Бизнис плус брошура (MK)

Бидете први, дознајте повеќе од другите! Септември 2013 година, ПОСЕБНО ИЗДАНИЕ Изборот на текстови на Бизнис плус и на регионалните медиумски партнери од Југоисточна Европа можете да го најдете на интернет-порталот www.biznis-plus.com

1

Содржина

Воведник

Што мислат читателите за вестите на Бизнис плус? Хрватите и Словенците се одлични партнери, а и едните и другите најмногу сакаат италијански производи Големите трговци се одлична можност за регионот Приликите на Косово Унијата на работодавци на Србија бара брзи промени Македонија не смее повеќе да се потпира само на примарното производство Загрепска берза: ЕУ не е волшебно стапче Кој во слободно време најмногу мисли на работата? По освојувањето на регионот, Виолета продолжува со походот Кога трговијата ќе биде во подем, тогаш ќе процвета и Хрватска Потребна е поголема соработка на економиите од регионот Каде има поевтино гориво и цигари Горење во Србија се уште гледа можност за раст Кога ќе се сретнат потрошувачите Аргета, Донат и Цедевита со »made in EU« ќе се шират надвор од регионот Дали сте »северњак« или »јужњак«?

Бизнис плус е заедничко дело на медиумските партнери.

Директор и уредник: Љупчо Зиков

Уредник на прилози: Младен Миковиќ

Адреса: Капитал Медиа Гроуп ул. Маркс и Енгелс, бр .7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр 31 и 31, п-фах 503, 1000 Скопје, Република Македонија Телефон: +389 2 3298 110

Компјутерски прелом: Ирена Буха Маролт

2 I www.biznis-plus.com

Насловна страница: Ирена Буха Маролт, Маша Маролт Пецјак Лектура: Капитал Медиа Гроуп

4 8 10 13 14 16 18 19 20 22 24 27 28 31 32 34

Младен Миковиќ I лидер на проектот Бизнис плус

Нема подобро чувство од тоа кога победува тимот

Т

имска работа. Многумина ја заговараат и ја гледаат предноста од тоа, но од друга страна, честопати забележуваме многу индивидуалисти околу нас коишто не можеме да ги заобиколиме, туку мора да научиме како треба да се однесуваме со нив и тие со нас. Факт е дека успехот на тимската работа зависи од желбата и од хармонијата во тимот. Ние во Бизнис плус, регионалниот портал за стопанственици и за други заинтересирани, кој заедно го подготвуваат медиумите од шест држави од регионот – БиХ, Хрватска, Србија, Црна Гора, Македонија и Словенија - сме свесни за тоа. По една година постоење и повеќе од 2.000 компании од регионот коишто не читаат,можам да речам дека меѓу новинарите, уредниците и сопствениците на партнерските медиуми има многу сличности, но и повеќе разлики, така што предизвик е сето тоа да се сведе на заеднички именител. Тоа е слично како соработката меѓу компаниите од регионот. Но, целта е јасна: да се гради портал кој ќе ги поддржува стопанствениците во регионот и ќе ги известува за настаните, ќе нуди корисни информации коишто имаат посредно или непосредно влијание врз нивната работа, како на пример, евентуалните можности за ширење на бизнисите или основање нови бизниси. Не ни недостига желба за работа. Но, тоа не е се. Во Бизнис плус ги направивме првите чекори за поврзување на паметните и на деловните луѓе од регионот. Велам паметни затоа што се свесни дека некогаш треба да се заборави на егото за да се постигне (поголем) успех.

Не само сопствен успех. Ќе следуваат поконкретни чекори, а целта е сите да извлечеме корист од таквото поврзување, што значи и подобра бизнис-средина во регионот. И повторно се вративме на тимската работа. Со тимската работа несвесно се среќаваме на секој чекор. За крај, да ги погледнеме економските ефекти: без новинарите не би имало пишани приказни, а без нив нашите читатели не би добивале информации, такви коишто влијаат на нивната работа и на нивниот живот. Тие вести не би можело да се подготвуваат без нашите партнери, кои во тоа видоа можност за добар проект, а ние можност преку своите услуги и производи да допреме до што повеќе купци, односно до тие коишто ги бараат информациите што ги нудиме. С$ се врти во круг. Затоа, нема подобро чувство од чувството кога победува тимот. Ние сме на добар пат, иако имаме уште многу да изодиме. Меѓутоа, ќе прифатиме само победа, до којашто ќе дојдеме заедно. Колку сме побројни, толку полесно ќе ни оди.

3

Што мислат читателите за вестите на Бизнис плус?

Бизнис плус го следам редовно затоа што има добар избор на теми, вестите се актуелни и на едно место ми се нуди преглед на најбитните случувања во регионот. Брзиот преглед на дневниот newsletter ми овозможува за најкратко време да се запознаам со бизнис-насоките во регионот. Љубо Јурчик, професор на Економскиот факултет во Загреб

За групацијата Сава Ре, којашто има свои компании во повеќето држави од Западен Балкан, Бизнис плус, кој покрива бизнис-вести од тие простори, е добредојден дополнителен извор на информации. Ние коишто сме на одлучувачки функции во одделни компании од групацијата на тој начин редовно сме запознаени со случувањата на поединечните пазари, што ни дава целосен преглед на економските и на политичките услови на тоа географско подрачје.

Сите важни вести од регионот на едно место... Уредено, без одолжување и со поголем фокус на битните и корисни информации

Бизнис плус е сигурен извор на бизнис-информации од државите од поранесна Југославија. Тој ми овозможува на едно место да дознаам за бизнис-настаните во регионот, кои многу често мозе да влијаат на работата во Црна Гора, каде што работам. Без оглед на тоа дали се работи за аквизирањето на ЈАТ ервејс од страна на Етихад или за успешноста на туризмот во Хрватска, тие настани ја засегаат економијата на Црна Гора.

Ѓорѓи Петрушев, извршен директор на винарско здружение од Македонија

Звонко Иванушиќ, претседател на управата на Позаваровалница Сава

Идејата секако е добра и медиумските партнери во тој проект се гаранција дека информациите се точни и навремени. Таквите портали вообичаено имаат две задачи. Првата е да ги презентираат информациите во реално време, особено тие што се однесуваат на краткорочните бизнис-одлуки. Втората е да известуваат за долгорочните движења и пред сè, плановите на претприемачите и на компаниите, но и на носителите на политички одлуки. Мислaм дека при посредувањето на информациите треба да се посвети поголемо внимание на читателите, за вестите да не им одземаат премногу време, што значи да се вклучат повеќе графички елементи. Но, секако дека еден таков портал не би смеел да се ограничи само на размена на информации, туку со тек на време би требало да стане платформа за комуницирање и склучување бизниси. Владимир Глигоров, економист и соработник на Виeнскиот институт за меѓународни економски студии

4 I www.biznis-plus.com

Во споредба со просекот, Бизнис плус делува посвежо. Ми се допаѓа дизајнот на страницата, а што се однесува на вестите, се разликуваат од порталите од сличен тип затоа што опфаќаат и прогнози, статистики, анализи и слично.

Игор Гавран, макроекономски аналитичар на Надворешно-трговската комора на БиХ Един Сеферовиќ, извршен директор на Американската стопанска комора, AmCham, во Црна Гора

Ве покануваме и вас да се приклучите и да добивате бесплатни регионални вести на Бизнис плус. За да ги добивате вестите пријавете се на www.biznis-plus.com

Бидете први, дознајте повеќе од другите. Повеќе информации на: +389 2 3298 110 | kontakt@kapital.mk 5

Бидете први, дознајте повеќе од другите!

Biznis plus newsletter

Пријавете се бесплатниот newsletter на:

www.biznis-plus.com

Пријатели на Бизнис Плус: 6 I www.biznis-plus.com

7

Хрватите и Словенците се одлични партнери, а и едните и другите најмногу сакаат италијански производи Чии производи најчесто ги купуваат жителите на државите од регионот и кому најчесто ги продаваат своите Општо е познато дека Словенија остварува речиси три четвртини од стоковата размена со ЕУ и дека Германија е најголемиот трговски партнер на Словенија. Меѓутоа, ако погледнеме колку жители во секоја земја ги користат туѓите, односно сопствените производи, ситуацијата е доста поразлична. Затоа, нас не интересираше кој кому најмногу продава и колку пазари во поранешната заедничка држава се битни во однос на пазарите на ЕУ. Лани Словенија извршила стокова размена во вредност од осум и пол милијарди евра со Германија, а со Австрија половина од таа сума. Меѓутоа, мерено според бројот на жители, германскиот пазар е речиси десет пати поголем од австрискиот. Така, и Словенците и Германците просечно размениле стока за 100 евра, додека Австријците и Словенците размениле стока со четири пати поголема вредност, поточно за 411 евра. Така, Австриецот на Словенецот, со оглед на бројот на жители во двете земји, му е најголем трговски партнер. Словенецот на Австриецот во просек му продал свои производи во вредност од 205 евра, а најмногу му продал на Хрватот, односно стока во вредност од 305 евра, што е нешто повеќе од Австриецот и Италијанецот заедно. Словенецот во просек најмногу купува италијанска стока. Имено, минатата година купил стока за речиси две илјади евра, што е неколку евра повеке отколку што платил за германската стока. Во регионот во земјите од Западен Балкан (без Албанија), односно во државите од поранешна Југославија, Словенците најмногу купуваат хрватска стока (за рециси 460 евра), а со оглед на малата површина на државата, најголема стокова размена има со Црна Гора (за 175 евра).

За Црногорците најбитен е регионалниот пазар, за Србите најмалку битен

Додека Црногорецот во просек кај жителите од регионот извезува речиси 68% од својот извоз, Србинот извезува само 14%. Имено, Србинот извезува двократно повеќе во ЕУ, каде што Германија е најголем трговски партнер на Србија, а инаку, најголем трговски партнер на Србија воопшто е Русија. Словенците во регионот извезуваат околу 14% од својот извоз; Македонците, односно Косовците околу четвртина од својот извоз; Хрватите 29%, а Босанците за 10% повеќе од нив.

Убавиот збор за производите од регионот се слуша во целиот регион, но не толку далеку до ЕУ

Додека Словенецот на пазарот на ЕУ со повеќе од половина милијарда жители продал стока во просек 30 евра по жител, 88 II www.biznis-plus.com www.biznis-plus.com

Slovencite na `itelite od Zapaden Balkan im prodavaat pet pati pove}e otkolku na `itelite na EU Slovenec: • • • • • •

лани извезол за 10.173 ЕУР, увезол за 569 ЕУР повеќе најмногу купувал италијанска стока (1.974 ЕУР) најмногу им продавал на Хрватите (305 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Австријците (411 ЕУР), а на подрачјето на Западен Балкан и во Словенија со Црногорците (175 ЕУР) на жителите на Западен Балкан им продал пет пати повеќе отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил десет пати повеќе стока отколку од првите стоковата размена со жителите од Западен Балкан била три пати поголема отколку со ЕУ

Hrvat: • • • • • •

лани извезол за 2.182 ЕУР, увезол за 1.489 ЕУР повеќе најмногу купувал италијански производи (615 ЕУР) најмногу им продавал на Словенците (403 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Словенците (275 ЕУР), а на подрачјето на Западен Балкан со Босанците (220 ЕУР) на жителите на Западен Балкан и на Словенија им продал 17 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил пет пати повеќе отколку од првите стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била осум пати поголема отколку со ЕУ

Bosanec: • • • • • •

лани извезол за 1.071 ЕУР, увезол за 1.008 ЕУР повеќе најмногу купувал хрватски производи (300 ЕУР) најмногу им продавал на Србите (202 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Хрватите (211 ЕУР), а на подрачјето на ЕУ со Словенците (128 ЕУР), односно со Австријците (49 ЕУР) на жителите на Западен Балкан им продал 22 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил 37% повеќе отколку од првите стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била 17 пати поголема отколку со ЕУ

Srbin: • • • •

лани извезол за 1.217 ЕУР, увезол за 819 ЕУР повеќе најмногу купувал германски производи (132 ЕУР) најмногу им продавал на Црногорците (500 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Босанците(57 ЕУР), а на подрачјето на ЕУ со Словенците (43 ЕУР), односно со Унгарците (29 ЕУР)

• •

на жителите на Западен Балкан им продал 17 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил пет пати повеќе отколку од првите стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била 17 пати поголема отколку со ЕУ

Crnagorec: • • • • • •

лани извезол за 580 ЕУР, увезол за 2.299 ЕУР повеќе најмногу купувал српски производи (843 ЕУР) најмногу им продавал на Хрватите (19 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Србите (78 ЕУР), а на подрачјето на ЕУ со Словенците (38 ЕУР), односно со Грците (14 ЕУР) на жителите на Западен Балкан им продал 76 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил 28% повеќе стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била 39 пати поголема отколку со ЕУ

