ORGANSKA PROIZVODNJA EKO CENTAR PROGRAM EDUKACIJE
ŠTA JE ORGANSKA PROIZVODNJA ?
Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se bazira na visokom poštovanju ekoloških principa putem racionalnog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznolikosti i zaštite životne sredine. Metode organske proizvodnje podrazumevaju primenu prirodnih postupaka i supstanci, a ograničavaju ili potpuno eliminišu upotrebu sintetizovanih sredstava. Organska proizvodnja u Srbiji je sve popularnija i ekonomski značajnija, a zahvaljujući potencijalima koji se pre svega ogledaju u usitnjenom posedu i zemljištu koje nije kontaminirano štetnim materijama, ovaj vid poljoprivrede može značajno doprineti razvoju ruralnih područja, a time i poljoprivrede uopšte.
Zašto organska proizvodnja?
Poljoprivreda, kao najvažnija i strateška privredna grana, ima za cilj proizvodnju kvalitetne i zdravstveno-bezbedne hrane. Međutim, svedoci smo da je prekomerna, nekontrolisana, često i nestručna upotreba sintetičkih sredstava za zaštitu i đubrenje u proizvodnji hrane ugrozila njenu bezbednost i kvalitet, zdravlje ljudi i životinja, kao i prirodne cikluse neophodne za opstanak života na zemlji.
NASTAVAK
Za razliku od konvencionalne, organska proizvodnja zasniva se na biološkoj ravnoteži sistema zemljištebiljka-životinja-čovek. Samim tim, čuva se zdravlje ljudi i ostalog živog sveta, agro-ekološki sistem i prirodni ciklusi u prirodi. Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se bazira na visokom poštovanju ekoloških principa putem racionalnog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznolikosti i zaštite životne sredine. Metode organske proizvodnje podrazumevaju primenu prirodnih postupaka i supstanci, a ograničavaju ili potpuno eliminišu upotrebu sintetizovanih sredstava.
NASTAVAK
Zahtev za organski proizvedenom hranom je u konstantnom porastu kao reakcija na saznanje o negativnim efektima ustaljenih načina proizvodnje. Podaci o štetnosti pesticida i činjenica da veštačka đubriva mogu sadržati radioaktivne materije su pospešili nov način proizvodnje kojim se izbegavaju ove opasnosti. Organska proizvodnja bez upotrebe insekticida, pesticida, fungicida i veštačkih đubriva, regulatora rasta, hormona, antibiotika i genetski modifikovanih organizama predstavlja ultimativni izbor svake nacije koja vodi računa o sopstvenom zdravlju.
NASTAVAK
Organska proizvodnja u Srbiji je sve popularnija i ekonomski značajnija, a zahvaljujući potencijalima koji se pre svega ogledaju u usitnjenom posedu i zemljištu koje nije kontaminirano štetnim materijama, ovaj vid poljoprivrede može značajno doprineti razvoju ruralnih područja, a time i poljoprivrede uopšte. Zbog toga je organska proizvodnja postavljena kao jedan od prioriteta razvoja poljoprivrede i čini integralni deo strategije za ruralni i poljoprivredni razvoj Republike Srbije.
Organska biljna proizvodnja
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA
Metodama organske biljne proizvodnje doprinosi se minimalnom zagađenju životne sredine, pospešivanju i održavanju plodnosti zemljišta I očuvanju biodiverziteta. Prilikom izbora sorti bilja priritet imaju domaće autohtone sorte i sorte otporne na prouzrokovače bolesti I štetočina. Agrotehničke mere koje se primenjuju kao što su primena plodoreda, združivanje useva, malčiranje, zelenišno đubrenje, navodnjavanje, gajenje međuuseva i ozimih pokrovnih useva u organskoj ratarskoj, povrtarskoj i voćarsko-vinogradarskoj proizvodnji, osnova su, uz, pravilan izbor sorti, za uspešnu biljnu organsku proizvodnju.
