpleguetaz hitz egiten da, soldata baxuekin, kontraturik gabe... Anduezak
gazte enpleguaren kasuan prekarietatea nagusi dela salatu zuen eta ez hori bakarrik, erakunde publikoek baldintza hauek legez onartzen dituztela ere kritikatu zuen EGK-ko kideak, beste gizarte sektoreentzat onartuko ez liratekeen baldintzak gazteen kasuan ontzat ematen direlako. Baldintza horiekin guztiz ezinezkoa da etorkizunerako proiektu bat eraiki ahal izatea.
Emantzipazioa berandu EAEn Eustatek emandako azken datu demografikoen arabera, batez beste, euskal gazteak 30 urterekin emantzipatzen dira. Adin horretatik behera oso gutxi dira emantzipatzea lortzen duten gazteak, batez ere, diru sarrera egonkor eta nahikoak ez dituztelako eta gure erkidegoan etxebizitzaren prezioek oso altuak izaten
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
jarraitzen dutelako. Gazteen Euskal Behatokiko kide den Nieves Corcuerak Donostian azaldu zuenez, gazteriak lan merkatuan pairatzen duen egoerak okerrera egin du krisia hasi zenetik. Enplegua duten gazteen kopurua jaisteaz gain, Corcuerak aldi baterako lana eta behin-behinekotasuna hazi direla azaldu zuen. Ondorioz, lana duten gazteen batez besteko soldata 1.000â‚Ź ingurun kokatzen da. Datu hauek aintzat hartuta errazago uler daiteke emantzipatutako gazteen %70etik gora bikotekidearekin alokairuan bizi behar izatea. Etxebizitza jabetzan erostea utopia bilakatzen ari den sasoi honetan, gazteen %20k gain-esfortzu ekonomikoa (bere diru-sarreren %40tik gora etxebizitza ordaintzera bideratu) burutu behar du hipoteka edo alokairua ordaintzeko.
7
Elkarrizketa
Leire Urkidik, Iñaki Barcenarekin batera, UPV/EHUko Uda Ikastaroen barruan burutu den ‘Trantsizio energetikoa Euskal Herrian: Iraunkortasuna eta demokrazia energetikoa’ ikastaroa zuzendu du. Bertan, gaur egun indarrean den modelo energetikoaren inguruan eta beharrezkoa izango den eredu aldaketaren inguruko hausnarketa burutu da.
LEIRE URKIDI
“Egun mundu mailan den energia kontsumoa murriztu behar da halabeharrez” UPV/EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea Egun indarrean den modelo energetikoa zaharkitua eta bidegabekoa dela defendatzen duzu. Zergatik? Egun nagusi den eredu energetikoa, hein handi batean, erregai fosiletan oinarritzen da. Erregai hauek finitoak dira eta hainbat aditu jada hasi da eskasiaren garaira iritsi garela esaten. Erregai hauek eskasagoak izango direnez, eskaintza ere jaitsiko da eta ezin izango dugu orain arte adina energia kontsumitu, ez behintzat erregai hauetatik eratorritakoa. Bestalde, indarrean den eredu honek oso ondorio ekologiko eta sozial handiak ditu. Aldaketa klimatikoarena dugu, seguruenik, esaten dudan honen adibiderik esanguratsuena. Gainera,
8
petrolioa erauzten den tokietan eragin ekologiko eta sozial handiak izaten dira. Gure artean, orain, fracking-aren inguruko eztabaida dugu honek sor ditzakeen kalte ekologikoak ahazten direlarik. Azken finean, energia ez da ongizaterako baliabide gisa hartzen; energia merkatuan sal daitekeen eta etekin handiak ematen dituen baliabidetzat hartzen da eta enpresa handiek gai honen inguruko politikak baldintzatzen dituzte. Garbi dago egunen batean erregai fosilen eredu hori amaitu egingo dela. Horrek beste modelo baterako transizio batera behartzen gaitu. Nolakoa izan beharko litzateke transizio hori?
Gaur egun jada transizio horretan gaudela saldu nahi digute, gas naturala transizio horren ardatz dela esanez. Nik ez dut uste hori hala denik, izan ere, gas naturala ere baliabide finitoa da eta, beranduago bada ere, amaituko da noizbait. Funtsezkoa da energia berriztagarrietan oinarritzen den eredu batera jotzea, eta zenbat eta lehenago egin, hobeto. Zoritxarrez, eredu honen bidez sor daitekeen energia ez da nahikoa egun den kontsumoa asetzeko. Ondorioz, mundu mailan, baina batez ere herrialde garatuetan, den energia kontsumoa murriztu beharko da. Hau ezinbestekoa izango da eta komenigarria litzateke aldaketa hori kontzienteki egingo bagenu,
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
modu arduratsuan hartu beharko da: kalte txikien eragin dezakeen lekuak eta moduak hautatuz eta sistema deszentralizatua lehenetsiz azpiegitura handien gainetik. Energiaren hornikuntza bermatzea Europako politikarien agendan letra larriz idatzita dagoen gaia da. Euskal Herriaren kasuan, gure kontsumo maila asetzeko energia iturri garrantsitzu baten faltan, zer espero dezakegu etorkizunera begira? Euskal Herriak menpekotasun handia du gai honetan, kontsumitzen dugun ia energia guztia kanpotik ekarritakoa baita. Nafarroan zertxobait aurreratuago daude energia berriztagarrien alorrean baina EAEn ekoizpena oso baxua da. Herrialde aurreratua garen heinean eta energia kontsumo handia dugunez, nik uste dut energia berriztagarrien aldeko benetazko apostua egin beharko genukeela, gure artean ditugun baliabideak ahalik eta modurik eraginkorrenean aprobetxatuz: energia hidraulikoa, eguzkia, biomasa... Baliabide energetiko garrantsitzuen faltan, bai uste dut bestelako baliabide sozial eta ezagutza garrantzitsuak ditugula egoera horri buelta eman ahal izateko.
bestela, halabeharrez egin beharko baitugu.
nuklearra etorkizunean kontutan hartu beharko litzatekeen alternatiba denik.
Azaldu duzun moduan, energia berriztagarriekin ezin bada ditugun energia beharrak asetu, energia nuklearraren aukera aintzat hartu beharko genuke? Nire ikuspuntutik ez. Oso energia iturri arriskutsua da, berriki Fukushiman ikusi ahal izan dugun moduan. Gainera, energia nuklearra ez da energia berriztagarria bere funtzionamendurako finitoak diren lehengaiak behar baititu. Eta hondakin nuklearren kudeaketa ere kontutan hartu beharreko afera da. Hori guztia dela eta, ez dut uste energia
Gizadiaren ongizatea edota gutxieneko bizitza maila duin bat bermatzeko energia kopuru handiak behar direla kontutan hartzen badugu, nola kudeatu energia iturrien ustiaketa eta ekologiaren artean ematen den txoke edo talka? Zaila da. Eztabaida honetan ‘zer’ galderari ezezik, ‘zenbat’ eta ‘nola’ galderei ere erantzun behar zaie. Etorkizunean, teknologia mailan eman daitezkeen aurrerapenei esker, energiaren ustiaketa ingurumenarekin onberagoa izatea espero da baina beti izango da kalte ekologiko bat. Energia berriztagarrien garapenean ere erabakiak eta kudeaketa
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
Energiaren arazoari buelta emateko, sarritan, itxaropen gehienak garapen teknologikoan jarri izan dira, honen bidez, erregai mota jasangarriagoak garatzeko gai izango garelakoan edo. Teknologiak arazo hau konpontzen lagun gaitzake? Garapen teknologikoa oso garrantzitsua izan daiteke, adibidez, energia berriztagarrien kasuan, ahalik eta eraginkorren izaten laguntzeko. Egun dugun kontsumoa mantentzen ahalbidetuko digun erregairen bat aurkitzeko gai izango garen galdetzen badidazu, ez dut uste halakorik emango denik. Gero eta garbiago izan beharko genuke eredua aldatu beharra dagoela eta teknologiak hau lortzen lagundu beharko luke. Eredu aldaketa hori ez dugu zertan negatibotzat jo behar. Egoera berri batera egokitu beharrak dituen arazoak izango dira baina baita alde positibo asko ere: elkartasuna, gutxiagorekin bizitzen ikasi, kontsumismoan oinarritzen ez den gizarte bat garatu...
9
Gizadi osoarekin bat-batean akabatzeko 96 kilometroko zabalera duen arroka batek egin beharko luke talka gure planetaren kontra. Horrelako talka baten ondorioz askatutako energia dela eta planetan bizi diren izaki guztiek su hartuko luketeela aurreratu dute zientzilariek.
