İskelet ve Kas Sistemi * Hayvanlarda iskelet ve kas, bitkilerde destek doku ve turgor basıncı diklik ve direnci sağlar. A) Bitkilerde * Basit yapılı bitkiler ile karmaşık yapılı olanların otsu bölümleri, dikliği turgor ile sağlar. * Yüksek yapılı bitkilerin dikliğini destek doku sağlar (Pek Doku – Sert Doku)
3) Kısa Kemikler * Dışı sert kemik dokudan oluşmuş bu kemiklerin içinde süngerimsi kemik doku bulunur. * Omurlar, el ve ayak bilek kemikleri kısa kemiktir. * Periost burada da mevcuttur. Ancak yassı kemik ve uzun kemikteki gibi işlevleri gelişmiş değildir. NOT: İnsanda baş(22), gövde(65) ve üyeler(120) olarak kemikler gruplara ayrılır.
B) Hayvanlarda B.1) İskelet Sistemi İç İskelet Vücudun içinde bulunur. Kemik + Kıkırdak Omurgalılarda Mezoderm orjinli Kaslar dıştan bağlı Üzerinde örtü bulunur. Kan hücrelerini üretir. Ca, D vitamini ve P depolar. Ömür boyu değişmez
Dış İskelet Dışında bulunur. CaCO3, Silisyum ve Kitin Omurgasızlarda Ektoderm orjinli Kaslar içten bağlı Bulunmaz Vücudu korur. Su kaybını önler. Büyüme ve hareketi kısıtlar. Midye, istiridye gibi kabuklular dışında değişir.
Not: Süngerlerde (Silisten), Mürekkep balığında (CaCO3) iç iskelet bulunur. İNSANDA İSKELET SİSTEMİ 1. Vücuda desteklik ve direnç sağlar. 2. Hareketi kolaylaştırır. 3. İç organlarımızı korur. 4. Kaslarımıza ve iç organlarımıza tutunma yüzeyi oluşturur. 5. Fazla madensel tuzları depo eder. 6. Kırmızı kemik iliklerinde alyuvar yapılır. İskelet yapısına Katılan Kemik Çeşitleri 1) Uzun Kemikler * Kol ve bacaklarda bulunur. Uzunluğu genişliğinden küçük olan kemiklerdir. * Gövdesi sert kemik dokudan oluşmuştur. * İçinde sarı ve kırmızı kemik iliği bulunur. * Dışında “periost” bulunur. Bu zar kemiğin büyümesini sağlar. * Kemiğin uçlarında süngerimsi kemik doku vardır. 2) Yassı Kemikler * Kalınlığı, uzunluğundan ve genişliğinden küçük olan kemiklerdir. * Levha şeklindeki iki sert kemik arasında süngerimsi kemik dokusu bulunur. * Kafatası kemikleri, kürek ve kalça kemikleri, kaburga kemikleri yassı kemiktir. * Süngerimsi dokunun gözeneklerinde kırmızı kemik iliği bulunur. * Periost bu kemiklerde de mevcuttur.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Eklemler * İskeleti oluşturan kemiklerin birbirlerine bağlandıkları yere “eklem” denir. * Eşlem yapan kemiklerin uçlarında bulunan kıkırdak tabakalar da kemiklerin “eklem sıvısı” vardır. Bu sıvı kemiklerin birbirine değmesini ve aşınmasını engeller. * Eklem yapan kemikler birbirine “eklem kirişi” ile bağlanır. * Eklem yapan kemiklerin birbirine bağlanmasını kısmen kaslarda da olur. Kaslar eklemi bir kapsül gibi sardığından “eklem kapsülü” olarak adlandırılır. 1) Hareketsiz (Oynamaz) Eklemler * Bunlar kafatası kemiklerinin birbirlerine sıkıca kenetlenmelerini sağlayan eklemlerdir. 2) Az Hareketli (Yarı Oynar) Eklemler * Aralarında kıkırdak yastıklar vardır. * Omurga eklemleri bu türdür. 3) Hareketli (Oynar) Eklemler * Kemikler aralarında boşluk bırakmalarıyla oluşur. Kemikler arasındaki boşlukta eklem sıvısı vardır. Bu sıvı kemiklerin birbiri üzerinde kaymasını sağlar. * Kol ve bacak kemiklerinin arasında bulunur. Yeni Kemik Yapımı ve Kırımı * Memeli bir hayvanın, kemik zarı altına yerleştirilen platin iğnenin, daha sonra kemik iliği içinde bulunması, kemik zarının yeni kemik hücresi oluşturduğunu gösterir. * Kan hücreleri gibi, yaşamımız boyunca sürekli bir biçimde yeni kemik hücreleri oluştururuz. * Gelişimini tamamlamış bir bireyde kemik yapım ve yıkım hızı eşittir. * Kemik yapım hızı, kemiğin taşıdığı fiziksel yükün artması ile artar. Ör: Atletlerin kemikleri aynı ağırlıkta olup spor yapmayan kişilerden daha ağırdır. Kemik Büyümesinin Denetimi * Kemik büyümesini hipofiz bezi denetler. Hipofiz bezinin salgıladığı STH ile kontrol edilir. B.2) Kas Sistemi * Bir hücreli canlıların bazılarında çizgisiz fakat kasılabilen telcikler bulunmuştur. * Hidra, Solucan ve Salyangoz; Düz kaslar bulunur ve yavaş hareket ederler. * Böcek gibi eklembacaklılarda çizgili kaslar bulunur ve hızlı hareket ederler. * Tüm canlılarda düz kaslar çizgili kaslardan daha yavaş kasılır.