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA
Potreba da se zemljište očuva i pospeši njegova plodnost i mikrobiološka aktivnost doveli su do specifičnih izmena u tehnologiji gajenja, prvenstveno kada je obrada zemljišta u pitanju. U organskoj proizvodnji smanjuje se broj i intenzitet operacija obrade, ili njeno potpuno izostavljanje uz zadržavanje celokupne mase žetvenih ostataka na površini zemljišta. Što se tiče ishrane biljaka, najveća pažnja se posvećuje azotu kao osnovnom nosiocu prinosa. Azot je nezamenjivo hranivo i regulator mnogih ekoloških procesa. Proizvodnja mahunarki stoga je važan faktor za vezivanje azota iz atmosfere i njegovo vraćanje u tlo.
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA
Glavni oslonac za biljnu organsku proizvodnju predstavljaju organska đubriva kao što su: čvrsti i tečni stajnjak, osoka, različite vrste komposta, treset, biljke namenjene zelenišnom đubrenju, pomije, piljevina, melasa, morske alge, a dozvoljena je primena nekih đubriva mineralnog porekla prah od stena, kalcijumova i magnezijumova đubriva, kalcijum od algi, gips, sirovi fosfati, Tomasov fosfat, koštano brašno, itd. Pored navedenih đubriva veoma je značajna upotreba mikrobioloških preparata. Zaštita u organskoj biljnoj proizvodnji zasniva se na preventivnim agrotehničkim i higijenskim merama, a ukoliko se bolesti i štetočine ne mogu suzbiti preventivno, koriste se biološka sredstva za zaštitu.
METODA ORGANSKE BILJNE PROIZVODNJE
Metodeorganskebljneproizvodnjepropisanesu Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organskeproizvodnje (Objavljen u „Službenom glasniku RS”, број: 48/11).
Organska stoÄ?arska proizvodnja
ORGANSKA STOČNA PROIZVODNJA
Organska proizvodnja teži uspostavljenju zatvorenog sistema proizvodnje. Proizvodnja biljaka i životinja spada u celovit koncept organske poljoprivrede. Iako je moguća proizvodnja biljaka bez stočarstva, obrnut slučaj nije dozvoljen. Korišćenjem prirodnih metoda, oslanjajući se na lokalne izvore energije i repromaterijala na gazdinstvu, cilj je uspostavljanje jedinstvenog sistema biljne i stočarske proizvodnje. U organskoj proizvodnji dobrobit životinja ima visok prioritet. Pre svega životinjama treba obezbediti uslove za njihov rast i razvoj u skladu sa prirodnim genetskim potencijalom. To podrazumeva poštovanje fizioloških i etoloških potreba životinja i stvaranje uslova za ispoljavanje prirodnih funkcija i ponašanja.
ORGABSKA STOČNA PROIZVODNJA
Pri organizovanju organske stočarske proizvodnje prednost se daje domaćim (autohtonim) rasama koje su adaptirane na lokalne uslove gajenja i otporne na bolesti. Broj životinja na organskom gazdinstvu povezan je sa površinom, kako bi se izbegle industrijske farme i preterano izlučivanje nitrata u zemljište i podzemne vode.
Principi organskog stočarstva:
Vrste i rase životinja treba da budu prilagođene lokalnim uslovima gajenja; Životinje treba da vode poreklo iz organskog sistema uzgoja; Objekti za smeštaj i držanje životinja treba da budu prilagođeni dređenoj životinjskoj vrsti (dovoljno prostora, svetla i mogućnosti za boravak napolju); Životinje se hrane organski proizvedenom hranom sa sopstvenog imanja ili sa imanja u regionu; Zabranjena je preventivna upotreba antibiotika i drugih lekova, kao i upotreba hormona; Intenzivni sistemi uzgoja životinja nisu dozvoljeni;
METODE ORGANSKE STOČARSKE PROIZVODNJE
Metode organske stočarske proizvodnje propisane su Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje (Objavljen u „Službenom glasniku RS”, број: 48/11).
