BNA Architectenjaarboek 2019/2020

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2019/2020

www.architecten.nl

EeStairs realiseert nieuw Hoofdkantoor te Barneveld De nieuwbouw van EeStairs met een BREEAM-NL 5 sterren OUTSTANDING certiﬁcaat is een schoolvoorbeeld van architectuur waar passie, aanpak en duurzaamheid hand in hand gaan. Foto: Bronsvoort Blaak - Architecten bna - Klaas Tuin

adamasgroep Meander 901 6825 MH Arnhem

De toekomst creëer je zelf

+31 (0)26 446 12 22 info@adamasgroep.nl www.adamasgroep.nl

Adamasgroep stelt naast duurzaamheid een gezonde werkomgeving centraal. Onze integrale aanpak van omgevings-, functionele- en gezondheidseisen staat garant voor een optimaal concept en draagt bij aan een duurzamere leefomgeving. Het resultaat is een toekomstbestendig gebouw waar u trots op mag zijn. Uw passie wordt onze uitdaging. Adamasgroep ondersteunt betrokken opdrachtgevers bij BREEAM-, LEED- en WELL- certiﬁceringen. Ontwikkelt met u circulaire gebouwen, helpt u bij klimaatadaptief ontwerpen en bespreekt met u hoe de energietransitie te verwezenlijken. Wij stellen voor u het Integrale Programma van Eisen op en zorgen dat dit ook wordt gerealiseerd. Weet u waarop u moet letten? Onze commissioning staat garant voor het waarborgen van kwaliteit van de gebruikersinstallaties net als de kwaliteit van het bouwen. Nieuwsgierig, neem contact op of kom langs.

Volg ons op social media

adamasgroep

EXPERTS IN WATERDICHTING & ISOLATIE √ √ √ √

Bitumen is en blijft een duurzaam product Met houtvezels kun je op een natuurlijke manier isoleren Vloeibare waterdichting wordt steeds vaker ingezet in het verkeer Perfecte producten die voldoen aan de eisen van circulair bouwen

BITUMINEUZE WATERDICHTING

THERMISCHE ISOLATIE

HOUTVEZEL ISOLATIE

SYNTHETISCHE WATERDICHTING

VLOEIBARE WATERDICHTING

CONTACT

GEEUWKADE 21 8651 AA IJLST NEDERLAND TEL.: +31 (0)515-533 000 INFO@SOPREMA.NL WWW.SOPREMA.NL

Al sinds 1973 uw isolatiespecialist

EUROPEES MARKTLEIDER IN ISOLATIE

MEER DAN 45 JAAR ERVARING

BREED ASSORTIMENT; ALLES ONDER EEN DAK

Contact www.pluimers.nl Tel: 0548 516225

ARCHITECTEN 2019-2020

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019 • De winnaars, genomineerden en eervolle vermelding • Een overzicht van alle inzendingen per categorie

INFORMATIE VOOR OPDRACHTGEVERS • Meerwaarde van het werken met een architectenbureau • Specialiteiten van architecten, zoals circulaire architectuur & bouw • Alle BNA-leden op een rij

UW PARTNER IN HOSPITALITY

www.hafele.nl

VAN ENTREE TOT HOTELKAMER

Elektronische sluitsystemen

LED voor meubels

Meubel- en bouwbeslag

Kluizen en minibars

Voorwoord De Menselijke Maat, de mens als maat

VEEL ARCHITECTEN DENKEN BIJ ‘DE MENSELIJKE MAAT’ ONGETWIJFELD AAN DE VITRUVIUSMAN. DE MATEN VAN DE MENS DIE DOOR LEONARDO DA VINCI IN DE ICONISCHE TEKENING VAN DE MAN (!) MET GESPREIDE ARMEN WERD VEREEUWIGD. VOOR DE ARCHITECTUUR WORDT MENSELIJKE MAAT DE KOMENDE JAREN NOG VEEL BELANGRIJKER. MAAR DAN ANDERS. DE HUMANISERING VAN ONZE OMGEVING, ORGANISATIES EN SAMENLEVING MOET HAND IN HAND GAAN MET DE POLITIEKE, MAATSCHAPPELIJKE, ECOLOGISCHE EN TECHNOLOGISCHE TRANSITIES. De BNA heeft met scenario’s en projecten de afgelopen jaren sterk ingezet op het belang van technologische ontwikkeling voor de branche. Veel was gericht op de impact van technologische ontwikkeling voor de branche: hoe werken we op bureaus, hoe werken we samen en – tamelijk cruciaal – wat wil de klant of opdrachtgever in de toekomst? Tech heeft denkelijk een enorme impact op mens en samenleving, dus ook op onze ruimte. De roep om ‘menselijke maat’ is geen toeval. Juist nu de wereld bijna onnavolgbaar doordendert met individualisering en popularisering en tweedeling, is het zaak om ook onze omgeving weer humaan te maken. Dat vraagt een dienstbare architectuur die individuele verlangens en collectieve waarden en verbanden ondersteunt. En daarmee de aarde leefbaar houdt en maakt. De tech-omgeving van de toekomst moet ook een omgeving van mensen worden, waarin menselijke waarden en idealen tot bloei kunnen komen. Van een op computeronderwijs gebaseerde basisschool tot een hoofdkantoor van een techgigant. Het aardige is dat in de oogst van het BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019 al iets van deze ontwikkeling doorsijpelt. Van een winnaar die mensen als reizigers moet begeleiden en verbinden – de Noord-Zuidlijn van Amsterdam – tot de publieksprijs van de Lochal in Tilburg: bij uitstek interventies in de ruimte die de menselijke maat in zich dragen. De Lochal die nù al een super ontmoetingsplaats geworden is, met die fraaie zittrap, een meubel dat groots uitnodigt tot lezen, studeren, chillen en ontmoeten. Ontmoeting staat centraal. Sowieso is het tekenend dat de Beste Gebouw-categorie Leefbaarheid & Sociale Cohesie is uitgegroeid tot een

zeer populaire categorie voor opdrachtgevers en architectenbureaus. Omdat architectuur juist nu meer over menselijke maat kan gaan, vinden wij het als BNA ook belangrijk om tussen de mensen te staan, niet ernaast of erboven. We moeten leren van de manier waarop architecten werden weggezet bij het drama van de renovatie van Het Binnenhof. Er is nog een wereld te winnen en veel beeldvorming op zijn minst te nuanceren. Wakker Nederland zou deze branche niet zo makkelijk moeten kunnen afserveren als ‘elite’. De architect is aan zet, moet juist de dialoog aangaan vanuit een open houding. De verdere humanisering, het opnieuw agenderen van de menselijke maat is een geweldige uitdaging voor onze samenleving en voor architecten. Me dunkt dat we met elkaar gaan genieten van de komende edities van het Beste gebouw waarin dit alleen maar duidelijker wordt. Met dank aan gebruiker, opdrachtgever en een weerbare samenleving. De Vitruviusman mag een mens van vlees en bloed worden. Tussen heel veel andere mensen. Fred Schoorl directeur BNA

INNOVATIEF LIFTDESIGN

Grunbach biedt een veelzijdig en vooruitstrevend aanbod op het gebied van liften.

ONZE PRODUCTEN

Wij leveren innovatieve producten van de hoogst haalbare kwaliteit met oog voor design,

• Personenliften

detail en duurzaamheid. Onze liften voldoen altijd aan de laatste trends op het gebied

• Woonhuisliften

van veiligheid, comfort, energiebesparing en efﬁciency. Naast het leveren van een

• Goederenliften

perfect product hechten wij grote waarde aan een prettig en persoonlijk klantencontact.

• Invalidenliften

GRUNBACH LIFTEN Wiekenweg 50a, 3815KL Amersfoort, T 033 888 5510, info@grunbach.com WWW.GRUNBACH.COM

A C C E S S I B I L I T Y T O A H I G H E R L E V E L

Inhoud 1

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019 Winnaar

Volkskrant Publieksprijs

Genomineerden BNA Beste Gebouw van het Jaar bekend Categoriewinnaars Genomineerden

Eervolle Vermelding

Fotoverslag prijsuitreiking

Inzendingen Particuliere Woonbeleving Inzendingen Identiteit & Icoonwaarde Inzendingen Stimulerende Omgevingen

80 96 110

Inzendingen Leefbaarheid & Sociale Cohesie 2

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU Meerwaarde van de architect Erkende BNA-bureaus

139

140

141

Particuliere Opdrachtgever Architectenwinkel

124

144

146

Zelf bouwen, met een architect De voorfase 148 Het ontwerpen bouwproces

147

149

Samen werken aan waarde

151

Opinie

164 Tijs Croon - Wat als Google onze stad gaat ontwikkelen? Saartje van der Made - Architectuur met toekomst 166 Archibot - Hedwig Heinsman 168 Archinet - Pieter Stoutjesdijk 170

Architectenselecties

178

Algemene voorwaarden 3

164

179

Technologische innovaties 187 Jessica van der Schalk - De toekomst van architectuur in een digitaal tijdperk Lennaert van Cappelleveen - Parametrisch ontwerpen is de toekomst van ons vak 192 Do Janne Vermeulen - Smart Cities: wat is de vraag? 194

191

TO G E T H E R FO R B E T T E R

Inhoud 4

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW 201 Cees de Geus - In transitie naar circulaire economie spelen architecten sleutelrol Ronald Olthof - Hoge circulaire ambities vragen tijd en flexibiliteit 204 Petran van Heel - Nieuwe grondstof voor de bank 206 GEBOUWD GELUK 217 Katja van Roosmalen â&#x20AC;&#x201C; Is comfort te meten? 218 Noordelijk architectencollectief aan de slag in Gronings aardbevingsdorp Jord den Hollander - Hoe bouw je aan geluk? 220

TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING 231 Interview - De nieuwe huiskamer van Tilburg 232 Joost Ector - Architectuur van bijna niets 234

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS 241 Hulp bij geschillen 242 Archy, de nieuwe architectenzoekmachine BNA Onderzoek 244

CONTACT MET DE BNA

ARCHITECTENBUREAUS BNA

202

219

243

255

265

Vind een architect

266 Alfabetische ledenlijst 266 BNA-bureaus per provincie 274

adverteerdersindex

colofon

318

321

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

AANHAKEN BIJ DE COULEUR LOCALE MET EEN STEEN MET SMOEL RODRUZA

Fotografie: Thea van den Heuvel DAPh

Architectenbureaus Bedaux de Brouwer en KAW werkten gezamenlijk aan de herbouw van ruim 100 sociale huurwoningen in de Tilburgse woonwijk Rosmolen. Pieter Bedaux vertelt hoe zij woonplezier en ruimte terugbrachten in de wijk. Rosmolen was een typische volkswijk, met kleine woningen, smalle straatjes en weinig groen. De 240 bestaande woningen waren zodanig verouderd dat renovatie geen optie was. Alle woningen werden gesloopt, er kwamen 114 sociale huurwoningen en 45 koopwoningen voor terug.

| VERSLETEN VOLKSWIJK WORDT WEER PRETTIGE LEEFOMGEVING De opdrachtgevers, twee Tilburgse woningcorporaties, benaderden KAW en Bedaux de Brouwer om hun visie op plan Rosmolen te presenteren. Pieter Bedaux: “Er lag al een plan van De Zwarte Hond om de bestaande wijk volledig te herstructureren. Wij hebben onze pitch gedaan, KAW ook, en direct bleek dat wij elkaar heel goed zouden aanvullen. KAW blinkt uit in het laten participeren van bewoners, een belangrijk uitgangspunt bij dit plan. Wij scoorden hoog met onze visie op architectuur. Beide

aspecten vonden de opdrachtgevers zeer waardevol. Ze vroegen ons om samen op te trekken in dit project en dat hebben we met veel plezier - en een mooi eindresultaat! - gedaan. Ik ken Mathieu Kastelijn van KAW goed uit onze studieperiode. We zijn met onze teams letterlijk samen in de wijk gaan zitten, in een van de bestaande woningen. Van daaruit hebben we de hele operatie georganiseerd.”

| ONTWERPEN SAMEN MET DE BEWONERS “De toekomstige bewoners zijn nauw betrokken bij het ontwerp van de 114 sociale huurwoningen. Door

Rodruza is fabrikant van hoogwaardige architectonische keramische gevelstenen. De ‘living bricks’ laten elke gevel tot leven komen. www.rodruza.nl

middel van onder meer workshops hebben we hun wensen en ideeën geïnventariseerd en omgezet in concrete plannen. Uit al die wensen is een variëteit aan woningtypes gekomen, in een Amsterdamse school-achtige setting. We hebben de straten als geheel vormgegeven, over elke hoek nagedacht en op een ambachtelijke manier ontworpen. We wilden interessante plekken creëren en het gevoel van de volksbuurt terugbrengen. Met het grote verschil dat we veel meer ruimte, lucht en groen hebben toegevoegd. Voor de woningen zelf hebben we ons laten inspireren door de stijl van de woningen die er vroeger stonden; we hebben voortgeborduurd op de traditie van de wijk. Bijvoorbeeld met de diep terugliggende voordeuren, wat maakt dat je net even een lekker plekje hebt om buiten een praatje te maken. Maar ook met de Delftse stoepen, de grote ramen en bijzonder metselwerk, gebaseerd op bestaande patronen in de wijk.”

| VEEL VERSCHILLENDE WONINGTYES, MAAR EENHEID IN DE WIJK

samen met baksteenfabrikant Rodruza net een aantal andere projecten gedaan. Het cultureel centrum in Hilvarenbeek stond nog vers op mijn netvlies. De mooie diepe tonen van de stenen waren me bijgebleven, het genuanceerde palet. En ook de betaalbaarheid. Ik was heel enthousiast over de rood-oranje steen in jarendertigstijl met een Amsterdamse Schooluitstraling. Dat zochten we, maar niet te letterlijk. We wilden graag een eigenzinnige, niet te brave steen. Eén met een eigen smoel, die zou aanhaken bij de couleur locale van de wijk. De steen die we hebben gekozen doet dat perfect.”

Betrokken partners – Opdrachtgevers: Woningcorporaties WonenBreburg en Tiwos – Stedenbouwkundig plan: De Zwarte Hond – Architecten: KAW en Bedaux de Brouwer – Bouwers: Hurks Bouw en Janssen en de Jong Bouw – De bewoners

| ALLE EGO’S OPZIJ “Ik denk dat we erin geslaagd zijn om met beproefde middelen en elementen die duidelijk afkomstig zijn uit een traditie, iets te maken dat vernieuwend en verfrissend is.

Bedaux de Brouwer architecten werd in 1937 opgericht. De architectuur van het bureau laat zich omschrijven als een mild, tijdloos modernisme, met oog voor mens en omgeving. Het bureau richt zich op particuliere en projectmatige woningbouw, binnenstedelijke opgaves, transformaties en bijzondere architectuur. www.bedauxdebrouwer.nl KAW ontstond begin jaren 70 in Groningen, als de Koöperatieve Architecten Werkplaats. Inmiddels werkt KAW vanuit Groningen, Rotterdam en Eindhoven aan innovatieve projecten in Nederland en daarbuiten. Uitgangspunt is altijd het woon- en leefgeluk van mensen. www.kaw.nl

Rosmolen is een hele prettige wijk geworden waar een enorme keur aan individuele woonwensen verenigd is in een samenhangend totaalbeeld. Het belang van de bewoners heeft altijd voorop gestaan en zo moet het ook zijn. Alle betrokken partijen hebben hun ego’s opzij gezet en zo zijn er bijzondere dingen ontstaan.” Plan Rosmolen werd in oktober 2018 opgeleverd. Fotografie: Thea van den Heuvel DAPh

“Ondanks alle verschillende woningtypes, vonden we het belangrijk dat er eenheid kwam in de wijk. We hebben daarom strak vastgehouden aan een aantal hoofdingrediënten: witte kozijnen, donkere dakpannen en rood-oranje baksteen. Bedaux de Brouwer heeft een lange traditie met het werken met baksteen, het is een heel belangrijk materiaal voor onze architectuur. We hadden

Gevelconfigurator: breng je ontwerp tot leven Ervaren hoe de juiste steen jouw ontwerp tot leven brengt? Met de Rodruza Gevelconfigurator kun je je ideale gevel samenstellen en uitwerken tot een fotorealistisch ontwerp, inclusief alle technische data. www.rodruza.nl/nl/ ontwerp-uw-ideale-gevel/

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

BIJZONDERE OPLOSSINGEN DIE PASSEN BINNEN HET ARCHITECTONISCHE ONTWERP COLT INTERNATIONAL

Colt International verzorgde de volledige brandveiligheid op het gebied van ventilatie voor de NoordZuidlijn. Vanwege de bouwkundige beperkingen moesten er bijzondere oplossingen bedacht worden. Bij de trappenhuizen en nooduitgangen was een connectie met de buitenlucht niet altijd mogelijk. Colt bedacht hiervoor een innovatieve oplossing. “Heel specifiek. Eigenlijk kan het niet binnen de bestaande regels. Hiervoor hebben we het systeem gesimuleerd op de computer. Daarna een praktijktest gedaan en vervolgens de installatie geïnstalleerd en certificeringswaardig opgeleverd.”

| ONTWERP IN STAND HOUDEN “Ontwerp in stand houden en maatwerkoplossingen bedenken is de kracht van Colt,” zegt Erik Peeters, Commercieel Manager van Colt International. Zoals voor het glasdak van Den Haag CS. “De architect wilde een ventilatiesysteem dat opent als een tulp. Hiervoor ontwikkelden we een speciaal systeem met een soort ‘wybertjes’ die samen een tulp vormen.” Ook voor het stationsdak in Utrecht maakte Colt een speciale oplossing. “Wij kunnen de architect helpen als hij iets bedenkt dat eigenlijk niet past binnen de bestaande rekenregels en toch zijn ontwerp in stand wil houden.”

Colt heeft alle disciplines in huis op het gebied van rookbeheersingssystemen. Colt is aanwezig in meer dan veertig landen en heeft onder meer in Nederland een productiefaciliteit. “Maatwerkoplossingen bedenken, ontwerpen, testen en certificeren zorgt voor een langere doorlooptijd. Daarom is het belangrijk dat de architect vroeg in het ontwerpproces contact zoekt om de mogelijkheden te bespreken.” Meer info via: www.coltinfo.nl

Voor elk project een duurzame oplossing CARLISLE® CM Europe biedt met onze merken duurzame EPDM en butyl afdichtingen voor daken en gevels. Maatgerichte service en ontwerpvrĳheid: Individueel technisch advies en projectbegeleiding. Uw EPDM kennispartner van ontwerp tot realisatie.

Atrium Zuidas © Ossip

Triodos Bank III- © RAU

WWW.CCM-EUROPE.COM

Depot Boymans van Beuningen “De Bloempot” - © Architectenbureau MVRD

AstraZeneca - © Herzog & de Meuron

Axess Lift Solutions voor uw comfort! Toonaangevend in liftontwikkeling, ontwerp, kwaliteit & techniek

U zoekt een standaard of op maat gemaakte lift, ĂŠĂŠn die ontworpen is met de laatste technieken, innovatief is en voldoet aan alle eisen en wettelijke normen? Axess maakt deze liften. 20 jaar geleden startte ons bedrijf en sinds die tijd plaatsten we meer dan 5000 liften in Nederland voor particulieren en bedrijven.

Axess verzorgt voor u de montage en het onderhoud van uw liftinstallatie door onze RSJHOHLGHÂŠYDNPHQVHQ ÂŠGLHÂŠ9&$ĂľJHFHUWLÂ˝FHHUGÂŠ zijn. Ons service team staat 24 uur per dag en 7 dagen in de week voor u klaar! Axess werkt samen met BouwConnect.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Axess B.V., Vredeweg 7, 1505 HH Zaandam, Nederland T +31 (0)342 - 426 000, E info@axessliften.nl, www.axessliften.nl

VOOR Ã&#x2030;LK PROJECT EEN OPLOSSING

DOEKZONWERING

STRUCTURELE ZONWERING

INTENSIEVE VENTILATIE

SCHUIF-EN VOUWPANELEN

We inspire at www.duco.eu

Huisautomatisering voor elke woning, op elk moment Nieuwbouw of verbouwing? Met Niko Home Control kan voor elk project en elk budget een oplossing gemaakt worden met huisautomatisering. Dankzij het installatiegemak, ongeacht het type bekabeling, is Niko Home Control ook voor u dĂŠ oplossing om een huis slim te maken. Zo biedt het systeem veel nieuwe mogelijkheden op het gebied van FRPIRUW YHLOLJKHLG HQ HQHUJLH HIĂ&#x20AC;FLsQWLH. En door het tijdloze design past het naadloos in elk interieur. Bovendien kan Niko Home Control gekoppeld worden aan systemen van partnermerken zoals Sonos, Bose, Renson, VELUX, Duco en Vaillant. Niko Home Control is vanaf de 2e helft van 2019 ook geschikt voor traditionele bekabeling.

PA-451-03

www.niko.eu/nikohomecontrol

De Mar faciliteert architecten met kennis over duurzaamheid en circulariteit Houtskeletbouw specialist De Mar deelt haar kennis graag in de markt. Innovatieve kennis over HSB Casco en dakelementen voor de woningbouw. Wij zijn vooruitstrevend en kartrekker in de ontwikkelingen van duurzaamheid en circulariteit in de HSB woningmarkt. Het verkoopteam van De Mar denkt met je mee en werkt nauw samen met jou als architect, maar ook met bouwaannemers en andere voorschrijvende partijen. Hierdoor heeft De Mar zicht op het gehele nieuwbouwpalet. Door goed te voelen in de markt kan het team van De Mar voor jou precies die juiste sparring partner zijn. Door onze brede constructieve kennis in de houtskeletbouw en pro-actieve aanpak hebben we HFKW LHWV H[WUDÂˇV WH ELHGHQ :LM NRPHQ VQHO WR WKH point met de juiste opties, waardoor we vaak veel tijdswinst boeken en de kosten in verhouding tot de

gewenste kwaliteit van de eindklant goed in de gaten houden. De Mar is gevestigd in Grou. Kom je langs voor een korte rondleiding in de fabriek? Kijk op: www.demar.nl/contact voor onze gegevens. Ons verkoopteam maakt graag kennis met jou. Telefoonnummer: 0566-624 001.

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE PERFECTE LOOK EN FEEL VAN DE GEVEL MET DUURZAAM GEPRODUCEERDE MORTEL VAN MEGAMIX MEGAMIX

MegaMix is er voor architecten. Als mortelspecialist weten wij hoe belangrijk het is voor u als architect om altijd te streven naar de perfecte uitstraling van een gebouw. MegaMix biedt met haar producten oneindig veel mogelijkheden voor uw ontwerp.

Hoe mooi een gevel is hangt af van de stenen, de metselmortel, de voegmortel, de techniek en de omgeving. Natuurlijk is de hechting tussen mortel en steen essentieel maar ook het metselverband geeft sterkte, stabiliteit en duurzaamheid.

| WAT GEEFT HET BESTE BEELD? MegaMix adviseert architecten over welk type mortel het beste past bij een gevelsteen. In samenwerking met de verwerker kan MegaMix ervoor zorgen dat het gewenste beeld gerealiseerd kan worden.

‘MegaMix staat al meer dan 35 jaar voor duurzaamheid en kwaliteit!’ 16

| EINDELOOS ONTWERPEN MET ONZE KLEUREN Naast onze 10 standaard kleuren geeft de MegaMix kleurenwaaier een goede indicatie van alle mogelijke kleuren, waarmee u eindeloos kunt combineren in uw ontwerp. Zit de juiste kleur er niet bij, dan levert dat geen probleem op. MegaMix kan elke gewenste kleur produceren. Wij helpen u graag verder met uw specifieke kleur. Wilt u onze kleurenwaaier ontvangen? Vraag deze aan via www.megamix.nl

| LICHTVAL EN VOEGDIEPTE: HOE WIJ U ALS ARCHITECT VERDER HELPEN! Wilt u nog een stapje verder? Bestel dan de MegaMix Monster Box voor architecten. Met de MegaMix Monster Box kunt u de 10 standaard kleuren vanuit uw bureaustoel zien en ervaren. Met eigen ogen kunt u zien hoe het monsterstrookje voegmortel tussen de door u gekozen stenen eruit ziet. Zo kunt u verschillende “mortel-steen” combinaties visueel beoordelen. Bovendien kunt u van de verschillende voegdieptes de lichtinval en schaduw bekijken. Uit ervaring weten wij dat het voor architecten goed werkt door het product fysiek in de hand te hebben om een optimaal beeld te krijgen. Heeft u interesse in de Monster Box? Vraag deze aan via www. megamix.nl

| MAAR LIEFST 60% CO2 REDUCTIE MET DUURZAAM GEPRODUCEERDE MORTEL

voor het 2-kamer systeem kiest. Het voordeel van deze productiewijze is dat het zand niet gedroogd hoeft te worden hetgeen een besparing van 175 kuub aardgas per silo oplevert en ook de kwaliteit ten goede komt. Daarnaast is er door onze landelijke spreiding altijd een MegaMix leverancier bij uw project in de buurt, zodat de transporttijden van en naar de bouwplaats kort en aanzienlijk minder milieubelastend zijn. Alle mortels voldoen aan de geldende normen en eisen. De prijzen van MegaMix zijn zonder meer concurrerend. MegaMix speelt in op de steeds veranderende vraag uit de markt, waardoor onze mortels steeds voor het beste eindresultaat blijven zorgen. Wilt u meer weten? Bezoek dan onze website (en vraag de kleurenwaaier en/of Monster Box aan!) www.megamix.nl

Voor architecten die de CO2footprint willen reduceren op hun bouwproject of gevel heeft MegaMix de beste oplossing; onze silo’s met het duurzame 2-kamersysteem zorgen namelijk voor een CO2 reductie van maar liefst 60%. Megamix is de enige Nederlandse mortelleverancier die overtuigend

Hotel Ottilia, Kopenhagen (collectie CRAFT)

KRACHTIGE AUTHENTICITEIT Het luxe boetiekhotel Ottilia, geopend in 2019, bevindt zich in het ensemble van de voormalige brouwerij Carlsberg in de gelijknamige wijk van Kopenhagen. De badkamers van de meer dan 150 hotelkamers zijn uitgerust met de CRAFT-collectie van AGROB BUCHTAL: de bijzondere sfeer van dit architectonische icoon wordt onderstreept door de hoogstaande industriĂŤle stijl en de krachtige authenticiteit van CRAFT, die wordt gecreĂŤerd door het natuurlijke vuurspel in de traditionele tunneloven.

Â®

TIMELESS

Glazen douchewanden die mooi blijven Meer info? www.saint-gobain-building-glass.nl glassinfo.nl@saint-gobain.com NU

JAAR

GARANTIE TEGEN CORROSIE

LATER

BNA

â&#x20AC;&#x2122;19

BESTE GEBOUW VAN HET BESTE GEBOUW JAAR 2019

114 Inzendingen 31 inzendingen Particuliere Woonbeleving 27 inzendingen Identiteit & Icoonwaarde 30 inzendingen Stimulerende Omgevingen 26 inzendingen Leefbaarheid & Sociale Cohesie

9 Nominaties 4 Categoriewinnaars 1 Eervolle Vermelding 1 Volkskrant Publieksprijs 1 BNA Beste Gebouw van het Jaar Om het maatschappelijke component van deze competitie te onderstrepen, zijn de inzendingen - net als in voorgaande jaren - ondergebracht in vier categorieën: Identiteit & Icoonwaarde, Particuliere Woonbeleving, Stimulerende Omgevingen en Leefbaarheid & Sociale Cohesie. De inzendingen zijn op drie onderdelen beoordeeld: de score binnen de categorie; architectonische criteria (stedenbouwkundige inpassing, conceptuele kracht, consistente uitwerking, materialisatie en detaillering) en de samenwerking tussen architect en opdrachtgever in relatie tot de opgave (proces, planning, omgang met budget, communicatie). De jury heeft dit jaar ook gekeken naar toegankelijkheid: gebouwen waar zowel mensen zonder als met een beperking niet alleen barrièrevrij

kunnen binnenkomen, maar waar de gebruiker, bewoner en bezoeker al die activiteiten kan doen waarvoor het gebouw is ontworpen.

MEERWAARDE VOOR MENS EN MAATSCHAPPIJ Per categorie kon de jury maximaal drie projecten nomineren, waarvan één categoriewinnaar. Daarnaast bestond de mogelijkheid om maximaal drie projecten een eervolle vermelding toe te kennen. Uit de genomineerde inzendingen is tot slot het BNA Beste Gebouw van het Jaar gekozen. Laat je inspireren door de presentatie van de bekroonde projecten op de volgende pagina’s. Daarna volgen alle inzendingen per categorie. Meer over de inzendingen, beeldmateriaal en documentatie vindt u op gebouwvanhetjaar.nl

Het bleef spannend tot de eindstreep, maar over de keuze voor de winnaar was de jury het unaniem eens 22

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

De Jurering Strijd tussen Davids en Goliaths Bron: Juryrapport BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019 DE BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VERKIEZING 2019 WAS EEN STRIJD TUSSEN DAVIDS EN GOLIATHS. AAN DE ENE KANT WAS HET EEN JAAR VAN GROTE PROJECTEN ZOALS DE AMSTERDAMSE ‘GRANDE ARCHE’ DE PONTSTEIGER, HET ERASMUS MEDISCH CENTRUM ROTTERDAM – HET GROOTSTE ZIEKENHUIS VAN NEDERLAND – EN DE NOORD-ZUIDLIJN WAARAAN RUIM 25 JAAR GEWERKT IS. AAN DE ANDERE KANT WAREN ER DE ARCHITECTONISCHE PARELTJES, MEER BESCHEIDEN VAN FORMAAT MAAR MET EEN GROTE ZEGGINGSKRACHT: DE ‘ORIGAMI-SCHUUR’ IN HOLLANDSCHE RADING, DE TOT BIBLIOTHEEK VERBOUWDE LOCOMOTIEFHAL IN TILBURG EN HET AMSTERDAMSE HOTEL JAKARTA MET ZIJN PARADIJSELIJKE SUBTROPISCHE BINNENTUIN. DE VAKJURY ONDER LEIDING VAN JOURNALIST JORT KELDER KON KIEZEN UIT HONDERDVEERTIEN INZENDINGEN VIER MEER DAN VORIG JAAR - EN KWAM UITEINDELIJK TOT NEGEN NOMINATIES.

RUIMTE: HÉT ONDERWERP Deze veertiende editie vond plaats aan de vooravond van de provinciale verkiezingen, waarbij ruimte een belangrijk, zo niet hét onderwerp was. Waar gaan we de huizen waar steden momenteel om zitten te springen bouwen: verdichten we de bestaande stad verder of gaan we toch ook in het buitengebied bouwen? Hoe kunnen we mobiliteit, hoogbouw en openbare ruimte inzetten om de steeds vollere steden bereikbaar en leefbaar houden? Hoe kunnen we ruimtelijke ingrepen die het klimaatakkoord met zich meebrengt – de bouw van windmolenparken en zonneweiden, de verduurzaming van woningen, die ‘van het gas af’ moeten – realiseren en de kosten daarvoor eerlijk verdelen? Het zijn vragen die duidelijk maken dat architectuur een vak is dat iedereen aan gaat, en misschien wel meer dan ooit nodig is om de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland te sturen en beteugelen. Een architectuurprijs kan dit alles natuurlijk niet oplossen, maar wel een bijdrage leveren aan oplossingen, door voorbeelden te tonen waarmee een stap in de goede richting wordt gezet, en het debat over architectuur aan te moedigen, denkt de jury. Duidelijk is dan ook dat het winnende gebouw meer BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

teweeg moet brengen dan het wauw-effect. Verrast worden, daar begint het weliswaar mee; biedt het gebouw een prikkelend beeld of een spannende ervaring, omvat het een waardevolle innovatie of laat het ons op een nieuwe manier kijken? Maar de jury hoopt dat de projecten die met deze prijs onder de aandacht worden gebracht ook een nieuwe kwalitatieve standaard kunnen vormen voor alledaagse architectuur: de miljoenen nieuwe huizen die nodig zijn, de naoorlogse wijken die wachten op renovatie.

ECHO VAN DE CRISIS Terwijl er op dit moment lustig gebouwd wordt en de jury vooruit kijkt naar toekomstige opgaven, zie je in de architectonische oogst van 2019 nog steeds de sporen van de economische crisis die in 2008 toesloeg; een bouwproject duurt immers gemiddeld zo’n zeven jaar. Na een periode waarin de bomen tot in de hemel groeiden, er gebouwd werd voor speculatie en er veel animo was voor spektakelarchitectuur stortte de vastgoedmarkt in. Een tijd van bezinning volgde, waarbij de aandacht werd verlegd naar de maatschappelijke meerwaarde van architectuur. Zo heeft de afgelopen jaren een verschuiving plaats gevonden van nieuwbouw naar transformatie en hergebruik van leegstaande panden en terreinen, wat de basis is voor de circulaire economie die Nederland nastreeft.

JURYLEDEN De veertiende editie kent zes deskundige juryleden uit het vak en de samenleving. Jort Kelder journalist, columnist, televisiepresentator en veelgevraagd moderator was bij deze editie de juryvoorzitter. De jury bestond daarnaast uit Jeroen van Schooten (Team V Architectuur), Bianca Seekles (ERA Contour BV), Ferdi Licher (directeur Bouwen en Energie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijk-relaties), Renske van der Stoep (ROFFAA) en Chantal Schoenmakers (design- en architectuurstudio IWT). Saint-Gobain Building Glass is hoofdsponsor van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019. Co-sponsoren zijn VMRG keurmerk, Reynaers aluminium, Kingspan Geïsoleerde Panelen, Forbo Flooring en Wienerberger. Voor deze editie is de Volkskrant mediapartner. 23

WINNAAR BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019 NOORD-ZUIDLIJN, AMSTERDAM Architect Benthem Crouwel Architects Opdrachtgever Gemeente Amsterdam Metro en Tram Bouwperiode 2003-2018 Fotograaf Jannes Linders

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

â&#x20AC;&#x153;

De vastberadenheid die spreekt uit dit project is een voorbeeld voor opdrachtgevers en architecten

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT De Noord-Zuidlijn is meer dan een metroverbinding langs zeven magnifieke metrohaltes. Met de realisatie van dit project staan Noorderlingen voortaan in tien minuten op de Albert Cuyp, en is de ‘sprong naar Noord’ definitief. Het is een ondergronds museum, met zeven in de architectuur geïntegreerde kunstwerken. En het is een pioniersproject op het gebied van boortechniek, waarbij onder de funderingen van het historische centrum door geboord werd, zodat de bovengrondse stad ongeschonden bleef. Benthem Crouwel ontwierp de metrolijn als een verlengstuk van de openbare ruimte. In de stoep zijn simpelweg gaten ‘geknipt’, waardoor je met de roltrap of lift naar beneden afdaalt - tot wel 25 meter onder de grond. De stations zijn gebouwd met dezelfde materialen, maar hebben elke een andere vorm, afhankelijk van de benodigde draagconstructie en de plek, waarop de – in de architectuur 26

geïntegreerde - kunstwerken zijn afgestemd. ‘Ongelooflijk knap en met aandacht gemaakt’, vindt de jury, ‘zeker als je bedenkt onder welke maatschappelijke druk dit project tot stand kwam.’ De vanzelfsprekende verbinding tussen onder- en bovenwereld, het ‘luxe’ straatgevoel, de heldere verlichting, de kunst: het klopt op elk niveau, en aan elk hoekje is gedacht. De strikte eis was dat de Noord-Zuidlijn ‘niets zou veranderen’, de architecten hebben de kans evenwel aangegrepen om de stad te verbeteren. Zo zijn bij centraal station de ingangen van de Oostlijn en de Noord-Zuidlijn gekoppeld, en verdween de bunker met het commandocentrum van de Oostlijn op het voorplein, dat vervolgens is opgeschoond. De doorgaande autoweg en het busstation zijn naar de IJ-zijde van het station verplaatst, dat een nieuw front kreeg aan het water. Prachtige ruimtes waarvan iedereen nu kan genieten. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Liefdesverklaring aan materiaal en detail

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Een sieraad voor elk gebouw De ene connectie is de andere niet. De pure schoonheid van elke infrastructuur, elk gebouw en elk datacenter komt van binnenuit. Zeker ondergronds wil je dat verbindingen presteren. Dat de BNA de Noord-Zuidlijn tot ‘Beste Gebouw van het Jaar 2019’ kroont, dragen wij met gepaste trots. Ook op zoek naar hoogwaardige én betaalbare bekabelingsoplossingen? Open dan nieuwe deuren bij www.cableconceptscenter.nl/bna

prachtig project om aan mee te mogen werken

inbraakwering | kogelwering | explosiewering | brandwering

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

IN HET OOG SPRINGENDE LUCHTKANALEN VERSTERKEN HET DESIGN VINK SYSTEMEN

Gecombineerd ovaal toevoer en RWA kanaal op station De Pijp.

Luchtkanalensystemen verdwijnen doorgaans achter het plafond. “Dat is jammer, want wij kunnen hele mooie dingen maken van wat normaliter slechts als ‘techniek’

wordt ervaren”, zegt directeur Peter Alberts van Vink Systemen. “De architect van de NoordZuidlijn, Benthem Crouwel, gaf aan dat standaard luchtkanalen – recht, of rond – afbreuk zouden doen aan de beoogde beeldkwaliteit van metrostation De Pijp. Hierop bedachten wij een ovaal kanaal dat het rookwarmteafvoerkanaal (RWA) en het luchttoevoerkanaal combineert.” Het systeem is drieënhalve meter breed, anderhalve meter hoog en loopt bij beide perrons over 80 meter parallel boven het spoor. “Het is een in het oog springende en unieke oplossing geworden die voor de dagelijkse gebruikers goed zichtbaar is.”

| INSPELEN OP KLANTVRAAG

Aanzuigschoorsteen op maaiveld niveau geleverd en geplaats door Vink Systemen

Vink Systemen ontwerpt, produceert en installeert complete luchtkanalen systemen en luchttechnische componenten zoals schoorstenen en dakkappen. Voor het efficiënt en

veilig installeren van de beide ovale luchtkanalen op station De Pijp bedacht Vink Systemen een innovatief systeem. Via een aan het plafond bevestigde geleiderail is het complete systeem vanaf één punt op zijn plek boven het spoor geschoven. “De esthetische en technische kant van het systeem voor station De Pijp laten zien dat wij flexibel kunnen inspelen op de klantvraag. Onze engineers bedenken het en onze eigen productiefaciliteit maakt het.”

Over Vink Systemen Vink Systemen viert volgend jaar het vijftigjarige jubileum. De iconische schoorstenen van het datacentrum AMS07 in Middenmeer, te zien vanaf de A7, zijn ook van de hand van de marktleider. www.vinksystemen.nl

VISSER & SMIT BOUW Trotse bouwer van het beste gebouw 2019

WINNAAR VOLKSKRANT PUBLIEKSPRIJS LOCHAL, TILBURG Architect Civic Architects, Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside / Petra Blaisse Opdrachtgever Gemeente Tilburg Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf Stijn Bollaert

â&#x20AC;&#x153;

Mooie balans tussen bestaand en nieuw

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT Met de opkomst van internet leek het gedaan met de bibliotheek; wie had er nog een papieren boek nodig? Maar de moderne bibliotheek is zo veel meer dan een bewaarplaats voor boeken, dat bewijst de Tilburgse LocHal, de voormalige locomotiefhal die is getransformeerd tot een bruisende ‘stadscampus’ met de bibliotheek, de kunstuitleen, werkplekken, expositieruimte en stadscafé, en vanaf de opening door de bewoners is omarmd. Het gebouw uit 1932 - een industriële kathedraal van draadglas en staal - stond er al, maar was bijna gesloopt voor nieuwbouwplannen, die uiteindelijk sneuvelden door de economische crisis. Daarop besloot de gemeente om het gebouw te herontwikkelen, waarbij het idee was om de nieuwe functies in geklimatiseerde dozen te plaatsen. Civic Architects, Braaksma & Roos en Inside Outside 34

kwamen met een slim alternatief: houd de prachtige ruimte open, en benader deze als een overdekt plein in de sfeer van het Piazza di Spagna in Rome. De jury is onder de indruk van de ruimtelijke analyse en de gedane ingrepen waarmee ‘een mooie balans tussen bestaand en nieuw’ is gecreëerd. Mooi ook hoe de ruimte met blauwstalen kolommen is opgedeeld, en met groenbakken een hangende tuin is gemaakt. De traptribune met verblijfs- en studeerplekken en de beweegbare wanden in de vorm van zes enorme gordijnen (ontwikkeld met het Tilburgse Textiellab) noemt de jury ‘briljante vondsten’, de inrichting steekt daarbij wat flets af. De LocHal is een gebouw vol verrassingen: een hangout voor zzp-ers, een décor om koffie te drinken, een forum voor debatten. Een toffe plek die op allerlei manieren aantrekkelijk is en wellicht de interesse in boeken opnieuw aanwakkert. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Een gebouw als een bruisende stadscampus

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

MARKT VISIE STALEN VLIESGEVELS GEVEN MEERWAARDE AAN ‘DE NIEUWE HUISKAMER VAN TILBURG’ KLOECKNER METALS ODS - JANSEN

DE LEVERANCIER

Vliesgevels van staal staan bovenaan als het gaat om esthetiek en duurzaamheid. Dat zie je terug in veel topontwerpen, zegt Ron Jacobs van Kloeckner Metals ODS Nederland. “LocHal in Tilburg is daar een mooi voorbeeld van.” De gevel van de oude locomotiefhal in de Tilburgse Spoorzone is deels gerenoveerd en deels voorzien van een nieuwe gevel op basis van stalen Jansen profielen. “De opdracht was om dicht bij het originele materiaal van de gevel te blijven.”

| HERGEBRUIK POTENTIEEL “Wij worden meer en meer bij dit soort erfgoedprojecten betrokken die een langetermijnoplossing nodig hebben. Onze systemen hebben de laagste schaduwkosten, zo blijkt uit onderzoek van het NIBE. Het grote hergebruik potentieel van staal draagt hier enorm aan bij. Dat komt de verplichte MPG-berekening dan weer ten goede.” Hergebruik kan bijvoorbeeld door nieuwe ontwerpen te maken met bestaande geveldelen of profielen. Dat gebeurt al volop, zegt Jacobs. “Tegenwoordig ondersteunen wij architecten bij het ‘slimmer ontwerpen’ waarbij je de materiaal efficiëntie en het hergebruikpotentieel voor toekomstige gebruikers in gedachten houdt.”

| SLANK, MINIMALISTISCH EN STERK Architecten die meerwaarde zoeken voor hun ontwerp komen vaak bij stalen profielen uit, zegt Jacobs. “Stalen profielen zijn zeer slank en bieden een minimalistisch beeld. Bovendien zijn ze drie keer zo sterk als aluminium, waardoor er grotere overspanningen mogelijk zijn en meer daglicht kan toetreden, eventueel gecombineerd met brandweerstand.” De profielen zijn ook geschikt om lichte constructies in demontabele systemen te maken, bijvoorbeeld op daken van bestaande gebouwen. www.kloecknermetals.nl

‘Voor de LocHal kwamen al deze aspecten samen, noem het maar: de Champions League van de gevelsystemen’ 37

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

VORMGEVEN MET LICHT

TRILUX

‘TRILUX helpt architecten en lichtontwerpers om met behulp van licht meer toegevoegde waarde te kunnen leveren in een project’ 38

van de architect. Denk aan kleine aanpassingen op standaardarmaturen, zoals optiek of behuizingskleur. Maar ook het ontwikkelen en produceren van een compleet nieuwe armatuur, op basis van een schets van de architect, behoort tot de mogelijkheden.”

| LICHTCAMPUS AMERSFOORT

Licht geeft energie. Kijk hoe je je voelt in de lente als de dagen weer langer worden. Toch komt het in Nederland nog heel vaak voor dat licht en verlichting pas laat in het bouwproces de aandacht krijgt. “Een gemiste kans”, aldus Willem Dammers, Managing Director van TRILUX Benelux.

Om architecten en lightingdesigners te inspireren heeft TRILUX haar vestiging in Amersfoort onlangs omgetoverd tot lichtcampus. Dammers: “In ons nieuwe kantoor passen we de nieuwste ontwikkelen op het gebied van licht en smartbuildings toe. Een ware inspiratiebron voor hét kantoor van de toekomst. Architecten en lightingdesigners zijn van harte welkom, de koffie staat altijd klaar!” www.trilux.com

“De juiste verlichting kan de architectuur versterken en beïnvloeden”, zo gaat Dammers verder. “Door meer focus te leggen op kunstlicht kun je een gebouw op het gebied van beleving, welzijn en functionaliteit laten excelleren. Licht moet in die mate worden toegepast waardoor iedereen optimaal kan presteren, energie heeft en zich prettig voelt.”

| EXPERTS IN MAATWERK TRILUX helpt architecten en lichtontwerpers om met behulp licht meer toegevoegde waarde te kunnen leveren in een project. De Duitse marktleider in technische verlichting ondersteunt daarbij op meerdere vlakken. “Natuurlijk hebben we meerdere lichtexperts in dienst die architecten en lichtontwerpers kunnen adviseren en informeren over de juiste oplossingen. Maar ook het maken van een architectonisch lichtplan door één van onze lightingdesigners behoort tot onze services”, aldus Dammers. “We leveren ook maatwerk”, gaat Dammers verder. “Onze Duitse fabriek ontwikkelt specials op wens

Hoe het gaat met de Nederlandse architectuur? Humane factor wordt steeds belangrijker

WORDT HET DE AMSTERDAMSE ‘GRANDE ARCHE’ DE PONTSTEIGER, DE ‘ORIGAMI-SCHUUR’ IN HOLLANDSCHE RADING, OF DE VOORMALIGE LOCOMOTIEFHAL IN TILBURG DIE EEN TWEEDE LEVEN KREEG ALS BIBLIOTHEEK? DE GENOMINEERDEN VOOR BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR, DE ARCHITECTUURPRIJS VAN DE BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS, ZIJN BEKEND.

Bron: de Volkskrant, door Kirsten Hannema 18 maart 2019

De vakjury onder leiding van journalist Jort Kelder selecteerde uit honderdveertien inzendingen (vier meer dan vorig jaar) negen projecten. In de categorie Identiteit & Icoonwaarde is dat woongebouw De Pontsteiger, Leefbaarheid & Sociale Cohesie wordt vertegenwoordigd door de LocHal in Tilburg, de Noord-Zuidlijn en Hotel Jakarta in Amsterdam. Bedrijfsverzamelgebouw Imagewharf en het Eramus Medisch Centrum Rotterdam vallen onder Stimulerende Omgevingen, en in de categorie Particuliere Woonbeleving zijn er het Amsterdamse Schetsblok en twee schuurwoningen, in Hollandsche Rading en het Brabantse Schijf. Wat zeggen de nominaties over de stand van de architectuur in Nederland? Opvallend is dat slechts een ‘icoon’ is genomineerd; dit is doorgaans de best gevulde categorie. Het is begrijpelijk als je weet dat bouwprojecten gemiddeld zeven jaar duren; het effect van de economische crisis die in 2008 toesloeg, is zodoende nog altijd voelbaar. Woongebouw De Pontsteiger stamt uit de periode van daarvoor, toen de bomen tot in de hemel groeiden. Toen de vastgoedmarkt instortte, was er minder animo voor spektakelgebouwen en werd de aandacht verlegd naar de maatschappelijke meerwaarde van architectuur; dat is ook wat de BNA met deze prijs onder de aandacht wil brengen. Overigens zijn er nu weer de nodige ‘iconen’ in de maak; denk aan het spiegelglazen depotgebouw dat momenteel naast Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam verrijst. Deze architectonische oogst toont dat Nederland nog altijd in staat is Grote Projecten te realiseren. Zoals het Erasmus Medisch Centrum, het grootste ziekenhuis (pardon: ‘healing environment’) van Nederland, een stad in de stad, waaraan twintig jaar is gewerkt. Of de Noord-Zuidlijn, die is gerealiseerd met behulp van een nieuwe boortechniek, dwars onder de fundering van de historische binnenstad 40

door, langs zeven metrostations. Amsterdam is met vijf nominaties sterk vertegenwoordigd; hier werden afgelopen jaar ook de meeste projecten (ruim 140) opgeleverd. Menig nieuwbouwplan overleefde de crisis niet: gelukkig maar, zal men nu in Tilburg denken. De gemeente wilde de oude locomotiefhal achter het station aanvankelijk slopen, maar besloot deze te verbouwen tot wat nu een bruisende ‘stadscampus’ is. Doordat ontwikkelaars en corporaties hun projecten niet meer konden financieren, ontstonden kansen voor (collectieven van) particulieren om zelf een huis te bouwen. Zo is het Schetsblok tot stand gekomen, een woongebouw met een flexibel indeelbaar casco, waarbinnen de kopers zelf de plek, omvang en plattegrond van hun woning konden bepalen. Bedrijfsverzamelgebouw Imagewharf kent een soortgelijke opzet: het complex is ontworpen als een ensemble van loodsen rond een publieke binnentuin, die de gebruikers naar wens kunnen invullen. Duurzaamheid is al jaren een van de belangrijkste thema’s in de architectuur, dat zie je onder meer in Hotel Jakarta, met zijn subtropische binnentuin, atriumdak vol zonnecellen en bamboe interieur. De particuliere woonhuizen hebben driedubbel glas, geen gasaansluiting, en ze voorzien in hun eigen energiebehoefte. Het huis in Hollandsche Rading is deels gebouwd met sparren van eigen grond. De (sociale) woningbouwarchitectuur waar Nederland internationaal vermaard om is, en waar steden momenteel om zitten te springen, schittert door afwezigheid. Vorig jaar was Het Gelders Huis (Team V Architecten) het Beste Gebouw van Nederland volgens de vakjury. De Publieksprijs ging naar het Eindhovense wooncomplex Space-S (Inbo).

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

GENOMINEERDEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

Hotel Jakarta, Amsterdam Architectenbureau: SeArch Architects Opdrachtgever: WestCord Hotels De Pontsteiger, Amsterdam Architectenbureau: Arons en Gelauff Architecten Opdrachtgever: M.J. De Nijs en Dura Vermeer

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

Noord-Zuidlijn, Amsterdam Architectenbureau: Benthem Crouwel Architects Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, Metro en Tram LocHal, Tilburg Architectenbureau: Civic Architects, Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside / Petra Blaisse. Opdrachtgever: Gemeente Tilburg

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

STIMULERENDE OMGEVINGEN

PARTICULIERE WOONBELEVING

Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Architectenbureau: EGM Architecten Opdrachtgever: Erasmus MC Het Schetsblok, Amsterdam Architectenbureau: ANA Architecten Opdrachtgever: Stichting 4 Winden & Kondor Wessels Vastgoed

Imagewharf werk-en studiogebouw, Amsterdam Architectenbureau: Affaire dâ&#x20AC;&#x2122;Architecture Opdrachtgever: Imagewharf BV

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Scheperschuur, Hollandsche Rading Architectenbureau: MONK Architecten Opdrachtgever: particulier

Woonhuis Schijf Architect: Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten Opdrachtgever: particulier

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Noord/Zuidlijn Amsterdam

De Noord/Zuidlijn staat bekend als een van de meest ingewikkelde infrastructurele projecten uit de Nederlandse geschiedenis. Ingenieursbureaus Witteveen+Bos en Royal HaskoningDHV werkten samen met Ingenieursbureau Amsterdam - onder de naam Adviesbureau Noord/Zuidlijn - decennialang aan dit technisch complexe project. Er zijn voor de Noord/Zuidlijn vijf ondergrondse stations gebouwd: Centraal Station, Rokin, Vijzelgracht, De Pijp en Europaplein, ontworpen door Benthem Crouwel Architecten. De nieuwe metrolijn draagt bij aan de spreiding van verkeersdrukte en zorgt ervoor dat de metropoolregio Amsterdam beter bereikbaar wordt ĂŠn blijft. Bestaande tunnelbouwtechnieken moesten worden vernieuwd en geĂŻnnoveerd om te voldoen aan de uitzonderlijke omstandigheden in Amsterdam. De stations zijn aangelegd op soms maar drie meter afstand van de historische gevels van naastgelegen panden. Een belangrijke randvoorwaarde in de ontwerpfase was het behoud van het historische karakter van de stad. Dit betekende al bij de start van het project in 1994 dat realisatie alleen mogelijk was als bekende bouwtechnieken naar een veel hoger niveau getild werden. Met het innoveren van die technieken heeft de Nederlandse expertise een internationale koploperspositie verkregen. Als samenwerkingspartners zijn Witteveen+Bos en Royal HaskoningDHV buitengewoon trots op het resultaat. We zijn er dan ook blij mee dat de manier waarop de metrolijn en stations zijn ingepast in de stad is bekroond met de titel Beste Gebouw van het Jaar 2019, de Gouden A.A.P. (Amsterdam Architectuur Prijs) 2019 en de ARC18 Architectuur Award.