Makedonec: • • • • • • •

лани извезол за 1.509 ЕУР, увезол за 944 ЕУР повеќе најмногу купувал грчки производи (304 ЕУР) најмногу им продавал на Косовците (169 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Косовците (85 ЕУР), а на подрачјето на ЕУ со Грците (58 ЕУР), односно со Бугарите (57 ЕУР) и соСловенците (42 ЕУР) на жителите на Западен Балкан им продал 10 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил 4 пати повеќе стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била седум пати поголема отколку со ЕУ

Kosovec: • • • • • •

лани извезол за 149 ЕУР, увезол за 1.232 ЕУР повеќе најмногу купувал германски производи (166 ЕУР) најмногу им продавал на Црногорците (26 ЕУР) најголемата стокова размена ја имал со Македонците (81 ЕУР), а на подрачјето на ЕУ со Словенците (16 ЕУР), односно со Грците (8 ЕУР) на жителите на Западен Балкан им продал 15 пати повеќе стока отколку на жителите на ЕУ, а од жителите на ЕУ купил 13% повеќе стоковата размена со жителите на Западен Балкан и со Словенија била 20 пати поголема отколку со ЕУ

Забелешка: Во анализата го разгледувавме подрачјето на ЕУ и дрзавите од Западен Балкан без Албанија, значи државите на поранесна Југославија. Само за потребите за анализата за овој текст не ја сметавме Словенија како членка на ЕУ затоа сто нè интересирасе колкава е нејзината поврзаност со споменатиот регион и обратно. Ни Хрватска не ја вброивме во ЕУ, затоа што податоците коишто ги искористивме се за 2012 година, кога таа сè уште беше членка на ЦЕФТА, од каде што излезе по влезот во ЕУ. Во ЦЕФТА останаа БиХ, Србија, Црна Гора, Косово, Македонија и Албанија. За секоја држава се земени предвид податоците од нејзината статистицка канцеларија, сто знаци дека се можни меѓусебни валутни разлики, односно различни пресметки поради различното сметање на царините и на даноците. Извори: Светска банка и статистичките канцеларии на Словенија, Хрватска, БиХ, Косово, Црна Гора, Србија и на Македонија.

www.biznis-plus.com Тимска работа на медиумските партнери Business.hr, Finance, Капитал, Нови Магазин, Ослобоѓење и Вијести

на 20-милионскиот регионален пазар во просек продал стока за 145 евра по жител. И стоковата размена на Словенецот со регионалните жители е три пати поголема во споредба со жителите на ЕУ. Од друга страна, Словенецот од жителите на ЕУ купил стока во просек за повеќе од 8.100 евра, односно речиси десет пати повеќе отколку од жителите од регионот. Хрватите во просек не се толку луди по производите од ЕУ, затоа што купуваат од жителите од подрачјето на ЕУ (без Словенија) стока во вредност од помалку од 2.100 евра, односно пет пати повеќе отколку жителите од регионот (заедно со Словенија). За Хрватите жителите од регионот се уште повазни од жителите на ЕУ, затоа што на првите им продава 17 пати повеќе отколку на вторите. Најголем трговски партнер на Хрватска е Италија, а во просек, Хрватите имаат најголема стокова размена со Словенците. Босанците во просек купуваат уште помалку производи од жителите на ЕУ, и тоа 37% помалку отколку што купуваат од жителите на регионот. На жителите од регионот им продаваат 22 пати повеќе отколку на жителите на ЕУ и со нив бележат 17 пати поголема стокова размена отколку со останатите. Со оглед на нивното тргување со жителите на ЕУ, Црногорците и Косовците уште помалку ги воодушевуваат тамошните производи отколку Босанците. Имено, жител на Косово купува дури 13% повеќе производи од тие коишто им ги продал некој од регионот отколку жител на ЕУ. Жителот на ЕУ е помалку успежен кај Црногорците. Имено, Црногорците најмногу купуваат од Србите (29%) и несто повеќе од жителите на ЕУ. Тој на жител од регионот ќе му продаде дури 76 пати повеќе отколку на жител од ЕУ. Косовецот пак, 15 пати повеќе. Стоковата размена на Црногорецот со жител од регионот е 39 пати поголема отколку размената со жител на ЕУ, а стоковата размена со Косовците е 20 пати поголема. За Македонецот и за Србинот производите коишто им ги продаваат жителите на ЕУ се малку поомилени од погоре споменатите. Македонецот од жител на ЕУ изразено во вредност увезува нешто повеќе од цетири пати повеќе отколку од жител од регионот, а Србинот повеќе од пет пати. Од друга страна, Македонецот продава 10 пати повеќе производи од жител од регионот, а Србинот 17 пати повеќе. Стоковата размена со жител од регионот во просек е седум пати поголема од размената со жител од ЕУ.

Соодносот малку ќе се промени.

Со влегувањето на Хрватска во ЕУ и излегувањето од ЦЕФТА може да се очекува односите малку да се променат. Колку и во чија корист, ќе објавиме веднаш стом ќе бидат познати податоците за стоковата размена на дрзавите за оваа година.

99

Големите трговци се одлична можност за регионот

www.biznis-plus.com За подобра информираност на стопанствениците од регионот

Треба да зборуваме рационално, со факти и визии за иднината на регионот во којшто живееме. Ако ги издвоиме емоциите за приказните за тоа од кој дел од регионот доаѓа купувачот на Меркатор и да се запрашаме дали е неопходно окрупнувањето на трговците во регионот, мојот одговор е да. Оваа нова трговска компанија може да биде локомотива која ќе воспостави еднакви принципи на модерната трговија во регионот

Членот на управата на Меркатор, Станка Пејановиќ, се надева дека по здружувањето на трговците во регионот следува здружување на кондиторите “Од здружувањето Агрокор и Меркатор мора да излезат постабилни, со јасни концепти и подобри резултати коишто ќе бидат од корист за сите – вработените, државите, партнерите и за потрошувачите“, вели нашиот соговорник Станка Пејановиќ, член на управата на Меркатор за Југоисточна Европа и директор на српската компанија Меркатор-С. Ако сме во сферата на психологијата, тогаш секоја промена предизвикува страв од бизнис-партнерите, вработените... и тоа е нормална појава. Друго е кога гледаме кои се целите и кои се можностите на една ваква аквизиција, без оглед на тоа кои се нејзините учесници. Гледано од таа страна, нема никаква причина за страв. Ние од овој процес мора да излеземе многу стабилни, со јасни концепти и подобри резултати кои ќе донесат бенефит за сите – вработените, државите, партнерите и за потрошувачите. Сериозните бизнис-субјекти не градат свои бизнис-филозофии со гледање на сопствениот интерес. Сите економски аргументи и очекуваната синергија и бенефициите се на страната на интегрирањето и окрупнувањето на трговците во регионот. Доставувачите треба да размислат до каде се по квалитет и квантитет за да не ни се случи домашните производители на компир во октомври да не можат да ги задоволат потребите на српскиот пазар... Нам секогаш ни е приоритет задоволувањето на потребите на потрошувачите, ние од тоа живееме. И ако потрошувачот сака домашни производи, ние тоа ќе го имаме на полиците. Тоа е економската логика, но таа нам не ни дозволува на полиците да ни влезе нешто со лош квалитет што може да ја загрози безбедноста на потрошувачите.

Особено се нагласува значењето на договорот за соработка на двете компании додека трае аквизицијата. Зошто е важен тој?

Важно е сите актери да помогнат овој процес што поквалитетно да се изведе до крај и во тоаа смисла, нашата енергија во овој период ќе биде насочена кон постигнување на планираните резултати за оваа година. Познато е во теоријата дека многу аквизиции по исплатата на купопродажната цена не стануваат успешни, затоа што се потценува т.н мек дел, кој се однесува на стапенот на компатибилност на корпоративната култура и правењето стратегија за развој на брендовите по аквизицијата. Овде го гледам најголемиот предизвик во иднина. Додека не се добијат одобрувања од антимонополските комисии и не се исполнат сите услови од договорот, 10 I www.biznis-plus.com

Novi Magazin

Дали се неосновани стравовите од дискриминација на производителите од одделни држави?

не смееме да соработуваме со Агрокор во делот кој се однесува на нашиот начин на работа. Додека трае процесот на продажба, Меркатор не ја менува својата политика во однос на вработените, потрошувачите и бизнис-партнерите. Она што мора да се направи е да ја релативизираме моменталната ситуација и да ги подготвиме вработените дека идното спојување ќе биде само уште еден предизвик кој ќе мора заеднички успешно да го совладаме, секојдневно да ги уверуваме потрошувачите дека ништо нема да се промени во нашиот приоритет да ги задоволиме нивните потреби и дека кон доставувачите и понатаму ќе бидеме одговорен бизнис-партнер.

Во Србија Меркатор, Рода и Идеа имаат свои купувачи. Дали купувачите по спојувањето ќе го изгубат специфичниот know how кој го има секој од овие брендови?

Станка Пејановиќ, член на Управата задолжена за Меркатор за Југоисточна Европа и директор на Меркатор-С

Секоја голема трансакција како оваа мора да создаде синергија, инаку нема смисла. Од синергијата најголем бенефит ќе имаат потрошувачите. Рода, уште од аквизицијата Меркатор и Родиќ, е добар пример за тоа дека промената на сопственоста не е поврзана со опстанокот, зајакнувањето и развојот на еден пазар, за тоа што значи бренд во перцепцијата на потрошувачите, за сигурноста која ја дава во исполнувањето на својата мисија. Рода 20 години во континуитет има свои потрошувачи.

бизнис-делот се продолжува со реализација на стратегијата која се базира на четири столбови: оптимизација, фокус, раст и профитабилност.

Има ли неизвесности кои може да го загрозат процесот?

Сопствениците секогаш ја имаа слободата да проценат кога треба да ги продадат своите акции.

Не очекувам изненадувања, проблем е само времето, односно кога ќе добиеме дозволи од антимонополските комисии. Во Меркатор паралелно со процесот на продажба трае и финансиското и бизнис-реструктурирањето. Со банките-кредитори потпишавме договор за реструктурирање со цел да ја стабилизираме финансиската ситуација, а во

Пред година и пол Агрокор за една акција на Меркатор понуди 221 евро, а Тодориќ сега ги плаќа околу 120 евра. Како член и на стариот и на новиот Управен одбор на Меркатор, мислите ли дека се задоцни со продажбата?

Имаше шпекулации дека претходниот управен одбор на Меркатор кој го водеше Жига Дебељак се противел на продажбата?

Законот за трговски друштва прецизно дефинира кои се >> 11

Можностите на Косово Кога пред 11 години Меркатор влезе во Србија, патриотски настроените влијателни лица тврдеа дека на полиците на Меркатор нема да има српска стока. Сега истите тие ги плашат потрошувачите дека Тодориќ ќе ги фаворизира хрватските производи. Како се однесуваше Меркатор сиве овие години?

На почетокот на полиците на Меркатор навистина имаше повеќе производи од Европа и од регионот. Во меѓувреме се случија некои промени во поглед на зајакнување на брендовите на домашните производители. Најбитниот момент сепак, е купувањето на брендот Рода, каде што на полиците 70% од производите се од домашни производители. Денеска постои разлика во асортиманот само во потенцијалот на локацијата, односно таргет-купувачите. Но, би отворила друго прашање. Колку српскиот консумент е верен на стоката којашто се произведува во Србија и каква е перцепцијата на српското производство, колку е силно „made in Serbia“ или за консументите најбитна е цената, без оглед на тоа каде е произведен производот?

Каква е лојалноста на српските потрошувачи, според Вас?

Во криза паѓа и лојалноста кон трговските синџири и кон брендовите. Тоа е голема шанса за Рода, којашто е домашен трговски бренд. Рода не е ништо поинаква од Смоки или од Плазма, коишто ги променија сопствениците, но и понатаму се незаменливи српски брендови.

Има ли Меркатор производители од Србија за својата стокова марка?

Околу 70% од производите на трговската марка на Меркатор се произведуваат во Србија. За нас работат околу 80 домашни производители, меѓу кои се Млекопродукт, Неопланта, Здраво органик, Банини, Фудленд, Биохемија... И тоа не само за српскиот пазар, туку за целиот регион. Соработката со српските производители е многу важна, затоа што на тој начин ги чуваме работните места и на крајот, ја чуваме куповната моќ на нашите потрошувачи.

Сопственикот на Агрокор, Ивица Тодориќ, најави дека Агрокор ќе се повлече од српскиот пазар и дека сите негови објекти ќе ги преземе Меркатор. Познати ли се деталите и ќе има ли монопол ако се случи тоа?

Во српската Антимонопоска компанија седат експерти од коишто очекуваме да ја утврдат методологијата за проценка на пазарниот удел, а потоа правовремено да донесат одлука. Во интерес на сите е што побрзо да се добие одобрение од Антимонополската комисија и затоа, верувам во поддршката од сите регулаторни тела во регионот. Ние досега пративме пазарни удели коишто имаат поголеми трговски синџири како конкуренти во Србија – Идеја, Делез, Универекспорт, ДИС, Метро, Интерекс – и според проценката на GFK, Меркатор, Рода и Идеја заедно немаат повеќе од 12,9% на ниво на Србија.