10
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
ZIENTZIA
Zein tamaina izan behar du meteorito batek gurekin akabatzeko? Hil honetan 325 metroko asteroide bat pasa da gure planetatik gertu Pasa den ekainaren 8an, 325 metroko zabalera duen asteroide bat pasa zen gure planetatik gertu (bere orbitaren punturik gertukoena Ilargira den distantziaren hirukoitza izan zen). Asteroide honen izena 2014 HQ124 da baina bere tamaina eta abiadura dela eta (14 kilometro segunduko) ‘The beast’ ezizena jarri diote. Kanpo espaziotik irits daitezkeen halako gorputzak dira gizadiak duen mehatxurik handienetako bat. Adituen ustetan, ‘The beast’ bezalako asteroide batek gure planetaren kontra talka egingo balu, bonba atomikoen adina energia askatuko litzateke. Garbi dago, zenbat eta tamaina handiagoa izan, orduan eta arrisku handiagoa. Baina zein tamainakoa izan beharko luke asteroide batek gizadia osoa suntsitzeko? 1997an, Coloradoko Unibertsitateko ikerlari talde batek tamaina desberdineko meteoritoen talkek zein nolako eragina izan zezaketen aztertu zuen. Ikerlari hauen arabera, 800 metroko arroka baten talkak 100.000 tona metriko TNT adina energia askatuko luke. Horrek, lurrikarak eta bestelako kalte larriak sortuko omen lituzke, baina ez egun ezagutu izan ditugun hondamendi naturalak baino garrantsitsuagoak. Tamaina bikoitza duen arroka baten talkak (1,6km), aldiz, eguzki izpiak blokeatzeko adina hauts sor lezake eta, horrek, noski, gure planetaren tenperaturan eragin zuzena izango luke. Adituen ustetan, dinosaurioen desagertzea eragin zuen meteoritoak 11 kilometroko zabalera zuen. Horrelako arroka batek mila milioi pertsona baino gehiago suntsituko lituzke bat-batean. Bizirik gertazen direnak, elikagai faltari egin beharko liokete aurre.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
11
Euskara Twitter euskararekin
2014 memoria aurkezpena
Elebidek 412 intzidentzia jaso zituen iaz Urtero gero eta kexa gehiago Pasa den ekainaren 18an Elebideren 2014ko memoria aurkeztu zen Eusko Legebiltzarrean. Elebidek euskararen inguruan ematen diren hizkuntza urraketen inguruko kexak jasotzen ditu eta baita hauei konponbidea ematen saiatu ere. Hizkuntza Politikarako sailburuorde Patxi Baztarrikak eta Herri Administrazioetan Hizkuntza Normalizatzeko zuzendari Joseba Lozanok emandako datuen arabera, iaz 412 inzidentzia jaso ziren. Aurreko urtearekin alderatuta, 53 kexa gehiago jaso ziren iaz (%14,76). Jasotako intzidentzia horietatik guztietatik, %88 kexak izan dira, %5 kontsultak, %4 iradokizunak eta
12
%3 eskariak. Kexak aztertzerakoan, bi izan dira arrazoi nagusiak: Administrazioarekin ahoz zein idatziz aukeratu den hizkuntzan harremanak gauzatu ezina eta errotulazioan antzeman diren hutsuneak. Gainera, izapidetu diren 346 kexetatik 342 kasutan (%99), euskararen erabilera ezagatik gertatu da eskubide urraketa. Lau kasutan (%1), aldiz, gaztelaniaren erabileraren ezak eragin du urraketa. Azpimarratzekoa da 2006ko urrian zerbitzu hau abian jarri zenetik, ia bikoiztu egin dela jasotako intzidentzia kopurua. Igoera hau, hizkuntza urraketen igoerarekin baino hiritarrek duten sentsibilizazio handiagoarekin erlazionatu du Baztarrikak.
Twitter eta PuntuEUS Fundazioaren arteko lankidetza dela eta bi berri interesgarri dira euskararentzat. Alde batetik, Twitterrek salto egin du .eus domeinura. Bestetik, Twitter euskara ezagutzeko beharrezkoak diren pausoak ematen ari da. Gaur egun, interfazea euskaraz den arren gizarte sareak ez du euskara aintzat hartzen eta, ondorioz, ez ditu euskaraz idatzitako txioak bereizten. Lan hori UMAPek egiten du une honetan eta, emandako datuen arabera, 7.569 erabiltzaile euskaldun aktibo daude. Egunero, batez beste, euskaraz idatzitako 10.000 txiotik gora argitaratzen dira.
Baxoa euskaraz Hegoaldeko ikasleen antzera (selektibitatea), Iparraldean ere azterketa bat gainditu behar dute goi hezkuntzara pasa ahal izateko. Estatu frantsesean hau Baxoa gisa ezagutzen da baina, Seaskako ikasleek ez dute azterketa hau euskaraz egiteko aukerarik nahiz eta urtean zehar euskaraz ikasi. Hori dela eta, azken urteetan bezala, Bernat Etxepare lizeoko ikasleek Baxoa euskaraz egiteko aldarrikapena egin dute.
Uda ikastaroa
Euskararen tokia hizkuntza aniztasunean Irailaren hasieran eta UPV/EHUk antolatzen dituen Uda Ikastaroen barruan, ‘Euskararen eta gainerakoen tokia hizkuntza aniztasunean, Koldo Mitxelenaren eta Ramón Piñeiroren ekarpenen harira’ ikastaroa burutuko da Eusko Jaurlaritzak eta Soziolinguistika Klusterrak antolatuta. Mintegi honen xede nagusia, izenburuak adierazten duen moduan, euskarak eta antzeko hizkuntzek testuinguru eleanitza batean bete behar duten tokiaren inguruko hausnarketa analitikoa burutzea da. Gainera, mintegian Koldo Mitxelenak soziolinguistikaren alorrean egindako lanetan sakonduko da. Bestalde, hizkuntza gutxiagotuak direnez, galizierak eta euskarak elkar elikatzeko duten aukera eta modua aztertuko dira, egungo globalizazio aro hizkuntza aniztunean leku propioa izateko.
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
NEREA SEGURA
Zer jan, hura izan
% 0,0-dun Gure lurrak eskura uzten dizkigun elikagaiak gozatzen ikasi beharko genuke Bartzelonan ospatutako #FreeFromFoodetik iritsi berria naiz. Bi urtez behin ospatzen den expo honetan, mundu-merkatuko ‘gabe-dun’ produktu guztiak aurki daitezke: alergeno-rik gabekoak (glutena, esnea, fruitu lehorrak, soja, arrautza...); legamia edo gari-rik gabekoak; kaloria, azukre, gantz, trans-gantz edo gatza-rik gabekoak; beganoa, GEO-rik gabekoak (genetikoki eraldatutako organismoa); gehigarririk gabe eta itzultzailearen erbikume barregarriren batengatik, preserbatibo-barik ere bai (benetan, kontserbagarririk gabeko produktuak igorriz). Milaka elikagarri eta elikadura produktuak, betikoak, eta azken berrikuntzak. Ba al zenekien karbohidratorik, proteinarik eta gantzik gabeko espagetiak daudela? Bada, ez ezazu sinets inongo berrikuntzarik denik, ekialde zaharretik iritsi direlako. Jada beste une batean kontatuko dizuet eta horrela, irakurtzen jarraitzen didazue. Lehen erakusketa-egunean, jateko “break”bat egiten nuen bitartean, gomendio askoko zentzu erreala pentsatzen hasi nintzen. Katering-zerbitzua ikusten duzuen bezala: gluten, arrautza, esneki eta intxaurrik gabeko diren janariak, eskaintzen zituen; vegano, %-0 kolesterola (nabarmen, animaliek soilik kolesterola dutelako); eta GEO-rik gabe. «Tot d’una», dena batean izanez bere leloa. Nire lehen pentsamendua “jeniala, bertakotutako mahaikide guztiak bateratuta” izan zen. Eta astiro irakurtzen hasi nintzen han eta berezko azokan eskaintzen ziren produktuen etiketatzeak. Alergiko, intolerante, begetariano edota ohikoaren desberdina den elikadura mota bat egin dezakeen edonori, horra-hor nire galderagogoeta: Beharrezkoa da, dieta osasungarri bat egiteko, elikadura konbentzionaleko elikagaiak ordezkatzea?, edo erakargarriagoa izateko? Behin alergia edo intolerantzia-ren bat diagnostikatzen digutenean, edo gure
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
elikaduran aldaketak egitea erabakitzen dugunean; “Aukera-Leiho” bat sortzen dugu. Gure elikadurako inflexio puntua, non aldatzera eta ikastera erabakita gaude. Horrela izanez, elikagai berriak probatzera aprobetxatzen dugu eta elikagaien industriak ondo daki hori. Baina gauza bera al da, zure berraldaketaren erabakia hartzea, nahi duzulako? Edo zure osasunak inposatuta? Nabarmen, EZ. Nahiz eta lehenak normalean aldaketa erradikalera irekiago dauden, baten-batek “haragirik gabeko xerrari”, “esnerik gabeko gaztari”, edo “esnegain begetalari” heldutak jarraitzen dute; Osasun-arazoengatik egiten dutenek aldiz, bere dietan zentsuratutako elikagaietako bakoitzeko ordezpen literala bilatzen dute. Horrela agertzen dira, “arrautzarik gabeko arrautzopila”, “glutenik gabeko ogia” edo “laktosarik gabeko esnea”. Baina merkatua askoz urrutiago doa, eta arduratutako kontsumitzaileen ez jakitearekin jolasten dute. Gantz, azukre, gatz, edo alkoholik gabeko jakiak agertzen dira... baina, benetan al dira %-0? Benetan hain osasungarriak dira? Egiaztatu zure esne-postrea %-0koa (gantz), zure “línea” mantentzeko balio duena, aparteko azukre estrarik ote ez duen!! Edo pentsatzen zenuen, trans-gantzik gabeko produktuak, ez dutela saturatu-gantzik? Gehigarririk gabeko produktuak osasungarriak direla, ez dituztela beste mantenugai gehiegikeriarik!! Edota ekologikoak diren jakiak neurririk gabe kontsumitu ditzakegula, ‘oso sano’ direlako!! Ordezko hauek, pentsatzen dugun bezain onuragarri ez direnak, ez dira beharrezkoak. Gure lurrak eskuragarri uzten dizkigu hainbat eta hainbat elikagai: elikadura osasungarria, erakargarria eta askoz gutxiago prozesatuta ziurtatuz. Eta ikasi beharko genuke haiekin sukaldatzen, eta haiek gozatzen. Hauxe nire iritzia da. Zein da zuena? #ZeroElikagaiak @NereaSegura1
13
Erreportajea
Kezka handia, gaur egun, gazteek egiten duten IKTen gehiegizko kontsumoa dela eta
Botilioi elektronikoa Gailu elektronikoen gehiegizko kontsumoak menpekotasuna sor dezakeela ohartzen dute adituek Hurrengo lerroak irakurtzen jarraitu baino lehen, galdeiozu zeure buruari zenbat denbora pasa den pantaila baten aurrean (telefonoa, tb, ordenagailua...) izan zaren azken alditik. Seguruenik, erantzunak harrituko zaitu. Izan ere, Informazio eta Komunikazio Teknologiak gero eta garrantzitsuagoak dira gure eguneroko bizitzan. Internet gure gizarteko ardatz nagusienetako bat bilakatu da eta, hamaika ezaugarri positibo izan arren, hainbat kasutan, hauen (gehiegizko) erabilerak arazoak besterik ez ditu sortzen. Gehiegizko erabilera honen inguruan hitz egiteko, adituek ‘botilioi elektronikoa’ terminoa erabiltzen dute
14
(Paulino Castells-ek ‘asmatu’ oman zuen termino hau), ohiko botilioiaren antzera, hemen ere, kontrolik gabeko kontsumo neurrigabea ematen delako. Botilioi elektronikoa, batez ere, haur, nerabe eta gazteek egiten duten erabilerari aplikatzen zaio. Instituto Nacional de Estadísticak emandako datuen arabera, 10 eta 15 urte bitarteko gazteen %92k Internet erabiltzen du eta %63k jada sakelako telefonoren bat du. 15 urteko nerabeen artean %90k du smartphone bat. Normalean, kontsumo hau etxean egiten ohi da, baina baita kalean ere: sakelako telefonoak, tabletak, telebista, ordenagailuak, bideo-jokoak... Pantailak,
non-nahi. Adituen ustetan, bereziki kezkagarriak dira etxean, logelako bakardadean eta inolako ikuskapenik gabe egiten diren kontsumoak, errealitatean eman daitezkeen harremanak baino atsegingarriago dituzten egoera birtualekin ‘mozkortuta’. Izan ere, XXI. mendeko aisia elektronikoa da. Nolabait ere, aurreko belaunaldietako gazteen aisian nagusi ziren jarduerak (kirola...) orain formalizatu egin dira eta eskola edo eskolaz-kanpoko jardueren barruan kokatu dira. Dena den, hori ere epe motzean aldatu egingo denaren seinaleak ere azaldu dira. Izan ere, ‘ConMásFuturo’ elkarteak Estatu
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
mailan berriki egin duen ikerketa baten arabera, gazteek, batez ere, Teknologia Berriekin zerikusia duten eskolaz kanpoko jarduerak dituzte gustoko. Euskal Autonomia Erkidegoari dagozkion datuen arabera, Lehen Hezkuntzako mutilen %66 eta nesken %43k, eskolaz kanpoko jardueraren bat aukeratzekotan, Minecraft, robotika edo bideojokoen garapena aukeratuko luke ingelesa, judo edo xakearen ordez. Gainera, azterlan horren arabera, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan diren mutilen %78 eta nesken %60k gustokoen dituzten eskolaz kanpoko jardueren artean aplikazio mugikorren garapena, web orrialdeen programazioa
eta robotika aurkitzen dira.
