COLIVING - Mieszkania adresowane do generacji Y jako sposób na przyciąganie talentów by think co. - Real Estate Research Lab

coliving

Mieszkania adresowane do generacji Y jako sposób na przyciąganie talentów Przemysław Chimczak

coliving

Mieszkania adresowane do generacji Y jako sposób na przyciąganie talentów Przemysław Chimczak

Naszą misją jest przekuwanie nowych idei w rzeczywistość. Łączymy wiedzę badaczy z doświadczeniem świata biznesu i pomagamy wdrażać innowacje na rynku nieruchomości. Chcemy współtworzyć z naszymi klientami najbardziej innowacyjne projekty mieszkaniowe w Polsce. Stawiamy na interdyscyplinarność i zgrany zespół złożony ze specjalistów. Specjalizujemy się w tematyce prywatnych akademików, colivingów, budownictwa senioralnego czy cohousingu. tel. 503 550 513 mail. kontakt@thinkco.pl www.thinkco.pl

Spis treści wstęp - rola polityki mieszkaniowej w konkurencji o talenty 4

ANALIZA - DLACZEGO POWINNIŚMY MÓWIĆ O PRZYCIĄGANIU TALENTÓW? 6

Generacja Y 8 Ekonomia współdzielenia zmienia naszą gospodarkę 10 Wpływ zmian demograficznych na społeczeństwo 15 Walka o talenty 18 Wnioski – kluczowe zjawiska związane ze zmianami generacyjnymi 23

Analiza - Sytuacja mieszkaniowa młodych Polaków 24 Kariera mieszkaniowa 26 Rynek najmu w Polsce 28 Gniazdownicy. Dlaczego młodzi nie chcą wyprowadzić się z domu? 30 Zmiany w podejściu do zamieszkiwania 32 Wnioski - modele mieszkaniowe adresowane do młodego pokolenia 34

skala makro - modele funkcjonowania colivingów 36 skala mezo - relacje przestrzenne 50 skala mikro - mikromieszkania 68

podsumowanie - rekomendacje i wnioski 86 Przypisy 94 Spis rycin 96 Bibliografia 97

wstęp

ROLA POLITYKI MIESZKANIOWEJ W KONKURENCJI O TALENTY Raport „Mieszkania adresowane do generacji Y jako sposób na przyciąganie talentów” ma na celu zbadanie jaką rolę może odegrać polityka mieszkaniowa w konkurencji o młodych, utalentowanych ludzi – osób, które chcą związać swoją przyszłość ze stolicą i są jednym z jej motorów napędowych. Dlaczego jednak w ogóle mówimy o przyciąganiu talentów? Warszawski rynek mieszkaniowy ma o wiele większe problemy niż konkurencja o wykształconych młodych ludzi, którzy przecież „i tak sobie jakoś poradzą”. Jeśli chcemy jednak mówić w Warszawie o mieszkaniach dostępnych dla każdego, to powinniśmy równolegle pracować nad problemami wszystkich grup społecznych. Do jednej z nich należą młodzi ludzie zaczynający dopiero karierę mieszkaniową, a w szczególności tzw. talenty, czyli wyjątkowo uzdolnieni pracownicy, posiadający specjalistyczne umiejętności i bardzo wysoki potencjał rozwoju. To od nich w dużej mierze będzie zależał dalszy rozwój Warszawy oraz budowanie jej pozycji jako młodego i dynamicznego rynku. Pierwsza część opracowania poświęcona została analizie zjawisk i trendów, tworzących obecną rzeczywistość młodych ludzi. W drugiej części przyjrzymy się bliżej sytuacji Warszawiaków wchodzących dopiero na rynek mieszkaniowy. Kolejne rozdziały poświęcone zostały pogłębionym studiom nad wybranymi mode lami mieszkaniowymi adresowanymi do młodego pokolenia. Ostatni rozdział ma na celu podsumowanie przeprowadzonych analiz i przedstawienie wytycznych dla wycinka warszawskiej polityki mieszkaniowej jakim jest konkurencja o talenty.

5 autor: marchello74

analiza

dlaczego powinniśmy mówić o przyciąganiu talentów? Przed nami demograficzne tsunami. Lada chwila czekają nas zmiany, które przetasują cały rynek pracy – na emeryturę przejdzie pokolenie wyżu demograficznego, w miejsce którego wejdzie ledwie połowa nowych pracowników. W połączeniu z ujemnymi trendami demograficznymi i wyludnianiem się polskich miast, będzie to oznaczać spore wyzwanie dla samorządów, które aby utrzymać swoją konkurencyjność będą coraz bardziej zainteresowane przyciąganiem młodych specjalistów. Pytaniem nie jest więc czy, ale jak powinniśmy konkurować o talenty? Zrozumienie aktualnej sytuacji młodych Polaków może podsunąć nam kilka odpowiedzi.

7 źródło: the.buyer.net

generacja y

źródło: gmworks.com

Starsze pokolenia żyły po to, aby pracować, millenialsi pracują po to, aby żyć.

Rozmowa o trendach, które zmieniają świat dookoła nas nie może pomijać wątku pokoleniowego. Każde z pokoleń charakteryzuje się pewnymi wspólnymi dążeniami, które wpływają na odmienne oczekiwania wobec życia, inne kształtowanie się poglądów oraz przekładają bardzo wyraźnie na sposób pracy. Tym samym wraz z nowymi pokoleniami ewoluują również modele gospodarcze, zależne od nich rynki pracy oraz bardzo często, ogólne podejście do zamieszkiwania. Generacja to pojęcie, jakim nazywany jest ogół ludzi żyjących w tym sa1 mym okresie i będących w podobnym wieku . Hasło Generacja Y pojawiło się pierwszy raz w 1993 roku w magazynie Advertising Age jako określenie ostatniego pokolenia, które urodzi się w XX wieku. W Polsce za przedstawicieli generacji Y można uznać ludzi urodzonych w latach 1984-2000. Oczekiwania powyższej grupy są wyraźnie odmienne od poprzedników, a jego najlepszym podsumowaniem jest slogan - starsze pokolenia żyły po to, aby pracować, natomiast millenialsi pracują po to, aby żyć. O potrzebach tej ge neracji na zachodzie dyskutuje się już od kilkunastu lat, a przynajmniej od kilku spełnia jej potrzeby. I chociaż różnice pomiędzy pokoleniami są płynne, to millenialsi stanowić będą ponad 75% siły roboczej w Polsce w 2025 roku. Skoro dzisiejsze 20- i 30-latki zdominują przyszły rynek pracy, należy spodziewać się, że jego funkcjonowanie będzie uzależnione od stylu życia, 2 potrzeb i oczekiwań generacji Y . 3

Cechy charakterystyczne przedstawicieli generacji Y : »» To ludzie, którzy oswoili nowinki technologiczne i aktywnie korzystają z technologii cyfrowych.

»» Dzięki dostępowi do internetu żyją w „globalnej wiosce” – odległość nie stanowi dla nich ograniczenia i mają znajomości na całym świecie. »» Mają mniej materialne podejście do życia niż wcześniejsze generacje. Ważniejsza jest dla nich jego jakość oraz możliwość doświadczania nowych rzeczy. Wyróżnia ich też większa tolerancja i otwartość. »» Cechuje ich wysokie poczucie własnej wartości, wysoka ocena posiadanych kompetencji, przekonanie o własnej wyjątkowości, nadmierne oczekiwania oraz silna awersja wobec krytyki. »» Są dobrze wykształceni i gotowi dalej się rozwijać. »» Dłużej mieszkają razem z rodzicami, opóźniając przejście w dorosłość. »» Wychowali się w realiach wolnego rynku. W Polsce pokolenie millenialsów nie pamięta czasów PRL. Analiza tematyczna „Młodzi na rynku pracy” przeprowadzona w ramach Forum Odpowiedzialnego Biznesu wskazuje na wyzwania, przed którymi sta4 niemy w związku ze zmianą pokoleniową i dominacją nowych generacji : »» Work-life balance – millenialsi stawiają dużo większy nacisk na równowagę pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym. Kariera za wszelką cenę nie jest już najpopularniejszą drogą rozwoju. »» Zmiana systemów motywacyjnych – ważniejszą rolę w przyciąganiu talentów może odgrywać atmosfera pracy czy możliwość rozwoju niż wynagrodzenie. »» Zarządzanie zespołami wielopokoleniowymi – szybki postęp technologiczny sprawia, że młodzi pracownicy posiadają kompetencje uzupełniające doświadczenie ich starszych kolegów, przez co będzie dążyło się do większej dywersyfikacji zespołów pracowników. »» Społeczna odpowiedzialność biznesu – jest czymś na co młodzi pracownicy zwracają dużą uwagę i będą egzekwowali od swoich pracodawców większe zaangażowanie firmy na poziomie lokalnym. »» Kompetencje przyszłości – to umiejętności reprezentowane przez młodych pracowników, od których zależeć będzie przyszłość wielu organizacji, m.in.: zdolność do pracy w wielokulturowym środowisku, współpraca na odległość, umiejętność odnalezienia się w szumie informacyjnym, gotowość do szybkiego zdobywania nowych kompetencji oraz inteligencja emocjonalna.

Millenialsi stawiają dużo większy nacisk na równowagę pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym.

Generacja Y w znaczący sposób wpływa również na światową gospodarkę. Już dzisiaj możemy obserwować, jak zmieniają oni podejście całego społeczeństwa do zagadnień związanych ze współdzieleniem różnego rodzaju dóbr i towarów. 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Rodzina

Zdrowie

Rozwój własny

Praca

Przyjaciele i znajomi

Work-life balance

Kariera

Pieniądze Czas wolny

Spokojne życie

Rys. 1. Hierarchia wartości millenialsów źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Deloitte „Pierwsze kroki na rynku pracy. Międzynarodowe badanie studentów i absolwentów.”

ekonomia współdzielenia zmienia naszą gospodarkę

źródło: wework.com

Na naszych oczach powstają prosumenci, czyli konsumenci i producenci w jednym.

Ekonomia współdzielenia, czyli sharing economy, szturmem zmienia naszą rzeczywistość. Jeszcze kilka lat temu raczkujące startupy były ledwie zauważalnym trendem, dzisiaj - kiedy Uber wywrócił do góry nogami rynek przejazdów indywidualnych, Airbnb swoimi rozmiarami przerosło największe na świecie sieci hotelarskie, a Kickstarter wypromował zupełnie nowy model finansowania społecznościowego – możemy już mówić o rewolucyjnym przedefiniowywaniu globalnej ekonomii. W raporcie „(Współ)dziel i rządź” przygotowanym przez PwC przytoczono 5 taką definicję tego zjawiska : „Ekonomia współdzielenia polega na łączeniu osób za pomocą platform internetowych, umożliwiając im świadczenie usług lub wspólne korzystanie z aktywów, zasobów, czasu, umiejętności lub kapitału, bez przekazywania praw własności. Istotę tego zjawiska stanowi możliwość wykorzystania przez osoby prywatne posiadanych zasobów – nieruchomości, pojazdów, treści medialnych – do konkurowania z tradycyjnymi przedsiębiorcami. Tym samym na naszych oczach powstają prosumenci, czyli konsumenci i producenci w jednym, mający potencjał globalnego dotarcia do szerokiej grupy odbiorców (Rys. 2).” Dzięki trafnemu odpowiadaniu na kluczowe potrzeby konsumentów, a w szczególności młodego pokolenia, popularność ekonomii współdzielenia rośnie lawinowo. Duzy wpływ ma na to ogólnodostępna technologia, ze smartfonami na czele, które dla millenialsów są naturalnym przedłużeniem rzeczywistości. Dzięki efektywnemu łączeniu wolnych zasobów, znacznemu

obniżeniu cen, łatwości obsługi aplikacji oraz możliwości indywidualizacji zamówień, do tego modelu ekonomicznego przekonują się równie szybko inne pokolenia – już 40% dorosłych Polaków słyszało o serwisach, dzięki którym osoby prywatne mogą świadczyć usługi, z czego 26% respondentów 6 już aktywnie z nich korzysta . 7

Najciekawszy jest jednak fakt, że zmienia się nasze podejście do własności : »» 81% respondentów badania przeprowadzonego przez PwC stwierdziło, że bardziej opłacalne jest korzystanie z cudzych dóbr niż posiadanie ich na własność. »» 57% uważa, że idea dostępu do zasobów stanowi atrakcyjną alternatywę dla idei własności. »» 43% twierdzi, że posiadanie zasobów na własność za niepotrzebny ciężar dla budżetu.

57% Polaków waża, że idea dostępu do zasobów stanowi atrakcyjną alternatywę dla idei własności.

Teoretycznie stwierdzenie, że aby konsumować nie trzeba posiadać, jest oczywiste w swojej logice. Jednak, abyśmy doszli do tego momentu potrze 8 bnych było kilka kluczowych czynników : »» Zmiany społeczno-kulturowe – które są bezpośrednim efektem wymiany pokoleniowej. Największą grupę konsumentów zaczynają tworzyć millenialsi, dla których jakość doświadczeń i usług jest dużo ważniejsza od własności. Dużą rolę gra tutaj powszechność komunikacji przez media społecznościowe. »» Recesja gospodarcza – wpłynęła bezpośrednio na zachowania konsumenckie milionów ludzi, którzy musieli się odnaleźć w nowych warunkach – zaczęli więc oszczędzać, bardziej świadomie podejmować decyzje o zakupach i szanować środowisko naturalne. Własność okazała się zbyt kosztowna. »» Technologie mobilne – umożliwiły spięcie wszystkiego w jedną całość i stworzyły podatny grunt pod powstanie dziesiątek startupów. Bez smartfonów i powszechnego dostępu do mobilnego internetu nie byłoby możliwe połączenie ze sobą milionów użytkowników tak niskim kosztem. A jako że w sharing economy chodzi o ilość dostępnych zasobów, to skalowalność i dostępność była kluczem do sukcesu.

Rys. 2. Model ekonomii współdzielenia źródło: Business Model Toolbox

Trendy współdzielenia w rewolucyjny sposób przedefioniowują globalną ekonomię.

Ekonomia współdzielenia wchodzi do głównego nurtu. Już dzisiaj mówi się o tym, że będzie to kolejny dominujący model gospodarczy, a dane zdają się potwierdzać te przypuszczenia – obecna wartość firm z tego sektora wynosi 9 17 miliardów dolarów , otrzymały one ostatnio dofinansowanie z funduszy venture capital na kolejne 15 miliardów oraz dają pracę dla 60.000 pracowników. To jednak nadal niewiele w porównaniu do szacunków PwC, które przewiduje, że globalny przychód generowany przez ekonomię współdzielenia, tylko w pięciu kluczowych sektorach (usługi, finanse, transport, hotelarstwo, 10 turystyka) do 2025 roku osiągnie wysokość 335 miliardów dolarów .

Collaborative Economy Honeycomb

Poniżej przedstawiamy podsumowanie 6 najważniejszych gałęzi ekonomii współdzielenia, które stanowią jej podstawę i zainicjowały ekspansję w kolejnych kierunkach. Opracowanie bazuje na matrycy „Collaborative Economy Honeycomb” przygotowanej przez Jeremiaha Owyanga, założyciela Crowd Companies (Rys. 3):

Pieniądze. To pierwsza z gałęzi, która umożliwiła szybką ekspansję całego

systemu poprzez znalezienie nowych metod finansowania. Kryptowaluty, z których najpopularniejszą jest bitcoin, to w dużym uproszczeniu wirtualne pieniądze, których obrót możliwy jest dzięki specjalnemu systemowi transakcyjnemu. Kolejna odnogę tworzą platformy finansowania społecznościowego umożliwiające sfinansowanie konkretnych projektów dzięki drobnym wpłatom od osób prywatnych z pominięciem dużych instytucji finansowych (najpopularniejsza to Kickstarter, a na gruncie Polskim Polakpotrafi.pl). Do ostatniej grupy należą startupy z kategorii crowdlending, które umożliwiają ludziom pożyczanie pieniędzy od siebie nawzajem.

Towary. Możliwość wymiany towarów jest jednym z głównych motorów

napędowych całego systemu. Rozpoczęło się od platform umożliwiających ludziom wystawianie ogłoszeń (jak np. Craigslist) oraz bezpośrednią sprzedaż przez internet (np. Ebay, Allegro). W drugiej kolejności przyszła pora na nabywanie towarów na zamówienie z każdego zakątka globu za pomocą takich stron jak Etsy czy Custom Made. Ostatnimi czasy pojawił się również oferta dla osób nie chcących niczego kupować – strony takie jak Pley czy Sidewalk pozwolą nam na wypożyczenie książki czy gry, z których prawdopodobnie i tak skorzystamy tylko jeden raz.

Jedzenie. Każdy lubi dobrze zjeść, jednak nie każdy ma na to wystarczającą

ilość czasu. Z pomocą przychodzą nam dziesiątki startupów, które zajmują się szeroko pojętą branżą gastronomiczną. Serwisy takie jak Munchery czy Kitchit umożliwią najlepszym kucharzom dotarcie bezpośrednio do odbiorców. Dzięki Uber Eats jedzenie z dowolnie wybranej restauracji zostanie nam dostarczone bezpośrednio pod drzwi, a portale typu EatWith czy Meal Sharing sprawią, że będziemy mogli wybrać się na kolację do mieszkania kompletnie nam nie znanej osoby.

Rys. 3. Gałęzie ekonomi współdzielenia źródło: Colaborative Economy Honeycomb, Version 3.0, Jeremiah Owyang, 2016

Usługi. Ekonomia współdzielenia zagospodarowała rynek usług na dwa

bardzo kreatywne sposoby. Dzięki startupom skierowanym do osób indywidualnych, możemy dzisiaj zamówić naprawę cieknącej rury czy wyprowadzenie psa przez TaskRabbit, wykorzystać Shyp do zorganizowania dostarczenia specjalnej paczki, czy PopExpert w celu znalezienia kogoś kto nauczy nas grać na gitarze. Jeśli natomiast prowadzimy działalność gospodarczą to możemy zastanowić się nad wykorzystaniem freelancer.com do znalezienia odpowiednich podwykonawców lub skorzystać z crowdsourcingu i przekonać społeczność międzynarodową do współudziału w naszym projekcie.

Transport. Umożliwienie przejazdu jest wodą na młyn ekonomii współdzielenia. Portale takie jak Bla Bla Car sprawiły, że przejazdy na dłuższych trasach stały się dużo bardziej opłacalne, a Uber zagospodarował do tego stopnia rynek przewozów lokalnych, że w ciągu kilku lat stał się największym konkurentem wszystkich korporacji taksówkarskich. Oprócz portali umożliwiających przejazdy, pojawiły się również startupy pozwalające na pożyczenie pojazdu (takie jak Getaround czy DriveNow) lub firmy związane z zarządzaniem infrastrukturą transportu jak np. JustPark czy Parkanizer.