12 I www.biznis-plus.com

Колку „родољупците“ купуваат кај најдобрите соседи На српскиот пазар една петтина од купците коишто најмногу купуваат домашни производи своите набавки ги вршат во Меркатор. Додека таквите во Хрватска се за два процентни поени помалобројни, во Словенија ги има далеку повеќе. Имено, во Словенија 53% од купците коишто најчесто купуваат домашни производи купуваат кај најдобриот сосед. Истражувањето го направи Институтот за истражување на пазарите и на медиумите Медиана во трите споменати држави, а во него учествувале 14.500 испитаници. Има најава дека во управата на новата регионална трговска компанија ќе седат двајца претставници од Словенија и по еден од БиХ и од Србија. Дали Вам ви е понудено тоа место?

Не сме разговарале за тоа, очекувам да разговараме пред се, за тимот којшто ќе биде задолжен за Србија и за Црна Гора, за концептот, за тоа како ќе се работи на развојот, на кој начин ќе бидат усогласени одговорностите и овластувањата.

Дали оваа аквизиција во трговијата по системот на бранување може да се прелее и на производствениот дел од регионалната економија?

Би сакала, пред се, српската кондиторска индустрија да се обедини, да стане посилна. Имаме одлични производители, но сите толку ги проширија портфолијата за од пазарот да се истиснат едни со други и сметам дека сега е последен момент за да се здружат. Кога ќе ги погледнете трговските полици, на нив има 25 видови наполитанки и се прашувате дали тоа е потребно или треба да се направат шест силни брендови. Така би добиле волумен, би станале посилни на пазарот, би имале квалитет за европскиот пазар. Вишокот средства, на пример, би можеле да се насочат на производството на производи без трансмасти, кои се апсолутен императив за здрава исхрана и услов за пласман на пазарот на Европската унија. Тоа би довело до сегментирање на производителите на такви што произведуваат брендови и такви што се специјализирани за производство на приватни стокови марки.

Како ги коментирате обвинувањата за високите трговски маржи?

Овој стереотип е најлесно да се разбие доколку ги анализирате билансите на целосното снабдување на синџирот и утврдите колку кој заработува и со колкави трошоци работи. Ние минатата година ја завршивме со профитна стапка од 0,9%, не сметајќи ги негативните курсни разлики, коишто беа девет милиони евра. Конкурентните малопродажни цени се нашиот императив, поради што цело време бараме простор во постојана оптимизација и во одговорно однесување.

Внимавајте добро да ја осигурате својата побарувачка и да се распрашате за бизниспартнерите. Некаде на крајот на летото или на почетокот од есента Словенија ќе испрати нов амбасадор на Косово, Милјан Мајхног, којшто сега го води секторот за економска промоција на Министерството за надворешни работи. Ќе успее ли да поттикне деловна соработка меѓу двете земји? Каде се можностите за поголем бизнис на словенечките претпријатија на Косово? Засега таму се присутни големи компании и Телеком Словенија (ТС), којшто веќе се „изгоре“, но како што се тврди, закрепнува. „Благодарение на познавањето на бизнис-опкружувањето, словенечките претпријатија имаат одредени предности во работењето на Косово“, велат од Министерството за надворешни работи. Во економската соработка засега преовладуваат осигурувањето (присутна е Сава Ре), банкарството (НЛБ), телекомуникациите и образованието.

Каде се можностите и тешкотиите

Можностите се отвораат главно на подрачјето на образованието и учеството во проектите кои ги финансира меѓународната заедница, велат од Министерството: „Можности исто така има и на подрачјето на проектирање (градежништвото кое за жал, кај нас сега е во многу лоша состојба, н.з.), во секторот земјоделство (изградба на стакленици, насади со овошје и винова лоза, сточарство и плантажно одгледување лековити билки), во секторот информациско-комуникациски технологии, во секторот туризам, енергетика... Проблемите со коишто се соочуваат нашите стопанственици се големите судски заостанувања во решавањето на стопанските спорови. Кај работењето на Косово треба да се биде свесен и за финансиската недисциплина. Оттука: осигурајте ги финансиските побарување, советуваат од Министерството. Исто така, добро запознајте се со своите бизнис-партнери, велат претприемачите.

ТС е најголемиот словенечки инвеститор

ТС, кој на Косово го има операторот Ипко, на пазарот досега вложил 230 милиони евра, што е најголема странска инвестиција во земјата. Велат дека работењето на Косово се подобрува, дека веќе имаат половина милион корисници. Ипко во првото тримесечје од оваа година бројот на корисници на мобилни телефони го зголеми за 27%. Минатата година неговите приходи изнесуваа 70 милиони евра (две години претходно 66 милиони). Зголемување на продажбата на овој пазар за минатата година забележуваат и во Петрол (10,7 милиони евра или 26% повеќе отколку предминатата година). На Косово, како што велат, се зајакнува и Пивоварна Лашко.

Aleš Beno

надлежностите на Управниот и на Надзорниот одбор, а кои се правата на сопствениците. Управниот одбор нема ниту еден начин да ја спречи купопродажбата, затоа што тоа е однос меѓу купувачот и продавачот.

www.biznis-plus.com Го читаат повеќе од 2.000 фирми

Дали словенечките претприемачи ќе инвестираат повеќе на Косово? Можности има – во енергетиката, земјоделството и во градежништвото. За жал, многу наши градежници пропаднаа.

86

милиони евра е вредноста на стоката којашто ја извезовме на Косово минатата година

1,6

милиони евра е вредноста на стоката којашто ја увезовме од Косово минатата година

Косово во бројки

Косово се смета за една од најмалку развиените европски земји. Стапката на невработени е околу 45%, платите се во распон од 350 до 400 евра бруто месечно (многу се работи на црно, велат познавачите). Минатогодишниот бруто домашен производ (БДП) изнесуваше околу 4,8 милијарди евра (словенечкиот е околу 35 милијарди). Важно е дека БДП растеше (минатата година за околу 3,8%). Косово има 1,8 милиони жители, исто така има многу иселеници, главно во Германија, Швајцарија и во северните европски земји. Вредноста на стоката којашто ја увезовме минатата година од Косово е 1,6 милиони евра.

13

Унијата на работодавци на Србија бара брзи промени

Доколку Србија го реформираше работното законодавство и воведеше флексибилни облици на вработување, со оглед на потребите на работодавците, пред појавувањето на глобалната економска криза, 275.299 работници немаше да ја изгубат работата, велат во Унијата на тамошните работодавци, кои од власта бараат реформи без одложување Додаваат дека ако државата ги реформираше прописите за трговија, од кои голем дел би требало да се укинат, Србија годишно на трговците ќе им заштедеше 107,8 милиони евра. Според нив, тоа би придонело за намалување на малопродажните и на големопродажните цени на прехранбените производи. Истовремено, од Унијата предупредуваат дека секоја трета компанија во Србија би ги зголемила платите на вработените доколку државата ги намалеше даночните оптоварувања на платите од 60% на 40%. Ова се трите главни заклучоци од истражувањето за барањата на стопанството да се спроведат итни реформи на законодавството, во коешто беа вклучени од 202 мали, средни и големи претпријатија, а беше спроведено во март, април и во мај годинава. Јавната дебата за неопходноста од овие три големи реформи започна, а Унијата на работодавци на Србија ќе се обиде со помош на УСАИД, италијанската Конфуиндустрија во Србија, делегацијата на германското стопанство во Србија, Стопанската комора на Србија и други стопански организации и асоцијации да ги убеди надлежните министерства, парламентарните групи и пратениците тие реформи да започнат што побрзо.

Поради сегашните услови, сè повеќе работа на црно

“Високите оптоварувања на работата, односно вкупните даноци и придонеси на заработката и застарениот Закон за работа, кои не одговараат на потребите на современото пазарно стопанство, се главните фактори за наглиот пад на вработеноста и работата на црно”, вели Небојша Атанацковиќ, претседател на Унијата на работодавци. Како мерки за реформа на работното законодавство работодавците ѝ предлагаат на Владата на Ивица Дачиќ: + работата на определено време да се зголеми од една на три години + да се укине обврската на работодавците за исплата на отпремнина на технолошкиот вишок за сите години работен стаж и да се замени со отпремнина само за годините поминати кај работодавецот 14 I www.biznis-plus.com

Од главните играчи на политичката сцена очекуваме конечно да почнат да се раководат по начелата на доброто менаџерско управување и одлучно да ги спроведат веќе одамна задоцнетите реформи

+ да се воведе можност за пократко работно време од осумчасовното + да се скратат предолгите службени постапки за вработување и давање отказ, затоа што има премногу непотребни акти и рокови + да се дозволи воведување подолга прекувремена работа од осум часа неделно (доколку тие се согласни со тоа) + годишниот одмор да се подели на два дела + да се воведе можност вработена жена пред истекувањето на породилното отсуство на нејзино барање и да може да работи половина од осумчасовно работно време + да се воведе и право на вработените на награди и бонуси. Во Унијата се уверени дека краткорочните ефекти на реформите на работното законодавство ќе бидат помали трошоци за работење, значително намалување на бројот на административни процедури, полесно управување со човечките ресурси во компаниите, нов систем од стимулации за вработените и поголемо вработување на младите и на лицата постари од 45 години. Меѓу долгорочните ефекти се наведуваат заштедите во работењето кои може да се пренасочат во инвестиции и отворање нови работни места, зголемување на продуктивноста во стопанството, намалување на невработеноста и поставување на односите работодавец-синдикат-вработени на реални економски основи.

Поради несоодветни трговски закони, 19.000 работни места помалку

Работодавците бараат и итна реформа на прописите во трговијата и во инспекцијата. Велат дека со помош на тие мерки би се намалиле трошоците за работа во тој сектор, односно би се промениле задолжителните одредби, каде што спаѓаат: - обука за хигиенскиот минимум на вработените - обука за прва помош на вработените - проценка на ризикот на работното место за секоја работна единица - обврска за земање брисеви од работните површини, - нацрт противпожарна заштита, - периодично утврдување на микроклиматските услови кај објектите со мала површина, - мерење на факторот на осветлување на секои 50 метри квадратни, - трошоци за преголема административна процедура и неажурна администрација. Кога ќе се соберат сите трошоци, се доаѓа до сума од 107,8 милиони евра на годишно ниво. Во Унијата на работодавци пресметале дека овие трошоци „јадат“ 19.113 потенцијални работни места во трговијата и значајно влијаат на цените на основните прехранбени продукти во Србија, кои се високи во однос на земјите во регионот. Имено, на крајот сето тоа го плаќаат потрошувачите, а не би морало. Што се однесува на инспекцијата, реформата треба да

Novi Magazin

Предлагаат реформи со коишто ќе се зголеми вработеноста, ќе поевтинат основните прехранбени продукти и ќе се зголеми конкурентноста на српското стопанство

www.biznis-plus.com Локални новинари ги подготвуваат сите вести

воведе едноставен и ефикасен електронски механизам за жалби за работата на инспекцијата, кои притоа ќе бидат евалуирани од страна на независните комисии составени од претставници на инспекцијата, трговци и правни и економски експерти.

За помало оптоварување на трошоците за работа, кое е исто како во Словенија

Атанацковиќ вели: „Доколку сакаме излез од кризата, секоја наредна влада ќе мора максимално да штеди на себе и во

Небојша Атанацковиќ, претседател на Унијата на работодавци на Србија јавниот сектор, а истовремено да се труди да го растовари стопанството“. Затоа, работодавците бараат од законодавците намалување на трошоците за работа со намалување на даноците и на придонесите од платите од 60% на 40%. Тоа во Србија е исто како во Словенија, Данска, Шпанија и во Хрватска, а значително повеќе отколку во Полска, Словачка, Македонија и во Албанија.

15

Македонија не смее повеќе да се потпира само на примарното производство Дане Јованов, директор на винарската визба Стоби, говори за можностите коишто би требало да ги искористи Македонија и за своите планови во винарството

»Македонија сакаме да ја декларираме како земја на виното, меѓутоа статистиката за консумацијата на вино обесхрабрува – потрошувачката изнесува само седум литри по жител

“Произведуваме врвни вина, ги зголемивме инвестициите во производството и промоцијата на нашите вина и со винскиот туризам всушност, постојано ги едуцираме нашите посетители за усовршената и цивилизираната консумација на вината“, вели директорот на винарницата Стоби, Дане Јованов. Како го оценувате македонското винарство?

Македонија годишно произведува околу 100–120.000.000 литри вино и околу 80% од произведените количини отпаѓаат на извозот. Ние сакаме да се декларираме како винска земја, меѓутоа доколку ја погледнеме статистиката за консумацијата на вино по жител, ќе видиме дека бројките се поразителни – само седум литри по жител. Доколку направиме паралела со Словенија, која по површини на лозови насади, производство на вино и население е слична со Македонија, таму има потрошувачка од околу 50 литри по жител, што значи практички дека целокупното годишно производство го консумираат самите. Причини за оваа состојба има повеќе, а една од нив е тоа што вината кои се продаваат од македонските винарници се преценети, односно се со нереално висока цена. Ние како компанија решивме да водиме една политика на фер цени (best buy), се со цел да го направиме виното повторно да биде достапно за сите граѓани, без притоа да се има компромис со квалитетот. Нормално, ова можеме да го правиме бидејќи целокупното наше производство на вино се базира исклучиво на нашите сопствени лозови насади, каде што имаме строга контрола на секој чекор на производството - од нива па до шише. И можам да кажам дека од појавувањето на вината на Стоби на домашниот пазар се повеќе купувачи ја препознаваат оваа вредност и се повеќе луѓе лично се поврзуваат и се идентификуваат со брендот Стоби. Наша цврста определба е да бидеме водечка компанија во производството и продажбата на квалитетни и врвни вина не само во Македонија, туку и во блиското опкружување и да станеме препознатливи и на меѓународните пазари на вино.