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

WAYFINDING NOORD/ZUIDLIJN TOP KWALITEIT OP GROTE DIEPTE VAN BEEM & VAN HAAGEN Van Beem & Van Haagen is sinds 2013 contractpartner voor de interne en externe wayfinding van de Noord/Zuidlijn. | ONZE OPLOSSING Binnen dit immense project waren wij, in opdracht van Visser & Smit Bouw, verantwoordelijk voor de system-engineering, ontwikkeling, productie, installatie en project management van de totale wayfinding, verlicht en onverlicht, van alle 7 stations van de Noord/ Zuidlijn in Amsterdam. Later nog uit te breiden met de busterminal Amsterdam Noord. Mijksenaar Wayfinding tekende voor de lay-outs en het routingplan. De werkzaamheden moesten grotendeels plaatsvinden terwijl de stations nog in aanbouw waren, met enorme logistieke en technische consequenties en extreem hoge eisen aan de veiligheid. | DE OMVANG De wayfinding bestaat uit enkelen dubbelzijdige verlichte toepassingen, deze hangen veelal aan speciale constructies, maar zijn ook deels ingebouwd in de glazen wanden.

NZL Metrostation Rokin - Amsterdam

Maar ook uit noodverlichting, lichtbakken met verdwijnsignalering, ontruimingsplattegronden, routevorken, vitrines en verlichte kubussen. VB&VH leverde tevens de speciale constructies van alle dynamische reisinformatieborden en camerapendels.

| DE UITBREIDING Door een ingrijpende aanpassing in het tram- en buslijnennet moesten vele honderden tekstplaten in en om de NZL-stations worden vervangen, zodat de passagiers de juiste aansluitingen konden vinden. Dit was een enorme race tegen de klok, maar de deadline werd uiteindelijk toch gehaald.

Over Van Beem & Van Haagen

Amsterdam Airport Schiphol

Gelderlandplein Amsterdam

Gebouw De Rotterdam

Curaçao International Airport

OBA Oosterdok Amsterdam

EDGE Gebouw Olympic

Wij werken veelvuldig samen met architecten en ontwerpers bij zowel de ontwikkeling en prototyping als bij de productie en uitrol/montage van gebouwLGHQWLÞFDWLH HQ EHZHJZLM]HULQJ Bij de materialisatie van de ZD\ÞQGLQJ HOHPHQWHQ ODWHQ ZLM deze graag naadloos aansluiten bij GH DUFKLWHFWXXU YDQ KHW JHERXZ ZZZ YEHQYK QO

CATEGORIEWINNAAR IDENTITEIT & ICOONWAARDE DE PONTSTEIGER, AMSTERDAM Architect Arons en Gelauff Architecten Opdrachtgever M.J. De Nijs en Dura Vermeer Bouwperiode 2015-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode

Landmark met menselijke maat 46

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT In 2007 schreef de gemeente Amsterdam een prijsvraag uit voor een maximaal 145 meter hoog woongebouw annex icoon aan het IJ. Architectenbureau Arons en Gelauff won met hun ontwerp voor een poortvormige wolkenkrabber: De Pontsteiger. Onderzoek naar koperswensen – mensen wonen het liefst of bovenin of aan de straat – bracht de architecten bij de zandloperfiguur, die de overgang maakt van de grote schaal van het IJ naar de achtergelegen woonwijk. Door het gebouw op zeven meter hoge pilonen te plaatsen, is een openbare ruimte aan het water gecreëerd, met een haventje en de opstap voor de pont. Toen de economische crisis toesloeg, dreigde het project te sneuvelen, waarop het meerdere keren werd doorverkocht, en aangepast. Mede dankzij de krachtige vorm, waarbinnen allerlei indelingen mogelijk zijn, slaagden de architecten om

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

het ontwerp overeind te houden. Dit proces was ‘een driedubbele marathon’, ziet de jury; alle lof voor het doorzettingsvermogen van de architecten. En voor het resultaat; de jury wordt ‘heel blij van dit gebouw’, van de eigenzinnige vorm tot de glanzende bakstenen gevels en de chique interieurs,afgewerkt met notenhout en messing, en voorzien van ‘supermooie’ belettering. De Pontsteiger is uiteindelijk een complex met dure appartementen geworden, maar door de horeca op de begane grond en het mooi ingerichte plein is het geen enclave voor de happy few; iedereen voelt zich hier welkom. Amsterdam heeft een landmark erbij met een uitgesproken menselijke maat. Zoals een jurylid het verwoordt: ‘Vaak als je dicht bij zo’n groot gebouw komt, schrik je. Hier wordt het nog mooier.’

CATEGORIEWINNAAR LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE LOCHAL, TILBURG Architect Civic Architects, Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside / Petra Blaisse Opdrachtgever Gemeente Tilburg Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf Stijn Bollaert

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

“

Mooie balans tussen bestaand en nieuw

CATEGORIEWINNAAR STIMULERENDE OMGEVINGEN ERASMUS MEDISCH CENTRUM, ROTTERDAM Architect EGM Architecten Opdrachtgever Erasmus MC Bouwperiode 2009-2019 Fotograaf Rob van Esch

Geneeskrachtige binnen- en buitenruimtes 50

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT Vergeet het woord ziekenhuis; het vernieuwde Erasmus Medisch Centrum Rotterdam lijkt eerder op een modern station of een terminal, met café’s en winkeltjes aan de centrale passage die dwars door het gebouw loopt. Gebouwd volgens de principes van healing environment, met zo veel mogelijk daglicht en natuurlijke materialen – in een doorgaans steriele omgeving – en een gigantische daktuin waar patiënten vanuit hun kamer met bed en al op kunnen rijden. Ook zaken als de familiekamers en de mogelijkheid om een logeerbed in de (eenpersoons) kamers te maken, draagt bij aan het herstel. Met 290.000 vierkante meter is dit het grootse medisch centrum van Nederland; aan de vervangende nieuwbouw jaar is twintig jaar gewerkt. Dit is een ‘project van een lange adem, vol goede elementen, dat ondanks het intensieve gebruik oogt alsof het gisteren is opgeleverd’, zegt de jury. Door het enorme BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

complex vorm te geven als een reeks panden met elk een ingang, heeft het een behapbare maat gekregen en vind je op natuurlijke wijze de weg, via de centrale passage en de atria met de liften en trappenhuizen naar de poliklinieken en patiëntenkamers boven. Daarbij biedt het gebouw een mooie afwisseling van sferen: dynamisch in de brede binnenstraat, rustig in de atria. Met name die laatste ruimtes vindt de jury bijzonder, omdat je achter de glazen binnengevels de verschillende activiteiten kunt zien die doorgaans verborgen blijven, van de wachtruimtes bij de radiologie-afdeling in het souterrain tot de ok’s bovenin. Een gesloten bastion is getransformeerd tot een onderdeel van de stad, waar nu ook scholieren en passanten komen en je als patiënt het gevoel hebt dat je deel bent van de samenleving. Een indrukwekkende prestatie, en daarom is dit de categoriewinnaar. 51

CATEGORIEWINNAAR PARTICULIERE WOONBELEVING HET SCHETSBLOK, AMSTERDAM Architect ANA Architecten Opdrachtgever Stichting 4 Winden & Kondor Wessels Vastgoed Bouwperiode 2016-2018 Fotograaf Luuk Kramer

Een nieuwe norm

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT Het Schetsblok in Amsterdam is onderdeel van de herontwikkeling van een voormalige schoollocatie door drie zelfbouwgroepen, die elk een woongebouw realiseerden rond een gemeenschappelijke openbare tuin. ANA architecten bedacht een gebouw als een levensgroot vel 3D-ruitjespapier, waarbinnen de kopers de positie, de omvang en de indeling van hun (casco) woning naar wens konden invullen. De kern met het trappenhuis, de lift en installatieschachten en de dragende gevels vormden daarbij het vaste kader, de inbouw is flexibel, en in de toekomst eenvoudig aan te passen. De afwerking kozen de bewoners uit een door de architect samengesteld materialen- en kleurenpalet. Het heeft een breed scala aan woningen opgeleverd, van 40 tot 150m2, met totaal verschillende interieurs, waarvan een deel ontworpen met hulp van de architect.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

De jury vindt dit een project ‘met heel veel potentie voor de toekomst’. Er is goed nagedacht over wat woonconsumenten vandaag de dag willen: keuzevrijheid, betaalbaarheid, voldoende buitenruimte. De bewoners zijn vanaf het begin bij het ontwerp betrokken, terwijl het ‘regelwerk’ is uitbesteed, wat het bouwproces heeft bespoedigd. Ondanks de verscheidenheid aan wensen hebben de architecten de samenhang weten te bewaren. Het pand staat stevig op zijn plek en heeft een tijdloze uitstraling, het is mooi vormgegeven en door de goede isolatie en gebruik van zonnepanelen duurzaam in energiegebruik. De hoge ruimtes met enorme ramen en flinke balkons geven een ‘royaal’ gevoel. De jury vindt dat met dit woningbouwproject ‘een nieuwe norm’ wordt gesteld voor hoe je ‘samen tot een mooi en toekomstbestendig gebouw kunt komen’. Daarom wordt het Schetsblok uitgeroepen tot categoriewinnaar. 53

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

INNOVATIEVE CONCEPTEN VOOR EEN VEILIG EN GEZOND ZIEKENHUIS PTG ADVIES Het bouwen van een toekomstbestendig ziekenhuis noodzaakt 10 tot 15 jaar vooruit te kijken, maar vraagt vooral ook lef van alle betrokkenen! Samen met het Erasmus MC hebben we aan de wieg gestaan van innovatieve concepten zoals de verregaande standaardisatie van de poliklinieken, een kliniek met alleen eenpersoonskamers en een volledig geconcentreerde dagbehandeling. Ambitie, doorzettingsvermogen én de bijzondere samenwerking van alle betrokkenen hebben geleid tot een aantoonbaar gezonde omgeving voor het Erasmus MC. ptg-advies.nl

Over ptg advies

‘ptg advies staat voor unieke opgaven en doelgerichte oplossingen’ De vertaling van een omvangrijk, langlopend nieuwbouwprogramma naar een functioneel ontwerp is een specialisme. In 2004 heeft ptg advies de capaciteitsuitgangspunten voor de nieuwbouw van het Erasmus MC vastgelegd. “Vervolgens hebben wij de programma’s van eisen opgesteld en deze in samenspraak met gebruikers en ontwerpers vertaald in lay-outs en afsprakentekeningen.” ptg advies vormde de intermediair tussen gebruikers en ontwerpers. Wij gaven ook leiding aan het ontwerpteam dat verantwoordelijk was voor de inrichting van het nieuwe Erasmus MC. “Onze rol betreft het haalbaar maken van de nieuwbouw door het ontwikkelen van nieuwe, toekomstbestendige concepten, het bewaken van de hierbij behorende uitgangspunten

en het aansturen van ontwerpende partijen, zodat ook daadwerkelijk wordt gebouwd wat is bedoeld: een veilig en gezond ziekenhuis!”

Wij richten ons op huisvestingsvraagstukken in de zorgen onderwijssector en houden ons vooral bezig met de interactie tussen huisvesting en bedrijfsvoering. Wij richten onze aandacht op het programmeren van zorgorganisaties, het besturen en managen van projecten en het ontwikkelen van vastgoed.

TECHNOPLANNING i n t e r i e u r

o n t w i k k e l a a r s

Uitdaging in vakkennis, materialen en logistiek voor vaste inrichting Erasmus MC “Hoe richt je je het het grootste grootste ‘‘Hoe richt project project van van Nederland Nederland in? in? Hoe Hoe zorgen we er voor dat alles zorgen we er voor dat alles op op tijd tijd wordt wordt goedgekeurd, goedgekeurd, getekend, gemaakt getekend, gemaakt en en gegeplaatst? De ultieme uitdaging plaatst? De ultieme uitdaging voor voor ons ons als als interieurbouwers. interieurbouwers. Het resultaat Het resultaat staat staat er. er. BNA BNA Beste Gebouw van het Jaar We realiseerden voor het universitair gebouw van het jaar 2019. ziekenhuis de vaste inrichting waar2019. Geweldig.” Geweldig.’’

onder patiënten kamers, pantry’s, wandbekleding, Hi-Macs wastafels en overige vaste inrichting waaronder de vaste inrichting van de kiosken, het podium, wachtmeubilair en grote balies in de centrale hal. De vaste inrichting was verdeeld over 144 afbouwzones en verkeersruimten. Planningstechnisch een uitdaging voor zowel onze werkvoorbereiding, producHet Erasmus MC is voor ons een heel tie als montage mensen. Met een vast bijzonder project. We hebben de gehele team hebben we dit bijzondere project vaste inrichting gemaakt. uitgevoerd. Een enorme omvang van maar liefst 203.000 m2, op dit moment het grootste utiliteits bouwproject in Nederland. Dagelijks lopen hier 13.500 medewerkers, 4.500 studenten en duizenden patiënten. We hebben in totaal ruim 5 jaar aan dit project gewerkt, vanaf het moment van de hoofdopdracht tot de laatste oplevering.

In de samenwerking met EGM Architecten en de bouwcombinatie BAM en Ballast Nedam hebben we een uitgekiende en succesvolle just-in-time planning gerealiseerd. Een uitdaging op logistiek vlak om alle 144 afbouwzones effectief en op tijd te realiseren. Dat lukt alleen als je proactief mee denkt en onderdeel bent van een team.

Over Technoplanning: Technoplanning maakt interieurs voor mensen. Onze interieurs vind je in de zorg, openbare ruimten en thuis. De unieke behoefte van onze opdrachtgever staat centraal. Maatwerk betekent passend; voor de mensen, omgeving en functie. Een mooie ruimte waarin je merkt dat er is meegedacht. www.technoplanning.nl info@technoplanning.nl 0547-275225 55

GENOMINEERD LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE HOTEL JAKARTA, AMSTERDAM Architect SeArch Architects Opdrachtgever WestCord Hotels Bouwperiode 2016-2018 Fotograaf SeARCH & Iwan Baan

Resort in de stad

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT De afgelopen jaren verrezen in Amsterdam tientallen nieuwe hotels, voor het overgrote deel standaard gebouwen met dito interieurs, die weinig meerwaarde bieden aan de stad. Hotel Jakarta, gebouwd op de kop van Java-eiland, is het tegendeel. Architectenbureau SeArch overtuigde zijn opdrachtgever om het ‘ketengevoel’ te doorbreken en een gebouw te maken met een eigen identiteit, geïnspireerd door het verleden van de plek, waar vroeger de Stoomvaart Maatschappij Nederland gevestigd was en schepen naar de Oost vertrokken. Een ‘resort in de stad’, zo omschrijft de jury het hotel, met zijn subtropische binnentuin (aangelegd in samenwerking met de Hortus), chique bamboe interieur vol Indonesische kunst (beschikbaar gesteld door het Tropenmuseum) en zwembad aan het IJ. Het gebouw is mooi gepositioneerd op het eiland en BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

met een respectvolle interpretatie van het verleden, en ziet er piekfijn verzorgd uit, aldus de jury. Duurzaamheid is op vanzelfsprekende wijze in het ontwerp opgenomen, van de open opzet van het gebouw waardoor daglicht diep binnenvalt en er weinig kunstlicht nodig is, tot de zonnepanelen op het dak en de opvang van regenwater voor de planten in de tuin. De buitengevel van staal en glas vindt de jury minder geslaagd dan de houten binnenwereld, die op de begane grond verrijkt is met publieke functies: een buurtcafé met bakker, een restaurant en de spa. Het zou mooi zijn als het hotel door het gebruik van deze ruimtes onderdeel van de buurt en de stad wordt; de samenwerking met de Hortus en het Tropenmuseum draagt daar ook aan bij. 57

GENOMINEERD STIMULERENDE OMGEVINGEN IMAGEWHARF WERK- EN STUDIOGEBOUW, AMSTERDAM Architect Affaire dâ&#x20AC;&#x2122;Architecture Opdrachtgever Imagewharf BV Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf Jeroen Musch & John W. Prins

Creatief dorpje 58

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT Tussen de traditionele kantoorpanden in de Amsterdamse Houthavens springt Imagewharf eruit: een bedrijfsverzamelgebouw voor filmgerelateerde bedrijven, ontworpen als een stukje stad. Het complex bestaat uit een aantal hoge loodsen rond een begroeid binnenplein, waarop witte en houten ‘dozen’ met kantoren zijn gebouwd, onderling verbonden door knalgele schuine loopbruggen. Daartussen zijn met picknicktafels en verrijdbare plantenbakken fijne dakterrassen aangelegd, vanuit de werkruimtes toegankelijk via overheaddeuren. De jury is gecharmeerd door de stoere sfeer van dit ‘roversnest’. Het oogt fris en speels, biedt een nieuw soort werkomgeving én voegt een groene publieke ruimte met horeca toe aan deze stedelijke omgeving.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

De ongebruikelijke opzet, met routes buitenlangs, vindt de jury slim: gangen zijn hierdoor overbodig, de gebruikers beschikken over veel buitenruimte en de balkons weren als ‘luifels’ de zon. De simpele materialen – staal, hout, beton - passen goed in de havenomgeving, wel rijst de vraagt hoe de witte staalconstructie zich zal houden op een plek waar weer en wind vrij spel hebben. Door de ruimtes casco aan te bieden, kon het project binnen een jaar gebouwd worden en zijn de huurprijzen relatief laag. De huurders zijn verantwoordelijk voor de inrichting en afwerking van de interieurs. Het idee van een creatief dorpje, waarin bedrijven van elkaars aanwezigheid profiteren, is veelbelovend maar werkt nog niet. De jury hoopt dat de beoogde synergie met de tijd tot stand zal komen.

GENOMINEERD PARTICULIERE WOONBELEVING SCHEPERSCHUUR, HOLLANDSCHE RADING Architect MONK Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf Peter Cuypers

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Speels puzzelen met eisen

UIT HET JURYRAPPORT Aan de rand van het bos in Hollandsche Rading staat een schuurwoning als een origami-vouwwerk. De bijzondere vorm is het resultaat van ‘puzzelen met de eisen van het bestemmingsplan’, zoals de opdrachtgever het omschrijft. Het moest gebouwd worden op het grondvlak van het (gesloopte) pand dat er voorheen stond, en ook de nok- en goothoogte waren voorgeschreven. Omdat ze geen standaard woning wilden, bedacht de architect om de nok niet in het midden te plaatsen, en zo kwam er een vouw in het dak. Ook de zijgevel is iets schuin geplaatst; zo wordt je blik als vanzelf gericht richting het bos en de tuin, met de kas en een werkplaats. Een stel sparren op het terrein is omgezaagd en gebruikt om de hoge leefruimte op de begane grond af te timmeren. Onder de kap bevinden zich de slaap- en studeerruimte met

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

daartussen een doorloopbadkamer. Door gebruik van zonnepanelen (op de schuur), een warmtewisselaar en een houtkachel, is het huis energieneutraal. ‘Dit is een pleidooi om je huis te laten bouwen door architect’, vindt de jury. ‘Het is met liefde en aandacht gemaakt, en dat voel je.’ Het uitzicht op het bos is uitgebuit, en door de drie enorme taatsdeuren stap je zo de natuur in. Over het houten interieur zijn de meningen verdeeld: het ene jurylid vindt de afwerking mooi in z’n eenvoud, een ander noemt het té simpel en mist harmonie. Dit project toont dat de overheid het opdrachtgevers soms moeilijk maakt met regels, maar dat deze kaders ook tot creatieve oplossingen kunnen leiden, als je speels ermee omgaat.

GENOMINEERD PARTICULIERE WOONBELEVING WOONHUIS SCHIJF Architect Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf Michel Kievits

â&#x20AC;&#x153;

Scherp en doelgericht vakmanschap

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT Het verlangen om ‘buiten’ te wonen bracht dit gezin vanuit de stad naar een bosrijke plek bij het Brabantse dorp Schijf. De vraag aan Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten was om een moderne, betaalbare en duurzame schuurwoning met bijgebouw te maken. De architect stelde voor om de twee functies bijeen te brengen in één krachtig architectonisch gebaar: een langgerekt gebouw, dat als een streep in het landschap ligt. Een lange houten vlonder doorkruist het gebouw en scheidt het woongedeelte van het bijgebouw, om uit te monden in de buitenzitkuil in de tuin. ‘Wauw’, luidt de reactie van de jury. ‘In al zijn eenvoud staat hier echt iets, en dat in een architectonisch weinig inspirerende omgeving.’ Het gebouw bestaat uit een betonnen vloer met een stalen draagconstructie en een dak van sandwichpanelen. Het interieur omvat een open BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

leefruimte en een gang met ingebouwde kastenwand, waarachter de slaapkamers liggen, het bijgebouw is een grote open ruimte. Het oogt supersimpel, ‘maar om het er zo vanzelfsprekend uit te laten zien moet je concessieloos zijn’, merkt een jurylid op. Hier is ‘scherp en doelgericht gewerkt’, tot en met de stopcontacten. Dit is vakmanschap. De jury denkt dat de formele voordeur overbodig is; de tweede ingang vanaf de vlonder voelt als de logische entrée, hier loopt iedereen binnen, en naar de tuin. Wonderlijk is dat de glazen pui op het zuiden niet geopend kan worden; het huis is mede daardoor erg warm. Schaduw zal van de bomen moeten komen, maar als die eenmaal volgroeid zijn, is dit ‘een goddelijke plek’.

RIVIERSTAETE

ERASMUS MC

HOTEL JAKARTA

CATEGORIE

WINNAAR WINNAAR

BNA Beste Gebouw van het Jaar

DUURZAME ENERGIE MET OOG OP DE TOEKOMST ULC draagt bij aan de realisatie van energiezuinige

belangen. Bouwen en het toepassen van ‘duurzame

gebouwen. Niet alleen bij nieuwbouwprojecten, maar

technieken’ vormen hierbij de sleutel tot succes.

ook bij renovaties en uitbreidingen wordt een op maat

Het innovatieve vermogen van ULC, de aanwezige

gesneden installatie verzorgd. Een comfortabel bin-

centrale expertise en de ruime ervaring met het

nenklimaat, niet belastend voor het milieu, geringe

toepassen van energiezuinige installaties dragen bij

investeringen en lage exploitatiekosten. De optimale

aan het realiseren van deze doelstellingen.

gebouwinstallatie vraagt vandaag de dag om een nauwkeurige afweging van diverse wensen, eisen en

VOOR MEER INFORMATIE: WWW.ULCGROEP.NL

LAAT GEBOUWEN LEVEN

Beeld: Barwerd v/d Plas MVSA Architects

AVL/NKI

GENOMINEERD BNA Beste Gebouw van het Jaar

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

WEET U WELK EFFECT EEN HERBESTEMMING HEEFT OP DE PEOPLE FLOW? KONE Wanneer een bestaand gebouw een nieuwe bestemming krijgt kan dit verstrekkende gevolgen hebben voor de verplaatsing van mensen binnen het gebouw. Als het eerst plaats bood aan bijvoorbeeld 500 medewerkers en in de toekomst worden dat er ruim 1500, dan is het duidelijk dat er iets moet gebeuren om de doorstroming van mensen zo soepel mogelijk te laten verlopen. Als achteraf bijvoorbeeld blijkt dat het gebruik van de liften niet goed is ingeschat, zullen mensen klagen dat het wachten te lang duurt. Volgens de gebruikers deugen de liften niet en dit ongenoegen straalt af op het hele gebouw. Achteraf is het een stuk lastiger om tot een passende oplossing te komen. Door ons zo vroeg mogelijk bij het proces te betrekken, kunt u in een later stadium een hoop problemen voorkomen. Zo kunnen we berekenen wat veranderingen in een gebouw voor impact hebben op de liftinstallaties. Met dergelijke capaciteitsberekeningen kan er een goede inschatting worden gemaakt van de vervoerscapaciteit. Met speciale software voeren we simulaties uit van de mensenstromen op

een dag. Hierdoor kan de ideale samenstelling van installaties worden bepaald, uitgaande van de gemiddelde wachttijd, reistijd en vervoerscapaciteit in personen. Het gaat hierbij niet alleen om de liften, maar ook de integratie van diverse andere installaties. Automatische deuren, toegangscontrole systemen en bijvoorbeeld KONE Residential Flow, dat er mede voor zorgt dat complete intercom-systemen overbodig raken. KONE streeft naar de beste People

Flow Experience in een steeds drukker wordende omgeving. Wij zijn continu bezig met het ontwikkelen van nieuwe oplossingen om onze klanten nog beter van dienst te kunnen zijn. In een slim gebouw is nagedacht over de doorstroming van mensen. Hoe kunnen we ze zo efficiĂŤnt mogelijk verplaatsen en kunnen we bottlenecks zoveel mogelijk voorkomen. Wilt u een intelligent gebouw mĂŠt de juiste People Flow? We denken graag met u mee. www.kone.nl

Over Kone

People Flow analyse

KONE is wereldleider in het soepel verplaatsen van personen en goederen in en rond gebouwen. Wij streven naar de beste People Flow Experience en ondersteunen klanten gedurende de hele levensduur van de installaties: van ontwerp, productie en installatie tot onderhoud en modernisering.

â&#x20AC;&#x201D; Smarter Building

Stel je eens voor, een gebouw van de toekomst, vormgegeven met de ABB AbilityTM technologie van vandaag. Samen werken wij aan een werkomgeving waar alles mogelijk is. Meer comfort, veiligheid en energie-efficiĂŤntie. Door intelligente en automatische verlichting, slimme regeling van verwarming en airconditioning en bewegingsdetectie. Met digitale oplossingen kan op elk moment en op elke plek de behoefte worden bijgestuurd en gemonitord. Dat is Smarter Building. new.abb.com/buildings

Specialist in Marmer, Graniet, Dekton & Neolith

Van de standaard materialen tot de echte unieke “eyecatchers”

Vele materialen voorradig, snelle levering

Gevelplinten, gevelbekleding, dorpels, entrees en vele andere mogelijkheden

Pascal 6 • 3241 MB Middelharnis Tel. 0187 - 48 90 88 www.wagemakermarmergraniet.nl info@corwagemaker.nl

EERVOLLE VERMELDING ZESTIEN EIKEN SCHUUR 2019

Architect Hilberink Bosch architecten Opdrachtgever Hilberink Bosch architecten Bouwperiode 2017-2018 Fotograaf : RenÃ© de Wit

Kracht van imperfectie 68

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

UIT HET JURYRAPPORT De vervallen schuur naast hun tot kantoor verbouwde boerderij was aan vervanging toe en even verderop waren zestien dode eiken geveld, ‘buitenbeentjes’ met kleine beschadigingen die niet als bouwhout verkocht mogen worden en zodoende in de papierfabriek dreigden te verdwijnen. Een plus een is drie, dachten architecten Annemariken Hilberink en Geert Bosch. Ze besloten het experiment aan te gaan en met dit hout een nieuwe schuur te bouwen, die dienst doet als autogarage, berging en maquettewerkplaats. Daarbij stelden ze zichzelf voor de uitdaging om de hele boom, inclusief splijthout en schors, te verwerken: ‘circulair zoals de boer dat vroeger deed’. Het heeft een prachtige, verrassende ruimte opgeleverd, met een eigenwijs asymmetrische kap en een gevel van bast. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Dit project weet de jury om meerdere redenen te enthousiasmeren; het gebouw is prachtig in harmonie met het omringende landschap, ademt vakmanschap en maakplezier, en biedt een warme sfeer. Tegelijk toont het de ‘kracht van imperfectie’ en is het een mooi ‘talking point’om de doorgeslagen (duurzaamheids)certificering in de bouw ter discussie te stellen. Het gebouw is flexibel te gebruiken en kan doorontwikkeld worden tot woonruimte; het is geïsoleerd en leidingwerk voor een badkamer is al aangelegd. De jury ziet het als een oproep om meer aandacht te geven aan tactiliteit, (circulair) materiaalgebruik en experiment. Hiervoor krijgt dit project een Eervolle Vermelding.

Het BNA Beste beste Gebouw gebouw van 2019

Van den Beemd bouwde de liftschachten voor het winnende EMC Uit de genomineerde gebouwen in de categorie ‘Stimulerende Omgevingen’ werd het Erasmus Medisch Centrum gekozen tot winnaar. Tot dezelfde categorie behoorde het Imagewharf werken studiogebouw in Amsterdam. Beide gebouwen bevatten liftschachten van Van den Beemd. Met de nominatie van de gebouwen werden ook de liftschachten Van den Beemd twee keer genomineerd. De uitdaging voor de liftschachten voor het EMC zat in de aansluiting van beton, staal en glas. De schachten bestaan aan twee zijkanten uit beton, en het midden over de gehele hoogte uit glas. In deze schachtwanden zijn stalen deurkaders voor de liftinstallatie geïntegreerd. Aan Van den Beemd de uitdaging om de aansluiting tussen beton, staal en glas te realiseren. De bouw van de liftschachten kwam niet toevallig bij Van den Beemd terecht. De complexiteit van de schachten - zes in totaal - vroeg om de Nederlandse specialist op dit gebied. Lees meer op www.vandenbeemd.nl Winnaar categorie Stimulerende Omgevingen: EMC Rotterdam. Architectenbureau: EGM Architecten. Opdrachtgever: Erasmus MC )RWRJUDȴH 3DWULFLD6PLWV FRP

“

een liftschacht, e zaken heen”

VAN DEN

Beemd B.V. STALEN LIFTSCHACHTEN

www.vandenbeemd.nl

De Leest 5 - 5107 RC Dongen T. 076 - 5934010 info@vandenbeemd.nl

Wij Kooiman Scheepsinterieurbouw hebben de stap genomen van het water naar het vaste land, en dat is zichtbaar bij de geleverde delen in het Erasmus MC. Voor diverse afdelingen hebben wij kastenwanden geleverd, volledig ingedeeld naar wensen van de gebruiker.

WWW.KOOIMANMARINEGROUP.COM KOOIMAN SCHEEPSINTERIEURBOUW | LINDTSEDIJK 84 | 3336LE ZWIJNDRECHT | (T) +31 (0)78 61 00 477

De jury aan het woord Wees realistisch, eis het onmogelijke

JORT KELDER IS JURYVOORZITTER VAN DE 2019-VERKIEZING VAN BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR. ALS OPWARMER STELDEN WE JORT WAT GERICHTE VRAGEN. WE KREGEN WAAR WE OP HOOPTEN: PRIKKELENDE ANTWOORDEN. ‘LATEN WE IN HEMELSNAAM STARTEN MET GROOT DENKEN EN IETS SCHEPPEN VOOR DE EEUWIGHEID.’

NAAR WELKE CATEGORIE BEN JE VOORAL BENIEUWD? Ik ben een mediamannetje en een individualist, dus geneigd allereerst te vallen voor grote gebaren, dus categorie Identiteit & Icoonwaarde. Op twee zou ik dan de vierde categorie plaatsen, namelijk het particuliere genot dat bouwkunst kan opleveren. Tegelijk realiseer ik mij hoe egocentrisch beide keuzes kunnen zijn. Dan mijmert een andere hersenlob over het sociale belang en dan denk ik meteen aan de grote socialistische bouwwethouders in mijn stad, het beroemde Plan Zuid et cetera. Da’s van meer gewicht dan een leuk villaatje bouwen voor een rijke meneer.

Tenslotte, tegendraads als ik ben, kies ik dan toch voor de derde en voor mij belangrijkste categorie Stimulerende omgevingen. Een van mijn missies is het bevrijden van de kantoorknuppel. Die wordt al meer dan een eeuw gegijzeld in laffe ontmenselijkte gebouwen waar je niet dood wilt worden aangetroffen. Als we die noest werkende witte boorden en kokerrokken meer vreugde en inspiratie kunnen bieden door ze te laten werken in bijzondere gebouwen, dan heeft het voor al die architecten straks in de zaal zin gehad dat ze dit vak kozen.

WELKE MEERWAARDE DIENT EEN ARCHITECT TE HEBBEN ANNO 2019? Wil je nu dat ik begin over allerlei gestelde eisen aan duurzaamheid, diversiteit en, ehm, het realiseren van een bouwplan tegen vooraf afgesproken budgetten. Spreekt voor zich, lijkt mij. En dat je er ook in een rolstoel naar binnen moet kunnen, at your service. Maar het belangrijkste voordeel van een architect, en dus het verschil tussen een mediocre gebouw en een onder goede architectuur neergezet pand, lijkt mij

Vlnr. Renske van der Stoep, Jort Kelder, Jeroen van Schooten, Ferdi Licher, Bianca Seekles, toegankelijheidsexpert Willem Jagersma en Chantal Schoenmakers 72

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Laten we in hemelsnaam starten met groot denken en iets scheppen voor de eeuwigheid zoiets als een maaltijd uit de magnetron en de liefdevolle aandacht van een chef de cuisine. Maar waar een professionele chef veel duurder is dan een magnetronhap uit de vriezer, krijg je een bouwkundige chef voor het tipgeld in de horeca. Zeg vijftien procent; een koopje als je weet hoeveel verschil deskundigheid en smaak kunnen maken. Eerlijk gezegd is het mij een raadsel waarom grote bedrijven en vermogende particulieren niet veel meer architecten inschakelen. Zûnigerds benne het.

DE JURY LET BIJ HET NOMINEREN OP DE MEERWAARDE VOOR GEBRUIKERS EN MAATSCHAPPIJ. TERECHT CRITERIUM? Een van mijn favoriete architecten is Frank Lloyd Wright. Die maakte gebouwen die bij de oplevering meteen de geschiedenisboeken in konden. Maar ondertussen stond Wright bekend om zijn eigenzinnigheid en onbuigzaamheid als opdrachtgevers niet naar ‘m luisterden. Vind ik ook wel mooi, zo’n persoonlijkheid. Maar anderzijds ligt de tijd hopelijk achter ons dat architecten hun eigen misantropie botvieren. Ramen als schietgaten, geen buiten of zelfs maar balkon, een gehorige galerij die mensen uit hun slaap houdt. Dat soort arrogantie mag afgestraft worden, want de eerste taak van de architect is volgens mij bewoners en gebruikers gelukkig te maken. Of is dat een door de designerbrillen achterhaald idee?

project hebben hopelijk heel wat advocaten hun handen vol, maar uiteindelijk komen ze allemaal op de thee om hun excuses aan te bieden voor hun eerste, burgerlijke reactie.

WAT KENMERKT GOED OPDRACHTGEVERSCHAP? Laat ik studentenleider Daniel Cohn Bendit citeren: ‘Wees realistisch, eis het onmogelijke.’ Ik stel mij voor dat veel plannen sneuvelen door financiële of bouwkundige bezwaren, maar laten we in hemelsnaam starten met groot denken en iets scheppen voor de eeuwigheid. Of althans, een poging wagen. Ons duinhuis heb ik laten ontwerpen door Marc Koehler, toen in 2011 een jong talent dat met een van spanning gloeiend hoofd zijn ontwerpen presenteerde. Mijn belangrijkste eis was: overtref jezelf, concessies zijn voor later. Omdat het in een natuurgebied ligt mocht er van alles niet, maar dat gaan we bij het volgende project revancheren. Alleen uit grote dromen komen bijzondere dingen voort. Achteraf denk ik nog steeds: we zijn te voorzichtig geweest, het mag extremer. Waar toen allerlei types mopperden over ons ontwerp en wapperden met dagvaardingen, verschijnen er inmiddels her en der kopieën van ons huis. Dat lijkt mij een compliment voor de architect. Aan mijn volgende BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

IS NEDERLANDSE ARCHITECTUUR TE TYPEREN EN ZO JA: HOE? We zijn goed in bakstenen, dat past wel een beetje bij de volksaard. Maar dat zegt meer over de opdrachtgevers die stammen uit dit calvinistische volk dan over de ontwerpers, mij dunkt. Zoveel architecten, zoveel stijlen. Waar je vroeger op iedere luchthaven de Hollanders eruit viste – matig zittend pak, brogues met korte sokken een suffe attachékoffer en liefst een rood windjack – is iedereen kosmopolitischer geworden en lijken we in zekere zin meer op elkaar. Mijn huisje is ontworpen door een Nederlander met Zuid-Afrikaans bloed, een Vlaming en een Spanjaard – dus welke vlag wappert er op het idee? Vanuit mijn bolide zie ik dagelijks veel schitterende. ontwerpen voorbij komen, al mag het van mij persoonlijk nog wel wat meer richting Leitner of Niemeyer, hoe lastig dat ook lijkt in dit vlakke land. 73

FOTOVERSLAG PRIJSUITREIKING De veertiende editie van BNA Beste Gebouw van het Jaar werd deze keer uitgereikt in de prijswinnende LocHal in Tilburg. Hier werden de Eervolle Vermelding, de Categoriewinnaars, de Volkskrant Publieksprijswinnaar en natuurlijk BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019 bekendgemaakt. Op deze pagina een korte sfeerimpressie van de prijsuitreiking.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Noord-Zuidlijn beste gebouw van Nederland: ‘Overwinning op het Amsterdamse metrotrauma’ DE NOORD-ZUIDLIJN IN AMSTERDAM IS VERKOZEN TOT HET BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019. ‘EEN ODE AAN VAKMANSCHAP’.

Bron: de Volskrant, door Kirsten Hannema 17 mei 2019

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Het Beste Gebouw van het Jaar is de jaarlijkse prijs van Brancheverenging Nederlandse Architectenbureaus voor het gebouw met ‘de meeste maatschappelijke meerwaarde’. De uitreiking was vrijdag in de Tilburgse stadscampus annex bibliotheek LocHal, die met bijna vijfduizend van tienduizend stemmen de publieksprijs won. Eerder won de Noord-Zuidlijn al de Amsterdamse Architectuur Prijs en de ARC-Award van vakblad de Architect. Het is niet alleen de bekroning op 25 jaar bouwen met de nodige tegenslag (maatschappelijk verzet, verzakte panden, kostenoverschrijding), maar ook op de loopbaan van architecten Jan Benthem en Mels Crouwel, die de dagelijkse leiding van hun bureau onlangs aan de jongere partners hebben overgedragen. De jury onder leiding van journalist Jort Kelder had uit 114 inzendingen negen projecten genomineerd. De Pontsteiger was de enige genomineerde in de categorie Identiteit & Icoonwaarde en daarbinnen dus de winnaar. De eindstrijd ging tussen de LocHal, het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam en de NoordZuidlijn. De LocHal won in de categorie Leefbaarheid & Sociale Cohesie door de manier waarop ‘een doods gebied in de stad is omgetoverd in een bruisende plek, waar bewoners uit heel Tilburg – en daarbuiten – bij elkaar komen’. Het project toont volgens de jury ‘hoe je de kracht van het bestaande benut’, maar legde het af tegen het Erasmus MC (winnaar in de categorie Stimulerende Omgevingen) en de NoordZuidlijn omdat het ‘als opgave minder complex’ is.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

NIEUW ELAN De metrolijn, zeven haltes lang, is aangelegd met behulp van een nieuwe boortechniek, dwars onder de fundering van de historische binnenstad door. De jury noemt het project ‘een ode aan vakmanschap, een liefdesverklaring aan materiaal’ en ‘een overwinning op het Amsterdamse metrotrauma’ - de Oostlijn, waarvoor hele stukken stad werden afgebroken – ‘waarmee de politiek nieuwe moed en het openbaar vervoer nieuw elan heeft gekregen.’ ‘Voor deze metrolijn laat ik mijn Maserati staan’, zo verwoordt juryvoorzitter Jort Kelder zijn enthousiasme. In de categorie Particuliere Woonbeleving won woongebouw Het SchetsBlok in Amsterdam-West, ontworpen in opdracht van een collectief van particulieren. Zij konden binnen een flexibel casco zelf de omvang, indeling en afwerking van hun woning bepalen. Een project ‘met potentie voor de toekomst’, aldus de jury ‘waarbij goed nagedacht is over wat woonconsumenten vandaag de dag willen: keuzevrijheid, betaalbaarheid, voldoende buitenruimte.’ De Zestien Eiken Schuur die Hilberink Bosch Architecten in Berlicum bouwde met gevelde bomen uit de buurt – ‘buitenbeentjes’ met kleine beschadigingen die niet als bouwhout verkocht mogen worden en zodoende in de papierfabriek dreigden te verdwijnen – kreeg een eervolle vermelding.

‘Noord-Zuidlijn toont dat het maatschappelijk zinvol is om te investeren in de lange termijn, om de ambities voor projecten op te blijven rekken’ AMSTERDAMSE METROSTATIONS NU OOK VERKOZEN TOT BESTE GEBOUW VAN NEDERLAND.

Bron: de Volkskrant, door Kirsten Hannema 21 mei 2019

De Amsterdamse metrolijn is nu ook verkozen tot Beste Gebouw van Nederland. Ze werkten aan grote projecten als Schiphol, het Amsterdamse congrescentrum Rai, station Rotterdam Centraal en het Anne Frank Huis, en sleepten daarmee de nodige architectuurprijzen in de wacht. Maar vier op een rij, dat overkwam architecten Jan Benthem en Mels Crouwel niet eerder. Met de Noord-Zuidlijn is het gelukt: voor dit project won hun bureau de Amsterdam Award (tijdens het World Architecture Festival in Amsterdam), de ARC Award van vakblad De Architect en de Amsterdamse Architectuurprijs 2019, en afgelopen vrijdag werd de metrolijn door een vakjury verkozen tot het Beste Gebouw van Nederland. Die prijs looft de Branchevereniging voor Nederlandse Architectenbureaus jaarlijks uit aan het gebouw ‘met de meeste maatschappelijke meerwaarde’. ‘Een ode aan vakmanschap’, aldus de jury, maar ‘bovenal toont de Noord-Zuidlijn dat het maatschappelijk zinvol is om te investeren in de lange termijn, om de ambities voor projecten op te blijven rekken.’ Inderdaad: voor Benthem en Crouwel is de NoordZuidlijn nog niet af. Ze werken momenteel aan het ontwerp voor metrostation Sixhaven (een extra halte tussen het Centraal Station en halte Noorderpark), fantaseren over het doortrekken van de lijn in westelijke richting en: ze wilden nog iets rechtzetten – letterlijk. Het betreft de monumentale wevershuisjes aan de Vijzelgracht. Bij de werkzaamheden aan de metrohalte aldaar ontstond in 2008 een gat in een damwand, waarna de huizen verzakten en onbewoonbaar werden verklaard. De gemeente Amsterdam kocht ze op, repareerde de fundering en verkocht ze vervolgens als ‘kluspanden’ aan de hoogste (anonieme) bieders. Een daarvan is Mels Crouwel. ‘Een mooi toeval’, noemt hij de kans om een pand in ere te herstellen; hij verbouwt het tot zijn eigen woonhuis. ‘Maar het laat ook zien dat wij altijd in de

Noord-Zuidlijn hebben geloofd; ik vind het heerlijk om dat ding voor de deur te hebben’. Hij wijst hij op de metrohalte, waaromheen een mooi pleintje is aangelegd. ‘In twintig minuten ben je in Noord, Zuid en straks op Schiphol, want dat gaat zeker gebeuren.’ Benthem: ‘Nou, men moet nog bedenken hoe.’ Crouwel: ‘Maar als je eenmaal zo’n systeem hebt en je buit het niet uit, ben je toch gek?’ De opdracht die hun bureau in 1996 kreeg, was een metrolijn met zeven haltes aan te leggen ‘die niets aan de stad zou veranderen’. Amsterdam kampte na de aanleg van de Oostlijn, waarvoor begin jaren zeventig hele stukken binnenstad waren gesloopt, met een metrotrauma. ‘Wij hebben altijd aanpassingen in ons hoofd gehad’, bekent Benthem. ‘Maar we weten dat je die eerst een tijdje voor je moet houden. Je moet wachten op het juiste moment, om het project steeds een stapje verder te brengen.’ Zo stelden de architecten voor om de ‘bunker’ op het Stationsplein, waarin het commandocentrum van de Oostlijn was gevestigd, te slopen en het plein schoon te vegen. Het busstation werd verplaatst naar de IJ-zijde van het Centraal Station, het autoverkeer verdween in een tunnel. ‘Daar ben ik het meest trots op’, zegt Benthem. ‘Voor het eerst heeft het station een echte entree naar het centrum, waar niet de auto de baas is, maar de voetganger en de fiets. Dat is toch waar de stad uiteindelijk naartoe wil.’ De titel Beste Gebouw is een belangrijke erkenning ‘na al die jaren werk, en wat er allemaal over het project is geschreven is’, zegt Benthem. ‘Maar het mooiste vind ik dat de mensen de Noord-Zuidlijn meteen hebben omarmd. Je hoort er niets meer over.’ De prijzenregen is een fraaie bekroning op het 40-jarige jubileum van Benthem Crouwel Architekten. De dagelijkse leiding over het bureau hebben de twee onlangs overgedragen aan vijf jonge partners. Crouwel: ‘We zijn er nog om de overgang te begeleiden, maar hopen dat we het stokje op tijd hebben overgedragen.’ Lachend: ‘Als je te lang blijft zitten, word je als je niet oppast een ouwe zeur.’

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

RENOVATIE EN UITBREIDING WOONHUIS, DEN HAAG Architect Personal Architecture Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-09-2017 tot 01-09-2018 Fotograaf Jansje Klazinga

PINO BLANC, GRONINGEN Architect Van Ringen Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 18-04-2017 tot 01-09-2018 Fotograaf Ronald Zijlstra

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

SINT ANTHONY GASTHUIS, LEEUWARDEN Architect J.O.N.G.architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-11-2014 tot 01-02-2018 Fotograaf Thijs Wolzak

ZELFBOUWKAVEL A13, AMSTERDAM

WOONHUIS BINNENHAVEN, NUMANSDORP

ZELFBOUWKAVELS AMSTELKWARTIER A18/A19, AMSTERDAM

Architect Simone Nagel Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 29-05-2017 tot 23-02-2018 Fotograaf Jacco Bogaerds

Architect buro van Helden Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-09-2017 tot 20-12-2018

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Architect buro van Helden Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-09-2017 tot 15-11-2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

FBA STATE, LEEUWARDEN FREEBOOTER, AMSTERDAM Architect GG-loop Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 22-05-2018 tot 21-12-2018 Fotograaf Francisco Nogueira Michael Sieber

Architect Borren Staalenhoef Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 11-09-2017 tot 30-11-2018 Fotograaf AndrÃ© Staalenhoef

ONS PODIUM, AMSTERDAM

ERKERHUIS #1, OFFINGAWIER

Architect Springtij Architecten BV Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 11-10-2016 tot 11-04-2018 Fotograaf Marcel van der Burg

Architect Onix NL Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-01-2019 tot 30-06-2018 Fotograaf Peter De Kan

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

WOONHUIS ORANJEBURGH, SCHIEDAM Architect Thijssen Verheijden Architecture & Management Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-02-2017 tot 02-01-2018 Fotograaf Roland van Eck

NIEUWERWETS INDUSTRIEEL ERFGOED, NIEUWEGEIN Architect Hans Been Architecten BNA Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-02-2017 tot 31-08-2018 Fotograaf Paul Lagro

WOONHUIS, MARSUM

HUIS BUIKSLOTERHAM, AMSTERDAM

Architect Borren Staalenhoef Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 02-10-2017 tot 14-09-2018 Fotograaf AndrÃ© Staalenhoef

Architect NEXT architects en Claudia Linders Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 14-12-2015 tot 31-01-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

SCHEPERSCHUUR, HOLLANDSCHE RADING Architect MONK architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 02-10-2017 tot 21-06-2018 Fotograaf Peter Cuypers

DE HOOGHE WEDERT, VALKENSWAARD Architect Margry | Arts architecten bna bv Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 08-08-2016 tot 01-05-2018

HOOG BLARICUM 8 APPARTEMENTEN, BLARICUM

WOONHUIS MET ZWEMBAD, OOSTERBEEK

Architect Luijk Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-09-2016 tot 01-03-2018 Fotograaf Christiaan de Bruine

Architect Strategie Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 02-01-2017 tot 01-09-2018 Fotograaf Rob Kater

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

LANDGOED BOLSCHER, ENTER

TRANSFORMATIE BOTERBEURS TOT VIJF DUURZAME LOFTS, DORDRECHT

Architect Reitsema & partners architecten bna Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 03-03-2017 tot 15-06-2018 Fotograaf Ronald Tilleman

Architect Groeneweg van der Meijden Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 14-06-2017 tot 20-11-2018 Fotograaf Huib Kooyker

VILLA SWINKELS, LIESHOUT HET SCHETSBLOK, AMSTERDAM

Architect Tenback de Groof architectuur | TbdG Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 02-01-2017 tot 28-02-2018 Fotograaf Interieurfotograaf Ronald Smits

Architect ANA Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-09-2016 tot 01-02-2018 Fotograaf Luuk Kramer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

ZESTIEN EIKEN SCHUUR, BERLICUM Architect HILBERINKBOSCH architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-03-2017 tot 01-03-2018 Fotograaf RenÃ© de Wit

WOONHUIS VOORMALIG KLOOSTER VAN DE ANNUNCIATEN, MAASTRICHT Architect Artesk van Royen Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-08-2016 tot 25-08-2018 Fotograaf Anja Schlamann

WOONHUIS CB, WAALRE

WOONHUIS VAN KALMTHOUT, NUENEN

Architect WillemsenU Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 20-08-2016 tot 20-01-2018 Fotograaf Rob van Esch

Architect Bedaux de Brouwer Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 02-01-2017 tot 01-05-2018 Fotograaf Michel Kievits

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

BUITENHUIS, OMGEVING LEIDEN

WOONHUIS, SCHIJF

Architect Mirck Architecture Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-03-2016 tot 01-12-2018 Fotograaf Katja Effting

Architect Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-03-2017 tot 01-03-2018 Fotograaf Michel Kievits

HIDDEN VILLAGE, DEN HAAG Architect Global Architects Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 25-08-2017 tot 01-06-2018 Fotograaf Nikolas Margaritis

TRANSFORMATIE BESTAANDE WONING, WEERT Architect Augustus Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 06-03-2017 tot 02-06-2018 Fotograaf Bas Gijselhart

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

CPO BEEKDAEL, AALST-WAALRE Architect Keeris Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 03-04-2017 tot 06-04-2018 Fotograaf Bart Roos (Identiteam)

SUSTAINABLE HOUSE OF GOD, EDAM Architect HOOPE+PLEVIER Architects Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-07-2017 tot 01-11-2018 Fotograaf Herman van Heusden

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Vakmanschap en kwaliteit tot in het kleinste detail ONTWIKKELING - BOUWEN - ONDERHOUD

Hotel Jakarta, Amsterdam

M.J. de Nijs en Zonen bv www.denijs.nl

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DUCO VERZORGT GEVELBEKLEDING VAN INDRUKWEKKEND ANTWERPS KANTOORGEBOUW DUCO

‘Scholen, woningen en kantoorgebouwen: allemaal verdienen ze een hippe buitenschil’ 90

Vlak bij het Bosuilstadion, thuishaven van Royal Antwerp Football Club, ontpopte zich een indrukwekkend schouwspel, want op een braakliggend terrein van net geen 8.000 m2 in de industriezone van Wijnegem (BE) werd met man en macht aan de bouw van een gloednieuw en groots kantoorgebouw voor Power Solutions gewerkt. Groots inderdaad, want Duco en architectenbureau BOfA verbaasden menig ondernemer met een geslaagde combinatie van een uitpakkende architectuur, duurzaamheid en een comfortabel binnenklimaat. Scholen, woningen en kantoorgebouwen: allemaal verdienen ze een hippe buitenschil. Bij Power Solutions ging Duco zelfs nog een stap verder. Een intrigerende

architecturale uitstraling was al bij het voorontwerp een vereiste. Doel was immers om een soort kruisbestuiving van hedendaagse architectuur te realiseren, en zo een zekere rust en harmonie teweeg te brengen. Dankzij de in zwart gehulde gevelbekleding is dit kantoorgebouw een mooi voorbeeld hoe techniek en architectuur een magisch verbond kunnen sluiten. Duco’s externe zonweringsystemen geven het gevelbeeld immers niet enkel een unieke toets, maar zorgen eveneens voor een efficiënte afscherming van de zonnestralen en het bewaren van het zicht naar buiten, mét behoud van daglicht en privacy. Dit heeft een verlaging van de koellast tot 63% en een aanzienlijke temperatuurdaling als resultaat.