Proizvodnja gljiva
Gljive, kao proizvod organske proizvodnje mogu se gajiti u prirodnim uslovima: pećinama, šumama i livadama ili u zaštićenom prostoru kao što su zidani objekti, plastenici i tuneli. Za proizvodnju gljiva koriste se supstrati čije su komponente detaljno navedene u Pravilniku o organskoj proizvodnji. Komponente su ili iz organske proizvodnje ili su supstance koje su hemijski ne tretirane sredstvima koja nisu dozvoljena u organskoj proizvodnji. Zaštita od bolesti i štetočina sprovodi se sredstvima koja su dozvoljena u zaštiti bilja u organskoj proizvodnji. Supstrat i prekrivač za gljive mogu se dezinfikovati samo termičkim postupcima
Proizvodnja organski gajenih gljiva Propisana je Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i
metodama organske proizvodnje (Objavljen u „Službenom glasniku RS”, број: 48/11).
Reproduktivni materijal
Seme, rasad i sadni material
Seme, rasad i sadni material koji se upotrebljava u organskoj proizvodnji mora biti proizveden metodama organske proizvodnje odnosno mora imati sertifikat. Ukoliko na tržištu ne postoji sertifikovano seme, rasad i sadni materijal, moguće je, uz odobrenje Ministarstva poljoprivrede, koristiti seme iz konvencionalne proizvodnje koje nije hemijski tretirano. Seme, rasad i sadni materijal ne sme voditi poreklo od genetski modifikovanih biljaka. Prednost prilikom izbora sorti bilja imaju domaće autohtone sorte, prilagođene lokalnim agroekološkim uslovima, kao i sorte tolerantne na prouzrokovače bolesti i štetočina. Proizvodnja semena, rasada i sadnog materijala metodama organske proizvodnje se prijavljuje Ministarstvu poljoprivrede i ovlašćenoj sertifikacionoj organizaciji.
Priplodni materijal u stočarstvu
Prilikom izbora rasa za organske stočarske sisteme preporučuju se autohotne rase domaćih životinja. Osnovna prednost ovih rasa u odnosu na plemenite, visokoproizvodne rase jeste odlična prilagođenost na klimatske uslove određenog područja, kao i prilagođenost na gajenje u uslovima malih ulaganja. U organskoj proizvodnji, idealna je reprodukcija životinja gajenih na bazi sopstvene organske proizvodnje, uzimanje životinja sa drugih organskih farmi, a ukoliko to nije ostvarivo, uzimanje životinja iz konvencionalne proizvodnje uz određena ograničenja ili modifikacije.
PRIPLODNI MATERIJAL IZ KONVENCIONALNE PROIZVODNJE
Kоrišćеnjе rеprоduktivnоg mаtеriјаlа iz kоnvеnciоnаlnе prоizvоdnjе
PRIPLODNI MATERIJAL IZ KONVENCIONE PROIZVODNJE
Kоrišćеnjе rеprоduktivnоg mаtеriјаlа iz kоnvеnciоnаlnе prоizvоdnjе, prоizvоđаčimа pоslе istеkа pеriоdа kоnvеrziје, оdоbrаvа Ministаrstvо pоljоprivrеdе, trgоvinе, šumаrstаvа i vоdоprivrеdе. U pеriоdu kоnvеrziје оdоbrеnjе zа kоrišćеnjе rеprоduktivnоg mаtеriјаlа iz kоnvеnciоnаlnе prоizvоdnjе dаје оvlаšćеnа kоntrоlnа оrgаnizаciја sа kојоm prоizvоđаč imа sklоpljеn ugоvоr.
DOKUMENTI
Dа bi Ministаrstvо izdаlо оdоbrеnjе о upоtrеbi rеprоduktivnоg mаtеriјаlа iz kоnvеnciоnаlnе prоizvоdnjе, kоје niје hеmiјski trеtirаnо, pоtrеbnо је dа prоizvоđаč dоstаviti slеdеću dоkumеntаciјu: A. B. C. D. E. F.