Каде ја гледате синергијата и потенцијалот за соработка со компании од регионот, дали со некоја компанија досега сте имале соработка во смисла на настап на трети пазари и сл.?

Стоби како компанија има регионална соработка со многу компании од Србија, Хрватска, Словенија итн. Пред се на техничко ниво, додека во денешните услови на водење бизнис за жал, сметам дека се уште е прерано да зборуваме за заеднички настап на трети пазари. Но, ова е нешто на што 16 I www.biznis-plus.com

Kapital

Што презема вашата компанија во тој поглед?

би требало да посветиме големо внимание во иднина, како еден од можните одговори на водењето бизнис во услови на глобализација.

Како ќе влијае влезот на Хрватска во ЕУ врз работењето на вашата компанија?

Од влезот на Хрватска во ЕУ, Македонија ќе има бенефит, бидејќи се укинуваат националните квоти, а ќе важат ЕУ-квотите, кои се поголеми, особено за вино во шишиња и за очекување е посериозен продор на македонско вино ви шишиња на хрватскиот пазар.

Која држава во регионот следниве години ќе искористи најмногу од својот потенцијал?

Според мене, тоа во моментов пред се, е Хрватска со влезот во ЕУ, бидејќи на национално ниво за хрватските компании се отвора пазар од неколку стотини милиони жители и второ, мислам дека во Хрватска, која и така има силен девизен прилив од туризмот, овој прилив во иднина само ќе расте. Како втора во моментов би ја издвоил Србија, бидејќи евидентни се промените кои тамошната власт забрзано ги прави во сите сфери, што секако, ќе има позитивен ефект

Дане Јованов, директор на винарницата Стоби

врз економскиот развој.

Кои две индустрии ги сметате за најперспективни во наредните две години?

На Македонија очајно и се потребни нови претпријатија и нови вработувања во реалниот сектор, кои во иднина ќе генерираат пораст на БДП. Оттука, како број еден би го издвоил агробизнисот и неговата перспектива треба да се развие и да се согледа преку инвестирање, пред сè во секундарното производство и отворање нови производни капацитети во преработувачките индустрии за производство на храна, преку воспоставување систем на договорно производство (за однапред познат купец по количина и квалитет), преку создавање македонски компании кои целокупните земјоделски продукти ќе ги откупат, ќе ги складираат, ќе ги калибрираат и ќе ги дистрибуираат до крајниот купец, а час поскоро треба да се напушти моделот на само стимулација на примарното производство, кое претставува само примарна суровина на големите производители на храна од Србија, Хрватска и од Словенија! Потоа, вака преработената примарна суровина кај странските конгломерати ни се враќа назад

www.biznis-plus.com На шест јазици

како готов производ, со што земјата трпи директни штети! Оваа долгогодишна, би рекол традиција, мора да се прекине, бидејќи е директен виновник за девастацијата којашто ни се случуваше во овој сектор. Македонија има свои умствени капацитети да стимулира македонски фирми да произведуваат храна и потоа таа иста храна како готов производ да ја извезуваат на балканските и на европските, па и на светските пазари.

Би навеле ли уште некоја?

Како втора или трета би ги издвоил индустријата за пакувана вода во шише, бидејќи со секојдневното зголемување на популацијата и развојот на индустријата и побарувачката за вода за пиење постојано расте, а тука секако, е и индустријата за обновливи извори на енергија. Во прв ред најголем потенцијал гледам во изградбата на индустриски капацитети кои ќе користат чиста енергија од сонцето преку монтирање фотоволтаични централи на нивните покриви.

За крај, што би им советувале на младите претприемачи за успех во бизнисот?

Мора да признаам дека тешко е да се даде одговор на ова, бидејќи секој знае или би требало да знае што е најдобро за него и за неговиот бизнис. Но, генерално, би ги советувал константно да се образуваат, бидејќи според мене, клучот во позитивната трансформација како на личноста, така и во бизнисот лежи во константната наобразба. Понатаму, би ги советувал да се обидат да ги прават работите коишто најмногу се плашат да ги прават, бидејќи во денешно време ризично е да се живее живот без преземање на, би рекол издржани ризици на свој грб и да не очекуваат моментален

Што е Стоби и кој е Дане Јованов Винарницата Стоби располага со капацитет од 4,5 милиони литри вино годишно, распределени меѓу 4 категории – премиум, елит, класик и традиционални. Акцентот е ставен на „вранец“, земајќи предвид дека 200 од вкупно 600 хектари од лозјата се засадени со оваа сорта. Целната група е 10% од домашниот пазар, што изнесува околу милион литри годишно. Денес виното на винарницата Стоби се извезува во Холандија, Чешка, Словенија, Србија и во Германија, а фокусот е ставен на рускиот пазар. Стоби е една од поновите винарници во Македонија, со работа почна пред пет години. Инвестиција е на македонскиот бизнисмен Минчо Јорданов, чии бизнис-интереси се простираат од челичната индустрија, градежништвото, агробизнисот сè до здравствените услуги. Директорот на Стоби, Дане Јованов, е од помладата генерација македонски винари-енолози, вистински вљубеник во својата работа, со страст за виното пренесена од неговиот татко, Ѓоко Јованов-Хермес, легенда во македонската енологија. Јованов помладиот енергично ја води винарницата на патот кон зацртаната цел - да станат водечки македонски производител на врвни вина, коишто ќе се наоѓаат сè почесто и на странските трпези. Смета дека не само во винарството, туку и во останатите делови од агробизнисот Македонија треба конечно да нуди производи со што поголема додадена вредност, а не да биде „традиционална“ суровинска база за регионалните конгломерати.

17

Загрепска берза: ЕУ не е волшебно стапче

Кој во слободно време повеќе мисли на работата?

Дали инвеститорите на Загрепската берза го „пропуштија“ влезот на државата во ЕУ?

Како гледаат Македонците, Хрватите, Србите и Словенците на работата, слободното време и на личните финансии?

Индексот на Загрепската берза Crobex годинава достигна еден од најголемите подеми во регионот и во светот, иако хрватската економија сè уште е длабоко во рецесија. И хрватските компании се соочуваат со криза, ги погодуваат големата задолженост, малата конкурентност и профитабилност. Затоа, мнозинството од аналитичарите овогодишниот раст на Загрепската берза го припишуваат пред с$, на влезот на државата во ЕУ. Но, по „големиот пад“ на загрепскиот пазар на хартии од вредност немаше многу случувања, индексот Crobex повеќе или помалку има вредности како на крајот на тргувањето во петокот.

Јернеј Козлевчар, Триглав Склади

Има можности за инвеститорите на Загрепската берза, но тие се ретки. Компаниите мора да се потрудат повеќе за да ги уверат инвеститорите.

„Загрепската берза во овој момент пати поради малата ликвидност, лошото расположение меѓу инвеститорите, недостигот од странски инвеститори како и поради лошата макроекономска прогноза за Хрватска за годинава“, уверена е “ Маја Бешевиќ Влајо, аналитичар во хрватската Подравска банка. Истакнува дека лошата ликвидност пред с$, е последица на ниските цени на одделни акции, што може да биде шанса за инвеститорите. „Ефектите од влезот на Хрватска во ЕУќе се почувствуваат дури во втората половина од годината, кога индексот Crobex би можел да постигне од 1.900 до 1.950 поени“, мисли Бечевиќ Влајо.

Внимание

“Европската унија не е волшебно стапче поради кое с$ би се променило“, вели финансискиот советник од хрватската Центар банка, Горан Воркапиќ. „Ако погледнете кога & се придружиле другите држави на ЕУ во последното десетлетие, ќе ви стане јасно дека имало експлозивен раст на тие пазари како последица на општиот оптимизам на сите пазари и евтините пари “. Според Воркапиќ, кризата го променила однесувањето на инвеститорите, кои сега се многу повнимателни. „Освен тоа, во Хрватска мнгу компании коишто котираа на берза отидоа во стечај. Помал е и бројот на првични котирања на берза. Денеска с$ уште има шанси за инвеститорите на Загрепската берза, но тие се ретки. Освен тоа, компаниите мора да се потрудат повеќе за да ги уверат инвеститорите коишто ја заслужуваат нивната доверба“, објаснува Воркапиќ. „Сега не е 2004 ниту 2007 година. Средина е на 2013 година и Хрватска веќе пет години е во рецесија. Треба да сме свесни дека времињата се променети“, заклучува тој.

Доаѓаат подобри времиња?

„Според нашата анализа, индексот Crobex минатата година го достигна дното и во блиска иднина нема да има

18 I www.biznis-plus.com

Горан Воркапиќ, Центар банка некои позначителни падови“, смета аналитичарот Дејан Павличевиќ, кој поради летниот период, во наредните месеци не очекува поголеми промени. „Очекувам раст на курсот пред с$, кога ќе се вратат големите странски институционални инвеститори“, вели Павличевиќ, кој како и Бешевиќ Влајо, оценува дека некои акции во Загреб се потценуваат и тие се добра можност за купување. „Инвеститорите нека ги следат најпрвин добро ликвидните акции од тие компании од прехранбениот и од туристичкиот сектор. Има прилики и во индустриските компании“, додава Павличевиќ.

Меѓу народите во регионот има големи разлики, а од друга страна, во многу работи сме слични. Да видиме каков заклучок донесоа во Медиана, каде што анкетираа 15.000 лица во Словенија, Хрватска, Србија и во Македонија Од четирите народи во регионот, Словенците себеси се оценија како најдобри менаџери со сопствените пари. За себе така мислат 73% од Словенците, а следуваат 65% од Хрватите, 57% од Србите и речиси половина од испитаните Македонци. Разбирливо е истиот редослед да важи за тврдењето: „Не сакам да должам пари“. Со тоа се сложуваат девет од десет испитани Словенци, 85% од Хрватите, три четвртини од Србите и 61% од испитаните Македонци.

При трошење најомилена готовината

Речиси 60% од испитаниот примерок од Србија и од Словенија преферираат да плаќаат во готово. 53% од Хрватите и 10% помалку Македонци го споделуваат тоа мислење. Можеби плаќањето во готово е омилено кај мнозинството и поради тоа што трошат повеќе кога плаќаат со картичка. Така мисли една третина од испитаните Словенци, речиси 30% од Хрватите, околу 50% од Србите и речиси една четвртина од Македонците.

Хрватите во слободно време повеќе мислат на работата отколку Словенците

Со својот стандард на живот се задоволни речиси половина од испитаните Словенци и помалку од четвртина од Хрватите и од Србите. Меѓу македонските испитаници има 31% кои се задоволни со стандардот. За 68% од испитаниците од Словенија и 3% помалку (65%) од Србите поважно е како го поминуваат слободното време од парите што ги заработуваат. Исто мислат и речиси 50% од хрватските испитаници и нешто помалку од македонските (41%). Од друга страна, во своето слободно време дури една четвртина од Словенците мислат на работата, додека меѓу Хрватите процентот е поголем – двајца од петмина испитаници.

Словенците се најмалку работно амбициозни и претприемнички настроени

Само за 15% од Словенците работата е повеќе кариера отколку работа. Дека работата им е поважна за кариерата отколку самата работа велат речиси двајца од петмина Срби и Македонци, додека тоа е случај кај 31% од Хрватите. Третина од Хрватите сакаат да го достигнат и самиот врв во својата кариера. Поамбициозни се Македонците (36%), а најмногу Србите (2% повеќе – 38%). Словенците од сите

Thinkstock

„До крајот на годината очекувам пред сè, висока корелација на движење на Загрепската берза, со општи услови дека на светските пазари на капитал и на пзарите во регионот.

Толку слични, а толку различни: меѓу четирите народи во регионот најмал број од Словенците би имале свои компании, врвот во кариерата би го достигнале најмногу Срби, а од сите најбројни се тие што трошат готовина – за да потрошат помалку.

имаат најмалку вакви амбиции, и тоа 31%. Своја фирма сакаат да поседуваат дури четвртина од Словенците. Повеќе претприемнички настроени се Хрватите (36%), а уште повеќе Македонците (46%).