Jatorria Adituen ustetan, IKTen gehiegizko kontsumo honen jatorria edo arrazoiak bi izan daitezke. Alde batetik, gurasoen kontrol falta aipatu behar da. Teknologia berriak oso modu azkarrean garatzen dira eta gero eta gehiago dira gure etxeetan sartzen diren gailuak. Hauek, familia arteko kideen ohiko harremanetan eragiten dute eta, sarritan, familiako kide gazteenek kontrolik gabe erabiltzen dituzte gailu hauek guztiak. Bestalde, egungo lan merkatuaren baldintzak direla eta, adituek ‘guraso ikusezina’ ezizenarekin bataiatu duten
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
figura ere azaldu da. Sarritan, seme-alabak etxean bakarrik izaten dira gurasoak lanean direlako eta, inolako kontrolik gabe, pantailetara jotzen dute.
Kezkagarria IKTen kontsumoa kontrolatu beharreko zerbait da (konexio-denborak kontrolatzeko badira baliagarri diren programak). Bestelako kontsumoetan bezala, kantitateak (ordu kopuruak, adibidez) ematen du arazoaren neurria. Horrela, jokoa, lana edota drogekin gertatzen den modu berean, aditu askok telebista, bideo-joko edo Interneten gehiegizko kontsumoak menpekotasuna sor
15
Nola ekiditu gehiegizko kontsumoa? Zer egin halako kasu baten aurrean? Printzipioz, ez dago mundu guztiarentzat erantzun bakarra. Internet gure gizartearen parte garrantzitsu bat da eta ez zaio honi uko egin behar. IKTak oso tresna baliagarriak dira baina bere erabilera mugatu eta kontrolatu behar da. Funtsezkoa da edozein pantailaren aurrean ematen dugun denbora kontrolatzea. Mundu birtualetik at bada askoz ere bizitza interesgarriago bat; Internetek ez du hau ordezkatu behar, osatu baizik. Gailu elektronikoekiko menpekotasuna duzun ala ez jakiteko honako galdera hauei ‘ez’ erantzun beharko zenieke: z Esnatu edo etxera iritsi bezain pronto gailu elektroniko bat behar dut esku artean. z Denbora gehiegi ematen dut pantaila baten aurrean. z Haserretzen naiz erabiltzen ari naizen gailuak behar bezala funtzionatzen ez badu. z Sakelako telefonoa etengabe begiratzen dut eta jasotako mezuak berehala erantzuteko beharra dut. z Gailu elektronikorik gabe aspertzen naiz.
16
dezakeela azpimarratu dute. Kasu honetan, menpekotasun honek ondorio fisiko zein psikologikoak izan ditzake. Fisikoki, ikusmen arazoak azal daitezke. Pantaila baten aurrean ordu asko emateak ez die mesede egiten gure begiei. Gehiegizko kontsumoarekin erlazionatutako bestelako arazoak honakoak izan daitezke: sedentarismoa, gizentasun arriskua, gorputza jarrera txarrean jartzeagatik erator daitezkeen lesioak... Psikologikoki ere ondorioak nahikoa larriak izan daitezke: bizitza errealetik isolatzea, bizitza heldura iristean errealitatera moldatzeko arazoak... Gainera, ikerketa desberdinek gailu hauen erabilerak gure burmuinaren eremu berriak
aktibatzen dituztela aurreratu dute, gure memoriari kalte eginez. Asko dira botilioi elektronikoari lotuta azal daitezkeen arazoak. Azaldu diren arazo fisiko zein psikologikoetaz gain, teknologia berrien gehiegizko erabilerak eskola jazarpena, biolentzia edota datu pertsonalen konfidentzialtasunaren gainean inolako kontzientziarik ez izatea bultza dezake. Datuak Babesteko Euskal Bulegoan oso serio hartu dute arazo hau eta erabilera arduratsua egiteko hainbat gida argitaratu dituzte: smartphonen erabilerarako jardunbide egokiak, pribatutasuna, izaera pertsonaleko datuen babesa, segurtasuna, intimitatea...
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
Horregatik, menpekotasun mailara ez iristeko komenigarria izaten da erabilera mugatzea. Izan ere, menpekotasuna ez da soilik substantzia kimiko desberdinen kontsumora mugatu behar; jokabide aztura kaltegabeenak ere arriskutsu bilaka daitezke kontrolik gabe ematen direnean. Gainera, menpekotasun-arazoak jasateko arrisku handiena duten gazteak eguneroko bizimoduan komunikaziorako eta lagunen arteko harremanetarako arazoak dituztenak direla
azpimarratu behar da. Izan ere, zenbait adituk internetekiko menpekotasun hori jasateko joera gehien duten gazteen ezaugarriak aipatzen dituzte sareak berak dituen ezaugarrien aurretik. Interneten menpekotasunari aurre egiteko modurik eraginkorrena prebentzioa da. Gazteen kasuan, egokiena aisia bestelako ekintzekin osatzea eta kirol edo antzeko ekintza sozialetan parte hartzera bultzatzea litzateke irtenbiderik gomendagarriena.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
17
Sexualitatea SEXUAREN TXOKOA
Habeas corpus
Genetikak desleialtasunean eragiten al du? Hormonen programazio genetikoak eragin zuzena izan lezake Australiako Queensland Unibertsitatean burututako azterlan batek, emakumeek desleialak izateko bulkada heredatu ahal dutela aditzera ematen du. Antza denez, zientzilari australiar horiek, emakumezkoen kasuan soilik, desleial izatera bultzatzen dituen gen bat aurkitu dute. ‘Evolution and Human Behavior’-en argitaratutako ikerlan honetarako harreman egonkor batean ziren 18 eta 49 urte bitarteko 7.400 biki aztertu ziren. Parte hartzaileen artean, gizonezkoen %9,8k, azken 12 hilabetetan, bikotetik kanpo bestelako harremanak izan zituela onartu zuen. Emakumezkoen kasuan, portzentaje hau %6,4koa zen. Jarraian, ikertzaileek bere gen guztiak partekatzen dituzten bikien eta gen guztiak partekatzen ez dituzten bikien arteko adulterio-tasak alderatu zituzten. Alderaketa honetan, desleialtasuna genetikoki baldintzatuta egon daitekeela ikusi zuten. Izan ere, hainbat emakumeen kasuan gen berezi bat aurkitu zuten. Hau, basopresinaren errezeptore den gen-a da eta animalien kasuan, sexu-harremanekin eta konfidantzarekin erlazionatuta dago. Antza denez, gen honek ez du eraginik gizonezkoetan. Beste ikerketa batzuek ere desleialtasuna zenbait hormonen programazio genetikoarekin zerikusia duela defendatzen dute.
18
Erotikaz hizketan gabiltza etengabe, plazeraz, gozamenaz. Sexua edota sexualitatea ditugu hizpide behin eta berriro. Baina hitzak haizeak daramatza eta, maiz, hauek finkatzea ahaztu egiten dugu. Ez, ez naiz orain esaten ditugunak praktikatzeaz ari, ez nabil egiteaz, baizik eta erotikaren eremuaz, plazera gauzatzen den espazioaz: gorputzaz, alegia. Edo, hobe esanda, gorputzez (plurala ez da debaldekoa). Sarriegi erotika edo sexua modu teorikoan ulertzen ditugu; plazera abstraktua dela pentsa dezakegu, eta bakarra dagoela. Baina desriak eta plazerak anitzak dira eta badaukate haien eremu fisikoa: norbere gorputza. Sexologiak dio sexua ez dugula, sexua bagarela. Feminismoak (sexologiak berak ere), era analogoan, gorputza ez dugula, gorputzak garela esaten digute. Sarritan ahazten dugun zerbait. Egia da gorputza alboratu eta ahanztarazi nahi izan duen kultura baten ondorengoak garela, filosofia eta pentsamendu greko-latindar kristauaren oinordekoak eta, hauei jarraikiz, haragiaz hitz egitekotan bekatu terminotan egin izan dugula. Baina haragi pentsalaria gara eta ez alderantziz. Gorputzak gara eta gorputzean gauzatzen dira gure emozioak, gure sentsazioak. Gorputza da desiraren eremua, plazeraren espazioa. Eta bi gorputz berdin ez dauden era berean, ez dago bi plazer igualik, ez dago bi desio berdinik. Badakigu, ondo jakin ere, baina esateaz ez gara nekatuko, edertasuna
eta gorpuzkera oso arautuak dituen gizarte batean bizi gara, ikusi besterik ez dago filmetan, aldizkaritan, iragarkietan, erakargarriak nortzuk diren esaten zaigu, edertasuna zer den: ez gu, antza; ez ezagutzen ditugun gorputzak, ez gu garen gorputzak. Zer esanik ez pornoak agertzen dizkigunetaz. Baina natur zientzietako liburuetan agertzen direnak ere ez dira libratzen! Den denak berdinak, nolakoak izan beharko genukeen esanez. Eta, noski, egunero konparatu egiten ditugu ereduok ispiluan ikusten dugunarekin. Triangelu banaezin bat dago, elkar osatzen eta elkar baldintzantzen duten elementuen triangelua: desira, plazera eta gorputza. Beraz, gorputza ezbaian jarririk, beste biak ere kolokan dauzkagu. Horregatik, autoerotikari ematen diogun garrantzia. Ez da inor masturbatzera behartu nahi dugunik. Ez masturbatzea hautu bat da, noski. Baina gozamena gorputzean adierazten delako, horregatik azpimarratzen dugu. Eta ez gorputz abstraktu batean, ez besteren gorputzetan, ez pornoaren eta pornoko gorputzetan. Ez. Gozamena bakoitza garen gorputzean dugu. Garen horretan eta ez beste batean. Eta garen gorputzekin eraiki edo deskubritu behar ditugu bakoitzak norbere plazerak eta bere desirak. Garen gorputzetan, baditugunetan, eta badiren moduan.