Omdat het rechtstreeks invallende zonlicht beperkt moest worden, ontstond het idee om voor de gevel met DucoSun Wing te werken. Deze grote, vleugelvormige lamellen werden vervaardigd uit een zwarte, geperforeerde plaat die speciaal voor dit project afwijkende afmetingen meekreeg. Dit systeem werkt dus enerzijds als zonwering en vervult anderzijds ook een esthetische functie, die bepalend is voor de architecturale verschijningsvorm van het kantoor. Dankzij Duco zijn de kantoren van Power Solutions voorzien van een efficiënte oplossing die toelaat om het binnenklimaat op een originele en esthetisch geraffineerde wijze beheersbaar te houden. www.duco.eu

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN STRAK LIJNENSPEL VAN TECHNIEK

JAZO

JAZO HS-50 pui, project: hotel Jakarta Amsterdam

‘Design en techniek gaan bij ons hand in hand!’ 92

JAZO is dé specialist op het gebied van toegang, ventilatie en afscherming. Vanaf het eerste moment zijn zij nauw betrokken bij uiteenlopende projecten, waardoor hun technische oplossingen altijd perfect aansluiten op de vormgeving en stijl van gebouwen. Neem bijvoorbeeld de genomineerde projecten De Pontsteiger Amsterdam én hotel Jakarta Amsterdam: bij deze gebouwen gaan de producten van JAZO compleet op in het eindresultaat!

| RUIMTE, PRIVACY, VRIJHEID Stel je voor. Wonen in hartje Amsterdam, op een upcoming locatie in een uniek gebouw. Met uitzicht over de hele stad. De Pontsteiger heeft het allemaal! JAZO maakte voor dit project puien, roosters en vloerluiken voor de trafo ruimtes in de parkeergarage en kelderruimte. Op de begane grond is er gekozen voor een combinatie van deuren en gevelbekleding welke compleet opgaan in het gebouw. Bij het doorlopende lijnenspel van de technische schil zijn er delen die

JAZO HS-42 roosterdeur, project: de Pontsteiger Amsterdam

wel en niet ventileren. Dit is van buitenaf niet te zien. Zo blijft de rust én de strakke uitstraling in dit iconische object bewaard.

| GROEN, GROENER, GROENST Het is het groenste hotel van Nederland: hotel Jakarta Amsterdam. JAZO mocht meewerken aan dit duurzame en spectaculaire gebouw dat bestaat uit 3 elementen: de transparante begane grond, het atrium en de hotelkamers. Voor de

gas- trafo en inkoopruimte heeft JAZO puien en ventilerende HS-50 roosters geleverd die volledig uit aluminium zijn gemaakt. Dit materiaal heeft een gunstige LCA, dit blijkt o.a. uit de emissieloze uitstoot tijdens de gebruiksfase én het kan gerecycled worden. Natuurlijk zijn de producten helemaal in stijl van dit indrukwekkende pand: zo zijn de puien uitgevoerd in éxact dezelfde kleur als die van de gevel. Want alleen dán kan de eenheid bewaard blijven! www.jazo.nl

JAZO HS-42 gesegmenteerde pui, project: de Pontsteiger Amsterdam 93

Tekst: Irene Teunissen | Beeld: Holland Geveltechniek

Wrappen werkt sneller dan schilderen Gevels beplakken met hoogwaardige folie gebeurt steeds vaker, vooral bij renovatieprojecten. Dit geeft een strakkere afwerking dan schilderwerk, nauwelijks onderhoud, kleurechtheid zelfs bij blootstelling aan UV-licht én 10 jaar garantie! “Noem ons maar gevelverfraaiers in hart en nieren”, vertelt Henk de Bruin, directeur van Holland Geveltechniek, totaalleverancier van kwalitatief hoogwaardige geveloplossingen. Het bedrijf renoveert gevels met behulp van folie, oftewel wrappen. Daarvoor is een samenwerking aangegaan met Avery Dennison, producent en leverancier van de folie. Holland Geveltechniek werkt in Nederland en daarbuiten.

Voordelen Wrappen werkt sneller dan schilderen, het is duurzaam en zowel binnen als buiten toepasbaar. Bovendien vervaagt de kleur niet in het zonlicht waardoor een garantie van 10 jaar op kleurechtheid en hechting gegeven wordt. Ook is nauwelijks onderhoud nodig. De Bruin: “En het eindresultaat mag er zijn. Alles is in één keer gedekt en een verweerd pand oogt weer als nieuw. Strakker dan schilderwerk. Daarbij komt nog dat wij duurzaam werken en geen stof en vuil veroorzaken.” Avery heeft eveneens een Color Match Service waarmee een gevel helemaal aangepast kan worden aan de corporate identity van een bedrijf. On demand printen op folie kan ook. “Dit betekent dat je er zelfs teksten in kunt plaatsen en op je gebouw kunt plakken”, voegt De Bruin nog toe.

Opvallende projecten Onlangs heeft de ﬁrma enkele opvallende projecten afgerond, zoals het Hilversum XL ofﬁce, het vroegere Veronicakantoor. Het ouderwets uitziende pand stond al lang leeg. Dankzij wrapping heeft dit gebouw in een paar weken tijd een complete make-over ondergaan. De oude blauwe binnen- en buitenkozijnen kregen met façade-folie van Avery een moderne antraciet-kleur. Waardoor de gevel in no-time een totaal andere look en feel kreeg. Aan de binnenzijde is de witte entreehal met folie helemaal zwart gemaakt. Het duurde dan ook niet lang voordat het pand volledig verhuurd was. Datzelfde geldt voor RIV Republic Building in Rot-

Ō*HOXNNLJ ]óQ GH PRQWHXUV GRRU KXQ WUDLQLQJ ]HHU EHGUHYHQ LQ KHW DDQEUHQJHQ YDQ GH IROLHō terdam. Daarbij gaat het om twee voormalige kantoorgebouwen die nu tot appartementen getransformeerd worden. Daarvan zijn de buitengevels gewrapt in zwarte folie. De Bruin: “Een huzarenstukje omdat het om 10 verdiepingen gaat, waardoor onze monteurs op tientallen meters hoogte hun werk moesten doen. Secuur werk. Gelukkig zijn zij door hun training zeer bedreven in het aanbrengen van de folie. En hoewel zij constant onder tijdsdruk wer-ken leveren zij altijd tijdig op.” Dan is er nog de grote showroom van Peugeot in Bergschenhoek waarvan Holland Geveltechniek de buitengevel volledig in donkerblauwe facade-folie heeft gewrapt. En tot slot de Stadsbibliotheek in Delft. “Daar hebben we binnen de blauwe glazen panelen en oranje liften behandeld met goudkleurige folie. Kortom, wrappen biedt een enorme diversiteit aan mogelijkheden! En door onze ervaring met deze werkzaamheden blijven de klanten terugkomen”, aldus De Bruin.

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

WATERTOREN, ZWOLLE

PULSE, UTRECHT

Architect 19 het atelier architecten Opdrachtgever Nijhuis-Amvest Bouwperiode 11-06-2017 tot 16-11-2018 Fotograaf Ruud Ploeg

Architect Ector Hoogstad Architecten Opdrachtgever Technische Universiteit Delft Directie Campus and Real Estate Bouwperiode 01-09-2015 tot 01-09-2018 Fotograaf Petra Appelhof

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

MUSEUM EN WERKPLAATS HOUTSTAD, IJLST Architect Onix NL Opdrachtgever Stichting Museum en Werkplaats Houtstad IJlst Bouwperiode 01-02-2017 tot 21-04-2018 Fotograaf Peter De Kan

HERBOUW GLAZEN ZAAL IN DE LOCHAL, TILBURG Architect BV Zaanen Spanjers cs Architecten BNA|BNI Opdrachtgever Gemeente Tilburg Bouwperiode 01-09-2018 tot 30-11-2018

BESTJOERSHÛS GEMEENTE SÚDWEST FRYSLÂN, SNEEK Architect J.O.N.G.architecten Opdrachtgever Gemeente Súdwest Fryslân Bouwperiode 01-05-2017 tot 07-02-2018 Fotograaf Thijs Wolzak

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

PONTSTEIGER, AMSTERDAM Architect Arons en Gelauff Architecten Opdrachtgever M.J.De Nijs en Dura Vermeer Bouwperiode 01-05-2015 tot 28-12-2018 Fotograaf Ossip van Duyvenbode

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

TOVERSLUIS, SLUIS BUSSTOP UTRECHT LEIDSCHE RIJN CENTRUM, UTRECHT

Architect MAS architectuur Opdrachtgever Lovago Middelburg bv Bouwperiode 02-01-2018 tot 13-07-2018 Fotograaf Ralph Borghouts

Architect AnnA | Annebregje Snijders Architect Opdrachtgever Gemeente Utrecht Bouwperiode 01-09-2017 tot 31-05-2018

’T VOORHUYS, EMMELOORD Architect Korfker architecten Opdrachtgever Twan Hakvoort en Renée Hellendoorn Bouwperiode 01-06-2018 tot 01-12-2018 Fotograaf Pim Van der Maden

LAM (LISSER ART MUSEUM), LISSE Architect KVDK Architecten Opdrachtgever VandenBroek Foundation Bouwperiode 01-08-2015 tot 01-02-2017 Fotograaf Sjaak Henselmans

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

WORLD HORTI CENTER, NAALDWIJK Architect BDG Architecten Opdrachtgever Lentiz Onderwijsgroep Bouwperiode 01-12-2016 tot 30-11-2017 Fotograaf Gerard van Beek

WERELDS GROOTSTE FIETSENSTALLING, UTRECHT Architect Ector Hoogstad Architecten Opdrachtgever Gemeente Utrecht Bouwperiode 01-11-2014 tot 01-08-2019 Fotograaf Petra Appelhof

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

MET OOG VOOR DETAIL, HENDRIK-IDO-AMBACHT Architect RoosRos Architecten Opdrachtgever Koedood Dieselservice BV. Bouwperiode 01-09-2017 tot 05-12-2018 Fotograaf Luuk Kramer

SPECTRUM, BEILEN Architect AAS Groningen Opdrachtgever Woonservice Westerbork Bouwperiode 08-06-2016 tot 08-06-2018 Fotograaf Iris Siepel

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

SCHAAPSKOOI, BARGERVEEN

IT GODDELOAS FIERSICHT, FRIESLAND

Architect DAAD Opdrachtgever Provincie Drenthe, Staatsbosbeheer Bouwperiode 01-06-2017 tot 01-06-2018

Architect NEXT architects Opdrachtgever Provincie Frislân en Gemeente Dantumadiel Bouwperiode 08-01-2018 tot 08-06-2018 Fotograaf Sander Foederer

PLANTSOEN, LEIDEN Architect studio VVKH Opdrachtgever Burgy bouwbedrijf Bouwperiode 02-01-2017 tot 01-06-2018 Fotograaf René de Wit

100

RIVIERSTAETE, AMSTERDAM Architect MVSA Architects Opdrachtgever Vastint Netherlands B.V. Bouwperiode 06-07-2015 tot 31-03-2018 Fotograaf Barwerd van der Plas, Suitable Images en Mathijs Witbraad

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

SAMCITY, HOORN

GASTHUYSPOORT, BREDA

Architect ME-2 Architecten Opdrachtgever Jitty Kroezen en John Kleverlaan Bouwperiode 15-01-2018 tot 31-10-2018 Fotograaf Christien Gutter

Architect Bedaux de Brouwer Architecten Opdrachtgever Maas-Jacobs Vastgoed BV Bouwperiode 01-12-2015 tot 01-11-2018 Fotograaf Michel Kievits

HOTEL VAN DE VIJSEL, AMSTERDAM

Dâ&#x20AC;&#x2122;ROOT DATA COMPETENCE CENTER, GRONINGEN

Architect Minke Wagenaar architect BNA Opdrachtgever Vijsel Vastgoed B.V. Bouwperiode 01-08-2016 tot 01-11-2018 Fotograaf Lucas Kemper

Architect TEAM 4 Architecten Opdrachtgever Bytesnet Bouwperiode 01-12-2017 tot 01-11-2018 Fotograaf Gerard van Beek

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

101

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

QO, AMSTERDAM Architect Mulderblauw i.s.m. Paul de Ruiter Architects Opdrachtgever Amstelside Bouwperiode 01-01-2014 tot 04-01-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode

INSPIRATIE- EN BELEVINGSKANTOOR APPÈL EN MARKIES CATERING, ’S-HERTOGENBOSCH

CIRCULAIRE SPORTACCOMMODATIE, WAGENINGEN Architect Lichtstad Architecten Opdrachtgever Gemeente Wageningen Bouwperiode 01-09-2017 tot 01-10-2018 Fotograaf Bas Gijselhart

FOCUS FILMTHEATER, ARNHEM Architect DP6 architectuurstudio Opdrachtgever Gemeente Arnhem Bouwperiode 01-05-2017 tot 01-03-2018 Fotograaf Michel Kievits

Architect Architectenbureau De Twee Snoeken BV Opdrachtgever Appèl en Markies Catering Bouwperiode 12-12-2016 tot 12-03-2018 Fotograaf Norbert van Onna

102

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

stoebich.nl

Fibershield®-S

Stöbich Fire Protection Pionier en wereldmarktleider in de bouwkundige brandbeveiliging

•

Uniek design, geen geleiders of kolommen noodzakelijk

•

Rechthoek of polygoonvormig uitvoerbaar

•

Door Efectis EI60(2) beoordeeld

•

Standaard Gravity Fail Safe (zelfsluitend op zwaartekracht)

•

Vrijwel onzichtbare brandscheiding door volledige integratie in plafond

Pieters Bouwtechniek is een toonaangevend onafŚĂŶŬĞůŝũŬ ŝŶŐĞŶŝĞƵƌƐďƵƌĞĂƵ ŝŶ ĐŽŶƐƚƌƵĐƟĞĂĚǀŝĞƐ͘ Zorgen voor de juiste samenstelling van de ĚƌĂĂŐĐŽŶƐƚƌƵĐƟĞ ǀĂŶ ĞĞŶ ďŽƵǁƉƌŽĚƵĐƚ͕ ĚĂƚ ŝƐ ƐŝŶĚƐ ϭϵϳϰ ŽŶƐ ǀĂŬ͘ sĂŶ ĐŽŶƐƚƌƵĐƟĞŽŶƚǁĞƌƉ ĞŶ ͲĂĚǀŝĞƐ tot de oplevering van het gebouw aan toe.

ĂŵĞƌ Ăů͗ >ƵƵŬ <ƌ

ůĚŵĂƚĞƌŝĂ

ĚĂŵ ͮ ĞĞ ϮϮ͕ ŵƐƚĞƌ

WĂƚĐŚ

www.pietersbouwtechniek.nl

103

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

OPEN SOURCE SAMENWERKEN IS DE WEG NAAR SUCCES STEENGOED

‘Door vanaf het begin open samen te werken, los je dingen op’ 104

De multifunctionele creatieve campus Imagewharf in de Amsterdamse Houthavens ontving voor de Gebouw van het Jaar verkiezing een nominatie in de categorie Stimulerende Omgevingen. En het is juist die nominatie waar Ton van Oosten van ontwikkelaar Steengoed blij van wordt.

inrichten van de openbare ruimte, of de technische installaties. Door alle disciplines te koppelen, zie je of er iets ontbreekt. Bij Imagewharf was dat de inrichting van de buitenruimte, dus hebben we er direct een landschapsarchitect bijgehaald.

| INPUT VAN GEBRUIKERS De stimulerende omgeving van Imagewharf kwam namelijk tot stand door de visie van Steengoed op vastgoedontwikkeling. “Wij noemen dat open source samenwerking. Vanaf het allereerste begin zetten we alle partijen bij elkaar en trekken we samen op. Fysiek en met een digitaal communicatieplatform.”

| DISCIPLINES KOPPELEN “Door vanaf het begin open samen te werken, los je dingen op”, zegt Van Oosten. “Bijvoorbeeld over het

Tegelijk met het ontwikkelen bouwproces liep er een paralleltraject met de toekomstige gebruikers om hun ideeën te verzamelen. De input die dat opleverde, leidde tot diverse aanpassingen in het ontwerp. “De gebouwen zijn dus niet alleen bedacht door de ontwikkelaar en de architecten, maar ook door de gebruikers. En zo is de stimulerende omgeving die Imagewharf wil zijn vanuit alle invalshoeken optimaal vormgegeven.”

Totale transparantie kan bij sommige partners wat griezelig overkomen, beseft Van Oosten, maar uiteindelijk levert het tal van voordelen op. “Beide architectenbureaus, Affaire d’Architecture en Allard Architecture, omarmen inmiddels de open source werkwijze. Doordat ze deelgenoot zijn in de financiële huishouding kunnen ze beter meedenken in relatie tot het budget. Het is een interactief proces, waarbij architecten betrokken blijven tot na de oplevering. Onconventioneel misschien, maar wel bewezen succesvol.”

www.steen-goed.nl

105

timmerfabriek a. gerritzen en zonen b.v. · hogelandseweg 75 · 6545 ab nijmegen · +31 24 37 71 662 · info@agerritzen.nl · www.agerritzen.nl

Met trots hebben wij meegewerkt aan het project Imagewharf te Amsterdam, door de volledige staalconstructie brandwerend te bekleden en de doorvoeringen en sparingen brandwerend af te dichten.

Voor al uw vragen én oplossingen m.b.t. bouwkundige brandpreventie kunt u bij ons terrecht.

BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE

106

W .

A -

V .

VOLG ONS OOK VIA:

ABEMA B.V. NIEUWKUIJK TEL. +31 (0) 73 - 511 88 03

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

STIJLVOLLE, DUURZAME EN KARAKTERISTIEKE BEDRIJFSHUISVESTING OP MAAT HERCUTON Bent u op zoek naar een unieke en duurzame nieuwbouw? Kies dan voor het houtbouwconcept van Woody Building Concepts! Wij realiseren uw bedrijfspand of kantoor turn-key met geprefabriceerde houten elementen volgens de karakteristieke loft architectuur. Hiermee bent u verzekerd van een spraakmakend eindresultaat.

| VEEL VOORDELEN Dat hout CO2 uit de atmosfeer haalt in plaats van toevoegt is natuurlijk een heel goed argument, maar houtbouw heeft nog meer voordelen. Het is sterk genoeg om meerdere verdiepingen te kunnen dragen. Daarnaast is het circulair, brandbestendig en isoleert het ook nog eens uitstekend. En niet te vergeten, het is gewoon hartstikke mooi. Door onze conceptmatige aanpak werken we snel en nagenoeg weersonafhankelijk en beperken we faal- en onderhoudskosten tot een minimum. Genoeg redenen dus om bij nieuwbouw ook eens hout te overwegen.

Imagewharf: drie loftgebouwen en een parkeergebouw

| IMAGEWHARF Een mooi voorbeeld is het door BNA genomineerde project Imagewharf in Amsterdam. Dit is in nauwe samenwerking met onze

zusterondernemingen Hercuton en Remco Ruimtebouw conceptmatig gerealiseerd in beton, staal ĂŠn hout. Op www.woodybuildingconcepts.nl treft u meer informatie, maar wij beantwoorden uw vragen liever persoonlijk. Benieuwd wat wij voor u kunnen betekenen? Bel dan naar 088 205 34 70 of mail naar info@woodybuildingconcepts.nl.

Over Woody Building Concepts Woody Building Concepts ontwerpt en bouwt houten bedrijfspanden en kantoren turn-key. Met ons prefab houtbouwconcept realiseren wij stijlvolle, duurzame en karakteristieke bedrijfshuisvesting op maat. Een inspirerende werkomgeving voor medewerkers, onderscheidend kantoorpand voor bezoekers en waardevaste belegging voor de eigenaar.

107

#Ä&#x161;S UCSÄ&#x203A;G LOYÄ&#x17E;NÄ&#x161;GUGRCNEKGR YÄ&#x17E;N VG JGGÄ&#x161; Ä&#x203A;ROÄ&#x203A;S FCÄ&#x203A; VG UOOR FKÄ&#x203A; PRCEJÄ&#x203A;KIG PROÄ&#x2122;GEÄ&#x203A; &G 5EJGPGRSSEJTTR FG LOYÄ&#x17E;NGN JGDDGN MOIGN Ä&#x161;GUGRGN &G LOYÄ&#x17E;NGN UOORYKGN UCN FG GNORMG Ä&#x203A;CCÄ&#x203A;SFGTRGN KS OP YKEJ CÄ&#x161; GGN TNKGL PROÄ&#x2122;GEÄ&#x203A;

[ VVV LOYÄ&#x17E;NGN JÄ&#x17E;NGLCMP NÄ&#x161;

108

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DEUREN ROOK-, BRANDEN GELUIDSWEREND ELTON

De EllenMatic Soundproof valdorpel, een praktische oplossing om deuren rook-, brand-, en geluidswerend te maken – – – –

–

– – –

Automatische dichting Geluidswerend 51dB Brandwerend: 30 en 60 minuten Rookwerend (volgens NEN-EN 13501-2 “Sa”, “Sm” en NEN-EN 1634-3) Loodrechte verplaatsing van het binnenwerk zonder zijwaartse beweging Aluminium behuizing Maximale kier 20 mm Groefmaat 15 x 30 mm

– Siliconen afdichting – Handmatig verstelbare aandrukknop – 150 mm inkortbaar – No-Break functie zorgt ervoor dat het binnenwerk terugveert wanneer er zich obstakels onder de deur bevinden Geanodiseerd aluminium houderprofiel voor montage van EllenMatic valdorpels op het deurblad. Ideaal voor toepassing bij bestaande deur-en kozijnconstructies waarbij een hogere geluidsprestatie moet worden gerealiseerd.

De Elegance Cassette kan worden gecombineerd met de Elegance beschermplaat. Deze plaat beschermt de onderkant van deuren tegen beschadigingen. Met 70 jaar ervaring in binnen- en buitenland is Elton dé specialist van een breed assortiment Ellen profielen voor rondom raam en deur. In Roden worden ruim 1.500 verschillende artikelen voor deur en raam geproduceerd en uitgeleverd aan 23 landen, voornamelijk binnen Europa. www.elton.nl

109

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

14 APPARTEMENTEN ’T HAVENHÛS, HARLINGEN Architect Penta Architecten Opdrachtgever Havenproject BV Bouwperiode 12-04-2017 tot 02-05-2018 Fotograaf Jan-Otto Schilstra

110

RABOBANK GOUWESTREEK, GOUDA Architect Kraaijvanger Architects Opdrachtgever Dura Vermeer Bouw Zuid-West BV Bouwperiode 20-10-2016 tot 19-07-2018 Fotograaf Ronald Tilleman

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

BIBLIOTHEEK, DEVENTER

ERASMUS MC, ROTTERDAM

Architect BiermanHenket Opdrachtgever Gemeente Deventer Bouwperiode 01-11-2016 tot 01-06-2018 Fotograaf Joep Jacobs

Architect EGM architecten Opdrachtgever Erasmus MC Bouwperiode 01-10-2009 tot 01-02-2019 Fotograaf Ossip van Duivenbode, Rob van Esch

KANTOOR HOOFDDIRECTIE KONINKLIJKE DE VRIES SCHEEPSBOUW, AALSMEER NUCLEUS BUILDING, LEIDEN Architect ENZO architectuur & interieur Opdrachtgever Koninklijke De Vries Scheepsbouw BV. Bouwperiode 10-01-2017 tot 11-09-2018 Fotograaf Marjon Hoogervorst

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Architect Popma ter Steege Architecten Opdrachtgever BaseClear BV Bouwperiode 17-06-2017 tot 22-05-2018 Fotograaf RenÃ© de Wit

111

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

RIJKSKANTOOR DE KNOOP, UTRECHT Architect architectenbureau cepezed Opdrachtgever R Creators Bouwperiode 27-06-2016 tot 28-02-2018 Fotograaf Lucas Van der Wee

CODAM AMSTERDAM, MARINETERREIN AMSTERDAM Architect OZ Opdrachtgever Stichting Codam Bouwperiode 01-03-2018 tot 21-09-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode

112

EDGE OLYMPIC, AMSTERDAM Architect de Architekten Cie. B.V. Opdrachtgever EDGE Technologies Bouwperiode 01-01-2016 tot 31-12-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

HUB, ALKMAAR Architect MONK architecten Opdrachtgever Holder Alkmaar Bouwperiode 01-02-2017 tot 16-03-2018 Fotograaf Peter Cuypers

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

ATRIUM ZUIDAS, AMSTERDAM Architect MVSA Architects Opdrachtgever Icon Real Estate en G&S Vastgoed Bouwperiode 04-01-2016 tot 02-03-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode, Laurens Kuipers, Suitable Images, Michael van Oosten

POLITIEBUREAU RBT, VENRAY Architect BDG Architecten Opdrachtgever Nationale Politie Bouwperiode 01-08-2017 tot 03-09-2018 Fotograaf Gerard van Beek

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

SPORTCENTRUM EUROPAPARK, GRONINGEN Architect VenhoevenCS architecture+urbanism Opdrachtgever Gemeente Groningen Bouwperiode 06-09-2017 tot 01-11-2018 Fotograaf Ossip van Duivenbode

INNOVATION POWERHOUSE, EINDHOVEN Architect Atelier van Berlo, Eugelink Architectuur, De Bever Architecten Opdrachtgever GeVa Vastgoed Bouwperiode 01-02-2016 tot 01-02-2018 Fotograaf Tycho Merijn

113

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

MFA VLECHTWERK, WERKENDAM

IMAGEWHARF, AMSTERDAM

Architect Olivier | No Label architecten Opdrachtgever gemeente Werkendam Bouwperiode 01-09-2017 tot 01-01-2019 Fotograaf Maurits van Hout & Janinja Olivier

Architect Affaire d’Architecture Opdrachtgever Steengoed BV Bouwperiode 16-01-2017 tot 14-09-2018 Fotograaf Jeroen Musch & John W. Prins

CENTRUM VOOR BIJZONDER WONEN PARKHOVEN, LEEUWARDEN Architect Vonk en Landstra Architecten (VNL Architecten) Opdrachtgever Stichting KwadrantGroep Bouwperiode 13-07-2016 tot 22-12-2017 Fotograaf Gerard van Beek

DIERENHOSPITAAL EN AMBULANCE DEN HAAG, WASSENAAR Architect FARO architecten bv, bna Opdrachtgever Stichting Dierenhospitaal en Ambulancedienst Den Haag Bouwperiode 01-12-2016 tot 16-05-2018 Fotograaf Hans Peter Föllmi (IC4U) & 2 John Lewis Marshall (JLM)

114

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

ART-DECOR RANDOLPH ALGERA, HEERENVEEN Architect BA32 Opdrachtgever Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse Douwe Van der Vegt Bouwperiode 10-04-2017 tot 03-09-2018 Fotograaf Auke Bonne Van der Weide

APPARTEMENTEN MET LIDL ZUIDLANDEN, LEEUWARDEN Architect BA32 Opdrachtgever Van Wijnen Noord Gorredijk Bouwperiode 02-05-2016 tot 19-07-2018 Fotograaf Auke Bonne Weide

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

GEO, UTRECHT Architect Inbo Opdrachtgever Universiteit Utrecht, Vastgoed & Campus Bouwperiode 01-12-2015 tot 01-02-2018 Fotograaf Roos Aldershoff

WERKEN EN SAMENLEVEN IN DE GROTE ‘OPENLUCHT’ SCHOOL, HILVERSUM Architect MAS architectuur Opdrachtgever De Kleine Prins en Merem revalidatie Bouwperiode 01-01-2017 tot 01-09-2018 Fotograaf Laurens Kuipers

115

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

NIEUWBOUW GYMZAAL DE ADAMSHOF, ROTTERDAM Architect Artesk van Royen Architecten Opdrachtgever Gemeente Rotterdam Dienst Stadsontwikkeling Bouwperiode 20-02-2018 tot 05-12-2018 Fotograaf Anja Schlamann

ZORGHOTEL DOMSTATE, UTRECHT Architect diederendirrix Opdrachtgever AxionContinu Bouwperiode 01-03-2016 tot 18-09-2018 Fotograaf Jeroen Van der Wielen

VMBO MELANCHTHON, ROTTERDAM, KRALINGEN

GOEDE DOELEN LOTERIJEN HOOFDKANTOOR, AMSTERDAM

Architect KAW Opdrachtgever Melanchthon Christelijke Scholengemeenschap Bouwperiode 09-02-2017 tot 31-07-2018 Fotograaf Gerard van Beek

Architect Benthem Crouwel Architects Opdrachtgever Goede Doelen Loterijen Bouwperiode 16-10-2016 tot 08-10-2018 Fotograaf Jannes Linders

116

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

GULDEN HART, ARNHEM Architect Strategie Architecten Opdrachtgever Vredelust BV Bouwperiode 15-07-2017 tot 01-11-2019 Fotograaf Rob Kater

KENNIS- EN EXPERTISECENTRUM NATHAN, ZEVENAAR Architect WillemsenU Opdrachtgever Nathan Systems Bouwperiode 01-12-2016 tot 10-01-2018 Fotograaf RenÃ© de Wit

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

FIETSPARKEERGARAGE STRAWINSKYLAAN, AMSTERDAM Architect wUrck Opdrachtgever Gemeente Amsterdam Bouwperiode 04-04-2017 tot 07-05-2018 Fotograaf Jan de Vries

MELIS LOGISTICS, DUIVEN Architect JCRARCHITECTEN Opdrachtgever Melis Logistics Bouwperiode 01-03-2017 tot 01-02-2018 Fotograaf Bart van Hoek

117

nummer 1 in dak & gevelbegroeiing

groen op hoog niveau Westbroek 49B

4822 ZX Breda

+31 184 676 840

mostertdewinter.nl Dejo ontwerpt en produceert custom made roosters voor speciale projecten en bedenkt totaaloplossingen voor elke branche.

medewerkers met passie voor roostertechnologie

dat is dejo Ambachtsstraat 3 Wolvega | 0561 691 691 | info@dejo.nl

118

www.dejo.nl

Unilamp, wereldleider op het gebied van buitenverlichting MacBright werkt al jaren actief samen met het merk Unilamp. De reden hiervoor is de hoge kwaliteit verlichting die ze leveren. Unilamp luistert naar de wensen van de klant. Met deze wensen wordt ook daadwerkelijk iets gedaan. Dat is de reden dat ze voortdurend bezig zijn met ontwikkelingen op het gebied van de technologie en het design van de verlichting. Zo zorgen MacBright en Unilamp er samen voor dat onze klanten de best mogelijke verlichting krijgen ĂŠn dat deze verlichting op een zo goed mogelijke manier wordt toegepast. Hierbij zijn een aantal onderdelen heel erg belangrijk, namelijk duurzaamheid, betrouwbaarheid, design en functionaliteit.

Samen hebben we jarenlange ervaring in het leveren van buitenverlichting. Daardoor hebben we veel inzicht en kennis over het gebruik van slimme technologieĂŤn, slimme ontwerpen en moderne werksystemen. Het streven daarbij is het leveren van 100% groene verlichting. .BD#SJHIU JT JO /FEFSMBOE PGmDJFFM WFSLPQFS van Unilamp. Voor het assortiment kunt u terecht op de website van MacBright: www.macbright.com

Unilamp en MacBright laten zien dat buitenverlichting niet alleen een mooi design heeft en zorgt voor comfort, maar dat het ook bijdraagt aan duurzaamheid en betrouwbare verlichting is.

119

Comfortabele verlichting is hier cruciaal De Intensive Care afdeling in het Erasmus MC is een plek gevuld met patiënten. Ernstig gewonde of zieke patiënten die strijden voor herstel. Comfortabele verlichting is hier dan ook cruciaal.

Daglicht is van groot belang voor het comfort en herstel van patiënten. Dit werd gemist op de IC-afdeling van het Erasmus MC. MacBright heeft samen met de klant gezorgd voor een andere vorm van daglicht, namelijk in de vorm van verlichting. HCL ofwel Human Centric Lighting is toegepast. Deze verlichting beweegt mee met de lichtcurve van de dag. Het bootst

daglicht na. Op deze manier kan er toch een comfortabel gevoel gecreëerd worden ondanks het gemis van daglicht op deze afdeling. Samen met de klant is de verlichting geprogrammeerd. Het belangrijkste doel was het herstel van patiënten een stuk aangenamer maken en dat doel heeft MacBright in samenwerking met het Erasmus MC bereikt.

“MacBright, een slimme keuze!” OVER MACBRIGHT MacBright bestaat dit jaar 25 jaar. Wij zijn specialist op het gebied van verlichting voor grote projecten. Hierbij staan we voor ‘smart lighting solutions’. Wij gaan voortdurend mee met de tijd en zijn altijd op de hoogte van de nieuwste trends én technieken binnen de verlichtingsbranche. Dit is de reden dat alle producten van MacBright vernieuwend, intelligent én van hoge kwaliteit zijn.

Een project is pas 100% geslaagd wanneer er een goede samenwerking plaats heeft gevonden tussen de klant en MacBright. We begeleiden en ondersteunen de klant vanaf het ontwerp van de verlichting tot geruime tijd na oplevering. We hebben maar liefst 25 jaar ervaring in de verlichtingsbranche waardoor we expert zijn op het gebied van slimme lichtoplossingen. Kortom, een slimme keuze!

www.macbright.com | info@macbright.com | + 31 344 633 433

Akoestiek en Design zonder compromis

Naadloos uiterlijk Langer wit en helder

www.armstrong-plafonds.nl

Klasse A Akoestiche absorptie klasse A

Volledige systeemoplossing Met Armstrong DGS ophangsysteem

Resultaten uit het verleden bieden wel degelijk garantie voor de toekomst. Metaalplan in Uden heeft inmiddels een indrukwekkend track record aan bijzondere projecten opgebouwd. Het bedrijf is als geen ander in staat de creatieve ideeĂŤn van haar klanten te vertalen naar maakbare technische producties, en deze ook voor u uit te voeren. Zo hebben wij als toeleverancier van de blauwstaalbekleding in de LocHal te Tilburg mogen bijdragen de wow-factor van het pand. Maar niet alleen dat, ook de treinsteltafels en nog veel ander meubilair in de huiskamer van Tilburg worden gedragen door onze inventieve oplossingen. Wij helpen architecten, designers en kunstenaars hun creativiteit te kunnen verwezenlijken. Maar ook uitvoerende partijen zoals aannemers, interieurbouwbedrijven en andere vakmensen kunnen vertrouwen op een intensieve samenwerking met Metaalplan als het gaat om het tot stand brengen van uitdagende opdrachten. Kijkt u eens op www.metaalplan.nl voor een indruk van de dingen die wij in het verleden al mogelijk hebben mogen maken. Dan zult u begrijpen waarom wij telkens weer gevonden worden door die opdrachtgevers die echt meedenken van een toeleverancier verwachten. Op deze manier willen wij graag onze resultaten uit het verleden de garantie laten bieden voor het slagen van uw project in de toekomst. Neem gerust contact met ons op, dat mag ook vandaag al.

123

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

BIBLIOTHEEK, MUSEUM EN ONTMOETINGS- COMPLEX 220, PIJNACKER CENTRUM ‘DE PETRUS’, VUGHT Architect Ibelings van Tilburg architecten Architect BURO KADE Opdrachtgever DePetrus BV Bouwperiode 08-02-2015 tot 11-02-2018 Fotograaf Stijn Poelstra

124

Opdrachtgever Woningbouwcorporatie Rondom Wonen Bouwperiode 14-02-2018 tot 19-02-2019 Fotograaf Petra Appelhof

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

TRANSFORMATIE ZORGGEBOUW TOT WOONGEBOUW, HSK20, ZWOLLE Architect SACON architecten Opdrachtgever deltaWonen en OC De Nieuwe Kamperpoort Bouwperiode 01-03-2017 tot 01-06-2018 Fotograaf Vulkers fotografie

NIEUWBOUW DE LEYHOEVE, GRONINGEN Architect AAS Groningen Opdrachtgever Roozen en Van Hoppe Bouw en Ontwikkeling, Haghorst Bouwperiode 16-03-2017 tot 05-08-2018 Fotograaf Iris Siepel

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

FLOOR, AMSTERDAM Architect Penta Architecten BV Opdrachtgever Boelens de Gruyter - ASR Bouwperiode 01-07-2016 tot 01-02-2018 Fotograaf Andreas/CornÃ© Secci/Bastiaansen

HEMP WITH A SOCIAL CHARACTER, MALDEN Architect Van Laarhoven Combinatie architecten BNA bv. Opdrachtgever Kiemkracht 64 Bouwperiode 01-03-2017 tot 01-11-2018 Fotograaf Jan Willem Kommer

125

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

GERSHWIN BROTHERS, AMSTERDAM Architect LEVS architecten Opdrachtgever Gershwin Brothers Wonen V.O.F. en Gershwin Brothers Winkels en Parkeren V.O.F. Bouwperiode 01-03-2016 tot 01-01-2018 Fotograaf Marcel van der Burg, Tom Elst, LEVS architecten

APPARTEMENTEN JUVENAATLAAN, ETTEN-LEUR Architect LEVS architecten Opdrachtgever Hazenberg Bouw Bouwperiode 03-07-2017 tot 03-09-2018 Fotograaf LEVS architecten

126

COFFEE AND BIKES, DELFT Architect BureauVanEig-Biq Architecten Opdrachtgever TU Delft Bouwperiode 01-06-2017 tot 01-09-2018 Fotograaf Riccardo De Vecchi

THE GREEN HOUSE, UTRECHT Architect architectenbureau cepezed b.v. Opdrachtgever Ballast Nedam, Strukton, Albron Bouwperiode 01-10-2017 tot 01-03-2018 Fotograaf Lucas van der Wee

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

BOSMASTRAAT, AMSTERDAM

B@HOME, UTRECHT

Architect studioWA bv Opdrachtgever AIG Care Concepts bv Bouwperiode 14-03-2017 tot 16-07-2018 Fotograaf studio WA

Architect Het OntwerpTeam Opdrachtgever Sustay Bouwperiode 12-06-2017 tot 01-12-2018 Fotograaf John Verbruggen

FLORISBERG, MUIDERBERG Architect studioWA bv Opdrachtgever Habion Ontwikkeling bv i.s.m. Amaris Zorggroep Bouwperiode 02-05-2016 tot 05-03-2019 Fotograaf studio WA

HOTEL JAKARTA, AMSTERDAM Architect SeARCH Opdrachtgever WestCord Hotels Bouwperiode 18-04-2016 tot 30-05-2018 Fotograaf SeARCH & Iwan Baan

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

127

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

DE VERLEYDING, LEIDEN Architect studio VVKH Opdrachtgever Ten Brinke Group, Varsseveld Bouwperiode 03-04-2017 tot 02-04-2018 Fotograaf John Vos Vught

STADSWONINGEN VOOR STUDENTENHUISVESTING & SOCIALE HUUR, EINDHOVEN Architect Pauwert Architectuur i.s.m. Lichtstad Architecten Opdrachtgever Woonbedrijf Bouwperiode 25-01-2017 tot 13-07-2018 Fotograaf Verse Beeldwaren

KULTURHUS DE SPIL, NIEUWLEUSEN

LOCHAL TILBURG, TILBURG

Architect LKSVDD architecten Opdrachtgever Gemeente Dalfsen Bouwperiode 13-09-2017 tot 12-07-2018 Fotograaf Ronald Tilleman

Architect Civic Architects, Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside / Petra Blaisse Opdrachtgever Gemeente Tilburg Bouwperiode 19-05-2017 tot 30-11-2018 Fotograaf Stijn Bollaert

128

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

NOORD/ZUIDLIJN, AMSTERDAM Architect Benthem Crouwel Architects Opdrachtgever Gemeente Amsterdam, Metro en Tram Bouwperiode 01-01-2003 tot 22-07-2018 Fotograaf Jannes Linders

DE HUISKAMER VAN DONGEN, DONGEN Architect KdV Architectuur BV Opdrachtgever BMV Veldhoven - Gemeente Dongen Bouwperiode 16-01-2017 tot 20-06-2018 Fotograaf Verse Beeldwaren, Eindhoven en Iemke Ruige, Amstelveen

DE HEEREN VAN MAERLANT, BRIELLE

HOORNESLAAN, KATWIJK

Architect Juli Ontwerp Opdrachtgever Blauwhoed Bouwperiode 01-11-2015 tot 01-05-2018 Fotograaf Michael Anhalt

Architect KAW Opdrachtgever Dunavie Bouwperiode 01-06-2017 tot 31-10-2018 Fotograaf Dirk van Egmond

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

129

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

HIGH-END TRANSFORMATIE MAASSLUISSTRAAT, AMSTERDAM Architect BNLA architecten Opdrachtgever Nobillon Vastgoed Bouwperiode 02-01-2017 tot 01-11-2018 Fotograaf Studio de Nooyer

ATLETIEKACCOMMODATIE LYCURGUS, ASSENDELFT Architect Kuiper Steur architecten bna Opdrachtgever Stichting Atletiek Saendelft Bouwperiode 01-09-2015 tot 10-10-2018 Fotograaf ACKUIPER fotografie

130

DE VOORSTE VENNE, DRUNEN Architect TenBrasWestinga architecten Opdrachtgever Gemeente Heusden Bouwperiode 22-10-2017 tot tot 26-10-2018 Fotograaf Ruud Peijnenburg

MODULAIR SET â&#x20AC;&#x2DC;T ZAND 17, AMSTERDAM Architect SVP architectuur en stedenbouw Opdrachtgever De Alliantie Bouwperiode 01-02-2018 tot 01-05-2018 Fotograaf Sjaak Henselmans

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2019

Urban Colors, geïnspireerd door de ‘great outdoors’ Als we in Scandinavië blijvende schoonheid willen creëren, wenden we ons tot de natuur voor inspiratie. Met onze innovatieve vezelcementplaten ontwikkelen we bij Cembrit duurzaam esthetische geveloplossingen, geïnspireerd op de harmonieën en contrasten van de ‘great outdoors’ in ons thuisland, Denemarken. Een team scandinavische designers en ontwikkelaars van Cembrit hebben met véél zorg het Urban Colors pallet samengesteld. Tijdloos maar toch trendgevoelig. Gemaakt om mee te creëren en variëren. In serene harmonie of net in speels contrast met het eeuwige spanningsveld tussen stad en natuur. Laat u inspireren door de quasi ongelimiteerde mogelijkheden van het vezelcement van morgen en ontdek meer op onze website of mail naar info@cembrit.nl voor meer informatie.

www.cembrit.nl

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

VROEGTIJDIG MEEDENKEN EN ADVISEREN OM HET BEOOGDE DESIGN TE REALISEREN TOES MONTAGE

Gelderlandplein: Aluminium gevelbekleding incl. achterconstructie.

‘Daarmee vergroot je de kans dat je een gebouw krijgt zoals dat is bedacht’ 132

“Wat een montagebedrijf van daken gevelbekleding in een architectenboek moet?”, herhaalt een lachende Tim Toes de vraag. “Ja, dat is geen vreemde vraag, toch is het antwoord heel gewoon.” Toes Montage verzorgt de engineering, levering en montage van daken gevelbekleding. Specialistisch en nauwkeurig werk, zegt Toes. “Vakmanschap is onze specialiteit.”

| HART EN ZIEL Toes Montage is een familiebedrijf dat door Tims grootouders werd opgericht in de jaren zestig. Met Tim staat nu de derde generatie aan het roer. Zijn beide ouders werken nog in het bedrijf en ook zijn zus Kelly werkt mee. “Ons hart en onze ziel zit erin.” Er werken circa vijftig medewerkers in de buitendienst. “Er is weinig verloop. Sommigen werken hier al vanaf het begin. Dat tekent ons bedrijf wel.”

| HET VERSCHIL MAKEN Door vroegtijdig een beroep te doen op het vakmanschap kan een architect het verschil maken, licht Toes toe. De werkzaamheden aan station Noord van de NoordZuidlijn zijn daarvoor exemplarisch, zegt hij. “We hadden rechtstreeks contact met de architect. Op basis van de tekening adviseerden wij om ander materiaal te gebruiken, namelijk aluminium cassettes. Daarvan heb ik een proefstuk gemaakt, waarop wij het werk kregen.” Alle cassettes zijn maatwerk en zijn per stuk ingemeten, geproduceerd en gemonteerd. Andere voorbeelden van opvallende werken van Toes Montage zijn station Noorderpark van de NoordZuidlijn, de gatehuizen op Schiphol, de uitbreiding van Ahoy in Rotterdam en winkelcentrum Gelderlandplein. Elk project kent zijn eigen uitdaging, zegt Toes. “In tijdsdruk, kleur, vorm, gekozen

Station Noord: Aluminium en composiet cassettes.

materiaal of de logistiek. Daarom is het belangrijk ons zo vroeg mogelijk te betrekken zodat we kunnen meedenken en adviseren over materiaalkeuze, slimme oplossingen, planning en logistiek. Daarmee

vergroot je de kans dat je een gebouw krijgt zoals dat is bedacht. Dat is niet vreemd, toch?”

www.toes.nl

133

AMSTERDAM CS NOORD-ZUIDLIJN

NO OR D -Z UID L IJN IS B N A B ESTE G EBO U W VAN HET JA AR 2019 Een zeer markante ruimte in dit historische stationsgebouw - ontworpen door Pierre Cuypers bevindt zich diep onder de grond en wordt ook wel de Kathedraal genoemd. Voor de verlichting heeft de architect gekozen voor de armaturen van Industrielicht van het fabricaat SILL. Met meer dan 120 armaturen uit de serie

SILL (02M) wordt deze ruimte indirect verlicht door aanstaling van de plafonddelen, die desgewenst door de spiegelvelden worden ondersteund. Zonder hinderlijke lichtbeelden is deze ruimte nu optimaal verlicht voor een veilig en efficiënt reizigersverkeer, terwijl de fantastische architectuur prachtig wordt geïllustreerd.

,QGXVWULHOLFKW %9 ZZZ LQGXVWULHOLFKW QO LQIR#LQGXVWULHOLFKW QO Fotograaf: Alphons Nieuwenhuis

134

+R⒐PHLVWHU *PE+ ZZZ VLOO OLJKWLQJ FRP PDLO#KR⒐PHLVWHU GH

Veelzijdig en innovatief in geluidwering Holland Scherm is dĂŠ specialist op het gebied van geluidsschermen. Al jarenlang ontwikkelt, ontwerpt en realiseert Holland Scherm geluidwerende voorzieningen langs auto- en spoorwegen. In glas, beton, hout of aluminium, we maken het mogelijk. Duurzame innovatie is daarbij essentieel voor ons, zoals geluidsschermen voorzien van zonnepanelen. Ook denken we graag mee met creatieve ideeĂŤn in vorm en materiaalgebruik. Naast geluidsschermen zet Holland Scherm de expertise in voor kleinschalig civieltechnisch werk. Zoals kleinere verkeersbruggen, havens en kademuren. Als totaaloplosser zetten we eigen mensen en materieel in. Holland Scherm is onderdeel van KWS en VolkerWessels.

een

Holland Scherm Contactpersoon: dhr B. van der Heiden Giessenweg 4, Rotterdam T +31 (0)10 - 2083300 E-mail info@hollandscherm.nl www.hollandscherm.nl

onderneming

INNOVATIEVE DORPELS VOOR HOUTEN EN KUNSTSTOF KOZIJNEN ONTDEK DE VOORDELEN VAN ONZE DORPELSYSTEMEN

HOUT KOMO-gecertificeerd. Verwisselbare profielkappen en slijtstrippen die zeer eenvoudig te vervangen zijn. 60 minuten brandwerend. Leverbaar: binnen-buitendraaiend, binnen- en buitenbeglazing, draaivaldetaillering en KAI oplossingen. Getest en gecertificeerd door SHR-SKH.

KUNSTSTOF Directe beglazing op de dorpel mogelijk. Lichtgewicht dorpels. Voldoet aan de hoogste isolatiewaarden voor kozijnen. Integratie in de neut. Geen uitstekende delen.

INNOVATIEVE OPLOSSINGEN VOOR DE KOZIJNINDUSTRIE

WWW.VENSTERTECHNIEK.NL

135

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

KERAMISCHE INSPIRATIE

WIENERBERGER

Poldergemaal Noorderlegmeerpolder, Uithoorn. Ontworpen door Oostindie Architecten BNA – BNI en Buro van der Goes. Fotografie door DigiDaan

‘We geloven in de kracht van keramiek.’ 136

Nieuwbouw vrijstaande woning, Veldegem, Belgie. Ontworpen door Atelier Vens Vanbelle

Keramiek leeft. Het staat voor authentieke sfeer, warme uitstraling en uitstekend comfort. Intrinsiek gaat het materiaal honderden jaren mee zonder verlies van charme. Keramiek kent vele gezichten. Duurzaam wonen, werken en leven. We bieden complete proposities voor de volledige keramische gebouwschil én bestrating. Als internationale ‘keramische denktank’ sinds 1819. Bouw zekerheden in. Profiteer van onze circulaire, duurzame gedachte en onze visie op kennisdeling en services. U doet zaken met de marktleider én keramisch specialist. Onze ervaring zetten we in voor de hoogste kwaliteit in keramiek. Producten – met alle relevante keurmerken en garanties – worden streng bewaakt en gecontroleerd. Een zekerheid is ook de grootste keuze. Zoekt u

keramische bouwmaterialen voor gevels, binnenmuren, daken en bestrating? Nergens ter wereld vindt u een groter en breder assortiment. Overstijgen uw wensen ons omvangrijke assortiment, dan zoeken we met u naar een maatwerkoplossing. In alle fasen van het bouwproces denken we met u mee. Het liefst vanaf de eerste schets. Persoonlijk betrokken en flexibel, vanuit alle lagen van onze organisatie. Onze projectorganisatie helpt bij het maken van productkeuzes, technische vraagstukken en marktvragen. Specialisten zijn continu bezig met keramiek voor dak, gevel, binnenmuur en bestrating. Betrek ons in uw plannen, daag ons uit. Bouwen aan een succesvol project doe je samen, van plan tot uitvoering en nazorg.

Service vertalen we in ‘maak het uzelf makkelijk’. Direct of via de handelaar, we inspireren u met bijzondere materialen en vernieuwende toepassingen. Onze best cases tonen inspirerende oplossingen voor keramisch bouwen. Online bestaan onze services uit uitgebreide productzoekers, planningsen rekenmodules, texturengenerators en BIM-tools. Voor de echt specifieke vragen bel of mail ons.

Wienerberger www.wienerberger.nl info.nl@wienerberger.com T 088 – 118 5111

137

2 WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU MEERWAARDE VAN DE ARCHITECT 140 ERKENDE BNA BUREAUS 141 PARTICULIERE OPDRACHTGEVER 144 ARCHITECTENWINKEL 146 ZELF BOUWEN, MET EEN ARCHITECT 147 SAMEN WERKEN AAN WAARDE/WAARDEKAARTEN 151 WAARDE BIJ STIMULERENDE OMGEVINGEN 152 WAARDE BIJ LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE 153 WAARDE BIJ PARTICULIERE WOONBELEVING 154 WAARDE BIJ IDENTITEIT & ICOONWAARDE 155 WAARDE BIJ DUURZAAM & INNOVATIEF 156 WAARDE BIJ SNEL & SLIM 157

OPINIE 164 ARCHITECTENSELECTIES 178 ALGEMENE VOORWAARDEN 179

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Meerwaarde van de architect

IN NEDERLAND MAG NIET IEDEREEN ZICH ARCHITECT NOEMEN. ALLEEN DIEGENEN DIE ZIJN INGESCHREVEN IN HET ARCHITECTENREGISTER HEBBEN VOLGENS DE WET RECHT OP DE ARCHITECTENTITEL. ZIJ HEBBEN ALLEMAAL EEN ARCHITECTUUROPLEIDING GEVOLGD. WERKEN MET EEN ARCHITECT GEEFT U MEERWAARDE, FUNCTIONEEL EN FINANCIEEL, EN OP ZOVEEL MEER VLAKKEN:

Technische meerwaarde De technische voorzieningen in het object zijn in orde en voldoen aan alle normen.

Maatwerk Een architect vertaalt uw specifieke wensen naar een goed gebouw, waardoor u niet gebonden bent aan standaardoplossingen. Binnen uw budget en de overige randvoorwaarden is vrijwel alles mogelijk.

Maatschappelijke en culturele meerwaarde Bouwen met een architect betekent zorg besteden aan alle aspecten. Hiermee draagt u bij aan de maatschappelijke en culturele waarde van de gebouwde omgeving.

Inspiratiebron Een architect stimuleert de ideevorming en draagt alternatieven aan. Hierdoor vergroot u de kans op een optimaal eindresultaat.

Geldelijke meerwaarde Een architect let overal op. Dat komt de kwaliteit van het gebouw ten goede. Meer kwaliteit betekent een hogere waarde. U investeert dus in een meeropbrengst bij eventuele verkoop. Bovendien weten architecten hoe ze energiezuinig of zelfs energieneutraal moeten bouwen, waardoor u op termijn veel kunt besparen.