Профитабилни инвестиции најмногу бараат Србите

Една петтина од Словенците и од Македонците, односно речиси петтина од Хрватите го читаат финансискиот дел во весниците. Најмногу го прават тоа Србија, и тоа речиси 28%. Од друга страна, секој деветти Словенец и секој осми Хрват ги следи случувањата на берзите. Тргувањето со хартии од вредност за Словенците е поризично отколку за Хрватите. Имено, така мислат двајца од петмина Словенци, односно секој четврти Хрват. Токму Словенците и Хрватите се тие коишто бараат профитабилни инвестиции, дури помалку од петтина од Словенците, односно помалку од четвртина од Хрватите. Меѓу Македонците такви се помалку од половина, а меѓу Србите и повеќе од половина.

19

По освојувањето на регионот, Виолета продолжува со походот

“Влезот на Хрватска во ЕУ има позитивно влијание врз БиХ. Очекуваме позитивни ефекти и без посебни промени, бидејќи сме подготвени, организирани и имаме сертификати за ЕУ. Покрај тоа, се отвораат нови можности, зашто тука пред нас се вратите на ЕУ“, вели сопственикот и директор на Виолета, босанскохерцеговската палома која своите производи ги продава во регионот. Виолета е една од поголемите компании во БиХ, но и еден од водечките извозници. Кои производи најмногу ги извезувате?

Која е Виолета?

Од компанијата Виолета од Груден на југозападниот дел на Босна и Херцеговина за себе велат дека брендот го лансирале во 2002 година, но успеале да станат регионален првак во производството на хигиенски производи. Компанијата вработува 800 лица во 14 канцеларии во Босна и Херцеговина, Хрватска и во Словенија. Поседува три фабрики во Хрватска и во БиХ, а се занимава и со увоз и дистрибуција на прехранбени и хигиенски производи од врвни интернационални компании како што се Фереро, Бариља, Евиан, месната индустрија ПИК, Паладин, Алкалоид, ФРИКО деликатеснисирења и Џонсон. ред, а од најголемиот портал за вработуање (posao.ba) сме прогласени за најпосакуван работодавец четири години по ред. Реномираните светски куќи н$ препознаа како квалитетен дистрибутер, на пример, Фереро, Бариља, Џонсон, ПИК, Паладин итн.

Извезуваме пелени, тоалетна хартија, суви и влажни марамчиња, паломи, салфетки, хигиенски влошки. Нашите производи може да се најдат на полиците на сите држави на поранешна Југославија, во Холандија, Бугарија, Чешка, Германија и во Австралија.

Дали ви е криво за некоја пропуштена бизнис-можност?

Како се бори Виолета со кризата – дали уште планирате ширење на бизнисот?

Според Вас, кои се двете дејности кои ќе бидат најперспективни во следните две години?

Знаеме дека рецесијата влијаеше на намалување на потрошувачката, на растот на невработеноста и дека доведе до општа неликвидност како во земјата, така и во регионот. Се држиме добро благодарение на усогласениот однос меѓу квалитетот на производите и цената, како на домашниот пазар, така и на регионалните. Ги зачувавме пазарните учества на дел од производите, а во некои остваривме и раст. Овие денови добивме нарачка за пелени од нов купец од Велика Британија. Со тоа се шириме на нови пазари, помалку подложни на рецесиски услови за работа и остваруваме позитивни можности за зајакнување на своите активности, особено на извозот.

Какви се можностите за добар деловен резултат на крајот на годината?

Очекуваме дека деловната година ќе ја завршиме успешно и дека нема да имаме некои поголеми тешкотии. Важно ни е да ја одржиме стабилноста и постојаноста во постоечките надворешни и внатрешни економски рамки, кои постојано се променливи и непредвидливи.

Хигиенските производи на Виолета се препознатливи во регионот. Што сметате дека е најголем успех на компанијата?

Виолета разви сопствен бренд. Од независните агенции сме прогласени за најдобар бренд од БиХ три години по 20 I www.biznis-plus.com

Во работата имаме конзервативен пристап, што значи дека кон секој проект пристапуваме системски и крајно аналитички, така што сметаме дека сме немале пропуштена можност.

За државата да излезе од криза и за да се подигне нивото на економската активност, сметам дека треба да се обрне повеќе внимание на енергетските проекти коишто би можеле значајно да ја зголемат внатрешната сила на државата за развој и напредок. Истовремено, би требало да се насочи повеќе енергија на проектите за јавни работи, како што се изградба на инфраструктура, изградба на автопатишта итн.

Branimir Boban / CROPIX Za Slobodnu

Директорот и сопственик на компанијата за хигиенски производи Виолета доо, една од тамошните најголеми компании и извозници, говори за плановите, можностите за државата и за тоа што ценат кај новите соработници

www.biznis-plus.com Секој ден, бесплатен newsletter Преглед на регионот во Вашето mail сандаче

Каде ја гледате Вашата компанија за пет години?

Планираме раст на производството, раст на бројот на вреботени, бидејќи го шириме производствениот асортиман со цел подигнување на хигиенските стандарди на крајниот потрошувач. До крајот на 2013 година ќе ја завршим новата компанија во Груде за производство на хигиенски производи, а во следните пет години исто така би вложувале во нови производни капацитети.

Имате ли во план наскоро да вработите нови работници и ако имате, во која област? Кои особини ги барате кај младите соработници?

Секогаш сме во можност да вработуваме нови луѓе преку отворен конкурс. Денес имаме разговори за дизајнери и технолози, коишто нам ни се многу важни, бидејќи тие измислуваат, креираат рецептури и форми за добар и квалитетен производ. Посакуваните квалитети на младите соработници се: одговорност за доверените задачи,

Петар Ќорлука, директор и сопственик на производителот на хигиенски производи Виолета

Како приватен претприемач работам 23 години во трговијата, дистрибуцијата и производството и во тие сегменти на работа постигнувам добри резултати и во континуитет сум меѓу подобрите во регионот

проактивност, да учат и да применуваат нови знаења и кооперативност.

За крај, што би им советувале на младите претприемачи за успех во бизнисот?

На младите претприемачи им советувам да сметаат на тешка и квалитетна работа, и тоа на долги патеки. Успех преку ноќ не е можен, па според тоа, нетрпеливоста не е добар соработник во работата. Клучно е да се биде истраен, да се прилагодуваш на промените и секогаш да се насочен кон подобар квалитет во работењето.

21

Кога трговијата ќе биде во подем, тогаш ќе процвета и Хрватска

www.biznis-plus.com Вести кои (некогаш) влијаат на вашата работа и на вашиот живот

Сопственикот на групацијата Орбико говори за проширувањето на исток, за големите планови и сé што не е во ред во државата

состојбата во државата?

Тешко ќе му објасните на работникот којшто останал без работа дека причината поради тое е растот на јавната потрошувачка и дека државата истовремено во својот состав и понатаму вработува. Ако се продолжи со овој досегашен пат, неминовно е дека ќе дојде до немири. Итно мораме да најдеме луѓе, да најдеме влада којашто ќе има храброст да ги изгуби изборите, но да направиме с$ што е неопходно за опстанок на државата.

По ширењето на бизнисот со дистрибуција во регионот и во ЕУ, Бранко Роглиќ планира проширување и во Индонезија и во Кина. Познат е по тоа што не сака да се задолжува, туку да финансира со сопствени средства. Почнува да размислува и за заминување во пензија, но смета дека тоа нема да се случи наскоро

Кој ќе извлече најголема корист од влезот на Хрватска во ЕУ?

Влезот на Хрватска во ЕУ е предизвик и можност воедно и за некои големи проблеми. За тие коишто почнаа навреме да ги реконструираат своите компании, да ги намалуваат трошоците, да го рационализираат секој сегмент од работата, тоа е голема можност, бидејќи ќе можат да ги пласираат своите производи на големите пазари по цена од конкурентните производи.

Какви се бизнис-плановите на Вашата Орбико група за годинава?

За оваа година на ниво на групација планираме да оствариме приходи од 860 милиони евра, што е раст од 30 милиони евра.

Одамна ги надраснавте границите на Хрватска. Што планирате на ниво на Европа?

Колку компании, според ваша проценка, имаат шанси да успеат на европскиот пазар, бидејќи се истакнуваше дека домашните производи и услуги се многу неконкурентни?

Нашиот план е многу амбициозен, а тоа е да станеме најголем или еден од најголемите дистрибутери во Европа.

Вво Хрватска има 300.000 работни места вишок. Излезот за ова се наоѓа во хрватската економија во селата. Тие луѓе би требало да добијат поштена отпремнина и да се вратат на своите необработени имоти и во прво време да се сити и да имаат можност да го прехранат своето семејство. Така би ѝ се овозможило на државата да дојде до стабилна позиција, а со таква позиција би можело полека да се расте со помош на пазарите на ЕУ, знаењата и технологијата.

Неодамна бевте во посета на Индонезија. Што планирате?

Бизнисот го шириме и во септември со индонезиската компанија Глобал Путра интернешнал груп (Global Putra International Group) основавме joint venture компании во Индонезија, Хрватска и во Кина. Најпрвин се договоривме во септември во Загреб да направиме фирма во Хрватска, а потоа ќе следуваат исти joint venture компании во Индонезија и во Хонг Конг. Нашата намера е преку тие компании да увезуваме производи од Индонезија и да ги пласираме преку каналите на Орбико во 17 европски држави, а исто така, европските производи, па и хрватските да ги извезуваме во Индонезија. На европските пазари планираме да увезуваме мебел, дрво, тропско овошје и јаглен.

Saša Zinaja, Aktual

Евидентно е дека еден дел од решението е и на азиските пазари, штом и самите тргнавте таму?

А што се случува со отворањето компанија во Кина?

Кина е голем пазар кој го поддржува индонезискиот. Се работи за многу блиски контакти меѓу Индонезија и Кина, така што едно без друго не оди. Поради тоа, сметам дека врската меѓу тие две земји и меѓу Европа и Индонезија е многу добра работа и од тоа може да се развие голема работа. Кина денеска е голема фабрика на светот, затоа што таму се произведува с$ и притоа, произвдоаството е 50% поевтино. Исто така, десет пати е поевтино работењето таму отколку на пример, во Хрватска, а кога тоа е така, тогаш капиталот оди таму каде што полесно ќе се оплоди.

Што мислите за политичката и за економската ситуација во земјата?

Ситуацијата во земјата е доста лоша и целосно го разбирам министерот за финансии, Славко Линиќ, кој се обидува да го стабилизира буџетот. Кај нас јавната потрошувачка расте со огромна брзина, а реалната економија постојано паѓа. Не е лесно да се помириш со тоа и никој нема храброст и одлучност да им рече на господата во јавната потрошувачка 22 I www.biznis-plus.com

Бранко Роглиќ, сопственик на сеевропскиот дистрибутер Орбико и почесен конзул на Словенија во Сплит

Светот е сé помал додека авионите се сé побрзи и транспортот со нив сé поевтин.

дека не може да бидат 250.000 на број, туку максимално 100.000, инаку државата ќе заврши во стечај. Многу брзо се приближуваме до грчкото сценарио. Ако не се воспостави рамнотежа меѓу реалната економија и јавната потрошувачка, ќе мора да добиеме некој ментор, тутор или гувернер кој ќе управува со нас, затоа што нема да можеме сами.

Алудирате на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ)?

Да и уште пред седум години јас реков дека ни треба ММФ. Да го прифатевме тоа тогаш, сега сигурно ќе бевме во подобра позиција. ММФ би ја имал храброста да ги направи чекорите од коишто се плаши нашата влада, затоа што ако спроведе кратење, ќе ги изгуби изборите. На пример, сите знаеме за прекубројноста на во општините и во жупаниите во Хрватска, но никој не се осмелува да го намали тој број.

Според тоа, сметате дека политиката уште одамна требала да преземе некои драстични мерки во врска со

Ние бараме размена на стока. Сетете се на лекциите по историја коишто секогаш завршуваа со реченицата дека некоја земја се развила затоа што цветала трговијата. Кога ќе процвета трговијата, со неа ќе процвета и Хрватска. Имаме извонредни компаративни предности и се надевам дека во Хрватска ќе дојдат паметни луѓе со пари поштено заработени во Европа. Имено, не е важна само заработката на парите туку и нивниот волумен. Важно е стекнатото знаење при заработката на тие пари. Таквиот претприемач има искуство коешто ќе го примени на нашите ресурси, на нашиот Јадран, на белиот брачки камен, дрвата, реките, водата, Славонија и сите други ресурси. Меѓутоа, најпрвин е потребно да се направат предуслови, односно да се воспостави рамнотежа меѓу реалната економија и јавната потрошувачка.

Како го коментирате тоа што во последно време сите се колнат во инвестиции, а с$ уште не видовме ништо важно?

Ако имате држава со високи даноци и скапа работна сила, тогаш парите коишто доаѓаат не се оплодуваат. Луѓето коишто имаат пари се паметни луѓе и нема да ги донесат некаде каде што не можат да ги оплодат и да ги вратат за пет, седум или одум години. Во вакви околности и тие коишто имаат пари ќе си заминат и нема повеќе да се вратат.

23

Потребна е поголема соработка на економиите во регионот

www.biznis-plus.com Можности за нови бизниси и ширење на постоечките

Миодраг Костиќ, најголемиот српски претприемач и некогашен интересент за купување на Жито, верува дека земјоделството е најголема можност за целиот регион

За да можеме да бидеме конкурентни на светскиот пазар, мора да имаме задоволителен квалитет, цена и количина. Ако не се здружиме, ќе дојдат поголеми играчи, а ние само ќе го гледаме натпреварот од трибините.