Pоpunjеn оbrаzаc (zа prаvnа licа: zаhtеv nа mеmоrаndumu firmе) Dеklаrаciјu о kvаlitеtu rеprоdukciоnоg mаtеriјаlа; Оtprеmnicu, tј. rаčun ili prоfаkturu о prеuzimаnju оdnоsnо kupоvini rеprоduktivоg mаtеriјаlа; Fоtоkоpiјu dеklаrаciје о kvаlitеtu rеprоdukciоnоg mаtеriјаlа sа аmbаlаžе (ukоlikо је dоstаpnа); Аkо је u pitаnju sprоvоđеnjе nаučnоistrаživаčkih ispitivаnjа, dоkаz о kоrišćеnju rеprоduktivnоg mаtеriјаlа u tе svrhе; Аkо је u pitаnju аutоhtоnа sоrtа, dоkаz о pоrеklu rеprоduktivnоg mаtеriјаlа.
Оdоbrеnjе Ministаrstvа pоtrеbnо је pribаviti prе sеtvе, оdnоsnо sаdnjе.
Osnovni principi organske proizvodnje ď ˝
Osnovne principe za razvoj organske poljoprivrede postavio je IFOAM (Međunarodna federacije pokreta za organsku poljoprivredu). Na ovim standardima zasnivaju se regulative EU, zatim Codex Alimentarius, kao i Zakon o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima Repubike Srbije.
Osnovni principi organske poljoprivrede Princip zdravlja Organska poljoprivreda treba da održi i poveća zdravlje zemljišta, biljaka, životinja, ljudi i planete u celosti. Princip ekologije Organska poljoprivreda treba da se zasniva na živim ekosistemima i ciklusima, da radi sa njima, da ih podržava i pomogne njihovom održanju. Princip pravednosti Organska poljoprivreda treba da se zasniva na poštenim ferodnosima prema opštem okruženju, prirodi i životu. Princip negovanja i staranja Organskom poljoprivredom treba upravljati na oprezan i odgovoran način da bi se očuvalo zdravlje i blagostanje sadašnjih i budućih generacija i ekosistema.
Ĺ umski plodovi / Lekovito bilje
U PRIRODI NADOHVAT RUKE Divlje biljne i životinjske vrste, tj. biljne vrste i njihovi delovi, gljive, kao i životinjske vrste, sakupljaju se, kao organski proizvodi, iz prirodnih staništa.
ŠUMSKI PLODOVI/LEKOVITO BILJE
Sakupljanje divljih vrsta iz prirodnih staništa smatra se metodom organske proizvodnje ako je uspostavljena zaštitna zona pored puteva ili drugih izvora zagađenja, ukoliko se sakupljanje divljih vrsta vrši bez upotrebe alata i pribora koji može da ih ošteti, pri sakupljanje divljih vrsta vodi računa o zaštiti retkih, proređenih, endemičkih ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i nezaštićenih biljnih vrsta i ako se skladištenje i prevoz divljih vrsta vrši u skladu sa posebnim propisom o pakovanju, skladištenju i prevozu organskih proizvoda.
Prerada organskih proizvoda
Prerada organskih proizvoda
U preradi organskih proizvoda koriste se isključivo sertifikovani organski sastojci. Identifikacija svih faza kroz dokumentaciju, obeležavanje ambalaže u svim fazama proizvodnje, kao i adekvatno skladištenje ključni su elementi prerade organskih proizvoda. Tehnološki postupci u preradi organskih proizvoda odvijaju se u kontinuitetu i bez mešanja sa sastojcima i proizvodima iz konvencionalne proizvodnje. Ukoliko se paralelno sa konvencionalnom linijom želi proizvoditi i organska linija proizvoda, celokupan postupak prerade mora biti odvojen u vremenu ili prostoru od tehnoloških postupaka konvencionalne proizvodnje namirnica. Takođe, neophodno je da sva mašinska oprema bude očišćena dozvoljenim sredstvima pre prerade organskih proizvoda. Mešanje organskih i konvencionalnih proizvoda striktno se mora izbegavati. Verodostojna sertifikacija i obeležavanje kako primarnih tako i gotovih proizvoda važni su za potrošača, kako bi bio u stanju da razlikuje autentične organske proizvode.
