Canlılarda Davranış
Bir organizmanın faaliyetlerinin tümüne davranış denir. Davranışı inceleyen bilim dalına etoloji denir. UYARTI FİZYOLOJİK TEPKİ DAVRANIŞ Bazı davranışlar tüm vücutla bazıları belli bir kısımla ortaya çıkar. ÖR1: Bir sığırın konan sineği kovmak amacıyla kuyruğunu sallaması ÖR2: Balığın yüzmesi
A)DOĞAL (DOĞUŞTAN GELEN) DAVRANIŞLAR Organizma, bu davranışlar için seçim yapmaz. Bu davranışlar otomatik olarak oluşur. A.3.1. Refleks Dışarıdan gelen etkilere ani olarak verilen ve değişmeyen tepkilere refleks denir. ÖR: Ayağına asit damlatılan bir kurbağanın bacağını çekmesi ÖR: Elektrik verilen solucanın büzüşmesi A.3.2. İçgüdüsel Canlıların karşılaştıkları sorulara karşı hazır olarak verilen cevaplardır. Organizma ne yaptığının bilincindedir. Türe özeldir. İçgüdü davranışlarının ortaya çıkışlarını başlatan basit uyarıya dürtü denir. ÖR: Arıların iletişim dansı, Kuşların göç etmesi ÖR: Som balığının atasının yaşadığı yere göç etmesi, Mimikri (Taklit) hareketi NOT: Refleksler bilinçsiz, içgüdüsel davranışlar bilinçli davranışlardır. B)SONRADAN KAZANILAN (ÖĞRENİLEN) DAVRANIŞLAR Belli bir deneyim sonucu kazanılır. B.1. Alışkanlık Yolu ile Öğrenme Belli bir uyarana sık sık maruz kalan bir hayvanın bir uyarana gösterdiği tepki kademeli olarak azalır ve sonunda o uyarana tepki vermez hale gelir. ÖR: Tren istasyonu kenarında yaşayan insanların bir zaman sonra bundan rahatsız olmaması
ÖR: Şempanze Deneyi Bol ve dağınık kutulu bir odaın tavanına muz asılmıştır. İçine bırakılan maymun zamanla kutuları üst üste koyup muza ulaşmıştır. C) SOSYAL DAVRANIŞLAR Çevresel faktörler birçok canlıyı bir araya getirir. Bir araya gelmiş canlılara topluluk denir. Belirli görevleri yerine getirmek için özelleşmiş üyelerden meydana gelen ve kendi kendine yeterli olan bir popülasyona sosyal topluluk denir. Sosyal toplulukların sergiledikleri davranışlara sosyal davranış denir. İş birliğine dayalı davranışlar, çatışma davranışları, hayvanlarda yurt savunması, iletişim davranışları C.1. İş Birliğine Dayalı Davranışlar: Bir topluluğu oluşturan canlılar, avlanma, savunma, yaşam alanı bulma, çiftleşme ve yavruları koruyarak soylarını devam ettirme gibi karşılıklı iş birliğine dayalı olan çeşitli davranışlar sergiler. Örn: Vahşi köpekler, misk öküzleri, aslanlar, balık sürüleri… C.2. Çatışma ve Baskınlık Davranışları Sosyal gruplar halinde yaşayan hayvanlarda bazen karşılıklı iş birliği yerine çatışma davranışları da görülür. Örn: Tavuk, ördek, hindi, kurt, köpek… C.3. Hayvanlarda Yurt Savunması Bir bireyin beslenme, eşleşme ve yavru büyütme amacıyla kendi türünden başka bireylere karşı koruduğu alana yurt denir. Örn: Kuşlar… C.4. Sosyal Gruplarda İletişim Birçok hayvan tarafından haberleşmede kullanılan kimyasal salgılara feromon denir. Sesli, görsel mesajlar ile iletişim kurulur. Böcekler, kuşlar, kurbağalar sesli iletişim kurarken; arılar görsel iletişim kurar…
B.2. İzlenimle Öğrenme Öğrenmenin en basit ve özelleşmiş şeklidir. Daha çok yeni doğmuş veya yumurtadan çıkmışlarda görülür. ÖR: Yumurtadan çıkan kuşun ilk gördükleri ve ses çıkaran şeyi anneleri sanmaları ve onu izlemeleri B.3. Şartlanma Yoluyla Öğrenme Öğrenmenin en kompleks şeklidir. Doğuştan geleden içgüdü reflekslerinin doğal uyaranın değişmesiyle ortaya çıkar. ÖR: Pavlov’un köpeği Besin Salya Zil + Besin Salya Zil Salya B.4. Kavrama Yolu ile Öğrenme Yeni bir durumla karşılan hayvanın doğru olanı seçtiğinde ödüllendirilip yanlış olanda cezalandırılmasıyla öğrenme olayıdır.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
a. Halka Dansı, besin kovana yakın olduğundanda yapar. b. Sallanma sansı, besin kova uzak olunca yapar. b.1 Dans yukarı doğru ise bu besinin güneş ile aynı yönde olduğunu gösterir. b.2 Dans aşağı doğru ise besin güneş ile zıt yönde olduğunu gösterir. 0 b.3 Dans düşeyse 30 sağda ise bu durumda besin, güneşin 0 izdüşümüne göre 30 sağda anlamına gelir.