Ostatnim trendem, który zaczyna pokazywać swój potencjał jest zjawisko colivingu.

Przestrzeń. Współdzielenie przestrzeni stało się kolejnym wielkim tren-

dem, który co prawda potrzebował chwili, aby przebić się do świadomości ludzi, ale obecnie rozwija się w niesamowitym tempie. Początki ruchu to różne odmiany przestrzeni coworkingowych, gdzie dziesiątki freelancerów mogły wreszcie znaleźć spokojne miejsce do pracy. Do grupy tej należą zarówno małe przedsięwzięcia jak Hoffice, za pomocą którego możemy udostępnić do pracy nasz domowy salon, jak i WeWork, który jest gigantem na rynku coworkingów i obecnie zarządza ponad 3 mln. m2 powierzchni biurowej. Z drugiej strony, na polu usług indywidualnych na początku pojawił się Couchsurfing, za pomocą którego mogliśmy na końcu świata znaleźć kogoś kto użyczy nam swojej kanapy. Szturmem rynek zdobył jednak Airbnb, czyli startup umożliwiający wynajęcie mieszkania na krótki okres czasu. Obecna ilość pokoi, którymi „dysponuje” Airbnb przerosła zasoby takich sieci hotelarskich jak Hilton czy Sheraton. Ostatnim trendem, który zaczyna pokazywać swój potencjał na tym polu jest zjawisko colivingu.

Znając kierunki w jakie ekonomia współdzielenia będzie popychała naszą gospodarkę, warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik – demografię. Na przestrzeni następnych dekad czeka nas bowiem prawdziwe trzęsienie ziemi, które będzie miało istotny wpływ na wszystkie dziedziny życia.

wpływ zmian zmian demograficznych na społeczeństwo

źródło: huffpost.com

Wpływ demografii na nadchodzące zmiany społeczne jest niepodważalny. W kolejnych dekadach będziemy mogli zaobserwować zjawisko określa11 ne jako „tsunami demograficzne” – Polskę czeka wyraźny spadek liczby ludności połączony ze starzeniem się społeczeństwa. Porównując z 2015 rokiem, do 2020 roku populacja zmniejszy się o około 280 tys., a do 2030 12 prawie o milion .

Polskę czeka wyraźny spadek liczby ludności połączony ze starzeniem się społeczeństwa.

Zestawiając ze sobą dane GUS reprezentujące sytuację demograficzną Polski w 2012 (Rys. 4) i 2035 roku (Rys. 5) można łatwo zauważyć starzenie się społeczeństwa. Prawa strona wykresu to obecni emeryci – osoby urodzone do 1945, którym udało się przeżyć II Wojnę Światową. Zaraz za nimi możemy zaobserwować znaczący wzrost liczby ludności będący powojennym wyżem demograficznym lat 1946-60. Osób w tym roczniku jest ok 500-600 tys., czyli dwa razy więcej niż obecnych emerytów – są to ludzie, którzy lada chwila zaczną opuszczać rynek pracy. Koniec wykresu zamyka kolejny niż demograficzny lat 1985-2003, kiedy urodziło się zaledwie 350 tys. osób. 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0

50 15

100

Rys. 4. Sytuacja demograficzna Polski w 2015 r. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania Michała Stopki

7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 Rys. 5. Sytuacja demograficzna Polski w 2035 r. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania Michała Stopki

Do 2035 roku wszystkie miasta poza Warszawą odnotują spadek liczby ludności.

3 000 000 2 000 000 1 000 000 0

100

W skali lokalnej dużo ciekawsze są dane wyodrębnione dla poszczególnych ośrodków miejskich, które uwzględniają przewidywane ruchy migracyjne. Do 2035 roku wszystkie miasta poza Warszawą odnotują spadek liczby ludności (Rys. 6). W najgorszej sytuacji znajdzie się metropolia śląska (-14%), Poznań (-14%) oraz Łódź (-18%). Możemy przypuścić, że to w tych miastach najbardziej zwiększy się podaż mieszkań z rynku wtórnego. Na poprawę sytuacji na rynku mieszkaniowym będą dodatkowo wpływały: podaż mieszkań budowanych w ramach programów rządowych, inwestycje prywatnych deweloperów oraz indywidualnie budowane domy jednorodzinne. Do negatywnych czynników możemy zaliczyć: zużywanie się zasobu mieszkaniowego, niepewny los masowego budownictwa z wielkiej płyty oraz zwiększające się wymagania odnośnie powierzchni mieszkania przypadającego na osobę. W przypadku Warszawy możemy oczekiwać względnie stałego równoważenia się podaży i popytu, co będzie skutkowało relatywnie stałymi (bądź nawet rosnącymi) cenami mieszkań i niesłabnącym zapotrzebowaniem na nowe mieszkania. Kluczowym zagadnieniem dla tego rynku może być natomiast konieczność zmiany struktury własnościowej aktualnego zasobu. Prognozowane zmiany demograficzne w największych ośrodkach miejskich (2015 – 2050 r.) Lokalizacja Warszawa

Rys. 6. Prognozowane zmiany demografi czne w największych ośrodkach miejskich (2015 – 2050 r.) źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania Sedlak & Sedlak

Procentowa zmiana liczby ludności w stosunku do 2015 r. 2020 r.

2025 r.

2030 r.

2035 r.

2040 r.

2045 r.

2050 r.

Kraków

-1%

-3%

-4%

-5%

-6%

Podregion katowicki

-3%

-6%

-10%

-14%

-18%

-22%

-25%

Trójmiasto

-1%

-3%

-5%

-7%

-10%

-12%

-14%

Łódź

-4%

-9%

-13%

-18%

-22%

-27%

-31%

Wrocław

-1%

-2%

-3%

-5%

-6%

-7%

-8%

Poznań

-3%

-6%

-10%

-14%

-18%

-22%

-26%

Szczecin

-2%

-4%

-6%

-8%

-11%

-14%

-16%

Bydgoszcz

-3%

-7%

-10%

-14%

-18%

-22%

-26%

Lublin

-2%

-5%

-8%

-11%

-15%

-18%

-22%

Starzenie się społeczeństwa wpłynie również istotnie na rynek pracy, na którym spodziewać możemy się istnego trzęsienia ziemi. Jak wynika z danych GUS (Rys. 7), liczba osób w wieku poniżej 40 lat spadnie o ponad 40% (z obecnych 20 mln na około 14 mln), a liczba osób powyżej 65 roku życia wzrośnie o ok. 60% (z obecnych około 5 mln na około 8 mln). W rezultacie do 2035 13 roku ilość osób w wieku produkcyjnym zmniejszy się o ponad 1,5 mln .

50% 40% 30% 20% 10% 0%

-10%

100

-20% -30%

Rys. 7. Procentowa zmiana liczby osób w danym wieku w latach 2012-2035 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania Michała Stopki

-40% -50%

Najgwałtowniejszy spadek zauważymy w grupie w wieku produkcyjnym mobilnym – osób w wieku pomiędzy 18 a 44 rokiem życia zdolny do zmiany miejsca pracy lub zamieszkania, którzy z punktu widzenia pracodawców 14 są najbardziej poszukiwanymi pracownikami . Dodatkowo w latach 201525, już wewnątrz tej grupy, największy spadek podaży wystąpi w kategorii wiekowej 15-24 lata (-22,5%) oraz 25-34 lat (-21,5%) (Rys. 8). 60%

56,6%

50% 40%

34,3%

30%

20,1%

20% 8,6%

10% 0% -10% -20% -30%

16,5%

-1,2%

-22,5% 15-24 lat

-2,6%

-4,6%

-6,7%

Rys. 8. Prognozowana dynamika wzrostu podaży pracy w poszczególnych grupach wiekowych – zmiana 2025 względem 2015 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania Sedlak & Sedlak

-12,5% -21,5%

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

Wkraczamy właśnie w rynek pracownika, gdzie notować będziemy rekordowo niskie bezrobocie, a młodzi ludzie staną się „towarem deficytowym”. Ze względu na bardzo dynamiczny rozwój nowych technologii i poszukiwanie przez pracodawców specjalistów o unikalnych kompetencjach możemy spodziewać się ostrej rywalizacji o najlepszych pracowników. Zacznie się walka o talenty.

UE28

Polska

Wkraczamy właśnie w rynek pracownika, gdzie notować będziemy rekordowo niskie bezrobocie.

walka o talenty

źródło: imobzi.com

Wkraczamy w rynek pracownika, który charakteryzować się będzie dużą liczbą ofert pracy i niedostateczną ilością wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Dane mówią same za siebie – powoli wkraczamy w rynek pracownika, który charakteryzować się będzie dużą liczbą ofert pracy i niedostateczną ilością wysoko wykwalifikowanych pracowników. Pracodawcy będą poszukiwali nowych narzędzi do pozyskiwania wartościowych pracowników oraz sposobów na zmniejszenie rotacji, a pracownicy zaczną przebierać w ofertach 15 i dyktować warunki zatrudnienia . Szczególnie w cenie będą pracownicy posiadający bardzo wysoki potencjał, czyli tzw. talenty: „Talenty to szczególnie uzdolnieni pracownicy wiedzy, posiadający wyjątkowe umiejętności i bardzo wysoki potencjał rozwojowy, a także przyjmujący postawę zaangażowania w pracy. Często osoby te dodatkowo posiadają 16 wybitne osiągnięcia.” Dlaczego właściwie powinniśmy mówić o przyciąganiu talentów? Jest to zagadnienie o wiele szersze niż mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać i pociąga za sobą poważne konsekwencje dla prężnego rozwoju miasta. Według prognoz GUS na lata 2014-2020, Polska będzie się wyludniała i prawie 17 wszystkie miasta w kraju zanotują spadek liczby mieszkańców . Odbije się to na cenach nieruchomości, ale i konkurencji w walce o nowych mieszkańców. Zmniejszy się również liczba dostępnych specjalistów, którzy mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania stolicy – począwszy od wysoce wyspecjalizowanych pracowników administracji rządowej, po osoby pracujące w samorządzie oraz małych i średnich firmach, które świadczą o konkurencyjności warszawskiego rynku. Nie bez znaczenia są też potrzeby międzynarodowych korporacji, dla których Warszawa jest głównym miejscem rekrutacji i obsługi swoich oddziałów na środkowo-wschodnich rynkach europejskich.

Jak pokazuje badanie ManpowerGroup prawie 40% przedsiębiorców twierdzi, że niedobór talentów zdecydowanie wpłynie na spadek konkurencyjno18 ści i produktywności . Już dzisiaj Szczecin oferuje mieszkania najlepszym absolwentom , a Wrocław stawia na rynek nowych technologii, który przyciągnie najzdolniejszych z całego kraju. Możemy więc się tylko spodziewać, że trend ten nasili się w niedługiej przyszłości, a wszystkie duże miasta będą szukały narzędzi mogący przyciągnąć najzdolniejszych Polaków. Warszawa, pomimo faktu bycia głównym ośrodkiem migracji, powinna również przygotować się na te wyzwanie i wypracować narzędzia, które pozwolą miastu zostać liderem w wyścigu po talenty.

Kontekst globalny

Nie jest to problem tylko Polski, ale całej Europy, co rodzi jeszcze większe wyzwania. Cały czas jesteśmy krajem rozwijającym się, który swój rozwój w znacznej mierze opiera na inwestycjach zagranicznych i rodzimej taniej sile roboczej. Rozwinięte gospodarki od dawna dostrzegają wartość specjalistów i przygotowują się do coraz ostrzejszej walki o wykwalifikowanego pracow19 nika . Jak pisze Michał Kuź w artykule na portalu Nowa Konfederacja: „(...) Wszystkie rozwinięte gospodarki przygotowują się do coraz ostrzejszej walki o wykwalifikowanego pracownika i naukowca, czegoś, co zachodnie media już określają jako „wojnę o talent”. Niemcy potrzebują np. do końca dekady około miliona inżynierów, informatyków, matematyków i naukowców. Nie będą też miały żadnych skrupułów, by tych ludzi wycisnąć z biedniejszego od nich Wschodu i Południa Europy (…). Podobne podejście polegające na zatrzymywaniu fali niewykwalifikowanych emigrantów i drenowaniu z globalnych peryferii cennych mózgów jest zresztą widoczne niemal wszędzie. Poza Stanami Zjednoczonymi i Republiką Federalną Niemiec przodują w tym Kanada i Australia. Podobne zmiany wdrażają jednak również tradycyjnie ksenofobiczni Azjaci. Tymczasem według Instytutu Gallupa w 2010 r. ze swojego obecnego miejsca zamieszkania chciało wyemigrować na całym świecie 700 mln osób. Z tego do USA 165, a do EU 210. Zachodnie uczelnie mają więc z czego wybierać. I tak też robią, 18 proc. wszystkich studentów w USA pochodzi z zagranicy, w Wielkiej Brytanii to 9,9 proc., 7 proc. w Australii i Niemczech, 5,2 proc. w Kanadzie. Jest to wyraźnie kolejny przykład, w którym kapitał, w tym przypadku ludzki, jest wysysany przez globalne centra z neokolonialnych peryferii. Wśród centrów prym wiodą zaś kraje anglosaskie, z którymi dość nieśmiało 20 konkuruje Europa Zachodnia; potem długo, długo nie ma nic.” Niestety w tym wyścigu nie wypadamy najlepiej. W przygotowywanym corocznie raporcie „Global Talent Competitiveness Index” wśród 118 przebadanych państw najlepiej pod względem przyciągania i utrzymywania utalentowanych pracowników wypadły Stany Zjednoczone, bogate kraje Europy Zachodniej (Szwajcaria, Wielka Brytania, Niemcy i Szwecja) oraz coraz mocniej walczące o talenty aspirujące kraje Azjatyckie. Polska zajęła dopiero 38. pozycję, gdzie osiągnęliśmy bardzo wysoki wynik pod względem dostępności i umiejętności zawodowych naszych pracowników, ale wskazano na spore braki w umiejętności zatrzymania rodzimych talentów i przyciągania 21 specjalistów z za granicy .

Rozwinięte gospodarki od dawna dostrzegają wartość specjalistów i przygotowują się do coraz ostrzejszej walki o wykwalifikowanego pracownika.

W pierwszej kolejności powinniśmy skupić się na zatrzymaniu najbardziej utalentowanych pracowników w Polsce.

Dlatego w pierwszej kolejności powinniśmy skupić się na zatrzymaniu najbardziej utalentowanych pracowników w Polsce. Posiadamy obecnie jeden z najwyższych w Europie wskaźników osób kończących edukację wyższą, a polscy absolwenci są szeroko cenieni za swoje umiejętności. Wielkośc przyszłych zasobów rynku pracy będzie mocno uzależniona od rozmiarów emigracji Polaków za granicę. Największą falę mamy już za sobą, ale według danych GUS Polacy nadal często decydują się na wyjazd za granicę – szacuje się, że na koniec 2015 roku poza granicami kraju przebywało ok. 2,4 mln obywateli 22 naszego kraju, czyli o 77 tys. więcej niż w 2014 roku (wzrost o 3,3%) . Około 80% wyjeżdżających z Polski traktuje się jako emigrantów długookresowych (przebywają za granicą co najmniej 12 miesięcy) co sprawia, że prawdopodobieństwo ich powrótu drastycznie maleje. Naszą szansą może być natomiast próba przekonania pozostałych 20% do powrotu do kraju.

Jak miasta przyciągają talenty? - najciekawsze praktyki

Wiele samorządów dostrzegło już problem związany z odpływem talentów i od lat wdrażają programy adresowane do najzdolniejszych studentów i absolwentów rodzimych uczelni. Strategie dzielą się na kilka kategorii, wśród których najbardziej popularne są: kampanie promocyjne, specjalne zniżki dla studentów, stypendia dla najzdolniejszych, akceleratory biznesu oraz wsparcie mieszkaniowe. Wyselekcjonowane zostały najciekawsze programy miejskie mające zachęcić młodych ludzi do pozostania na lokalnym 23 rynku pracy :

Kraków

»» „inKRK! Keep on developing - Postaw na rozwój” – inicjatywa zapoczątkowana w 2013 roku ma na celu zachęcenie młodych ludzi do związania swojej przyszłości w Krakowem. Budowaniu środowiska przyjaznemu rozwojowi kariery ma pomóc szeroko zakrojona współpraca z partnerami biznesowymi m.in. Samsungiem, UBS, PerkinElmer, Skansąa, czy Electricite de France. Cały program podzielony został na cztery projekty: »» Business4You inKRK!, oferuje możliwość odbycia stażu w siedzibach partnerów programu; »» inKRK.doc, daje szansę na znalezienie wsparcia i mentoringu partnerów biznesowych dla prowadzonych w ramach prac naukowych badań; »» Tra-inKRK!, jest cyklem warsztatów i szkoleń prowadzonych przez praktyków biznesu; »» StartUp inKRK!, to program akceleracyjny dla młodych przedsiębiorców chcących rozpocząć samodzielną działalność gospodarczą. »» Raporty „Bilans kompetencji i potrzeb krakowskiego ośrodka naukowego” – opracowywane corocznie raporty są analizą podaży ze strony uczelni wyższych oraz popytu ze strony instytucji biznesowych, co pozwala przyszłym studentom i absolwentom rozeznać się w rynku pracy i ułatwia podejmowanie decyzji o kierunku przyszłej kariery zawodowej.

Lublin

»» Pomysły na przyszłość Lublina – to konkurs Prezydenta Miasta na prace dyplomowe, które mają nowatorskie spojrzenie na rozwój Lublina i chcą

go szerzej rozwinąć w trakcie swoich badań. Program adresowany jest do studentów pierwszego, drugiego stopnia oraz doktorantów i ma dać im szansę na kontynuowanie pracy naukowej. »» Lubelska Wyżyna IT – jest projektem kierowanym główne do młodych informatyków i programistów, którego celem jest stworzenie platformy wzajemnego wsparcia pomiędzy światami nauki i biznesu. Pomysł realizowany jest wspólnie ze Wschodnim Klastrem ICT.