[Peio Saez de Lafuente ]
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
GOTZON SANCHEZ
Txorroskiloa
Jauzi kuantikoa Patxi Bisquert izena aipatu eta zine mundua gehiegi atsegin ez duen edonori ere ezaguna egingo zaiola zalantzarik ez dut, izan ere, aktore zizurkildar honek berrogei film baino gehiago antzeztu ditu 1981an estreinatutako Imanol Uriberen “La fuga de Segovia” filman ETAko presoetako baten azalean sartu zenetik. Besteak beste,1985ean Fotogramas de Plata film onenaren saria jaso zuen “Tasio”, Ramon Saizarbitoria idazleak argitaratutako “Ehun metro” eleberriaren moldaketa zinematografikoa, Carlos Sauraren “El Dorado”, Antonio Eceizaren “Ke arteko egunak”, Montxo Armendarizen “Silencio roto”, edota Daniel Monzonen “Celda 211”. Telebistan ere “Hospital Central” telesailean ikusi genuen. Patxi Bisquert 19 urte zituela, ETA(pm) erakundean sartu zen 1972ko Aberri Egunean. Urte horretan bertan atxilotu zuten eta Segoviako espetxean preso zela, 1975 eta 1976an emango ziren bi ihesaldien antolaketan parte hartu zuen. Baina Bisquert lehenago geratu zen libre. Barruan zela, Ángel Amigo ezagutu zuen, ETA(pm)ko kide izateagatik ere atxilotutako errenteriarra, 1952an jaioa, Bisquerten kintakoa beraz, eta 1976ko apirilaren 5eko ihesan parte hartu zuten hogeita bederatzi presoetako bat. 1977ko Amnistia eta gero
Ángel Amigok armak utzi eta 1978an “Operación Poncho. Las fugas de Segovia” liburua argitaratu zuen. Imanol Uribe zuzendaria txundituta utzi zuen liburu horrek, eta gertaera historiko hura zinera eramatea proposatu zion Amigori, zeinek, Patxi Bisquerti eskaini zion paper protagonistetako bat, eta horrela, Uribek gidoia idatzi, filma zuzendu eta 1981ean estreinatu zuten “La fuga de Segovia” Angel Amigoren aurreneko ekoizpen zinematografikoa, ordura arte zinemagintzarekin inolako harremanik eduki ez zuten bi etakide ohik beren karrera zinematografikoei hasiera emanez. Ordutik hona hogeita bost izenburu biltzen ditu Ángel Amigoren ekoizpen filmografikoak, bidean “A los cuatro vientos” Lauaxeta euskal olerkariaren biopic ezaguna, “Ander eta Yul” filma, “Galíndez” dokumentala, Euskal Telebistarako ekoiztutako “Sabin” telefilma, edo “Sukalde kontuak” eta “Dragoi ehiztaria” filmak beste askoren artean. Azken bi ekoizpen hauetan, arte zuzendari lanetan herrikidea duen Ion Arretxe izan du. 1964an jaiotako errenteriar hau 1991an hasi zen aurreneko urratsak ematen dekorazio bigarren laguntzaile gisa Vicente Aranda zuzendariaren “Amantes” filman. 1992an “La viuda negra” ekoizpenean arte
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
zuzendari gisa aritu zen, eta ordutik hogeita bost izan dira esparru horretan jorratutako filmak, tartean Jaime Rosales zuzendariaren “La soledad” filma. 2008an bertan Jaime Rosalesek “Tiro en la cabeza” filma zuzendu zuen, zeinetan Ion Arretxek errepikatu zuen arte zuzendari lanetan. Donostiako Zinemaldian estreinatu zen eta ni neu izan nintzen hantxe amaieran ikuslegoak eskaini zizkion txalo eta txistuen testigu. Zirrara kontrajarriek asaldatu zuten Kursaal aretoa. Filmaren pertsonaia protagonista etakidea da eta antzezpen lanetan ikusi genuena paper protagonistaren ardura osoa bere gain hartuz Ion Arretxe bera izan zen. Hogeita bat urte zituela Guardia Zibilak Ion Arretxe atxilotu zuen etakide izatea leporatu ziotelarik. Intxaurrondoko kuartelera eraman zuten eta torturak jaso zituen hiru egunez. Bere hitzetan, Galindo bera agertu zen, txanoa kendu zion eta barrabilak bihurritu zizkion. Hirugarren egunean Madrilera mugitu zuten eta Guzman el Buenoko dependentzian jasotako torturak psikologikoak izan ziren zazpi egunez. Azkenik Carabancheleko espetxean sartu zuten, nondik hiru egun eta gero kargurik gabe atera zen libre. Torturak salatu zituen baina bost epaileren aurretik igaro ostean kasua artxibatu
egin zen. Arretxek ez zuen biktima baten gisa enkistatu nahi izan, eta Donostiako zenbait antzerki taldetan ibilia zenez, Bartzelonara egin zuen alde eszenografia ikasketak burutzera Institut del Teatren. Bere burua euskal abertzaletzat duen arte zuzendari honek ez dio lan egiteari utzi 1991tik gaur egunera. Zine munduan murgiltzen garenontzat aski ezagunak dira Angel Amigo, Ion Arretxe edota Patxi Bisquert. Ni neu Arretxe eta Amigorekin batera aritutakoa naiz La Habanan grabatu genuen “Dragoi ehiztaria” filman, non Apala etakidearen papera jokatu nuen. Amigok ekoiztutako “Sabin” telefilman ere aritu nintzen Engrazio Aranzadiren paperean, eta Patxi Bisquert bezala ni ere “Hospital Central” telesailean izan nintzen, nahiz eta bera baino hamar urte geroago izan. Errenterian jaiotakoa naiz ni ere eta, haien moduan, hogeita zortzi urte inguru nituela hasi nintzen kameraren munduari gustua hartzen. Euskal abertzalea naiz, errefuxiatu eta preso politikoen eskubideen urraketa salatzeagatik jazarpena jasotakoa, baina zenbait faxistak nahiko lukeen ez bezala, ez naiz kikildu eta bietan darrait tinko, duintasunez ikus-entzunezkoen munduan eta zuzentasunez abertzaletasunean.
19
Kultura Lorea Gernika, Andrazko Bat
Koldar Hutsa Zara
Ez Tiro Egin Anbulantziei
Koldo Izagirre
Aritz Gorrotxategi
Mikel Ayllon
Hiru aldiz makurtu zen Ramiro Arrueren dantzari aingeruen azpian, Donibane Lohizuneko udal ezkongelan. Hantxe sinaturiko hiru hitzarmen estrategiko hauei esker eta, batez ere, beste horrenbesteko banantzeen edo alarguntzeen ondorioz , Lorea Gernikak nahikoa eusko bildu ahal izan du bizimodu erosoan laketzeko egungo euskaldunen izatea pairatuz, pentsatzen ikasiz, andrazko bihurtuz: ironia eta eztitasuna, umorea eta malenkonia.
Peruk ez du artaldearen barruan bizi nahi. Ez du indarrean dauden ideia eta lege zaharren jarraitzaile izan nahi, ez da ezeren apostolu izateko jaio. Gauzak kolokan jartzea atsegin du. Krapulan elkartzen da bere belaunaldiko kide batzuekin. Harrikaden, manifen eta lazo urdinen garaia da, eskuinkume faxistena eta pantxoatapeiotarrena.
Kartzelan azaldu da bat-batean Gerard, zergatik ez dakiela. Sartu duten mundu krudel hori ulertu ezinik emango ditu egunak, banaka desagertzen hasiko diren kidez inguraturik: Fred, Karim, Telmo, Montag… Guztien arteko lokarria eta egoera ulertzeko giltza dirudi Sylviek, Gerardek arestian ezagututako emakume misteriotsuak. Eleberri ausart bezain aberatsa gauzatu du Mikel Ayllonek Igartza sariaren laguntzaz.
AHORA o NUNCA
2015. ESP. 91 min Zuzendaria: María Ripoll. Aktoreak: Dani Rovira, María Valverde, Clara Lago, Joaquín Núñez, Jordi Sánchez, Alicia Rubio, Víctor Sevilla, Yolanda Ramos, Gracia Olayo, Borràs. Hainbat urte elkarrekine eman ondoren, Alex eta Evak elkar ezagutu ziren Ingalaterrako herrixkan ezkontzea erabakitzen dute. Beraien zoritxarrerako aireportuetan den greba baten ondorioz arazoak izango dituzte aipatu herrizkara iristeko.
20
el niño 44
Jurassic world
2015, AEB. 137 min. Zuzendaria: Daniel Espinosa. Aktoreak: Tom Hardy, Gary Oldman, Noomi Rapace, Joel Kinnaman, Jason Clarke, Vincent Cassel, Paddy Considine, Dev Patel, Josef Altin, Nikolaj Lie Kaas, Sam Spruell.
Leo Demidov Stalinen jarraitzaile sutsua da baina zenbait haurren heriotzak ikertzen dituenean estatuak bere polizia kargutik kentzen du. Bere kabuz, heriotza hauen arrazoiak aurkitzen jarraituko du eta baita Estatuak hauek izkutatzeko dituen arrazoiak ere.