“Претприемачите нека создаваат нови проекти, а владата да обезбеди соодветни услови за работа и финансиска поддршка“, вели Миодраг Костиќ, претседател и сопственик на МК група, најголем приватник во Србија Дали е предност или маана да бидете најголемиот српски бизнисмен?

Се прашувам дали е предност да бидеш најголем во земја каде што просечната плата е меѓу најниските во Европа, во земја којашто с$ уште не раскрстила со самоуправувањето, која и понатаму троши повеќе отколку што заработува, каде што неработењето и незнаењето повеќе се ценат отколку успехот и знаењето, каде што с$ уште нема ред и работа? Да се биде лидер на една од најсупешните и најголеми компании во Србија, но и на други пазари, не е ни малку лесна задача. За мене пред с$, тоа е голема одговорност и обврска кон 50.000 вработени и кон нивните семејства во Србија, но и во Украина.

Не е прашање за мене зошто мојот концепт не се применува на други домашни компании. Денеска во Србија има уште 174 компании во процес на реструктурирање, каде што работат околу 50.000 луѓе. Потребно е некој сериозно да се посвети на секоја од тие компании за да се согледа кои се нивните потенцијали, дали во нив во моментов може да се инвестира нешто за да може да се вратат на пазарот. Идејата за којашто се залагав и кај претходните и кај оваа влада е искусните стопанственици со своето знаење и искуство да можат да придонесат за развој на државните компании, поттикнување на производството и со самото тоа, подигнување на конкурентноста на нивото коешто го заслужуваат. Стопанствениците се подготвени да издвојат дел од своето време за да им помогнат на јавните претпријатија. Србија има 220.000 стопанственици и таа енергија треба да се заживее. Можам да потврдам само дека мојата понуда и понатаму важи за советување, пренесување на моето знаење и искуство на другите, за да се извлече најдоброто за економијата на Србија. Кога би можел да бирам кому ќе му помогнам и ќе му дадам бесплатен совет, тоа би биле ЈАТ, Железници на Србија и јавното претпријатие ПЕУ Ресавица. За мене отсекогаш биле предизвик бизнис-потфатите

24 I www.biznis-plus.com

Novi Magazin

Изразивте подготвеност како менаџер да преземете некое државно претпријатие. Не толку одамна бевте еден од потенцијалните купци за ЈАТ ервејс, па тоа пропадна. Кое претпријатие е во игра сега?

коишто бараат лидерство, но и спроведувањето структурни реформи во системот.

Веќе две-три години одделни компании од МК група, според параметрите на Министерството за финансии, спаѓаат меѓу најдобрите и најпрофитабилните. Како се постигнува тоа?

МК група во најневеројатни економски, па ако сакате и политички услови успеваше не само да опстане, туку и да се развие до денешните граници. Секогаш стратешки сум размислувал во работата, што ми овозможило да креирам околности и алатки за бизнис. Тешките времиња ги гледав како шанса, шанса за резултати, а резултатот е – водечка компанија за агробизнис во Србија и во регионот Југоисточна Европа. Допрва очекувам да ги постигнеме најдобрите резултати. Далеку од тоа дека не сум задоволен со постигнатото, но ние имаме уште многу да кажеме во бизнисот. Знаете, не е лесно да се постигне резултат, но

да се одржи и истиот да биде долготраен е многу потешко.

Какви се искуствата од работењето на Вашата компанија во Украина?

Влезот на украинскиот пазар беше релативно лесен, но опстанокот на овој сложен пазар е прилично тежок. МК група моментално обработува 40.000 хектари. Во Украина плаќаме кирија за закуп на земјиштето по околу 60 евра за хектар годинава, а во Србија, МК група плаќа закуп на земјиштето од 300 до 500 евра по хектар. Србија дефинитвно е подобро организирана држава отколку Украина. Иако има огромен потенцијал во земјоделското производство, Украина го користи недоволно. Тоа што е добро во Украина е делумната приватизација којашто ја спроведе државата. Не треба да се заборави дека Украина е пазар со 50 милиони жители и дека има 42 милиони хектари многу квалитетно обработливо земјиште, а цела Војводина има нешто помалку од два милиони хектари обработливо земјиште. Тоа се неспоредливи категории.

Миодраг Костиќ, претседател и сопственик на МК група

Сопственикот на Агрокор, Ивица Тодориќ, ја создаде најголемата компанија во регионот. Дали тој прв повлече нога? Дали тоа беше причината за Вие да истапите со идејата за окрупнување и преземање компании во прехранбената и во земјоделската индустрија?

За да бидете конкурентни на светскиот пазар, мора да имате задоволителен квалитет, цена и количина. Поради тоа, здружувањата се неопходни. Доколку не се здружиме, ќе дојдат поголеми играчи, а ние ќе го гледаме „натпреварот“ од трибините. Верувам дека земјоделството е една од клучните индустрии за понатамошен економски развој и најголема шанса за регионот. Сметам дека на економиите на сите земји од регионот и тоа како им треба поблиска бизнис-соработка. Меѓусебното поврзување на регионално силните компании е неопходно, особено ако се има предвид идниот голем пазар, а тука пред с$, мислам на земјите од ЕУ и на Русија.

25

>>

Каде има поевтино гориво и цигари? Српскиот крал на шеќерот

Novi Magazin

MK група е водечка компанија на полето на преработката на храна во Србија и самите велат дека се најголеми во Југоисточна Европа. Обединува 36 компании во Србија и во Украина, кои покрај земјоделство, се занимаваат со трговија, информатичка технологија, управување со недвижности и туризам. Од нив една од главните активности е производството на шеќер, а дел од групацијата се четири фабрики за шеќер во Србија, така што групацијата се смета за тамошен најголем производител и извозник на шеќер. Сопственикот и претседател на МК група, Миодраг Костиќ, веќе со години го носи прекарот крал на шеќерот. Костиќ, кој пред две години се интересираше да го купи словенечки Жито, според проценките на магазинот „Форбс“, се наоѓа на трето место меѓу најбогатите на Балканот. Неговиот имот се проценува на 234 милиони евра и се наоѓа веднаш за сопственикот на Агрокор, Ивица Тодориќ и сопственикот на Студио Модерна, Санди Чешко.

Се чини дека зад Тодориќ и Агрокор во освојувањето на регионот стоела Владата на Хрватска и дека тоа на некој начин е државен проект. Зошто слично не постапи и Србија за некој друг проект?

Верувам во потенцијалот на домашното стопанство, затоа што Србија ги нема во целост искористено сите капацитети. Постои простор за напредок, особено на полето на енергетиката и производството на храна. Со која брзина ќе се напредува зависи од соработката на економијата и државата, а сигурен сум дека сите ќе дадеме свој придонес во реализацијата на таа цел.

Дали мислите дека Србија не е подготвена за либерализација на пазарот од 1 јануари 2014 година, кога се отвора за стока од ЕУ, според Договорот за стабилизација и асоцијација?

Не може да се очекува Србија сама да го преземе товарот за приклучување, туку апсолутно секој поединец треба да се ангажира за подготвен да ги дочека позитивните промени коишто н$ очекуваат во блиска иднина. Државниот систем би требало преку индиректни мерки да ги поддржи стопанствениците и тоа најпрвин со скратување на процедурата, со отстранување на административните бариери, преиспитување на мерките за царинска заштита, како и со зголемување на извозните квоти. Факт е дека интегративниот процес ќе доведе до уште 26 I www.biznis-plus.com

поголемо истакнување на „најдобрите“ во својата бранша, а тие помалку „квалитетните“ ќе исчезнат од пазарот. Причината е тоа што голем пазар каков што е европскиот нема да ги толерира неконкурентните компании. Сепак, не сметам дека ова би требало да се сфати како закана. Напротив, треба да се сфати како шанса за развој.

Ја исполнивме желбата на повеќемина претприемачи и ги анализиравме разликите во цените во регионот Од целиот регион, во Словенија има најскапи цигари и бензин. Ако одите на пат и цената е главниот критериум при купувањето, во другите држави од регионот за бензин може да потрошите и до една петтина помалку, а за цигари дури и двојно помалку. Со детални анализи сигурно би откриле уште поголеми разлики во цените на бензинот и на цигарите во регионот, но нас н$ интересираа грубите проценки на заштедата, затоа кај цената на горивото, која во повеќе држави зависи од понудувачите, односно од локацијата на бензинските пумпи, ги зедовме предвид најчестите цени на понудувачите коишто имаат најмногу бензински станици.

За 50 литри гориво и до 15 евра помалку

Србија моментално е единствената држава во регионот каде што дизел-горивото е поскапо од 95-октанскиот бензин. И покрај тоа, таму за 50 литри гориво ќе платите три евра помалку отколку дома, во Хрватска и во Црна Гора ќе платите околу шест евра помалку, во БиХ околу девет евра помалку, а во Македонија наместо 69 евра, ќе платите дури 14 евра помалку. Малку поинаков е соодносот на цените кај

цени за некои видови цигари. Најмалку ќе заштедите во Хрватска, и тоа околу пет евра за 10 кутии цигари.

Не ги занемарувајте меѓувалутните разлики

Се разбира дека разликите во цените на производите и на услугите во регионот зависат од тоа колку поволно ќе ги замените еврата за локалната валута, односно според кој девизен курс ќе ви пресмета продавачот или окалната банка. Не е на одмет да се спомене дека дозволено е да се преминат границите на ЕУ со најмногу една штека цигари по лице, а меѓу државите е дозволено да се пренесеат најмногу четири штеки цигари по лице. Написот и за двете теми ќе го објавиме наскоро. Забелешка: при пресметувањето на валутите го користевме девизниот курс на НЛБ на 20 август 2013 година; цените на бензинот и на дизел-горивата во повеќе држави се разликуваат од продавач до продавач, затоа таму ги зедовме предвид цените на бензинските пумпи коишто се најбројни во државите и најскапата верзија на бензин, односно дизел-гориво. Во Србија ја зедовме предвид приближната цена на НИС во Белград, а во БиХ на Енергопетрол на ниво на ФБиХ.

Каков е Вашиот предлог за државата – што да направи со земјиштето во државна сопственост?

Земјата во Србија недоволно или воопшто нема своја намена, а храната и земјоделството се нашата шанса. Да се биде сопственик на запуштено земјоделско земјиште речиси секаде во светот е луксуз, а наскоро така ќе биде и во Србија. Во Србија секоја година делумно необработени или лошо обработени останува дури 900.000 хектари земја, а од давање под закуп, на пример, во 2011 година во Буџетот влегле само 1,5 милијарди динари. Кога на таа површина би се посеала само пченица, за една година би можело да се ожнеат 3,5 милиони тони пченица. Бидејќи земјоделски обработливото земјиште е добро од општо значење, државата мора да се однесува како најдобар домаќин, а тоа значи адекватно да господари со тоа што го има. Постојат две решенија – или државата да почне да ја обработува земјата или да ја препушти на тие коишто го знаат и го можат тоа. Во интерес на државата е што побрзо да ја стави земјата во функција, бидејќи нема ефикасно управување и одговорност без приватна сопственост, а земјата и земјоделството се огромна развојна шанса за Србија. Земјата е богатство на сите нас и никој нема право да го злоупотребува тоа.

www.biznis-plus.com Промени на законите и на правилата коишто влијаат на работењето

95-октанскиот бензин. Во Хрватска за 50 литри ќе платите осум евра помалку наместо 75 евра. Уште повеќе ќе заштедите во Србија или во Македонија, каде што ќе потрошите околу 10 евра помалку. Најмногу ќе заштедите ако купувате бензин во БиХ – за 50 литри ќе платите 15 евра помалку.

Една штека цигари дома = две во странство

За бројните пушачи коишто патуваат на југ вообичаено е таму за своите најомилени цигари плаќаат доста помалку, но тоа важи само за тие на коишто им е битна цената и го занемаруваат евентуално поинаквиот вкус. Ако сте меѓу нив, за штека цигари, односно за 10 кутии цигари може да потрошите и околу 20 евра помалку. Имено, такви се разликите меѓу словенечките и македонските

За бројните пушачи коишто патуваат на југ вообичаено е таму за своите цигари да платат доста помалку, но многумина не знаат точно колку.

27

Горење во Србија с$ уште гледа можност за раст

www.biznis-plus.com Интервју, анализи, добри вести...

Фрањо Бобинац, претседател на управата на Горење, говори за проширувањето на производството во регионот, иднината на компанијата, каков кадар бараат и што им советува на младите

И за пет години најголем дел од приходите ќе оствариме со сопствени стокови марки, ќе имаме силн регионални продажни центри, а најмногу ќе произведуваме во Словенија и во Србија.