Łódź

»» Karta rabatowa Młodzi w Łodzi – uprawnia wszystkich studentów uczelni wyższych w Łodzi do uzyskania specjalnych rabatów na produkty i usługi oferowane przez partnerów programu m.in. kina, teatry, szkoły językowe, szkoły tańca, muzea, auto szkoły, kluby fitness, centra rozrywki, przychodnie specjalistyczne oraz restauracje, kluby i puby. »» Mia100kamienic – program umożliwia najzdolniejszym studentom i absolwentom wynajęcie mieszkania od gminy po preferencyjnych cenach, z możliwością wykupienia po pięciu latach. Ubiegający się o lokal muszą wykazać się specjalnymi osiągnięciami naukowymi, posiadać umowę o pracę oraz wykazać zdolność do utrzymania mieszkania. W 2015 r. przekazanych zostało 15 wyremontowanych mieszkań o metrażu 22-55 m2. Dodatkowo w ramach programu miasto umożliwi chętnym wynajęcie poddaszy i adaptacje ich na cele mieszkaniowe.

Mia100kamienic umożliwia najlepszym studentom wynajęcie mieszkania od gminy po preferencyjnych cenach.

Poznań

»» Pierwszy krok we własny biznes – to projekt akceleracyjny, w ramach którego uczestnicy warsztatów pracują nad stworzeniem modelu biznesowego swojego startupu. Najlepsze pomysły mają szansę zaprezentować się przed Aniołami Biznesu i przedstawicielami funduszy Seed co może skutkować znalezienie partnerów biznesowych i znalezieniem dodatkowego finansowania dla projektu. »» Staże w jednostkach samorządowych – Urząd Miasta umożliwia wybranym studentom zdobycie doświadczenia w jednostkach samorządowych w trakcie trzymiesięcznych programów stażowych. Do tej pory na staże przyjęto ponad 3 tys. studentów, z których niemal 400 znalazło potem zatrudnienie w urzędzie. »» Mieszkanie dla absolwenta – celem programu jest stworzenie atrakcyjnej oferty najmu dla absolwentów poznańskich uczelni, co ma zachęcić ich do związania się z miastem i kontynuowanie tutaj kariery zawodowej. Program opiera się na modelu funkcjonowania budownictwa czynszowego w systemie TBS. W 2015 r. oddano do użytku 143 mieszkania przy ul. Palacza w Poznaniu.

Szczecin

»» Stypendia dla studentów preferowanych kierunków – program stypendialny ufundowany przez Prezydenta Miasta ma za zadanie zwrócić uwagę młodych ludzi na preferowane przez miasto kierunki kształcenia, dyscypliny naukowe i dziedziny sztuki. Do tej pory stypendia otrzymało łącznie 89 studentów i 92 doktorantów. Każdy ze stypendystów zobowiązany jest do pozostania w mieście co najmniej przez trzy lata po ukończeniu studiów.

Celem programu jest stworzenie atrakcyjnej oferty najmu dla absolwentów poznańskich uczelni, co ma zachęcić ich do związania się z miastem.

Szczecińskie TBSy realizują program, w ramach którego studenci z poza miasta mogą starać się o preferencyjny wynajem lokali mieszkalnych.

»» Dom dla Studenta – od 2014 roku szczecińskie TBSy realizują program, w ramach którego studenci z poza Szczecina mogą starać się o preferencyjny wynajem lokali mieszkalnych. Przedmiotem umowy jest najczęściej w pełni umeblowany pokój (350zł/os + media). Mieszkania posiadają w pełni wyposażoną kuchnię oraz współdzielony przez kilku lokatorów salon. Koszty wyposażenia mieszkań są w pełni finansowane przez gminę. »» Dom dla Absolwenta – osobny program przygotowany został dla absolwentów najbardziej pożądanych dziedzin (inżynierów, ekonomistów, fizyków), dla których miasto przeznaczyło 30 lokali mieszkalnych. Program zakłada wsparcie osób do 30. roku życia poprzez pokrycie przez samorząd połowy wkładu własnego wymaganego do wynajęcia mieszkania z zasobów Szczecińskiego TBS (kwota partycypacji wynosi 30% kosztów budowy wybranego lokalu). Drugą część wpłacić powinien pracodawca lub sam absolwent. Umowa najmu podpisywana jest na trzy lata z możliwością przedłużenia.

Trójmiasto

»» Gdyński biznesplan – konkurs adresowany jest do wszystkich początkujących przedsiębiorców, wśród których dominują świeżo upieczeni absolwenci uczelni wyższych. W ramach programu organizatorzy zapewniają darmowe szkolenia, mentoring oraz indywidualne wsparcie biznesu. Warunkiem stawianym laureatom jest prowadzenie przyszłej działalności w Gdyni. Dotychczas w konkursie wzięło dział ponad 5 tys. osób. »» Wakacyjne staże zawodowe – dzięki specjalnemu programowi trójmiejskie firmy mogą zaoferować studentom szansę na zdobycie doświadczeń zawodowych. W programie na 2015 rok ufundowanych zostało 417 staży dla studentów i absolwentów.

Warszawa

»» Centrum Przedsiębiorczości Smolna – to miejsce, gdzie każdy przedsiębiorca może znaleźć potrzebne wsparcie merytoryczne, informacje związane z formalnościami prowadzenia firmy, program bezpłatnych szkoleń, sale warsztatowe lub biurko dla swojej firmy. Pod opieką Centrum znajduje się również portal dedykowany firmom (firma.um.warszawa.pl) gdzie publikowane są wskazówki dotyczące działalności gospodarczej. »» Programy akceleracyjne – miasto Warszawa wspiera również rozmaite programy akceleracyjne dla startupów i młodych przedsiębiorców, które mają na celu pomoc w przygotowaniu własnej działalności, stworzeniu biznes planu i uruchomienie firmy. W ramach programów odbywają się cykle szkoleń, warsztatów, spotkań z mentorami oraz prezentacji pomysłów przed inwestorami funduszy seed. Do najpopularniejszych programów należą WAW.ac, BeCreative in Warsaw i Start Hub Warsaw

Wrocław

»» Wrocławska Magnolia – celem konkursu jest wspieranie absolwentów wrocławskich uczelni i zachęcenie ich do związania swojej przyszłości z Wrocławiem. Program daje szanse na wdrożenie prac dyplomowych dotyczących zagadnień szeroko pojętej poprawy jakości życia Wrocławian, w szczególności ochrony środowiska i zdrowia człowieka.

wnioski - kluczowe zjawiska związane ze zmianami generacyjnymi Strategie mające na celu przyciągniecie talentów powinny brać pod uwagę zmieniające się uwarunkowania społeczno-gospodarcze w Polsce i na świecie. Badanie trendów wskazuje na kilka kluczowych obszarów, które będą w najbliższej przyszłości wpływały na rynek mieszkaniowy:

Zmiany generacyjne. Zachowanie najmłodszych pokoleń w życiu prywatnym i na rynku pracy będzie znacząco odbiegało od wzorców stworzonych przez ich rodziców. W świecie zdominowanym przez internet i social media coraz większego znaczenia nabierać będą kontakty interpersonalne oraz możliwość budowania lokalnej wspólnoty.

Ekonomia współdzielenia. Szturmem zdobywa kolejne rynki i już dzi-

siaj widać, że nie będzie jedynie kolejnym trendem, ale na stałe wpłynie na globalną gospodarkę. Razem z ekonomią zmienia się także podejście do konsumpcji – już 80% osób stwierdza, że bardziej opłacalne jest korzystanie z cudzych dóbr niż posiadanie ich na własność.

Współdzielenie przestrzeni. Idea współdzielenia zaczyna coraz moc-

niej dotyczyć przestrzeni. Dużą popularnością cieszą się coworkingi oraz aplikacje umożliwiające Wpodnajęcie swojego mieszkania. Współdzielenie przestrzeni dla wielu osób staje się świadomym wyborem, a nie smutną koniecznością. Dobrze widać to na przykładzie zamieszkiwania w colivingach.

Kurczenie się miast. Ze względu na ujemne trendy demograficzne

możemy spodziewać się spadku liczby mieszkańców miast. W najlepszej sytuacji znajdzie się Warszawa, która jako jedyna zaliczy nieznaczny wzrost. W najgorszej sytuacji jest Łódź, która może stracić nawet 30% mieszkańców. Będzie to prowadziło do coraz ostrzejszej walki o najlepszych pracowników.

Zmiana struktury społecznej. W trakcie następnych dwudziestu lat

podwoi się ilość ludzi w wieku emerytalnym przy jednoczesnym spadku osób w wieku produkcyjnym. Wkroczymy w rynek pracownika, gdzie walka o talenty będzie powszechnie występującym zjawiskiem. Widzimy to już dzisiaj na przykładzie branży IT, która boryka się ze stałym deficytem pracowników.

Rozwój rynku najmu. Możemy oczekiwać coraz szybszego rozwoju

sektora rynku najmu, który jest najlepszym rozwiązaniem dla mobilnych ludzi w niższych grupach wiekowych. Wpłynie to na polepszenie standardu oferowanych mieszkań i dążenie do większej dywersyfikacji istniejącego zasobu, tak aby lepiej zaspokoić oczekiwania konsumentów.

Utrzymanie talentów. Samorządy powinny rozszerzyć programy mające

zatrzymujać najzdolniejszych Polaków na lokalnym rynku pracy. Obiecującym kierunkiem jest pomysł zapewnienia im mieszkań na preferencyjnych warunkach – miasta takie jak Łódź, Poznań czy Szczecin z powodzeniem wdrożyły programy mieszkań na wynajem, realizowane przez spółki miejskie lub TBSy.

analiza

SYTUACJA MIESZKANIOWA MŁODYCH POLAKÓW Żeby zrozumieć jaką rolę może odegrać polityka mieszkaniowa w konkurencji o młodych, utalentowanych ludzi, powinniśmy najpierw zrozumieć, jak wygląda rynek mieszkaniowy z ich perspektywy. Błędem jest zakładanie, że kolejne pokolenia będą podchodziły do problemu swojego pierwszego mieszkania tak samo jak ich rodzice. Zmieniające się uwarunkowania społeczne, polityczne i gospodarcze grają tu sporą rolę. Równie ważny jest też sposób widzenia świata reprezentowany przez młodych oraz ich oczekiwania względem rynku mieszkaniowego.

25 źródło: rentinginla.com

kariera mieszkaniowa

źródło: andyhodes.com

Na pierwszym etapie kariery mieszkaniowej, kiedy młodzi ludzie decydują się na usamodzielnienie, najem jest dominującą formą zamieszkiwania.

Kariera mieszkaniowa to pojęcie, którym określić możemy dopasowanie formy zamieszkiwania do konkretnego etapu życia. Kształtowana jest zarówno przez ograniczenia finansowe gospodarstwa domowego (dochody oraz oszczędności), jak i czynniki zewnętrzne podyktowane ogólną sytuacją na rynku mieszkaniowym (cena i dostępność mieszkań, dostępne formy 24 zamieszkania) . Możemy wyróżnić trzy główne etapy kariery mieszkaniowej:

Etap usamodzielnienia - wynajem

Na pierwszym etapie kariery mieszkaniowej, kiedy młodzi ludzie decydują się na usamodzielnienie i podjęcie decyzji o wyprowadzeniu z domu rodzinnego, wskazuje się na najem jako dominującą formę zamieszkiwania. Jest to forma szczególnie przyjazna studentom oraz młodym absolwentom. Brak ustabilizowanej sytuacji finansowej, częste zmiany miejsca pracy oraz brak możliwości (lub chęci) zaciągnięcia kredytu, sprawia, że możliwość wynajmu mieszkania w pełni odpowiada ich potrzebom – ułatwia mobilność oraz nie wymaga podejmowania długotrwałych rozwiązań.

Etap stabilizacji – własność

Dopiero na kolejnych etapach życia podejmuje się decyzję o przeprowadzce do własnego mieszkania. Potrzeba stabilizacji związana ze zwiększającymi się potrzebami mieszkaniowymi, decyzją o założeniu rodziny oraz ustabilizowaną sytuacją materialną sprawia, że mieszkanie własnościowe dla wielu osób staje się kolejnym krokiem w karierze mieszkaniowej. Warto jednak zaznaczyć, że im większe zaufanie do instytucji państwa oraz stabilności 25 rynku najmu, tym mniej osób decyduje się na mieszkanie własnościowe . Etap stabilizacji trwa z reguły do momentu wyprowadzenia się dzieci z domu.

Etap starzenia – mniejsze potrzeby

Wraz ze starzeniem się ludzi zmniejszają się również ich potrzeby mieszkaniowe. Duże lokale mieszkalne okazują się problematyczne w utrzymaniu, wysokość rachunków często pożera znaczną część budżetu domowego, a problemy zdrowotne niejednokrotnie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie w mieszkaniach na wyższych kondygnacjach bez dostępu do windy. Na tym etapie popularnym rozwiązaniem staje się zamiana mieszkania na mniejsze, lepiej spełniające potrzeby osób starszych.

W obecnym dyskursie wskazuje się na kluczową rolę rynku najmu jako elementu regulującego sytuację mieszkaniową. Jest to szczególnie ważne na wczesnych etapach kariery mieszkaniowej, w momencie kiedy młodzi ludzie decydują się opuszczenie domu rodzinnego lub zmianę miejsca zamieszkiwania. Brak stabilizacji w tym segmencie zamieszkiwania – charakteryzujący się małym zaufaniem do najmu, krótkotrwałymi umowami nie gwarantującymi stabilizacji oraz strachem przed niepożądanymi lokatorami, prowadzi do „wpychania” w kredyty hipoteczne, a w efekcie zmniejszeniem mobilności obywateli i wynikających z tego problemach finansowych.

Rumunia

25%

50%

75%

Wskazuje się na kluczową rolę rynku najmu jako elementu regulującego sytuację mieszkaniową

100%

Chorwacja Litwa Bułgaria Słowacja Polska Łotwa Węgry Słowenia Estonia Czechy Malta Grecja Włochy Cypr Hiszpania Portugalia Irlandia Francja Finlandia

Rys. 9. Ludność według statusu zajmowanych zasobów mieszkaniowych w 2013 r. źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej i opracowania Habitat For Humanity Mieszkanie własnościowe Mieszkanie własnościowe obarczone kredytem

Austria Belgia Luksemburg Wielka Brytania Niemcy Dania

Najem za cenę rynkową Najem na preferencyjnych warunkach

Szwecja Holandia

RYNEK NAJMU W POLSCE

źródło: regiodom.pl

Sytuacja rynku najmu w Polsce należy do jednej z najgorszych w Europie. Mieszkania wynajmowane na rynku prywatnym stanowią zaledwie 4,2% całego zasobu.

Sytuacja rynku najmu w Polsce należy do jednej z najgorszych w Europie. Dane ze spisu powszechnego z 2011 roku na temat tytułu prawnego do zajmowanego mieszkania wskazują, że 55,3% wszystkich lokali mieszkalnych w Polsce to mieszkania własnościowe, 13,5% stanowią lokale spółdzielcze, 9% to zasoby komunalne i socjalne należące do gmin i Skarbu Państwa, 26 a jedynie 4,2% stanowią mieszkania wynajmowane na rynku prywatnym . Choć najem w Polsce wciąż znajduje się na stosunkowo niskim poziomie wobec średniej unijnej wynoszącej 19%, to jednak należy zaznaczyć, że wykazuje on coraz większą tendencję wzrostową. W latach 2009-2014 aż o 95% wzrosła w kraju liczba najemców – wynika z danych Eurostatu na temat najmu na zasadach rynkowych. W Polsce mamy ok. 13 mln mieszkań z czego 850-900 tys. stanowią lo27 kale na wynajem. Według Sławomira Muturi , założyciela najwększej firmy zarządającej najmem w Polsce, w perspektywie najbliższej dekady rynek najmu może wzrosnąć nawet dwukrotnie. Mogą na to znacząco wpłynąć ograniczenia w dostępie do kredytów hipotecznych oraz postępujące zmiany społeczne – będzie przybywać gospodarstw jednoosobowych, rozwodników oraz imigrantów zarobkowych ze Wschodu Europy. Do tego dojdą zmiany w mentalności oraz coraz większa gotowośc do dzielenia się - również miejscem zamieszkania. Żeby lepiej odpowiedzieć na potrzeby polskiego rynku najmu warto zwrócić uwag na główne motywacje osób poszukujących tej formy zamieszkania. W 2014 roku portal mieszkaniowy Domy.pl przeprowadził analizę osób po28 szukujących za ich pomocą mieszkań na wynajem :

»» 62% - najemców zainteresowanych było najmem długoterminowym, czyli pozostaniem w mieszkaniu na okres dłuższy niż jeden rok; »» 44% - tylu badanych skłoniła do najmu konieczność wyjazdu i dłuższego pobytu w innym mieście. Jedną trzecią tej grupy stanowili studenci; »» 26% - to młodzi ludzie chcący wyprowadzić się z rodzinnego domu, ale pozostający nadal w tym samym mieście; »» 22% - osób zadeklarowało, że chce zamienić już wynajmowany lokal na inny. Decyzje te podyktowane były sytuacją ekonomiczną najemców, chęcią zmiany lokalizacji lub problemami z właścicielem mieszkania; »» 42% respondentów planuje wynajmować mieszkanie z jednym współlokatorem, 29% z dwoma, a tylko 13% w gronie czterech i więcej osób. Jedynie 17% zadeklarowało chęć mieszkania samemu. Dla wielu osób, sporym problemem jest nadal stosunek zarobków do ceny wynajmu, który bardzo utrudnia dostęp do rynku mieszkaniowego. Według danych zebranych przez firmę UBS w opublikowanym przez nich raporcie „Prices and earnings 2015”, w przypadku Warszawy czas pracy potrzebny na opłacenie czynszu wynosi 110 godzin. Dla porównania w Berlinie okres ten wynosi 40 godzin, w Wiedniu 44, a Kijowie aż 236 godzin (Rys. 10). Porównując te dane z dostępną na rynku ilością mieszkań na wynajem, przestaje dziwić coraz popularniejsze w Polsce zjawisko tzw. „gniazdownictwa”. Berlin

50 h

100 h

150 h

200 h

W przypadku Warszawy czas pracy potrzebny na opłacenie czynszu za wynajem mieszkania wynosi 110 godzin.

250 h

Wiedeń Zurych Sztokholm Lublana Madryt Ryga Bratysława Amsterdam Bruksela Rzym Helsinki Paryż Oslo Lizbona Sofia Praga Wilno Bukareszt Dublin Ateny Kopenhaga Warszawa Tallinn Londyn

Rys. 10. Porównanie średniego czasu pracy na mięsięczny czynsz w różnych miastach Europy (2015 r.) źródło: opracowanie własne na podstawie danych UBS

Budapeszt Moskwa Kijów

GNIAZDOWNICY. DLACZEGO MŁODZI Nie CHCĄ WYPROWADZIĆ SIĘ Z DOMU?