2015. AEB. 124min. Zuzendaria: Colin Trevorrow. Aktoreak: Chris Pratt, Bryce Dallas Howard, Nick Robinson, Vincent D’Onofrio, Ty Simpkins, Irrfan Khan, Jake Johnson, Omar Sy, BD Wong. Jurassic Parken jazotakoaren ondoren, 22 urte beranduago, parke tematiko bat zabaltzea erabakitzen dute. Dena primeran doala dirudienean, dinosaurio espezie berri bat azalduko da, inoiz ezagutu den adimentsuena eta triskantza eragingo du parkean.
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
amnesia eta argia
tximeletak
SELFI, BRAGAS y ROCANRÓ
Fiachras
Lain
Mojinos Escozíos
Bizardunak folkrock talde nafarraren ahaidetzat jo daiteke Fiachras. Taldekideetako bi (Haritz Artola eta Aitor Aldanondo) banda hartan ere aritu ziren, eta beste bizardun batek, Iñigo Cabezafuegok (Atom Rhumba), lagundu zien lehen diskoan. Brigada Criminal desegin ostean sortu zuten Artolak eta Aldanondok Fiachras, punk-rocka alde batera utzi eta Irlandara begira jarri ziren, hango folk malenkoniatsu eta garratza bere egiteko. Taldearen azken grabazioa Sumisión City Blues taldearekin partekaturiko EP bat da.
Tximeletak izenburua duen lan hau Lain taldearen hirugarren diska da. Kristina Aranzabe, Leire Berasaluze, Ion Altuna, Javi Rivero, Joseba de Arriba eta Mikel Benitok osatutako taldeak rock esparrura jo du gero eta gehiago, doinu biziagoekin eta gogorragoekin jolastuz, abesti kementsuagoak sortuz baina melodien ezaugarria galdu gabe. Lan honekin taldearen metamorfosia gauzatu da, jada hain gazteak ez direla erakusten dute, hamaika kantuetako batzuk transiziozkoak badira ere.
Ia 20 urteko ibilbidea beteko duen talde andaluziar honen ohiko filosofiari jarraiki, diska fresko eta entzuteko erraza kaleratu dute beste behin (15. jada). Izenburua erabakitzerakoan, taldekideek azaldu dutenez, modan dauden selfiak eta jada erabiltzen ez diren kuleroak (tangak nagusi omen dira) barneratu nahi izan dituzte, beti ere, rokanrol doinuekin.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
21
Agenda kontzertuak// EKAINAK 4, OSTEGUNA • Leiva. Arriaga Antzokia, Bilbao. 20:00. 17-35€. • The Gories + El
Desván
del
Macho.
• Tony Metralla &
Los Antibalas + Azken Hatsa + Xarpa. Aranako jaiak. 20:00. Doan. • Master of Metal
Dabadaba, Donostia. 20:30. 13/16€. • Anari. Zentral Kafe Antzokia, Iruñea. 21:30. 10/12€.
Tribute: The Grean Southern (Pantera) + Chaos A.D Project (Sepultura) + Últimos Ritos (Rammsteim).
EKAINAK 5, OSTIRALA • The Diesel Dogs. La
Totem Aretoa, Atarrabia.21:30. 8/10€. • Gemeliers. Bilbao Arena, Miribilla-Bilbao. 19:00. 25-45€. • Hamlet. Stage Live, Bilbao. 21:00. 12/15€. • Graham Day &
Nube Aretoa, Bilbao. • Siniestro Total + Distorsión. Stage Live Aretoa, Bilbao. • Morau ta Beñardo + Ruper Ordorika. Errekalde taberna, Donostia. 19:30. • Suite Soprano + El Hombre Viento. Jimmy Jazz, Gasteiz. 21:00. 8/12€. • Stained Blood + Perpetual Limbo. Xurrut, Gorliz. 21:00. 5€ • Piztiak + Balerdi Balerdi. Beikozini, Ondarroa. 22:30.
EKAINAK 6, LARUNBATA
22
The Forefathers + Mushroom Caffeine.
Intxaurrondoko Kultur Etxea, Donostia. 22:00. 9€. • Kintoa Rock: Ekia
+ Biluzik + Mátame camión + Legez Kanpo + Akort. Eugi. 22:00. • Los Coronas + Lost Acapulco. Helldorado, Gasteiz. 22:00. • Belako + Kids
of
Rage
+ Fourscore. Hor Dago!, Gasteiz. 20:00. Doan. • Distrito Suicida + Radio Explosión + Faltons. Xurrut, Gorliz.
5€. • Benito Lertxundi. Kiroldegia, Leitza. 22:00. • Teilatu Festa:
Emaiook! + AnaiArrebak. Txerrimuño
baserria, Lezo. 17:30. • Arto Artian 2015
Uzta Jaialdia: Eten + Tzesne/Paraluz + Killerkume + Magmadam + Azunak + Srosh Ensemble + Hector Rey + Piketa + DJ Katza. Txirbilenea kulturgune, Sestao. 20:00. 5€.
EKAINAK 7, ASTELEHENA • Bastards on Parade. Satélite T, Bilbao. 20:30. 5€.
EKAINAK 11, OSTEGUNA • Travellin’ Brothers + Hego Haizea + Ainara
Ortega. Stage Live, Bilbao. • Motorama. Kafe Antzokia, Bilbao. 20:00. 10/13€. EKAINAK 12, OSTIRALA • Helloween + Lords of Black. Totem, Atarrabia. 21:00. 35/40€. • The Muffs + Sun God Replica. Hika Ateneo, Bilbao. 21:30. 12/15€. • Mamá Ladilla + El Último Txikitero. Santana 27, BoluetaBilbao. 21:00. 10/14€. • Brothers in Band
(Tribute to Dire Straits). Kafe Antzokia, Bilbao. 22:00. 20/24€. • Aski da! + Broken
+ The Lockers + Zezenaren Taldea.
Gaztaño auzoa, Errenteria. 22:00. Doan. • Tiktara. Jimmy Jazz, Gasteiz. 22:00. 8/10€. • Fito & Fitipaldis +
Los Zigarros + NTVG. Zezen Plaza, Iruñea.
20:15. 28/34€. • Errotxapeako Jaiak:
Sakeo + Arkada Sozial + Maritrinis. Txozna gunea, ErrotxapeaIruñea. 0:00.
EKAINAK 13, LARUNBATA • Andoaingo Rock jaialdia: Flamin’ Groovies + The Muffs + Johnny Casino & The Secrets + Lie Detectors + Juarez. Nafarroa Plaza, Andoain. 18:00. 0€. • Mamá Ladilla + Desastre. Totem, Atarrabia. 22:30. 10/12€. • Anestesia + Kraussk. Plaza, Azkoitia. 22:00. Doan. • Los Planetas + Pájaro Jack. Santana 27, Bolueta-Bilbao. 22:00. 25/30€. • Brothers in Band
(Tribute to Dire Straits). Kafe Antzokia, Bilbao. 22:00. 20/24€. • Rise to Fall. Stage
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
Live, Bilbao. 20:00. 10/12€. • Metal Joker Fest:
Celtibeerian + Leather Heart + Evil Killer + Nuclear Revenge. Jimmy Jazz, Gasteiz. 19:00. 10/12€. • Fito & Fitipaldis + Los Zigarros + NTVG. Ficoba, Irun. 20:15. 28/32€.
EKAINAK 14, IGANDEA • Cocoa Tea & Irie Souljah. Kafe Antzokia, Bilbao. 20:00. 15/18€. • Amorante + Cabezafuego. Santa Barbara, Urretxu. 18:00.
Stage Live, Bilbao. • Azkena Rock Jaialdia:
Mastodon + Red Fang + Cracker + Kvelertak + Eagles of Death Metal + Off! + Reigning Sounds + John Paul Keith + Powersolo. Mendizabala, Gasteiz. Larunbata: 52€. Bi egunetako bonoa: 79€. • Txuleta Rock: Cobra
+ The Midnight Ghost Train. Hor Dago!, Gasteiz. 13:30. Doan. • Born to Learn
jai
Bolueta, Bilbao. 20:00.
Katxarrismos + Jaimarto Dramas + Capitán Groove + Oihanlariak. Udaletxe
EKAINAK 17, ASTEAZKENA • Radio Brirdman. Kafe
plaza, Sopela. 19:00. • Hi Exekutibo + Perlak + Piztiak. Santa Barbara, Urretxu. 20:00.
EKAINAK 16, ASTEARTEA • Calle 13. Santana 27,
Antzokia, Bolueta, Bilbao. 21:00.
EKAINAK 18, OSTEGUNA • Steve Gunn. Kafe Antzokia, Bilbao. 20:00. 12/15€. • Josu Bergara. Kafe Antzokia, Bilbao. 21:30. 8/10€. • Osteguna Rock: ASG + Kinnine. Hor Dago!, Gasteiz. 21:00. Doan.
EKAINAK 19, OSTIRALA • Suite Soprano + Ocer y Rade + El Hombre Viento. Santana 27, Bolueta, Bilbao. 19:30. 10/12€. • Ron Sexsmith +
Christopher Paul Stelling + Sam Palladio. Kafe Antzokia, Bilbao. 22:00. 18/22€. • Azkena Rock Jaialdia:
ZZ Top + Television + L7 + D-Generation + Black Mountain + The Dubrovniks + JD Mc Pherson + The White Buffalo + Lee Bains III & The Glory Fires + Nico Duportal & His Rhythm Dudes + Sven Hammond + Highlights. Mendizabala, Gasteiz. Ostirala: 52€. Bi egunetako bonoa: 79€.
EKAINAK 20, LARUNBATA • Zarpazo a Cicatriz.
solidarioa:
EKAINAK 22, ASTELEHENA • Witchtroat Serpent + 1886. Sentinel Rock, Erandio. 20:00. 6€
EKAINAK 25, OSTEGUNA • The Hooten Hallers. Kafe Antzokia, Bilbao. 20:00. 12/15€.
EKAINAK 27, LARUNBATA • McEnroe + Manett. Kafe Antzokia, Bilbo. 21:30. 14€ • Moonshine Wagon +
Ghost Number & His Tipsy Gypsies. Helldorado, Gasteiz. 22:00. • XII. Festi Rock
La Oreja Cortada: Flachras + zartakok + Rude Pride + Altxatu + Jaleo + Los McGregor + Dinamita + Galtza Gorriak + Porkeria. Zezen plaza, Tafalla. 16:00. Doan. • Morau ta Beñardo + Ruper Ordorika. Santa Barbara, Urretxu. 20:00.
EKAINAK 28, IGANDEA • High on Fire + Orthodox. Kafe Antzokia, Bilbao. 20:00. 22/27€.