Производителот на апарати за домаќинство Горење пред неколку недели склучи договор за долгорочно стратешко партнерство со производителот на електронски апарати Панасоник, кој би требало, меѓу другото, на жителите на Велење да им донесе 80 милиони евра дополнителни приходи, а на Јапонците до 13% удел во словенечката компанија. Истовремено, отворен е нов производен погон за фрижидери во Србија. Значи, има повеќе од доволно причини за разговор со првиот човек на компанијата, Фрањо Бобинац, за погледите на регионот и за идните планови на компанијата.

Фрањо Бобинац, претседател на управата на Горење

Какво е влијанието на влезот на Хрватска во ЕУ врз Вашиот бизнис?

Влезот на Хрватска во ЕУ ни овозможува спој на некои деловни операции, на пример во областа на логистиката и со тоа рационализација на трошоците, но секако дека и во двете држави го задржуваме врвниот тим за продажба.

Со Панасоник неодамна склучивте договор за соработка и до наесен јапонската компанија ќе стане сопственик на 13% удел во Горење. Кого најмногу го посакувате за сопственик, односно кој сопственик според Вас, би бил најдобар за Горење?

Пред неколку недели официјално отворивте трета фабрика во Србија. Дали Ви е во интерес проширување и во некои други држави од поранешна Југославија?

Не планираме да воспоставиме производство во други земји од бивша Југославија, но гледаме потенцијал за раст во Србија, особено во Зајечар, каде што имаме фабрика за составување машини за перење. До 2015 година планираме проширување и модернизација на фабриката во Зајечар, каде што исто така ќе произведуваме и машини за сушење алишта, којашто ќе ја развиваме заедно со Панасоник во рамките на стратешкото партнерство.

Како напредувате со преселувањето на производството на Аско во Словенија и на словенечкото производство во Србија? Кога ќе завршат двете фази и кој е следниот чекор?

28 I www.biznis-plus.com

Доколку некој ви понуди 100 илјади евра, каде надвор од Горење и од неговите производи би ги вложиле парите?

Можеби во некој нов, свеж проект на некој млад претприемач, но секако, најпрвин би требало да ме увери во својот проект.

Што би ги советувале младите претприемачи за нивната работа?

Да бидат трпеливи, иновативни и нека не застануваат пред пречките ако веруваат во својата идеја, туку нека пробаат да ги уверат сопствениците на претпријатија, бизнис-партнерите и најмногу соработниците.

Кога очекувате државата да излезе од сопственичката структура на компанијата?

Секое искуство е добредојдено и секогаш учиме по нешто. Економската криза којашто почна пред неколку години ги преврте работите наопаку и верувам дека денес сите, побогати со искуствата од овој период, пред неколку години би постапиле поинаку.

Верувам дека Горење за пет години ќе се развие во силна меѓународна корпорација со продажба во сите сегменти во Европа и со поголемо присуство во некои други земји надвор од Европа. За пет години ќе остваруваме пригоди под сопствени стокови марки, ќе имаме силни регионални продажни центри и најмногу ќе произведуваме во Словенија и во Србија.

Irena Herak

Резултатите на продажбата во производниот дел на сегментот мебел ќе може најдобро да се измерат на крајот на годината, кога ќе има поминато неколку месеци од исклучувањето на тој сегмент од групацијата Горење.

За нас е многу важно сигурното снабдување, флексибилноста на доставувачите, подготвеност за промени и коректен деловен однос.

Се угледувал на Меџик с$ додека не го зел првиот хонорар од пеење

Каде го гледате Горење за пет години отсега?

Какви се резултатите од продажбата во сегментот кујни и внатрешна опрема?

Освен цената и квалитетот, што барате кај своите нови потенцијални партнери, односно доставувачи?

Многу е битно сопственичката структура да овозможува спроведување на стратегијата на компанијата, која секако, треба да оди во насока на креирање додадена вредност за сопствениците, со истовремена грижа за сите останати учесници.

Мислам дека државата постепено ќе го намалува својот удел во компаниите како Горење и верувам дека излегувањето на државата од сопственичката структура ќе се одвива на начин кој нема да ја загрози стратегијата за развој на компаниите. Но, во втората докапитализација којашто ја планираме годинава акцииите најпрвин ќе им ги понудиме на постојните акционери, значи и на капиталната компанија.

Активностите се спроведуваат во согласност со плановите и ќе завршат до наесен. Кон крајот на март во Велење веќе почнавме со производство на машини за перење и за сушење алишта од марката Аско, а во тек е преселувањето на производството на машини за миење садови на Аско, што ќе биде комплетирано до септември, кога ќе почне производството во Велење. Горење во Велење с$ уште нема произведувано машини за миење садови. Значи, таму донесуваме нова програма, така што се работи за навистина важен чекор за таа локација.

агенти. Кај соработниците бараме и цениме насоченост кон развој, подготвеност за работа во група и промени, посветеност на работата и на претпријатието, почитување. Клучните знаења може да се стекнат и во текот на работата, но вистинските лични особини соработникот мора да ги носи со себе.

Каде планирате да вработувате и кои се главните особини коишто ги барате кај своите нови вработени?

Пред с$, вработуваме инженери, програмери, продажни

Што сметате за ваш најголем кикс, односно пропуштена можност?

Како го заработивте првиот хонорар?

Со пеење на забавна сцена во детските години и подоцна во Камерен хор во РТВ Љубљана во студентските денови.

Кој ви беше пример во младите денови, а кој ви е денес?

Во младите години тоа беа врвни спортисти, пред с$ кошаркарите како Ервин Меџик Џонсон, а денес сите тие коишто својата работа ја извршуваат перфектно и се најдобри во својата област, без оглед дали станува збор за деловни луѓе, научници, уметници, спортисти…

Што правите најчесто во слободно време?

Немам многу слободно време, но се обидувам да го искористам за прошетки во природа, дружење со пријателите, спорт, музика и патувања.

Колку трае вашиот најдолг одмор во годината и каде го поминувате?

Мојот најдолг одмор во годината трае 10 до 14 дена, а најмногу сакам да го поминам крај море.

29

Бидете први, дознајте повеќе од другите Пријавете се бесплатниот newsletter на: www.biznis-plus.com

Кога ќе се сретнат потрошувачите

www.biznis-plus.com Можности за промена на работата

Постојат ли разлики меѓу местата за одмор на просечната популација и на тие со длабок џеб? Да видиме каде најчесто одат на одмор Хрватите, Србите, Словенците и Македонците. Дека најголем број Словенци го поминуваат својот одмор во Хрватска е надалеку познато. Заедно со Институтот за истражување на пазарите и медиумите Медиана видовме дека нема разлика во изборот на дестинација за одмор меѓу една десеттина од населението коишто трошат најмногу (т.н. суперпотрошувачи) и останатите во Словенија. Од 15.500 испитаници во четири земји, најмногу словенечки суперпотрошувачи одговорија дека одморот го поминуваат во хрватска Истра и Кварнер (13,8%). Следуваат Далмација (11,5%) и Словенија (добри 7%). Изборот на летна дестинација за одмор и кај останатото население во Словенија е истиот. Единствената разлика е што на споменатите три дестинации одморот го поминуваат третина од „обичната“ популација, што е за три процентни поени повеќе од десеттината којашто троши најмногу. И кај нашите јужни соседи, новопечените членови на ЕУ, нема разлика во бирањето дестинација за одмор меѓу најголемите потрошувачи и другите. Речиси четвртина од тие коишто трошат најмногу одморот го поминуваат во својата земја, додека таму одмора помалку од петтина од другите Хрвати. Најголема е разликата меѓу тие две групи население кај другата топ-дестинација, Словенија. Додека кај нас на одмор доаѓа речиси секој осми Хрват од една десеттина од населението коешто троши најмногу, кај другото население нашата земја е избор за одмор дури за секој дваесетти жител. Нешто помалку Хрвати ја избираат третата најпопуларна дестинација, БиХ дури помалку од 5% од населението и добри 7% од суперпотрошувачите.

Потрошувачите не се толку усогласени со преостанатите во Србија и во Македонија

Додека најголем дел од најголемите српски суперпотрошувачи летниот одмор го поминуваат во Грција (15,6%), првата дестинација на преостанатите Срби е татковината (7,29%). На второ место кај двете популации е Црна Гора (12,7% од суперпотрошувачите, односно речиси 7% од другите). Трета дестинација кај најголемите потрошувачи е сопствената земја (11,6%), додека Грција ја избира речиси секој десетти Србин кој не е еден од оние 10% суперпотрошувачи.

Thinkstock

Хрватите ја преферираат татковината

Изборот на дестинација за летниот одмор кај словенечките и кај хрватските потрошувачи не се разликува од преференците на останатата популација. Кај Србите и кај Македонците таквиот сооднос е поинаков.

Македонците ја преферираат Турција наспрема Хрватска Токму Грција е најпопуларната дестинација за летен одмор за Македонците, коишто освен одморот, таму сакаат да ги поминуваат и продолжените викенди – без оглед на долгогодишниот спор за името на најјужниот дел од поранешна Југославија. Секој седми македонски суперпотрошувач, односно секој десетти од другата популација летниот одмор го поминува во Грција. На второ место е Турција (5,4%), а на трето западниот сосед Албанија (помалку од 5%). Останатите Македонци коишто не спаѓаат во таа десеттина суперпотрошувачи како своја летна дестинација за одмор ја истакнаа Македонија (7,5%), а третата позиција, со нешто повеќе од 4%, & припадна на Турција.

Пријатели на Бизнис Плус:

30 I www.biznis-plus.com

31

Аргета, Донат и Цедевита со »made in EU « ќе се шират надвор од регио нот

“Сметам дека преземањето на Агрокор од страна на Меркатор е логичен потег. Консолидирањето на индустријата, на страната на производството, како и на страната на малопродажбата, е неминовен процес којшто се случува секаде во светот. Општо земено, последниот збор го имаат потрошувачите и додека нивниот интерес е во примарниот фокус, што е логично во бизнисот, сите акционери може да бидат задоволни“, смета Емил Тедески, сопственик и претседател на Атлантик група Што значи за Вас и за Вашиот бизнис влезот на Хрватска во ЕУ и истовременото излегување од ЦЕФТА?

Уште од 2005 година имаме искуство со работа во ЕУ со нашата германска компанија Атлантик мултипауер, а корисни е и искуствата што ги споделуваме со словенечките колеги од Дрога Колинска, целосно ги услогласивме стандардите на работа и во секој поглед сме подготвени за европските услови. Неколку наши брендови како Цедевита гоу (Cedevite GO), Аргета и Донат Мг (Donata Mg) имаат сериозен интернационален потенцијал, кој секако дека сакаме да го искористиме, а во тоа ќе ни помогне и можноста за употреба на знакот „произведено во ЕУ“ („made in EU“), кој сепак, нешто им значи на потрошувачите во стара Европа. Кога станува збор за излезот на Хрватска од ЦЕФТА, треба да се спомене дека нашите производни капацитети се одлично алоцирани во земјите во и надвор од ЕУ, што ни овозможува непречено да ги сервисираме сите наши регионални и европски пазари, независно од трговскиот режим. На пример, Аргета се произведува во Изола и во Хаџиќи по целосно исти стандарди, Кокта се полни во Словенија, Хрватска и во Србија, а слична е ситуацијата и со останатиот асортиман.

Како се продава Кокта? Дали сте задоволни и кои се можностите за зајакнување на овој бренд?

Кокта е исклучителен регионален бренд којшто во сегментот газирани пијалаци силно го зазема второто место, по Кока-Кола. Во последните 10 години е спроведена многу успешна стратегија на ребрендирање, која Кокта од старомоден пијалак ја доведе до позиција која со својот квалитет и додадена вредност заслужува да биде – пијалак за сите генерации, не само за тие коишто се сеќаваат на неа од старите времиња, туку и за младите модерни потрошувачи коишто ги следат трендовите. Со новите вкусови - „кокта изи“ и „кокта лимета“, „кокта роса“ и „кокта чиното“ ја заокруживме понудата и подготвени ја чекаме сезоната.

32 I www.biznis-plus.com

Ако мора да издвојам нешто, тогаш можам да кажам дека сум исклучително горд на целиот наш тим и трансакцијата во којашто ја купивме Дрога Колинска. Емил Тедески, мнозински сопственик и претседател на управата на Атлантик група

Ќе дојде ли до синергија на брендовите Гранд кафе и Баркафе селекшн?

Атлантик група денеска е најголем регионален производител на кафе, со продадени речиси 25 илјади тони во 2012 година. Пазарот на кафе, особено во категоријата турско кафе, е изразено традиционален и врзан за одреден бренд. Со нашите постоечки брендови – Баркафе, присутен на пазарите во Словенија и во Хрватска и Гранд кафе, присутен на пазарите во Србија, БиХ, Црна Гора и во Македонија, остваруваме одлични резултати и имаме супер пазарна позиција, така што немаме намера да ги менуваме работите во тој дел. Тоа што го воведовме е брендот Баркафе во каналот Хорека на регионално ниво. Проценивме дека во овој сегмент со единствен бренд кој кореспондира со самиот канал можеме да имплементираме успешна регионална стратегија.