źródło: maangchi.com

Gniazdownicy to osoby, które mimo przekroczenia progu dorosłości nadal mieszkają w rodzinnych domach. W Polsce odsetek ten sięga 45%.

W Polsce z roku na rok rośnie odsetek młodych osób, które mimo ukończenia nauki i znalezienia pracy wciąż mieszkają w domu rodzinnym. Według danych Eurostatu, nawet 44% młodych Polaków i 17% małżeństw w wieku 25–34 lata nie zakłada własnego gospodarstwa domowego. Ze względu na trudną sytuację materialną, dużą nieufność do najmu oraz problemy z otrzymaniem kredytu wiele osób świadomie decyduje się na pozostanie w rodzinnym domu. Drastyczny wzrost tego zjawiska w ostatnich latach doprowadził do ukucia dla nich określenia „gniazdownicy”. 29

Z raportu Eurostatu wynika : »» W grupie 25-34 latków 30% kobiet i 44% mężczyzn w Polsce nadal mieszka z rodzicami. Unijna średnia to odpowiednio 20 i 32%. »» Współczynniki te są jeszcze większe dla grupy w wieku 18-24 lata, gdzie 81% kobiet i 89% mężczyzn zamieszkuje w domu rodzinnym. Średnia unijna wynosi w tym wypadku odpowiednio 71 i 81,5%. »» Duże znaczenie dla pozostania w domu ma decyzja o podjęciu edukacji wyższej – wśród polskich studentów odsetek ten sięga 65%, a dorywcza praca zarobkowa niekoniecznie pozwala na wynajęcie mieszkania. »» Problemem jest to, że stała praca niekoniecznie oznacza, że młodych stać będzie na wyprowadzkę z domu. Dla 51% Europejczyków w wieku 18-34 lata wynajęcie mieszkania jest nieopłacalne lub wręcz niemożliwe. »» Wspólne gospodarstwo domowe decyduje się prowadzić 49% Polek i 37% Polaków w wieku 18-34 lat. Różnica ta wynika z faktu, że kobiety poszukują generalnie starszych partnerów i decydują się na zawarcie małżeństwa w młodszym wieku.

»» W porównaniu do reszty Europy Polacy bardzo późno decydują się na wyprowadzkę. Z rodzicami najrzadziej mieszkają młodzi Duńczycy (zaledwie 1,9%), Finowie i Szwedzi (4,1%). Większymi od Polaków „gniazdownikami” są natomiast Słowacy (56,4%) i Bułgarzy (55,7%). Jest to zjawisko, które można porównać z amerykańskimi „Boomerang kids”, czyli osobami które po wyprowadzce z domu na studia, po ich zakończeniu były ekonomicznie zmuszone do ponownego zamieszkania 30 z rodzicami . Okazuje się jednak, że zarówno „gniazdownicy” jak i „boomerangi” mogą nie być tymczasowym fenomenem, ale nieodległą codziennością. Decyzja o pozostaniu w rodzinnym domu nie jest podyktowana ani wygodą, ani brakiem możliwości. To raczej chłodna kalkulacja, która przychodzi w momencie, kiedy młodzi ludzie i ich rodzice uświadamiają 31 sobie koszty wynajęcia lub zakupu mieszkania . Dla wielu rodzin są one zbyt duże, aby zdecydowali się na taki krok. Wolą zamiast tego redefiniować swoje relacje i odraczają w czasie wyprowadzkę. Prowadzi to do coraz późniejszego zawierania małżeństw i decyzji o posiadaniu dzieci. Sytuacja ekonomiczna zaczyna przekładać się bezpośrednio na zmianę zachowań społecznych.

Decyzja o pozostaniu w rodzinnym domu to raczej chłodna kalkulacja, wynikająca z kosztów wynajęcia lub zakupu mieszkania.

Racjonalne ceny najmu oraz znalezienie innych form mieszkaniowych mogących zapewnić młodym ludziom samodzielny dach nad głową są kluczowym zagadnieniem w dyskusji o problemach zarówno młodych Polaków, jak i ich rówieśników z Europy i Stanów. Dywersyfikacja zasobu mieszkaniowego powinna jednak iść w parze z pogłębioną analizą potrzeb konkretnych grup odbiorców, do których byłaby adresowana.

30% 27,7% 21,6% 20%

11,1% 10%

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

Rys. 11. Procent ludzi w wieku 25-34 lata mieszkających z rodzicami w USA źródło: opracowanie własne na podstawie Pew Research Center analysis of U.S. Decennial Census data

ZMIANa PODEJŚCIa DO ZAMIESZKIWANIA

źródło: rd.com

Zmienia się nasze podejście do zamieszkiwania. Wielu ludzi poszukuje miejsca, gdzie może nawiązywać prawdziwe relacje.

Oprócz sytuacji gospodarczej zmienia się również nasze podejście do zamieszkiwania. Życie w mieście jest zdecydowanie bardziej różnorodne i wpływa na ewolucję struktur społecznych – wiele osób mieszka samodzielnie, współdzieli mieszkania z innymi lokatorami, bądź decyduje się na pozostanie w domu rodzinnym. Migracja do miast winduje ceny nieruchomości zmuszając ludzi do życia w mniejszych mieszkaniach. Częściej też podróżujemy, zmieniamy miejsca zamieszkania, grupy znajomych i kultury – wszystko to wpływa na to jak definiujemy dom i czego od niego oczekujemy. Ta cześć opracowania została oparta na badaniach IKEA podsumowanych 32 w dokumencie „IKEA – live at home report #3” . Na jego podstawie wybrane zostały najważniejsze zagadnienia obrazujące główne zmiany w podejściu do zamieszkiwania:

Generacja singli. Rodzina nuklearna przestaje być dominującym mode 33

lem w statystycznym gospodarstwie domowym i widać wyraźne trendy w dywersyfikacji modelu rodziny – coraz więcej osób żyje w pojedynkę, przybywa rodzin rozbitych oraz wielopokoleniowych. W Stanach Zjednoczonych niecałe 20% gospodarstw stanowią klasycznie rozumiane rodziny, a 45% wszystkich dorosłych (107 milionów osób) to single.

Poszukiwanie relacji. Coraz powszechniejsze staje się zjawisko określane jako „samotność w tłumie”. Przeprowadzka do dużego miasta, praca zdalna, przeniesienie życia prywatnego do sieci – to wszystko sprawia, że wielu ludzi poszukuje miejsca, gdzie może nawiązać prawdziwe relacje. Emocje związane z danym miejscem sprawiają, że zaczynamy nazywać je domem – czujemy się tam potrzebni, bezpieczni i mamy bliskie relacje z innymi. 32

Dom jako katalizator interakcji. Nasze oczekiwania względem domu można podsumować tak: ma być wygodny, bezpieczny oraz zapewniać możliwość zawiązania relacji. Jeśli zapewnimy domownikom duży stół w centrum domu, to prawdopodobnie stanie się on trzonem życia rodzinnego, podobnie z salonem, który swoim ciepłem zachęca mieszkańców do chwili odpoczynku. Decyzje projektowe mogą mieć kluczowe znaczenie – dobrze opisał to Chri34 stopher Alexander w swojej książce „Język wzorców” .

Chwila dla siebie. Okazuje się, że oprócz poszukiwania kontaktu z in-

nymi, potrzebujemy również przestrzeni, gdzie możemy wreszcie być sami. Zapewnienie prywatności może być kluczowym elementem dla zbudowania przyjaznej, domowej atmosfery, dlatego projektując mieszkania warto zwrócić uwagę na odpowiednią równowagę pomiędzy tymi dwoma przeciw35 nościami . Czasami wystarczy mały kącik, gdzie możemy w samotności poświęcić chwilę na słuchanie muzyki lub dobrą książkę.

Niezbędna multifunkcjonalność. Przestrzenie, które zamieszkujemy są mocno ograniczone, poszukujemy więc kreatywnych sposobów na ich transformację w zależności od potrzeb – nie każdy ma wszak możliwość posiadania osobnej jadalni, pracowni czy czytelni. Po dekadach ciągłego powiększania mieszkań zaczynamy je znowu zmniejszać, a wraz z tym trendem powstają pomysł na mobilne ściany, multifunkcjonalne meble i sprytne detale ułatwiające życie. Jest to szczególnie widoczne w mikro mieszkaniach, gdzie każdy centymetr jest na wagę złota.

Po dekadach ciągłego powiększania mieszkań zaczynamy je znowu zmniejszać i poszukujemy kreatywnych sposobów na transformację przestrzeni w zależności od potrzeb. Magia rzeczy. Widoczna jest znaczna zmiana w sposobie postrzegania

rzeczy, które gromadzimy w domu. Szczególnie w przypadku młodszego pokolenia rzadziej chodzi o ich wartość materialną, a bardziej o konkretne emocje i doświadczenia, do których się odwołują. Millenialsi kładą większy nacisk na tzw. „magię rzeczy” i doświadczenia jakie ze sobą niosą. Dla naszych domów może to oznaczać mniej zagracania, a większy nacisk położony na element budujące relacje z innymi.

Tworzenie społeczności. Coraz częściej poszukujemy szans na wej-

ście w interakcję z innymi. W różnych częściach świata powstają inicjatywy mające na celu budowanie społeczności – upowszechniają się ogródki miejskie łączące najbliższych sąsiadów, lokalne centra aktywności czy osiedlowe targowiska. Zmienia się też oferta mieszkaniowa – powstaje więcej budynków, które mają sprzyjać rozwijaniu relacji z innym. Dobrym przykładem są colivingi, które będąc połączeniem małych kawalerek z rozbudowanymi częściami wspólnymi, są ofertą dla grup osób poszukujących głębszych relacji w swoim miejscu zamieszkania.

Miasto staje się naszym salonem. Dom i najbliższe sąsiedztwo

łączą się z sobą coraz bardziej. W miarę jak zmniejszają się powierzchnie mieszkalne, wypychamy coraz więcej funkcji na zewnątrz - wprost do lokalnych kawiarni, placyków i parków. Według badań IKEA 38% respondentów postrzega najbliższe sąsiedztwo jako część swojego domu. Nasze ulubione lokale stają się rozszerzeniem domu – miejscem gdzie wpadamy aby przez chwilę popracować, poczytać książkę lub odpocząć od ciągłego zgiełku.

38% respondentów postrzega najbliższe sąsiedztwo jako część swojego domu.

wnioski - MODELE MIESZKANIOWE ADRESOWANE DO MŁODEGO POKOLENIA Analiza sytuacji mieszkaniowej młodych Polaków wskazuje na wiele przeszkód i bolączek z jakimi stykają się najmłodsze generacje przy wchodzeniu na rynek mieszkaniowy. Wskazuje się na kilka zagadnień, które powinno się wziąć pod uwagę rozpoczynając dyskusję o możliwych rozwiązaniach problemu:

Dywersyfikacja zasobów mieszkaniowych. Jest warunkiem konie

cznym do zapewnienia równowagi na wszystkich szczeblach kariery mieszkaniowej. Ze względu na nadpodaż mieszkań własnościowych inne formy zamieszkania mogą się cieszyć bardzo dużym powodzeniem.

Wzrost rynku najmu. Według prognoz, w perspektywie najbliższej dekady, rynek najmu może wzrosnąć nawet dwukrotnie. Oferta mieszkań na wynajem będzie kierowana do coraz starszych grup wiekowych oraz podlegać będzie dalszej dywersyfikacji, tak aby spełnić oczekiwania wszystkich odbiorców.

Dostępnośc mieszkań. Sporym problemem jest nadal stosunek za-

robków do ceny najmu, który bardzo utrudnia dostęp do rynku mieszkaniowego. Mieszkania współdzielone są najczęściej wybieranym rozwiązaniem pozwalającym na ograniczenie kosztów najmu – decyduje się na nie 84% najmujących.

Gniazdownicy. Stale powiększa się ilość gniazdowników, czyli osób

w wieku 25-34 lata, które nadal mieszkają z rodzicami. Wśród młodych Polaków jest to już 30% kobiet i 44% mężczyzn, dla których koszty wynajmu lub kupna mieszkania są zdecydowanie zbyt wysokie. To do nich powinna być kierowana nowa oferta mieszkaniowa.

Inna wizja domu. Zmieniają się też same oczekiwania młodych ludzi

względem miejsca zamieszkania. Dom postrzegany jest głównie jako miejsce, które powinno sprzyjać tworzeniu głębszych relacji oraz sprzyjać interakcjom z innymi. Formy zamieszkania współdzielonego mogą być interesującą ofertą dla osób nie planujących od razu założenia własnej rodziny.

Modele mieszkaniowe, kierowane do osób rozpoczynających karierę mieszkaniową mogą przybrać różne formuły. Do obecnie najbardziej obiecujących przykładów należą:

Opłacalne mieszkania na wynajem. Dzięki systemowym rozwiąza-

niom mogłyby masowo rozwiązać wiele z aktualnych patologii mieszkaniowych. Jest to jednak głównie zagadnienie natury prawno-administracyjnej, które potrzebuje systemowego impulsu do dalszego rozwoju. Do najbardziej obiecujących pomysłów w tej kategorii należą Społeczne Agencje Najmu oraz program mieszkań na wynajem realizowany przez BGK.

Programy rządowe. Mogą być jednym ze sposobów na zapewnienie

taniego budownictwa mieszkaniowego. Powrót do prefabrykacji, jeśli będzie realizowany na wysokim poziomie wykonawstwa, daje szansę na stworzenie dużej liczby dostępnych mieszkań. Mieszkania te będą kierowane głównie do młodych rodzin, co daje nadzieję na pobudzenie wzrostu demograficznego.

Kooperatywy mieszkaniowe. Są jednym z rozwiązań, które pomaga

znacznie ograniczyć koszty mieszkania dzięki pominięciu marży deweloperskiej i podzieleniu wielu zadań pomiędzy członków kooperatywy. W warunkach polskich kooperatyści napotykają nadal na wiele problemów: trudności z otrzymaniem kredytu, brak wsparcia instytucjonalnego oraz informacji o sposobie prowadzenia inwestycji, czy dostęp do atrakcyjnych działek budowlanych. Proces budowlany jest również bardzo skomplikowaną inwestycją, na co wiele osób nie jest początkowo przygotowanych.

Mikromieszkania. To jeden z aktualnych trendów na rynku mieszkaniowym, opierający się na zapewnieniu podstawowych warunków bytowych za przystępną cenę. Jest popularny szczególnie w dużych ośrodkach miejskich, gdzie ceny lokali są coraz bardziej zaporowe dla osób o niskich i średnich dochodach. Nie można traktować tej formy zamieszkania jako docelowej, ale jest wartym do rozważenia rozwiązaniem na początku kariery mieszkaniowej. Colivingi. Czyli połączenie idei mieszkań studenckich z prywatnością ofe-

rowaną przez kawalerki, zbiera coraz większe grono zwolenników. To alternatywa, która dokłada kolejną warstwę do idei mikromieszkań, dzięki stworzeniu serii pomieszczeń wspólnych dających możliwość tworzenia wspólnoty. Ta forma zamieszkiwania, adresowana głównie do młodych ludzi w wieku 20-35 lat, może być kolejnym wielkim trendem mieszkaniowym. Kwestia mieszkań na wynajem oraz rządowe programy mieszkaniowe należą do problemów systemowych, których rozwiązanie jest uzależnione od przyjęcia decyzji na poziomie krajowym oraz uruchomienia dużych programów wspierających ich rozwój. Kooperatywy mieszkaniowe są natomiast rozwiązaniem adresowanym do wąskiej grupy odbiorców, co utrudnia ich upowszechnienie na masową skalę. W dalszej części opracowania dogłębnie przeanalizowane zostaną przykłady colivingów oraz powiązanych z nimi mikromieszkań. Prowadzone studia będą miały na celu zaproponowanie modelu mieszkaniowego, który mógłby być atrakcyjną ofertą mieszkaniową dla młodych Polaków.

SKALA Makro

MODELE FUNKCJONOWANIA COLIVINGÓW Coliving – to forma wspólnego zamieszkiwania, gdzie lokatorzy dzielą między sobą przestrzeń, zainteresowania oraz wartości. Colivingi są nowym spojrzeniem na starą ideę współdzielenia, przetworzoną przez potrzeby najmłodszej generacji – osób, które wysoko cenią wartości takie jak otwartość i współpracę, tworzenie społeczności oraz ekonomię współdzielenia. To styl życia oferujący młodym ludziom perspektywę zamie szkania wśród interesujących ludzi, który jest w zasięgu ich możliwości finansowych. To rozwiązanie skierowanie do grupy osób poszukującej pewnej alternatywy mieszkaniowej. Będąc czymś na skrzyżowaniu akademika z hotelem, colivingi stawiają na usługę mieszkaniową, zamiast dobrze na znanej własności. Lokatorzy wynajmują kawalerki jednocześnie otrzymując dostęp do rozbudowanych części wspólnych takich jak pokoje tematyczne, czytelnia, przestronna kuchnia, siłownia czy coworking. Dodatkowo każda tego typu lokalizacja opiera się o szeroki wachlarz usług dodatkowych, poczynając od zorganizowanych wydarzeń i animacji społeczności, poprzez ofertę prania i sprzątania, a kończąc na indywidualnie zaprojektowanych aplikacjach, które umożliwiają lokatorom szybszą komunikację. Jest to w dalszym ciągu bardzo młode zjawisko. Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia znają już pierwsze przykłady tego typu mieszkań, z których wszystkie dzielą podstawowe założenia ale różnią się znacznie wielkością oraz detalami funkcjonowania. W tym rozdziale przeanalizowane zostaną różne modele funkcjnowania colivingów.

37 źródło: res.cloudinary.com

LT Josai / Nagoya

To najmniejsze z analizowanych założeń, dzięki połączeniu z charakterystyczną dla Japonii otwartością przestrzeni i niezwykłej kompaktowości pomieszczeń tworzy jedyną w swoim rodzaju typologię zamieszkania. Każdy z 13 lokatorów ma do swojej dyspozycji prywatny kubik mieszkalny o wpowierzchni 7,2 m2. Ponieważ na każdego mieszkańca przeznaczono w sumie 23 m2 reszta przestrzeni zaaranżowana została w formie kaskadowo opadających tarasów i półpięter, gdzie znajdują się kuchnia, jadalnia, miejsca do pracy, relaksu i uprawiania ćwiczeń. Wszystkie funkcje zostały zaplanowane tak, aby mieszkańcy z racji konieczności poruszania się po różnych częściach budynku, mieli okazję do nawiązywania wielu nieformalnych kontaktów.