Touwtjes in handen Een architect vervult in alle fasen de rol van regisseur. Hij houdt het overzicht en zorgt ervoor dat het complexe proces van (zelf) bouwen voor u als opdrachtgever behapbaar blijft. Rots in de branding Een architect vormt een buffer tussen u en alle andere betrokken partijen zoals aannemers en overheden. Zo betaalt u niet teveel en duren procedures niet langer dan noodzakelijk is. Bovendien controleert de architect of alle andere betrokken partijen hun werk goed en conform afspraak hebben gedaan. Vraagbaak Of het nu om gebruik van bepaalde materialen gaat of om een vergunningsaanvraag: een architect kent alle mogelijkheden en onmogelijkheden. Onaangename verrassingen blijven u bespaard. Functionele meerwaarde U krijgt een gebouw dat alle door u gewenste woon-, werk-, verblijfs- en andere functies in zich verenigt. Esthetische meerwaarde Het uiterlijk van zowel binnen- als buitenkant sluit aan bij wat u mooi vindt of wil uitstralen en zal ook in algemene zin als smaakvol ervaren worden.

140

Meer gebruiksgenot Het dagelijks gebruik van een omgeving waarin u zich prettig voelt, draagt dagelijks bij aan uw welbevinden. Het gebouw dat samen met uw architect tot stand komt, zit als gegoten.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Erkende BNA-bureaus

Alle bureaus die in Architecten 2019/2020 staan vermeld op de bureaulijst zijn door de BNA erkend. Ze zijn lid van de BNA, de enige branchevereniging van architectenbureaus in ons land.

KWALITEITSEISEN Een erkend BNA-bureau voldoet aan een aantal eisen die van belang zijn voor een goede en verantwoorde uitoefening van het beroep. BNA-bureaus vinden titelbescherming immers een noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde voor de uitoefening van het architectenvak. Architectenbureaus die zijn aangesloten bij de BNA hebben daarom onderling afspraken gemaakt over de wijze waarop ze hun vak willen uitoefenen. Verantwoordelijkheid, integriteit en professionaliteit staan daarbij centraal. Door lid te zijn van de BNA onderschrijven architectenbureaus de kwaliteitseisen en zijn ze verplicht zich daaraan te houden. Het is voor u als opdrachtgever dus een voordeel te kiezen voor een erkend BNA-bureau, of dat nu een eenmanszaak is of een bureau met tientallen werknemers.

BNA-BUREAUKEURMERK De actuele lijst van erkende BNA-bureaus vindt u bij de gele pagina's achterin dit boek. U kunt een erkend bureau ook herkennen aan het bureaulogo. Alleen erkende BNA-bureaus mogen het logo voeren. Het is zowel in het Nederlands als in het Engels beschikbaar. Ook mogen erkende bureaus de lettercombinatie BNA in hun naam voeren. Ze beschikken bovendien over een op naam gesteld certificaat dat jaarlijks wordt verstrekt.

BNA ERKEND BUREAU

DE KWALITEITEN VAN EEN ERKEND BNA BUREAU Het erkend BNA-bureau: is deskundig en vakbekwaam voor de opdracht Een erkend BNA-bureau mag alleen een opdracht aanvaarden als het beschikt over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en bureaucapaciteit - dan wel deze van buitenaf inschakelt- om de opdracht te kunnen uitvoeren. De architecten die bij het architectenbureau werkzaam zijn, zijn ingeschreven in het wettelijke architectenregister. Daarmee voldoen ze aan de opleidingseisen die de Europese Unie aan architecten stelt. heeft een beroepsaansprakelijkheidsverzekering Een erkend BNA-bureau is verplicht verzekerd tegen de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s van beroepsaansprakelijkheid. De opdrachtgever kan er hierdoor op vertrouwen dat onverhoopte schade door de verzekering wordt gedekt. Elk jaar moeten de bureaus bij de BNA het nummer van hun verzekeringspolis melden om na te kunnen gaan of de bureaus aan de verzekeringsplicht voldoen. houdt kennis en vaardigheden op peil Ook zorgt het bureau dat de kennis en vaardigheden van architecten en andere medewerkers op peil blijven. De BNA heeft hiervoor de Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) ontwikkeld. Onder andere bij de BNA Academie kunnen architecten en medewerkers bij architectenbureaus werken aan hun permanente beroepsontwikkeling. garandeert vertrouwelijkheid Het erkend BNA-bureau behandelt de door de opdrachtgever als vertrouwelijk verstrekte gegevens als zodanig. maakt deugdelijke afspraken Een erkend BNA-bureau mag alleen aan het werk gaan op basis van adequate afspraken met u als opdrachtgever. Het architectenbureau aanvaardt slechts opdrachten op basis van een overeenkomst waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect deugdelijk zijn vastgelegd. Ook bij ontwerpwedstrijden moeten opdrachtgever en architectenbureau vantevoren weten waar zij aan toe zijn.

141

draagt bij aan kennisontwikkeling Het bureau draagt bij aan collectief onderzoek. BNA Onderzoek entameert studies naar huidige en toekomstige bouwopgaven en de BNA ontwikkelt instrumenten die leden kunnen gebruiken bij de uitoefening van hun vak. toont zijn verbondenheid met het vak Door zijn aansluiting bij de BNA toont een bureau dat het oog heeft voor het collectieve belang en laat hij zijn betrokkenheid bij het beroep zien. Door zijn lidmaatschap draagt het bij aan de ontwikkeling van het vak, de ontwikkeling van instrumenten voor de vakbeoefening, de uitbouw van kennis en vaardigheden en de verbetering van het bouwproces. U profiteert daarvan als opdrachtgever.

GEDRAGSCODE De hierboven genoemde afspraken zijn vastgelegd in de lidmaatschapsverplichtingen en in een gedragscode. Alle leden moeten de BNA Gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit naleven en zijn daarop aanspreekbaar. De architect is gehouden de opdrachtgever deskundig in een vertrouwenspositie als adviseur terzijde te staan. De architect behartigt de belangen van de opdrachtgever naar beste weten en kunnen, in het besef niet alleen verantwoordelijk te zijn jegens de opdrachtgever, maar ook tegenover mens, milieu en samenleving. De gedragscode is hieronder en op BNA.nl/gedragscode te lezen.

BNA GEDRAGSCODE VERANTWOORDELIJKHEID, INTEGRITEIT & PROFESSIONALITEIT De gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA, de branchevereniging van architectenbureaus, geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers.

TOEZICHT Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun 142

gedragscode

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA. De voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. Tegen uitspraken van het College kan in beroep worden gegaan bij de Raad van Beroep. Voor contactgegevens, zie pagina 242 van deze uitgave.

BEMIDDELING

Bij moeilijkheden tussen opdrachtgever en een bij de BNA aangesloten bureau of architect kan de deken een helpende hand bieden. De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden, zowel voor opdrachtgever als architect. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA Gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit en Professionaliteit. Voor contactgegevens, zie pagina 242 van deze uitgave.

KERNWAARDEN

De gedragscode is gestoeld op drie kernwaarden: Verantwoordelijkheid, Integriteit en Professionaliteit. Verantwoordelijkheid De architect is zich bewust van het publieke belang van zijn functioneren in het maatschappelijk verkeer en van de bijdrage die hij bij de uitoefening van zijn beroep kan leveren aan de ontwikkeling van de ruimtelijke omgeving. Hij weet zich verantwoordelijk voor zijn werkzaamheden en handelt binnen het kader van zijn opdracht met respect voor mens, samenleving en milieu. Zijn zorg geldt zowel de gebouwde en ongebouwde omgeving als de participanten in de processen waarbij hij bij zijn beroepsuitoefening is betrokken. Integriteit De architect oefent zijn beroep uit naar eer en geweten. De architect maakt zich niet schuldig aan oneerlijke concurrentie en respecteert de principes van goed werkgeverschap. Als opdrachtnemer behartigt hij in een vertrouwenspositie onafhankelijk de belangen van de opdrachtgever, zonder zich op onoirbare wijze te laten beïnvloe- den door nevenbelangen. De architect behandelt de in het kader van zijn opdracht verkregen vertrouwelijke informatie als zodanig.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Professionaliteit Bij de uitoefening van zijn beroep handelt de architect competent en vakbekwaam. Hij zorgt ervoor de beschikking te hebben over de voor zijn werkzaamheden benodigde kennis, vaardigheden, financiële en technische middelen. Zijn professionaliteit blijkt ook uit het vermogen om processen adequaat in te richten en aan te sturen en uit een solide bedrijfsvoering. De architect draagt bij aan een goede werkrelatie met collega’s en andere participanten in het bouwproces. Hij zorgt in de relatie met de opdrachtgever voor heldere communicatie en voorlichting.

DE REGELS IN DE PRAKTIJK 1 De architect die een opdracht in strijd acht met zijn verantwoordelijkheden voor mens, samenleving en milieu, vestigt de aandacht van de opdrachtgever hierop en zet zich in om de strijdigheid op te heffen. 2 De architect is transparant over de zakelijke en persoonlijke belangen die op een of andere wijze zijn functioneren zouden kunnen beïnvloeden. 3 De architect bedingt of aanvaardt geen geldelijk belang of enig ander voordeel van derden, noch kent deze toe aan derden bij het verkrijgen, verlenen, aanvaarden of uitvoeren van een opdracht anders dan de met de opdrachtgever overeengekomen beloning. 4 De architect houdt zich op de hoogte van de voor zijn vakgebied relevante ontwikkelingen en zorgt dat zijn kennis en vaardigheden evenals die van zijn medewerkers op het vereiste niveau blijven. 5 De architect zorgt ervoor te beschikken over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en capaciteit van het bureau, dan wel deze van buitenaf in te schakelen, om de opdracht uit te voeren. 6 De architect aanvaardt opdrachten op basis van voorwaarden waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect op schrift deugdelijk zijn vastgelegd.

7 Indien een architect wordt gevraagd om de werkzaamheden van een andere architect te herzien of over te nemen dan doet hij dat op zorgvuldige wijze met respect voor het werk van de collega, ook met het oog op de belangen van de opdrachtgever. 8 De architect geeft erkenning aan het aandeel dat medewerkers, adviseurs, collega‘s en anderen in het ontwerp hebben gehad.

NALEVING Deze code geldt voor alle leden van de BNA, zowel bureauleden als persoonlijke leden. Daar waar ‘architect’ staat, moet ook ‘architectenbureau’ worden gelezen. De architect als werkgever informeert de medewerkers over deze code en ziet erop toe dat zij zich hieraan houden. De architect draagt er zorg voor dat deze code wordt nageleefd door alle personen die werkzaam zijn bij of verbonden zijn aan het bureau. De bestuurders zijn daarvoor verantwoordelijk en daarop aanspreekbaar in het kader van de handhaving van deze code.

HANDHAVING Onverminderd de rechten en plichten die voortvloeien uit het lidmaatschap van de BNA houden de leden zich aan de BNA-code integriteit en professionaliteit en de weten regelgeving van het land waarin het beroep wordt uitgeoefend. Op de naleving van deze gedragscode wordt toegezien door het College van Toezicht en de Raad van Beroep. De wijze waarop klachten kunnen worden ingediend en hoe ze worden behandeld is vastgelegd in het procesreglement en het reglement op het College van Toezicht en de Raad van Beroep. Klachten over persoonlijke leden die verbonden zijn aan een bureaulid, worden geacht te zijn gericht tegen het bureaulid. Waar in deze code ‘hij’ is gebruikt, kan ook ‘zij’ worden gelezen.

143

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

3 x woonbeleving in optima forma Volgens de BNA Beste Gebouw 2019-jury SCHETSBLOK AMSTERDAM - ANA ARCHITECTEN DE BEWONERS VAN DIT WOONBLOK ZIJN VAN HET BEGIN AF AAN BETROKKEN BIJ HET ONTWERP. ZE KONDEN DE GROOTTE EN INDELING VAN HUN CASCO WONINGEN ZELF BEPALEN. DOOR DE STEVIGE REGIE VAN DE ARCHITECT WERD HET GEEN ‘ROMMELTJE’.

De jury vindt dit een project ‘met heel veel potentie voor de toekomst’. Er is goed nagedacht over wat woonconsumenten vandaag de dag willen: keuzevrijheid, betaalbaarheid, voldoende buitenruimte. De bewoners zijn vanaf het begin bij het ontwerp betrokken, terwijl het ‘regelwerk’ is uitbesteed, wat het bouwproces heeft bespoedigd. Ondanks de verscheidenheid aan wensen hebben de architecten de samenhang weten te bewaren. Het pand staat stevig op zijn plek en heeft een tijdloze uitstraling, het is mooi vormgegeven en door de goede isolatie en gebruik van zonnepanelen duurzaam in energiegebruik. De hoge ruimtes met enorme ramen en flinke balkons geven een ‘royaal’ gevoel. De jury vindt dat met dit woningbouwproject ‘een nieuwe norm’ wordt gesteld voor hoe je ‘samen tot een mooi en toekomstbestendig gebouw kunt komen’. SCHEPERSCHUUR, HOLLANDSCHE RADING - MONK ARCHITECTEN AAN DE RAND VAN HET BOS STAAT DEZE SCHUURWONING MET ZIJN BIJZONDERE VORM, DIE DOET DENKEN AAN EEN ORIGAMI-VOUWWERK. VOOR HET AFTIMMEREN VAN HET INTERIEUR ZIJN SPARREN GEBRUIKT DIE OP HET TERREIN STONDEN. DIT IS TOCH WEL IETS ANDERS DAN EEN STANDAARD WONING UIT DE CATALOGUS.

Het Schetsblok in Amsterdam is onderdeel van de herontwikkeling van een voormalige schoollocatie door drie zelfbouwgroepen, die elk een woongebouw realiseerden rond een gemeenschappelijke openbare tuin. ANA architecten bedacht een gebouw als een levensgroot vel 3D-ruitjespapier, waarbinnen de kopers de positie, de omvang en de indeling van hun (casco) woning naar wens konden invullen. De kern met het trappenhuis, de lift en installatieschachten en de dragende gevels vormden daarbij het vaste kader, de inbouw is flexibel, en in de toekomst eenvoudig aan te passen. De afwerking kozen de bewoners uit een door de architect samengesteld materialen- en kleurenpalet. Het heeft een breed scala aan woningen opgeleverd, van 40 tot 150m2, met totaal verschillende interieurs, waarvan een deel ontworpen met hulp van de architect. 144

Aan de rand van het bos in Hollandsche Rading staat een schuurwoning als een origami-vouwwerk. De bijzondere vorm is het resultaat van ‘puzzelen met de eisen van het bestemmingsplan’, zoals de opdrachtgever het omschrijft. Het moest gebouwd worden op het grondvlak van het (gesloopte) pand dat er voorheen stond, en ook de nok- en goothoogte waren voorgeschreven. Omdat ze geen standaard woning wilden, bedacht de architect om de nok niet in het midden te plaatsen, en zo kwam er een vouw in het dak. Ook de zijgevel is iets schuin geplaatst; zo wordt je blik als vanzelf gericht richting het bos en de

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

brengen in één krachtig architectonisch gebaar: een langgerekt gebouw, dat als een streep in het landschap ligt. Een lange houten vlonder doorkruist het gebouw en scheidt het woongedeelte van het bijgebouw, om uit te monden in de buitenzitkuil in de tuin. ‘Wauw’, luidt de reactie van de jury. ‘In al zijn eenvoud staat hier echt iets, en dat in een architectonisch weinig inspirerende omgeving.’

tuin, met de kas en een werkplaats. Een stel sparren op het terrein is omgezaagd en gebruikt om de hoge leefruimte op de begane grond af te timmeren. Onder de kap bevinden zich de slaap- en studeerruimte met daartussen een doorloopbadkamer. Door gebruik van zonnepanelen (op de schuur), een warmtewisselaar en een houtkachel, is het huis energieneutraal. ‘Dit is een pleidooi om je huis te laten bouwen door architect’, vindt de jury. ‘Het is met liefde en aandacht gemaakt, en dat voel je.’ Het uitzicht op het bos is uitgebuit, en door de drie enorme taatsdeuren stap je zo de natuur in. Over het houten interieur zijn de meningen verdeeld: het ene jurylid vindt de afwerking mooi in z’n eenvoud, een ander noemt het té simpel en mist harmonie. Dit project toont dat de overheid het opdrachtgevers soms moeilijk maakt met regels, maar dat deze kaders ook tot creatieve oplossingen kunnen leiden, als je speels ermee omgaat. WOONHUIS, SCHIJF - GROSFELD BEKKERS VAN DER VELDE ARCHITECTEN DE BEWONERS VROEGEN OM EEN BETAALBARE SCHUURWONING MET BIJGEBOUW. OOK HIER BLIJKT DAT EEN ARCHITECT HET VERSCHIL KAN MAKEN. HET WERD ÉÉN LANGGEREKT GEBOUW DAT ALS EEN STREEP IN HET LANDSCHAP LIGT. Het verlangen om ‘buiten’ te wonen bracht dit gezin vanuit de stad naar een bosrijke plek bij het Brabantse dorp Schijf. De vraag aan Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten was om een moderne, betaalbare en duurzame schuurwoning met bijgebouw te maken. De architect stelde voor om de twee functies bijeen te

Het gebouw bestaat uit een betonnen vloer met een stalen draagconstructie en een dak van sandwichpanelen. Het interieur omvat een open leefruimte en een gang met ingebouwde kastenwand, waarachter de slaapkamers liggen, het bijgebouw is een grote open ruimte. Het oogt supersimpel, ‘maar om het er zo vanzelfsprekend uit te laten zien moet je concessieloos zijn’, merkt een jurylid op. Hier is ‘scherp en doelgericht gewerkt’, tot en met de stopcontacten. Dit is vakmanschap. De jury denkt dat de formele voordeur overbodig is; de tweede ingang vanaf de vlonder voelt als de logische entrée, hier loopt iedereen binnen, en naar de tuin. Wonderlijk is dat de glazen pui op het zuiden niet geopend kan worden; het huis is mede daardoor erg warm. Schaduw zal van de bomen moeten komen, maar als die eenmaal volgroeid zijn, is dit ‘een goddelijke plek’. 145

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenwinkel

HOE WORDT HET HUIS WAAR U ALTIJD VAN DROOMDE WERKELIJKHEID? DE ARCHITECTENWINKEL WEET RAAD. SPECIAAL OM MENSEN MET VRAGEN OVER (VER)BOUWEN TE HELPEN, VERENIGDE EEN AANTAL BNAARCHITECTEN ZICH IN DE ARCHITECTENWINKEL. DE ARCHITECTENWINKEL IS WEKELIJKS OP ZATERDAG GEOPEND OP EEN GROOT AANTAL LOCATIES DOOR HEEL NEDERLAND EN DIT LANDELIJKE NETWERK GROEIT NOG STEEDS.

vergunning, kan bij een architect terecht. Een architect heeft veel kennis in huis over alle stappen van het (ver)bouwproces, maar denkt daarbij ook altijd verder. Hij of zij brengt niet alleen de wensen van nu in kaart, maar ook die van later. ‘Mensen willen altijd het beste uit hun huis halen en zich er vooral thuis voelen. Dat is belangrijk voor de kwaliteit van leven’, vertelt Otten.

GEEN GROOT BUDGET NODIG ‘Voor particulieren is de drempel soms nog hoog om op een architect af te stappen’, vertelt Harvey Otten, een van de oprichters van het initiatief en lid van de BNA. ‘Terwijl ze vaak wel graag willen weten wat een architect precies doet en waarbij hij kan helpen. de architecten bij de Architectenwinkel bieden particulieren een laagdrempelige kennismaking met de toegevoegde waarde van architecten en helpen u de beste keuzes te maken.’

De Architectenwinkel doet goede zaken. Wekelijks komen er nieuwe klanten bij. ‘U hoeft ook geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.’ Ook voor de architecten zelf is de Architectenwinkel een mooi initiatief. ‘Er zitten vaak uitdagende projecten bij. Daar houden wij van. Ook zelfbouwopgaven worden steeds populairder en voor een plan voor herbestemming van oude panden draaien wij ons hand niet om’, zegt Otten.

ARCHITECT DENKT VERDER Bij de Architectenwinkel weten ze raad met alle vragen waar een klant mee zit, en die vragen gaan echt niet allemaal over het ontwerp. Wie zijn trappen huis wil verplaatsen, minder energie wil verbruiken of met de gemeente spaak loopt bij de aanvraag van een

IN HEEL NEDERLAND Het aantal Architectenwinkels groeit nog steeds. Op tientallen plaatsen in het land kunnen particulieren inmiddels advies inwinnen. Meer informatie vindt u op architectenwinkel.com.

U hoeft geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.

146

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect

BEPAAL UW BUDGET Zelfbouw is tegenwoordig voor iedereen toegankelijk en wordt steeds populairder. Jutta Hinterleitner van BNA deed onderzoek naar de opkomst van zelfbouw en heeft de indruk dat de meeste zelfbouw-gemeenten er goed op letten dat bij de uitgifte van zelfbouwkavels de richtlijnen voor zelfbouwers duidelijk zijn. ‘Een mooi voorbeeld van een goede aanpak is de kavelpaspoorten die zelfbouwers in Almere krijgen bij de koop van hun kavel: In die handleiding kunnen ze meteen precies lezen wat wel en niet mag. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Hilversum en andere steden bieden ze ook al aan. Hopelijk krijgt dit de komende jaren verdere navolging.’

MAATWERK Het voordeel van het werken met een architect is, zegt Hinterleitner, dat een zelfbouwer meer maatwerk krijgt, terwijl een woning van een catalogusbouwer wat goedkoper is door het schaalvoordeel. ‘Maar voor wat meer geld, want zo duur is een architect voor zo’n micro-opdracht niet, krijgt u als klant wel een huis gebouwd onder architectuur, met net wat meer uitstraling en dat volgens makelaars straks ook beter verkoopt.’

LAAGDREMPELIG Er zijn steeds meer BNA-architecten die laagdrempelige service aanbieden aan particulieren. Zoals het Rotterdamse JADE, dat sites aanbiedt op basis van bouwthema’s, waaronder Verbouwarchitect.nl en Nieuwbouwarchitect.nl. Volgens Eelco Dekker van JADE hebben particulieren hier behoefte aan. ‘We bieden gratis een eerste adviesgesprek aan, het SchetsGesprek. We rekenen met u mee, leggen een Plan van Aanpak voor en begeleiden het bouwtraject vanaf de eerste dag tot na de oplevering. We laten bovendien zien hoe onze kosten worden terugverdiend. Iemand zei laatst daarover: ‘Nu snap ik eindelijk wat een architect doet.’ Als het moet maken we zelfs een maquette op locatie om opdrachtgevers mee te nemen in het ontstaansproces. Het is onze taak om zo tastbaar te maken wat onze meerwaarde is.’

Houd rekening met de volgende kosten: Ontwerp Prijzen van een architect of ontwerper verschillen onderling. Voor een nieuwbouwontwerp kunt u als richtlijn circa 10% van de totale bouwkosten nemen. Grond De prijs van een kavel verschilt per gemeente. Is het nog geen bouwgrond? Houd dan rekening met extra kosten om de grond bouwklaar te maken. Belastingen & leges U betaalt belasting over de grond die u koopt. De overdrachtsbelasting is 6% en belasting over bouwgrond is 21%. Voor de aanvraag van vergunningen betaalt u bouwleges. Dit verschilt per gemeente. Bouwkosten De bouwkosten worden meestal berekend op basis van het bruto vloeroppervlak (BVO). De prijzen per vierkante meter BVO verschillen per type woning. Onder bouwkosten vallen ook de kosten voor de aannemer. Meerwerk Houd altijd rekening met meerwerk en onvoorziene kosten. Wilt u toch andere tegels in uw badkamer dan u eerder had uitgekozen? Dat kan al meerwerk zijn.

147

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect De voorfase

1. DE VOORFASE

1. ORIËNTATIE

– Oriëntatie (wat wilt u dan precies?) – De beslissing om alleen of met anderen een opdracht te verstrekken – De keuze voor een architect

Als u besluit om zelf te gaan bouwen, is het belangrijk om te bepalen wat u wil. Dat kunt u doen door enkele cruciale vragen te beantwoorden, zoals:

2. HET ONTWERP EN BOUWPROCES – Dit bestaat uit negen stappen, van het afstemmen van uw wensen op de randvoorwaarden (beschikbare oppervlakte, bestemmingsplan, budget) via het voor- en definitief ontwerp tot aan de keuze voor de aannemer en de bouw;

3. DE NAZORG – Het oplossen van eventuele losse eindjes, financiële afhandeling, enzovoort. Ook in deze laatste fase staat de architect u bij. Of het nu gaat om de bouw van uw droomhuis, een kantoor, verenigingsgebouw of ander object; de architect zorgt ervoor dat uw gebouw aan het einde van de rit staat als een huis.

“

Jort Kelder (liet zijn huis ontwerpen door architect Marc Koehler):

Als je een huis bouwt, moet je het goed doen. Per slot van rekening ga je er in leven

148

– Wat vindt u mooi? Kijk om u heen, op Pinterest, architectuurblogs en websites voor goede ruimtelijke ideeën en ontdek wat bij u past. – Waar gaat u bouwen? Informeer naar beschikbare kavels bij gemeente, makelaars, projectontwikkelaars, bouwbedrijven en via internet. Houd rekening met aan- of afwezigheid van voorzieningen, bestemmingsplan, enzovoort. Een architect kan u adviseren over de mogelijkheid die een kavel biedt. – Welke functies moet uw huis krijgen? Denk na over wat vindt u belangrijk, wat wilt u in huis doen en wat voor ruimtes heeft u hiervoor nodig? Vergeet ook eventuele gezinsuitbreiding en toekomstige kantoorruimte niet. – Hoe zit het met uw planning en budget? De vier grootste financiële posten zijn de aanschaf van de grond, de bouw van de woning, de inrichting en buitenvoorzieningen. Past dit allemaal binnen uw budget? En wanneer heeft u uw te bouwen huis nodig? Het is in alle gevallen verstandig om op zijn minst een globale planning vast te stellen.

2. ALLEEN BOUWEN OF MET ANDEREN? Zelf bouwen kun je alleen doen, maar ook met anderen. In het laatste geval heet dat collectief opdrachtgeverschap (CPO). U verstrekt dan een opdracht samen met anderen. Dat heeft verschillende voordelen, zoals inkoopvoordeel en het delen van kosten. Het brengt ook een aantal aandachtspunten met zich mee, zoals de vereiste eensgezindheid. Bent u in uw eentje opdrachtgever, dan is er sprake van individueel opdrachtgeverschap. Dat brengt doorgaans hogere kosten met zich mee, maar heeft als voordeel dat u geen rekening hoeft te houden met wensen en meningen van anderen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect Het ontwerp-en bouwproces

3. DE KEUZE VOOR EEN ARCHITECT Bij de keuze voor een architect draait het in de eerste instantie om de vraag of zijn werk u aanspreekt. U kunt dat op straat bewonderen, of via internet. Ook kunt u documentatie bij een of meerdere architecten opvragen. Maar, het is ook van groot belang dat het klikt met de architect. Maak dus eerst vrijblijvend kennis, bijvoorbeeld via de Architectenwinkel. Bereid u goed voor op het eerste gesprek. Bespreek wat de architect voor u kan betekenen en vraag ook referenties op. Informeer ook naar professionaliteitskenmerken: beschikt de architect bijvoorbeeld over een beroepsaansprakelijkheidsverzekering? Handig voor als er iets mis gaat! Architectenbureaus die zijn aangesloten bij de BNA (Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus), hebben al deze kwesties goed geregeld. Bovendien kunnen instanties van de BNA bemiddelen wanneer er in de samenwerking onverhoopt iets misgaat.

Zelf bouwen bestaat vrijwel altijd uit een lang en complex proces. Dat klinkt misschien afschrikwekkend, maar dat hoeft het niet te zijn. Zeker niet als u zich laat bijstaan door een architect. Hij is immers in staat om uw wensen zo optimaal mogelijk te verwezenlijken. Daarnaast neemt hij u veel zorgen uit handen. De samenwerking met een architect kent een aantal fasen, die hier stuk voor stuk kort worden omschreven.

1. BEPALING VAN DE WERKZAAMHEDEN Misschien kunt u de architect al voor het verstrekken van de opdracht een compleet programma van eisen/ wensen overhandigen. Maar misschien kan hij, vanuit zijn expertise, alternatieven aandragen waardoor hij u op andere, betere ideeën brengt. Dit adviestraject kunt u vooraf als aparte opdracht verstrekken (om daarna te kijken of u met de architect verder wil), of opnemen als onderdeel van de hele opdracht. De andere werkzaamheden zijn onder te verdelen in de ontwerpfase, de voorbereiding op de bouw en de begeleiding van de bouw zelf. U kunt een architectenbureau inschakelen voor één, twee of alle fasen. Deze laatste optie heeft vaak een positieve invloed op de kwaliteit van het eindresultaat.

2. HET VERSTREKKEN VAN DE (DEEL) OPDRACHT

“

Tip: bouw een uitstapmoment in

Zodra het budget vastligt, is de architect er verantwoordelijk voor dat het (bij een gelijkblijvende opdracht) niet overschreden wordt. Neem daarom in de opdracht in elk geval op: – budget (voor álle kosten); – planning; – een globaal programma van eisen (wat gaat er zo ongeveer gebouwd worden); – kwaliteit; – de werkzaamheden van de architect. Overweeg ook om zogenaamde uitstapmomenten in te bouwen. De oplevering van het voorlopig ontwerp leent zich daar goed voor. U krijgt dan voor het eerst te zien wat het gaat worden. Misschien valt het tegen. Dan is het handig om de samenwerking te kunnen beëindigen voordat u het vervolgtraject 149

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

ingaat waarbij grote bedragen gespendeerd gaan worden. Het is dus handig een gefaseerde opdracht te verstrekken, die voor elke fase een honorarium voor de architect bevat en de mogelijkheid om te stoppen.

3. AFSTEMMING WENSEN EN RANDVOORWAARDEN De architect kent de markt en de kosten en zal beoordelen of uw wensen realistisch zijn in relatie tot het budget. Gesprekken hierover monden uit in eerst een globaal - en daarna een definitief programma van eisen. Daarmee gaat de architect aan de slag.

7. DE KEUZE VOOR DE AANNEMER Wie gaat de bouw uitvoeren? De architect kan meerdere, in zijn ogen geschikte aannemers, vragen om een offerte in te dienen. Ook kunt u besluiten één aannemer te benaderen. Bijvoorbeeld op aanbeveling van anderen, of omdat de architect goede ervaringen met hem heeft opgedaan. De architect zal de offerte inhoudelijk beoordelen om te zien of het aansluit op het bestek. Aanbeveling: beoordeel de financiële stabiliteit van de aannemer. Is de aannemer aangesloten bij een garantieregeling (bouwgarant), zodat uw gebouw wordt afgebouwd als de aannemer failliet gaat?

8. DE UITVOERING 4. HET VOORONTWERP (VO) Met tekeningen van de gevel, doorsneden, contouren en wellicht een maquette en een 3D-presentatie wordt in deze fase globaal duidelijk gemaakt hoe het object er uit zal gaan zien. Het VO vermeldt ook de te gebruiken materialen en geeft een globale kostenraming.

5. HET DEFINITIEF ONTWERP (DO) Het DO is geen nieuw ontwerp, maar een uitwerking van het VO waarin alle door u en de architect besproken wijzigingen verwerkt zijn. Hiermee krijgt u dus te zien hoe het object er daadwerkelijk uit gaat zien. Alles heeft nu een definitief karakter. Aan de hand van het DO voert de architect wettelijk verplichte berekeningen uit over onder meer daglichttoetreding, ventilatie en energieprestatie.

6. DE BOUWVOORBEREIDING Met het DO in de hand wordt een omgevingsvergunning bij de gemeente aangevraagd. Een architect beschikt over de expertise en ervaring om discussies met de afdeling Bouwtoezicht op efficiënte wijze aan te gaan. Bovendien heeft een aanvraag al snel een streepje voor bij de toetsers van Bouwtoezicht en Welstand als een architectenbureau het indient. Ook voor hen is het prettig om met iemand te communiceren die weet waar hij het over heeft. Bij de bouwvoorbereiding hoort ook het maken van het bestek (de detailtekeningen). Op basis van dit document zullen aannemers hun offerte uitbrengen. 150

Zodra de bouw van start gaat, kan de architect als directievoerder zijn waarde bewijzen. Hij fungeert als het centrale aanspreekpunt voor de aannemer. Want hoewel alles vastligt, zal iemand toch in de gaten moeten houden of de vele betrokken partijen zich wel aan de afspraken houden. Worden inderdaad de juiste materialen gebruikt? Loopt alles nog steeds volgens planning? Is er niets vergeten? Als expert en ervaringsdeskundige zal niets de architect ontgaan en neemt daarmee deze controletaak uit handen.

9. DE OPLEVERING Na maanden, en vaak jaren, van voorbereiding en hard werken staat uw droom eindelijk overeind. Reden voor een feestje, maar niet voordat alles uitvoerig is gecontroleerd. De praktijk leert dat er vrijwel altijd iets ontbreekt of niet helemaal volgens de afspraken is opgeleverd. De architect voert een inspectie uit en kan gebreken constateren en met de aannemer bespreken hoe het zo snel mogelijk wordt opgelost.

DE NAZORG Na de eerste, voorlopige oplevering kunt u uw huis, kantoor of winkel in gebruik nemen. Het eerste half jaar worden eventuele gebreken nog kosteloos verholpen. Indien deze aan het licht komen, helpt de architect de klachten goed af te handelen. Daarnaast beoordeelt hij de eindafrekening van de aannemer. De architect zorgt er dus tot ver na de oplevering voor dat u optimaal kunt genieten van uw zelf gebouwde object.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Samen werken aan waarde Naar het beste resultaat

WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE WAARDEN VOOR U ALS OPDRACHTGEVER? EN HOE KAN DE ARCHITECT HIERAAN BIJDRAGEN? HIERNA TREFT U IN ZES DOMEINEN VOORBEELDEN VAN DE WAARDEN DIE EEN ARCHITECT KAN TOEVOEGEN AAN UW BOUWPROJECT. DE DOMEINEN SLUITEN AAN BIJ DE CATEGORIEĂ&#x2039;N VAN DE JAARLIJKSE BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VERKIEZING. DOOR TE LUISTEREN NAAR DE WENSEN VAN DE OPDRACHTGEVER HELPT EEN ARCHITECT BIJ EEN SCHERPE VRAAGARTICULATIE EN ZO HET BESTE EINDRESULTAAT.

ROL VAN DE ARCHITECT U krijgt zicht op hoe de creatieve oplossingen, adviezen, diensten en ervaring van de architect zorgen voor het bereiken van het beoogde eindresultaat en een goed bouwproces. De taak van de architect kan daarbij variĂŤren van initiatief, ontwerp en uitwerking tot en met gebruik, exploitatie en onderhoud. Ook de rol die de architect vervult voor u als opdrachtgever kan verschillen: van strategisch adviseur, ontwikkelaar, bouwer, productontwerper, facilitator tot specialist.

Waardenkaarten, vervaardigd door Alijd van Doorn en de BNA

GEZAMENLIJK EINDWAARDEN FORMULEREN Een goed gesprek over waarden helpt opdrachtgevers en architecten om te komen tot de essentie van een opgave. Deze grondige, inhoudelijke dialoog waarbij je elkaars grenzen -behoedzaam- kunt overschrijden, is nodig om te komen tot het allerbeste resultaat. De onderdeel van de toegevoegde waarde van de architect ligt in het gesprek met u als opdrachtgever over de opgave en de ultieme vertaling daarvan in een ontwerp waarin alle ruimtelijke, technische, duurzaamheids- en financiĂŤle aspecten zijn verwerkt.

VOORBEELDEN IN ZES DOMEINEN Stimulerende omgevingenÂ

Particuliere woonbeleving

Waarde creĂŤren door integrale

Waarde creĂŤren door het

oplossingen voor het verbeteren

vergroten van woongenot en

van prestaties van gehuisveste

vorm geven aan persoonlijke

functies zoals leerprestaties,

woonwensen.

Duurzaam en innovatief Waarde creĂŤren door vernieuwende projecten voor het verbeteren van de de milieuimpact van de gebouwde omgeving tijdens de hele levenscyclus.

genezing of werkprestaties. Identiteit en icoonwaardeÂ Leefbaarheid en sociale cohesieÂ

Waarde creĂŤren door het

Waarde creĂŤren door ruimtelijke

versterken van het imago van

oplossingen die de leefbaarheid cq

een organisatie en/of van een

sociale cohesie in een buurt, wijk of

SPECIĂ&#x161;EKE LOCATIE

Snel en slim Waarde creĂŤren door effectieve oplossingen en standaardproducten voor praktische huisvestingsen verbeteringsvraagstukken.

stad versterken.

151

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Stimulerende omgevingen Waarde het Waardecreëren creërendoor doorintegrale integraleoplossingen oplossingenvoor zodat verbeteren vanvan prestaties van gehuisveste functies de prestaties gehuisveste functies zoals zoals leerprestaties, genezing of werkprestaties. leerprestaties, genezing of werkprestaties worden verbeterd.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN Bibliotheek Deventer BiermanHenket ••• Campus Gebaseerd de BNAdoor Waardenkaarten, vervaardigd ISEop (Eindhoven) door diederendirrix

door Alijd van Doorn

Hotel Jakarta (Amsterdam) door SeArch en de(NNieuwegein) BNA •• KWR door cepezed Goede Doelen Loterijen (Amsterdam) door Benthem Crouwel Architects •• Museumkwartier (Den Bosch) door Bierman Henket architecten • Groot Klimmendaal (Arnhem) door Koen van Velsen

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Stimuleren van in novatie

heid varsn vredeneb te e n re te e Verb ewerkers en g ruik med ndering Cultuurvera

Kostenreductie

Verhodguecntiviteit arbeidspro

“De architecten moeten het geweten zijn van de samenleving. Geholpen door de crisis is de vrijblijvendheid verdwenen. Je hebt het kunstenaarschap van de architect plus de performance nodig. Je hebt hun integrale blik nodig om te bepalen hoe iets optimaal bruikbaar is.”

Marjolein Versteegden (Arcadis) in: Cobouw,. oktober 2014

“Combineren betekent het samenbrengen van maatschappelijke functies. Denk aan een bibliotheek in een school, of een zorginstelling die zijn diensten verleent in woningen. Die instelling heeft zelf geen verpleeghuis meer nodig. Dat drukt de kosten voor de zorg. Tegelijk neemt de kwaliteit toe, omdat mensen in hun eigen woonomgeving beter genezen dan in een verpleeghuis. Dat is combineren tegen minder kosten en met meer resultaat.”

Uit: Blauwhof, G. e.a. (2013) SamenSamen Sneller Slimmer. Innoveren in de bouw.

152

Flexib iliteit

• Ontwerpen van nieuwe combinaties van functies die leiden tot kruisbestuiving en innovatie. • Stimuleren van sociale interactie, genezing, en educatie. • Ontwikkelen en implementeren van nieuwe concepten, bv Healing Environment die de tevredenheid onder gebruikers vergroten. • Creëren van de omgeving van de toekomst: aantrekkelijke gebouwen en gebieden waarmensen willen verblijven, waar toeristen, bedrijven en bewoners zich thuis voelen. • Coördineren van gebruikersoverleggen, codesign met gebruikers en andere participanten.

• Visieontwikkeling en implementatie van innovatieve werkplekinrichting (Het Nieuwe Werken) die cultuurverandering stimuleert. • Evidence based design ten behoeve van het verbeteren van de prestaties van de gehuisveste functies. • Flexibiliteit en kostenreductie: alternatieven ontwikkelen voor (volledige) nieuwbouw. • Energiezuinig bouwen: ontwikkelen van keuzemogelijk heden op basis van Life Cycle (Cost) Analysis.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Leefbaarheid en 4ociale $ohesie Waarde creëren door ruimtelijke oplossingen die de leefbaarheid cq sociale cohesie in een buurt, wijk of stad versterken.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN •

De Petrus (Vught) BURO KADE • Kerkje (Kleindoor Wetsinge) door Jelle de Jong architekten

•

The Green House(Amsterdam) (Utrecht) door cepezed • De Hallen door Architectenbureau J. van Stigt

•

Erasmus MC (Rotterdam)(Amsterdam) door EGM Architecten • Noorderparkbad door Architecten Cie. • Energiehuis (Dordrecht) door TenBrasWestinga • Dobbelmanterrein (Nijmegen) door architectenbureau Marlies Rohmer

Social

Spin-off voor wijk

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Media

en buurt Business Case

ern Lokaal ond

emerschap y Building Communit

keling Organische ontwik

• Een woon- en leefomgeving ontwerpen die bijdraagt aan de gezondheid van de mensen en zorgt voor aangename wijken waar mensen graag willen wonen. • Maken van ontwerpen met gevoel voor de soms kwetsbare relatie tussen de te huisvesten organisatie en de omgeving. • Effectief inzetten van architectonische middelen, zodat ook bij beperkte budgetten de hoogst haalbare kwaliteit wordt gerealiseerd. • Inzetten van ontwerpend onderzoek om ruimtelijk-maatschappelijke oplossingen voor nieuwe opgaven zoals krimp en leegstand te ontwikkelen.

“In de huidige praktijk is het verbindend en analytisch vermogen van architecten en de mate waarin zij in staat zijn een hoogwaardige totaaloplossing te ontwerpen voor het vraagstuk, vaak al de doorslaggevende factor voor succes. ”

Marleen Hermans (TU Delft) in: de Architect, 2014

Bij Crowdfunding wordt een propositie door middel van een grote groep mensen (de crowd) gefinancierd. Crowdfunding kan dienen als enige financieringsvorm maar kan ook onderdeel zijn van een financieringsmix [...] Crowdfunding biedt vier verschillende financieringsmogelijkheden: leningen, aandelenuitgifte, voorverkoop van producten of diensten en donaties.

• Duurzaam ontwerpen zonder stekker. Door middel van architectuur voorkomen dat kostbare installaties nodig zijn. • Verbeeldingskracht inzetten om mensen, wensen en belangen met elkaar te verbinden. • Inzicht geven in de haalbaarheid van de plannen wanneer gelet wordt op de technische en financiële randvoorwaarden. • Coördineren van participatieve (bottom-up) ontwerp-processen met lokale stakeholders.

Bron: www.fundwijzer.nl

153

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Particuliere woonbeleving VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN

Waarde creëren door vergroten van woongenot en vorm geven aan persoonlijke woonwensen.

in House (Wassenaar) Architects •• House Freebooter (Amsterdam) doorGlobal GG-loop door Bedaux de Brouwer Architecten •• Brouwhuis Buitenhuis (Oisterwijk) (Leiden) door Mirck Architecture IT (Deventer) Hoogte Tweedoor Architecten •• Woonhuis Scheperschuur (Hollandsche Rading) MONK Architecten • Zomerhuis (Texel) Benthem Crouwel Architects • Superlofts (Amsterdam) door Marc Koehler Architects

Droomhuis

e Persnodoanclihjkt aa

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Bin

Verras send

t proces Transparan l neeen o i t c Funntwerp o

“Een duidelijke kracht van architecten is hun kennis van bouwkundige zaken. Binnen een CPO is het sterk als de architect heel gering een eigen mening inbrengt, maar wel professioneel is. In zekere zin is zijn rol misschien eerder adviserend als ontwerpend.”

Robert-Jan Looysen (CPO Klarenstraat) in: de Architect, april 2014

Bij co-creatie met toekomstige bewoners is het van belang dat architecten beseffen dat de wensen van de potentiële kopers centraal staan. Dat vereist inlevingsvermogen en een zekere bescheidenheid ten opzichte van het eigen ego en de eigen smaak. Architecten die in staat zijn om naast de vooraf benoemde eisen ook de latente behoeften succesvol te vertalen in producten, hebben een grote toegevoegde waarde.”

Yvonne van Mierlo (Blauwhoed) in: de Architect, juni 2014

154

Voor particuliere klanten: • Realiseren van een hoge klantwaarde door het ontwerpen van een op maat gesneden woonoplossing die de identiteit van de bewoners versterkt en gelukkig maakt. • Hoge kwaliteit dienstverlening, persoonlijke aandacht. Klant van idee tot en met oplevering ontzorgen in het hele proces van ontwerp, vergunningen, inkoop en bouwcoördinatie met als belofte binnen tijd en budget opleveren. • Langetermijn visie over de verkoopbaarheid/ aanpasbaarheid en verkoop-baarheid /waardeontwikkeling waardeontwikkelingvan vande dewoning. woning. Bij bestaande woningen: varianten ontwikkelen voor verbouwen verbouwen versus versus nieuwbouw om zo te helpen bij het maken van een keuze voor het een of het ander. Voor ontwikkelende klanten: • Als co-creator van de ontwikkelaar vergroten van de marktwaarde voor potentiële kopers of huurders. • Realiseren van een hoge klantwaarde door participatief ontwerpproces met potentiële kopers. • Verbeteren van de uitstraling en functionaliteit van bestaande woongebouwen om een nieuw huurders- of koperssegment aan te boren. • Inspelen op nieuwe woonbehoeften en leefstijlen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Identiteit en icoonwaarde Waarde creëren door het versterken van het image van een organisatie en/of van een specifieke locatie.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN •

(Amsterdam) door Arons en Gelauff •Pontsteiger Ondergrondse Parkeergarage (Katwijk aan zee)Architecten door Royal HaskoningDHV

•

TU Delft door(Amsterdam Ector Hoogstad Architecten •Pulse Tennisclub IJburg door MVRDV

•

door DAAD •Schaapskooi McDonald’sBargerveen Coolsingel 44 (Rotterdam) door Mei architects and planners • Kaasmakerij de Tijd (Westbeemster) door Bastiaan Jongerius architecten • Markthal (Rotterdam) door MVRDV

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Eyecatcher

Samenwer

Status

ken

n Vernieuwe

Commercieel

Cultaurrdeele wa

“Voor bouwprojecten van de gemeente vind ik dat architecten besef moeten hebben van de politieke context waarin zij werken, dat zij rekening houden met het stedelijk belang van gebouwen en dat zij respect moeten hebben voor het feit dat het een maatschappelijke investering is." “De architect moet zich bekwamen in het kunnen presenteren van het ontwerp in diverse gremia zoals welstand, monumentenzorg, bij een stuurgroep met opdrachtgevers en op een bewonersbijeenkomst.

Ronald van Warmerdam (Projectmanagementbureau Amsterdam) in: de Architect, januari 2014

De inzet van architectuur en ruimtelijk ontwerp draagt bij aan het creëren van maatschappelijke en economische meerwaarde door de vormgeving van ruimtelijke ontwikkelingen met toekomstwaarde en flexibiliteit. Ontwerpers kunnen maatschappelijke meerwaarde creëren die verder reikt dan het aantrekkelijk en functioneel ontwerpen van de fysieke ingreep zelf. Goed ontwerp kan bijdragen aan de samenhang, duurzaamheid en het verdienvermogen van de samenleving.

• Opbrengsten genereren door het creëren van een icoon met aanzuigende werking op consumenten (toeristen, klanten, bezoekers). • Architectuur als marketinginstrument. Bredere bekendheid van het bedrijf, dorp of stad creëren. • Uitdrukken van en reflecteren op maatschappelijke waarden en wensen, zeitgeist. • Inzetten van conceptuele kracht, pragmatisme, flexibiliteit, innovatie, vakmanschap en speelsheid die kenmerkend is voor de moderne Nederkenmerkend is voor de moderne landse architectuurtraditie. Nederlandse architectuurtraditie. • Creëren van de omgeving van de toekomst: aantrekkelijke gebouwen en gebieden waar mensen willen verblijven, waar toeristen, bedrijven en bewoners zich thuis voelen. • Een breed publiek inspireren met een vernieuwende architectuur met een hoge culturele waarde. • Bij commerciële projecten is meetbare duurzaamheid randvoorwaardelijk. Toegevoegde waarde in het creëren van een integraal duurzaam bouwconcept dat tot de verbeelding spreekt, maar ook haalbaar is.

Uit: Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp 2013 - 2016. Werken aan ontwerpkracht.

155

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Duurzaam en innovatief Waarde creëren creëren door doorvernieuwende het ontwerpen van Waarde vernieuwende projecten en zovan dede projecten voor het verbeteren milieu-impactvan vande degebouwde gebouwdeomgeving omgeving milieu-impact tijdensde dehele helelevenscyclus. levenscyclus te verbeteren. tijdens

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN •

Innovation Powerhouse door Atelier van Berlo,door Eugelink Architectuur, • KWR Watercycle(Eindhoven) Research Institute (Nieuwegein) cepezed De Bever Architecten • Villa Kogelhof (Kamperland) door Architectenbureau Paul de Ruiter

•

Sportaccomodatie Wageningen door Lichtstad Architecten • House in House (Wassenaar door Global Architects

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Duurzaam icoon Storytelling

e art State of th eel xperiment

Binnen budget

air ltidisciplin

• Coördineren van de integratie van bouwkundige en technische kennis in het ontwerpproces. • Vooruitgang aanwakkeren. Nieuwe mogelijkheden bieden. • Inspireren en verrassen met nieuwe ideeën en concepten die de mens centraal stellen in een duurzame woonof werkomgeving. • Duurzame keuzemogelijkheden inzichtelijk maken, ook in relatie tot terugverdientijden en verschillen in duurzaamheidswinst. • Inbrengen van expertise ten aanzien van duurzaamheidslatten (GreenCalc, LEED, BREEAM-NL).

"Ik verwacht dat de architect de verantwoordelijkheid neemt om een gebouw te ontwerpen dat ook in de tijd duurzaamheidswaarde heeft en er dus over vijftig jaar nog steeds staat.”

Walter de Rijk (Sigmax) in: de architect, januari 2014

"Wat mij betreft is het bij de duurzaamheidsopgave de uitdaging voor architecten om zorgvuldig te achterhalen wat echt belangrijk is voor de gebruiker, en de brug te slaan tussen die behoeften en de duurzaamheidsingrepen. Dat vereist kennis en creativiteit. Samenwerken met partijen die extra kennis bij kunnen dragen, zoals uit de gedragswetenschappen, kan helpen om tot nieuwe ideen te komen."

Anke van Hal (Nyenrode Business Universiteit) in: de Architect, maart 2015

156

• Kennis en kunde van duurzame ontwerpstrategieën. • Actief meebouwen aan de duurzame business case door het inbrengen van kennis en kunde ten aanzien van duurzame alternatieven, zoals circulaire economie, en ESCO’s. • Mensen, wensen en belangen met elkaar verbinden en confronteren met maatschappelijke eisen van duurzaamheid en haalbaarheid.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Snel en slim VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN

Waarde creëren door effectieve effectieve oplossingen oplossingenen en standaardproducten voor praktische standaardproducten te bieden voor huisvestingspraktische en verbeteringsvraagstukken. huisvestingsen verbeteringsvraagstukken.

•

(Amsterdam) door •Imagewharf Lanenflat (Rotterdam) door deAffaire Zwarted’Architecture Hond

•

Transformatie •High-end ‘ONE’ door Moodworks Maassluisstraat Architecture (Amsterdam) door BNLA Architecten • ‘Dak onder de zon’ door dNArchitectuur

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Gebruiker centraa l

Functi o

le ring Socia ete b r e v g in n wo twerp Producton

neel

Goedkoop

Verduurzamen

De toegevoegde waarde van de architect zit met name in de esthetische kant en in de vertaling van de klantwens. Aannemers zijn sterk oplossingsgericht. Architecten zouden een goede rol kunnen vervullen in het kritisch bevragen en uitwerken van de klantwens en deze vervolgens doorgeven aan de uitvoerende partijen. Tijdens de uitwerking en uitvoering kan de architect vervolgens toetsend optreden.

Wilbert-Jan de Ridder (Dura Vermeer) in: de Architect, maart 2015

• Vertalen van gebruikerswensen in creatieve en betaalbare ruimtelijke en bouwkundige oplossingen. • Creëren van een leefomgeving die waardering uitspreekt voor haar gebruikers, waardoor een positief sociaal klimaat ontstaat. • Aantoonbaar effectief inzetten van architectonische middelen om met beperkte middelen maximaal resultaat te behalen. • Verbeteren van de gebruikskwaliteit van bestaande plattegronden door middel van eenvoudige ingrepen. • Voeren van overleg met de bewoners om de gebruikers-wensen te kunnen articuleren. • Inventariseren van maatschappelijke vraagstukken en mogelijke oplossingen via een ontwerpende, oplossingsgerichte benadering.