Prerada organskih proizvoda
Domaći prerađeni sertifikovani organski proizvod može se obeležiti nacionalnim znakom i kodom/logom ovlašćene kontrolne organizacije koja je u poslednjoj fazi proizvodnje izvršila sertifikaciju tog proizvoda, ako sadrži najmanje 95% sastojaka poljoprivrednog porekla koji su proizvedeni, u skladu sa zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja. Neoznačavaju se sa nacionalnim znakom prerađeni proizvodi koji sadrže manje od 95% sastojaka poljoprivrednog porekla koji su proizvedeni metodama organske proizvodnje, ali u spisku sastojaka tog proizvoda.navodi se ukupan procenat organskih sastojaka u odnosu na ukupnu količinu ostalih sastojaka poljoprivrednog porekla;
ORGANIKA
Prerada organskih proizvoda
Detaljnije u priručniku ,, Kako do sertifikovanog organskog proizvoda “. Tehnološki postupci prerade u organskoj proizvodnji propisani su Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje (Objavljen u „Službenom glasniku RS”, број: 48/11).
Ishrana bilja / Oplemenjivanje zemljišta
Za ishranu biljaka i oplemenjivanje zemljišta u organskoj proizvodnji koriste se organska, mineralna i mikro-biološka đubriva. Sredstva koja se koriste u fertilizaciji treba da su iz organske proizvodnje, tj. poreklom sa organske farme ili da se nalaze na listi dozvoljenih sredstava koja odobrava Ministarstvo poljoprivrede. Jedan od najvažnijih ciljeva u organskoj poljoprivredi je očuvanje „živog” zemljišta kao osnove poljoprivredne proizvodnje. Povećanje humusa i mikro-biološke aktivnosti zemljišta postiže se pravilnim đubrenjem i održavanjem srukture zemljišta, nastiranjem zemljišta slamom i drugim biljnim ostacima, uvođenjem kultura sa dubokim korenom, zatim leguminoza i drugih kultura pogodnih za zelenišno đubrenje. Mikroorganizmi u zemljištu imaju važnu ulogu u obradi zemljišta i obezbeđivanju hranljivih materija biljkama.
Ishrana bilja / Oplemenjivanje zemljišta
Kompostiranje otpadaka, tj. pravilno rukovanje sa biljnim otpacima i stajnjakom i zaustavljanje erozije zemljišta doprinose i zaštiti životne sredine. Zemljište je potrebno obrađivati sa lakim oruđima, a tokom i između vegetacije poželjno ga je zalivati biljnim tečnim organskim đubrivima. Ukoliko dođe do kontaminacije materijama ili organizmima, odnosno proizvodom koji nije dozvoljen za upotrebu u organskoj proizvodnji, sakupljene vrste ne mogu se smatrati organskim proizvodom.
Zaštita bilja / Zdravlje životinja
Zaštita bilja
Zaštita bilja u organskoj proizvodnji bazira se na minimalnoj upotrebi materija koje nisu poreklom sa farme i zasniva se na agrotehničkim merama koje obnavljaju, održavaju i unapređuju ekološku ravnotežu. Suzbijanje bolesti, štetočina i korova je najveći problem sa kojim se sreću proizvođači u organskoj proizvodnji, jer nije dozvoljena upotreba sintetičkih hemijskih preparata koji se koriste u konvencionlanoj poljoprivredi.