Je m’appelle Company / Amsterdam jemappelle.company

Miejsce zostało założone przez Tijna Hoyonga, który pomysł na Je m’appelle przywiózł z Doliny Krzemowej, gdzie miał okazję mieszkać i pracować pod jednym dachem z kreatywnymi ludźmi reprezentującymi rozmaite profesje. Miks doświadczeń i odmiennych spojrzeń na problem dawał wielokrotnie najlepsze z możliwych rozwiązań, dlatego Tijn postanowił przenieść ten koncept do Holandii. Inicjatywa reklamuje się hasłem „1 house, 25 creatives, 24/7 company” co ma podkreślać charakter miejsca łączącego w sobie zalety wspólnego mieszkania i pracy. Za 670€ miesięcznie mieszkańcy otrzymują swój własny pokój i dostęp do kuchni, salonu oraz łazienki, dzielonych pomiędzy 3-5 współlokatorów. Dodatkowo wszyscy mieszkańcy mają dostęp do dużej przestrzeni coworkingowej oraz siłowni w bezpośrednim sąsiedztwie budynku.

źródło: Masao Nishikawa

źródło: siliconcanals.nl

founder house / nowy jork founder.house

Founder House to odmiana colivingu adresowana wyłącznie do młodych przedsiębiorców, inżynierów, projektantów i przedstawicieli branż kreatywnych. Lokalizacja oferuje – oprócz własnego pokoju i dostępu do części wspólnych – pełną animację wydarzeń odbywających się cyklicznie w kamienicy: wspólnych sobotnich kolacji, sesji roboczych (w trakcie których mieszkańcy opowiadają o swoich obecnych inicjatywach), wspólnych wyjść, wykładów, maratonów projektowych czy okazjonalnych imprez i wydarzeń specjalnych. Wychodząc z założenia, że najbliższe środowisko najmocniej wpływa na nasz rozwój, Founder House wprowadził proces aplikacji, zakładający pewna dozę selekcji – najpierw poprzez formularz na stronie internetowej (wymagany jest opis własnej osoby, adres strony www i profilu na Linkedin), a potem rozmowę na skypie. Celem takiego działania jest budowanie społeczności ludzi kreatywnych i tworzenie warunków dla samorozwoju. W przeciągu dwóch lat działalności, wewnątrz społeczności Founder House powstało kilka nowych startupów, propozycji współpracy i lokalnych inicjatyw.

nest / kopenhaga nestcopenhagen.dk

Rozrzucony po czterech lokalizacjach Nest Copenhagen jest obecnie domem dla kilkudziesięciu kreatywnych ludzi. Założony przez młodych przedsiębiorców, Nest powstał, aby odzwierciedlić styl życia kojarzony z kreatywną atmosferą startupów, nieoczywistych form współpracy i nieograniczonych możliwości dawanych przez internet. Wszyscy potencjalni mieszkańcy musza wykazać się wysokim poziomem doświadczenia w prowadzeniu własnej działalności (średnia wynosi siedem lat działania w środowisku startupów). Organizatorzy kładą nacisk na organiczne przekazywanie wiedzy pomiędzy mieszkańcami, co skutkuje tym, że ponad połowa lokatorów zaczęła współpracować pomiędzy sobą i tworzyć razem nowe inicjatywy.

źródło: technical.ly

źródło: nestcopenhagen.com

zoku / amsterdam livezoku.com

Założyciele Zoku określają to miejsce jako „hybrydę pomiędzy domem, biurem i usługami hotelowymi” – celem było stworzenie miejsca nieszablonowego, które poprzez połączenie tradycyjnych funkcji hotelowych, apartamentów na dłuższy pobyt oraz rozbudowanych części wspólnych daje swoim gościom namiastkę społeczności. W porównaniu do innych colivingów, które opierają się na dłuższym terminie zamieszkania, Zoku stawia na najem krótkoterminowy. Miejsce to kierowane jest do osób, które znaczną część roku spędzają w podróży i nie chcą za każdym razem lądować w anonimowym hotelu. Do dyspozycji gości są głównie pokoje o wielkości 16-32 m2, gdzie znajdziemy podwójne łóżko, część wypoczynkową, łazienkę i kuchnię. Głównymi atutami są jednak części wspólne: bar i kawiarnia, salon z czytelnią, pokój gier, kącik muzyczny, restauracja, coworking, pokoje konferencyjne i ogrody na dachu.

Roam Coliving / Globalny

roam.co

Kolejna odmiana colivingu stworzona przez firmę Roam adresowana jest do „globalnych nomadów” – ludzi, którzy mają możliwość swobodnego podróżowania i pracy w różnych częściach świata. Wszystko to staje się możliwe dzięki sieci colivingów rozrzuconych po cieplejszych zakątkach globu (Madryt, Miami, Bali, Londyn, Buenos Aires), budynkach w pełni przystosowanych do mieszkania i pracy, oraz jednej umowie umożliwiającej swobodne korzystanie z dowolnej lokalizacji. Roam stawia na lokalność. Celem nie jest zbudowanie sieciówki wyglądającej za każdym razem tak samo, ale podkreślenie indywidualności każdej z lokalizacji poprzez podkreślenie różnic kulturowych, klimatycznych i kulinarnych. Dlatego na kolejne lokalizacje wybierane są bardzo charakterystyczne lokalizacje, takie jak stary pałacyk w Madrycie, czy dom z wielką kawiarnią na dachu na Bali. Dodatkowo każdy z „nomadów” otrzymuje swój własny, w pełni umeblowany pokój z dużym łóżkiem i wszystkimi dodatkami, które mają sprawić, że poczujemy się jak u siebie.

źródło: livezoku.com

źródło: roam.co

The Trampery / Londyn thetrampery.com

To organizacja z siedzibą w Londynie, skupiająca się na różnych odmianach coworkingów rozrzuconych po całym Londynie. W ramach rozwoju swojej działalności, chce zaproponować nowy model colivingu, który zakładałby większy miks lokatorów uwzględniający mieszkania dla singli, rodzin różnej wielkości oraz osób starszych. Założenie ma udowodnić, że colivingi nie muszą być homogenicznymi strukturami adresowanymi jedynie do młodych, ale powinny tworzyć zróżnicowane sąsiedztwo. Pierwsze lokale zostaną oddane do użytku w 2018 roku. Do dyspozycji mieszkańców będą mieszkania współdzielone przeznaczone dla kilku osób, kawalerki oraz kilkupokojowe apartamenty rodzinne. W sercu każdego założenia znajdzie się część wspólna z kuchnią i salonem, a w parterach zlokalizowane zostaną kawiarnie i restauracje. Ponadto w ofercie znajdzie się możliwość skorzystania z coworkingów lub wynajęcia własnego biura.

Proper Hotel / Los Angeles

properhotel.com

Czy możliwe jest stworzenie colivinigu w luksusowym wydaniu? Okazuje się, że tak i świetnym tego typu przykładem jest Hollywood Proper Hotel w Los Angeles, który jest połączeniem budynku mieszkalnego na przedłużony pobyt, luksusowego hotelu i elitarnego klubu. „Nasi użytkownicy oczekują kontaktu ze społecznością, ale jednocześnie nie chcą rezygnować z takich elementów jak wysokiej klasy dizajn, dużej przestrzeni i tego rodzaju luksusowego sznytu, którego raczej oczekujemy w pięciogwiazdkowych hotelach” mówi BrianDe Lowe, współzałożyciel Proper Hotel. Wszyscy goście hotelu mają dostęp do aplikacji Proper App, dzięki której mogą zamówić dowolne usługi lub skontaktować się z menedżerem planującym wydarzenia kulturalne. Wśród pozostałych udogodnień znajdziemy basen na dachu, bar, centrum fitness i regularnie aktualizowany kalendarz wydarzeń. Cena za jedną noc wynosi 395 dolarów, a miesięczny pobyt w pełni umeblowanym apartamencie 7000 dolarów.

źródło: thetrampery.com

źródło: archinect.net

Ollie / Nowy Jork

ollie.co

Ollie wyróżnił się na rynku dzięki zorganizowaniu międzynarodowego konkursu na Carmel House - pierwszy w pełni modułowy wieżowiec, uwzględniający w sobie wszystko czego potrzebujemy w colivingu. Koncepcja Ollie opiera się na zaoferowaniu usługi mieszkaniowej, w ramach której otrzymujemy: własne mieszkanie, w którym specjalnie zaprojektowe meble umożliwiają swobodne przekształcanie wnętrza i sprytne ukrycie wielu funkcji, dedykowanie przestrzenie wspólne oraz specjalną aplikację, która umożliwia kontakt z innymi mieszkańcami i ułatwia codzienne korzystanie z budynku. Koncepcja Carmel House opiera się jednak na niezależnych kawalerkach i dodatkowych udogodnieniach, przez co nie jesteśmy zmuszani do życia w komunie. Do dyspozycji mamy kawiarnię, fitness i ogród na dachu, gdzie możemy poznać pozostałych lokatorów. Dodatkowo menedżerowie budynku zadbają o zapewnienie czystości i organizację regularnych wydarzeń. Minimalny okres najmu to rok lub dwa lata.

Common / Nowy Jork, San Francisco, Waszyngton

common.com

Koncepcja Common stawia na podstawową formę colivingu adresowaną do osób poszukujących mieszkania na krótki wynajem. Mając do dyspozycji dziewięć lokalizacji w Nowym Jorku, San Francisco i Waszyngtonie oraz dalsze plany by poszerzać swoją ofertę (firma zebrała ponad 7 milionów dolarów z funduszy Venture Capital), Common chce oferować „colivingi bez ideologicznych poświęceń” i otworzyć tę formę zamieszkania na szersze grono odbiorców. Co to ma oznaczać? Common zapewnia swoim odbiorcom pełną elastyczność, możliwość wynajęcia pokoju na krótki okres i szansę na poznanie ludzi w dedykowanych przestrzeniach wspólnych. W ramach członkostwa możemy zdecydować się na w pełni umeblowany pokój (apartament z własną sypialnią i wspólnym salonem) lub kawalerkę, które ktoś za nas posprząta i zadba o uzupełnienie zapasów. Bardzo ważny atut, stanowi możliwość przeniesienia się do dowolnej innej lokalizacji w przeciągu 24 godzin.

źródło: studiojonah.com

źródło: ny.curbed.com

The Collective / Londyn thecollective.co.uk

To obecnie jeden z największych colivingów na świecie, który z idei wspólnego zamieszkiwania zrobił bardzo dobrze prosperujący biznes. Poprzez zaoferowanie rozrzuconych po mieście lokalizacji, The Collective zapewnia alternatywę w niezwykle drogim systemie mieszkaniowym Londynu. The Collective zamiast mieszkania oferuje „usługę mieszkaniową” – dzięki ominięciu skomplikowanych procedur najmu, jest to miejsce gdzie można zatrzymać się zarówno na jeden tydzień jak i na cały rok, a ceny najmu zaczynają się od 225 funtów za tydzień. W pakiecie otrzymujemy swój własny mikropokój z łazienką (10 m2), dostęp do bardzo rozbudowanych części wspólnych, usługi concierge oraz regularne sprzątanie. Na każdym piętrze znajdziemy również większą kuchnię przeznaczoną do współdzielenia przez 30-70 mieszkańców oraz tematyczne pokoje rekreacyjne. Restauracja oraz coworking zostały zlokalizowane w dolnych częściach budynku, a nad sprawnym funkcjonowaniem całości czuwają tzw. community managers, którzy są odpowiedzialni za organizowanie wydarzeń i codziennych atrakcji w ogólnodostępnych częściach wspólnych.

WeLive / Nowy Jork welive.com

Zgodnie z planami, po zebraniu w 2015 roku zawrotnej sumy 400 milionów dolarów z funduszy Venture Capital, założyciele WeWork Adam Neumann i Miguel McKelvey planują uruchomić do końca 2018 roku 69 lokalizacji WeLive (według szacunków ma tam zamieszkać 34.000 osób). Pilotażowa lokalizacja w Nowym Jorku ma zaadaptować 27-piętrowy wieżowiec przy Wall Street na 200 pierwszych mieszkań. Założenia WeLive opierają swój model biznesowy na „usłudze zamieszkiwania” poprzedzonej dogłębną kalkulacją kosztów. Lokatorom oferowane są w pełni umeblowane apartamenty współdzielone oraz kawalerki. Firma stawia na pełną funkcjonalność - zadbano więc o wysokiej klasy nagłośnienie, wbudowaną telewizję, kontrolę temperatury oraz szybkie Wi-Fi. W zamian za zmniejszenie powierzchni mieszkania, chętni otrzymują dostęp do części wspólnych, wstęp na specjalnie organizowane wydarzenia (wspólne kolacje, zajęcia z gotowania, fitness, karaoke) oraz dedykowaną aplikację, za pomocą której można porozumiewać się z innymi lokatorami, lub zamówić usługi sprzątania, prania i napraw.

źródło: thecollective.co.uk

źródło: archinect.net

skala mezo

relacje przestrzenne

Znając różne modele powstawania i funkcjonowania colivingów powinniśmy rzucić okiem na ich architekturę. Relacje przestrzenne tworzone w tego typu miejscach mają sprzyjać tworzeniu społeczności skupionej wokół wspólnej wizji życia i zamieszkiwania – mogą to być studenci z Berlina oczekujący życia w wielkiej wspólnocie, globtroterzy łączący podróż na Bali z regularną pracą, Londyńczycy poszukujący taniego miejsca do życia, albo turyści podziwiający uroki Paryża. Przestrzeń ma tutaj kluczowe znaczenie. Bez odpowiedniej aranżacji wnętrza nie sprawimy, że ludzie zdecydują się wyjść ze swoich pokoi i spędzić razem czas. Żeby zrozumieć, jak może to wyglądać w praktyce prześledzimy osiem przykładów ze świata.

51 źródło: livezoku.com

źródło: SsD

SONGPA MICRO HOUSING / SSD ssdarchitecture.com

Zaprojektowany przez SSD Architects, Songpa Micro Housing jest doskona łym przykładem colivingu w ludzkiej skali. Budynek wciśnięty w gęstą zabu dowę Seulu już z zewnątrz wyróżnia się ciekawą elewacją z giętej stali, najciekawiej prezentują się jednak przestrzenie wewnątrz. Każde z pięter składa się z sześciu niezależnych mikromieszkań połączonych przestrzenią współdzieloną. Z uwagi na bardzo strukturalny charakter budynku, kubiki zajmowane przez lokatorów mogą być łączone w pary i tworzyć większe mieszkania, lub zlać się w jedną całość w celu wykształcenia większej przestrzeni wspólnej. Mostki łączące mieszkania grają bardzo ważną rolę w regulowaniu relacji pomiędzy przestrzeniami prywatną i publiczną. Spore znaczenie ma również zieleń, która w subtelny sposób dodaje życia we wnętrzu budynku.

źródło: SsD

źródło: Naruse Inokuma Architects

LT Josai / Naruse Inokuma Architects

narukuma.com

W budynku zaprojektowanym przez Naruse Inokuma Architects postanowiono postawić wyjątowy nacisk na relację pomiędy elementami pełnymi, które zaprojektowane zostały jako pokoje, a pustką pełniąca rolę przestrzeni wspólnej. Na każdego z mieszkańców przypadają według założenia 23 m2. W budynku znajduje się trzynaście pokoi o powierzchni 12,4 m2, które zajmowane są wyłącznie przez singli, a pozostała przestrzeń rozplanowana została jako kaskadowo opadające tarasy. Co ważne to fakt, że żaden z pokoi nie posiada swojej własnej łazienki, a wszystkie sanitariaty zlokalizowane zostały na najniższej kondygnacji co może stanowić pewną niedogodność. Zachwycają natomiast przestrzenie wspólne. Dzięki „latającym” pokojom wnętrze budynku jest bardzo dobrze doświetlone i zapewnia masę miejsca do swobodnej interakcji. Na parterze zlokalizowane zostały salon, kuchnia i jadalnia, półpiętro zajmowane jest przez czytelnię, a na najwyższej kodygnacji znajdują się wyścia na tarasy dachowe.

źródło: Masao Nishikawa

źródło: Alexis Dornier

roam bali / alexis dornier

alexisdornier.com

Budynek zbudowany na Bali dla sieci colivingów Roam, ma wszystko aby sprawić, że zakochamy się w tym miejscu i poczujemy częścią większej społeczności. Pierwszym elementem budującym relacje pomiędzy mieszkańcami jest otwarty charakter budynku zwróconego w stronę wielkiego dziedzińca. Przechadzając się długimi galeriami, każdy ma szansę na krótką konwersację lub podejrzenie tego co dzieje się w basenie poniżej, co niewątpliwie sprzyja poznaiu pozostałych lokatorów. Najważniejszym elementem zaołżenia jest jednak ostatnia kondygnacja poświęcona w całości na funkcje współdzielone. Pod zadaszonym tarasem dachowym znajdziemy wielką kawiarnię z coworkingiem, salę do jogi, bar i miejsce relaksu. W całym założeniu wykorzystane zostały lokalne materiały, głównie drewno, bambus i kamień, które znacznie ocieplają wnętrza i tworzą przyjazną atmosferę. Bardzo ważną rolę w całym założeniu gra intensywnie wykorzystana roślinność, która porasta rozległe cześci budynku.

źródło: Alexis Dornier

źródło: nArchitects

carmel place / narchitects narchitects.com

Model zaproponowany w colivingu Carmel Place, zaprojektowanym przez nArchitects dla grupy Ollie, skupił się przede wszystkim na stworzeniu systemu prefabrykacji, który mógłby być wykorzystywany przy budowach wieżowców. Widać jednak, że projekt skupia się głównie na ekonomicznej stronie inwestycji, ponieważ na kondygnacjach mieszkalnych nie znajdziemy praktycznie żadnych przestrzeni służących integracji mieszkańców. Służyć temu mają tarasy dachowe oraz usługowy parter przeznaczony na kawiarnię i fitness. Dodatkowo w podziemiu zlokalizowane zostały sale warsztatowe, wspólna pralnia, składziki oraz rowerownia.