De corporaties van de geanalyseerde projecten zien in renovaties niet alleen een middel om de bestaande waarde van hun bezit in stand te houden, maar ook als mogelijkheid om nieuwe waarde te creëren door het opwaarderen van de uitstraling en het gehele maaiveld. Opmerkelijk is dat de esthetiek van een renovatie, anders dan menige afdeling voor onderhoud en beheer lijkt te geloven, wel degelijk een belangrijke bewonerswens is.

Uit: “Een tweede leven voor de portiekflat. Middenniveaurenovatie als kans”, door Garritzmann architecten en hp architecten.

157

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DUURZAAMHEID VAN TOEGANGSOPLOSSINGEN

ASSA ABLOY

Overheaddeuren ASSA ABLOY OH1042FG (voorheen Crawford) Brandweerkazerne, Zandvoort

‘Kennis en innovatie’. 158

Tourniquet ASSA ABLOY RD3 (voorheen Besam) Van Der Valk Hotel, Veenendaal

De vraag naar duurzame gebouwen is groter dan ooit. Zowel vanuit de bouwsector als de eindgebruiker is er meer aandacht voor energiebesparing en het gebruik van hernieuwbare of gerecyclede materialen. Als totaalleverancier op het gebied van automatische toegangsoplossingen weet ASSA ABLOY Entrance Systems dat de diverse openingen van een gebouw – zoals ramen en deuren – tot wel twintig procent van het totale energieverbruik kunnen beïnvloeden. Dit gegeven, in combinatie met de groeiende vraag naar groene oplossingen, maakt dat duurzaamheid continu centraal staat bij de productontwikkeling van ASSA ABLOY Entrance Systems. Kennis en innovatie spelen daarbij een belangrijke rol. Duurzaamheid is immers dé belangrijkste driver van innovatie. Door middel van een duurzaamheidskompas daagt ASSA ABLOY Entrance Systems zijn R&D-afdeling continu uit om hoger te scoren op recycling, en daarmee lager op het gebruik van

energie, water en materialen. Zo zorgt het bedrijf ervoor dat elke generatie producten duurzamer is dan zijn voorganger – van tourniquetdeur tot overheaddeur. Hoewel architecten vaak afhankelijk zijn van de vraag van opdrachtgevers, kunnen zij met gebouwontwerp een belangrijke bijdrage leveren aan duurzaamheid. Bijvoorbeeld door productkeuze op basis van de LCA en EPD van een product. ASSA ABLOY Entrance Systems vindt het belangrijk om openheid te bieden over de productie van zijn oplossingen. Met inmiddels 332 producten met een EPD is het daarom trotse koploper binnen de branche.

Duurzaamheid in de bouwsector begint bij goede samenwerking tussen partijen. ASSA ABLOY Entrance Systems streeft naar optimale ondersteuning van voorschrijvende partijen en biedt naast EPD’s ook geavanceerde BIM-objecten, pdf-tekeningen en DWG-tekeningen van zijn producten aan. Op assaabloyentrance.nl schrijven de experts van ASSA ABLOY Entrance Systems én gastbloggers bovendien regelmatig over onderwerpen als duurzaamheid, circulariteit en energiebesparing.

assaabloyentrance.nl

Meer weten? Neem contact op met de specialisten van ASSA ABLOY Entrance Systems: Anita van der Brugge: 06 10 99 45 10 | anita.vanderbrugge@assaabloy.com Ramon Schaaf: 06 12 39 64 20 | ramon.schaaf@assaabloy.com

159

RIGA levert houtwerk van de bovenste plank!

RIGA VLOEREN EN KOZIJNEN BV Westhavenweg 54-I, Amsterdam Tel. 020-4866095

Innovative through imagination.

Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

160

www.gedore.com

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

LICHTDOORLATENDE, FLEXIBELE GEVELOPLOSSINGEN

SOLARLUX Solarlux betekent letterlijk ´zonlicht´. De passie van het bedrijf is gevels te voorzien van maximale transparantie en openheid. Al ruim 35 jaar is Solarlux specialist van lichtdoorlatende, flexibele geveloplossingen. Een hoogwaardig productportfolio van glazen vouwwanden, serres, minimalistische schuifpuien en balkonbeglazingen worden op maat geproduceerd in de hypermoderne productiehallen op de Solarlux Campus in Melle (D) en geleverd op de Nederlandse markt onder het VMRG keurmerk.

| NATUURLIJKE ENERGIEBRONNEN BENUTTEN In de huidige architectuur wordt steeds vaker daglicht als uitgangspunt van het ontwerp genomen. Zon- en daglicht hebben namelijk een gunstig effect op energiekosten en beleving van de ruimte. Met de toepassing van triple- en isolatieglas, gecombineerd met optimaal geïsoleerde profielen wordt energie bespaard en kan gemakkelijker voldaan worden aan de toekomstige aangescherpte bouweisen. Verder wijzen diverse studies uit dat daglicht de

gezondheid positief beïnvloedt en het welzijn en productiviteit van mensen bevordert. Om de natuurlijke energiebronnen maximaal te benutten in woningbouw en renovatie blijft Solarlux haar producten continu testen en vernieuwen. Ultra slanke profielen met grote glasvlakken zorgen voor maximale daglichttoetreding en de gepatenteerde multifunctionele thermische onderbreking in de profielen van de vouwwanden bieden een optimale isolatie van U-waarden tot 0,8 W/m2K en geschikt voor passiefhuisbouw. Door de grootschalige openingsmogelijkheden kan er voldoende geventileerd worden en smelten binnen en buiten samen.

| EVOLUTION OF CITY LIFE Ook in stedelijk gebied is gezond en energieneutraal wonen een belangrijk thema. Een spraakmakend voorbeeld is The Valley, ontworpen door architectenbureau MVRDV op de Zuid As in Amsterdam. Een eigenzinnig gebouw met een nieuwe vorm van

stedelijk wonen waar het beste van twee werelden samen komen: het stadleven in een natuurlijke groene omgeving waar werk, wonen en ontspanning zijn gecombineerd. De naam Valley is afgeleid van de imposante terrasvormige gevels. In het woongedeelte worden de appartementen uitgevoerd met glazen vouwwanden om het samenspel tussen binnen en buiten vorm te geven. Solarlux levert voor dit project balkonbeglazing en het vouwwandsysteem Highline met ultraslanke profilering en speciale hoekopstellingen. Meer informatie over de Solarlux producten? Het advieskantoor in Nederland heeft alle kennis en know how in huis om architecten, projectontwikkelaars en bouwbedrijven van passend advies en bouwbegeleiding te voorzien.

Solarlux www.solarlux.nl Tel. 0548-631323

Bron: Vero Visuals, Rotterdam 161

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

WIT, HELDER, ROBUUST, ELEGANT, DUURZAAM, ZEER STERK, ZUIVER, VEILIG, COMFORTABEL, VERKOELEND AALBORG PORTLAND BELGIUM

Dit zijn maar enkele woorden om het nieuwe Marriott Residence inn te Gent te beschrijven. Op vraag van de bouwheer, Marriott, besteedde het architectenbureau ARCH&TECO met een doordachte en juiste know how en expertise, alle aandacht om dit gebouw perfect te ontwerpen.

Het heldere en lumineuze karakter van het gebouw komt helemaal tot zijn recht door zijn uitstraling, de wit betonnen gevelpanelen geven het gebouw het gewenste elan en dynamisme. Marriott koos voor een (nieuw) revolutionair, kostenefficiënt, circulair en kwalitatief

bouwsysteem; het CD20 concept van Cordeel NV. Cordeel is hierin pionier. CD20 is een innovatief meccanosysteem dat de bouwtijd ten opzichte van de traditionele prefab bouwsystemen aanzienlijk verkort. Per werkweek wordt een hele verdieping van meer dan duizend m2 on site verwezenlijkt. Tevens kunnen de wandelementen in gladde beton worden afgewerkt zodat ze schilderklaar op de werf gemonteerd worden. Hierdoor dienen er bijgevolg geen pleisterwerken meer begroot en uitgevoerd te worden en is er ook geen sprake meer van “droogtijd”. Technische voorzieningen worden in de vloeren wandelementen ingestort waardoor een efficiëntere integratie van technieken wordt bekomen. Andere belangrijke voordelen van het systeem zijn duurzaamheid, minder transport, minder energie- en waterverbruik, herbruikbaarheid van de elementen en een hoge BREEAM-score Alle elementen worden in de eigen betonafdeling van Cordeel gemaakt waardoor de kwaliteit gegarandeerd is.

Bouwheer:

Granit Akkerhage Industriepark-Drongen 14, 9031 Gent Architect: ARCH&TECO, Diensten: Architecture & Planning / Engineering Coupure Links 55, 9000 Gent https://www. arch-teco.com/nl Aannemer: Cordeel Frank Van Dyckelaan 15 9140 Temse http://www. cordeel.eu/nl Leverancier: Aalborg White Cement Noorderlaan 147, 2030 Antwerpen https:// aalborgportland.be/nl/ Fotografie: Luca Beel https://lucabeel.com/

162

Bouwheer: Architect: Aannemer: Leverancier:

Trevi Axent Cordeel Aalborg White Cement

Aan deze structuur werden de nodige bevestigingsmaterialen voorzien om de robuuste witte gevelpanelen te monteren. Door te werken in verschillende niveaus bekomt men een speelse dynamiek, welke het gebouw nog meer doet uitspringen in de omgeving.

| PUUR De gevelpanelen zijn vervaardigd cement, door zijn chemie, met de puurheid van het witte cement en de superieure mechanische eigenschappen die kunnen worden bereikt in beton dankzij geavanceerde productietechnologieën, maken het materiaal bijzonder.

| TENDENS: Wit beton wordt wereldwijd gebruikt. Wit beton is goedkoper dan schilderen en egaler en kleurvaster dan grijs beton of beton met kleurstof. De prijs-kwaliteitverhouding is uitstekend. Bovendien is het eenvoudig te reinigen. De keuze voor wit beton is dan ook niet alleen een architecturale, maar ook een duurzame keuze. De uitstraling en de lichtkracht van een wit gebouw zijn enorm, Marriott Residence Inn Gent valt van ver op.” Wit beton bevordert overigens, door zijn

reflecterende eigenschap het thermisch comfort van gebouwen.” Bovendien resulteert dit in de zomer op een gevoelige vermindering van ventilatie en koeling-verbruik voor de eigenaars, dus energiebesparing. We zijn er zeker van dat de toekomstige hotelgasten zullen verstaan dat de architect hen een veilige en comfortabele logeer omgeving wil brengen. Ook Nautilus is een wit icoon geworden

| UITVOERING NAUTILUS : In opdracht van Eaglestone legt Cordeel ondertussen de laatste hand aan het project Nautilus te Brussel. Het betreft een project van een 200-tal appartementen en een gelijkvloers voor commercieel gebruik van meer dan 3.500 m². Door het gebruik van de witte beton is het geheel een parel voor het oog geworden. Het is een complex gebouw maar het ademt frisheid en helderheid door voor de kleur wit te kiezen.

| TOEKOMST In alle continenten is Hoge sterkte beton in opmars, het volume en materiaal tot 1/3 herleiden maar de

druksterktes tot 4 à 5 x hoger brengen is de uitdaging. Verminderd volume, lager gewicht en makkelijker handelbaar maakt dat bij gebruik van dit materiaal winst geboekt wordt o.g.v. kosten kraan, bevestigingsmaterialen, ja zelfs eventueel de fundering.

is de premix bij uitstek om dit soort beton te vervaardigen. AALBORG EXTREME TM Light 120 is gebaseerd op de recent gepatenteerde duurzame bindingstechnologie van de Cementir Holding, FUTURECEMTM. en is ontwikkeld onder de Aalborg InWhite Solution® , Deze technologie veroorzaakt zeer voordelige puzzolane reacties zonder beperkt te worden door de beschikbaarheid of kwaliteit van afvalstoffen van andere industrieën die de impact op het milieu minimaliseren. Het voorgemengde UHPC-product is volledig gedocumenteerd met een voorspelbare performantie. Hierdoor kan het ter plaatse op maat worden gemaakt binnen een vooraf bepaald bereik om de productiekosten en -efficiëntie te optimaliseren www.aalborgportland.be/nl/

163

INTERVIEW

Kun je in de stad van de toekomst nog anoniem door het leven gaan?’ Stadsbesturen dreigen vanuit doorgeslagen innovatiedenken in zee te gaan met Silicon Valley, betoogt Tijs Croon, masterstudent stadsgeografie aan King’s College Londen. Bron: Het Parool WAT GEBEURT ER ALS GOOGLE DE LEIDING KRIJGT OVER STADSONTWIKKELING? OVER DIE VRAAG MIJMERDE TOPMAN ERIC SCHMIDT ANDERHALF JAAR GELEDEN NOG, TOEN HIJ SAMEN MET DE CANADESE PREMIER JUSTIN TRUDEAU EEN PERSCONFERENTIE GAF. SAMEN KONDIGDEN ZE AAN DAT GOOGLE’S ZUSTERBEDRIJF SIDEWALK LABS HET INITIATIEF MOCHT NEMEN IN EEN NIEUW TE ONTWIKKELEN STADSWIJK AAN DE OOSTELIJKE OEVERS VAN TORONTO. VORIGE WEEK MAANDAG WERDEN DE EERSTE BOUWPLANNEN GEPRESENTEERD. EEN GOED MOMENT OM VOORZICHTIG DE BALANS OP TE MAKEN. HET LEEST ALS EEN TOT IN DE PUNTJES UITGEWERKTE RECLAMEFOLDER, MAAR DAN TER LENGTE VAN DE BEROEMDE TOLKIEN-TRILOGIE. VIJFTIENHONDERD PAGINA’S, WAARIN UITEEN WORDT GEZET HOE WATERFRONT TORONTO DE MEEST LEEFBARE STADSWIJK TER WERELD KAN WORDEN. DE TECHNOLOGIEREUS HEEFT DAN OOK WAT GOED TE MAKEN, NA DE OPHEF DIE VOLGDE OP DE PERSCONFERENTIE VAN SCHMIDT EN TRUDEAU. DE HOON DIE HEN TEN DEEL VIEL, SPITSTE ZICH TOE OP ZORGEN ROND PRIVACY EN DEMOCRATISCH TEKORT.

Daarnaast moet het digitaliseren van het verkeerssysteem ervoor zorgen dat voetgangers precies genoeg tijd hebben om over te steken, en fietsers zich in een groene golf door de stad kunnen bewegen. En terwijl in Nederland al tientallen jaren wordt getwijfeld over rekeningrijden, betaalt men in Waterfront Toronto straks afvalstoffenheffing op basis van de hoeveelheid weggegooid huisvuil. Deze aankondigingen zijn verrassend, niet alleen vanwege het vroege stadium, maar vooral vanwege de beperkte ervaring die het technologiebedrijf heeft op deze gebieden. Toch is de ambitie te verklaren. De ontwikkeling van de stadswijk biedt mogelijkheden om nieuwe markten te verkennen, zoals concurrent

Hierop volgde een enorm charmeoffensief, waarin het bedrijf naar verluidt twintigduizend mensen uit Toronto consulteerde. De bouwplannen staan vol goede voornemens en leggen de nadruk op geraamde maatschappelijke baten. En, toegegeven, die zijn niet gering. Als de autoriteiten akkoord gaan, zullen veertigduizend banen, dertienduizend betaalbare huurwoningen en het grootste klimaat-positieve gebied van Noord-Amerika worden gecreëerd. Innovatie Waterfront Toronto wordt in dat geval de proeftuin voor ’s werelds meest innovatieve stedelijke toepassingen. Sommige voorgestelde technologieën zijn niet volstrekt nieuw, aangezien stadswarmte al een begrip is in Amsterdam, Berlijners al een parkeerplaats vinden op hun mobiele telefoon en Reykjavik al voetpaden opwarmt als er sneeuw wordt voorspeld. Andere paden die Sidewalk Labs bewandelt, zijn nog niet geplaveid. Zo wil het pakketjes laten bezorgen door zelfrijdende kluisjes in een ondergronds buizensysteem, zodat je niet meer thuis hoeft te zijn als een bezorger aanbelt. 164

Tijs Croon

INTERVIEW

Facebook ook van plan is met cryptomunt Libra. En bovenal komt de interesse voort uit datahonger. Datahonger De beschreven technologieën zijn alleen levensvatbaar door een enorme hoeveelheid metingen uit te voeren in de gebouwde omgeving, en deze te bundelen in een netwerk van camera’s en sensoren. Daarna kan een stoplicht zich bijvoorbeeld aanpassen aan iemand met rollator, omdat deze al op het voetpad is opgemerkt. Het gebruiken van data-inzichten om stedelijke operaties en processen te optimaliseren, is op zichzelf geen probleem. Het voorbeeld geeft aan hoe dit een stad leefbaarder kan maken. Het probleem is echter dat Sidewalk Labs geen waterdichte garanties biedt dat de data anoniem zullen blijven. En uit recent onderzoek blijkt, dat zelfs als informatie dichtbij de bron wordt verwerkt en niet in de cloud terecht komt, privacy nauwelijks is te waarborgen. Zeker niet als een bedrijf, dat haar omzet dankt aan gerichte advertenties, verantwoordelijk wordt voor alle kritieke infrastructuren in een stadswijk en registreert waar je je begeeft, wat je bestelt en hoeveel je weggooit. Op de vraag of zusterbedrijf Google als beheerder van het glasvezelnetwerk automatische toegang tot internetverkeer zou krijgen, volgde tijdens de persconferentie vorige week een vrijblijvend antwoord, omdat ‘dit soort details’ nog niet behandeld zouden

zijn. In het gepresenteerde boekwerk wordt wel ingegaan op de oprichting van een onafhankelijke stichting, die moet gaan beoordelen welke bedrijven toegang krijgen tot de verzamelde data. Hoewel de toekomst moet uitwijzen of concurrenten van Google inderdaad gelijke toegang krijgen tot de databerg, maakt de brochure in ieder geval duidelijk dat steden voor een transformatie staan. Vrijplaats Want waar de stad traditioneel wordt gezien als vrijplaats – een plek waar mensen hun seksualiteit ontdekken of hun geloof verliezen zonder daarop aangekeken te worden – lijkt het bijkans onmogelijk om anoniem door het leven te gaan in de stad van de toekomst. Het is daarom van wezenlijk belang dat stadsbesturen het initiatief behouden en niet doorslaan in vooruitgangsdenken. De stedelijke toekomst in handen leggen van bedrijven uit Silicon Valley houdt de vaart er misschien in, maar levert ook een groot risico voor menselijke vrijheden op. Niet alleen voor rebellen, kunstenaars en andere non-conformisten, maar juist voor al die mensen die denken dat zij niets te verbergen hebben. Bovendien is het toch een aangenaam idee dat De Uitvreter al dwalend door een stad nog kan ontsnappen aan het dal der plichten.

Waterfront in Toronto 165

GASTBLOG

Architectuur met Toekomst

Op 4 februari 2019 ontving ik voor mijn bijdrage aan de stations van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam de Nederlandse Bouwprijs 2019, in de categorie ‘Talent met Toekomst’. De jury was onder de indruk van het feit dat ik op relatief jonge leeftijd zo’n beeldbepalende rol had gespeeld in een project van indrukwekkende omvang (7 metrostations). In hun rapport refereerden ze ook aan een uitspraak die ik tijdens de presentatie van mijn project had gedaan: dat ik “geen last heb van architectuur”– een uitspraak die volgens de jury zowel mijn bescheidenheid als mijn ‘grootse creatieve persoonlijkheid’ verwoordt. Bescheidenheid Hoewel ik weet dat mijn rol in dit project inderdaad bepalend is geweest voor hoe de stations van NoordZuidlijn gerealiseerd zijn – het visieboek dat ik voor mezelf had opgesteld als houvast tijdens het complexe ontwerpproces, werd een topstuk in de

contractvorming en de basis voor alle ontwerpkeuzes, was het winnen van deze prijs een verrassing. Bescheidenheid past bij Benthem Crouwel Architects, en daarom pas ik bij dit bureau. Maar bescheidenheid betekent niet dat je je eigen waarde tekort doet: voor onze architectuur betekent het een nuchtere benadering en slimme en goede ontwerpen die hun schoonheid niet enkel danken aan een groot gebaar maar vooral aan helderheid en functionaliteit. Geen last van architectuur Mijn uitspraak ging over hoe mijn collega’s en ik onze ontwerpopgaves benaderen. In elk ontwerp willen we dat het gebouw voor zichzelf spreekt en gebruikers geen ‘last’ hebben van de vormgeving die soms dwingend of beperkend kan zijn. Door in het ontwerp continu de vraag te stellen wat de perceptie en beleving van de gebruiker zal zijn, hoe mensen een ruimte of gebouw beleven, creëer je een flexibel kader waarbinnen de vorm en het ontwerp

Saartje van der Made, Architect en Partner bij Benthem Crouwel Architects

166

GASTCOLUMN

vanzelfsprekend volgen uit de gevraagde functie. In mijn werk probeer ik om nooit een vooringenomen positie in te nemen over structuur of vormgeving. Alleen met een open houding, kan ik oplossingen bieden die net iets verder gaan dan de vraag. Beleving Een ontwerp mag geen resultaat zijn van een principiële aanpak of het van het ego van de architect. Het is de sociaal maatschappelijke impact die er werkelijk toe doet. Hoe verhoudt een persoon zich tot een gebouw? Welk gevoel roept het op? Kunnen we ons bij het vormgeven van de bebouwde omgeving laten inspireren door de natuur, en iets leren van het heilzame effect dat de natuur op de mens heeft? Hoe kan een kantoorgebouw – waar we zoveel tijd doorbrengen – méér betekenen voor zijn gebruikers dan een efficiënte werkomgeving?

“

Creativiteit Natuurlijk gaat het vak om meer dan de beleving. Een architect is bij de totstandkoming van een gebouw de grote verbinder en heeft de taak om de relatie te leggen met de omgeving en alle disciplines samen te brengen tot een integraal ontwerp. Wij hebben de visionaire blik die de opdrachtgever moet overtuigen dat het ontwerp het beste antwoord op hun vraag geeft. Als we de opdrachtgever in een open dialoog kunnen inspireren met onze creativiteit, bouwen we het vertrouwen op dat het beeld van een nog niet gerealiseerd ontwerp uiteindelijk hun beoogde resultaat zal opleveren: een mooi, comfortabel gebouw waar zij zich al mee verbonden voelen, nog voordat het af is.

Dat is de architectuur die een toekomst heeft: feeling follows form follows function

167

INTERVIEW

Twee prikkelende toekomstscenario’s DE BNA HEEFT 4 PRIKKELENDE TOEKOMSTSCENARIO’S ONTWIKKELD VOOR ARCHITECTENBUREAUS IN 2030, WAARBIJ DE KEUZE HOE TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN IN TE ZETTEN EN DE KEUZE OM WEL OF NIET VAST TE HOUDEN AAN AUTEURSRECHT CENTRAAL STAAN. DEZE SCENARIO’S ZIJN GEEN VOORSPELLINGEN, MAAR BESCHRIJVEN MOGELIJKE TOEKOMSTEN DIE KUNNEN HELPEN OM NU POSITIE TE KIEZEN. IN DIT JAARBOEK WORDEN 2 VAN DEZE SCENARIO’S BESCHREVEN.

ArchiBot Het Amsterdamse bureau DUS is een voorbeeld van het scenario ArchiBot, waarin het loslaten van auteursrecht en innovatie centraal staan. In samenwerking met andere ontwerpers, onderzoekers en bedrijven wordt in een open source omgeving gewerkt aan software waarmee je gepersonaliseerde gebouwen kunt ontwerpen en robots aangestuurd worden die deze gebouwen maken – zonder menselijke tussenkomst. De architect richt zich op de begeleiding van dit proces, het maken van ‘ambachtelijke’ ontwerpen met creatief vakmanschap en marketing.

waarom werken we nog met hamers? Alles is gedigitaliseerd: het inmeten van gebouwen, tekenen, berekenen; waarom het maken niet ook?’

EUREKA-MOMENT Het eureka-moment kwam met de komst van een 3D-printer op kantoor, en de opkomst van Facebook. ‘Ineens zagen we de mogelijkheid om het werken met communities en ons streven naar zelfbouw digitaal te koppelen. Toen zijn we gaan kijken naar een grote 3D-printer, maar die was er niet.’ De architecten besloten hem zelf te bouwen, en in 2013 was de zogenoemde Kamermaker klaar: een 3D-printer die complete ruimtes kan produceren. Maar een kant-enklaar gebouw uitdraaien was toch iets ingewikkelder dan gedacht. ‘We zijn er naief ingestapt’, erkent Heinsman. ‘Ik denk dat dat goed is geweest; anders waren we er waarschijnlijk niet aan begonnen.’ Vermeulen: ‘Grote bedrijven zijn minder wendbaar, wat innoveren lastig maakt. Wij kunnen snel van concept naar prototype

VAN ANALOOG NAAR DIGITAAL ‘Achteraf gezien is het een logisch verhaal’, zegt Heinsman over de totstandkoming van het project. ‘Hans Vermeulen, Martine de Wit en ik zijn in 2004 ons bureau begonnen vanuit een visie waarin doen, engagement en zelfbouwen centraal stonden. We hebben een geschiedenis van tijdelijke gebouwen en grote stedelijke vernieuwingsprojecten.’ Enerzijds werkte het bureau, in samenwerking met lokale gemeenschappen, aan de transformatie van woonbuurten, anderzijds bouwde het kleine, tijdelijke installaties voor musea en festivals – denk aan de Bucky bar van paraplu’s en de Gecekondu, een huisje gemaakt van boodschappentassen. Fotegenieke follies waarmee ze veel media-aandacht kregen en de buurt wisten te mobiliseren. Dat ze de laatste generatie zijn die het analoge tijdperk nog heeft megemaakt, speelt mee in de drang tot innovatie. ‘Toen we studeerden in Delft, was e-mail net nieuw, toen we eenmaal werkten realiseerden we ons: we zijn in een, nieuw digitaal tijdperk beland. Vermeulen: We vroegen ons af: 168

Hedwig Heinsman, DUS Architects

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

werken. Zo hebben we voor bouwbedrijf De Meeuw 3D-geprinte gevelelementen ontwikkeld. Met chemieconcern Henkel uit Duitsland hebben we een biobased plastic voor 3D-printen ontwikkeld. Voor een transformatie project op Schiphol produceren we nu nieuwe 3D-geprinte vloeren.’

NIEUWE PRODUCTIEKETEN De zijpaden die DUS met verschillende partners insloeg, gaven een sneeuwbaleffect dat uitmondde in het project voor het 3D-grachtenpand. ‘Het is een onderzoeksproject naar de mogelijkheden van de techniek van 3D-printen voor de bouwsector. We ontwikkelen een nieuwe productieketen, waarmee we de bouw willen veranderen. Het uiteindelijke doel is om gebruikers toegang geven tot de productie, en zo design bij grote groepen mensen te brengen. Nu ben je als consument afhankelijk van het aanbod van bouwbedrijven en ontwikkelaars. Architecten zijn bij slechts 5% van alle bouwprojecten betrokken; er is nog een wereld te winnen.’ Dat DUS het auteursrecht al 3D-printend loslaat, betekent volgens Heinsman niet dat hun creatieve rol uitgespeeld is. ‘De software ontwerpt niet zelf, maar biedt consumenten keuzeopties. Je kunt het ontwerpen aanpassen aan bepaalde randvoorwaarden, en een persoonlijke toets aanbrengen. Maar wij bieden de ontwerpen maakkennis, wij ontwikkelen die software, en hebben daar ook wel een aantal patenten voor aangevraagd.’

ONLINE ARCHITECTUUR BESTELLEN Het proces houden de architecten bewust open. Het bureau werkt samen met andere partijen, en er worden regelmatig rondleidingen gegeven op de bouwplaats. ‘Het ontvangen van mensen werkt als acquisitie, en we merken dat wij door kennis te delen ook veel nieuwe input terugkrijgen. De Kamermaker was nooit zo’n succes geweest als we hem achter gesloten deuren hadden gebouwd.’ Inmiddels kloppen steeds vaker bedrijven - ook architecten - aan die een 3D-geprint product of project willen. ‘Supertof, maar ergens voelde het ook gek om voor andere architecten aan de slag te gaan. Daarom gaan we dat in een nieuw platform faciliteren, Aectual, (Architecture, Engineering, Construction), dat we tijdens Dutch Design Week lanceerden met ons eerste product, een 3D-geprinte vloer. We zijn heel blij met architect Jelle Feringa die het MT versterkt als partner. Hij heeft veel ervaring met 3D-printen en robottechnologie, en produceerde onder meer voor Zaha Hadid. Van twee 3D-printers en twee robots willen we het komende jaar doorgroeien naar een robotpark.’ Over tien jaar kan iedereen via Aectual online een 3D-geprinte trap of uitbouw bestellen, daar is Heinsman van overtuigd. ‘Maar we blijven ook ‘unieke, mooie dingen’ maken voor klanten die daar om vragen, en ervoor willen betalen. Avant-gardistische architectuur, die we kunnen opschalen via het digitale platform. Het beste van twee werelden.’ 169

INTERVIEW

ArchiNet In het scenario ArchiNet staan het loslaten van auteursrecht en automatisering centraal. Computergestuurde robots, freesmachines en 3D-printers zorgen voor een fundamentele omkering in de bouw. Initiatieven als WikiHouse en Paperhouses willen de massa zelf laten produceren, door mensen via internet wereldwijd hun ontwerpen met elkaar te laten delen. Ontwerpers zijn onderdeel van deze creative commons. Architect Pieter Stoutjesdijk van TheNewMakers vertelt over zijn droom om ‘een Appstore voor de bouw’. Stel je voor dat er een Appstore voor de bouw bestond, waar consumenten en bouwproducenten elkaar konden treffen. Een online platform dat je net zo makkelijk op zet als een website met het softwareprogramma Wordpress, waar je bouwmodules kunt bestellen die je als lego – mooi, sterk, betaalbaar - in en uit elkaar kunt klikken, en die geproduceerd worden met de efficiëntie van IKEA, van bosaanplant tot eindproduct. Zodat een comfortabel, duurzaam, en volledig op maat gemaakt huis binnen ieders bereik zou komen.

en de zogenoemde Comfort Cabins (sanitaire inbouwpakketten) die Stoutjesdijk ontwikkelde. Afgelopen zomer werd het eerste bouwwerk opgeleverd: een paviljoen dat hij met hulp van de TU realiseerde. Het witte huisje wordt nu door de faculteit Bouwkunde gebruikt als onderzoeksruimte.

OPSCHUDDEN Architectonisch is het niet revolutionair. ‘Het budget was maar 30.000 euro, daarvoor kun je niet iets heel wilds maken’, zegt Stoutjesijk. ‘Ik ben vooral trots op het proces erachter: het is een 100% computergestuurd gebouw met meegefreesde verbindingen, dat je met twee man in elkaar zet.’ Hij pakt de maquette erbij en licht een element uit. ‘Kijk, het zijn letterlijk Legostenen: holle dozen waarin alle isolatie en installatie, dampremmende folies en rubber afdichtprofielen verwerkt zijn. Je klikt ze zo vast op de vloer, en omdat ze nog geen vijftig kilo wegen is een bouwkraan niet nodig.’

STAP VOOR STAP Dit is de droom van architect Pieter Stoutjesdijk, die hij met zijn bureau TheNewMakers werkelijkheid wil laten worden. Niet in een keer natuurlijk, ‘we gaan er stap voor stap naar toe werken.’ Een paar mooie sprongen zijn al gemaakt. In 2013 studeerde hij af aan de TU Delft met een project voor een noodwoning voor slachtoffers van de aardbeving in Haïtie, die door een computergestuurde freesmachine gefreesd kan worden en met twee mensen in elkaar gezet. Hij besloot het idee verder te ontwikkelen, en startte zijn eigen bureau. ‘Toen ik mijn eerste freesmachine had afgerekend was ik platzak. Geld voor advies had ik niet; ik heb mezelf alles over msdos en elektrotechniek geleerd. Het voordeel is dat al die kennis nu in huis is.’ Inmiddels telt TheNewMakers elf medewerkers en is het bureau verhuisd naar een voormalige garage op het TNO-terrein achter de TU. In de productiehal annex kantoor zijn twee CNC-machines vol in bedrijf. Ze frezen houten platen voor de meubellijn Fabrikoos 170

Peter Stoutjesdijk, TheNewMakers

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Stoutjesdijk combineert commerciële projecten, zoals een interieur voor een bibliotheek, met onderzoek naar ‘fundamentele dingen’. Hij wil de conservatieve bouwsector opschudden. ‘Door de vele schakels tussen architecten en (onder)aannemers gaat er veel mis op de bouwplaats, wat veel extra tijd en geld kost. Bouwen gaat nog erg primitief, als je het vergelijkt met andere branches, die digitaal produceren. En daar waar je auto’s en gympen tegenwoordig kunt customizen, heeft de klant op de huizenmarkt weinig te kiezen.’

ontwerp, dat mis ik in het ArchiNet-profiel. Het doel van open source is dat innovatie zich ongeremd kan ontwikkelen, door veel partijen bij te laten dragen – niet gratis ontwerpen voor de producent. Het hoeft ook niet gratis te zijn om goed te verkopen; kijk naar succesvolle diensten als Spotify en Netflix. Wel denk ik dat de prijs in de architectuur omlaag kan. Nu maken we doorgaans specifieke gebouwen, met mass customization een aantal serieproducten.’

DISRUPTIE ONTWERPEN, ENGINEERING EN MAKEN Stoutjesdijk brengt het ontwerpen, engineeren en maken bij elkaar in zijn bedrijf. ‘Letterlijk’, wijst hij op de open ruimte. ‘Alle kennis die we opdoen met onze projecten – bij het paviljoen hebben we tweehonderd punten ontdekt om nog op te lossen – verwerken we in ons volgende project: zo willen we toewerken naar een faalkostenvrij systeem.’ Hoewel hij zich herkent in het ArchiNet-scenario, wil hij een kanttekening plaatsen bij het idee dat hij al zijn kennis in the cloud gooit. ‘Dat is wat kort door de bocht. Er zitten een heleboel grijswaarden tussen open en closed source’, legt hij uit. ‘Wij zitten op dit moment ergens daartussen. Je moet ook wel een verdienmodel hebben en iets krijgen voor een goed

De gedroomde ‘Appstore’ is inmiddels in de maak. ‘We werken aan een betaversie, om de mogelijkheden te verkennen. Superleuk: digitaal met Lego spelen en je bouwsels online delen met wereld. Naarmate het aantal productieplaatsen groeit, zullen we dat gedeelte gaan uitbesteden. En door het platform ook open te stellen voor anderen, nemen de groeimogelijkheden exponentieel toe. Nu zijn het meubels en kleine bouwerken, maar dat kan ook een heel huis worden. Het mooie van dit modulaire systeem is bovendien de hoge restwaarde. De producten zijn herbruikbaar en gaan zeker honderd jaar mee. Zodoende zou je ze ook kunnen huren, waardoor je veel minder hypotheek hoeft te betalen. Totale disruptie, op elk vlak: de economie, technisch, in bouwtijd - dat hopen we de komende tien jaar voor elkaar te krijgen.’ 171

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EQUITONE GEVELPLATEN ACCENTUEREN ELK ONTWERP ETERNIT

‘Rijk in textuur en detail’ 172

EQUITONE gevelplaten van Eternit versterken de architectuur van elk ontwerp en geven het de juiste uitstraling. Ook het ontwerp dat prijstechnisch in de buurt moet blijven van een rechttoe-rechtaan concept in baksteen. Het Venenpark, dat onlangs door COURAGE architecten gerealiseerd werd in Deventer, bewijst dat het kan. Het collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) Venenpark liet 13 woningen ontwerpen. De budgetten van de CPO waren mede bepalend voor de keuze van de architectuur. Met andere woorden, de kleinste portemonnee bepaalde de kaders qua architectuur en uitvoering. In de lijn van bijzondere architectuur in de buurt bleek wit de accentkleur te zijn. Dat voorstel werd voorgelegd aan de groep en kreeg de meeste stemmen. Voor de uitvoering zou gekozen worden voor witte staalplaat of een ander wit materiaal.

Eternit EQUITONE straalt de gewenste luxe uit, maar bleek niet binnen het budget te passen. Door slim om te gaan met afmetingen, te ontwerpen met het budget in het achterhoofd en tijdens het ontwerpproces in dialoog te gaan met de aannemer, het montagebedrijf, de opdrachtgever en de leveranciers, kon EQUITONE toch in het ontwerp worden opgenomen met behoud van architectonische, functionele ruimtelijke indelingen. De verticale oriĂŤntatie van de panelen en de afwisselende ritmiek in de gevelpaneelverdelingen resulteerden in een strak geheel met toch een hoog aaibaarheidsgehalte. Het geheel oogt fris, tijdloos en spannend. De EQUITONE platen geven het project de juiste uitstraling: een rijkheid in textuur en detail, zonder de architectuur te overstemmen. Het staat ook mooi bij de ondersteunende zwarte kleur die in de gevels gebruikt werd.

Over EQUITONE www.equitone.com info.benelux@equitone.com

173

28 T/M 30 JAN 2020 ROTTERDAM AHOY

Vakbeurs voor ontwerp & engineering van de gebouwschil Voor de editie 2020 van het vakevenement GEVEL is gekozen voor het overkoepelende thema Modern Utopia. De wereld van de architectuur en het bouwen maakt zich op voor een nieuwe golf met (technologische) vernieuwing, maatschappelijke betrokkenheid en toekomstgerichte plannen. Een veranderende maatschappij met bewegingen die zich steeds meer richten op het behoud van onze planeet. Nieuwe technologie en tegenwoordig ook data en communicatievormen die ontwerpen bouwprocessen ingrijpend beïnvloeden. Disruptieve economische modellen en strategieën, die voortkomen uit een (persoonlijke of bedrijfsmatige) ambitie om koersverandering tot stand te brengen. Anno 2020 zijn er – net als ten tijde van het verschijnen van het boek van H.G. Wells ‘A Modern Utopia’ in 1905 – ontwikkelingen die van grote invloed zijn op de plannen voor de bebouwde omgeving.

GEVEL 2020 werkt samen met drie architectenbureaus die vanuit hun dagelijkse praktijk invulling geven aan het thema Modern Utopia. De volgende actuele ontwikkelingen komen daarbij zeker aan bod: circulair ontwerpen en bouwen, prefabricage en robotisering, biodiversiteit, biobased bouwen, gebruik van daglicht en zonne-energie, integrale processen en BIM, gebruik van nieuwe technologie en data bij het ontwerp, bouwen en onderhoud van gevels en daken. Ook helemaal op de hoogte zijn? Kijk voor meer informatie of registreren voor bezoek op gevel-online.nl.

BEZOEK GEVEL 2020

Organisatie:

UW GEBOUW ALS UW PERSOONLIJKE ASSISTENT! Realtime positionering

Wensen en eisen op het gebied van werken, veranderen en gebouwen moeten hierin mee. Werknemers willen meer flexibiliteit voor een duidelijke balans tussen werk en privé. Dit betekent; werkuren zo effectief mogelijk besteden en bovenal werken in een inspirerende en gezonde omgeving. Wat hiervoor nodig is; een gebouw met meerwaarde voor zowel de vastgoedeigenaar als de gebruiker.

Bluetooth Low Energy

Sensoring

Smart control

Met uw smartphone (of ander device) het comfort bedienen, collega’s of een beschikbare werkplek vinden, een vergaderruimte boeken, navigeren door het gebouw en netwerken met collega’s. Priva en bGrid bieden de basis hiervoor met een smart grid van nodes in het gebouw, die gekoppeld zijn aan het Microsoft Azure cloud platform. U kiest zelf welke applicaties voor vastgoed-, werkplek- en facilitair beheer u koppelt.

WWW.PRIVA.COM Volg Priva Building Automation op LinkedIn Volg @PrivaBuilding op Twitter

175

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

HOE DE VLOER KAN BIJDRAGEN AAN EEN GEZOND GEBOUW FORBO FLOORING

‘De basis is solide, de toepassing vrij voor eigen interpretatie’ 176

De nieuwe WELL Building Standard beoordeelt de werkplek op zijn gezondheidseffecten. Ook de kwaliteit van de vloer kan bijdragen aan ons comfort en welzijn. Dat werpt een nieuw vraagstuk op voor architecten, want waar moet de vloer dan aan voldoen? Waar BREEAM vaststelt hoe duurzaam een gebouw is, richt WELL zich uitsluitend op de gezondheid en het welzijn van de werkende mens. Uitgangspunt van deze nieuwe certificering is dat mensen zich beter voelen in een gezonde omgeving. Daardoor zullen ze graag naar het werk gaan en het beste uit zichzelf halen. Er zijn al vloeren die dat resultaat helpen bereiken. Marmoleum geldt misschien wel als beste voorbeeld. Deze duurzame linoleumvloer wordt volledig CO2neutraal geproduceerd en behoort tot de meest milieuvriendelijke in de markt. Marmoleum is gemaakt van 97% natuurlijke materialen, waarvan 43% gerecycled. Bij de productie wordt gebruikgemaakt van hars, lijnolie, houtmeel, kurk, kalk en jute. Natuurlijke grondstoffen waarvan bewezen is dat zij geen nadelige invloed op onze gezondheid hebben. Marmoleum is ook circulair, want het is al mogelijk om restmateriaal opnieuw te gebruiken. Zo kan van lijnolie en boomhars uit Marmoleum een nieuwe biocomposiet gemaakt worden. Eenmaal geïnstalleerd, is Marmoleum hygiënisch en antistatisch. Doordat het oppervlak vuilafstotend is en makkelijk te reinigen, krijgen stofdeeltjes en bacteriën geen kans om zich te verspreiden. Dat alles heeft dus een direct effect op de gezondheid. Tegelijkertijd draagt Marmoleum bij aan ons gevoel van

comfort. De vloer is door zijn harde toplaag slijtvast. En door het natuurlijke karakter van Marmoleum neemt deze makkelijk de omgevingstemperatuur aan: warm in de winter, koel in de zomer. Dat maakt de vloer bijzonder behaaglijk. Voor de verdere prikkeling van de zintuigen zijn er de vele dessins en kleuraccenten.

| FLOTEX COLOUR: EEN KAMELEON Net als Marmoleum draagt Flotex bij aan een werkomgeving die veilig en gerieflijk aanvoelt. Flotex textielvloeren zijn slijtvast, veerkrachtig en net zo comfortabel als tapijt. Voor extra geluiddemping is een speciale rug ontwikkeld die contactgeluid met 22 decibel verlaagt. Dat helpt de concentratie te verhogen. En door de hoge slipweerstand is Flotex zeer veilig. Ook Flotex vermindert de belasting voor het milieu. Deze textielvloer gaat zes keer langer mee dan gewoon textiel. Zelfs na gebruik kan de Flotex rugsteun worden

hergebruikt in het productieproces. En net als Marmoleum scoort Flotex op het voorkomen van gezondheidsrisico’s. Het is namelijk de meest hygiënische textiele vloerbedekking ter wereld. Dat komt omdat Flotex uit rechtopstaande vezels bestaat. Deze vezels staan dicht op elkaar, waardoor allergenen en fijnstof grotendeels worden gevangen. Bij het reinigen komen deze deeltjes weer vrij. Bij het stofzuigen verwijdert u zelfs het dubbele aantal allergenen in vergelijking tot conventionele tapijtvloeren. Flotex is dan ook de enige textiele vloerbedekking die bekroond is met de Allergy UK Seal of Approval. Dat deze textielvloer zich voegt naar elke ruimte, kenmerkt zijn kameleontische karakter. De nieuwe collectie Flotex Colour helpt daarbij met kleuren die u naar wens kunt combineren. Er zijn vier semi-effen dessins: Calgary, Metro, Penang en Canyon, elk met een andere stijl en subtiele printnuance. Hiermee doet u inspiratie op voor interieurs die warmte moeten uitstralen, rust, bezinning of juist vitaliteit. Zo laat u de vloer resoneren met zijn omgeving. Flotex Colour laat zich dus eenvoudig ‘inkleuren’ door de architect. De basis is solide, de toepassing vrij voor eigen interpretatie. Met innovaties als Flotex Colour en Marmoleum draagt Forbo Flooring bij aan het WELL-gecertificeerde gebouw van de toekomst. Beide producten laten zich ook uitstekend combineren. Het is onze ambitie vloeroplossingen te bieden waarbij de gebruikers zich prettig en gezond voelen, elke dag weer. www.forbo-flooring.nl/duurzaamheid

177

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenselecties

U WILT EEN GESCHIKT ARCHITECTENBUREAU SELECTEREN VOOR UW OPDRACHT. DAT KAN OP VELE MANIEREN. MEESTAL KUNT U HET BUREAU, DAN WEL DE BUREAUS, VAN UW VOORKEUR DIRECT BENADEREN OM EEN OFFERTE UIT TE BRENGEN. DE MANIER WAAROP U UW KEUZE MAAKT IS IN PRINCIPE VORMVRIJ. PUBLIEKE OPDRACHTGEVERS MOETEN STRIKTE AANBESTEDINGSREGELS NALEVEN WANNEER ZIJ MEERDERE BUREAUS UITNODIGEN. DIEZELFDE REGELS SCHRIJVEN VOOR DAT EEN OVERHEIDSOPDRACHT (EUROPEES) AANBESTEED MOET WORDEN WANNEER DE OPDRACHTWAARDE DE TOEPASSELIJKE EUROPESE DREMPELWAARDE (IN DE MEESTE GEVALLEN € 221.000) OVERSCHRIJDT. ZORG DAAROM DAT U GOED GEÏNFORMEERD BENT. WAAR KAN IK GESCHIKTE ARCHITECTEN VINDEN EN WELKE REGELS ZIJN VAN TOEPASSING OP MIJN ARCHITECTENSELECTIE? .

BNA-ARCHITECTENBUREAUS BNA-leden voeren het BNA Keurmerk. Ze zijn verplicht verzekerd, werken conform de Gedragscode Verantwoordelijkheid Integriteit en Professionaliteit en zijn daar ook op aanspreekbaar. Daarover leest u meer op pagina 142.

MANIFEST BETER AANBESTEDEN Het aanbesteden van architectendiensten staat te boek als ingewikkeld, ondoorzichtig, tijdrovend en kostbaar. Daarom ontwikkelde de BNA met Architectuur Lokaal, Bouwregienet en VN-constructeurs het Manifest Beter Aanbesteden. Dit manifest beschrijft aan de hand van een twintigtal handzame tips hoe u als opdrachtgever uw aanbesteding overzichtelijk, effectief en proportioneel kunt inrichten. U vindt het manifest op BNA.nl.

KOMPAS LIGHT KOMPAS light is een handige online tool die onervaren opdrachtgevers stapsgewijs ondersteunt bij het opstellen van een evenwichtige aanbestedingsleidraad. De tool wordt ondersteund door tal van organisaties van opdrachtgevers, adviseurs en architecten, waaronder de BNA. U vindt KOMPAS light op ontwerpwedstrijden.nl 178

RICHTLIJN GEZONDE ARCHITECTENSELECTIES Een hardnekkig knelpunt bij aanbestedingen zijn de oplopende kosten. Dat blijkt uit tal van rapporten en onderzoeken die afgelopen jaren gepubliceerd zijn. De BNA heeft samen met Architectuur Lokaal en ICSadviseurs een praktische handreiking ontwikkeld, de Richtlijn Gezonde Architectenselecties, om opdrachtgevers te helpen om tot de juiste uitvraag te komen en de kosten van alle betrokkenen in balans te brengen. Deze richtlijn is als best practice opgenomen in de nationale Handreiking Tenderkostenvergoeding, die Staatssecretaris Mona Keijzer eind 2018 aanbood aan de Tweede Kamer.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Algemene voorwaarden

Het is verstandig om de afspraken met uw architect vast te leggen in een contract, zodat u weet waar u aan toe bent. Met het oog op eenduidigheid en rechtszekerheid heeft de BNA twee handzame sets algemene voorwaarden ontwikkeld die toegesneden zijn op de architectensector: De Nieuwe Regeling (DNR) en de Consumentenregeling (CR).

DE NIEUWE REGELING (DNR) Deze algemene voorwaarden leggen duidelijk de rechten en plichten van de architect en de opdrachtgever vast en voorzien in duidelijke spelregels voor de uitvoering van de opdracht. De voorwaarden worden vergezeld door een handzame modelbasisopdracht in word-format waarin u de specifieke kenmerken van de opdracht vastlegt en de Standaardtaakbeschrijving (STB) waarmee u kunt specificeren welke taken de architect voor uw project moet verrichten. De DNR is evenwichtig samengesteld en doet recht aan de belangen van opdrachtgever en architect. De beroepsaansprakelijkheidsverzekering van uw architect is afgestemd op de DNR.

CONSUMENTENREGELING (CR) Speciaal voor consumenten ontwikkelde de BNA vereenvoudigde, toegankelijke voorwaarden: de Consumentenregeling (CR). Ook deze voorwaarden voorzien in een heldere beschrijving van rechten, plichten en spelregels en een handzame modelbasisopdracht om de specifieke kenmerken van de opdracht vast te leggen. Let op: voor uitgebreide consumentenopdrachten kan het wenselijk zijn om de DNR toe te passen. Uw architect zal altijd met zijn verzekeraar afstemmen of de CR geschikt is voor uw opdracht, of dat er beter op basis van de DNR kan worden gecontracteerd.

HOE KOM IK AAN DE DNR EN DE CR? De DNR en de CR zijn te vinden op bna.nl/lobby/contracteren

179

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

MEER ONTWERPMOGELIJKHEDEN MET TOLERANTE VLIESGEVEL

KAWNEER

Na de zomervakantie introduceert Kawneer een nieuwe, bredere vliesgevel op de Nederlandse markt. De AA 110 vliesgevel is 15 millimeter breder dan de standaard en dat vergroot de ontwerpmogelijkheden, zegt product manager Arno Damhuis. “We gaan tegen de trend in, maar wel met reden.”

Normaliter wil een architect de gevelconstructie zo min mogelijk zien en tegelijkertijd een zo groot mogelijk glasoppervlak creëren, voor veel daglichttoetreding. Damhuis: “De vlakken worden dus steeds groter. De nieuwe AA 110 is speciaal daarvoor ontwikkeld: het maakt

180

recent een kantoorgebouw gerenoveerd, waarbij juist is gekozen voor de 65 mm vliesgevel AA 110, omdat die beter bij het gebouw paste.”

| HET AANZICHT “Als je die 15 millimeter extra van een afstandje bekijkt, dan zie je het verschil niet. Het biedt wel meer overspanningsmogelijkheden. En afhankelijk van het project bestaat de kans dat je toekunt met minder stijlen en regels.” De nieuwe vliesgevel is geschikt voor glas, aluminium platen en andere vulelementen. Kawneer opereert wereldwijd. Tot vier jaar geleden onder de naam Alcoa Architectuursystemen. Leveringen voor de Benelux en DACH+CZ landen vinden plaats vanuit Harderwijk. Naast de standaardoplossingen is Kawneer ook sterk in maatwerk en projectondersteuning. www.kawneer.nl

grotere glasoppervlakten en de opvang van gebouwbewegingen mogelijk. Er is meer ruimte voor bijvoorbeeld triple glas. Dat is belangrijk voor de isolatiewaarde.”

| HOGERE GEWICHTEN Gevelbouwers hebben steeds vaker te maken met zwaardere pakketten om in een vlak in te vullen, waarbij de toleranties van de glasplaten onderling meer variëren. “Met de bredere AA 110 kan de gevelbouwer eenvoudiger hogere gewichten vullen en bovendien die toleranties wegwerken om het idee van de architect te realiseren.”

| COMBINEREN VAN COMPONENTEN Kawneer staat bekend om het ‘Lego-denken’: de verschillende systemen en componenten zijn allemaal met elkaar te combineren. Dat geldt ook voor de AA 110, waarmee reeds diverse projecten gerealiseerd zijn. “In Zwolle is

181

Leverbaar in 10 zichtzijde variaties

UNILIN BIEDT EEN BREED SCALA AAN ZICHTZIJDES Natuurlijk kunt u altijd kiezen voor een standaard

Voorbeelden zichtzijdes:

afwerking of uw plafond zelf afwerken, maar met deze keuzes aan zichtzijdes krijgt uw ruimte meteen een warmere en sfeervollere uitstraling! Hiermee heeft UNILIN een esthetische oplossing om de leef- of zolderruimte in één handomdraai te isoleren

hemelswit

populier

volige

pompei grijs

én af te werken.

uw ruimte met een sfeervollere uitstraling!