UZTAILAK 2, OSTEGUNA • John Hiatt & The
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
Combo + Anje Duhalde. Kafe Antzokia, Bilbao. 21:00. 35/40€. UZTAILAK 3, OSTIRALA • Foxy Leires + Boogie Riders. Kafe Antzokia, Bilbao. 22:00. 5€.
UZTAILAK 9, OSTEGUNA • BBK Live: Mumford and Sons + Disclosure + Counting Crows + Future Islands + BRMC + Capital Cities + Of Montreal + Bleachers + Triggerfinger + Dover + Monarchy +`Marmozets + Buffetlibre + Novedades Carminha + Olde Gods + Musculo. 3 egunetarako bonoa: 115€. Ostegunerako sarrera: 56€.
UZTAILAK 10, OSTIRALA • BBK Live: The Jesus and Mary Chain + Alt-J + Ben Harper and The Innocent Criminals + Azaelia banks + Chromeo DJ Set + Catfish and The Bottelemen + Shaka Ponk + James Bay + Zoot Woman + Arizona Baby + Zea mays + Begun Live + The London Souls + Jupiter Lion + Der Panther + Siesta!. 3 egunetarako bonoa: 115€. Ostiralerako sarrera: 56€.
UZTAILAK 11, LARUNBATA • KristonFest 2015: Gojira + Childrain + The Ocean + Toundra. Santana 27, Bolueta, Bilbao. 20:00. 30€. • BBK Live: Muse +
Of Monster and Men + The Cat Empire + Vintage Trouble + The Ting Tings + Kodaline + Delorean + Sheppard + Julio Bashmore + Bera’s Den + Lapalux + Trajano! + The Parrots.
3 egunetarako bonoa: 115€. Larunbaterako sarrera: 60€.
UZTAILAK 18, LARUNBATA • Gatibu. Mendaroko herri plaza. 23:00. Doan.
MUSEOAK// arabako arte ederren museoa: • “Euskal dantzariak” Obdulio López de Uralderen litografien erakusketa. 2015/09/30era arte.
BILBOKO euskal museoa:
arte.
EUREKA! ZIENTZIA museoa (DONOSTIA): • ““Zer aztarna uzten duzu ingurumenean?” 2015/12/31ra arte.
DONOSTIAKO UNTZI Museoa
• “Emakumea eta kirola”. 2015/06/15era arte.
• “Bakailoaren arrantza, ur handiak”. 2015/11/29ra arte.
BILBOKO guggenheim MUSEOA:
gasteizko artium MUSEOA:
• “Niki de Saint Phalle”. 2015/06/11ra arte. • “Jeff Koons: Atzera begirakoa”. 2015/09/27ra arte.
BILBOKO arte eder MUSEOA: • “50eko hamarkada. Moda Frantzian 19471957” erakusketa. 2015/08/31ra arte. • “mariano Fortunyren ‘Tapiz saltzailea’ artelanaren erakusketa. 2015/07/13ra arte.
BILBOKO Itsasadarra itsas MUSEOA: • “Itsasadarraren magia - 35 urte bizia sortuz”. 2015/10/31ra arte. • “Akuikultura? Ezagutu ezazu”. 2015/07/05ra arte.
BIBAT. ARKEOLOGIA ETA FOURNIER KARTA MUSEOA • “Inren garaiko Arkaiako termak”. 2015/05/17ra arte.
DONOSTIAKO SAN TELMO MUSEOA
• “Eragabetasuna. Orraztu gabeko artearen kasu bitxia”. 2015/09/06ra arte. • “Mirarien horma”. 2015/08/30era arte. • “Artea literaturan eta literatura artean”. 2015/10/31ra arte. • “Jostailu hautsiezinak”. 2015/08/23ra arte. • “Ikonografia. Kubako argazkigintza garaikidea”. 2015/10/04ra arte.
gernikako Euskal Herria MUSEOA: • “Bartzelonako Gernikak. 1937”. 2015/11/08ra arte.
gernikako bakearen MUSEOA: • “Ondarearen berreraikuntza gerraondoan”. 2015/10/04ra arte.
getariako cristobal balenciaga MUSEOA: • “Balenciaga. Luxuaren esperientzia”. 2016/05/01era arte.
• “Soft Focus”, Asier Mendizabalen argazkierakusketa. 2018/12/31ra arte. • “Artearen bilduma historikoa”. 2015/12/31ra arte. • “Pasolini Roma”. 2015/10/04ra arte. • “Comète: ihesbide sarea”. 2015/06/14ra
23
Euskal gazteriak gero eta okerrago ikusten du Europar Batasunaren irudia Europar Batasunari buruz iritzi positiboa duten gazteak gutxiengoa izan arren (%41), helduek baino iritzi hobea dute (%31) Pasa den maiatzaren 9an Europako Eguna ospatu zen. Egun hau, Schuman adierazpenaren oriomenean ospatzen da, izan ere, 1950. urteko maiatzaren 9an, Frantziako Kanpo Arazoetarako ministroa zen Robert Schumanek Europar Batasunaren abiapuntutzat jotzen den diskurtsoa eman zuen. Bertan, Alemania eta Frantziaren ikatza eta altzairua beste lurralde batzuentzat ere izango zela agertzen zen, modu horretan, Europako estatuen bateraketarako lehenengo urratsa eman zelarik. Ospakizun hau dela eta, Gazteen Euskal Behatokiak euskal gazteriak Europar Batasunaren inguruan duen iritziaren inguruko datuak ezagutzera eman ditu eta, baita, 2007an egindako antzeko azterlan
batean lortutako datuekin alderatu ere. Datu hauek, Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabineteak egindako bi azterlanetan oinarritzen dira: lehena, 2007an burututako “Europaren etorkizuna” ikerlana eta, bigarrena, aurten bertan burututako “57. Euskal Soziometroa. Euskadi munduan”. Aipatu bi azterlan horietan lortutako datuak alderatuta, ondoriorik nabarmenena honakoa litzateke: azken zortzi urte hauetan euskal gazteriak Europar Batasunaren inguruan duen iritzia nabarmen okertu da. Izan ere, gaur egun, Europar Batasunari buruzko irudi positiboa duen gazteriaren ehunekoa soilik %37koa da. Aldiz, %20k irudi negatiboa du, %41ek irudi neutroa eta %2k ez du iritzirik eman. Adituen ustetan,
urte hauetan guztietan pairatu dugun krisi ekonomikoak eta Europar Batasunak egin duen kudeaketa eta hau konpondu nahian ezarri diren baldintzak aurki daitezke iritzi negatibo honen atzean. Europar Batasunari buruzko irudi positiboa duten gazteak gutxiengoa badira ere, proportzio handiagoa osatzen dute gazteen artean 18 urtetik gorako biztanleria osoan baino. Gainera, gazteen gehiengoak (%53) ez du Europar Batasuna oso demokratikotzat jotzen. Duela 8 urte, berriz, EB demokratikotzat jotzen zuten gazteen kopurua %60koa zen eta kontrako iritzia zutenak %26 besterik ez ziren. Une honetan, EB demokratikoa dela uste duten gazteen kopurua %38koa da.
hezkuntza, hizkuntza politika eta kultura saila
Departamento de EDUCACIÓN, POLÍTICA LINGÜÍSTICA Y CULTURA
Gazteria Zuzendaritza
Dirección de Juventud
Araba Eusko Gazteen Informazio eta Dokumentazio Zentro Koordinatzailea. Donostia kalea, 1 01010 Gasteiz. • 945 019539 • www. gazteinformazioa.net •gazteinformazioa@ejgv.es • gazteinfoeuskadi@gmail.com Arabako Gazte Informazio eta Dokumentazio Lurralde Zentroa. Probintzia plaza 13, behea 01001 Gasteiz • 945 181700 • www.alava. net/ifj • www.gazteinformazioa.net • www. facebook/infogaztea.araba • informazioa@ifj. alava.net Gasteizko Udala. Gazte Informazioko Udal Bulegoa. Espainia plaza behea. 01001 Gasteiz • 945 161330 • www.vitoria-gasteiz.org/ omij • www.vitoria-gasteiz.org/gazteria • coordinaomij@vitoria-gasteiz.org
fundacionede.org Txorierriko Gazte Informazio Bulegoa. Txorierri etorbidea, 9, behea 48160 Derio • 688 629965 • www.txorierrikogazteak.com • oij@etxorierri.com Durangoko Gazte Informazio Bulegoa. Pinondo Plaza, 1 48200 Durango • 94 6030030 • informazioa@durango-udala.net Erandioko Gazte Informazioa Bulegoa. Irailaren 23 enparantza 48950 Erandio • 94 6025891 • gazteinfo@erandioko-udala.net Ermuako Gazte Informazio Bulegoa. Lobiano Kultur Gunea. Goienkale, 10 48260 Ermua • 943 708700 • oij-gib@udalermua.net
Arabako Kampuseko Gazteentzako Informazio Bulegoa. Apraiztarrak 1- Unibertsitate-Pabiloia 01006 Gasteiz • 945 014336 • www.ehu.es • www.gazteinformazioa.net • oij-ar@ehu.es
Mugarri Gazte Informazio Gunea. Mugarri Gazte Etxea. Elizarako Sarbidearen Kalea, 2 48450 Etxebarri • 94 4261861 • www.mugarri. net • mugarri@mugarri.net, mugarri.gazte@ gmail.com
Laudioko Lamuza Gazte Informazio Gunea. Lamuza 13 01400 Laudio • 94 4034921 • infogazte@laudiokoudala.net
Galdameseko Gazte Informazio Gunea. San Pedro, 6 48191 Galdames • 618 645690 • gazteplana@enkarterrialde.org
Bizkaia
Gernika-Lumoko Gazte Informazio Bulegoa. Foru Plaza, nº 2 48300 Gernika-Lumo • 94 6270215 • gazteger@sarenet.es
Bizkaiko Gazteriaren Informaziorako Lurralde-Zentrua. Rekalde Zumarkalea, 30 - 1, 48009 Bilbao • 94 6083926 /94 6083920/94 6083934 • www.bizkaia.net/gazteria • gazteinformazioa@bizkaia.net
Getxoko Gazte Informazio Bulegoa. Tangora Etxea. Algortako Etorbidea, 98 48991 Getxo • 944 660 353 • gaztebulegoa@getxo.net
Abanto -Zierbenako Gazte Informazio Bulegoa. Bizkaia Plaza, 3 (Atzealdea) 48500 AbantoZierbena • 94 6363769 • gazteria@abantozierbena.org
Gordexolako Gazte Informazio Gunea. Molinar Plaza, 11 48192 Gordexola • 638 050 762 • gazteplana1@enkarterrialde.org
Ikusi Makusi Baliabide Zentroa. Areitzo, 2 48810 Alonsotegi • 94 4980807 • ikusimakusi@alonsotegi.net
Gorlizko Gazte Informazio Gunea. Krutzeta, 5 48630 Gorliz • 94 6774000 • gazteria@gorliz. net