źródło: Ollie

źródło: The Collective

the collective old oak / plp architecture plparchitecture.com

Collective Old Oak został stworzony w cel zapewnienia młodym Londyńczykom alternatywy mieszkaniowej, która jednocześnie byłaby łatwo dostępna dla ich kieszeni. To przykład doprowadzenia potencjału colivingów do maksimum – zarówno w dobrym jak i złym tego słowa znaczeniu Z plusów możemy śmiało wymienić masę udogodnień niedostępnych w tradycyjnej mieszkaniówce – mieszkańcy mają do swojej dyspozycji dużą przestrzeń coworkingową, restaurację i sklepy w przyziemiu oraz wielki taras na dachu. Do tego na każdym piętrze znajdziemy tematyczne przestrzenie wspólne np. salę kinową, czytelnię, pokój gier, miejsce ralaksu, itp. Dla wszystkich dostępna jest również pralnia oraz parking. Takie założenie ma jednak również swoje mankamenty. W budynku mieszka 550 osób, które zamieszkują pokoje o powierzchni 9,2 m2. Są to minimalne przestrzenie życiowe, gdzie na ścisk mieszczą się łóżko, szafa, biurko oraz łazienka. Małe, ślepe kuchnie dzielone są przez dwa pokoje. Duża wspólna kuchnia i salon mogłyby spokojnie zrekompensować te niedostatki, gdyby nie fakt, że przeznaczone są średnio dla 60 osób.

źródło: The Collective

źródło: C.F.Møller

akademiki w odense / C.F. MØLLER

cfmoller.com

Projekt akademików autorstwa duńskiej pracowni C.F.Møller dla Uniwersytetu Południowej Danii w Odense, zakładał stworzenie budynku gdzie wszyscy mieszkańcy będą mogli poczuć się równi, a sama bryła będzie prezentowała się jednakowo dobrze z każdej strony. Zaproponowano więc koncepcję trzech 15-kondygnacyjnych wież połączonych wspólnym trzonem, w którym umieszczono przestrzenie współdzielone. Każda z kondygnacji podzielona została na trzy strefy prywatności. Od zewnątrz zlokalizowano prywatne przestrzenie pogrupowane w klastry siedmiu pokoi. Bliżej wnętrza znajdują się półprywatne salony, które mają służyć integracji mieszkańców sąsiednich pokoi. Znajdująca się w samym centrum wspólna kuchnia oraz salon, ma na celu zgromadzenie wszystkich mieszkających na jednym piętrze lokatorów w jednym miejscu. Miejsce to zostało dodatkowo doświetlone przez wielkie szklane ściany wpuszczające promienie słońca o każdej porze dnia.

źródło: Torben Eskerod

źródło: Macro Sea

G27 CIEE GLOBAL INSTITUTE / MACRO SEA macro-sea.com

Skoro powstające colivingi przeszczepiają idee przestrzenne znane nam z akademików, to czemu akademiki nie mogłyby wykorzystać pewnych wzorców testowanych w colivingach? Z takiego założenia wyszedł David Belt, założyciel firmy Macro Sea, która planuje zbudowanie sieci wysokiej klasy akademików. Główną ideą budynków tworzonych przez Macro Sea jest zapewnienie ich lokatorom dwóch wartości: możliwości zaznania lokalnego klimatu poprzez adaptację historycznych budynków oraz zaaranżowanie wnętrz wspierających tworzenie społeczności. W ten sposób zaprojektowano berliński akademik G27, gdzie przestrzenie sprzyjające interakcjom podzielono na dwa rodzaje. Do pierwszego należą kondygnacje poświęcone atywnościom wspólnym dla całego budynku. Znajdziemy tam coworkingi, sale warsztatowe, pokoje konferencyjne czy sale filmowe – wszystko utrzymane w klimacie będącym miksem domowej przytulności i industrialnego chłodu. Drugim typem są przestrzenie dedykowane tworzeniu bliższych relacji pomiędzy mieszkańcami, zlokalizowane na każdej kodygnacji - salon, kuchnia oraz małe nisze na korytarzach umożliwiające wspólną pracę. Na jedno piętro przypada ok. 35 studentów, łącznie w całym budynku mieszka 200 osób.

źródło: Chris Mosier

źródło: DesignAgency

Generator Paris / DesignAgency

thedesignagency.ca

Idea colivingu jest doprowadzana do ekstremum w hostelach. Chociaż nie są to miejsca przeznaczone na dłuższy pobyt, to bardzo często wykorzystywane są przez młodych ludzi podczas kilkudniowych wypadów do innych miast (choć zdarzają się również przypadki dłuższego zamieszkania). Doskonałym przykładem dla relacji przestrzennych istniejących w hostelach jest budynek sieci Generator w Paryżu. Widać tam bardzo dobrze jak bardzo zostały skompresowane sypialnie, gdzie mieści się jednocześnie od kilku do kilkunastu osób, względem rozbudowanych publicznych miejsc dedykowanych integracji. Pokoje służą tam tylko do przespania nocy, wszystkie inne funkcje są współdzielone przez aktualnych rezydentów. Wnętrza zostały zaprojektowane oraz umeblowane w ten sposób, aby loka torzy nie czuli potrzeby opuszczenia budynku. Znajdziemy tam kawiarnie, restauracje, pokoje do pracy, relaksu i zabawy. Wysoka jakość wykończenia dopełnia obrazu i stanowi o atrakcyjności całej sieci hosteli.

źródło: Nikolas Koenig

SKALA MIKRO

MIKROMIESZKANIA

Ostatnim krokiem jest zrozumienie sposobu funkcjonowania samych mieszkań, które będą powstawały przy colivingach. A raczej mikromieszkań, ponieważ ze względu na dążenie do zapewniania opłacalności tego typu założeń lokale te będą miały bardzo ograniczone wymiary. Wybranych zostało osiem przykładów, które obrazują różne stopnie kompaktowości mieszkania. Każdy z nich cechuje się pewnymi unikalnymi rozwiązaniami przestrzennymi, obrazującymi w jaki spoób można aranżować małe powierzchnie mieszkalne. Niezależnie od tego, czy jest to mała komórka należąca w przeszłości do służby a obecnie służąca młodej dziewczynie pracującej w Paryżu, czy sporej wielkości mieszkanie, które musi spełnić potrzeby jeszcze większej rodziny, to warto zrozumieć pewne rozwiązania umożliwiające komfortowe życie na małej powierzchnii.

69 źródło: theprotocity.com

źródło: Kitoko Studio

Tiny Apartment In Paris / Kitoko Studio kitoko-studio.com

Mikromieszkanie zaprojektowanie przez Kitoko Studio można uznać za ekstremalny przykład minimalizowania powierzchni mieszkalnej. Minimum życiowe zmieszczone zostało na 8 m2 pokoju, który pierwotnie został zaprojektowany w pięknej hausmannowskiej kamienicy jako mieszkanie dla służących. Nie można tutaj na pewno mówić o wygodzie, ale raczej o spełnieniu podstawowych potrzeb za najmniejszą możliwą cenę. Niemalże połowa mieszkania zabudowana została meblościanką, w której zmieszczono małą łazienkę, stół, szafki oraz wnękę na łóżko. Ponieważ wszystkie elementy mieszczą się w wysuwanych panelach to ich jednoczesne użycie jest raczej niemożliwe. Pod oknem znalazło się również miejsce na mały aneks kuchenny, który po przykryciu blatem zamienia się w stół roboczy.

źródło: Fabienne Delafraye

źródło: A Little Design

MICROAPARTMENT / LITTLE DESIGN facebook.com/Design.A.Little

MIkroapartament na Tajwanie, zaprojektowany przez Little Design ma na celu pomieszczenie wszystkich niezbędnych funkcji życiowych na powierzchni 22 m2. Osiągnięto to dzięki zastosowaniu kilku sprytnych rozwiązań. Dzięki pełnemu wykorzystaniu wysokości mieszkania (3,3 m) oraz pomysłowi na połączenie kilku pomieszczeń w tzw. „combo”, udało się upakować kuchnię, łazienkę, schowki oraz podniesioną sypialnię w pierwszej części mieszkania. Druga została zaaranżowana jako salon z meblościanką gdzie można zmieścić wszystkie ubrania i rzeczy. Najważniejsze miejsce w domu stanowi obszerna kanapa we wnęce okiennej.

źródło: A Little Design

źródło: MKCA

Five to one apartment / MkcA mkca.com

Projekt aranżacji mieszkania o powierzchni 31 m2 zakładał maksymalne wykorzystanie dostępnej przestrzeni poprzez podział na trzy strefy: kuchnię z łazienką, otwartą przestrzeń oraz wnękę wielofunkcyjną, która mieści w sobie dwie przeciwstawne funkcje – salon i sypialnię. Wnęka otrzymała możliwość szybkiej adaptacji do bieżących potrzeb dzięki wykorzystaniu mobilnej ściany dzielącej przestrzeń. Różne warianty ustawienia umożliwiają schowanie sypialni i maksymalne powiększenie salonu z pracownią w dzień, a w nocy skompresowanie salonu na koszt wielkiego łoża małżeńskiego. Ustawiony pośrodku ściany obrotowy telewizor można wykorzystać w każdej z aranżacji.

źródło: MKCA

źródło: Life Edited

Life Edited apartment / Graham Hill

lifeedited.com

Apartament na nowojorskim Manhattanie przeszedł metamorfozę dzięki międzynarodowemu konkursowi na aranżację wnętrza zorganizowanemu przez Grahama Hilla. Celem było stworzenie mieszkania, które może pomieścić aktywności, dla których normalne potrzebowalibyśmy kilkukrotnie większej powierzchni. Udało się to osiągnąć dzięki połączeniu konceptów na mobilną ścianę wydzielającą przestrzeń oraz schowków ukrytych w ścianach. W ustawieniu podstawowym wnętrze służy jako wygodny salon, w którym możemy wyświetlić film z projektora lub zaprosić znajomych na wspólną kolację (przy rozkłądanym stole Goliat usiądzie nawet do 12 osób). Na wieczór salon zmienia się w sypialnie dzięki rozłożeniu wielkiego łóżka ukrytego wcześniej w ścianie. Mamy również możliwość wykorzystania mobilnej ściany w celu stworzenia dodatkowego pokoju dla dwójki gości. Wszystkie pozostałe rzeczy zostały poukrywane w ścianach tak aby na co dzień zabierać jak najmniej miejsca.

źródło: Life Edited

źródło: IR Arquitectura

Quintana 4598 / IR arquitectura

irarquitectura.com

Mieszkania rozplanowane wewnątrz budynku przy ulicy Quintana 4598 w Buenos Aires, wyróżniają się bardzo ciekawym rozwiązaniem funkcjonalnym. Ze względu na ograniczoną przestrzeń, jedna trzecia każdego z mieszkań została w pełni zabudowana meblościankami, gdzie pomieszczono kuchnię, łazienkę, sypialnię oraz ogromną ilość pomniejszych schowków. Dzięki temu cała reszta mieszkania została uwolniona do dowolnej aranżacji w zależności od potrzeb mieszkańców.

źródło: Federico Cairoli

źródło: YO! Company

YO! Home / YO! Company yo.co.uk

Założyciel firmy YO! Simon Woodroffe postawił sobie za cel zbudowanie w pełni samodzielnego, prefabrykowanego apartamentu o powierzchni 40 m2, który mógłby być elementem składowym większych budynków. Przedstawiony przykład jest prototypem mieszkania przygotowanym na targi w Londynie. W następnych latach planowane jest postawienie pierwszego tego typu niezależnego budynku. Kompaktowość mieszkania uzyskana została dzięki dwóm zabiegom. W pełni zabudowane meblami ściany mieszczą w sobie kuchnię oraz masę szaf i schowków do składowania wszystkiego co w domu potrzebne. Drugim ciekawym rozwiązaniem jest pomysł na łóżko opuszczane spod sufitu oraz stół kuchenny wysuwający się wprost z podłogi. Dzięki takim rozwiązaniom małe mieszkanie może stać się w pełni funkcjonalnym apartamentem.

źródło: YO! Company

źródło: Peter Kostelov

Transormable room / Peter Kostelov kostelov.ru

Założeniem apartamentu na Manhattanie zaprojektowanego przez Petera Kastelova było stworzenie przestrzeni, którą mogą być swobodnie adaptowane do codziennych potrzeb mieszkańców – dać szansę na zjedzenie wspólnej kolacji w dużym gronie znajomych, zapewnić przestronny i wygodny salon, wydzielić osobną pracownię, sypialnię i pokój dla gości. Udało się to osiągnąć dzięki sprytnemu pomysłowi na wykorzystanie mobilnych mebli, które tym razem nie zostały ukryte w ścianach, ale w podniesionej podłodze. Umożliwia to szybkie i swobodne chowanie sprzętów, które nie są aktualnie potrzebne, a tylko zagracają przestrzeń. Wnętrze zostało wykończone w naturalnych materiałach – na ścianach odsłonięto ceglę, posadzkę w kuchniii pokryto stylizowanymi płytkami, a wszystkie meble wykonano ze sklejki drewnianej. Dzięki temu wnętrze nabrało bardzo ciepłego i domowego klimatu, rzadko spotykanego w innych analizowanych przykładach.

źródło: Peter Kostelov

źródło: PKMN Architectures

MJE House / PKMN architectures

pkmn.es

Koncepcja domu zaprojektowanego przez PKMN Architectures opierała się na bardzo konkretnych wytycznych inwestora. 70-metrowe mieszkanie przeznaczone jest na rotacyjne wykorzystanie przez różnych członków rodziny – jednym razem ma dać dużej rodzinie możliwość jednoczesnego przebywania razem, przy innej okazji zapewnić kilka prywatnych sypialni dla mieszkańców i gości. Architekci zdołali pogodzić powyższe założenia dzięki zaprojektowaniu dwóch mobilnych ścian mogących obracać się pod dowolnym kątem. Przy pełnym otwarciu apartament jest jednoprzestrzennym pokojem o powierzchni 50 m2. Po przesunięciu ścian, w których ukryte zostały łóżka, tworzą się trzy niezależne sypialnie dla wszystkich członków rodziny.

źródło: Javier de Paz García

podsumowanie

rekomendacje i wnioski

Mieszkania adresowane do Generacji Y mają dużą szansę być doskonałym narzędziem w walce o talenty. Nie staną się prawdopodobnie kolejnym dominującym modelem mieszkaniowym, ale mogą zapełnić istniejącą lukę w ofercie mieszkaniowej skierowanej do osób wchodzących dopiero na rynek mieszkaniowy. To również atrakcyjne rozwiązanie zarówno dla samorządu jak i podmiotów prywatnych. Dla miasta jest to okazja na rewitalizację istniejącego zasobu mieszkaniowego oraz akupunkturowe działanie na osiedlach, które najbardziej tego potrzebują. Skorzystają też partnerzy instytucjonalni, dla których colivingi mogą być atrakcyjnym sposobem na przyciągnięcie do Warszawy najzdolniejszych pracowników z innych regionów Polski i Europy. Możliwość stworzenia alternatywy mieszkaniowej przeznaczonej na wynajem może być również atrakcyjna dla deweloperów i agencji nieruchomości, które mogłyby dzięki temu poszerzyć swoją ofertę. Poniższy rozdział przedstawia najważniejsze wnioski z raportu i wytyczne dla powstawania colivingów w Polsce.

87 źródło: webershandwick.com

narzędzie przyciągania talentów Colivingi są formą zamieszkania najlepiej spełniającą założenia przyciągania talentów, poprzez stworzenie mieszkań skierowanych specjalnie do tej konkretnej grupy odbiorców. Colivingi mogłyby być wykorzystane przez miasto na kilka sposobów:

Oferta dla młodych absolwentów. Mieszkania przyznawane naj-

zdolniejszym absolwentom jako sposób na zatrzymanie talentów, zostały już z powodzeniem przetestowane przez miasta takie jak Łódź, Poznań czy Szczecin. W ramach specjalnych programów młodym ludziom przyznawane jest prawo do najmu lokalu w zasobie miejskim lub w budynkach zbudowanych przez lokalne TBS-y (miasto pokrywa wtedy wkład własny).

Programy akceleracyjne. Colivingi można połączyć z różnego rodzaju

programami akceleracyjnymi adresowanymi do początkujących przedsiębiorców, naukowców lub artystów, dzięki czemu miasto może stworzyć kolejne narzędzie wspierające lokalny biznes. Takie przykłady znamy chociażby z Wrocławia, gdzie stworzono kilka mieszkań dla artystów działających w ramach Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Mieszkanie na start. To doskonała oferta dla osób, które dopiero przeprowadziły się do miasta, ponieważ mają szansę poznać tam nowych ludzi i szybciej się zaaklimatyzować. Stanowią też dobre rozwiązanie dla młodych mieszkańców Warszawy, którzy chcieliby wyprowadzić się z domu i poszukują alternatywy na początku kariery mieszkaniowej.

POTENCJALNI PARTNERZY dla miasta Możliwe jest tworzenie colivingów we współpracy z konkretnymi partnerami instytucjonalnymi, którzy daliby gwarancję stałego wykorzystania zasobu. Pozwoliłoby to miastu na przyciąganie najbardziej pożądanych na rynku pracy grup zawodowych. Potencjalnymi partnerami w tworzeniu colivingów są:

Uczelnie wyższe. Mogłyby zapewniać mieszkania swoim studentom lub

pracownikom naukowym. Biorąc pod uwagę nadchodzący niż demograficzny i konieczność większej walki o studentów, może to być mocny argument w rękach uczelni.

Firmy z branży kreatywnej. Są kolejnym ważnym partnerem dla coli-

vingów. Ludzie kreatywni nie boją się eksperymentować i próbować nowych rozwiązań. Mogą być jednymi z pierwszych najemców w colivingach i przecierać szlaki następnym.

Akceleratory biznesu. To miejsca zainteresowane rozwojem potencjału swoich podopiecznych i stworzeniem dla nich jak najlepszego otoczenia biznesowego. Istnieje mała szansa na to, że zechcą inwestować w zasób mieszkaniowy, ale z dużym prawdopodobieństwem będą chciały go wykorzystać.

ATUTY DLA MIASTA Same miasto może również sporo zyskać dzięki wprowadzeniu colivingów do swojej oferty mieszkaniowej. Do najważniejszych atutów należałoby:

Dywersyfikacja zasobu mieszkaniowego. Colivingi byłyby zaledwie

wycinkiem zasobu mieszkaniowego i nie można zakładać, że rozwiązałyby problemy mieszkaniowe młodych Polaków. Mogą być jednak ważnym krokiem w procesie dywersyfikacji zasobu mieszkaniowego oferowanego na rynku.

Rewitalizacja tkanki miejskiej. Atutem colivingów jest możliwość stworzenia ich w już istniejącym zasobie. Zlokalizowanie takich mieszkań na rewitalizowanych obszarach Pragi Północ czy Południe mogłoby stanowić istotny impuls we wzmacnianiu tam lokalnej społeczności. Tworzenie marki miasta. Warszawa mogłaby być pierwszym miastem,

które wprowadziłoby takie rozwiązania. Z całą pewnością pomogłoby to w tworzeniu wizerunku miasta jako innowacyjnego i przyjaznego młodym, kreatywnym ludziom.