Kijk voor ons volledige assortiment op www.unilininsulation.nl

OPENBARE RUIMTES TRANSFORMEREN

Den Haag Centraal Nederland

a3 CeramicSteel • Duurzaam met weinig onderhoud • Emailprint digitaal • Reeds 185 miljoen m2 wereldwijd geplaatst

Voor meer informatie bezoek: www.polyvision.com of www.uittenbosch.nl

183

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

TOEKOMSTBESTENDIG BOUWEN BEGINT MET GOEDE ISOLATIE KINGSPAN

Een inspirerend project is het Herman Teirlinckgebouw in Brussel. Dit gebouw biedt ruimte aan 2700 ambtenaren, is volledig op passiefhuis niveau gebouwd en daarmee erg energiezuinig en duurzaam.

‘Als we met zijn allen de CO2-uitstoot willen verlagen is het belangrijk om de energiebehoefte zo veel mogelijk te verlagen. De enige échte manier om dit te bereiken is door isolatie.’ 184

Kingspan heeft een ruim assortiment aan isolatiematerialen en geïsoleerde panelen om duurzaam bouwen mogelijk te maken, zo ook bij het distributiecentrum Scherpenhuizen, die voor het gebouw een BREEAM ‘Outstanding’ certificaat heeft mogen ontvangen.

De toekomst van de bouw is aan het veranderen. Ontwikkelingen als gasloos bouwen en de nieuwe BENG eisen moeten leiden tot een nieuwe en energiezuinige manier van bouwen. Nederlandse huishoudens zijn nog steeds verantwoordelijk voor bijna 20% van de totale CO2-uitstoot in Nederland; tel hier kantoren bij op en we hebben het over ruim 30%. Deze uitstoot komt voornamelijk door de energie die nodig is voor het verwarmen van deze gebouwen. Als we met zijn allen de CO2-uitstoot willen verlagen is het belangrijk om de energiebehoefte zo veel mogelijk te verlagen. De enige échte manier om dit te bereiken is door isolatie. Door de gebouwschil goed aan te pakken wordt echt energie bespaard, in plaats van gecompenseerd. Bovendien wordt bespaard op vervangingskosten, omdat installaties ook veel korter meegaan.

Isolatie is daarmee ook nog eens de beste investering. Kingspan heeft een compleet assortiment aan isolatieoplossingen voor zowel woningen utiliteitsbouw en voor zowel nieuwbouw als renovatie. Stuk voor stuk geschikt om gebouwen te voorzien van een toekomstbestendige gebouwschil, zoals die van het Herman Teirlinckgebouw. Projectontwikkelaar Extensa realiseerde samen met het Rotterdamse architectenbureau Neutelings Riedijk Architects, Boydens Engineering, de Vlaamse gemeenschap en bouwonderneming Van Laere een prachtig nieuw en duurzaam passief kantoorgebouw. Voor het isoleren van de gevels, in totaal 25.000 m², is Kooltherm isolatie van Kingspan gebruikt. Het project is beloond met een BREEAM-certificaat en een Real Estate Society Award in de categorie Best Development for Institutional Investors.

Een ander voorbeeld van een inspirerend project is het distributiecentrum voor AGF-groothandel Scherpenhuizen in Eindhoven. Hier is gekozen voor gevelpanelen van Kingspan. Voor de buitengevel is er gebruik gemaakt van 7.220 m² AWP MicroRib gevelpanelen en voor de binnenwanden 850 m² AWP Euro-Box gevelpanelen. Beide paneelsoorten hebben een dikte van 140 mm met een hoge isolatiewaarde van 6,37 m²·K/W. De sandwichpanelen werden op verzoek van Scherpenhuizen met FM Approval geleverd. Voor het distributiecentrum ontving Scherpenhuizen het BREEAMcertificaat Outstanding en in april 2018 was het distributiecentrum met een score van 91,01% zelfs even het meest duurzame pand in Nederland. www.kingspan.nl

185

OOK TOE AAN EEN ENERGIE-OPWEKKENDE GEVEL?

VAN DROMEN -4č) ,' '0'4)+' SPECIALIST IN DUURZAME GEVELS 010 - 208 37 88

WWW.ALDOWA.NL

LEAVE YOUR GREEN MARK

3 TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN JESSICA VAN DER SCHALK - DE TOEKOMST VAN ARCHITECTUUR IN EEN DIGITAAL TIJDPERK 191 LENNAERT VAN CAPPELLEVEEN - PARAMETRISCH ONTWERPEN IS DE TOEKOMST VAN ONS VAK 192 DO JANNE VERMEULEN - SMART CITIES: WAT IS DE VRAAG? 194

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

GELUIDSISOLATIE EN STOOTVASTHEID ZONDER POESPAS ETEX

Met de dB gipsplaat van Siniat zijn snel en economisch verantwoorde scheidingswanden te maken met een verhoogde akoestische weerstand. Er zijn van die plekken in woningen, scholen, hotels en kantoren waar de scheidingswanden het net iets harder te verduren krijgen. Plekken waar niet alleen de stootvastheid op de proef wordt gesteld, maar ook de geluidsbelasting iets hoger is dan normaal. Standaard gipsplaten komen in zo’n situatie net te kort, vandaar dat Siniat de dB gipsplaat heeft ontwikkeld. Wat hem onderscheidt is de verhoogde akoestische

188

weerstand in combinatie met de verbeterde stootvastheid. Davy Vennekens, market manager Benelux bij Etex Building Performance, dat de merken Siniat en Promat voert, en Wilfred Potze, technical development and application engineer bij Etex Building Performance, vertellen graag wat de voordelen zijn van de Siniat dB gipsplaat. Davy: “Onze dB gipsplaat is geoptimaliseerd voor scheidingswanden met een hogere dan gebruikelijke belasting, zoals we die in onze dagelijkse omgeving veel tegenkomen. Of het nu spelende kinderen zijn, actieve en drukke volwassenen

of gewoon een lawaaiige omgeving, met een standaard gipsplaat gaan we het daar niet redden. Tenminste, niet zonder extra dure ingrepen en dat is nu juist wat we willen voorkomen. Door de geoptimaliseerde Siniat dB gipsplaat toe te passen wordt zonder poespas aan hogere eisen voldaan. Dat zien bouwers wel zitten.”

| OPVALLENDE BLAUWE KLEUR De dB gipsplaat van Siniat heeft een blauwe kleur. Is dat al bijzonder in een wereld waar wit en grijs de hoofdrol spelen, de redenen voor die kleur zijn dat zeker. Met het

duidelijk zichtbare kleurverschil worden de specifieke kwaliteiten van deze gipsplaat benadrukt voor de verwerker. Met de Siniat dB plaat is namelijk op een eenvoudige en daardoor economisch aantrekkelijke wijze te voldoen aan de eisen, die bij binnenwanden en woningscheidende wanden worden gesteld aan de mate van geluidsisolatie en stootvastheid. Het verschil in akoestische weerstand van de dB gipsplaat kan ten opzichte van een standaard gipsplaat oplopen tot maar liefs 6 tot 8 dB bij een vergelijkbare scheidingswandconstructie. Die meerdere dB’s betekenen voor de bouwer een grote mate van zekerheid dat de wand aan de minimum geluidseisen gaat voldoen. In de praktijk bepaalt namelijk niet alleen de tussengelegen wand de geluidsisolatie, maar ook bijvoorbeeld het plafond en de aansluitende wanden. Deze andere trillingswegen brengen de uiteindelijk geluidsisolatie omlaag. Bij de dB gipsplaat met verhoogde akoestische weerstand is de kans daarop zeer klein. Ontzorgen noemen we dat.

| DE IDEALE COMBINATIE Het wordt wel de ideale combinatie genoemd en het is een soort drieeenheid: betere stootvastheid, verhoogde akoestische weerstand en nagenoeg te verwerken als een standaard gipsplaat. Want dat is best bijzonder te noemen: bij toepassing van de dB plaat zijn geen speciale duurdere akoestische profielen, bredere wandopbouwen of bijkomende plaatlagen nodig om een optimaal resultaat te bereiken. Uit meetresultaten is gebleken, dat met een Siniat dB gipsplaat die is bevestigd op standaard metalen wandprofielen probleemloos de gewenste geluidsisolerende waarden worden behaald. Alsof dat nog niet genoeg is: bij toepassing van de Siniat dB gipsplaat op een dubbel profielensysteem zijn zelfs bijzonder hoge waarden te bereiken. En dat alles zonder aanpassingen te hoeven doen aan het bouwsysteem of anders gezegd, zonder speciale metalen profielen toe te hoeven passen. De standaard metalen wandprofielen volstaan. Als dat niet economisch verantwoord bouwen is…..

| BETER DAN EEN STANDAARD GIPSPLAAT

| VOOR BIJZONDERE TOEPASSINGEN

Wilfred legt uit wat het verschil is tussen de twee soorten gipsplaat waarover we het hier hebben: “De Standaard gipsplaat is van het type A volgens norm NEN-EN 520. Onze Siniat dB gipsplaat is echter een type DI volgens NEN-EN 520. De ‘D’ staat daarbij voor de grotere mate van Densiteit – zeg maar massa –van de plaat en dat zegt iets over de verhoogde akoestische waarde. De ‘I’ komt van het woord Impact en duidt op de verbeterde stootvastheid. Om het verhaal compleet te maken gaat het om een gipsplaat volgens brandreactieklasse A2-s1, d0 volgens NEN-EN 13501-1. Voor wandtoepassing is hij trouwens verkrijgbaar met afgeschuinde kanten (AK).” De verbeterde akoestische weerstand van een wand met Siniat dB gipsplaten is mede te danken aan de verzwaarde kern, waarin het gipsmateriaal dat voor de geluidsisolerende massa zorgt is vermengd met vezels, die mede de buigsterkte vergroten.

Siniat heeft in relatie tot geluidsisolatie trouwens nog een andere gipsplaat in het programma. Deze LaDura Premium heeft minimaal dezelfde akoestische weerstand als de dB gipsplaat en is eveneens stootvast, maar heeft nog enkele bijkomende voordelen. Davy: “De LaDura Premium is bijvoorbeeld beter bestand tegen vocht, wat hem geschikter maakt voor natte ruimten. Verder heeft hij een verhoogde uittrekwaarde voor hollewandpluggen en een verhoogde brandweerstand. Maar die extra’s komen wel met een hogere prijs en in de meeste projecten zijn ze niet maatgevend.” Wilfred voegt graag nog even toe, dat het bij de brandweerstand van de LaDura Premium gipsplaat gaat om een type DFH1IR volgens NEN-EN 520. Door Pieter de Mos / beeld: Siniat

www.siniat.nl 189

r u u t c te gn ur i h i c r s A De cultu e l a it g i D m p u e s cha f u M nts hie e arc g i s De A ukltsuur c e l a t Digi um e s u M schap t Agen archief Rijks 190

r u u t c e t i h Arc esign uur D cult e l a t i Dig m u e Mus hap

Ar Di D chit gi e ec ta si tu le gn u r cu M ltu us ur eu ts m ch ch ap ie f

Museumpark Rotterdam

Het Nieuwe Instituut

le gn r cu ltu M ur Ag us Ri ent eum jks sc arc ha p h i rch ef De itec sig tuu ec n r

Digi sign tale cult u Mus Age eum Rijk ntscha sarc p hief Arch itec tu D

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

De toekomst van architectuur in een digitaal tijdperk ONZE HABITAT IS DRASTISCH AAN HET VERANDEREN. NIET OMDAT ONZE FYSIEKE OMGEVING EEN INGRIJPENDE TRANSFORMATIE ONDERGAAT, MAAR OMDAT WE STEEDS MEER TIJD DOORBRENGEN IN DE DIGITALE WERELD EN MINDER IN DE FYSIEKE. ONDANKS DAT WE ONS STEEDS MEER BEWUST WORDEN VAN DE KEERZIJDE, VERHUIZEN WE NATUURLIJK NIET VOOR NIETS. DE DIGITALE WERELD BIEDT ONS UITGEBREIDE NIEUWE MOGELIJKHEDEN OM TE RECREËREN, WERKEN, SOCIALIZEN, WINKELEN EN GA ZO MAAR DOOR. MAAR WAT BETEKENT DIT VOOR DE ROL VAN DE (FYSIEKE) BEBOUWDE OMGEVING? ZULLEN GEBOUWEN STEEDS MEER GEREDUCEERD WORDEN TOT FYSIEKE PLATFORMS DIE ONS IDEALITER ZO SNEL EN COMFORTABEL MOGELIJK VERBINDEN MET DE GEMAKKEN VAN HET DIGITALE, OF HEBBEN WE GEBOUWEN OOK NODIG OM ONS OPNIEUW TE VERBINDEN MET HET HIER EN NU? OM DEZE VRAAG TE BEANTWOORDEN IS HET MISSCHIEN ZINNIG OM NA TE GAAN WAT DE RELATIE TUSSEN ARCHITECTUUR EN IT TOT NU IS GEWEEST.

In de jaren 60 begonnen computers het ontwerpproces en bijvoorbeeld bouwtechnieken te ondersteunen met digitale hulpmiddelen zoals CAD, BIM en BPS. De eerste opmerkelijke prestatie die hieruit voortkwam was het dak van het Sydney Opera House, waar de complexe boogachtige structuren op geen enkele andere manier konden worden gerealiseerd dan met behulp van IT. Tegenwoordig worden deze hulpmiddelen steeds meer verrijkt met kunstmatige intelligentie (bijvoorbeeld parametrisch en generatief ontwerp) en robotica (bijvoorbeeld 3D-printen) waardoor architecten en ingenieurs beter, sneller en goedkoper kunnen ontwerpen en bouwen. Tot slot verandert ook de functie van een gebouw. Gebouwen kunnen bijvoorbeeld een adaptief karakter krijgen, als interface dienen tussen gebruiker en techniek en bovendien data genererende technieken huisvesten die een inkijkje geven in het reilen en zeilen van de gebruikers. IT heeft dus vooral als innovatieve kracht gefungeerd voor architectuur. Bovenstaande vraag geeft echter weer dat architectuur zich ook op een andere manier moet gaan verhouden tot IT, namelijk vanuit een bezinning op onze habitat in een digitaal tijdperk. Net als architectuur is IT een enorm bepalende factor geworden in onze leefomgeving. We hebben inmiddels ‘best practices’ ontwikkeld voor het ontwerpen van de fysieke omgeving, maar het gebruiken, navigeren en bewonen van de digitale wereld is vooralsnog een grote zoektocht. Architectuur kan in deze zoektocht een constructieve rol spelen door niet alleen te kijken naar hoe IT wel of niet moet of mag worden gebruikt in een gebouw, maar ook door het belang van haar fysieke component te herwaarderen. Door bijvoorbeeld het contact tussen de mens en haar fysieke omgeving op bepaalde plekken in een gebouw te stimuleren (al dan niet met behulp van IT), kan architectuur ons helpen een balans te vinden tussen het digitale leven en onze lijfelijke realiteit. Op FreedomLab is er een aanzet gedaan om hierover na te denken.

Jessica van der Schalk, onderzoeker en strategist bij Freedomlab.

191

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Parametrisch ontwerpen is de toekomst van ons vak Freelance tekstschrijver Merel Pit interviewde Lennaert van Capelleveen, mede-eigenaar ArchiTech Company.

“PARAMETRISCH ONTWERPEN MAAKT INZICHTELIJK WAT JE TOEGEVOEGDE WAARDE IS ALS ARCHITECT. HET IS DAARMEE ZO’N KRACHTIGE TOOL, DAT DIT DE TOEKOMST VAN ONS VAK IS.” VANUIT DEZE OVERTUIGING RICHTTE ARCHITECT LENNAERT VAN CAPELLEVEEN SAMEN MET MARKUS CLARIJS ‘THE ARCHITECH COMPANY’ OP. BINNEN DIT BEDRIJF WERKEN ZE ALLEEN NOG MAAR MET PARAMETRISCHE MODELLEN VOOR HUN ONTWERPOPGAVEN. OF HET NU GAAT OM EEN TINY HOUSE OF DE HERBESTEMMING VAN EEN HAVENLOODS VAN 4000 M2. TIJD VOOR ENKELE VRAGEN AAN LENNAERT.

Waarom geloof je in parametrisch ontwerpen? In een parametrisch model pas je alle beschikbare informatie toe in de vorm van data, in plaats van dat je vaart op je eigen ervaring en kennis. Hierdoor is het ontwerpproces inzichtelijk voor de opdrachtgever of gebruiker, de toegevoegde waarde van het ontwerp is zelfs meetbaar. Zo kun je laten zien in welke materialen er wordt ontworpen, welke maatregelen voor energiebesparing zorgen en hoe bepaalde ruimtelijke keuzes voor meer daglichttoetreding zorgen. Daarnaast kun je relatief gemakkelijk later in het proces wijzigingen doorvoeren. Is parametrisch ontwerpen alleen van toepassing op grote ingewikkelde constructies? Het is een misvatting dat parametrisch ontwerp alleen inzetbaar is voor grote constructieve opgaves. De tool is zo krachtig dat je hem ook kunt inzetten voor energie-, duurzaamheids- en gezondheidsvraagstukken. Bij grote projecten als ziekenhuizen is de impact van een parametrisch model enorm, maar ook bij het ontwerp van een woonhuis heeft het meerwaarde. Momenteel ontwerpen we ook aan een woning waarin de daglichttoetreding gedurende de dag en de lichtbehoefte van de bewoners optimaal op elkaar zijn afgestemd.

192

Op welke manier beïnvloedt het parametrisch model het uiteindelijke ontwerp? Allereerst stop je vooraf bepaalde data in het model, waardoor je richting geeft aan de optimaalste uitkomst. Zo wil een van onze opdrachtgevers alleen bouwmaterialen van de bouwmarkt gebruiken voor zijn Tiny house, en ook zo efficiënt mogelijk. Hiervoor voeren we alle bouwmaterialen in met als extra parameter bouwen zonder materiaalverlies. Het gewicht van het geheel en circulaire materiaalpaspoort zijn onderdeel van het model. Daarnaast worden dankzij het model de consequenties van ontwerpbeslissingen duidelijk. Een beperkende factor voor de herbestemming van een havenloods is onder andere dat het budget niet toereikend genoeg is om het hele complex (4000 m2) te isoleren. Vervolgens toont het parametrische model in welke zones we energetisch gezien het best kunnen investeren. Heb je nog wel een creatief ontwerpproces wanneer je een parametrisch model gebruikt? Natuurlijk! Wanneer je begint, is het heel belangrijk dat je weet wat je met het ontwerp wilt bereiken. Data op zichzelf heeft geen betekenis. Je moet er waardes aan toekennen. Vervolgens versterkt het parametrisch model het creatieve proces door te laten

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Parametrisch ontwerpen maakt inzichtelijk wat je toegevoegde waarde is als architect

zien hoeveel er binnen de gestelde randvoorwaarden mogelijk is. Vaak is dat veel meer dan je zelf zou bedenken. Gedurende het proces kun je waardes toevoegen en aanpassen. Zo wordt het model steeds verfijnder, totdat je uitkomt bij het gewenste resultaat. Wat heb je nodig om te beginnen met parametrisch ontwerpen? Je moet een beetje verstand hebben van programmeren, maar alle software die je nodig hebt is voorhanden, zoals Rhino, Grasshopper en bijvoorbeeld Ladybug. Het vergt wel inzet om ze goed op elkaar af te stemmen, want daarin zit je winst. Hiervoor heb je een divers team nodig dat naast architecten, afhankelijk van de opgave bestaat uit BIM-modelleurs, programmeurs, parametrisch ontwerpers, constructeurs, bouwfysici, (omgevings) psychologen, etc. Parametrisch ontwerpen is nog integraler werken dan je al deed. Lennaert van Capelleveen, mede-eigenaar ArchiTech Company

193

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Smart Cities: wat is de vraag? Do Janne Vermeulen onderzoekt de invloed van data op de architectuur als architect in residence bij ARCAM

“TECHNOLOGY IS THE ANSWER, BUT WHAT WAS THE QUESTION?” VROEG ARCHITECT CEDRIC PRICE ZICH IN DE JAREN 60 AF. HET LIJKT LANG GELEDEN, MAAR DEZE VRAAG IS RELEVANTER DAN OOIT NU SMART TECHNOLOGY, SMART BUILDINGS EN SMART CITIES HET ARCHITECTUURDEBAT DOMINEREN. DE VRAAG INTRODUCEERT MOOI HET ONDERWERP WAAROVER WIJ, ALS ONTWERPERS, IN DEBAT MOETEN: SMART CITIES.

De aanleiding om het onderwerp Smart Cities te agenderen was de discussie die ik in november meekreeg in Toronto, waar Alphabet’s Sidewalk Labs het Toronto Waterfront wil gaan ontwikkelen tot een innovatief, duurzaam en slim stukje stad. Het project leidde tot veel commotie en zorgen over privacy en machtsmisbruik. Onderwerpen die

momenteel het discours over Sidewalk Labs – en over Smart Cities in het algemeen – domineren. Wat gebeurt er met de verzamelde data, wie is de eigenaar van de data en zijn de verzamelde gegevens wel echt anoniem? En vooral, krijgen de tech-giganten daarmee niet veel te veel macht? Alphabeth is namelijk het moederbedrijf van Google, wereldwijd één van de machtigste spelers op tech-gebied.

Do Janne Vermeulen, architect-directeur Team V Architectuur

194

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Zijn er ook domme steden en zo ja: wat is daar mis mee?

Hoewel deze discussie begrijpelijk en meer dan terecht is, vind ik dat ook een beetje jammer. Het leidt namelijk af van de vraag die ik vanuit mijn vakgebied, als architect, het meest interessant vindt: Waar willen we naartoe met onze steden en hoe kan technologie ons daarbij helpen? Kunnen we met behulp van slimme techniek, naast duurzamere en efficiëntere steden, bijvoorbeeld ook leukere, fijnere, gelukkigere steden maken? Ik wil weten wat er gebeurt als wij, ontwerpers, architecten, stedenbouwkundigen, los van de grote tech-bedrijven, meer en vaker digitale mogelijkheden integreren in onze ontwerpen. Wat levert dat dan op voor de mensen die onze ontwerpen gebruiken?

Al lezende, kijkende, schrijvende en pratende over Smart Cities, blijkt het steeds weer verleidelijk te denken vanuit de techniek in plaats vanuit de stad. In plaats van “Wat willen wij en is slimme techniek daarvoor de oplossing?” gaat het over “Welke mogelijkheden biedt slimme techniek en wat kunnen we daarmee bereiken?”. Door deze omkering zijn we geneigd te geloven dat slimme technologie een gegeven is waar wij onze ontwerppraktijk op moeten aanpassen. Maar is dat wel zo? Zijn er eigenlijk ook ‘domme’ steden en zo ja, wat is daar mis mee? Is technologie inderdaad het antwoord op onze vragen? Is het echt wenselijk om ons te richten op digitale technologieën en de stad vol te hangen met slimme systemen en sensoren, of hebben we andere keuzes?

De meest inspirerende voorbeelden van hoe slimme technologie, algoritmes en digitale media worden ingezet om menselijke interactie te bevorderen zijn nu nog vooral te vinden in de kunst. Het levert schurende, adembenemende werken op, zoals Franchise Freedom van Studio Drift.

Kortom: heel veel vragen waarop slimme technologie misschien het juiste antwoord is. En misschien ook niet. Feit is: technologie is niet het doel maar een middel. Laat dat de premisse zijn voor een voortdurend debat.

Vanuit de wens om steden beter te maken, denk ik dat we het debat moeten opzoeken en de mogelijkheden van smart technology verkennen: Van Big Data Analysis als onderlegger en driver voor ontwerpoplossingen, tot het gebruiken van technologie om Experiences te creëren, die onze beleving van de stad veranderen en interactie tussen mensen bevorderen in plaats van afstompen. Maar natuurlijk ook vanuit de noodzaak om anders om te gaan met onze planeet: mobiliteit, afval, energie en CO2: kunnen we niet slimmer verspilling tegengaan en haar impact terugdringen?

Over de Architect in Residence De Architect in Residence (AiR) is een onafhankelijke ontwerper die in een vrije rol binnen Architectuurcentrum Amsterdam met bijvoorbeeld debatten, moderaties en columns de discussie aanjaagt over stedelijke ontwikkelingen. De AiR geeft gevraagd en ongevraagd advies aan de stad en haar bewoners.

195

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

HISTORISCH DUURZAAM RENOVEREN MET PLUIMERS ISOLATIE PLUIMERS ISOLATIE Steeds vaker krijgen oude monumentale objecten een nieuwe bestemming. Wat eens een groot postkantoor was, is nu een winkelcentrum. De statige gebouwen van toen geven een heel speciaal karakter aan de nieuwe bestemming. Hoge plafonds en lange gangen maken monumentale panden tot iets speciaals. Het ademt de sfeer van vroeger. Het is echter een forse uitdaging om zulke oude gebouwen energiezuinig te maken. Hoge plafonds en grote ruimtes brengen ook het energieverbruik van vroeger met zich mee. Speciale gebouwen verdienen bijzondere aandacht als het om isolatie gaat. Daar weten ze bij Pluimers Isolatie uit Rijssen alles van.

Pluimers Isolatie is een bekende naam op het gebied van isolatie. Het familiebedrijf uit Twente is al bijna vijftig jaar koploper in verduurzaming van bestaand vastgoed. Jaarlijks isoleert Pluimers bij meer dan 15.000 bestaande woningen spouwmuren en vloeren. Dat levert een flinke energiebesparing op voor veel huishoudens. Daarnaast werkt Pluimers Isolatie ook aan veel grote objecten, zoals kantoren, ziekenhuizen, kerken, schepen en stadions. Oplossingen bieden voor uitdagende objecten, daar ligt de kracht van Pluimers. Mede om deze reden wordt Pluimers vaak ingeschakeld bij de verbouw en renovatie van monumentale gebouwen.

| AVENU 1895 Aan de Boulevard Heuvelink, vlakbij het bruisende centrum van Arnhem, staat de voormalige ambachtsschool. Dit prachtige karakteristieke gebouw uit 1895 is volledig omgetoverd tot wooncomplex. In de oude school is ruimte gemaakt voor 40 luxe lofts. De woonruimtes worden aangeboden in de vrije huursector. Aan de buitenkant ziet de pronkgevel er nog precies zo uit als vroeger. Bovendien is bij de interne verbouwing rekening gehouden met de specifieke kenmerken van het oorspronkelijke gebouw. Zo zijn het karakteristieke houten plafond en de mooie tegeltjeslambrisering in de hal behouden.

Avenu 1895 196

Julia’s park

Door de structuur van deze glasvezelisolatie is een goede isolatiewaarde te behalen zonder hoge injectiedruk.

| PLAFOND Dat prachtige plafond in de hal is onder een hoge balklaag getimmerd. Via dit plafond zou veel warmte kunnen verdwijnen. Om deze bron van warmteverlies tegen te gaan is de hele balklaag geïsoleerd, zonder ook maar iets te demonteren. Dit bleek alleen mogelijk middels inblaastechniek. Hier heeft Pluimers Isolatie gebruik gemaakt van een speciale minerale wol: Knauf Timberframe. Door de structuur van deze glasvezelisolatie is een goede isolatiewaarde mogelijk bij een lage injectiedruk. Dat maakt deze techniek ideaal voor zoldervloeren. Isolatie kan aangebracht worden zonder het plafond te beschadigen of de hele loopvloer weg te halen. Dat scheelt kosten en tijd.

–naast robuust- vooral landelijk Duits. Een zeer uniek bouwwerk in Nederland en niet voor niets een gemeentelijk monument in Den Haag. Nadat de Nederlandse krijgsmacht het gebouw in 2013 verliet is in 2015 de verkoop ingeleid door het Rijksvastgoedbedrijf. Het begin van Julia’s Park.

| EEN NIEUWE BESTEMMING Want zo gaat het mooie kazernecomplex voortaan door het leven. In de Prinses Julianakazerne wordt woonruimte ontwikkeld met behoud van de originele buitenarchitectuur. De woningen in Julia’s Park zijn luxueus en hebben royale verblijfsruimtes. De oude kazerne heeft een enorm vloeroppervlak. Onder de betonnen vloeren van het complex was tot nu toe geen isolatie aangebracht. Nu er in gewoond gaat worden verandert het stookgedrag, wat een fors warmteverlies door de vloeren zou betekenen.

| VLOERISOLATIE Reden genoeg om dit potentiele warmteverlies te lijf te gaan. Dat heeft hoofdaannemer Heerkens van Bavel Bouw B.V. uit Tilburg uitbesteed aan de vakmensen van Pluimers Isolatie. In een kleine twee weken heeft Pluimers Isolatie bijna 1500 m2 begane grondvloeren geïsoleerd met HR IsoSpray. Dit is ter plekke gespoten purschuim van de hoogste kwaliteit. Voor betonnen vloeren is gespoten purschuim het meest ideale materiaal. Pur hecht naadloos aan de vloer en voorkomt condensatie tegen vloeren. Luchtdicht en duurzaam geïsoleerd in één arbeidsgang! De isolatielaag onder de woningen in Julia’s Park is 9 centimeter dik, goed voor een Rd-waarde van 3,75 m² K/W. Met deze nieuwe isolatie is het wooncomfort van het gebouw gegarandeerd. www.pluimers.nl

| JULIA’S PARK De PJK, zoals de Prinses Julianakazerne ook wel werd afgekort, is gebouwd in 1942 en deed dienst als kazerne. Het imposante gebouw is ontworpen door de architect Karl Gonser (1902-1979). Gonser liet zich vooral inspireren door de Stuttgarter Schule. Hierdoor oogt het complex

‘Van Prinses Julianakazerne naar Julia’s Park.’

197

DYNAMIC BONDING SYSTEMS

Totaalaanbieder in lijmoplossingen Het lijmen van gevelbeplating neemt een hoge vlucht. Neem bijvoorbeeld de verbouwing van Thialf. Dynamic Bonding Systems werkte mee aan dit prachtige project. “Bij de Thialf renovatie werd gekozen voor structureel gelijmde composietpanelen op SAB-carriers. Er werden in totaal zo’n 10.000 composiet gevelpanelen van Alucoil verlijmd met Dynamic Bond,” vertelt technisch directeur Peter Poot. “Voor ieder afzonderlijk gevelelement bepaalden we vooraf het aantal vereiste lijmrillen. Het resultaat is een uniek en opvallend ijskristallenpatroon.” De totaalaanbieder van lijmoplossingen verlijmt naast composietpanelen vele andere gevelmaterialen, zoals hpl, vezelcement, natuursteen, keramiek, glas en steenstrips. Inmiddels heeft Dynamic Bonding Systems, naast haar eigen werkgebied in Nederland, in meer dan 38 landen haar distributeurs. Een eigen engineeringsafdeling, totale projectbegeleiding en een unieke dubbele projectgarantie zijn onlosmakelijk aan Dynamic Bonding Systems verbonden. “De combinatie van kwaliteit, service, innovatie en 30 jaar ervaring maakt ons tot een belangrijke speler met een core business in gevelplaatverlijming,” zegt algemeen directeur Theo Steenvoorden namens Dynamic Bonding Systems. “Het verlijmen van steenstrips, glas en vele andere industriële toepassingen heeft een dusdanige vlucht genomen, dat we met recht de totaalaanbieder in lijmoplossingen voor de bouw en industrie genoemd mogen worden. Naast het reguliere assortiment met Dynamic Bond, Dynamic Stone en Dynamic Bond HIT, beschikt Dynamic Bonding Systems over Dynamic Bond 2.5 en 4.5: extreme verlijmingen waarbij een hoge elasticiteit van de lijm vereist is.

Duurzame steenstripverlijming Met de Zwitserse kwaliteiten worden al meer dan 24 jaar hpl- en vezelcementbeplating, natuursteen, keramiek en glas verlijmd. Gezien de eenvoud van verwerking – directe verlijming op een isolatie- of steunplaat – was het een logische stap om deze innovatie verder vorm te geven. Dynamic Bonding Systems heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in duurzaamheidstesten bij het onafhankelijke testinstituut SHR om een goed inzicht te

Thialf Heerenveen Dynamic Bond

krijgen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van steenstripverlijming. Voor steenstripverlijming wordt zowel Dynamic Bond/HIT, als Dynamic Sprayable gebruikt. Dynamic Bond/ HIT (bevestiging door middel van lijmrillen) kent een bijzonder hoge aanvangssterkte, waardoor snel verticaal, horizontaal of op plafonds gelijmd kan worden. Dynamic Sprayable wordt als volvlaksverlijming toegepast en kent eigenlijk geen enkele beperking in het gebruik van materialen.

KOMO Het KOMO-attest met productcertificaat is een technische onderbouwing, voortgevloeid uit laboratoriumtesten van externe instanties. Dynamic Bonding Systems beschikt inmiddels over een tweetal certificaten met 45 verschillende gevelplaten.

UNIEKE KOMO- DE EER GECERTIFIC IDER B Y MS-H POLYMEEREN M LIJMSYSTE ERS IM R HECHTP DIG! OVERBO

DYNAMIC BOND

DYNAMIC BOND HIT

DYNAMIC SPRAYABLE

DYNAMIC BOND 2.5

DYNAMIC STONE 2.5

DYNAMIC BOND 4.5

HPL, VEZELCEMENT, METALEN EN GLAS

STEENSTRIPS VERTICAAL EN HORIZONTAAL

VOLVLAKS VERLIJMINGEN

CONSTRUCTIEVE GLASVERLIJMINGEN

NATUURSTEEN, COMPOSIET EN KERAMIEK

EXTREME VERLIJMINGEN

Dynamic Bonding Systems B.V. • P.O. Box 190 • 5250 AD Vlijmen • Tel.:088-6230800 E-mail: sales@dynamicbondingsystems.com • Website: www.dynamicbondingsystems.com

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

SUPERSTRAKKE SYSTEEMPLAFONDS DANKZIJ MAT WITTE OPHANGSYSTEMEN ROCKFON

Een goede akoestiek is cruciaal in een klaslokaal. Plafondsystemen spelen daarin een belangrijke rol. De systeemplafonds van Rockfon bieden een kwalitatieve en budgetvriendelijke oplossing, zegt architect Niels Peters. “En met het nieuwe mat witte ophangsysteem oogt het nog veel beter ook.” Plafondpanelen van steenwol bieden de hoogste geluidsabsorptie (_w = 1,00), hetgeen een positieve invloed heeft op de concentratie en de leerprestatie van scholieren. Een goede akoestiek zorgt namelijk voor rust in de tent en dat is ook fijn voor de leerkracht. Het glimmende ophangsysteem van een standaard systeemplafond is echter vaak een doorn in het oog van de betrokken architect. “Dat klopt”, zegt Peters. “Het zorgt voor een dambordpatroon in je plafond en dat wil je eigenlijk niet.”

Rockfon speelde hier vorig jaar op in met de introductie van een nieuw mat wit ophangsysteem van Chicago Metallic. Het is verkrijgbaar zonder meerprijs ten opzichte van de standaard kleur. Met de mat witte profielen is er nauwelijks nog kleuren glansverschil tussen het plafondpaneel en het ophangsysteem. Peters paste het nieuwe ophangsysteem toe bij het recent opgeleverde schoolgebouw van IKC Beneden-Leeuwen. “Het plafond is veel meer één geheel; het ziet er echt super strak uit. Ook de school is laaiend enthousiast. De plafonds maken het geheel nog rustiger.”

Rockfon Industrieweg 15 6045 JG Roermond Tel. 0475 353 035 info@rockfon.nl www.rockfon.nl

199

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

GEBRUIKTE MATERIALEN NA HUN LEVENSDUUR OPNIEUW INZETTEN WAGENBOUW

De centrale gedachte van circulair bouwen is dat je gebruikte materialen na hun levensduur opnieuw inzet. Het circulaire model vervangt het lineaire model van de traditionele bouwwijze. De modulaire bouwmethode van Wagenbouw draagt bij aan de circulaire economie. Deze circulaire aanpak past uitstekend bij bouwprojecten zoals Levvel of een modern kantoor voor Het European Space Research and Technology Centre.

| 4000M2 KANTOOR: SNEL EN CIRCULAIR Modulaire bouw is snel, flexibel en duurzaam. Voor de renovatie en versterking van de Afsluitdijk, had Bouwconsortium Levvel (BAM, Van Oord, Rebel) een tijdelijk, duurzaam kantoor nodig. Niet alleen is het kantoor van 4000m2 in vier maanden gerealiseerd, het is ook circulair gebouwd. John Ouburg, accountmanager Wagenbouw: “Dat betekent dat we het gebouw na afronding van het project demonteren en de units weer gebruiken bij andere projecten.” Voor de verlichting in het gebouw zijn LED-lampen gebruikt en voor de klimaatbeheersing wordt gewerkt met warmtepompen. Levvel

200

| DUURZAME TRANSPARANTE KANTOREN John: “De units worden gemaakt uit één serie en daardoor kan er een transparante, open ruimte ontstaan. Ook kunnen er grote schaalvoordelen worden behaald met nadrukkelijk minder faalkosten. De bouwelementen hebben een hoge kwaliteit in detaillering en uitvoering. Ze voldoen aan het bouwbesluit en eisen aan het binnenklimaat. Zo zijn alle modules voorzien van een prefab betonvloer en uitstekende isolatie.

Het European Space Research and Technology Centre

Van wens naar waarde Wagenbouw is onderdeel van de Dutch Cabin Group en biedt huisvestingsoplossingen voor tijdelijk en permanent gebruik in de zorg, onderwijs en bedrijfsleven. Ze ondersteunen en begeleiden het gehele traject. www.wagenbouw.nl

4 CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW CEES DE GEUS - IN TRANSITIE NAAR CIRCULAIRE ECONOMIE SPELEN ARCHITECTEN SLEUTELROL 202 RONALD OLTHOF - HOGE CIRCULAIRE AMBITIES VRAGEN TIJD EN FLEXIBILITEIT 204 PETRAN VAN HEEL - NIEUWE GRONDSTOF VOOR DE BANK 206

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

In transitie naar circulaire economie spelen architecten sleutelrol Tekst: Cees de Geus (met dank aan RVO)

HET STIMULEREN VAN CIRCULAIR ONTWERPEN EN HET TERUGDRINGEN VAN HET GRONDSTOFFENVERBRUIK IN DE BOUW IS EEN SPEERPUNT IN HET BELEIDSPLAN EN DE ACTIVITEITEN VAN BNA. RVO INTERVIEWDE DE IN JUNI 2019 AFGEZWAAIDE NATHALIE DE VRIES EN BNA-BELEIDSADVISEUR WILMA JANSEN DE ROL DIE ARCHITECTEN-BUREAUS KUNNEN SPELEN.

economie, maar hebben ontwerpend onderzoek, pilots en ambitieuze opdrachtgevers nodig om daar te komen. We steken daarom veel tijd en energie in het verwerven en verspreiden van kennis, bijvoorbeeld via de BNA Academie, hét opleidingscentrum voor architecten en andere ontwerpers, dat veel aandacht besteedt aan circulair ontwerpen en bouwen.”

Een circulair businessmodel is het startpunt voor circulaire architectuur. De natuur is inspiratiebron en schoolvoorbeeld van circulariteit. Een bouwwerk is aanpasbaar en flexibel gedurende zijn leven. Een bouwwerk inclusief zijn componenten is eenvoudig te (de)monteren en construeren. En de bouwmaterialen zijn kwalitatief hoogwaardig, niet toxisch en eenvoudig herbruikbaar. Dat zijn de vijf heldere ontwerpprincipes in het manifest ‘Wij Gaan Circulair’, dat sinds de presentatie begin vorig jaar al door bijna 80 architectenbureaus is ondertekend. “Het is een van de vele manieren waarop we onze achterban proberen te betrekken bij de transitie naar een circulaire bouweconomie, die de BNA zelf drie jaar geleden in haar beleidsplan heeft verankerd,” legt BNA-voorzitter Nathalie de Vries uit. “We zijn overtuigd van de urgentie en de noodzaak en participeren daarom in onder andere in De Bouwagenda en het Transitiebureau Circulaire Economie.”

INTRINSIEKE MOTIVATIE

SLEUTELPOSITIE Juist omdat architecten zich op een sleutelpositie bevinden, in de ontwerpfase van nieuwe gebouwen, gebieden en kunstwerken, kunnen zij de wording van de circulaire bouweconomie volgens BNA-beleidsadviseur Wilma Jansen een boost geven. “Het mooie is dat architecten doeners zijn. Ook als er niet om wordt gevraagd door de opdrachtgever, kaarten ze zelf vaak de circulariteit van het ontwerp al aan. Kan het gebouw in de toekomst, als het zijn functie verliest, worden getransformeerd of gedemonteerd? En wordt het opgetrokken uit materialen die herbruikbaar zijn?” De Vries voegt eraan toe dat nog lang niet alle antwoorden op dergelijke vragen bekend zijn. “Het is een zoektocht. We weten met z’n allen waar we naar toe willen, een honderd procent circulaire bouw202

De intrinsieke motivatie om een bijdrage te leveren aan de circulaire economie, is volgens Jansen groot onder architecten. “Dat zit in hun DNA. Oké, ontwerpen voor de eeuwigheid is wel heel ambitieus, maar iedere architect ontwerpt toch het liefst gebouwen die zo lang mogelijk meegaan. En die in staat zijn zich aan te passen aan veranderende gebruikseisen en ontwikkelingen. De grachtenpanden in het centrum van Amsterdam zijn daar een goed voorbeeld van.” De Vries: “In de praktijk lopen veel architecten er nu tegenaan dat de transitie van lineair naar circulair een andere mindset vergt van de opdrachtgevers en bijv. de financiers. Verdienmodellen veranderen: het kost soms meer om een circulair gebouw te ontwerpen en te bouwen, maar daar staat een hogere restwaarde tegenover omdat het gebouw bestaat uit materialen en ruimtes die kunnen worden hergebruikt of getransformeerd. Wat je nu, aan het begin van het transitieproces ziet, is dat de rolverdeling binnen de bouwketen soms verandert: als de opdrachtgever het voorgestelde herbruikbare materiaal te complex, te risicovol of te duur vindt, gaat de architect op eigen houtje in gesprek met leveranciers om te kijken wat de alternatieve mogelijkheden zijn.”

GROTE KRACHT Volgens Jansen verandert ook de rol van architecten zelf: ondersteund door digitale tools als BIM en parametrische ontwerpsoftware, zorgen ze in de ontwerpfase voor een optimale integratie van aspecten als ‘energiezuinig’, ‘circulair’ en ‘comfortabel’, in combinatie met een zo efficiënt mogelijk gebruik van materialen en grondstoffen. “Binnen de bouwkolom zijn architecten relatief hoogopgeleid en creatief. De transitie van een lineaire naar een circulaire economie, is voor hen een

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

The Green House, Utrecht – cepezed

katalysator om de regie weer in handen te nemen en de andere partijen in de bouwkolom te laten zien hoe het kan en moet.” De Vries: “Architecten denken per definitie in mogelijkheden, niet in beperkingen. In combinatie met hun creativiteit is dat hun grote kracht. Daarom is het goed dat we gewoon aan de slag gaan, aan de hand van de tijdpaden die door bijvoorbeeld De Bouwagenda en de Transitieagenda worden uitgestippeld. Hoe meer pilots, hoe beter, al is er wel behoefte aan opschaling, want dan komen we er vanzelf achter waar de knelpunten zitten, op het gebied van weten regelgeving, aanbestedingsbeleid, financiering, processen en technieken, en kunnen we gaandeweg steeds betere oplossingen bedenken en in de praktijk brengen.”

GOEDE GRAADMETER

een goede graadmeter zal blijken van de opgang die het circulaire denken onder de BNA-leden maakt. “Het is een onomkeerbaar proces. Door het manifest te ondertekenen, laat een architectenbureau zien dat het de circulaire ontwerpprincipes onderschrijft en ze waar mogelijk toepast. Waarbij het voor alle betrokken marktpartijen overheden natuurlijk zaak is flink te investeren in dat ‘waar mogelijk’. De Vries: “Met excuses voor de niet-circulaire term, zorgt het manifest binnen de architectenwereld echt voor een olievlekwerking. Ik zie het ook binnen mijn eigen bureau MVRDV. De ondertekening van het manifest gaf de bewustwording een enorme impuls en zorgde ook voor goede discussies, rond vragen als: wat is circulair ontwerpen en bouwen? Zijn we als bureau al circulair? En zo nee: wat moeten we veranderen aan onze manier van werken, adviseren en ontwerpen om het te worden?”

Jansen voorspelt dat het aantal ondertekenaars van het manifest ‘Wij gaan circulair’, de komende jaren

Stadskantoor Venlo – Kraaijvanger Architects 203

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

“Hoge circulaire ambities vragen tijd en flexibiliteit” Tekst: Freelance tekstschrijver Merel Pit interviewde Ronald Olthof (LKSVDD architecten)

“Circulair ontwerpen en bouwen is een kwestie van ‘trial and error’. Er bestaat nog geen handleiding,” aldus Ronald Olthof (LKSVDD architecten). Volgens hem zit de architectuur in Nederland in een fase waarin iedereen de juiste strategie probeert uit te vinden. “Een 100% circulair gebouw is nu nog een onhaalbare kaart, maar je kunt wel het maximale eruit halen”, vertelt Olthof. Zelf houdt hij zich al meer dan tien jaar bezig met circulair ontwerpen en bouwen, “al bestond de term circulair toen nog niet”. Tijd voor een goed gesprek over de lessen die hij heeft geleerd. Waarmee begin je bij een circulair ontwerp? “Je begint met een kritische blik op het programma van eisen. Heb je al die ruimte daadwerkelijk nodig? Het meest duurzaam is om zo min mogelijk te bouwen. Vervolgens onderzoek je of je materialen kunt hergebruiken. Zo ontwierpen wij dit jaar voor een selectie in Nieuwendijk een nieuw schoolgebouw waarbij we voorstelden zoveel mogelijk materialen uit de bestaande school te halen. Als we nieuwe materialen toepassen, dan zorgen we ervoor dat ze zo min mogelijk milieubelastend zijn en waar mogelijk binnen een straal van 50 kilometer worden geproduceerd.” Zijn de materialen – hergebruikt of niet – leidend bij een circulair ontwerp? “Ik maak van tevoren altijd een ideale vorm, maar deze is heel flexibel. Voor het Upcycle Centrum in Almere had ik bijvoorbeeld bedacht dat het dak als een vel papier boven het milieuperron moest zweven. Dit was één van de belangrijkste speerpunten uit het ontwerp. Daar ben ik de juiste materialen bij gaan zoeken. Uiteindelijk konden we hiervoor de staalconstructies van een oude sporthal en een oud zwembad gebruiken. Omdat het staal al eerder was gebruikt, moesten we voor de veiligheid overdimensioneren. Dit betekende dat ik het dakontwerp moest aanpassen. Daarmee is het anders geworden dan ik de eerste ontwerptekening, maar mijn speerpunt – het zwevende dak – is overeind gebleven.”

204

Is het mogelijk om moderne architectuur te maken met hergebruikte materialen? “Iedereen denkt bij het toepassen van hergebruikte materialen aan geitenwollensokkenarchitectuur. Maar dat beeld is achterhaald. Wij hebben ooit in 2010 – toen circulariteit bijna nergens nog op de agenda

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

stond – een daklozenopvang in Zwolle gebouwd met restpartijen baksteen. Vervolgens hebben we die stenen wit gekeimd. Van veraf ziet de wand er strak uit, maar van dichtbij openbaart zich de fijne structuur van de verschillende bakstenen.” Wat is de ideale opdrachtgever voor een circulair gebouw? “Een opdrachtgever die de tijd heeft en niet vanaf dag één stuurt op een tot in detail uitgewerkte ontwerptekening. Hoge circulaire ambities vragen tijd en flexibiliteit. Er gaan veel uren zitten in onderzoek naar herbruikbare en duurzame materialen, net als in het maken van de juiste keuzes. Als die tijd of flexibiliteit er niet is, dan proberen we de opdrachtgever mee te krijgen om het ontwerp zo circulair mogelijk te maken. Dit betekent dat we niks verlijmen. Mocht het gebouw worden afgebroken dan kunnen de meeste materialen er relatief schoon uit worden gehaald om opnieuw te gebruiken.”

Wat is nodig zodat er meer circulair wordt ontworpen en gebouwd? “Vooralsnog is circulair ontwerpen en bouwen duurder, waardoor het voor veel partijen – vooral voor particulieren en veel ontwikkelaars – niet aantrekkelijk is. Gebruikte materialen zijn in eerste instantie goedkoper, maar je hebt tijd nodig om ze te vinden en ze geschikt te maken voor een nieuwe toepassing. Zo kost het minder om een nieuw kozijn te maken dan bestaande kozijnen op te knappen. De overheid onderzoekt nu of de belasting op uren omlaag kan en op materialen omhoog. Dit is in mijn ogen noodzakelijk willen we als maatschappij de shift maken naar een circulaire samenleving.”

Upcycle Centrum, Almere - LKSVDD architecten

205

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

Gastcolumn Petran van Heel, ABN AMRO

Nieuwe grondstof voor de bank ‘NEVER WASTE A GOOD CRISIS’ ALDUS CHURCHILL. DAT NEMEN WE ONS OOK BIJ ABN AMRO TER HARTE. DE FINANCIËLE CRISIS VERSCHAFTE ONS INZICHTEN WAARMEE WE OP EEN ANDERE MANIER NAAR ONZE ROL ALS BANK ZIJN GAAN KIJKEN. WE ZETTEN MEER IN OP MAATSCHAPPELIJKE IMPACT EN DUURZAAMHEID. WE ZIEN BOVENDIEN INTERNATIONALE ONTWIKKELINGEN DIE BELANGRIJK ZIJN VOOR NEDERLAND. ONZE INTERNATIONALE KENNIS COMBINEREN WE GRAAG MET LOKALE INZICHTEN. OOK HEBBEN WE MEER FOCUS OP ONZE KLANTEN: WE WERKEN NU SPECIFIEK IN KLANTSECTOREN. DAARMEE ZIJN WE NOG BETER IN STAAT OM DE IMPACT VAN AL DIE ONTWIKKELINGEN OP UW SECTOR TE BESPREKEN. WE WERKEN HIERBIJ GRAAG SAMEN AAN OPLOSSINGEN.

206

Dubbel Duurzaam Een van die internationale trends is dat er steeds meer partijen in de kapitaalmarkt zijn die ‘impact’ willen maken met hun geld; die iets goeds én groens willen doen. Anders gezegd: veel geld is op zoek naar duurzame bestemmingen. De vraag is er. Maar hoe zit het met het aanbod? De markt is nog niet in balans, ook in Nederland zitten we in transitie. Iedereen heeft, en doet, in meer of mindere mate aan duurzaamheid. De eerste is duurzaamheid in de zin van de ‘energietransitie’, met een focus op verlagen van energieverbruik. Als ABN AMRO zetten we vol in op verduurzamen van onze eigen panden en het door ons gefinancierde vastgoed. We willen al het door ons gefinancierde vastgoed verduurzamen tot energielabel A, volgens Missie 2030. De energietransitie is dus vol ingezet. Dat telt echter nog niet voor de ‘grondstoffentransitie’. Die transitie

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

Circl, Amsterdam - de Architekten Cie. heeft een focus op het gebruik van (primaire) grondstoffen. Ofwel, de circulaire economie. Die circulaire economie kan nog wel wat vaart gebruiken. Met de oplevering van CIRCL – ons maximaal circulaire paviljoen op de Zuidas – dragen we nu ook letterlijk een groen bouwsteentje bij aan de circulair economie. We benutten de kracht van architectuur om een herkenbare, tastbare uiting te geven aan de economische transitie: van lineair naar circulair.

mogelijkheid tot een nieuwe wijze van economisch waarderen (op materiaalwaarde). En materialen hoeven bij ‘sloop’ niet meer in de afvalcontainer te verdwijnen (of de biomassa centrale, ook wel het grondstoffen-crematorium genoemd). Doordat we weten wat we in CIRCL (gebouwen) hebben, kunnen we makkelijker hergebruiken. Eigenlijk is dit materialenpaspoort een van de belangrijkste producten voor de circulaire economie.