Zornotzako Gazte Informazio Bulegoa. Zelaieta Parkea, s/n 48340 Amorebieta-Etxano • 94 6300649/50 • www.ametxgazteria.net • gazteinfo@ametx.net
Gueñeseko Gazte Informazio Gunea. Enkarterri, 2 48840 Güeñes • 94 6690877• www.gugaz. org • info@gugaz.org
Arrigorriagako Gazte Informazio Bulegoa. Gaztegune. Ugertza bidea, 1 48480 Arrigorriaga • 94 6001876 • gaztegunea@ arrigokultura.org Artzentaleseko Gazte Informazio Gunea. Lehendakari Aguirre, 23 48870 Artzentales • 618 645690 • gazteplana@enkarterrialde.org Gaztezer Balmasedako Gazte Informazio Gunea.Pio Bermejillo, 19 48800 Balmaseda • 94 6800240 • www.balmabegi.com • www. balmaseda.net • gaztezer@balmaseda.net Barakaldoko Gazte Informazio Zentrua. San Juan, 17 48901 Barakaldo • 94 4789596 / 94 4789599 •www.gaztebulegoa.net • gaztebulegoa@barakaldo.org Gurutzetako Gazte Informazio Gunea. Balejo, 4 48903 Barakaldo • 94 4789487 • www. gaztebulegoa.net • gaztebulegoa@barakaldo. org Zirtzart Gazte Informazioko Udal-Bulegoa. Basozelai, 11 48970 Basauri • 94 4666430 • www.facebook.com/basaurion • zirtzart@ basauri.net Bermeoko Gazte Informazio Bulegoa. GizarteKultura Etxea Irakaskintza, 14-16 48370 Bermeo • 94 6179158 •www.giz.bermeo.org • giz@bermeo.org BIZ Bilbao Informazio Zerbitzua. Zabalguneko Eraikina. Zabalguneko Plaza, 11 48009 Bilbao • 94 4204488 • bilbaoiz@ayto.bilbao.net EDEko Gazte Informazio Bulegoa. Simón Bolívar, 8 B –behea 48010 Bilbao • 94 4029090 • www.fundacionede.org • gazteinformazioa@
Arratiako Gazte Informazio Bulegoa. Igorreko Kultur Etxea. Elexalde, 8 48140 Igorre • 639 018133 • gib-arratia@gorbeialdea.com Karrantzako Gazte Informazio Gunea. Concha Enparantza, 1 48895 Karrantza • 638 050762 • gazteplana1@enkarterrialde.org Lanestosako Gazte Informazio Gunea. Manuela Sainz de Rozas, 1 48895 Lanestosa • 618 645690 • gazteplana@enkarterrialde.org Euskal Herriko Unibertsitatearen Bizkaiko Campuseko Gazte Informazio Bulegoa. Sarriena auzoa, z/g, Apia Bidea (Gizarte eta komunikazio behealdea) 48940 LEIOA • 94 6015100 • oij-bi@ehu.es Aterpe Leioa Gazte Informazio Zentroa. Aldapabarrena, 2 48940 Leioa • 94 4055850 • gazte@leioa.net Lekeitioko Gazte Informazio Bulegoa. Eliz Atea, 12 48280 Lekeitio • 94 6243591 • gaztebulegoa@lekeitio.com Mañariko Gazte Informazio Gunea. Herriko plaza, z/g 48212 Mañaria • 94 6818998 • kultura.manaria@bizkaia.org Mungiako Gazte Informazio Bulegoa. Arana Goiri´tar Sabin, 13 48100 Mungia • 94 6553353 • mungia.gib-oij@astiune.com Muskizko Gaztegune. Meatzari Plaza, 2 48550 Muskiz • 94 6708037 • www. muskizkogaztegunea.blogspot.com • gaztebulegoa@muskiz.com
Busturialdeko Gazte Bulegoa. Zubietaerrota Eraikina, Kurtzero auzoa 48392 Muxika • 670 509752 • www.busturialdekogazteplana.com • gaztebulegoa@busturialdekogazteplana.com Induma Informazio Bulegoa. Zubieta, 16 48410 Orozko • 94 6339945 • infoinduma@yahoo.es Plentziako Gazte Informazio Gunea. Goenkale, 25n 48620 Plentzia • 94 6770989 • gazteinfo. plentzia@bizkaia.org Gazte Informazio Zentroa. Santa Clara Kultura Zentroa. Martín Fernández Villarán, z/g 48920 Portugalete • 94 4729313 • www.juventudportugalete.org • juventud@ portugalete.org • gaztegela@gmail.com Portugaleteko Gazte Informazio Gunea Gazte Gela. Zubeldia Maisua, z/g 48920 Portugalete • 94 4616638 • www.juventudportugalete.org • aulajoven@portugalete.org Gaztebox Santurtziko Gazte Informazio Bulegoa. Santurtzi Parkea, z/g 48980 Santurtzi • 94 4836110 • gib-oij@santurtzi.net Sopelanako Gazte Bulegoa. Kurtzio Kultur Etxea, Mendieta, 11 48600 Sopelana • 94 4065505 • www.sopelanagaztea.blogspot.com • www.sopelana.net • oij@sopelana.net Turtziozko Gazte Informazio Gunea. Lehendakari Agirre, 61 48880 Turtzioz • 618 645690 • gazteplana@enkarterrialde.org Gazte Info Gazte Informazio Bulegoa. Udiarraga, 39 48490 Ugao-Miraballes • 94 6322014 • gazteinfo.ugao@ortzadar.es Urduñako Gazte Informazio Gunea. Kultur Etxea. Andra Mari, z/g 48460 Urduña • 945 384884 • xarteaga@urduna.com Sestaoko Gazte Informazio Zentroa. La Iberia, z/g 48910 Sestao • 94 4956127 • cijsestao@ infonegocio.com Zallako Gazte Informazio Bulegoa. Madres Irlandesas, 4 48860 Zalla • 94 6391396 • www. ibilimunduan.com • oij@zalla.org • infogazte@ zalla.org
Gipuzkoa Andoaingo Gazte Informazio Bulegoa. Ambrosia Olabide Zentroa. Pio Baroja kalea, 1. 20140 Andoain • 943 593911 • gibandoain@ euskalnet.net Arrasateko Gazte Informazio Bulegoa. Garibai Etxea. Biteri etorbidea, 3 20500 Arrasate • 943 252065 • www.gaztebulegoa.com • gaztebulegoa@arrasate-mondragon.net Astigarragako Gazte Informazio Puntua. Kultur Etxea. Kale Nagusia, 48. 20115 Astigarraga • 943 331067 • www.astigarraga.net • gazteinfor@astigarraga.net Azkoitiako Gazte Informazio Bulegoa. Aita Madinabeitia plaza z/g 20720 Azkoitia • 943 026027 • www.artxamendi.net • gib@ euskalnet.net Azpeitiako Gazte Informazio Bulegoa. Plaza Txikia z/g 20730 Azpeitia • 943 157160 • gib@ azpeitia.net Gipuzkoako Gazte Informazio eta Dokumentazio Lurralde Zentroa. Gaztegunea. Anoeta, 28 20014 Donostia-San Sebastián • 900 110111 / 943 472617 • www.gipuzkoangazte.info • ctij1@gipuzkoa.net
Gipuzkoako Campuseko Gazte Informazio Bulegoa.Ignacio M. Barriola eraikina. Elhuyar enparantza, z/g 20018 Donostia • 943 018135 / 943 018138 • svrgazte@sv.ehu.es. svrbegaz@ sv.ehu.es Koldo Mitxelena kulturunea. Infoteka. Gazte Informazio Gunea. Koldo Mitxelena Kulturunea. Urdaneta kalea, 9 20006 Donostia • 900 110 111 • www.gipuzkoangazte.info • ctij1@ gipuzkoa.net Donostiako Gazte Informazio Bulegoa. Goikoa jauregia. Mari kalea, 1. 20003 Donostia • 943 481435 • www.donostiagaztea.org/gazteinfo • gazteinfo@donostia.org Eibarko Gazte Informazio Bulegoa. Portaela Kultur Etxea, Bista Eder 10. 20600 Eibar • 943 708435 • infojuven.ei@eibar.net Elgoibarreko Gazte Informazio Bulegoa. Foruen Plaza z/g, 20870 Elgoibar • 943 257986 • www.elgoibar.org/webb/gazteriazalag.htm • gazteinformazioa@elgoibar.net Errenteriako Gazte Informazio Bulegoa. Merkatuzar. Pablo Iglesias, 3. 20100 Errenteria • 943 449640 • www.gaztebulegoa.errenteria. net •gazteria@errenteria.net Hernaniko Gazte Informazio Bulegoa. Hernaniko Udal Kiroldegia, Elkano z/g. 20120 Hernani • 943 552185 • www.hernani.net • kirola@hernani.net Hondarribiako Gazte Informazio Bulegoa. Javier Ugarte 6. 20280 Hondarribia • 943 644752 • gip@hondarribia.org Irungo Gazte Informazio Bulegoa. Foruen Karrika, 2 behea. 20302 Irun • 943 505444 / 943 505643 • www.irun.org/igazte • infojuvenil@irun.org Lasarte-Oriako Gazte Informazio Bulegoa. Manuel Lekuona Kultura Etxea. Geltoki kalea, 18. 20160 Lasarte-Oria • 943 376181 • www. lasarte-oria.org • gazteinfo@lasarte-oria.org Legazpiko Gazte Informazio Bulegoa.Kultur Etxea, Latxartegi, 3. 20230 Legazpi • 943 737203 • gazteria.le@legazpi.net Oiartzungo Gazte Informazio Puntua. Mendiburu 5, behea. 20180 Oiartzun • 943 491105 • www.gazteoiartzun.net • gazteinfo@ oiartzun.org Oñatiko Gazte Informazio Puntua. Foruen Enparantza, 4 – behea. 20560 Oñati • 943 718257 • www.oinati.org • gazteinformazioa@ oinati.net Ordiziako Gazte Informazio Puntua. Barrena Jauregia Kultur Etxea, 2º - 3 20240 Ordizia • 943 805634 • www.ordizia.org • gazteria@ ordizia.org Tolosako Gazte Informazio Bulegoa. Antonio Maria Labaien Kultur Etxea, Triángulo 1. 20400 Tolosa • 943 670383 • www.zazpitantriangulon. com • gazteria@tolosakoudala.net Urnietako Gazte Informazio Bulegoa. Idiazabal 13 20130 Urnieta • 943 333973 • www.urnieta. org • gazteinformazioa@urnieta.org Villabonako Gazte Informazio Bulegoa. Katea Etxea. Kale Nagusia, 79 20150 Villabona • 943 694787 • gazteria@villabona.net Zarautzeko Gazte Informazio Bulegoa. Zinema Pilotalekua. Zigordia Kalea, 34 20800 Zarautz • 943 005122 • www.zarautz.org • gazteinformazioa@zarautz.org
Teknologia Berriak Emojiak pasahitzetarako? Intelligent Enviroments enpresa britaniarrak gure gailu elektronikoen segurtasuna bermatzeko alternatiba proposatu du: Emojiak erabiltzea ohiko PIN zenbakien ordez. Izan ere, 10 zenbakien ordez 44 emoji ‘ofizial’ daude eta horrek askoz ere aukera gehiago ematen ditu. Enpresa honetako arduradunek adierazi dutenez, hau, bereziki, publiko gaztearentzat pentsatutako ideia da eta hainbat banketxek jada bere interesa azaldu dute.