MODEL BIZNESOWY Atrakcyjność colivingów polega na stworzeniu usługi mieszkaniowej, która oprócz zapewnienia miejsca zamieszkania oferuje swoim lokatorom poczucie wspólnoty, liczne atrakcje oraz kompleksową obsługę. Dlatego stworzenie odpowiedniego modelu biznesowego jest niezbędnym elementem tego typu inwestycji:

Tworzenie stylu życia. Ważnym elementem przy powstawaniu colivingów jest styl życia jaki z sobą niosą. Jeśli oferta przestrzenna i usługi dodatkowe oferowane przez takie miejsca będą satysfakcjonujące dla klientów, to będą oni gotowi zapłacić więcej za wynajem.

Opłacalność inwestycji. Jak w przypadku każdego rodzaju budow-

nictwa, tak i w tym wypadu konieczne jest racjonalne gospodarowanie przestrzenią, aby inwestycja mogła być opłacalna. Można założyć, że na jednego mieszkańca przypada za każdym razem identyczna ilość przestrzeni, a zmienia się jedynie proporcja przeznaczenia na części prywatne i wspólne.

Opłacalność. Niskie ceny najmu mogą być oferowane przez duże colivingi,

których głównym założeniem jest zapewnienie dostępnych mieszkań w dobrze skomunikowanej lokalizacji. Poprzez swoją skalę i pewną anonimowość lokatorów mają najwięcej wspólnego z hotelami.

Skalowalność. Ważnym elementem analizowanego zagadnienia jest możliwość skalowalności inwestycji, poprzez możliwość zaadaptowania kilku mieszkań, całej kondygnacji lub postawienia niezależnego budynku.

UZASADNIENIE POWSTANIA Tworzenie colivingów jest również bardzo atrakcyjną ofertą biznesową. To model zamieszkania, który jest odpowiedzią na zmiany generacyjne i dopiero nabiera rozpędu. W następnych latach jego popularność będzie tylko rosła. Świadczy o tym kilka czynników:

Zapotrzebowanie na małe mieszkania. Na rynku nadal brakuje małych, kompaktowych lokali o wysokim standardzie wykończenia. Inwestycja w mikromieszkania będzie więc na pewno trafiona i znajdzie na starcie wielu potencjalnych odbiorców.

Szerokie grono odbiorców. Siłą colivingów jest możliwość sprofilowania ich modelu biznesowego pod kątem wielu grup odbiorców. Do najpopularniejszych grup należeć będą: studenci, erasmusi, doktoranci i młodzi naukowcy, gniazdownicy, startupy, pracownicy branży kreatywnej i dużych korporacji.

Intencje powstania. Colivingi mogą być sposobem na przyciągnięcie

talentów, narzędziem umożliwiającym tworzenie społeczności lub rozwiązaniem dostarczającym tanie mieszkania. Wszystko zależy od intencji podmiotów realizujących inwestycję, środków możliwych do zainwestowania oraz spodziewanych zysków.

modele funkcjonowania Colivingi są rozwiązaniem łączącym w sobie elementy akademików, hoteli i niezależnych mieszkań. W zależności od intencji, każdy z tych modeli może być dominujący, tym samym przyciągając do inwestycji konkretny profil odbiorców.

Kameralność. To cecha wyróżniająca colivingi stawiające największy nacisk na tworzeni społeczności. Są z reguły adresowane do 20-40 osób przez co możliwe jest poznanie wszystkich lokatorów i nawiązanie głębszych relacji.

Specjalizacja. Część z przedstawionych założeń jest adresowana do

bardzo wąskiej i specyficznej grupy odbiorców: młodych przedsiębiorców, informatyków, naukowców. Przez to możliwe jest stworzenie społeczności, która poprzez wspólne zamieszkanie stymuluje się również zawodowo.

Globalność. Niektóre colivingi stawiają na krótki pobyt połączony z moż-

liwością poznania innych podróżników oraz lokalnych zwyczajów. Dzięki mniejszej skali i kameralnej atmosferze nie mogą być porównywane z hotelami czy hostelami.

ATUTY DLA LOKATORÓW Colivingi powstały jako odpowiedź na konkretne zapotrzebowania ze strony millenialsów. To sposób zamieszkiwania adresowany specjalnie do tej grupy i mający spełnić ich wizję życia w mieście. Do najważniejszych atutów należą:

Styl życia. Coliving to nie tylko dostępny finansowo dach nad głową, to

również odpowiedź na oczekiwany styl życia. Z tego powodu integralnym elementem każdego takiego założenia powinno być stworzenie odpowiedniej atmosfery sprzyjającej budowaniu społeczności i zacieśnianiu relacji.

Mieszkanie na start. Może to być idealna oferta dla gniazdowników,

którzy chcieliby wyprowadzić się od rodziców, ale nie stać ich na wynajęcie własnego mieszkania. Świetnie sprawdza się też w przypadku osób, które zdecydowały się o przeprowadzce do nowego miasta, lub erazmusów chcących poznać lokalną kulturę.

Dobra lokalizacja. Mieszkanie w colivingu ma zapewnić lokatorom

możliwość uczestniczenia w życiu miasta. Z tego powodu stawia się duży nacisk na dobrze skomunikowane lokalizacje, do których dochodzi metro lub tramwaj.

Elastyczność najmu. W zależności od przyjętego modelu colivingi mogą zapewniać szeroką elastyczność okresu najmu – od umów na kilka lat adre sowanych do ludzi szukających stabilizacji, po miesięczne umowy dla globalnych nomadów.

zarządzanie BUDYNKIEM Trzeba pamiętać, że colivingi wymagają specyficznej administracji budynku, który stanowi hybrydę pomiędzy akademikiem a hotelem. Stawia to przed potencjalnymi inwestorami nowe wyzwania i konieczność wczucia się w potrzeby odbiorców:

Zarządzanie częściami wspólnymi. Jest jednym z podstawowych

obowiązków operatora. Oprócz zapewnienia w nich czystości często powołuje się specjalną osobę, tzw. community managera, która jest odpowiedzialna za animowanie społeczności w budynku.

Usługi sprzątające. Są coraz częstszym wymogiem ze strony mieszkańców colivingów. Powinno zapewnić się im możliwość wykupienia pakietu sprzątania mieszkania bądź prania i prasowania rzeczy.

Aplikacje mobilne. To kolejnym niezbędny element przy konstruowaniu

oferty colivingów. Ten typ zamieszkania adresowany jest głównie do ludzi młodych, dla których internet jest naturalnym przedłużeniem rzeczywistości. Przez aplikację dokonuje się zapisów na wydarzenia, zamawia sprzątanie lub komunikuje z innymi mieszkańcami.

ROZWIĄZANIA ARCHITEKTONICZNE Colivingi charakteryzują się konkretnymi rozwiązaniami przestrzennymi, wśród których najważniejsze są odpowiednio zaprojektowane mikromieszkania oraz atrakcyjne części wspólne. Bez ich odpowiedniej aranżacji szansa na powodzenie takiej inwestycji drastycznie maleje:

Brak jednego schematu. Nie istnieje żaden oficjalny model colivingu

i przestrzeń powinna być zawsze zaprojektowana pod kątem docelowej grupy odbiorców – inaczej będzie wyglądał coliving adresowany do studentów, a inaczej zaprojektowany z myślą o młodych przedsiębiorcach. Różnice mogą być subtelne, ale warto o nich pamiętać.

Równowaga przestrzenna. Ze względu na ekonomiczną opłacalność

tego rodzaju zamieszkiwania trzeba przyjąć, że powierzchnia przypadająca na jednego mieszkańca jest stała, a budynki różnią się tylko proporcjami pomiędzy częściami prywatnymi i publicznymi. Najwięcej przestrzeni współdzielonych znajdziemy w akademikach i hostelach, gdzie pokoje są mniejsze i mieszka w nich większa ilość osób.

Skala ma znaczenie. Im większa skala założenia tym większe szanse

na stworzenie ciekawych i różnorodnych stref wspólnych umożliwiających integrację mieszkańców. Z drugiej strony przeskalowanie colivingów może prowadzić do anonimowości lokatorów i sprawiać, że osiągniemy efekt odwrotny do zakładanego. Najlepiej sprawdzają się małe i średnie rozwiązania adresowane do 30-40 osób.

Budowanie relacji. To jak zaprojektowane zostaną relacje pomiędzy

mieszkaniami wpływa bardzo na szansę nawiązania relacji między lokatorami. Najbardziej sprzyja temu wspólna kuchnia połączona z miejscami do odpoczynku. Dobrze sprawdzają się też przestrzenie coworkingowe.

Zielone rozwiązania. Wykorzystanie zielonych technologii może stanowić ważny czynnik dla potencjalnych lokatorów. Dobrym rozwiązaniem są ogrody dachowe, które oprócz zapewnienia mieszkańcom dedykowanej przestrzeni zielonej, są dodatkowym miejscem spotkań i integracji.

Powiązanie z sąsiedztwem. Dla millenialsów miasto jest naturalnym

przedłużeniem domu i colivingi powinny aktywnie korzystać z tej cechy. Otwarty parter budynku, gdzie mogą znaleźć się funkcje dostępne dla całej okolicy (kawiarnia, siłownia, pralnia, sklep) wpłynie pozytywnie na wizerunek colivingu oraz pomoże w utrzymaniu budynku.

Wystrój wnętrza. Stanowi magnes przyciągający potencjalnych lokatorów. Na samym początku są to głównie ludzie poszukujący alternatywy, niekoniecznie za najmniejsze pieniądze. To ludzie, którzy dyktują nowe trendy i są gotowi na eksperymenty.

mikromieszkania Trend minimalizacji przeniesie się również na mieszkania, a mikromieszkania będą nieodłącznym elementem colivingów. Istnieje wiele rozwiązań sprawiających, że pomimo ograniczonej powierzchni mieszkanie jest wygodne i użyteczne. Do najważniejszych z nich należą:

Ściany przesuwne. Pozwalają na nadanie jednej przestrzeni dwóch funkcji. Najczęściej wykorzystywane są do wydzielenia części dziennej lub nocnej mieszkania, pozwalając na powiększenie danej przestrzeni w zależności od pory dnia.

Ukryte łóżka. Ze względu na swoją powierzchnię są jednym z mebli, któ-

rego ukrycie w ciągu dnia warto rozważyć. Najpopularniejszym rozwiązaniem jest schowanie ich w ścianie, pod innymi meblami lub wstawienie na antresolę.

Combo. To określenie dla kilku elementów mieszkania połączonych w je-

den funkcjonalny kubik. Najczęściej polega to na wyniesieniu łóżka ponad funkcje mieszkania nie potrzebujące wysokiego sufitu: kuchnię, łazienkę lub różnego rodzaju schowki.

Meblościanki. Chociaż w Polsce kojarzą się raczej negatywnie, to bez wątpienia zwiększają liczbę schowków w mieszkaniu. Przy mniejszych rozmiarach mogą się w nich zmieścić biurko, szafy lub składane łóżko. W najciekawszych rozwiązaniach można znaleźć całą łazienkę, aneks kuchenny lub wnękę na łóżko. Składane meble. Są najprostszym elementem mogącym łatwo zwiększyć ilość miejsca w mieszkaniu. Najpopularniejsze są składane stoły i krzesła oraz zestawy wypoczynkowe, które można swobodnie aranżować lub wieczorem zamienić w łóżka.

PRZYPISY SPIS RYCIN BIBLIOGRAFIA

Raport został przygotowany w ramach pracy magisterskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej pt. „Mieszkania adresowane do generacji Y jako sposób na przyciąganie talentów. Inkubator mieszkaniowy - budynek w miejskiej zabudowie zwartej.” i stanowi część teoretyczną pracy. Autor: Przemysław Chimczak Promotor: dr hab. inż. arch. Joanna Giecewicz Rok akademicki 2016/17 Dokument nie powstał na potrzeby działalności komercyjnej. Wszystkie materiały graficzne w raporcie wykorzystane zostały w celach naukowych z podaniem źródeł w myśl art. 29. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

95 źródło: lflegal.com

Przypisy

1. Słownik Języka Polskiego SJP, hasło: generacja, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://sjp.pl/generacja) 2. PwC, Millennials at work Reshaping the workplace, 2011, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.pwc.com/m1/en/services/consulting/documents/millennials-at-work.pdf) 3. Wikipedia, hasło: Pokolenie Y, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://pl.wikipedia. org/wiki/Pokolenie_Y) 4. Marta Korwacka, Analiza tematyczna Forum Odpowiedzialnego Biznesu: Młodzi na rynku pracy, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://odpowiedzialnybiznes. pl/wp-content/uploads/2015/02/Analiza-tematyczna_M%C5%82odzi-na-rynku-pracy.pdf) 5. PwC, (Współ)dziel i rządź! Twój nowy model biznesowy jeszcze nie istnieje, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.pwc.pl/pl/pdf/ekonomia-wspoldzielenia-1-raport-pwc.pdf) 6. Ibdem 7. Ibdem 8. Bartosz Filip Malinowski, Różne oblicza sharing economy, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=DFE8A2F9EB1F43E19D0F6AD1B9C7DCB6) 9. John Koetsier, The sharing economy has created 17 billion-dolar companies (and 10 unicorns), dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://venturebeat.com/2015/06/04/ the-sharing-economy-has-created-17-billion-dollar-companies-and-10-unicorns/) 10. Murray Newlands, The Sharing Economy: Why it works and how to join, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (https://www.forbes.com/sites/mnewlands/2015/07/17/ the-sharing-economy-why-it-works-and-how-to-join/#7658cb3258e1) 11. Michał Stopka, Polska katastrofa demograficzna: prognoza demografii GUS 2014 a 2002 i 2007, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (http://www.michalstopka.pl/polska-katastrofa-demograficzna-prognoza-demografii-gus-2014-a-2002-i-2007/) 12. Ibdem 13. Maria Hajec, Wpływ zmian demograficznych na rynek pracy w Polsce, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (http://rynekpracy.pl/artykuly/wplyw-zmian-demograficznychna-rynek-pracy-w-polsce) 14. Ibdem 15. Jobfitter, Rynek pracownika – co on oznacza dla pracodawcy, dostęp: 24 kwietnia 2017 (http://www.jobfitter.pl/slownik-hr/rynek-pracownika) 16. Bogusz Mikuła, Organizacje oparte na wiedzy, Wyd. AE, Kraków 2006, s. 172. 17. GUS, Prognoza ludności na lata 2014-2050, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (http:// forsal.pl/artykuly/871379,ktore-polskie-miasta-wyludnia-sie-najszybciej.html) 18. ManpowerGroup, Badanie Niedobór Talentów – 10 edycja, 2015, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (http://www.manpowergroup.pl/wp-content/uploads/2016/09/2015_Talent_Shortage_Survey_lo_res.pdf)

19. Michał Kuź, Wielka wojna o talenty, dostęp: 24 kwietnia 2017 r. (http://www. nowakonfederacja.pl/wielka-wojna-o-talenty/) 20. Ibdem 21. INSEAD, Global Talent Competitiviness Index 2017, editors: Bruno Lanvin, Paul Evans, dostęp: 24 kwietnia 2017 (https://www.insead.edu/news/2017-global-talent-competitiveness-index-davos) 22. GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 – 2015, Warszawa 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 (http://stat.gov.pl/ obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042015,2,9.html) 23. Robert Stępowski, RAPORT: Kampanie promocyjne, stypendia, zniżki, programy stażowe, a nawet mieszkania. Tak największe miasta kuszą studentów, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://marketingmiejsca.com.pl/marketing-terytorialny---portal-dla-specjalistow-marketingu-miejsc---marketingmiejsca. com,1,strona-glowna,23,raport_-kampanie-promocyjne_-stypendia_-znizki_-programy-stazowe_-a-nawet-mieszkania.-tak-najwieksze-miasta-kusza-studentow,1408) 24. Konstancja Święcicka, Komercyjny rynek wynajmu mieszkań a kariera mieszkaniowa Warszawiaków, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://2030.um.warszawa. pl/mieszkania2030-konstancja-swiecicka-komercyjny-rynek-wynajmu-mieszkan-a-kariera-mieszkaniowa-warszawiakow/) 25. Habitat for Humanity Polska, Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki mieszkaniowej, Warszawa 2015, s. 56 26. Hanna Milewska Wilk, Sytuacja najemców na rynku najmu mieszkań, dostęp: 25 kwienia 2017 r. (http://mieszkanicznik.org.pl/media/2016/09/SytuacjaNajemc%C3%B3wMieszkanicznik.pdf) 27. Grażyna Stefańska, Polski rynek najmu w ciągu dekady wzrośnie o 50 procent, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://superbiz.se.pl/wiadomosci-biz/polski-ryneknajmu-w-ciagu-dekady-wzrosnie-o-50-procent_901152.html) 28. Aleksandra Baranowska Skimina, Wynajem mieszkania: motywacje i preferencje, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.nieruchomosci.egospodarka. pl/116206,Wynajem-mieszkania-motywacje-i-preferencje,1,80,1.html) 29. TwojeInnowacje.pl, Młodzi Polacy częściej mieszkają z rodzicami niż rówieśnicy z UE, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.twojeinnowacje.pl/mlodzi-polacy-czesciej-mieszkaja-z-rodzicami-niz-rowiesnicy-w-ue) 30. Wikipedia, hasło: Boomerang Generation, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https:// en.wikipedia.org/wiki/Boomerang_Generation) 31. Kim Parker, The Boomerang Genertion, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www. pewsocialtrends.org/2012/03/15/the-boomerang-generation/) 32. IKEA, Live at home report #3: What makes a home, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://lifeathome.ikea.com/home/) 33. Bella DePaulo, America is no longer a nation of nuclear families, Quartz, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://qz.com/440167/america-is-no-longera-nation-of-nuclear-families/) 34. Christopher Alexander, Język wzorców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008 35. IKEA, Live at home report #3: What makes a home, s. 7, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://lifeathome.ikea.com/home/)