Driemaal Bank CIRCL staat niet alleen pal voor ons hoofdkantoor, het staat ook vrij letterlijk voor een ander soort bank. Natuurlijk zijn we ook nog die ouderwetse ‘geld-bank’, maar in onze nieuwe huisvesting heeft corporate Zuidas-architectuur plaatsgemaakt voor een open en toegankelijke gebouw. Waarbij we bewust ander materiaal gebruiken en waarbij de sfeeruitstraling anders is dan bij onze ‘normale’ bank kantoren. Dat doet wat met ons, dat doet wat voor ons. Wat? Dat laten we graag zien! Want alles wat we geleerd hebben is van waarde voor iedereen. We hebben een actief right-to-copy beleid in CIRCL. We zijn daarmee ook een ‘kennisbank’. We zetten er op in om de opgedane circulaire kennis en ervaring bij de realisatie van dit gebouw te delen, onder andere in het rapport Toekomst-bestendig Vastgoed Bouwen. Daarmee leggen we een fundament onder circulaire economie in de bouw en vastgoedsector. CIRCL maakt van ons in nog een opzicht een andere bank, een ‘grondstoffenbank’. Door andersom te ontwerpen (design for de-construct) maken we de gebruikte (tweedehands ZGAN) materialen ook geschikt voor een volgend bestaan. Alle gebruikte materialen zijn vastgelegd in een zeer innovatief materialen paspoort: LLMNT. Dat geeft de

Nieuwe waarde Wat zijn dan de eerste lessen die CIRCL ons leert? Voor alle betrokken bouwpartners wordt duidelijk dat een andere manier van ontwerpen en samenwerken gemeengoed wordt. Begin met een aantal duidelijke circulaire spelregels. En realiseer je dat elk project een stuk meer circulair kan, dan je denkt. Denk in demontabel ontwerpen, pure materialen, bio massa, minder niet-functionele laagjes (less is more). Denk in ‘tweedehands’ mogelijkheden en werk samen aan een nieuwe, andere oplossing. Hiervoor is meer durf en creativiteit nodig dan in de ‘maakbare wereld’ waar alles zo vanzelfsprekend beschikbaar is. Hoe eerder we beginnen, hoe makkelijker de circulaire economie gaat draaien en hoe meer ruimte er ontstaat om impactvol te investeren. Dan kan ook Churchill’s quote op de schop, van never waste a good crisis naar; ‘Never waste good waste!’ Na het afronden van de Technische Universiteit Delft (Bouwkunde) en de Rotterdam School of Management heeft Petran van Heel brede nationale en internationale ervaring opgedaan aan zowel de bouw- als de financiële kant. Momenteel is hij Sector Banker Bouw bij ABN AMRO en intensief betrokken geweest bij de bouw van het circulaire paviljoen CIRCL. 207

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DUURZAME DAKBANEN: WIT, ZWART EN CIRCULAIR

DERBIGUM

‘Waar mogelijk wordt het principe van circulaire economie toegepast’ 208

De bedrijfsstrategie van Derbigum is erop gericht om duurzame, innovatieve en eenvoudige oplossingen op gebied van waterdichting aan te bieden. Waar mogelijk wordt het principe van de circulaire economie toegepast in de productie van de dakbanen.

| RECYCLAGE PIONIER Sinds de jaren ’90 recycleert Derbigum bitumen dakbanen in nieuwe grondstof. Volgens het principe van de circulaire economie wordt dit verwerkt in een onderlaag: Derbicoat® NT en een toplaag: Derbigum® NT, respectievelijk met een aandeel van 30 en 25 % gerecycleerd bitumen. NT staat voor “New Technology”, een productgamma, ontwikkeld via een nieuwe technologie die Derbigum zelf op punt gesteld heeft.

| COOL ROOFS Reflecterende daken zijn gunstig voor het klimaat én een slimme investering. De witte dakbanen Derbicolor® Reflective White, Derbigum® Aquatop Reflective White, Derbipure en Vaeplan hebben niet enkel een uitstekende SRI-waarde, zij bieden ook economische voordelen.

Derbigum Nederland maakt deel uit van de Belgische groep Derbigum. Derbigum produceert duurzame en 100% recycleerbare dakbanen. Opgericht in 1932 als familiale kmo, is zij vandaag uitgegroeid tot een wereldspeler dankzij continue investeringen en een zeer klantgerichte aanpak.

| BEWEZEN DUURZAAMHEID Verschillende Europese duurzaamheidsrapporten bevestigen de lange levensduur en de uitstekende duurzaamheid van de Derbigumdakbanen. Zo behoort de Derbigum® NT-dakbaan tot de milieutechnische top en kan het een DUBOkeur® certificaat voorleggen. www.derbigum.nl

209

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

CIRCULAIR: ZOWEL KANS ALS OPDRACHT

ADAMASGROEP

Adamasgroep specialiseert zich in (de begeleiding van) de ontwikkeling en bouw van duurzame en eveneens gezonde BREEAM of WELL gecertiﬁceerde projecten. Managing director Olaf Buter gaat hierin een stap verder en breekt een lans voor circulair bouwen.

De aarde kan niet oneindig grondstoffen leveren. Water, zand, metalen, hout: het is of wordt almaar moeilijker het in voldoende mate te winnen. Earth Overshoot Day was dit jaar alweer eerder en wel op 29 juli. Hoog tijd voor een nieuwe mentaliteit in bouwen. Tijd voor circulair.

| CIRCULAIR BOUWEN Circulair bouwen gaat er vanuit dat een gebouw, ieder gebouw, een tijdelijk object is. Niets is voor de eeuwigheid. Nieuwe wensen en eisen leiden in de toekomst onvermijdelijk tot ingrijpende verbouwingen en op den duur tot sloop. Het kan zijn dat een pand twee jaar staat, twintig of tweehonderd: uiteindelijk staat het in de weg. Doodzonde als de sloopkogel dure bouwmaterialen tot puin slaat.

210

| LEGOLISERING Door al tijdens de ontwikkeling van een pand de gedachte ‘Alles is tijdelijk’ tot uitgangspunt te maken voorkom je later, bij sloop of ingrijpende verbouwingen, de onnodige vernietiging van waarde. Wie staalconstructies niet last maar met bouten en moeren monteert kan de delen later probleemloos opnieuw (laten) hergebruiken, als Legosteentjes. Gevelbekleding kan verwisselbaar zijn, dakbedekking groen en/of fotovoltaïsch en installaties modulair. Er ontstaan daarnaast steeds meer slimme ﬁnanciële constructies om bouwmaterialen bijvoorbeeld te leasen in plaats van te kopen. Een gebouw dat niet pretendeert voor de eeuwigheid te zijn én dat gedurende zijn hele looptijd zuinig met grondstoffen omgaat is

‘Niets is voor de eeuwigheid’. vriendelijk voor de portemonnee, voor uw imago en geweten en voor de aarde. Circulair bouwen vereist een andere manier van denken. In de praktijk blijkt die manier van denken inspirerend en bevrijdend. Circulair bouwen en denken brengt menig volwassene terug naar zijn Lego. Toen alles nog kon en fantasie de enige begrenzing was. We begeleiden u graag van wens naar werkelijkheid. Uw visie, onze passie. Bekijk onze websites voor meer informatie www.adamasgroep.nl www.commissioning.nl

Project Forest Warschau wordt door HB Reavis gerealiseerd in Warschau Polen en wordt BREEAM en WELL gecertiﬁceerd. “Forest campus is a mixed-use space inspired by its surrounding. It is a place where business meets urban lifestyle in all its possible dimensions. A friendly and green workplace that is both inspiring to millennials and tailored to corporate clients. Welcoming to everyone who seeks comfortable place for work and leisure.”

211

fonQ groeit en realiseert nieuwe huisvesting in Utrecht De fonQ huisvesting met een BREEAM-NL 3 sterren certiﬁcaat laat zien dat logistiek, architectuur en duurzaamheid hand in hand gaan. Mulderblauw architecten

adamascommissioning Meander 901 6825 MH Arnhem +31 (0)26 446 12 22 info@commissioning.nl www.commissioning.nl Onderdeel van Adamasgroep

De toekomst creëer je zelf Adamasgroep stelt naast duurzaamheid een gezonde werkomgeving centraal. Onze integrale aanpak van omgevings-, functionele- en gezondheidseisen staat garant voor een optimaal concept en draagt bij aan een duurzamere leefomgeving. Het resultaat is een toekomstbestendig gebouw waar u trots op mag zijn. Uw passie wordt onze uitdaging. Adamasgroep ondersteunt betrokken opdrachtgevers bij BREEAM-, LEED- en WELL- certiﬁceringen. Ontwikkelt met u circulaire gebouwen, helpt u bij klimaatadaptief ontwerpen en bespreekt met u hoe de energietransitie te verwezenlijken. Wij stellen voor u het Integrale Programma van Eisen op en zorgen dat dit ook wordt gerealiseerd. Weet u waarop u moet letten? Onze commissioning staat garant voor het waarborgen van kwaliteit van de gebruikersinstallaties net als de kwaliteit van het bouwen. Nieuwsgierig, neem contact op of kom langs.

Volg ons op social media

adamasgroep

Passionate about precision. Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

www.gedore.com

FotograďŹ e: Lievien Willemse

Proliad Led Lighting is de verbinding naar duurzame LED projecten, waarbij optimale lichtbeleving en sterk design voorop staan. We realiseren state of the art LED-projecten voor bedrijven, gemeenten en particulieren. Dat doen we vaak in samenwerking met (licht-)architecten of interieurontwerpers.

Van idee tot turn-key opleveren!

T: +31 (0)85-8769548 E: info@proliad.com W: www.proliad.com

213

MARKT VISIE LITTLE C: EEN VILLAGE IN DE STAD

REYNAERS

‘Aluminium vervangt het staal’ 214

DE LEVERANCIER

Een paar jaar geleden riep Lonely Planet de stad Rotterdam uit tot één van de 10 topsteden in de wereld. Rotterdam is ‘hip & happening en vertaalt haar vernieuwingsdrift in hypermoderne architectuur’ kopte de website. Zo ook de nieuwe wijk Little C, gelegen in Coolhaven tussen de Erasmusbrug en de Euromast. Hier wordt gebouwd aan vijftien gebouwen met elk hun eigen stijl en

karakter en een unieke mix van architectonische stijlen en materialen. Zo vormt Little C als bijzonder project een ‘village’ in de stad. “Door de onderscheidende architectuur creëren we een wereld met het gevoel van The Village in New York, terwijl de raampartijen refereren aan het Meetpacking District”, vertelt Jaakko van ’t Spijker, architect bij CULD Inbo. De stalen loopbruggen, balkons, trappen en

hekwerk versterken dat gevoel. Net als de keuze voor oorspronkelijke materialen en grote raampartijen met robuuste raamlijsten. Samen zijn ze beeldbepalend en creëren ze het ultieme loftgevoel in Little C. Gevelbouwer Hermeta gebruikt daarom Reynaers systeem SL 38. Dit ultraslanke aluminium systeem voor ramen en deuren heeft namelijk dezelfde uitstraling als de vroegere stalen ramen, maar met de huidige thermische prestaties.

Reynaers Aluminium

Foto’s: ontwerpteam CULD Inbo

www.reynaers.nl info@reynaers.nl Tel: (+31) (0)492 56 10 20

215

WIE DROMEN REALISEERT, WORDT GEZIEN. SPECIALIST IN METALEN GEVELBEKLEDING

010 - 208 37 88 216

WWW.ALDOWA.NL

5 GEBOUWD GELUK KATJA VAN ROOSMALEN - IS COMFORT TE METEN? 218 NOORDELIJK ARCHITECTENCOLLECTIEF AAN DE SLAG IN GRONINGS AARDBEVINGSDORP 219 JORD DEN HOLLANDER - HOE BOUW JE AAN GELUK? 220

GEBOUWD GELUK

Is comfort te meten? Tekst: Katja van Roosmalen, hoofdredacteur Bouwkwaliteit in de Praktijk

SOMS WORD IK GETRIGGERD DOOR EEN ZIN OF UITSPRAAK. ZOALS DOOR DE ZIN ‘DEZE (WATERSTOF)KETEL KAN STRAKS JE HUIS VERWARMEN, ZONDER DE EXTRA ISOLATIEKOSTEN DIE EEN WARMTEPOMP NODIG HEEFT’. OH, IS DAT ZO?, SCHOOT DOOR MIJN BREIN. TECHNISCH GEZIEN GELOOF IK DE LEVERANCIER DIRECT, MAAR ALS HET HUIS GEEN WARME JAS KRIJGT, BLIJVEN WE EEN VERGIET VERWARMEN. BOVENDIEN WORDT EEN BELANGRIJK ASPECT VERGETEN: HET COMFORT.

Het was deze gedachtegang die leidde tot een safari door ‘Onderzoekend Nederland’: kan iemand aangeven welke mate van comfort bewoners willen ervaren? Zijn er harde cijfers beschikbaar? Vinden bewoners luchtlekkage acceptabel, hoeveel lumen licht ervaren ze als prettig, wat is een aangename vochtgraad en hoeveel geluid van de straat tolereren we? Voor nieuwbouwwoningen gelden strenge energetische eisen en in het Bouwbesluit zijn minimumeisen opgenomen die veelal gebaseerd zijn op gezondheidsnormen. En zelf hoor en lees ik regelmatig: de bewoners wilden veel licht of een behaaglijk huis. Maar het lijkt erop alsof we comfort baseren op aannames in plaats van op feiten. Dat cijfers en gevoel niet altijd corresponderen, weet iedereen die naar De Rijdende Rechter kijkt. Terwijl alle meetapparatuur aantoont dat aan de wettelijke norm is voldaan, ervaren bewoner nog steeds overlast. Vanuit dat licht bezien, zou je verwachten dat er minstens één instantie onderzocht heeft wat bewoners comfortabel vinden. Dat er algemene cijfers zijn, liefst een mediaan die als referentiekader kan dienen. Dat is niet het geval; niet bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, niet bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland of de Vereniging Eigen Huis, noch bij de 11 andere instanties waarmee ik contact opnam. De cijfers die wel boven tafel kwamen hadden betrekking op de financiën, hoeveel kamers gewenst zijn en in welke buurten we bij voorkeur wonen. Maar comfort – volgens de definitie van Van Dale: gerieflijke inrichting met betrekking tot dingen van dagelijks gebruik – wordt slechts op deelgebieden en veelal door leveranciers onderzocht. Door het ontbreken van samenhang is er dus ook geen rapportcijfer toe te kennen aan gerief. Dat lijkt me een mooie volgende taak voor de Rijksoverheid. Nu de Wet kwaliteitsborging na jaren is goedgekeurd zal het toezicht verbeteren. Zou het niet een mooie volgende stap zijn om de wensen in kaart te brengen?

Katja van Roosmalen

218

GEBOUWD GELUK

Noordelijk architectencollectief aan de slag in Gronings aardbevingsdorp Het noordelijke architectencollectief De Toeverlaat heeft onlangs de aanbesteding gewonnen om de bewoners van het door aardbevingen getroffen dorp Overschild bij te staan. Architect Rob Hendriks namens De Toeverlaat: "Het is geen ontwerpopdracht maar een opdracht om bewoners vanuit hun eigen wensen te begeleiden in het maken van keuzes over versterking, verbouw of nieuwbouw, hen helderheid te geven over de mogelijkheden en om collectieve waarden en thema’s te versterken." De bewoners staan centraal. De Toeverlaat inventariseert hun wensen en ideeën, schetst de mogelijke perspectieven en maakt deze inzichtelijk. Tegelijkertijd worden de gemeenschappelijke thema’s in kaart gebracht om in groepen de krachten te bundelen. Bijvoorbeeld over duurzaamheid, hergebruik van materialen, keuze voor gezamenlijke aannemer of ontwerper of aardbevingsbestendig bouwen in typisch Gronings metselwerk. Hendriks: “Zo worden bewoners weer bijeengebracht op onderwerpen die hen verbinden. Ook worden bewoners bewust gemaakt van de plek en rol van hun woning in de directe omgeving, de historie en ruimtelijke kwaliteiten van het dorp en mogelijke toekomstscenario’s voor Overschild.”

BNA-voorzitter Nathalie de Vries: “Dit is een keerpunt in de aanpak van de aardbevingsproblematiek waar wij als BNA met de noordelijke architectenbureaus al langer voor pleiten. Geen technocratische aanpak meer waarin instanties van bovenaf per huis bepalen welke maatregelen moeten worden genomen. Gemeenschappen worden nu namelijk op die manier uiteen gedreven waardoor bovendien de ruimtelijke kwaliteit van de Groninger dorpen dreigt te verdwijnen. Het is goed dat de regie nu komt te liggen bij de woningeigenaar zelf, waarmee nieuwe sociale cohesie wordt gecreëerd en het bewustzijn wordt vergroot over de rol en plek van de woning in zijn omgeving en de ruimtelijke kwaliteit van het dorp juist kan worden behouden en zelfs worden versterkt.” BNA is voorstander van een bewonersgerichte aanpak met aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit en heeft eerder al een witboek van aardbevingsveilige gebouwen uitgebracht en een architectenpool gepresenteerd. De Toeverlaat komt hieruit voort en bestaat uit tien partners van noordelijke architectenbureaus. Aan de begeleiding van de bewoners van Overschild werken de volgende zes architecten: Rob Hendriks (DAAD Architecten), Paul van Bussel (De Unie architecten), Tjalling Zondag (Zofa), Allart Vogelzang (Vector-i architecten), Arnold Venema (VDP Architecten) en Jochem Koster (Specht architecten).

219

GEBOUWD GELUK

Bouwen aan geluk begint bij empathisch vermogen Interview met architect en filmmaker Jord den Hollander, door Renson van Tilborg

DE BNA ORGANISEERDE SAMEN MET PAKHUIS DE ZWIJGER EEN ARCHITECTURE NOW-AVOND OVER GEBOUWD GELUK, EEN THEMA DAT WE EEN TIJD GELEDEN HEBBEN GEÏNTRODUCEERD OM IN GESPREK TE GAAN MET PUBLIEK EN OPDRACHTGEVERS OVER DE MEERWAARDE VAN ARCHITECTUUR. ÉÉN VAN DE GASTSPREKERS WAS JORD DEN HOLLANDER, ARCHITECT EN CURATOR VAN HET ARCHITECTURE FILM FESTIVAL ROTTERDAM (AFFR). THEMA VAN HET AFFR WAS BUILDING HAPPINESS. REDEN VOOR DE BNA OM AFFR-PARTNER TE WORDEN EN JORD DEN HOLLANDER TE INTERVIEWEN OVER BOUWEN AAN GELUK.

Tijdens de Architecture Now-avond vroegen we ons af of architecten ook kunnen bouwen aan geluk. Kunnen ze gebouwen maken waar mensen rustiger, blijer, gezonder en zorgelozer van worden? Waar de huidige bouwwoede – business as usual – wordt gevoed door ‘gebouwd geld’, is het des te belangrijker om gebouwd geluk – de zachte waarden – op de agenda te zetten. Iemand die zich heeft ontpopt tot expert in gebouwd geluk is Jord den Hollander. Niet voor niets gaf hij de aanstaande editie van ‘zijn’ AFFR het thema ‘Building Happiness’ mee. Wezensvragen achter deze themakeus: hoe kunnen de neveneffecten van het gelukstreven juist als uitdaging gelden voor een betere en duurzame wereld? Hoe staat het ervoor met de circulaire economie en het bouwen van een klimaatneutrale stad? Welke scenario’s zijn er te bedenken voor een sociaal gelijkwaardige samenleving en welke rol spelen filmmakers, ontwerpers, planners, wetenschappers en politici hierin?

BOUWEN AAN GELUK Letterlijk vertaald betekent Building Happiness ‘bouwen aan geluk’. Dat dekt de lading van het AFFR-programma, stelt Jord. ‘De zoektocht van mensen naar geluk, de pogingen om te bouwen aan een beter leven. We kennen inmiddels de keerzijden van gebouwd geluk, neem de New Towns uit de jaren

220

vijftig en de Bijlmer, waar processen ontstonden die niet waren voorzien, onder meer door het scheiden van functies en te weinig voorzieningen. We hebben geleerd van dat soort stedenbouwkundige top downbenaderingen. De cruciale opgave voor de 21e eeuw is dat we bouwen aan een sociale, open samenleving. Architecten spelen hierbij een belangrijke rol. Dit festival wil profs en publiek inspireren door de vele aspecten van bouwen aan geluk te belichten. De meeste films laten zien hoe vooral niet-architecten bouwen aan een beter leven. Daar word ik persoonlijk behoorlijk gelukkig van: mensen die zelf het heft in eigen handen nemen om hun kwaliteit van leven te verbeteren.’ Geluk kent zoveel kanten, dat kun je niet definiëren, meent hij. ‘We zijn zo succesvol als soort omdat we ons kunnen aanpassen en goed kunnen samenwerken – daar ergens zit de sleutel. In de film over het Zaatari Refugee Camp in Jordanië zie je dat zelfs in een vluchtelingenkamp sociale cohesie ontstaat – het begint met een micro-economie en vroeg of laat ontstaat er een micro-samenleving.’

CONSEQUENTIES Afgezien van het definitieprobleem: steden zijn zo groot geworden en samenlevingsstructuren zo complex, dat je gebouwd geluk nauwelijks kunt organiseren. ‘De maatschappij is ook diverser geworden, neem alleen al de gigantische groei van eenpersoonshuishoudens, en toch wil je alle mensen huisvesten. Daarom is het goed, vanuit realiteitsbesef, dat we nu veel beter weten wat de consequenties zijn van bouwen aan geluk: de energie die het kost, de grondstoffen, de impact op natuur en klimaat. Daarom hebben we ook vier docu’s geprogrammeerd over de uitputting van de aarde. Een ervan gaat over de Russische stad Norilsk, ‘s werelds vieste stad, met als boosdoener een nikkelmijn. En toch wonen er gelukkige mensen. Een bewoner zegt: door de smog heen leren we toch de schoonheid van onze stad te zien. Je zou dat kunnen zien als een tragisch voorbeeld van berusting, maar het toont ook dat zelfs in deze hel op aarde saamhorigheid kan ontstaan.’

GEBOUWD GELUK

“

Architecten kunnen de voorwaarden scheppen die leiden tot een inclusieve samenleving

INZICHT

Natuurlijk is de docu over Norilsk vooral ook bedoeld als waarschuwing, benadrukt hij. ‘En natuurlijk moeten we, zeker nu we aan de slag gaan met circulaire bouwprincipes, ook de zegeningen van technologie omarmen, maar technologie heeft geen empathisch vermogen. Als je teveel vertrouwt op technologie, dan kan dat de kloof tussen arm en rijk aanjagen. Dat zie je in de klassieker Brazil van Terry Gilliam die we vertonen, maar ook in veel steden wereldwijd, waar mede door technologie ‘bubbels’ ontstaan, exclusieve leefgemeenschappen.’ Over bubbels gesproken: neem Family in the Bubble, die speelt in Seoul, een van de snelst groeiende steden van Azië. De film volgt de opkomst en neergang van een opportunistische familie die in de

jaren tachtig en negentig succesvol is in onroerend goed en vervolgens ten onder gaat aan de neoliberale mores van diezelfde stad – de bubbel barst. ‘In het verlengde hiervan zou je kunnen zeggen: als een samenleving complexer wordt, vallen mensen buiten de boot. Met bouwen kun je dat probleem niet oplossen, je kunt hooguit de voorwaarden scheppen die leiden tot een inclusieve leefomgeving. Dat kan pas als je begrijpt hoe een samenleving in elkaar zit. Dat is wat dit Building Happiness-programma biedt: inzicht in de samenlevingen van nu.’

Jord den Hollander, filmmaker en architect

221

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN DUURZAME WOONCOMMUNITY OPGETROKKEN UIT NATUURLIJKE MATERIALEN JAN SNEL PRODUCTIE

Amsterdam-Noord is de plek waar 540 jongeren dit jaar een nieuwe woonplek hebben gevonden. Hier realiseerde modulair bouwbedrijf Jan Snel namelijk wooncampus Startblok Elzenhagen: een project opgebouwd uit 540 flexibele microwoningen. De doelgroep bestaat uit zowel Amsterdamse jongeren als statushouders. Startblok Elzenhagen biedt Nederlandse jongeren een opstapje naar het echte leven en

222

statushouders integreren tegelijkertijd sneller in de Amsterdamse samenleving. Het project laat op een treffende manier zien hoe flexibel bouwen een bouwvorm is die interessant is voor een acuut probleem en tegelijkertijd toekomstbestendig is. Voordat de woningen werden gebouwd, gingen alle betrokken partijen om tafel om na te denken

over de gewenste uitstraling van het project en welke materialen daarbij zouden passen. Er werd gekozen voor natuurlijke materialen om de maatschappelijke lading van de wooncampus extra te benadrukken. Zo is de gevel grotendeels van hout gemaakt, wat een duurzame en vriendelijke uitstraling geeft. Hierdoor gaan de gebouwen als het ware op in de natuur. Een andere reden waarom gekozen werd voor

‘Herbruikbaarheid past binnen de duurzame ambitie van Jan Snel voor de komende jaren’ hout, is omdat het een licht materiaal is. Wel zo praktisch omdat de materialen eenvoudig weg te takelen moeten zijn. De gestapelde prefab units blijven tien jaar staan en zijn daarna herbruikbaar. “Dit past binnen de duurzame ambitie van Jan Snel voor de komende jaren”, vertelt Harry van Zandwijk, CEO van Jan Snel. “Onze gebouwen worden

geproduceerd en voorbereid in de fabriek, met eigen vervoer geplaatst op locatie en na gebruik weer gedemonteerd en hergebruikt op een andere plek. Wat er daarna met de gebouwen wordt gedaan, hangt af van waar op dat moment behoefte aan is. Zo kan zelfs de functie van de gebouwen veranderen. Volledig flexibel en verplaatsbaar, geen probleem!”

www.jansnel.com

223

PRACHTIGE EENVOUD HET LONGHOUSE Op een smalle kavel, tussen een stedelijk en landelijk gebied van de Nederlandse stad Amersfoort, ligt een privéwoning met een moderne interpretatie van een historische bouwstijl en vol met duurzame oplossingen – het Longhouse, ontworpen door Rick Eijsbouts van Architecten Studio-pls. EEN GRAFISCH DAK De constructie van het Longhouse is uniek. Het lijkt een perfect evenwicht te vinden tussen modern en landelijk en tussen hightech en natuurlijk. Om dit te bereiken werd GreenCoat ® gecoat

224

staal, van SSAB, gekozen voor het dak vanwege de gemakkelijke vervorming, bewezen langdurige levensduur en duurzaamheid. “GreenCoat ® is gekozen omdat we scherpe lijnen en een graﬁsch huis wilden. Staal stelde ons in staat dit te bereiken” legt Rick Eijsbouts uit. “Bovendien kozen we voor de oplossing vanwege het duurzame karakter. We hadden geen toestemming om zink te gebruiken vanwege corrosie en grondwaterverontreiniging, maar dat zou sowieso een duurdere en minder duurzame oplossing zijn geweest.”

FOTO’S LONGHOUSE: JOHN BELL ARS PHOTOGRAPHY; COPYRIGHT: SSAB

FOCUS OP DUURZAAMHEID Om in te spelen op moderne trends op het gebied van milieubouw zijn de meeste GreenCoat ® -producten voorzien van een Bio-based Technology (BT) coating, met een groot aandeel plantaardige olie in plaats van tradioneel toegepaste fossiele olie. Daarnaast zijn GreenCoat ® producten ook zeer goed bestand tegen corrosie, UV-straling, knikken en krassen. “Het gebruik van duurzame oplossingen was een eerste vereiste van de eigenaren. Ze kozen ervoor onder andere zonnepanelen te laten installeren en het gebruik van GreenCoat ® -staal past heel goed in dit thema,” zegt Eijsbouts.

MAKKELIJK HERKENBAAR De eenvoudige verwerking en goede vervormbaarheid van GreenCoat ® gecoat staal, in combinatie met een matzwarte kleur, droegen bij aan een soepele opbouw en een onderscheidende look die perfect combineert met de houten gevelbekleding en de toegepaste stijl. Het Longhouse heeft veel aandacht gekregen en is zelfs te zien geweest in het Nederlandse tvprogramma BinnensteBuiten en werd ook genomineerd voor de BNA Best Building of the Year Award in 2017.

DIT IS GREENCOAT® GreenCoat ® is het merk van SSAB voor innovatieve oplossingen met voorgelakt staal voor daken, gevels en regenwatersystemen. GreenCoat ® -producten worden veel gebruikt in duurzame architectuur en bieden een uitgebreid assortiment kleuren en coatings met Zweedse koolzaadolie. Voor meer informatie over GreenCoat ® kleur gecoate staalproducten en om meer voorbeelden van bekroonde architectuur te zien, ga naar: ssab.nl/GreenCoat

Volg GreenCoat® op

225

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

VAKMANSCHAP EN CREATIVITEIT DE ROOY

De Rooy produceert al jaren op ambachtelijke wijze stalen deuren met glas en leer. De combinatie van vakmanschap en creativiteit wordt door architecten, ontwerpers en particulieren op waarde geschat. De perfecte uitvoering van elk onderdeel van uw stalen deur, dat is de missie van De Rooy. Wanneer u kiest voor stalen deuren, kunt u variĂŤren in afwerking en details. Iedere stalen deur heeft zo zijn eigen look & feel. Voel, probeer en bekijk de diverse mogelijkheden in onze showroom in Ederveen, centraal gelegen in Nederland. Laat u inspireren!

Over De Rooy Onze passie voor werken met staal begon in 1893. In nauwe samenwerking met enkele leveranciers hebben we een eigen productieproces opgezet. En voor deze productiemethode hebben wij een octrooi gekregen. Vakmanschap vormt de ruggengraat van ons bedrijf en dat merkt u.

www.stalen-binnendeuren.nl 227

OP AFSTAND DE BESTE

MAAK KENNIS MET DINA HET INTERCOMSYSTEEM MET LCD-DISPLAY EENVOUDIG OP AFSTAND EN IN REAL-TIME TE MANAGEN Kies voor het gemak én de uitstraling van het innovatieve intercomsysteem van Intratone. Strakke individuele displays voor alle gebruikers. Eenvoudig op afstand en in real-time aan te passen door de beheerder via een beveiligde website. Plus: gegarandeerd lagere kosten door snelle installatie en nauwelijks onderhoud. Maak nu een demo-afspraak via www.intratone-home.nl of neem contact op met het Intratone Team: • Clément Robert (Regio Zuid-West en Noord NL): crobert@intratone.nl, +32 (0) 494 165 652 • Nordin Bellazghari (Regio Amsterdam en Flevopolder): nbellazghari@intratone.nl, +31 (0) 628 474 528 • Johan van Dop (Regio Oost NL): jvandop@intratone.nl, +31 (0) 638 268 844 Intratone is een merk van Cogelec en is het best verkochte intercomsysteem in Frankrijk.

STUT- EN STEMPELWERKEN Tel +32 495 59 87 87 - info@fyx-stability.nl www.fyx-stability.nl

6 TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING INTERVIEW MET INGRID VAN DER HEIJDEN EN THEO VAN DONGEN - DE NIEUWE HUISKAMER VAN TILBURG 232 JOOST ECTOR - ARCHITECTUUR VAN BIJNA NIETS 234

TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING

De nieuwe huiskamer van Tilburg Interview met Civic-architect Ingrid van der Heijden en Theo van Dongen van Gemeente Tilburg Door: Renson van Tilborg OP 17 MEI VIEL DE TILBURGSE LOCHAL TIJDENS DE BNA BESTE GEBOUW 2019-UITREIKING MAAR LIEFST TWEE PRIJZEN TEN DEEL: CATEGORIEWINNAAR LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE EN PUBLIEKSWINNAAR. DRIEDUBBEL FEEST, WANT DE UITREIKING VOND PLAATS IN, INDERDAAD, DE LOCHAL. GENOEG REDEN DUS VOOR EEN RONDLEIDING DOOR DIT BESTE GEBOUW MET CIVIC-ARCHITECT INGRID VAN DER HEIJDEN EN THEO VAN DONGEN, PROGRAMMADIRECTEUR GEBIEDSONTWIKKELING VAN DE GEMEENTE TILBURG.

In haar dankwoord tijdens de prijsuitreiking zei wethouder Marcelle Hendrickx (onderwijs, cultuur en jeugdzorg): ‘De LocHal is vanaf dag één door de Tilburgers omarmd als de huiskamer van de stad. Dat succes hebben we te danken aan de architecten en bouwers, die continu de ambitie oprekten.’ De jury, op haar beurt, vond de kwaliteit van de ingezonden transformatieprojecten middelmatig. De LocHal beoordeelde ze als een positieve uitzondering – uit het juryrapport: ‘De jury is onder de indruk van de ruimtelijke analyse en de gedane ingrepen waarmee een mooie balans tussen bestaand en nieuw is gecreëerd.’ Dit succesverhaal begon najaar 2014, nadat de gemeente de Spoorzone had overgenomen van de NS. Theo van Dongen: ‘We wilden de oude gebouwen hier in de Spoorzone, het voormalige rangeerterrein, een nieuwe bestemming geven met behoud van industriële erfgoedwaarde. En dus ook deze locomotiefhal uit 1932.’ In de uitvraag stond een duidelijke eis: maak van deze twee geschakelde hallen dé nieuwe publieke plek van Tilburg. Ingrid van der Heijden: ‘Wij kenden Tilburg aardig goed, mede doordat we de Willem II Passage onder handen mochten nemen, die de Spoorzone verbindt met het centrum. Nadat we de LocHal hadden bezocht, wisten we: als we met een goed voorstel willen komen, moeten we heel goed nadenken over de samenstelling van het team. Braaksma & Roos zijn geestverwanten, ook waar het om publieke programmering gaat, dus die waren het eerst aan boord. De uitvraag verwees ook naar Tilburg als textielstad, dus vroegen we Petra Blaisse van Inside Outside erbij. Zij heeft samen met het Tilburgse Textiellab een ontwerp toegevoegd voor zes enorme gordijnen die fungeren als beweegbare wanden. En omdat de LocHal een grote doos is, hebben we Arup gevraagd om onder meer mee te denken over slimme binnenklimaatzones.’ Job Roos kwalificeerde tijdens een eerste bezoek het casco als ‘een fysiologisch lijk’, dat volgens hem nauwelijks te transformeren was binnen de kaders van het Bouwbesluit. De oplossing – waarmee het team won – was even simpel als doeltreffend: houd de

232

prachtige ruimte open en benader deze als een overdekt plein in de sfeer van het Piazza di Spagna in Rome. De rest is geschiedenis: al meteen na de opening begin dit jaar sloten de Tilburgers hun nieuwe huiskamer in hun hart. Van der Heijden: ‘De programmering zorgt voor de levendigheid die je nu om je heen ziet. Jong en oud komen hier, omdat de LocHal een bibliotheek herbergt en tegelijkertijd een stadscampus is waar je kunt halen en brengen en produceren. Er is een Kennislab, een Foodlab, een Woordlab, en er zijn werkplekken, een stadscafé en een expositieruimte. Al met al is de LocHal een 21e eeuwse werkplaats.’ Van Dongen: ‘De ruimte, de bibliotheekcollectie (inrichting: Mecanoo) en de programmering versterken elkaar, maar dat er zo’n enorme toeloop is, overtreft onze stoutste verwachtingen. En dat ook nog binnen een sluitende exploitatie.’ En toch is dit nog maar het begin: de LocHal blijkt, zoals gehoopt, ook een aanzuigende werking te hebben op beleggers en ontwikkelaars. ‘Die zien de Spoorzone nu als een zeer interessant ontwikkelgebied.’ Zo worden momenteel de voorbereidingen getroffen voor de bouw van Mindlabs, een samenwerking tussen drie Tilburgse onderwijsinstellingen en de Persgroep. Van der Heijden: ‘De LocHal en Mindlabs worden straks aan elkaar verbonden, dan is de stadscampus echt een feit.’ Tot slot: wat maakt de gemeente Tilburg een goede opdrachtgever? Van der Heijden: ‘Ze lieten de gebruikers vanaf het begin feedback geven op onze plannen en op de voortgang. Daarmee hebben ze heel veel betrokkenheid en trots gecreëerd. En wij gedijen ook bij die wijze van samenwerken, dat hebben ze goed aangevoeld. En last but not least: het Stadsbalkon, nieuw toegevoegd aan de voorkant, zat niet in de opgave. Zij vonden het meteen goed. Nu zie je via grote ruiten hoe dit spoorgebied razendsnel transformeert tot het nieuwe kloppende hart van Tilburg. Verleden en toekomst komen hier samen.’

233

TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING

Architectuur van bijna niets Gastblog Joost Ector. Met dank aan Architectenweb

WE GAAN CIRCULAIR, DAT STAAT VAST. WANT WE WETEN: ALS WE ONS HUIDIGE WESTERSE CONSUMPTIEPATROON PROJECTEREN OP EEN GROEIENDE WERELDBEVOLKING, DAN IS DE EENVOUDIGE CONCLUSIE DAT WE 4 À 5 PLANETEN ZOALS DE AARDE NODIG HEBBEN OM IN ONZE BEHOEFTE AAN GRONDSTOFFEN TE VOORZIEN. AANGEZIEN DE VOORRAAD BEPERKT IS TOT ÉÉN PLANEET, MOET HET DUS ANDERS; WANT ‘OP=OP’ IS GEEN OPTIE. Wat ook vaststaat is dat nog niemand weet hoe we de overgang naar circulariteit gaan maken. Achteraf zal alles glashelder zijn, maar middenin een transitie heerst wanorde. Zo ook in de wereld van het circulaire bouwen: veel initiatieven, veel ideeën, veel begripsverwarring. Het bekendst is op dit moment Madaster, de materialendatabank waarin we voortaan heel precies vastleggen uit welke materialen onze gebouwen bestaan, zodat we weten waar we over beschikken als we ze over een paar decennia weer uit elkaar halen. De bouw is een ware verslinder van grondstoffen en wordt daarom gezien als het deel van de economie waar het makkelijkst grote stappen gezet kunnen worden naar circulariteit. Denken we binnen de bouw op dezelfde manier van grof naar fijn, dan zit de voornaamste winst niet in het eindspel maar in de

Joost Ector, architect-directeur Ector Hoogstad Architecten 234

uitgangspunten. En dan valt ineens de merkwaardige afwezigheid op van een begrip dat in de bouw nooit écht top-of-mind is geworden: lichtheid. In de theorie achter de circulaire economie wordt gesproken over de 9 re‘s: refuse, reduce, reuse, repair, refurbish, remanufacture, repurpose, recycle en recover. De volgorde is niet willekeurig, maar drukt uit dat voorkomen beter is dan genezen. Opvallend is dat circulair bouwen de neiging heeft om achteraan in het rijtje te beginnen en dat het in de bouw maar zelden uitdraait op weigeren. Maar de crux zit ‘m natuurlijk desondanks weldegelijk aan het begin: reduce. “How much does your building weigh, Mr. Foster?” is zowel de titel van als de met afstand leukste quote in een documentaire over Norman Foster uit 2010. Foster vertelt erin hoe de excentrieke Amerikaanse denkeruitvinder Richard Buckminster Fuller hem ooit volledig overviel met deze vraag. Een week duurde de berekening, maar die mist zijn effect niet: Foster constateert dat zijn gebouw zwaarder is dan verwacht en dat het meeste gewicht wordt gevormd door de betonnen fundering – niet eens uit noodzaak maar uit conventie. De typerende architectuur van een tijdperk ontstaat altijd als gevolg van de meest bepalende van de heersende maatschappelijke krachten. In ons geval begint die drijvende kracht zich scherp af te tekenen: schaarste. Daarop kan worden geanticipeerd met spaarzaamheid. Wat niet wordt gebruikt hoeft niet te worden gedeeld, gedolven of gemaakt, getransporteerd of betaald. We moeten leren excelleren in meer doen met minder, een opgave die architectuur in potentie erg goed ligt, want de essentie zit tenslotte in de ruimte die zich tussen het materiaal bevindt. Daarom ben ik ervan overtuigd dat de relevante architectuur van de eerste helft van de eenentwintigste eeuw gekenmerkt zal worden – zal moeten worden – door minimalisme. Van een nieuw soort, welteverstaan. Niet de esthetische variant die zwelgt in reductie van visuele prikkels (lees: grossiert in saaie witte vlakken) maar een intelligentere: een ascetische architectuur die weet te prikkelen door de schoonheid en rijkdom van weinig en slim. Waarin we de verleiding van de gemakzuchtige optelsom weerstaan en we uitblinken in het behalen van grote resultaten met bijna niets.

Akoestiek Comfort richt zich op het adviseren en met name het oplossen van akoestische vraagstukken in gebouwen. Daarbij worden uitgangspunten gehanteerd die vernieuwend zijn. Dat betekent dat veel meer de nadruk wordt gelegd in de ruimte akoestisch comfort te realiseren. Daarmee komt de noodzaak om bijvoorbeeld dikkere of dubbelglas wandsystemen toe te passen te vervallen.

A NEW WAVE OF CONCRETE CHANGING THE GAME WITH INNOVATIVE ENGINEERING

We are mbX. We believe that a designer should never be limited by the material. Thatâ&#x20AC;&#x2122;s why we offer the best engineering and manufacturing available, created by us. We are a young company with a fresh view on the use of concrete. With our experience and industry inspiring techniques, mbX offers unique and impressive elements and realizes challenging and complex architectural projects.

SMART ENGINEERING

INNOVATIVE MOULDS

SUSTAINABLE PRODUCTION

Find more information on mbx.nl Partner of 237

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

ALLE DUURZAAMHEIDSRICHTLIJNEN SNEL INZICHTELIJK VIA BRIS BOUWBESLUITONLINE SKG IKOB

Naast kwaliteitseisen neemt het belang van milieu en duurzaamheid in de bouw toe. Certificatieinstelling SKG-IKOB biedt steeds meer diensten die aansluiten op het milieu- en duurzaamheidsthema. Om de vindbaarheid en toepassing van beoordelingsrichtlijnen te stimuleren is besloten om deze via BRIS Bouwbesluitonline te ontsluiten én te koppelen aan de (bouw) regelgeving Het is voor architecten en voorschrijvers vaak onbekend of een proces of product voldoet aan specifieke beoordelingsrichtlijnen (BRL), zegt directeur Bastiaan Benz. “Niet iedere architect weet dat er bijvoorbeeld KOMO-gecertificeerde isolatiematerialen zijn. Als je als architect zelf moet uitzoeken en aantonen of een product voldoet, dan kost dat veel tijd en moeite. Dit geldt voor veel processen en producten. Ook om voor bepaalde subsidies in aanmerking te komen, moet je aantonen dat je bepaalde prestaties haalt, daarvoor is de BRL-integratie in BRIS ook handig.”

| INTERACTIEF “We ontwikkelden deze uitbreiding in BRIS samen met Stichting KOMO. Alle BRL-en worden volledig ontsloten, zijn doorzoekbaar en ook de meest recente mutaties in een BRL worden duidelijk weergegeven. Een architect kan vanuit een Bouwbesluitartikel direct naar relevante Beoordelingsrichtlijnen en terug naar het Bouwbesluit. Vanuit de BRL zijn de certificaathouders en de certificaten te raadplegen. Ook kan direct gebruik gemaakt worden van de juiste bestek teksten” Via dit systeem kunnen producten of processen worden geselecteerd en

238

voorgeschreven die aantoonbaar voldoen aan de eisen van de weten regelgeving alsook de private eisen die in de BRL-en zijn opgenomen. “Met het voorschrijven van KOMO gecertificeerde producten of processen heb je zekerheid dat je voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit.”

| METEN, TESTEN EN CERTIFICEREN SKG-IKOB ondersteunt de bouwsector op het gebied van duurzaamheid en milieu met onderzoek en testen in het eigen geaccrediteerde laboratorium en met certificatie van

processen en producten. Bij procescertificatie gaat het onder meer om EPBD/energielabels en na-isolatie werkzaamheden. Denk bij producten aan attestering van isolatiematerialen of CSC certificatie van duurzaam beton. Beproevingen in het kader van duurzaamheid en milieu zijn bijvoorbeeld: prestaties van gevelisolatiesystemen of het testen van de luchtdichtheid van afdichtingsmaterialen. Bij SKG-IKOB kan men ook terecht voor het verkrijgen van een ISO-14001 milieumanagement systeemcertificaat en het SKG-IKOB MVO-keurmerk.

Zekerheid in bouwregelgeving Wet Kwaliteitsborging een feit. En nu? WĞƌ ϭͲϭͲϮϬϮϭ ŵŽĞƚ ǁŽƌĚĞŶ ĂĂŶŐĞƚŽŽŶĚ ĚĂƚ ŚĞƚ ǀŽůƚŽŽŝĚĞ ďŽƵǁǁĞƌŬ ǀŽůĚŽĞƚ ĂĂŶ ŚĞƚ ŽƵǁďĞƐůƵŝƚ͘ ŝƚ ďĞŐŝŶƚ ŵĞƚ ĞĞŶ ŐŽĞĚ ďŽƵǁƉůĂŶ͘ Ğ ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ ǀĂŶ Z/^ ŚĞůƉĞŶ Ƶ ŚŝĞƌŵĞĞ͘ ůůĞ ďŽƵǁƌĞŐĞůŐĞǀŝŶŐ ĂůƟũĚ ĂĐƚƵĞĞů ĞŶ ŽǀĞƌĂů ďĞƐĐŚŝŬďĂĂƌ͘

dŽĞƚƐĞŶ ǀĂŶ ďŽƵǁǁĞƌŬĞŶ ŵĞƚ ŚĂŶĚŝŐĞ ĐŚĞĐŬůŝƐƚƐ͘ Z/^ƚŽĞƚƐ ƐůƵŝƚ ĂĂŶ ŽƉ ĚĞ Z> ϱϬϭϵ ͚<ǁĂůŝƚĞŝƚƐͲ ďŽƌŐŝŶŐ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ďŽƵǁĞŶ͛ ĞŶ ŚĞƚ </< ŬǁĂůŝƚĞŝƚƐďŽƌŐŝŶŐƐŝŶƐƚƌƵŵĞŶƚ͘

Probeer eerst een maand gratis bel 010 – 763 2000. BNA leden ontvangen 10% korting. Lees meer op bris.nl/bna

Z/^ ͮ ĞůŌƐĞ WŽŽƌƚ tĞĞŶĂ ϱϬϱ ϯϬϭϯ > ZŽƩĞƌĚĂŵ ͮ ϬϭϬ ϳϲϯ ϮϬϬϬ ǁǁǁ͘ďƌŝƐ͘Ŷů ďƌŝƐΛďƌŝƐ͘Ŷů

239

Crematorium Alkmaar

Oppervlakte: ca. 950 mtr2 Architect: Rietvink Architecten Materiaal: Puren Metalﬁx system Metaal: Titanium CP 50 A Dikte: 0.5 mm Techniek: Haakpanelen 540 mm breed Opbouw: Puren DS-AL Dampdichtscherm Puren Metalﬁx 100 mm Puren Diffucel UDB Damp open scheidingslaag Titanium haakpanelen

www.skinsforbuildings.com 240

Producent Metalﬁx

Exclusief importeur Metalﬁx

www.puren.com

www.exploremetals.com

7 BNA VOOR OPDRACHTGEVERS HULP BIJ GESCHILLEN 242 ARCHY, DE NIEUWE ARCHITECTENZOEKMACHINE 243 BNA ONDERZOEK 244

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Hulp bij geschillen

GEDRAGSCODE BNA-bureaus worden geacht integer en dienstbaar te handelen. Ze zijn gebonden aan de BNA Gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit & Professionaliteit (zie pagina 142). Deze geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers. BNA-bureaus zijn aanspreekbaar op hun gedrag. Vindt u dat uw architect niet integer en dienstbaar handelt, dan kunt u een beroep doen op het College van Toezicht, of te rade gaan bij een van de dekenen.

beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA Gedragscode. De dekenen zijn benoemd op basis van hun kennis, ervaring en onpartijdigheid.

NOORD-HOLLAND Peter Laan – e info@peterlaan.nl Nico Zimmermann – e n.zimmermann@planet.nl UTRECHT Jeroen van Hettema - e info@jevanhet-architectuur.nl

COLLEGE VAN TOEZICHT EN RAAD VAN BEROEP Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA. De voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. Het College van Toezicht neemt klachten in eerste aanleg in behandeling. De behandeling in beroep vindt plaats bij de Raad van Beroep. Indien een klacht geheel of gedeeltelijk gegrond bevonden wordt, kan het College of de Raad sancties opleggen aan het betreffende BNA-lid. College van Toezicht Juristen: mr. Leo Spigt (voorzitter), mr. Annerie Smolders (secretaris), mr. Esther Hoogstraate (secretaris). Leden: Freerk Hoekstra, Roelof Gortemaker, Pierre Maas en Daniëlle Segers. Secretariaat: Marijke Zandhuis: cvt@bna.nl Raad van Beroep Juristen: mr. Kees Streefkerk (voorzitter), mr. Wouter Post (secretaris). Leden: Caroline Bijvoet, Hans Goverde en Hans van den Dobbelsteen. Secretariaat: W. (Wouter) Post; post@sixadvocaten.nl

DRENTHE Pieter Brink - e pieterbrink@bureaubeno.nl FLEVOLAND Vacature ten tijde van drukken van dit exemplaar FRIESLAND Hylko Zwart - e hg.zwart@vmez.nl GELDERLAND Ronald Plug - e ronald@plug-innovatie.nl GRONINGEN Vacature ten tijde van drukken van dit exemplaar ZUID-HOLLAND Dirk van Bodegom - e d.j.vanbodegom@inter.nl.net Hans Lucas - e hlucas@onderlangs10.nl NOORD-BRABANT Ernst Joosten - e ernst@ernst-architect.nl Frank van Dillen - e frank@mbvda.nl LIMBURG Henk Verheij - e verheijarch@hetnet.nl OVERIJSSEL Guus Zeilemaker - e zeillemaker@phi-architectuur.nl Rob Moritz - e robmoritz@19hetatelier.nl

DEKENEN De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden in kwesties tussen opdrachtgevers en BNA-bureaus. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de 242

ZEELAND Guus van Bebber e vanbebber@architectenalliantie.nl Meer informatie over het tuchtrecht en de dekenen vindt u op bna.nl/gedragscode

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Archy, de nieuwe architectenvindtool voor iedereen die wil (ver-)bouwen Archy is een zoekmachine voor particuliere en professionele opdrachtgevers die een architect zoeken, een ‘closed Google’ van Nederlandse architectenbureaus, die geautomatiseerd hun websites toont. Archy is een lerende zoekmachine, gebaseerd op de nieuwste Google-services: hoe meer zoektermen worden ingevoerd, hoe slimmer Archy wordt. Archy wordt continu doorontwikkeld en we moedigen architectenbureaus aan om de projectpresentaties op hun site te optimaliseren en om nog duidelijker hun specialisatie en onderscheidend vermogen te communiceren - zodat Archy ze beter kan matchen met opdrachtgevers.

Waarom heeft BNA Archy ontwikkeld? • We willen nieuwe digitale technieken benutten om particuliere en professionele opdrachtgevers te matchen met het juiste architectenbureau • Archy gaat de architectenbranche veel leren over het zoekgedrag van potentiële opdrachtgevers • Op basis van deze inzichten kunnen we nog gerichter online services ontwikkelen en aanbieden aan opdrachtgevers

Vind de juiste architect op Archy.nu

243

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

BNA Onderzoek

BNA ONDERZOEK IS HET LABORATORIUM VOOR SLIMME RUIMTELIJKE IDEEËN. BNA ONDERZOEK BRENGT ARCHITECTEN, ONDERZOEKERS, MARKTPARTIJEN EN OVERHEDEN SAMEN OM NA TE DENKEN OVER MAATSCHAPPELIJKE VRAAGSTUKKEN. NIET ALLEEN DE VRAAGSTUKKEN DIE NU SPELEN ZOALS DEMOGRAFISCHE KRIMP, VERSTEDELIJKING EN DUURZAAMHEID. WE PROBEREN OOK TE ONTDEKKEN WAAR IN DE TOEKOMST DE SLIMME, CREATIEVE EN VERBINDENDE BLIK VAN DE ARCHITECT KAN HELPEN MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN. BNA Onderzoek biedt architectenbureaus de kans om in multidisciplinaire teams hun kennis te verbreden en nieuwe ontwerpopgaven te verkennen. Door samen met alle betrokken partijen aan beeldende scenario’s te werken, biedt BNA Onderzoek probleemhouders inspiratie en handvatten voor ontwikkelprocessen. Meer informatie, zie bna-onderzoek.nl

244

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Ontwerpkracht voor bedrijventerreinen – de energietransitie als opstap naar ruimtelijke kwaliteit’ De energietransitie staat hoog op de agenda: de overheid wil dat we in 2050 allemaal zijn overgestapt op duurzame energie, zonder CO2-uitstoot. Dat betekent dat we daar nu toch echt aan moeten beginnen. Bedrijventerreinen verbruiken veel energie en zijn daarom belangrijke spelers in deze transitie. Over de technische mogelijkheden is al veel bekend, maar wat nog ontbreekt is een visie op hoe een energiepositief bedrijventerrein er over tien jaar uit kan zien. Een andere ‘missing link’ is de koppeling van deze verduurzaming aan meer ruimtelijke kwaliteit. Want als je dan toch gaat sleutelen aan bedrijventerreinen, doe het dan zo dat je ook meteen een aantrekkelijkere omgeving creëert voor werknemers en bezoekers. In april 2019 hebben vier multidisciplinaire ontwerpteams hun tanden in die opgave gezet tijdens een intensieve workshopweek op bedrijventerrein Hoorn80. Op uitnodiging van BNA Onderzoek werkten vier teams onder de leiding van de BNA-bureaus Adriaan Jurriëns architecten, Buro Moon, Script Architecture en Strikwerda van den Heuvel architecten een week lang aan de vertaalslag van relevante informatie naar concrete plannen. De architecten werden daarbij ondersteund door landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en waterexperts. De ontwerpteams werden aan de ene kant gevoed met lezingen van verschillende experts, aan de andere kant kregen ze ook feedback van de ondernemers op het terrein. De energietransitie is namelijk een enorme opgave voor zowel bedrijven als parkmanagement, die vraagt om het stapelen van oplossingen en om een goede onderlinge afstemming. De teams onderzochten ondertussen hoe de nodige energiemaatregelen gekoppeld kunnen worden aan een aangenamer verblijfsklimaat en het beter functioneren van het terrein als geheel.