Netflix urrian iritsiko da gurera Netflix, pelikulak eta serieak streaming bidez ikusteko aukera ematen duen plataforma, urrian iritsiko da Estatura. Momentuz ez da zerbitzu honengatik ordaindu beharreko kopururik zehaztu baina, adituen ustetan, egun Frantzian edo Alemanian ordaintzen dutenaren antzekoa izango da, hots, 8€ hilero. Gainera, momentuz, eskaintza beste herrialdeetan baino urriagoa izango da, ‘House of Cards’ edo ‘Orange is the New Black’ bezalako serieen gaineko eskubideak Canal+-ek dituelako.
26
Gazteek Internet erabiltzen dute osasunari buruzko informazioa bilatzeko Gurasoak, irakasleak eta medikuak bigarren maila batean kokatzen dira sexualitatea edo elikadura osasuntsua bezalako gaietan Carmen Peñafielen zuzendaritzapean, Milagros Roncok, Lázaro Echegarayk, Josemari Pastorrek eta Idoia Camachok osatzen duten UPV/ EHUko COMSA ikertaldeak “Estudio de la comunicación científica en salud para jóvenes y valoración de la calidad de los recursos digitales” izenburuko ikerketa artikulua argitaratu berri du. Azterlan honen arabera, 12-24 urte bitarteko gazteek, oro har, Internet erabiltzen dute osasunari buruzko informazioa bilatzeko. Bigarren maila batean, aldiz, gurasoak, irakasleak eta medikuak aurkituko lirateke. Gainera, aipatu azterlanaren arabera, gazteek informazio Interneten bilatzeko interesa ere partekatzen dute, batez ere, elikadura osasungarria, ariketa fisikoa edota buru osasunarekin harremana duten gaietan. UPV/EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko irakasle eta COMSA ikerketa taldeko buru den Carmen Peñafielek azaltzen duenez “gazteek ez diote erabatekoi fidagarritasuna ematen Interneten osasunarin buruz
aurkitzen duten informazioari. Internet lehenengo informazioaren iturria da baina, inoiz, behin betikoa, ezta baliagarria ere, gerora espezialista bati kontsultatzen bazaio”. Informazio eta Komunikazio Teknologia berriek irauli egin dute medikuntzarekin eta osasunarekin lotutako gaietara heltzeko modua. Azaldu den moduan, Internetek irtenbideak ematen ditu informazio beharrizanetarako eta, gainera, mediku profesionalei komunikazio eraginkorra ematea
ahalbidetzen die. Hori dela eta, helburu nagusiaz gain, lan honek bestelakoak ere baditu, lotura zuzena dutenak: gazteentzat espainolez eta euskaraz dauden osasunari buruzko webgune nagusiak definitzea, webgune horien orientazioa eta hezitzaile gisa duten funtzioa aztertzea, gaixotasunak eta mendekotasunak saihesteko, Osasunaren Mundu Erakundearen zuzentarauen arabera; orobat, besteak beste, informazio digitalen kalitatea aztertzea.
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
2020rako biztanleriaren %70a smartphone baten jabe izango da Ericcsonek egindako ikerlan baten arabera
Sony PS4 berria, efikazagoa Uztailaren 15etik aurrera Efikazagoa, arinagoa eta kapazitate handiagorekin. Horrelakoa izango da datorren uztailaren 15etik aurrera eskuratu ahal izango den Sonyren PlayStation 4 Ultimate Player Edition kontsola berria. Berrikuntza nabarmenen artean, adibidez, bere memoria: 1TB, egun duenaren bikoitza. Ezaugarri berri hauei esker, erabiltzaileek errazago izango dute jokoak zuzenean online dendatik deskargatzea. Sonyk aditzera eman duenez, mundu mailan, jada, 20,2 milioi PS4 saldu dira.
Ericcson konpainiak kaleratu berri duen Mobility Report txostenaren arabera, 2020. urterako, munduan bizi den biztanleriaren %70a smartphone baten jabe izango da. Gainera, aipatu txostenak azaltzen duenez, bost urte barru, biztanleriaren %90ak banda zabaleko estaldura izango du bere mugikorretan. Ericcsonek egindako azterlan horren arabera, herrialde garatuetako merkatuetan erabiltzaileek gailu bat baino gehiago izateko joera nagusituko da. Garapen bidean diren herrialdeetan, aldiz, smartphonen salmentak biderkatu egingo dira, batez ere, gailu askoz ere merkeagoak azalduko direlako. Horrela, Asiako Ekialdeko, Ekialde Hurbileko eta Afrikako merkatuak izango lirateke gehien garatuko direnak. Smartphone kopuruarekin batera, datuen trafiko mugikorra ere biderkatuko da. Adituen ustetan, 2020rako datuen trafiko mugikorra 10 aldiz biderkatuko da, datu trafiko osoaren %80a gailu mugikorren bidez emango delarik. EE.BBetan, adibidez, datozen bost urteetan, egun hileko 2,4GBetatik 14GBetara pasako dela uste da.
Emailak idazteko joeren inguruko azterlan baten arabera
Emakumeek gizonek baino mail luzeagoak idazten omen dituzte Yahoo Labsek burutu duen ikerketa baten arabera, emailak idazterakoan alde handiak aurki daitezke sexu eta adinaren arabera. Azterlan hau burutzeko bi milioi erabiltzailek idatzitako 16.000 milioi mezu baino gehiago aztertu dira. Ondorio azpimagarrienen artean, honako hau: emakumeek mezu luzeagoak idazten dituzte baina denbora gehiago hartzen dute erantzuteko. Dena den, ikerketa honek argi uzten du emailak, oro har, nahikoa laburrak direla: (100 hitz baino gutxiago). Gainera, antza denez, zenbat eta gazteago, orduan eta mezu laburragoak. Hori bai, gazteek azkarrago erantzuten dute.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
2014ko salduenak Asociaci贸n Espa帽ola de Videojuegos (AEVI) elkarteak 2014. urtean Espainian gehien saldu ziren bideo-jokoen sailkapena argitaratu berri du. Gezurra badirudi ere, salmenta gehienak PC jokoetan eman dira (%40). Estatu mailan sektore honek lortu duen diru sarrera 1.489 miloi eurotakoa izan da. Mundu mailan, 71.600 milioi eurotik gora mugitzen duen sektorea da. Gehien saldu diren jokoei dagokionez, hauek dira sailkapeneko lehenengo hamarrak: z FIFA 15 (PS3) z Minecraft (PS3) z FIFA 15 (PS4) z GTA V (PS3) z CoD: Advanced Warfare (PS3) z Just Dance 2015 (Wii) z Just Dance 2014 (Wii) z CoD: Ghosts (PS3) z Tomodachi Life (3DS) z FIFA 14 (PS3)
27
Denborapasak ESAERA ZAHARRAK Ordenatu ondorengo hitzak modu zuzenean esaera zahar bat osatzeko onari.
argitzen
etorri;
emaiozu
euritakoa
etorri,
nahiz
goizean
kukua
hazia
inori.
bukatu.
nahiz
oskorri,
kukua
ilberri,
eman
gose
ilzahar,
bada
gosea
eguraldi
ez
mututu
.....................................................................................
..................................................................................... .....................................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
SUDOKUAK
ESAERA ZAHARRAK 1.) Nahiz ilzahar, nahiz ilberri, emaiozu hazia eguraldi onari. 2.) Goizean argitzen bada oskorri, euritakoa ez eman inori 3.) Kukua etorri, gose etorri; kukua mututu, gosea bukatu.
28
*****
*****
GURUTZEGRAMA 1.) Txalaparta • 2.)Astamakila • 3.) Arrasate • 4.) Karraska • 5.) Kakoeta • 6.) Amuriza • 7.) Itsaso • 8.) Hortz • 9.) Borda • 10.) Aiete. • 11.) Foru.
*****
GAZTEBERRI #105 | 2015 Maiatza-Ekaina
GURUTZEGRAMA 1.| Bizkaiko udalerria, Kantabriako mugan. 2.|Fraideak nahiz mojak bizi diren etxea edo komentua. 3.| EE.BBetako estatua, Amerikako IparMendebaldeko muturrean. 4.|Energia altuko deskarga elektriko argitsua. 5.| Sarrailan, irekitzeko edo ixteko, sartzen den metalezko tresna. 6.| Portzelanaz, bustinez edo antzeko materialez, objektuak egiteko teknika eta artea. 7.| Mendi edo landako etxe txikia, abereak edota hainbat tresna gordetzeko erabilia. 8.| Haran edo pasagune sakon eta estua, bereziki, haitz artekoa. 9.| Metal noble eta preziatua, kolore hori distiratsukoa. 10.|Nekazarien lanabesa, 10, 12 hortz edo gehiago dituen zurezko haga batez eta hari zut edo zeihar jositako gider batez osatua.
GAZTEBERRI #105| 2015 Maiatza-Ekaina
1
3 4 5
7
6
2 10
9 8
29