Zaštita bilja
Zaštita bilja u organskoj proizvodnji ne podrazumeva samo prostu zamenu pesticida iz konvencionalne poljoprivrede pesticidima koji su dozvoljeni u organskoj. U pitanju je jedan kompleksan sistem kontrole štetnih organizama koji se oslanja pre svega na preventivne mere, kao i dozvoljene biološke mere propisane zakonom i pravilnicima o organskoj proizvodnji. Primena biopesticida samo je krajnja mera koja se primenjuje u okolnostima u kojima sve druge primenjene mere nisu dovoljno efikasne.
Zaštita bilja
Cilj zaštite bilja u organskoj proizvodnji je održavanje nivoa štetnih organizama ispod praga ekonomske štetnosti. Ipak u organskoj proizvodnji voća i povrća neophodne su dodatne mere. Postoji čitav niz sredstava za zaštitu i ishranu biljaka, čiju upotrebu u organskoj proizvodnji odobrava Ministarstvo poljoprivrede Republike Srbije.
Zdrastvena zaštita i dobrobit životinja
Zdrastvena zaštita i dobrobit životinja
Osnovni preduslovi za uzgoj zdravih životinja po principima organskog stočarstva su: -uzgoj evolutivno adaptiranih i otpornih rasa, -ishrana i uslovi držanja u skladu sa standardima organskog stočarstva, -jačanje prirodne otpornosti \ivotinja, -primena alternativne terapije bazirane na biljnim preparatima, homeopatskim sredstvima i sl. Izražena otpornost autohtonih rasa omogućava i njihovo gajenje bez većih ulaganja u zdravstvenu zaštitu i lečenje, pa se na ovaj način dobijaju animalni proizvodi posebnog kvaliteta za ishranu ljudi, koji ne sadrže rezidue različitih antibiotika i sredstava za zaštitu bilja.
SERTIFIKATI
Zašto sertifikat?
Svaki učesnik organske poljoprivrede mora biti kontrolisan bilo da je proizvođač, prerađivac, trgovac, prodavnica na veliko, na malo, izvoznik, restoran i imati sertifikat kojim se potvrđuje da je njegova delatnost bila pod kontrolom kontrolne organizacije. Svaki kontrolisan entitet ima svoj sertifikat, npr. za proizvodnju, za preradđeni proizvod, trgovinu na malo, izvoz, za restoran i td. Stručnom kontrolom utvrđuje se da li je neki proizvod, proces ili usluga u skladu sa standardima organske proizvodnje. Kontrolu vrše ovlašćene kontrolne organizacije. Na osnovu izveštaja iz stručne kontrole, donosi se odluka o sertifikaciji organskih proizvoda i izdaje se sertifikat.
Zašto sertifikat?
Sertifikacija je postupak na osnovu koga ovlašćena kontrolna organizacija izdaje pismeno uverenje ( sertifikat ) kojim potvrđuje da je organski proizvod proizveden u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji. Sertifikat je jedina garancija potrošaču da je organski proizvod proizveden u skladu sa standardima organske poljoprivrede. Sertifikat koji se izdaje za organski proizvod važi godinu dana od dana izdavanja. Dobijanjem sertifikata od ovlašćene organizacije stiče se pravo na korišćenje nacionalnog znaka „organski proizvod“ i logotipa setifikacionog tela na etiketi proizvoda. Obeležavanje proizvoda je važan elemenat sertifikacije.Funkcija pravilnog obeležavanja je da na tržištu,praktično odvoji organske proizvode od ostalih ,,lažnih” organskih, kako potrošači ne bi bili dovodjeni u zabludu.Zbog toga etiketa mora sadržavati sve informacije u skladu sa zakonskom regulativom na osnovu kojih će kupac proceniti da kupuje sertifikovan organski proizvod. Ukoliko se proizvodi iz organske proizvodnje uvoze, pored posedovanja sertifikata nadležnog organa zemlje porekla organskih proizvoda, uvoznik je dužan da obezbedi i potvrdu ( resertifikat ) koji mu izdaje ovlašćena organizacija na njegov zahtev.
EKO CENTAR
GW