spis rycin

Rys. 1. Hierarchia wartości millenialsów, s. 9 (Opracowanie własne, na podstawie: Raport Deloitte „Pierwsze kroki na rynku pracy. Międzynarodowe badanie studentów i absolwentów.”, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/pl/Documents/Reports/pl_Deloitte_PierwszeKrokiNaRynkuPracy_2013_1.pdf)) Rys. 2. Model ekonomii współdzielenia, s. 13 (Business Model Toolbox, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://www.nudgesustainabilityhub.com/initiatives/2016/7/18/ the-role-of-collaborative-consumption-for-a-sustainable-future)) Rys. 3. Gałęzie ekonomi współdzielenia, s. 15 (Colaborative Economy Honeycomb, Version 3.0, Jeremiah Owyang, 2016, dostep: 25 kwietnia 2017 r. (http://www. web-strategist.com/blog/2016/03/10/honeycomb-3-0-the-collaborative-economy-market-expansion-sxsw/)) Rys. 4. Sytuacja demograficzna Polski w 2015 r., s. 17 (Opracowanie własne na podstawie: danych GUS i opracowania z blogu Michała Stopki, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://www.michalstopka.pl/demografia-polski-i-rynek -mieszkaniowy/)) Rys. 5. Sytuacja demograficzna Polski w 2035 r., s. 18 (Opracowanie własne na podstawie danych GUS i opracowania z blogu Michała Stopki, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://www.michalstopka.pl/demografia-polski-i-rynek -mieszkaniowy/)) Rys. 6. Prognozowane zmiany demograficzne w największych ośrodkach miejskich (2015 – 2050 r.), s. 18 (Opracowanie własne na podstawie: danych GUS i opracowania Sedlak & Sedlak, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://rynekpracy. pl/artykuly/wplyw-zmian-demograficznych-na-rynek-pracy-w-polsce)) Rys. 7. Procentowa zmiana liczby osób w danym wieku w latach 2012-2035, s. 19 (Opracowanie własne na podstawie: danych GUS i opracowania z blogu Michała Stopki, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://www.michalstopka.pl/demografia-polski-i-rynek-mieszkaniowy/)) Rys. 8. Prognozowana dynamika wzrostu podaży pracy w poszczególnych grupach wiekowych – zmiana 2025 względem 2015, s. 19 (Opracowanie własne na podstawie: danych GUS i opracowania Sedlak & Sedlak, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://rynekpracy.pl/artykuly/wplyw-zmian-demograficznych-na-rynek-pracy-w-polsce)) Rys. 9. Ludność według statusu zajmowanych zasobów mieszkaniowych w 2013 r. s. 29(Opracowanie własne na podstawie: danych Komisji Europejskiej i opracowania Habitat For Humanity Polska „Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki mieszkaniowej”, Warszawa 2015) Rys. 10. Porównanie średniego czasu pracy na mięsięczny czynsz w różnych miastach Europy (2015 r.), s. 31 (Opracowanie własne na podstawie: danych UBS i opracowania rynekpierwotny.pl, dostęp 25 kwietnia 2017 r. (http://superbiz. se.pl/wiadomosci-biz/pracujemy-na-wynajem-mieszkania-3-razy-dluzej-nizniemcy_840526.html)) Rys. 11. Procent ludzi w wieku 25-34 lata mieszkających z rodzicami w USA, s. 33 (Opracowanie własne na podstawie: Pew Research Center analysis of U.S. Decennial Census data, 1940-2000 and 2010 American Community Survey, (http://www.pewsocialtrends.org/2012/03/15/the-boomerang-generation/))

bibliografia

Generacja Y 1. Młodzi 2011, Boni M. (red.), Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2011, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.nck.pl/media/study/mlodzi_2011.pdf) 2. Mind the gaps: The 2015 Deloitte Millennial survey, Deloitte, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/br/Documents/about-deloitte/millennial-survey-executivesummary-2015.pdf) 3. PwC’s NextGen: A global generational study, PwC, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.pwc.com/gx/en/hr-management-services/pdf/pwc-nextgen-study-2013.pdf) 4. The Y revolution? An international survey on Generation Y, Mazars, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://pol.mazars.pl/Strona-glowna/Aktualnosci/Najnowsze-wiadomosci/News-Archive/Rewolucja-Y-Miedzynarodowa-ankieta-na-temat-Generacji-Y) 5. Millennials at work: Reshaping the workplace, PwC, 2011, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.pwc.com/m1/en/services/consulting/documents/millennials-at-work.pdf) 6. Raport: Pokolenie Y na rynku pracy, Joanna Solska, polityka.pl, 2009, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/270628,1,raport-pokolenie-y-na-rynku-pracy.read) 7. Millennials Will Live in Cities Unlike Anything We’ve Ever Seen Before, Alissa Walker, gizmodo.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://gizmodo.com/ millennials-will-live-in-cities-unlike-anything-weve-se-1716074100) 8. Pokolenie X, Y na rynku pracy, Renata Wojciechowska, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://kariera.sgh.waw.pl/artykuly/spoleczenstwo/pokolenie-x-y-na-rynku-pracy) 9. Piękni dwudziestoletni. Pazury mają, ale drapać nie potrafią, Jerzy Ziemacki, wysokieobcasy.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.wysokieobcasy. pl/wysokie-obcasy/1,96856,17791447,Piekni_dwudziestoletni__Pazury_maja__ ale_drapac_nie.html?disableRedirects=true#TRwknd)

Ekonomia współdzielenia 1. What’s the Future of the Sharing Economy?, bigthink.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://bigthink.com/amped/whats-the-future-of-the-sharingeconomy) 2. Today’s Smart Choice: Don’t Own. Share, Bryan Walsh, time.com, 2011, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2059521_2059717,00.html) 3. Lyft Raises $1 Billion, Adds GM as Investor and Partner For Driverless Cars, Kia Kokalitcheva, fortune.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://fortune. com/2016/01/04/lyft-funding-gm/) 4. Top Myths of the Sharing Economy, Jim Pickell, huffingtonpost.com, 2017, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.huffingtonpost.com/jim-pickell/topmyths-of-the-sharing-_b_8966454.html)

5. The Sharing Economy: Why it Works and How to Join, Murray Newlands, forbes.com, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.forbes.com/sites/ mnewlands/2015/07/17/the-sharing-economy-why-it-works-and-how-tojoin/#e60856958e11) 6. The Endless Opportunities Of Uberization, Joris van den Boom, popupcity.net, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://popupcity.net/the-endless-opportunities-of-uberization/) 7. The sharing economy has created 17 billion-dolar companies (and 10 unicorns), John Koetsier, venturebeat.com, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://venturebeat. com/2015/06/04/the-sharing-economy-has-created-17-billion-dollar-companiesand-10-unicorns/) 8. ‘Shift Shop’ Helps Local Entrepreneurs Kickstart Their Business, Joop de Boer, popupcity.net, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://popupcity.net/shift-shophelps-local-entrepreneurs-kickstart-their-business/) 9. Colaborative Economy Honeycomb, Version 3.0, Jeremiah Owyang, 2016, dostep: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.web-strategist.com/blog/2016/03/10/ honeycomb-3-0-the-collaborative-economy-market-expansion-sxsw/) 10. (Współ)dziel i rządź! Twój nowy model biznesowy jeszcze nie istnieje, PwC, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.pwc.pl/pl/pdf/ekonomia-wspoldzielenia-1-raport-pwc.pdf) 11. Różne oblicza sharing economy, Bartosz Filip Malinowski, pi.gov.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=DFE8A2F9EB1F43E19D0F6AD1B9C7DCB6)

Demografia 1. Nowa bomba demograficzna, Newsweek, 2010, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.newsweek.pl/europa/nowa-bomba-demograficzna,54519,1,1.html) 2. Wpływ zmian demograficznych na rynek pracy w Polsce, Maria Hajec, rynekpracy.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://rynekpracy.pl/artykuly/wplywzmian-demograficznych-na-rynek-pracy-w-polsce) 3. Które polskie miasta wyludniają się najszybciej?, forsal.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://forsal.pl/artykuly/871379,ktore-polskie-miasta-wyludnia-sie-najszybciej.html) 4. Polska katastrofa demograficzna: prognoza demografii GUS 2014 a 2002 i 2007, Michał Stopka, michalstopka.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www. michalstopka.pl/polska-katastrofa-demograficzna-prognoza-demografii-gus-2014a-2002-i-2007/) 5. Demografia Polski i rynek mieszkaniowy: nie jest tak źle, Michał Stopka, michalstopka.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.michalstopka.pl/ demografia-polski-i-rynek-mieszkaniowy/)

Przyciąganie talentów 1. Badanie Niedobór Talentów, Manpower Group, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.manpowergroup.pl/wp-content/uploads/2016/09/2015_Talent_ Shortage_Survey_lo_res.pdf) 2. IMD World Talent Report, IMD World Competitiveness Center, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.imd.org/uupload/IMD.WebSite/Wcc/NewTalentReport/Talent_2016_web.pdf)

100

3. Analiza tematyczna: Młoddzi na rynku pracy, Marta Karwacka, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://odpowiedzialnybiznes. pl/wp-content/uploads/2015/02/Analiza-tematyczna_M%C5%82odzi-na-rynku-pracy.pdf) 4. Międzynarodowe badanie studentów i absolwentów: Pierwsze kroki na rynku pracy, Deloitte, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www2.deloitte.com/ content/dam/Deloitte/pl/Documents/Reports/pl_Deloitte_PierwszeKrokiNaRynkuPracy_2013_1.pdf) 5. London Futures. Globaltown: Winning London’s crucial battle for talent, Deloitte, 2014, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www2.deloitte.com/content/dam/ Deloitte/uk/Documents/uk-futures/london-futures-globaltown.pdf) 6. Raport Adecco „Global Talent Competitiveness Index”, Adecco, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.adecco.pl/dlamediow/raport-adecco-%E2%80%9Eglobal-talent-competitiveness-index%E2%80%9D-2016.aspx) 7. Wielka wojna o talenty, Michał Kuź, nowakonfederacja.pl, 2014, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.nowakonfederacja.pl/wielka-wojna-o-talenty/) 8. Jak przyciągnąć do firmy najlepszych i zatrzymać ich na lata, Anna Zabost, innpoland.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://innpoland.pl/122359,jak-przyciagnac-do-firmy-najlepszych-i-zatrzymac-ich-na-lata) 9. Polska musi zacząć przyciągać talenty, Magdalena Olczak, obserwatorfinansowy.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.obserwatorfinansowy. pl/forma/rotator/polska-musi-zaczac-przyciagac-talenty/) 10. Raport: Kampanie promocyjne, stypendia, zniżki, programy stażowe, a nawet mieszkania. Tak największe miasta kuszą studentów, Robert Stępowski, marketingmiejsca.com.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://marketingmiejsca. com.pl/marketing-terytorialny---portal-dla-specjalistow-marketingu-miejsc---marketingmiejsca.com,1,strona-glowna,23,raport_-kampanie-promocyjne_-stypendia_-znizki_-programy-stazowe_-a-nawet-mieszkania.-tak-najwieksze-miasta-kusza-studentow,1408)

Sytuacja mieszkaniowa i rynek najmu 1. Mieszkalnictwo w Polsce: Analiza wybranych obszarów polityki mieszkaniowej, Habitat for Humanity Polska, Warszawa 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http:// www.forummieszkaniowe.org/files/Mieszkalnictwo_w_Polsce_2015_HABITAT.pdf) 2. Sytuacja najemców na rynku najmu mieszkań, Hanna Milewska Wilk, dostęp: 25 kwienia 2017 r. (http://mieszkanicznik.org.pl/media/2016/09/SytuacjaNajemc%C3%B3wMieszkanicznik.pdf) 3. Polski rynek najmu w ciągu dekady wzrośnie o 50 procent, Grażyna Stefańska, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://superbiz.se.pl/wiadomosci-biz/polskirynek-najmu-w-ciagu-dekady-wzrosnie-o-50-procent_901152.html) 4. Polacy zaczną żyć w wynajętych mieszkaniach, Filip Kowalik, forbes.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.forbes.pl/mieszkania-na-wynajem-sposobem-na-luke-mieszkaniowa,artykuly,203044,1,1.html) 5. Polak na mieszkanie musi odkładać ponad 7 lat. A inni Europejczycy? Krócej, Newsweek, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.newsweek.pl/biznes/ ile-kosztuja-mieszkania-w-polsce,artykuly,365671,1.html) 6. Polakowi niełatwo nająć mieszkanie, Marek Wielgo, wyborcza.biz.pl, 2016 (http://wyborcza.biz/biznes/1,147760,20112346,polakowi-nielatwo-najac-mieszkanie.html)

101

7. Wrocław deweloperem? Za mało mieszkań na wynajem, Mateusz Kokoszkiewicz, wroclaw.wyborcza.pl, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://wroclaw. wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,17786930,Wroclaw_deweloperem__Za_malo_ mieszkan_na_wynajem.html) 8. Komercyjny rynek wynajmu mieszkań a kariera mieszkaniowa Warszawiaków, Konstancja Święcicka, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://2030. um.warszawa.pl/mieszkania2030-konstancja-swiecicka-komercyjny-rynek-wynajmu-mieszkan-a-kariera-mieszkaniowa-warszawiakow/) 9. Pracujemy na wynajem mieszkania 3 razy dłużej niż Niemcy, Łukasz Trybulski, superbiz.se.pl, 2016 (http://superbiz.se.pl/wiadomosci-biz/pracujemy-na-wynajem-mieszkania-3-razy-dluzej-niz-niemcy_840526.html) 10. Wynajem mieszkania: preferencje i koszty, Agata Fąs, egospodarka.pl. 2014 (http://www.nieruchomosci.egospodarka.pl/113394,Wynajem-mieszkania-preferencje-i-koszty,1,80,1.html)

Gniazdownicy 1. Młodzi mieszkają u rodziców i żyją na ich koszt. Smutna prawda o polskim społeczeństwie, Krzysztof Majak, natemat.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://natemat.pl/186821,mlodzi-mieszkaja-u-rodzicow-i-zyja-na-ich-kosztsmutna-prawda-o-polskim-spoleczenstwie) 2. Millenialsi – miłe pokolenie bez złudzeń, Joanna Cieśla, polityka.pl, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1535433,1,millenialsi--mile-pokolenie-bez-zludzen.read) 3. Biedna Polska. Ponad 16 mln Polaków żyje w niedostatku, newsweek.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.newsweek.pl/polska/bieda-w-polsceponad-16-mln-polakow-zyje-w-niedostatku-,artykuly,398913,1.html) 4. Zobacz ilu Polaków musi mieszkać z rodzicami, newsweek.pl, 2014, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.newsweek.pl/polska/wynajem-mieszkan-i-mieszkanie-z-rodzicami-zobacz-mape-na-newsweek-pl,artykuly,352104,1.html) 5. Gniazdownicy, Marta Mazuś, polityka.pl, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http:// www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1558917,1,pokolenie-doroslych-bobasow.read) 6. It’s Official: The Boomerang Kids Won’t Leave, Adam Davidson, nytimes.com, 2014, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.nytimes.com/2014/06/22/magazine/its-official-the-boomerang-kids-wont-leave.html?_r=0) 7. Bumerangi, maminsynki, pokolenie tysiąc złotych netto. “Nie tacy młodzi” coraz częściej mieszkają z rodzicami, Krzysztof Majdan, natemat.pl, 2013, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://natemat.pl/53757,bumerangi-maminsynki-pokolenie-tysiac-zlotych-netto-nie-tacy-mlodzi-coraz-czesciej-mieszkaja-z-rodzicami) 8. The Boomerang Generation, Kim Parker, pewsocialtrends.org, 2012, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.pewsocialtrends.org/2012/03/15/the-boomerang-generation/) 9. Pokolenie X, Y, Z. Czym się różnią i jak się komunikują?, Ada Chojnowska, 2014, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,44425,17056726,Pokolenie_X__Y__Z__Czym_sie_roznia_i_jak_sie_komunikuja_.html) 10. Sfrustrowany jak polski millenials. Młodzi Polacy spóźnili się na wyścig szczurów, Grzegorz Burtan, innpoland.pl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http:// innpoland.pl/129123,sfrustrowany-jak-polski-millenials-mlodzi-polacy-spoznili-sie-na-wyscig-szczurow)

102

Colivingi 1. The Millennial Commune, Ronda Kaysen, nytimes.com, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.nytimes.com/2015/08/02/realestate/the-millennial-commune.html) 2. Here’s Why Co-Living Could Be the Next Big Hospitality Trend, Deanna Ting, skift.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://skift.com/2016/06/06/ heres-why-co-living-could-be-the-next-big-hospitality-trend/) 3. Happy together. Why give up dorm life?, Lizzie Widdicombe, newyorker. com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.newyorker.com/magazine/2016/05/16/the-rise-of-the-co-living-startup) 4. Millennials want experiences not possessions, say co-living entrepreneurs, Jessica Mairs, dezeen.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www. dezeen.com/2016/04/05/co-living-shared-collective-accommodation-housing-millennials-trend-common-wework/) 5. Inside the weird world of co-living, Silicon Valley’s attempt to solve the housing crisis, Rowland MAnthorpe, wired.co.uk, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http:// www.wired.co.uk/article/coliving-housing-wework-pure-house) 6. “In the future we will all be homeless” says co-living entrepreneur, Jessica Mairs, dezeen.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.dezeen. com/2016/07/15/in-the-future-we-will-all-be-homeless-says-co-living-entrepreneur-the-collective-james-scott-housing/?li_source=LI&li_medium=bottom_block_1) 7. Co-living: the new urban housing?, clasof2020.nl, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://classof2020.nl/news/first-time-discussion-on-student-housingco-living-in-europe-at-the-class-conference-vienna/#sthash.77FKirPz.vR0etTpm. dpbs) 8. Space as a Service: Business Models that Change How We Live and Work, Lidja Grozdanic, archipreneur.com, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http:// www.archipreneur.com/space-as-a-service-business-models-that-change-howwe-live-and-work/) 9. The Sociology of Coliving: How WeLive Creates a “Third Place”, Zach Mortice, archdaily.com. 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://www.archdaily. com/795620/the-sociology-of-coliving-how-welive-creates-a-third-place) 10. Wanted: Manhattan Roommates and Space to Entertain, Joyce Cohen, nytimes.com, 2015, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (https://www.nytimes. com/2015/03/22/realestate/wanted-manhattan-roommates-and-space-to-entertain.html?_r=0) 11. Co-Living For New York’s Creative Innovators, Bryanne Robinson, popupcity. net, 2016, dostęp: 25 kwietnia 2017 r. (http://popupcity.net/co-living-for-newyorks-creative-innovators/) 12. Student-style accommodation for adults “is going to be the next market” says Naomi Cleaver, Marcus Fairs, dezeen.com, 2015 (https://www.dezeen. com/2015/09/11/student-style-accommodation-adults-next-market-london-uk-naomi-cleaver/)

103