İskelet ve Kas Sistemi İNSANDA KAS SİSTEMİ 1) Düz kaslar * Mekik şeklinde hücrelere sahiptirler. Kasların hücrelerine sarkolem, hücre zarlarına sarkolemma, sitoplâzmalarına sarkoplazma denir. Sarkoplazma içerisinde boyuna dizilen miyofibriller bulunur. * Aktin, miyozin gibi proteinler sarkoplazmadaki miyofibrilleri oluştururlar. * Çekirdek hücrenin ortasında yer alır. * Otonom sinirlerle yönetildiğinden istek dışı kasılırlar. * Hareketleri yavaş ve düzenlidir. * Düz kas hücreleri yan yana gelerek kas demetlerini meydana getirir. * Miyofibriller enine bantlaşmıştır. * Soluk borusu, iç organlar, atardamar, toplardamar, diyafram, üreme boruları gibi yerler… 2. Kalp Kasları * Çok çekirdekli ve silindir şekilli hücrelerdir. * Otonom sinirlerin kontrolündedir. * Kalp kası sürekli çalışmak zorunda olduğundan glukoz ve O2 ihtiyacı fazla olur. * Kalp kası telleri kısa boylu olup, birbirlerine bağlandıkları yerlerde ara diskler bulunur. * Kalp kaslarını besleyen damarlar tıkanınca infarktüs denilen kalp rahatsızlığı ortaya çıkar. Kas hücrelerinin büyük bir bölümü ölürse ölen kısmın yerini bağ dokusu olur. Buna “Nekroz” denir. * Kalp kasının kendini yenileme özelliği yoktur. 3. Çizgili Kaslar * Çok çekirdekli ve silindir şekilli hücrelerden oluşurlar. * Miyofibriller enine bantlaştıkları için çizgili görünürler. * Merkezi Sinir Sisteminden çıkan motor nöronlarıyla donatılmıştır. Bu yüzden isteğe bağlı kaslardır. * Hızlı kasılır ve çabuk yorulur. * Sarkoplazmik retikulum barındırırlar ve bunlarda Ca iyonları depo edilir. * Yaptığı göreve uygun olarak üç şekildedir. 1. İğ Şeklinde Uzun kemiklerimizi hareket ettiren kaslar 2. Yelpaze Şeklinde Karın ve sırt kasları 3. Halka Şeklinde Ağız, Göz çevresindeki kaslar Çizgili Kasların Uyarılması * Kaslar sinir sisteminin değişik bölgelerinden (beyin, omurilik, otonom sistemi) gelen sinirler uyarır. * Sinir uçlarının kas zarına bağlandığı yere “motor uç plak” (motor birimi) denir. * Motor uç plakasından başlayan uyarı, kas hücresinin zarında elektriksel değişmelere sebep olur. Bu değişmelere “aksiyon potansiyel” denir. Kasılmanın Moleküler Yapısı * Sinir hücreleri iskelet kasını, motor uç plaktan asetil kolin hormonunu salgılayarak uyarır. Asetil kolin kas hücresinde aksiyon potansiyeli başlatır. * Kas hücresi üzerinde, hücre zarının sitoplazma içine çökmesiyle oluşmuş ince borucuklar vardır
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
(T boruları=Transvers tübül). Bu borucukların sitoplazma içine giren ucu E.R. ile bağlantılıdır. * T borucukları kas hücresinde aktin ile miyozin ipliklerin yan yana olduğu bölgelerde bulunur. * Kas zarı üzerinde ilerleyen aksiyon potansiyeli, T borucukları sayesinde hücre sitoplazmasında bulunan E.R’a ulaşır. Böylece Ca++ iyonları salınır. Aktin ve miyozin arasına yayılan Ca iyonları ATPaz enzimi aktifleştirince aktin iplikleri yapısında bulunan ATP, ADP ve enerjili fosfata parçalanır. * Bu enerji aktin ipliklerin miyozin ipleri üzerine kaymasını sağlar. Kasılmanın Enerji Kaynağı 1. ATP İnorganil fosfat + ADP+ Enerji 2. Kreatin fostat Kreatin + ATP 3. Glikojen Ara maddeler Laktik Asit + Enerji 4. Laktik Asidin bir kısmı + O2 CO2 + H2O + Enerji Kasılma Evreleri Kasılma Boyu
Kasılma Süresi I II
III
I. Durgun Evre (Gizli Evre) : Kasın uyarıldığı an ile kasılmaya başladığı an arasında geçen süredir. II. Kasılma Evresi : Kasılmanın başladığı an ile gevşemenin başladığı an arasında kalan süredir. III. Gevşeme süresi : Kasın kasılmadan önceki halini alıncaya kadar geçen süredir. * Kasılma başlatabilen en küçük şiddetteki uyarıya eşik şiddeti denir. * Kasların kasılmasına neden olan uyarının şiddeti ne olursa olsun, kaslar hep aynı şiddetle kasılır. Buna “ya hep ya hiç” yasası denir. - Bir kas zaman zaman uyarılırsa, kasılır ve gevşer (1 ve 2) - Eğer kas gevşeme fırsatı vermeden sık sık uyarılırsa gevşemeden yeniden kasılır (3). Bu duruma “Fizyolojik Tetanoz” denir. - Kas hücresi hiç aralık verilmeden devamlı uyarılırsa sürekli kasılır (4). Bu duruma “Tam Fizyolojik Tetanoz” denir. NOT: Birbirine zıt çalışan kasalara antogonist kaslar denir. NOT: Kaslar vücudu hareket ettirecek şekilde kasılmadıkları zamanda bile tam gevşemiş halde değildir. Buna “Kasın Tonus Hali” denir.