Како оди продажбата на производите на Соко Штарк и на останатите компании што ги купивте во Србија и колку се конкурентни при извозот? Многу сме задоволни од резултатите и од развојот на програмата на Соко Штарк, т.е. на стратешкото бизнис-поле Слатко и солено. Ако анализираме по бизнис-полиња во целина, покрај спортската храна, којашто најмногу е фокусирана на Западна Европа, најголем раст од 8% оствари токму асортиманот на Соко Штарк, при што чоколадната програма Најлепше жеље забележа двоцифрена стапка на раст, и тоа најмногу на пазарите во Србија, БиХ и во Црна Гора.

Наводно, чешка Кофола ја купува Раденска и бара регионален партнер за дистрибуција. Ќе се приклучи ли Атлантик во таа игра?

Досега немавме значителни контакти со колегите од Кофола. Во чешките и во словачките рамки се работи за бизнис-генеза којашто е слична со развојот на Кокта во Југоисточна Европа. Многу ја цениме работата на колегите во Кофола и секогаш сме отворени за разговор, но сме немале контакти за соработка.

Кој регионален бренд би сакале да го имате во своето портфолио?

Irena Herak

Првиот човек на Атлантик група, Емил Тедески, планира со проширување во ЕУ, Швајцарија и во државите на Заедницата на независни држави до 2017 година надвор од нашиот регион да креира третина од приходите.

Денеска сме премногу задоволни од портфолиото на нашите брендови, од Цедевита, Кокта, Аргета, Смоки, Гранд кафе… Имаме силни брендови коишто негуваат долга традиција, неспорен квалитет, препознатливост и верност од потрошувачите. Секако дека постојат одлични брендови надвор од нашето портфолио, но бидејќи во скоро време не планираме аквизиции, би било многу неблагодарно да шпекулираме со другите брендови на тој начин, бидејќи тоа само би предизвикало низа неоправдани калкулации.

Кои се Вашите идни планови? На кои пазари имате намера да се ширите и во кои сегменти? Кои Ваши брендови имаат најголем потенцијал за раст?

Пазарите на Русија и на Заедницата на независни држави имаат голем потенцијал. Од овогодишните 40ина милиони евра преку инвестиции планираме за три години таму да пораснеме на 100 милиони евра. Се разбира, тоа подразбира дополнителни инвестиции и вработувања. Исто така, очекуваме значителен раст на западноевропскиот пазар, пред с$ во Австрија, Германија и во Швајцарија, и тоа со нашите брендови Мултипауер, Аргета, Донат Мг и со Цедевита гоу, коишто имаат најголем интернационален потенцијал.

Како ја коментирате иницијативата на сопственикот на МК Група, Миодраг Костиќ, за создавање една мега регионална компанија, во која би влегла и Атлантик група?

Таа изјава предизвика големо медиумско внимание, макар што јас сметам дека е сосема јасно и за помалку упатените набљудувачи дека не се работи за сериозна иницијатива, туку станува збор за позитивна анализа на закоравените сфаќања за управување со компаниите и сопственичките односи. Господинот Костиќ сакаше да укаже на тоа дека повеќето претприемачи повеќе би сакале да бидат стопроцентни сопственици во помала компанија отколку 20-процентен сопственик во некоја голема компанија. Факт е дека компаниите на овие простори, колку и да се значајни и големи во регионот, с$ уште се мали субјекти на големите трети пазари и за значаен успех на тие пазари ќе мораат, меѓу другото, да најдат успешна формула за заеднички настап.

Кој Ваш деловен потег би го навеле како најдобар во кариерата, а кој потег го сметате за најголема грешка и зошто? Не се срамам од деловните грешки, тие се дел од развојниот пат, иако ништо нема толку драматично

www.biznis-plus.com Календарски преглед на настаните во регионот

за посебно да го истакнам. Да речеме дека на самиот почеток од претприемничката кариера не бев свесен за можностите за градење сопствен бренд без сопствено производство, тоа можеби би влијаело за Атлантик група порано да создаде сопствено портфолио во некои категории во кои тогаш имаше многу простор за раст. Но, не можам да кажам дека жалам поради тоа. Кога ќе се свртам назад можам да кажам дека компанијата се развиваше токму така како што сакав и мислев дека треба. Еднакво ми е тешко да го издвојам својот најдобар потег, бидејќи има повеќе пресвртни точки кои го одредија денешниот карактер на компанијата – излегување од бизнисот со хартии и фокус на дистрибуција на стока за шрока потрошувачка, купувањето на Цедевита и влезот во производството, купувањето на Халек и излегувањето на западноевропскиот пазар… Ако мора да издвојам нешто, тогаш можам да кажам дека сум исклучително горд на целиот наш тим и трансакцијата во која ја купивме Дрога Колинска, во целосно транспарентен и професионален процес во којшто победивме низа меѓународни индустриски и финансиски натпреварувачи. И тоа без политичка интервенција во Хрватска, Словенија, Србија или во ЕУ, во време на најзатегнатите односи меѓу Хрватска и Словенија. Тоа за нас навистина беше значаен потег, исто како и фактот дека конечно по речиси три години се чувствуваме како единствена компанија.

Во Хрватска секој втор млад човек е невработен. Имате ли некаква порака за овие млади луѓе?

Економската ситуација е тешка и не е едноставно да се најде работа, посебно за младите без искуство. Светот се движи многу брзо и работодавците с$ повеќе бараат професионалци коишто можат брзо да се вклопат во работата и да донесат нова вредност. Меѓутоа, не е бесперспективно. Младите треба да ја искористат својата најголема предност - неоптовареноста и младешкиот ентузијазам, треба да се обидат, да пробаат да работат нешто и за време на студиите да се здобијат со искуства, но и самите да дојдат до јасно сознание што е тоа што ги интересира и што најмногу им оди од рака. Слушајќи ги студентите на предавањата коишто често ги држам тука и надвор, ми се чини дека повеќето целат кон занимања коишто добро звучат, како маркетинг, или од кои се чини дека најбрзо ќе заработат, како финансии. Секогаш им препорачувам барем накратко да се обидат во продажбата. Тоа е важна и потценета вештина којашто ќе им биде од корист во с$ што ќе работат во иднина, дури и ако не го одберат тоа за свој професионален пат.

Кога можеме да очекуваме подобри времиња?

Хрватска во голема мера зависи од состојбата во еврозоната, како и од економската ситуација во соседните земји, коишто се наши најголеми економски партнери. Во тој поглед, не гледам некој спектакуларен пресврт во скоро време. Хрватска и тоа како има начини и ресурси за да го спречи повеќегодишниот негативен тренд и да тргне по патот на постапно закрепнување. Тој пат за излез нема да биде лесен да се изоди, но исклучително е важно за нашето општество и за државата полека да почнеме да се искачуваме.

33

www.biznis-plus.com Сето тоа и уште повеќе од БиХ, Црна Гора, Хрватска, Македонија, Словенија и Србија

Дали сте „северњак“ или „јужњак“? Иако меѓу претприемачите во регионот генерално, забележуваме некои разлики, тие исто така имаат и многу сличности.

степенот на импровизација и снаодливост. Додека за северниот ментален склоп е типично почитувањето на правилата и на постапките, за јужниот е својствено некои правила да се заобиколат ако тоа оди во прилог на работата, додава Миливојевиќ.

коишто се соочуваме. Малобројни се претприемачите коишто всушност, размислуваат и имаат менаџерски особини. Имено, тие се производ на ентузијасти кои брзо се соочуваат со тешкотии или на големи странски компании. Суштината е дека нашите претприемачи главно се луѓе кои своите бизниси ги создале во време на транзиција, но нивниот претприемнчки дух во голема мера не е развиен. Истовремено, не се доволно образовани за да управуваат со компаниите како што треба, а опкружувањето во коешто работиме дозволува таквите луѓе да станат успешни претежно како резултат на врски.“

Психотерапевтот Зоран Миливојевиќ смета дека сите се свесни дека им припаѓаат на мали системи, на земји во коишто денеска најмалку е едноставно да се води бизнис, но и дека се чувствуваат помалку вредни при разговорите со странските партнери. Од друга страна, додава Миливојевиќ, постои добра комбинација на флексибилност, креативност и работен занос.

Хрвати На состанок мажот чека жената прва да му ја подаде раката. Цената кај бизнис-договорите е изразена непосредно, без премногу двоумење и заобиколување. Договарањето и склучувањето договор често се одвива во кафулиња и ресторани.

„С$ е во транзицијата“ е мислењето на Милан Ковачевиќ, советник за странски вложувања во Србија. Тој додава дека тешко се забораваат навиките од стариот систем, како и тогашните начела и правила. „Луѓето коишто се збогатија во транзицијата и станаа важни претприемачи мора да учат и да се прилагодат на новонастанатата состојба. Некои тоа го прават подобро, а други полошо, што е особено видливо во кризни ситуации, во кои некои потонаа, а други пак, испливаа“, објаснува Ковачевиќ. Меѓутоа, транзицијата има и позитивни особини. „Една од најважните особини на претприемачите е дека преживеаја различни турбулентни периоди, па поради тоа се поснаодливи во неволја“, додава Ковачевиќ. За крај, објасни дека во Србија постојат и претприемачи од Запад кои признаваат дека управувањето со претпријатијата на Запад понекогаш е помалку квалитетно од управувањето со овдешните компании.

Нашиот соговорник при опишувањето на српските претприемачи вели дека нивната цел е да го импресионираат соговорникот, а за црногорските вели дека уште повеќе сакаат да импресионираат. На словенечките претприемачи им припишува темелен и системски пристап во работата на основа на добар бизнис-план. За хрватските претприемачи смета дека имаат по малку аристократски пристап кон деловните партнери од други земји.

Босанци Босанците имаат 42-часовна работна недела со работна секоја прва сабота во месецот. Кога се закажуваат состаноците, имајте на ум дека попладневните термини не се најомилени. Состаноците често се во неформално опкружување, за кое се верува дека придонесува за подобар деловен однос. Срби Личната препорака е најефективниот начин за остварување бизнис-контакти. Неформалните деловни средби со ручек или вечера се од исклучителна важност. Треба да се ракувате на почетокот и на крајот од средбата, а прво се ракувате со жените во друштвото. Црногорци Во случај на компликација клучни се интимните и сигурни односи, кои редовно ги одржуваат. Соработката врз основа на договор лице во лице е многу поуспешна отколку индиректното договарање. Обрнете внимание на гласините во малиот црногорски бизнис-свет.

Aleš Beno

Поделба или спојување на приватниот и деловниот однос?

34 I www.biznis-plus.com

Словенци Гледано отстрана, Словенците се малку воздржани, но се разнежнуваат ако странските партнери барем нешто научат за словенечката култура и се потрудат да научат неколку словенечки зборови. Во работата се внимателни, на маса сакаат конкретни понуди кои внимателно ги разгледуваат.

Виновна е транзицијата

Словенците систематични, Црногорците големи шармери

„Ми се чини дека постојат два различни вида ментален склоп за бизнис – северен и јужен. Во северниот можеме да ги вклучиме менаџерите од Словенија и од Хрватска, а во јужниот останатите од Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и од Македонија“, објаснува Миливојевиќ. Тој вели дека од една страна, се разликуваат во поглед на односот кон деловните партнери, а од друга страна, во односот кон самата работа. „Менаџерите со јужен ментален склоп повеќе настапуваат лично, а не како субјекти со име и презиме. Тие со деловните партнери воспоставуваат личен, речиси пријателски однос и истовремено, од нив очекуваат да се однесуваат на ист начин. Тоа значи дека истапуваат од својата улога во работата и се претставуваат такви какви што се во приватниот живот“, вели нашиот соговорник. Тој додава дека ако тие се задоволни од тоа како ги прифаќа бизнис-партнерот како личност, тоа задоволство може да се прелее во работата. Тогаш можат, како што објаснува, „пријателски“ да попуштат и на партнерот да му понудат малку подобри услови за работа. „Од друга страна, кај тие со северен ментален склоп постои јасна разлика меѓу приватните и бизнис-односите. Така, бизнис-партнерите си ги задржуваат улогите и им е неудобно ако некој посака тие да покажат какви се во приватниот живот“, вели Миливојевиќ. Другата димензија којашто се смета за важна е

Мали, но понекогаш важни разлики

Психотерапевтот Зоран Миливојевиќ на Хрватите и на Словенците им припишува северњачки ментален склоп за бизнис, а на останатите народи од регионот јужњачки

Особини коишто важат за Србите, а и за многу други во регионот

Мислење за особините на претприемачите побаравме и од еден професор на белградската Висока стручна школа за претприемништво, Зоран Ристиќ, кој тоа ни го објасни преку примери на српски бизнисмени: „Претприемачите се потпираат на политичките односи како основа за успех во работата, што е еден од најголемите проблеми со

Thinkstock

Разлики во менталниот склоп и пристапот на претприемачите во регионот

Македонци Одлуки доносува само топ-менеџментот, најчесто претседателот на управата. Менеџерите често се потпираат на интуицијата и на сопственото искуство. На почетокот често има недоверба и отпор кон ширењето на странските пазари и преземањето странски претпријатија.

35

36 I www.biznis-plus.com

www.biznis-plus.com