Alle ontwerpvoorstellen zijn anders, maar er is ook een grote gemene deler: dat is de collectieve aanpak. Samenwerken aan een duurzamere toekomst in plaatselijke of regionale energiecoöperaties komt in alle plannen voor, en wordt ook door de experts die bij deze studie waren betrokken, genoemd als een sleutel tot succes. De studie was een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek, Kortman duurzame gebiedsontwikkeling, gemeente Hoorn, Parkmanagement Hoorn, werd mede gefinancierd door de provincie Noord-Holland, Atelier X (Ministerie van BZK) en de Hoornse Ondernemers Compagnie, en werd mede mogelijk gemaakt door Schneider Electric, Deen Supermarkten en MOOI Noord-Holland. Lees de brochure over de uitkomsten op bna-onderzoek.nl

De toekomstschetsen die uit de werkweek zijn voortgekomen, beschrijven welke nieuwe vormen van energie gebruikt zouden kunnen worden, hoe dat eruitziet, en welke verbeteringen dit oplevert voor de publieke ruimte en de verbindingen met de omgeving. Hoorn80 is gebruikt als voorbeeld, omdat hier nu al meters worden gemaakt met de energietransitie. Maar de duurzame plannen die voor dit terrein zijn gemaakt, zijn ook bedoeld om andere bedrijventerreinen te inspireren.

245

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

De Stad van de Toekomst Ontwerpvisies voor Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven in 2040

IN DE ONTWERPSTUDIE DE STAD VAN DE TOEKOMST ZOCHTEN TIEN BREED SAMENGESTELDE ONTWERPTEAMS NAAR WIJZEN WAAROP WE IN DE HUIDIGE VERDICHTINGSGOLF BOUWOPGAVEN KUNNEN KOPPELEN AAN ENERGIETRANSITIE, INNOVATIES OP GEBIED VAN VERVOER, CIRCULAIRE ECONOMIE EN ANDERE SYSTEEM- EN NETWERKINNOVATIES. DE TIEN TEAMS DEDEN ONDERZOEK OP BASIS VAN EEN VIERKANTE KILOMETER IN DE VIJF GROOTSTE STEDEN VAN NEDERLAND – AMSTERDAM, ROTTERDAM, DEN HAAG, UTRECHT EN EINDHOVEN. MET INSPIRERENDE BEELDEN EN CONCRETE HANDELINGSVOORSTELLEN SCHETSEN ZIJ HOE DE BELANGRIJKE TRANSITIES VAN ONZE TIJD EEN PLEK KUNNEN KRIJGEN IN DE STAD. ZIJ LATEN ZIEN HOE DE STAD VAN DE TOEKOMST KLIMAATBESTENDIG WORDT, SLIM OMGAAT MET ENERGIE EN MOBILITEIT, ONTMOETING STIMULEERT EN VOOR IEDEREEN EEN AANGENAME PLEK IS OM TE WONEN EN TE LEVEN.

Lessons learned De stad van de toekomst wordt geen door abstracte technologie gestuurde gebieden, maar door en mét mensen gemaakte slimme stad, met veel kansen voor ruimte- en kwaliteitswinst op alle schaalniveaus. De stad van de toekomst leunt nog sterker op meervoudige functies, mix en tijdelijkheid van gebruik. De kracht van nabijheid wordt herontdekt. De stad van de toekomst krijgt door de vele transities een nieuwe balans tussen robuuste structuren – voor bijvoorbeeld energie, mobiliteit, water en technologie – en flexibele, creatieve invulling door de bewoners en gebruikers. Om deze thema's verder toe te lichten, hebben we drie categorieën geformuleerd die kunnen inspireren: • vertrekpunten voor ruimtegebruik; • het ontwerpkompas; • stapstenen, die kunnen helpen om ontwerpen ontwikkelprocessen slimmer te organiseren.

VERTREKPUNTEN BESTAANDE STAD ALS DYNAMISCH UITGANGSPUNT Boven op de bestaande stad vormt zich een nieuwe laag. Vooral door het opnieuw inrichten van openbare ruimte kan de waarde van een gebied enorm toenemen. Met name oude spoorwegen en gebieden aan de randen van steden kunnen transformeren van 246

onaantrekkelijke 'achterkanten' van de stad in 'voorkanten' of nieuwe centra. PUBLIEKE RUIMTE ALS OPLOSSINGSRUIMTE De grote transities vinden voor een groot deel plaats in de openbare ruimte van onze steden. Zorg bij inpassing van nieuwe infrastructuur voor een hoge kwaliteit van de leefomgeving. Water en groen kunnen bijdragen aan deze kwaliteit. De publieke ruimte kan een overschot aan regenwater voor langere tijd vasthouden, waardoor het op meerdere manieren kan bijdragen aan een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving, en aan het natuurlijk ecosysteem in de stad. MOBILITEIT ALS GEZONDE EN EFFICIËNTE VERBINDER In de dichtst verstedelijkte gebieden zijn in de toekomst niet alle vormen van mobiliteit mogelijk, daarvoor is de ruimte gewoonweg te schaars. Mobiliteit wordt anders georganiseerd, met meer ruimte voor voetganger en fietser ten koste van met name de (privé) auto. Openbaar vervoer en flexibele vervoermiddelen zorgen voor een nieuw straatbeeld. Mobiliteitshubs verbinden de verschillende systemen. DE ONDERGROND KOMT BOVEN In een klimaatrobuuste, maar ook circulaire en CO2-neutrale stad zijn we sterk afhankelijk van de ondergrond. De ondergrond van de stad is minder

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

ONTWERPKOMPAS ONTWERP OP NABIJHEID Zorg voor lokale structuren, productieprocessen en werkgelegenheid op de schaal van de wijk. Dit leidt tot grotere verbondenheid met de plek, een betere beloopbaarheid, sociale interactie en minder mobiliteitsbehoefte. ZORG VOOR MAXIMALE FUNCTIEMENGING De stad van de toekomst is op blokniveau een gemengd milieu, waar wonen, werken en recreëren naast elkaar mogelijk zijn. Ruimte kan door de dag heen voor verschillende functies worden gebruikt. Delen zorgt voor een compactere stad met meer interactie tussen de gebruikers. HYBRIDE GEBOUWTYPEN In de stad van de toekomst staan gebouwen die als onafhankelijke ecosystemen bijdragen aan waterbuffering en biodiversiteit. Functies als wonen, werken, recreëren en produceren lopen op gebouwniveau steeds meer door elkaar. De hybriden vormen ook nieuwe iconen, zoals 'transitiekathedralen' of waterpleinen. ZORG VOOR ROBUUSTE STRUCTUREN EN ROYALE FLEXRUIMTE Grote (infra)structuren zullen zorgdragen voor mobiliteit, energie, water/groen, grondstoffen en data. Het zijn eveneens de kaders voor adaptieve en flexibele inrichting. Rondom de robuuste hoofdstructuur kan het stedelijk weefsel inspelen op technologische ontwikkelingen en veranderende maatschappelijke behoeften. BENUT TIJD ALS RUIMTEMAKER Een slimme spreiding van activiteiten door de tijd heen vermindert piekbelastingen in het stedelijke systeem. Dat gaat gepaard met een andere omgang met dagritme en eigendom van ruimte. Er ontstaan mengvormen van publiek en privaat. De opbrengst is een fluïde mix van wonen en werken. SCHAKEL TUSSEN SCHALEN VAN BUURT TOT METROPOOL De keuze op de ene schaal heeft consequenties voor een andere schaal. Die afhankelijkheid vraagt om een

integrale en multidisciplinaire benadering om 'door de schalen heen' te kunnen denken en werken en ook om een goede afstemming tussen de verschillende bestuurslagen.

STAPSTENEN STADMAKEN IS DE STAD DELEN Een geïntegreerde aanpak van transities en maatschappelijke opgaven vereist allianties, burgerparticipatie en sociale inclusie. In deze allianties zijn ook niet-professionele stedelingen betrokken. Hoe dat precies te organiseren zodat een stad ontstaat waar iedereen – ook meer kwetsbare groepen – baat bij heeft, blijft een punt van aandacht. Burgerparticipatie staat niet gelijk aan sociale inclusiviteit. ANDERE WAARDEN (1+1=3) Stadmaken betekent gebiedsgericht én maatschappelijk waarde creëren. Maatschappelijke kosten en baten van een geïntegreerde gebiedsgerichte aanpak zijn anders dan die van een sectorale. Dat vraagt om politiek-bestuurlijke afwegingen omdat de baten meestal op een andere plek en in een ander tijdvak zichtbaar worden dan de kosten die vanuit een sectoraal budget moeten komen. Deze onbalans vereist een langeretermijnvisie en om afweging van publieke en economische waarden. De kosten gaan voor de baat uit – ook in de toekomst.

Toekomst

maakbaar dan wordt aangenomen. Hij legt beperkingen op, maar biedt ook kansen om de inrichting van de stad te verbeteren. Hydrologische eigenschappen, ondergrondkwaliteit en de vruchtbaarheid van een gezonde bodem zijn aspecten die in het ontwerp van de stad van de toekomst aandacht vragen.

DE GEDEELDE STAD ALS OPGAVE Ook in de toekomst zal een publiek investeringsprogramma moeten zorgen voor de realisatie van stedelijke infrastructuur en hoogwaardige publieke voorzieningen. De publieke kant van stadmaken en het sturen op sociale inclusie blijft hoog op de agenda staan. Zorg voor publiekprivate coalities in de uitvoering, maar ontsla de overheid niet van haar sturende taak.

BLAUWDRUKKEN WORDEN KADERS – MASTERPLANNEN WORDEN TRANSITIEPADEN Leg bij ontwikkeling (publieke) doelen en kaders vast, niet de precieze weg ernaartoe. Denk na over wanneer welk instrument wordt ingezet, zodat ook alle groepen in de stad aan tafel kunnen schuiven en hun wensen en behoeften plek krijgen in de plannen.

VERBEELDINGSKRACHT, VERBINDINGSMACHT EN VERNIEUWINGSDRANG Bij de aanpak van complexe opgaven kan ontwerpend onderzoek helpen om de relatie tussen ruimte en beleidsmaatregelen te bevragen en verbinden. De ontwerpers kunnen met hun ontwerpvisies de regelgeving niet veranderen, maar wél laten zien hoe je regels zou moeten aanpassen. De 'beleidsluwe' ruimte die een ontwerpstudie creëert maakt gesprekken en interactie mogelijk tussen stad, regio, provincie, rijk, bedrijven, bewonersgroepen, kennisinstellingen en experts. Meer weten over De stad van de toekomst? bna-onderzoek.nl. ‘Stad van de Toekomst’ is te verkrijgen in de vakboekhandel en via bna.nl/shop

247

De Stille Kracht MasterTop Pure floor design MasterTop Pure floor design zijn stijlvolle polyurethaan gietvloeren met een aangenaam loopcomfort, een ruim kleurenpallet en een creatieve vrijheid. Uniek is het uitstekend geluiddempend vermogen tot zelfs -20 dB. Goedgekeurd voor gebruik in BREEAM-, LEED- en DGNB gecertificeerde gebouwen. Dankzij de buitengewone duurzaamheid en het makkelijk onderhoud zijn de levenscycluskosten laag. Overal waar een strakke uitstraling, stilte en rust en een gezonde binnenlucht is gewenst biedt MasterTop Pure floor design soelaas. www.master-builders-solutions.basf.nl Tel. +32 (0)11 340 431 basf-cc-be@basf.be

Help de wereld te veranderen!

Over PEFC Het internationale PEFC keurmerk garandeert dat houten papierproducten afkomstig zijn uit een duurzaam beheerd bos en dat het bos in stand blijft. www.pefcnederland.nl â&#x20AC;&#x201C; info@pefcnederland.nl 249

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

REAL-TIME GEBOUWDATA PLÚS ONLINE ZONNESTUDIE? HET KAN IN BIMKEEPER BIMkeeper

Zowel een online BIM viewer als een real time zonnestudie, bovenstaand project is ontwikkeld voor BPD.

BIMkeeper is een online samenwerkingsplatform dat real-time inzicht geeft in gebouwdata, ondersteund door BIM modellen en een 3D IFC viewer. Uniek voor architecten is de mogelijkheid om continu een bezonningsonderzoek te doen. Aan beheerders biedt BIMkeeper veel toegevoegde waarde doordat het beheerdata inzichtelijk maakt en visueel presenteert. BIMkeeper richt zich op het faciliteren van gebouwinformatie gedurende de gehele levenscyclus van een gebouw: vanaf het ontwerp tot en met het beheer.

| ZONNESTUDIE Traditioneel maak je een zonnestudie voor een nieuwbouwproject voor twee à drie momenten in het jaar. Dat levert statische en beperkte informatie op, aldus Léander van der Voet en Jo Lahaye. “Met BIMkeeper 250

kan een gebruiker de stand van de zon visualiseren voor iedere dag en elk gewenst tijdstip in een jaar. Je kunt er continu mee spelen. Een tuin op het zuiden is leuk, maar wat is het effect van naastgelegen hoogbouw? Heb ik zon op mijn balkon? BIMkeeper maakt dat inzichtelijk.” Voor meer informatie en toegang tot de BIMkeeperdemosite kunt u contact opnemen via bimkeeper.com.

| VOLLEDIGE REGIE Een architect kan zijn ontwerp eenvoudig uploaden naar BIMkeeper en online verder communiceren met zijn opdrachtgever zonder zware bestanden over en weer te hoeven sturen. Groot voordeel is dat als er iets wijzigt iedereen de laatste stand van zaken in real time zichtbaar heeft. BIMkeeper communiceert met alle BIM-pakketten die gebruik maken van de IFC-standaard. Van der Voet: “Je bespaart veel tijd en energie, terwijl je de volledige regie hebt.” Uniek is de mogelijkheid om het systeem te koppelen aan sensoren en de data die dat oplevert te vertalen naar een visualisatie. “De beheerder krijgt meer en beter inzicht in alle praktische zaken van het gebouwbeheer omdat hij betere en actuele data tot zijn beschikking krijgt die hij bovendien met anderen kan delen.”

Duinkerke Dak & Zink is een gespecialiseerd bedrijf. Vanuit onze vestiging in Scherpenzeel bedienen wij klanten uit heel Nederland en zelfs daarbuiten. In de loop der jaren is er veel veranderd in onze branche maar het ambacht blijft en dat is wat we willen. Daarom werken wij met duidelijke afspraken en op een ambachtelijke, innovatieve én duurzame wijze. Zo zorgen wij voor een verantwoorde investering voor onze klanten. Deze uitgangspunten zijn net zo duurzaam gebleken als onze producten, en daar zijn we natuurlijk trots op. “Onze natuurlijke materialen hebben in de loop der jaren steeds meer aan prestige gewonnen en wij zijn verheugd dat steeds meer architecten, aannemers en klanten de tijdloze schoonheid van onze oplossingen waarderen.” Wij zijn leverancier en onderhoudspartner voor alle soorten platte en hellende daken, goten en hemelwaterafvoeren. Onze vakspecialisten brengen het perfecte dak aan met alle toebehoren en een maximale levensduur.

www.duinkerkedakenzink.nl

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

BRANDWERENDHEID OP MAAT

ETEX BUILDING PERFORMANCE

Het brandwerend bekleden van draagconstructies van hout, staal of beton kan vaak veel efficiënter. Er is echter weinig kennis van de huidige ontwikkelingen op dit gebied. Ontwerpers willen steeds vaker draagconstructies in het zicht houden, om de beleving te verhogen. Daarnaast verrijzen er de laatste jaren steeds meer hoogbouwprojecten met een draagconstructie van hout. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de brandwerende voorzieningen? Binnen Promat is er steeds meer aandacht voor fire-safety engineering. Daarbij kijken we naar het totale plaatje en niet alleen het product. Er zijn zeer veel factoren 252

van invloed op de gewenste brandwerendheid: materialen, constructie, gebruik van een gebouw, vluchtgedrag en vluchtroutes, gebouwontwerp, enzovoort. Ontwerpers zoeken steeds vaker de grenzen op van constructieve mogelijkheden. Een trend is om daarbij de draagconstructie zoveel mogelijk in het zicht te houden. En die draagconstructie moet zo slank mogelijk zijn. Het leidt tot fraaie architectonische hoogstandjes, waarbij gebruikers, bezoekers en passanten een indruk krijgen van de krachtenwerking in een gebouw. Schijnbaar moeiteloos uitkragende bouwdelen, voorover hellende

gevels, grote, kolomvrije overspanningen; het kan allemaal. De voortschrijdende kennis en techniek leiden tot meer uitdagende ontwikkelingen, zoals hoogbouw in hout. Eind 2018 wordt het 84 meter hoge HoHo Wien opgeleverd. De hoogste toren van dit complex heeft 24 verdiepingen en bestaat voor 74% uit hout. Betonnen trappenhuizen/liftschachten in het midden verzorgen de algehele stabiliteit. In Vancouver is een 53 meter hoog en achttien verdieping tellend houten studentencomplex gebouwd. In mei 2018 wordt de laatste hand gelegd aan de ‘Mjøstårnet’ in Stockholm (Zweden). Dit gebouw is meer dan 80 meter hoog, heeft achttien verdiepingen en biedt onderdak aan appartementen, kantoren, restaurants, een hotel en twee zwembaden. En in Nederland? Ook hier gaan we met hout de hoogte in. Op 31 mei 2018 opent het tien verdiepingen tellende Hotel Jakarta in Amsterdam, dat isopgetrokken uit Cross Laminated Timber (CLT). In de hoofdstad komt ook de houten woontoren ‘HAUT’ van 73 meter. Het appartementengebouw wordt gerealiseerd aan de Amstel en moet in 2019 worden opgeleverd. Kortom: de uitdagingen in hout en staal worden steeds groter en daarmee ook de aandacht voor brandveiligheid van gebouwen.

| STAAL Staal is een aantrekkelijk bouwmateriaal voor draagconstructies. Het is flexibel, slank en snel te monteren. Het smeltpunt van staal ligt ongeveer bij 1700°C. Maar dat is een temperatuur die bij een brand nooit bereikt wordt. Dus kunnen we staal onbeschermd toepassen? Nee, want staal verliest bij verhitting namelijk sterkte. De mechanische

Staalconstructie die straks uit het zicht verdwijnt is voorzien van brandwerende spuitpleister op basis van Vermiculiet en Portland-cement. De kolommen zijn voorzien van brandwerende verf.

eigenschappen verminderen dan aanzienlijk. Bij temperaturen van 400° C tot 700°C vermindert de effectieve vloeigrens van constructief staal aanzienlijk. Een belaste staalconstructie zal dus bij brand op een zeker moment de belasting niet meer kunnen dragen en zal bezwijken. De temperatuur waarbij dit gebeurt noemt men de kritieke staaltemperatuur. Bij een lagere belasting ligt deze temperatuur hoger. Ook de toepassing van het profiel (kolom of ligger) heeft invloed op de kritieke staaltemperatuur. In de praktijk wordt bij belaste kolommen en liggers een kritieke staaltemperatuur aangehouden van respectievelijk 530°C en 575°C. Met de beproevingsmethoden in de huidige van toepassing zijnde Eurocode 3, is de benodigde bekledingsdikte voor een bepaalde tijd te bepalen. Dat kan heel handig met de Promat Steel Calculator (Zie kadertekst, red.) of anders met tabellen. Bij het bepalen van de bekledingsdikte moet eerst het type profiel worden bepaald: bijvoorbeeld HE-A, HE-B of IPE. Dan wordt de toepassing bepaald: kolom of ligger. Aan hoeveel zijden wordt het profiel bekleed: aan drie of vier zijden? Vervolgens is met de tabel of calculator de dikte van de bekleding te bepalen op basis van de vereiste brandwerendheid en kritieke staaltemperatuur.” Uiteraard moet ook voorkomen worden dat de brandwerende

bekleding wegvalt. Hiervoor zijn speciale constructies uitgedacht, die bij Efectis zijn onderzocht. Een andere optie is brandwerende watergedragen en vezelvrije verf die opschuimt bij brand. Deze is geschikt voor H- en I- balken en ronde en rechthoekige gesloten profielen. Deze verf levert brandwerendheden van 60 tot zelfs 120 minuten, afhankelijk van het type verf, constructiedetails en kritieke staaltemperatuur. De laatste optie is een brandwerende spuitpleister die brandwerendheden oplevert van 30 tot zelfs 240 minuten. Deze brandwerende spuitpleister is op basis van Vermiculiet en Portland-cement. Uiteraard wordt dit product alleen door gespecialiseerde bedrijven aangebracht.

| HOUT De brandwerendheid van een houten draagconstructie is vooral afhankelijk van de afmetingen van de doorsneden. De lage warmtegeleiding van hout is gunstig. Hierdoor kan een houten scheidingsconstructie – zoals een vloer, wand of deur – gedurende enige tijd aan het criterium van thermische isolatie voldoen. Een laag niet-verkoold hout van circa 5 mm is in staat om de hoge brandtemperatuur te reduceren tot een temperatuur van circa 100°C. Een nadeel is het kromtrekken van hout bij brand. Daar hebben vooral naar het vuur draaiende deuren last van.

De inbrandsnelheid van hout is afhankelijk van de volumieke massa. Vurenhout brandt in met een snelheid van circa 40 mm per uur. Hardhout heeft een grotere volumieke massa. Hier is de inbrandsnelheid circa 30 mm per uur. Bij een dragende houtconstructie kun }je dus de brandwerendheid op het gewenste niveau brengen door meer hout te gebruiken. Dat kan door de doorsnede te vergroten. Na de vereiste brandduur moet de gave kern dus de belasting nog kunnen dragen. In plaats van de doorsnede te vergroten, kan het houten constructiedeel ook brandwerend worden bekleed. Tijdens een brand draagt deze brandwerende bekleding niet bij aan de vuurbelasting. Bijkomend voordeel is dat bij herstel na een brand, men zich kan beperken tot het vervangen van de brandwerende bekleding. Een andere optie is impregneren met een brandvertragend middel met een brandvertraging van 10 tot 20 minuten. Dat lijkt niet veel, maar je kunt hierdoor de ‘extra’ doorsnede van een houten draagconstructie die in het zicht ligt, toch verminderen.

| ROOKWERENDHEID Naar verwachting treedt op zijn vroegst in 2019 het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl), de opvolger van het huidige Bouwbesluit, in werking. Het Bbl bevat onder meer nieuwe regels 253

Staalconstructie met brandwerende bekleding.

voor de weerstand tegen rookdoorgang, in de volksmond rookwerendheid genoemd. Er moet opnieuw getest worden en de ‘anderhalfkeer-regel’ wordt afgeschaft. Wat betekent dit in de praktijk? Momenteel wordt de rookwerendheid van diverse constructieonderdelen bepaald volgens de regels en testnormen die zijn vastgelegd in de NEN 6075 ‘Bepaling van de weerstand tegen rookdoorgang tussen ruimten’. Deze norm biedt twee bepalingsmethoden: de één is gebaseerd op brandwerendheid en de ander op rookdoorlatendheid. In de bepalingsmethode op brandwerendheid staat: ‘Bepaal de brandwerendheid van het constructieonderdeel volgens hoofdstuk 4 van NEN 6069, slechts uitgaande van het criterium van vlamdichtheid E. De rookwerendheid van het constructieonderdeel in een bepaalde richting wordt gelijkgesteld aan anderhalf maal de brandwerendheid van dit constructieonderdeel in dezelfde richting.’ Rook komt sneller door een constructie dan vuur. Bij brand ontstaat overdruk in een ruimte, waardoor rook door alle kieren en gaten wordt geperst. Daarom wordt de eis aan de rookwerendheid van een constructie 50 procent hoger gesteld. Uit het voorafgaande blijkt dat de rookwerendheid wordt uitgedrukt in tijd. Als een constructieonderdeel een brandwerendheid heeft van 60 minuten, wordt de rookwerendheid daarvan gelijk gesteld aan anderhalf keer die brandwerendheid: dus 90 minuten. Deze ‘anderhalf-keer-regel’ wordt in het Bbl losgelaten. Daarbij moet de 254

Een brandwerende doorvoer moet ook een goede rookwerendheid bezitten.

daadwerkelijke rook-/luchtdoorlatendheid worden bepaald aan de hand van EN-testnormen, zoals de EN1634-3. Dat speelt vooral bij brandwerende doorvoeren, die we ook leveren. Een brandwerende doorvoer voorzien we daarom tegenwoordig van een extra steenwol rugvulling, die we afkitten.

| BOUWPROCES Brandwerende bekledingen voor draagconstructies moeten zo vroeg mogelijk in het bouwproces worden aangebracht: Hoe later in het proces, hoe lastiger het wordt door alle aanwezige installaties, binnenwanden, plafonds, enzovoort. Onze brand-werende plaatmaterialen zijn waterbestendig, dus waterdicht hoeft het gebouw dan nog niet te zijn. Maar als je werkt met gips-platen of steenwolachtige producten, dan moet je oppassen met vocht. Dit vraag dus een goede planning. Het aanbrengen van brandwerende verf moet daarnaast door specialisten gebeuren. Er moet een minimale laagdikte worden bereikt, anders haal je de voorgeschreven brandwerendheid niet. Dat betekent dat de laagdikte na afloop ook gecontroleerd moet worden. Er zijn regelmatig projecten waarbij men denkt: ik zie het staal niet meer, dus de verf zit er goed op. Maar als je dan de laagdikte meet, merk je dat die plaatselijk veel te gering is. Binnen Promat is er steeds meer aandacht voor fire-safety engineering: Daarbij kijken we naar het totale plaatje en niet alleen het product. Er zijn zeer veel factoren van invloed op de gewenste brandwerendheid: materialen, constructie, gebruik van

een gebouw, vluchtgedrag en vluchtroutes, gebouwontwerp, enzovoort. Vooral het vluchtgedrag is een onvoorspelbare factor. Als mensen rook ruiken, slaan ze direct op de vlucht. Soms in blinde paniek zonder enig zicht op de hulpvraag van anderen en soms ook nog de verkeerde kant op. Maar bij een brandalarm gaan mensen eerst hun laatste mailtje versturen en staan dan rustig op. Met dit soort scenario’s moet je ook rekening houden. Door alle faalrisico’s in een soort foutenboom te plaatsen kom je tot optimale, integrale oplossingen.

| STEEL CALCULATOR Stalen profielen zijn er in alle soorten en afmetingen. Zonder bijkomende bescherming hebben dragende profielen een brandweerstand van slechts vijftien minuten. Ze moeten hun dragende functie lang genoeg uitoefenen om de bewoners en/of gebruikers van een gebouw een uitgang te vrijwaren naar veiligheid. Promat biedt, via zijn website, een digitale tool aan die al deze berekeningen voor u maakt: de Promat Steel Calculator. Dit is een online tool om de noodzakelijke (verplichte) brandbescherming te berekenen van stalen draagstructuren. Aan de hand van enkele criteria, die specifiek zijn voor uw project, kunt u de dikte berekenen van brandwerende platen, brandwerende verven en brandwerende spuitmortel van Promat. De vereiste plaatsingsdiktes, toepassingen, enzovoort, worden in een kant-enklaar document aangeleverd, dat u via e-mail kan versturen. www.promat.nl

1 8 CONTACT MET DE BNA BNA BUREAU 256

CONTACT MET DE BNA

BNA Bureau

BIJNA 1100 ARCHITECTENBUREAUS ZIJN VERENIGD IN DE BNA, BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS. DE BNA IS EEN NETWERK DAT MODERN, CREATIEF ONDERNEMERSCHAP BEVORDERT. MET ALS DRIJFVEER DE KRACHT VAN ARCHITECTUUR VOOR DE LEEFOMGEVING. BNA, Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus Jollemanhof 14, 1019 GW Amsterdam Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 E bna@bna.nl I bna.nl

BESTUURSSECRETARIAAT De voorzitter en het bestuur van de BNA zijn te bereiken via het bestuurssecretariaat. BNA, Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 21 E bestuur@bna.nl

BESTELLINGEN Publicaties van de BNA kunt u bestellen via bna.nl/shop.

BNA.NL De redactie van www.bna.nl is in handen van Renson van Tilborg, Liselore Zoeteweij en Mariska Jonker: Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam E rvantilborg@bna.nl E lzoeteweij@bna.nl E mjonker@bna.nl Wilt u adverteren op de website? Neem contact op met Elma Media B.V. AR Silvèr Snoek - Salesmanager 4 0 JA T 0226 33 16 67 E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl

256

176 jaar architectuur, cultuur, ondernemerschap en professionalisering Op 12 februari 1842 vond in Amsterdam de eerste ‘Algemeene Bijeenkomst der Leden’ plaats van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, de voorloper van de BNA. Tot de leden behoren architecten, maar ook beoefenaren van andere bouwambachten, genie-officieren en ambtenaren van Waterstaat. De aanduiding ‘Meester Timmerman’ komt in de ledenlijst vaak voor. De belangrijkste man van de twee genoemde verenigingen is J. van Straaten (1781-1858), die behalve architect ook het vak van timmerman en makelaar uitoefent. Berlage stuwende kracht In het begin van de twintigste eeuw rijpt bij een aantal architecten het denkbeeld zich te verenigen op grond van beroep en maatschappelijke positie. Zij zijn particuliere architecten die hun vak onafhankelijk van zakelijke bindingen met het bouwbedrijf uitvoeren. Uit dit streven komt in 1908 de Bond van Nederlandse Architecten voort. H.P. Berlage is de stuwende kracht achter deze vereniging. Koninklijk predicaat In 1919 treden de leden toe tot de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, die in 1915 zijn structuur zodanig gewijzigd heeft dat alleen architecten, zowel particuliere als ambtelijke, lid kunnen zijn. Zo ontstaat de huidige lange naam van de organisatie, die in 1957 het predicaat ‘Koninklijk’ verwerft. Sinds 1990, toen de leden van de Nederlandse Architecten Vereniging zijn toegetreden, is de BNA de enige beroepsorganisatie van architecten in Nederland. Het 150-jarig bestaan is in 1992 gevierd. In februari 2012 werd het Koninklijk predicaat verlengd met 25 jaar. Branchevereniging Sinds 2013 is de BNA een brancheorganisatie. Daartoe is door de Ledenraad van de BNA met grote instemming besloten. De BNA is weliswaar een brancheorganisatie, maar blijft zich uiteraard inzetten voor de collegiale uitwisseling en de beroepsontwikkeling van architecten.

Beeld: gevelbekleding Aston Martin CardiďŹ&#x20AC;

Textielarchitectuur

Poly-Ned Textielarchitectuur Poly-Ned is bijna 50 jaar toonaangevend in spankappen, gevelbekleding en spanplafonds. Wij verzorgen design, productie en montage van de meest innovatieve gevelprojecten over de gehele wereld. De gebruikte membranen zijn licht van gewicht, circulair en hebben een lange levensduur. www.polyned.nl +31 521 320240

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

IDENTITEIT EN FUNCTIONALITEIT IN DE VLOER M4FOUR

Een volledige gepersonaliseerde vloer is een perfecte manier om sfeer en beleving in een ruimte te creëren. De custom design vinyl vloeren van M4Four passen hier uitstekend bij. M4Four onderscheidt zich door de grote range aan mogelijkheden en het feit dat iedere vloer uniek is; de designafdeling kan elke wens vertalen in een concreet vloer-

ontwerp. Dit ontwerp wordt vervolgens op hoge resolutie geprint in de vloer. Routing in een gebouw, een speelvloer voor een school of een karpet waar je niet over struikelt. De mogelijkheden zijn eindeloos. Custom designvloeren zijn verkrijgbaar in 4 verschillende soorten. In co-productie met Forbo Flooring wordt de Pro gefabriceerd. Deze vloer heeft een gebruiksklasse 43 en dus zeer geschikt voor de projectmarkt. De Premium-T is een homogene transparante vloer waarbij de print aan de onderkant van de vloer zit. Deze vloer heeft maar liefst een slijtlaag van 2 mm en heeft classificatie 41.

258

De Premium E en D zijn schuimvinyl vloeren, al dan niet voorzien van een coating. Deze 2 varianten zijn voornamelijk geschikt voor tijdelijke projecten en de beurs-en standbouw.

Over M4Four M4Four is de specialist in custom design vinyl vloeren. Sinds begin van dit jaar is er een nieuwe directeur Michel Kral; “We creëren beleving en sfeer en leveren hoge kwaliteit. Het is een prachtig product voor ontwerpers en architecten om echt iets unieks te kunnen maken.”

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

SOLID NATURE: KWALITATIEF NATUURSTEEN EN SLIMME OPLOSSINGEN SOLID NATURE

‘Als mensen denken ‘dat kan niet’, zoeken wij naar een oplossing’ 260

SolidNature is leverancier van natuursteen en biedt voor projecten over de hele wereld end-to-end diensten. Daarnaast hebben ze nieuwe normen gezet op het gebied van vakmanschap, ontwerp, innovatie en constructie. CEO David Mahyari: “Als mensen denken ‘dat kan niet’, zoeken wij naar een oplossing.” Als voorbeeld noemt hij een in onyx uitgevoerd zwembad in de kelder van een woning, het eerste zwembad in onyx wereldwijd. “Hiervoor hebben we samen met een partner een speciale impregnant ontwikkeld, Wat het onyx beschermd tegen het chloorwater, waterdicht maakt en toch volledig natuurlijk blijft aanvoelen. Het onyx is bovendien aan de achterzijde voorzien van verlichting. Onze slogan exploring the endless possibilities komt hierin perfect tot uiting.”

| ALLES IN EIGEN BEHEER SolidNature heeft een wereldwijd sterk netwerk van steengroeves waar het zijn materialen vandaan haalt. “Wij hebben dus direct toegang tot de beste en mooiste materialen, zonder tussenhandel.” Met het geavanceerde machinepark waaronder een 3D-machine, Waterjet en een machine voor speciale afwerkingen kan SolidNature alle bewerkingen in-house uitvoeren. “En ons eigen installatieteam zorgt voor het installeren en eventueel het onderhoud.”

| ZESHONDERD STEENSOORTEN “Wij hebben meer dan zeshonderd steensoorten in onze collectie. Dat is redelijk uniek. En doordat we de hele supply chain controleren, kunnen we tegen gunstige prijzen A-kwaliteit leveren.” Het beste resultaat wordt behaald als er door ons in een vroeg stadium mag

worden meegedacht en geadviseerd over materiaalkeuze, budget en de technische kant. “We werken nu bijvoorbeeld aan een project waarin een terras moet komen op twaalf meter hoogte. Wij assisteren bij het maken van de technische tekening en de constructie.” SolidNature heeft kantoren in Aalsmeer (hoofdkantoor), Londen en Dubai. Bekende architectonische werken waarin SolidNature een belangrijke rol speelde, zijn bijvoorbeeld de Qatar National Library en het Fondazione Prada in Milaan, beide met architectenbureau OMA. “We doen niet alleen grote architectuur projecten maar ook veel overheidsopdrachten en high-end residentials.”

www.solidnature.com +31 23 303 05 21 instagram: solid_nature

261

MARKT VISIE ZONWERING MET EEN GOUD RANDJE

ALUMINIUM VERKOOP ZUID B.V.

262

DE LEVERANCIER

Architect: Ontwikkelaar: Gevelelementen: Zonwering:

Van Dongen - Koschuch Architects SYNCHROON Metaglas Metaglas i.s.m. Aluminium Verkoop Zuid B.V.

Frame Amsterdam, ook wel de ‘Gouden vuurtoren’ genoemd, is een complex bestaande uit 28 koopappartementen en restaurant Karaat (500m2). Gebouwd op de kop van de Haparandadam, lees; het mooiste en verste uitzichtpunt van de Houthaven. Het gunt de bewoners een prachtig panorama op Amsterdam en het IJ. Om dit bijzondere feit te bewaken was er één specifieke wens tijdens de bouw, namelijk: de zonwering geheel aan het (uit)zicht onttrekken. In nauwe samenwerking tussen Metaglas en Aluminium Verkoop Zuid B.V. zijn er Methermo®XL verticale schuiframen en speciaal

ontwikkelde SolidScreens geïnstalleerd. Hiermee is de wens van de opdrachtgever volledig ingewilligd. De ramen en zonwering worden elektronisch aangestuurd en kunnen gelijktijdig of apart worden bediend, zonder dat dit het uitzicht belemmerd. ‘Een verademing dat er zonwering is geïnstalleerd, tijdens zonnige dagen kan het hier behoorlijk warm worden. De ramen kunnen worden geopend maar met de screens naar beneden behouden we het prachtige uitzicht en komt er toch frisse lucht naar binnen’, aldus een inwoner van Frame Amsterdam.

Het appartementencomplex lijkt opgebouwd uit gestapelde kubussen. De markante buitenzijde is bekleed met speciaal ontwikkelde gouden tegels. De tegels pikken het buitenlicht mooi op, van helder geelgoud overdag tot brons in de avond. ‘De kleur van de raamlijsten en omkasting van de SolidScreens zijn hierop afgestemd, dit geheel creëert als het ware goudomrande schilderijen. Eeuwenoud ambacht en nieuwe architectuur komen hier samen in een nieuwe, iconische mix, in de voormalige Houthaven van Amsterdam.

www.avz.nl

263

MOBILANE: BUILDING GREEN Duurzaam ontwerpen met groen

Mobilane is marktleider in het ontwikkelen en leveren van duurzame en innovatieve groensystemen voor de indoor en outdoor omgeving. De groensystemen van Mobilane bieden een kant en klare oplossing voor bijna elke situatie. Denk hierbij aan kant en klare hagen, groene daken, groene wanden en -gevels. De gepatenteerde systemen hebben een strak en slank design, zijn licht in gewicht, zuinig in watergebruik, recyclebaar en onderhoudsarm. Voordelen:

Binding schadelijke gassen en (ultra)ďŹ jnstof Produceert zuurstof en verbetert de luchvochtigheid Vermindering van stedelijke opwarming Stimuleren van de biodiversiteit Waterretentie bij een groen dak Wij denken graag met u mee en geven vrijblijvend advies voor al uw groenprojecten. Meer informatie vindt u op www.mobilane.nl.

Viola 3 | 6681 RA Bemmel | T +31 (0)88-4420865 | E info@mobilane.nl | www.mobilane.nl

9 ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

In dit deel van Architecten 2019/2020 kunt u op verschillende manieren de contactgegevens van BNA-bureaus vinden. Om op eenvoudige wijze een bureaupresentatie in dit boek te vinden, is een beknopte alfabetische lijst opgenomen, met het

paginanummer waar het bureau te vinden is. Per bureau vindt u adres, telefoonnummer, e-mailadres en webadres. De informatie in deze uitgave is bijgewerkt tot augustus 2019.

+31Architects 1-10 2.0 3dCASE 4D, Amsterdam 4D, Enter 6 Hoog 10voor2 12WAT 19 het atelier 52Noord

ARX ASArchitecture ASAS ASG ASNOVA Asten Doomen, van atelier2 Atelier DUTCH ATELIER SPACE AUGUSTUS Aujourd’hui Boekel AVESAA

290 307 284 301 290 298 280 298 274 299 299

A A1 Aalst, van Aarsen AAS, Groningen Abbo Abels & Partners Abken Abrahamse De Kock Achterbosch Acker, van den Actually Design Adema, B.S. Admiraal - Stoute AEPROC aerde borgert AG ag Nova, Amersfoort AGS AHA AIR AKKA AL Alberts & Van Huut Alkemade Allant Allard Alynia, Harlingen 266

307 290 279 282 275 290 306 306 276 286 307 276 294 300 288 295 300 283 282 280 290 299 290 298 303 290 276

AMA 283 AMH 297 amstel, ad 290 ANA 290 Anomalie 287 Ansems 300 Apers 290 A place 311 APTO 290 ARC2 275 Arcadis 300 ARCADIS, Amsterdam 290 ARCADIS cred.adm. 278 ARCADIS, Maastricht 283 Arches 286 Archetype 306 Archicon 296 ARCH I.D. 280 Archidesk 286 Archikon 303 Archimees 298 ArchiPlex 286 Architect2GO 304 architecten alliantie 303 Architectenforum 301 Architectenzaak 283 ArchitectuurMaken 307 Architekten Cie 290 Architektenkollektief 301 Architoop 290 Architraaf 288 Archiview 282 Archivolt 290 Archivolt, Almelo 298 arcK 274 Arco 301 Ariëns-cs 287 Arkelson 301 Arons en Gelauff 290 Artec 278 Artesk van Royen 283 Artomic 290

280 290 301 288 301 288 285 275 290 284 285 278

B B+O BA32 BAA Backx BAG Bakema Delft Bakers Bakker Bald barkhuis Bartelds Bast BASTA Bats, de Bauing BB BB/Architects BDC BDG, Almere BDG Architecten, Amsterdam BDG, Zwolle Bedaux de Brouwer BEE Beek Been

274 276 305 285 290 304 301 279 290 282 286 305 290 294 298 288 281 299 275 290 299 287 287 282 300

Beijnum, Van Beijsterveldt & Gommers Bekhuis&KleinJan Benerink Benraad Benthem Crouwel BenW Berenschot Bergen, van Berg Groep, Van den, Houten Berg Groep, van den, Kampen Bergh, van den Berg, S.R. van der Berkum, Bureau van Berndsen Berns Bessels BètHa Bets BFAS BIAS Biase, de BiermanHenket Bijman Bijvoet Bikker Billekens Bilsen Binnerts BLACKBOX Blanca Blankenstijn Bosch van Eck Blauw Bloemen Blokhuis Braakman Blok Kats van Veen BLOM Architecten Blom International

300 287 299 285 302 290 284 276 290 301 298 285 277 287 278 305 281 276 297 290 307 297 287 295 308 306 284 301 291 290 290 308 301 296 300 291 285 288

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Blonk + Heuvelink Blossom BNB BNLA Boas Bodon Boeijenjong Boerman Kreek Bogaerds Bokhorst, van Bongers Bonnema Bont, De BoomBoomBoom Architects Boosten Rats Boparai Born Borren Staalenhoef Bos Bosch Bos Hofman Bossier Botman Bouwkunsten.nl BOX Braaksma & Roos, Bloemendaal Braaksma & Roos, Den Haag Brakkee Brandjes van Baalen Breddels Breebaart Korver Brink Broekbakema BRON Bronsvoort Bronsvoort Blaak Broos de Bruijn Bröring Bruijnes Bruin, de Bruusk Bulkens Bureau Malou BureauNoordeloos Burgers Burg, van den buro³ BURO ID

301 299 291 291 305 291 280 281 307 280 307 282 287 283 283 296 310 291 300 308 305 287 294 279 282 294 305 308 295 295 297 308 308 300 300 300 308 286 307 299 305 284 288 282 279 286 291 308

Buro Kade BURO-S buroSALT Butzelaar

286 305 303 291

C Caanen Cardo Caron Carree Cell Studio Cepezed Chance CHITEKT Cier Cita CITYFÖRSTER Civic CKX Cladder Cloïn Coare Common Compen Concept* CONIX RDBM, Rotterdam CONIX RDBM, Terneuzen CONTEXT Coonen Coppen Cordes Croonenarchitecten CroonenBuro5 CROSS Architecture Cruijsen, van der Cruz y Ortiz

286 308 290 297 279 304 278 278 286 301 308 291 287 307 285 291 291 286 283 308 303 295 283 284 291 280 283 291 285 291

DdP 285 Dedato 291 DeDrieDesign 288 De E-novatiewinkel 280 Defesche Van den Putte 291 Delta 279 Dementia Village 286 derksen windt 308 Designa 296 Detail10 274 Devries 308 Dhondt 285 Diderich 276 diederendirrix 286 Dijk 291 Dijl, Van 295 Dinnissen 285 DISEL 291 DI-vers 284 dL-Architecten 291 DMV, Kerkrade 283 dna 296 Doeveren, Van 281 Donk, van der 308 Dorenbos 276 dot. Design 291 Doude van Troostwijk 280 Douma 297 DP6 304 Dreesmann 308 Driessen 284 Droomhuisfabriek 308 Drost 310 Duijn 291 Duoplan, Doetinchem 279 DUS 291 Dutch Architect 291

E D Daad DAAL Daalen, Van Daal Warries Daggenvoorde dautzenberg dBO

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

274 305 306 305 299 291 286

Ebbens EcoEngineers Ector Hoogstad Eekel E&F Egeon Eig, van Eikplan Eiland 8

301 279 308 296 308 291 308 288 296

Eldering Elemans Van den Hork Engel Engelman Engels, Frans ENZO Equipe Erens Erken Calandt, van Ernst-architect Eugelink E&V EvD EVE ExS

276 287 295 284 283 295 291 283 278 287 286 287 279 299 308

F FAAM 286 Factor 279 FARO, Arnhem 278 FARO, Lisserbroek 307 FD 285 Felsch 291 Fennis_Metz, Arnhem 280 Fennis_Metz, Hilversum 296 FIER 280 Firm.studio 279 FKG 296 Flocks 310 Fluitman 308 Foam 308 ForeArchent 291 Format 297 FORM FOUNDATION, THE 291 FOSP 274 Fraai 291 Frantzen 291 Frencken Scholl 283 Frerker 284 Frijters 308 Fuchs 291 Fuller 295 Future Factory 284 FWP 284

267

G GAAP 305 Galis 304 Gathier 298 GBS 304 Gelderblom 310 Gelderland 281 GeO 297 Geurst & Schulze 305 GGH 291 GG-loop 291 Ginneken 288 GisTH 301 GJS 296 Global 305 Goes, Steven van der 308 Gog, Van 284 Goor, van de 284 Gortemaker Algra Feenstra 308 Gouverneur 297 Gradussen 280 Griffioen 300 Groen 274 Groen+Schild 298 Groenewegen, Arend 285 Groeneweg Van der Meijden 306 Groot, J.W. de 291 Groot, Willem de Groot 281 Grosfeld Bekkers van der Velde 285 Grunstra 276 GSG 278 Gunneweg & Burg 308

H H2W Haamke Haar Haarlem, van Haas, Erwin Haas, Micha de HAGUE Hamelink Hamers Hammel 268

275 304 278 279 299 291 305 295 280 301

Harders HaskoningDHV, Amsterdam HaskoningDHV, Nijmegen HaskoningDHV, Rotterdam Haverkort Havermans Haykens, Jansma & Kremer Hazenberg HB HDK Heeren 3 Heeswijk, van Heida Matsumoto Heijden, Harry van der Helden, Buro van Helder Heldoorn Ruedisulj Hendriks, J.A.H. Hendriks, Karin H en E Heren 5 Hermans, Renate Hersbach HET architectenbureau Heuvel, B. van den HH, Beuningen Hilberink Bosch HKL H&NK HoekstraArchitecten Hoekstra, Oebele Hoeven, J.C.E. v d Hofman HofmanDujardin Hollands Kroon Holstein Holto Homans homemade Honingh Hontem, van Hoogenberk Hoogeveen Hoogevest, Van, Amersfoort

304 291 280 308 280 285 282 304 303 308 276 291 308 285 292 282 276 287 288 296 292 285 308 307 310 278 285 284 297 295 275 301 306 295 294 282 308 300 302 295 280 279 290 300

Hoogevest, Van, Utrecht 302 Hoogte Twee 278 HOOPE+PLEVIER 292 Hooper 287 Horstman 298 houben 304 Houdijk 310 HSR 308 Huibers en Jarring 302 Hulsker 295 Hunnik, Lambrechts & Overduin, Van 306 Hurenkamp 281 Hurk, van den 286 HVE 305 HVN 283

I IAA, Amsterdam IAA, Enschede Ibelings van Tilburg idee iDX iLINQ INarchitects Inbo, Amsterdam Inbo, Eindhoven Inbo, Heerenveen Inbo, Rotterdam Inbo, Woudenberg INENI Infinitief Inktviz inlandschap In Perspectief Inter A 70 ITZ-A IWT

292 298 304 304 299 308 292 292 286 276 308 302 307 298 280 307 298 310 292 308

J Jacobs Jade JagerJanssen Janicki Janssen, Bo Kristiaan JASZ

286 308 309 288 309 309

JB JCR Jevanhet JHK JMW JOHAN JOHANHOFMAN J.O.N.G. Jong, architectenburo de Jong, De, Langbroek Jongerius Jonge, Wessel de Jong, Ivo de Jongsma | Dijkhuis JOOSTEN Juinen Juli JurriÃ«ns JURY! JWG

304 278 302 302 288 301 280 276 276 301 292 309 274 282 278 309 309 305 307 302

K K3H K4 Kabaz Kalque Kamphuis Kamstra Kaper KARELSE Karssing Karus Kas Kat Koree KAW1, Groningen KAW2, Rotterdam KAW3, Eindhoven KAW Holding KCAP KdV KEESVANHOEK. architect Kenk Kerkhof Kerssens - De Ruiter Kesp Keus Keuvelaar

298 275 296 304 298 297 278 292 280 276 288 277 282 309 286 282 309 286 294 292 289 290 309 305 310

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Kiefte, Te Kielstra Kijlstra en Brouwer Kimsma Kitselar Klamer Klein Klein, Groningen Klomp Klous + Brandjes Kluijver, de Knevel Kodde Koehler Koldeweij Kolpa Koning Koning Ellis Kooij Koolhaas Koorn Kooten, van Koper - Maassen Koppers Korfker Kort Korth Tielens Köstüre KPB KPG KR8architecten, Borger Kraaijvanger Kraan Kramer, Jan Kramer, Petra Kranenbarg KRFT Kristinsson Kroeze Kroeze Design Kroner Kruunenberg Kuin, Dick Kuin & Kuin KuiperCompagnons KUIPER STEUR Kuiper van Tuinen Kustlijn KVB KVDK

298 300 276 296 306 276 297 282 301 295 306 292 292 292 292 309 290 292 309 292 296 307 279 306 275 303 292 305 282 295 282 309 304 297 295 301 292 298 292 280 305 292 296 286 309 294 302 305 309 307

Kwaspen KYK

284 304

L LA 288 Laan, H.W. van der 301 Lab32 283 Laenen 284 Lafeber 278 Lagerwaard 300 Lahaye 284 LAM 278 Leegwater 297 Leeuwenkamp 290 Leferink 298 Leijh Kappelhoff Seckel vd Dobbelsteen Hengelo 298 Lengkeek 300 Leuven, Ir. Rob van 288 LEVS 292 LEX 309 Libra 299 Lichtstad 286 Lina 309 Linde 298 Linden, Jules van der 299 Linde, van der 298 LK 310 Lockefeer 303 Lok 292 loko 280 Loman 299 Looman 275 Loor en Verkuil 306 Loosbroek, van 281 Loxodrome 284 LSL 288 LT 288 Lubbers 302 Ludo 281 Lugten Malschaert 306 Luijk 300 Luijten Smeulders 288 Luiten & 3D 280 Luit, George van 296 LUX 292 LUZ 304 LX 287

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

M M3H Maas, Lochem Maas, Zeist Maat Made Makelaar van Dromen Manders Manders, Bob Manen en Zwart, van Manen, Van Manger Manten en Lugthart Marcus Mare Margry-Arts Mark Markhoff Marquart Mars Martensen Martini Mas, Hengelo Mas, Rotterdam Masselink Mastenbroek Mas, Terneuzen MATH Maurer Maurice Mauroparravicini MB/a mc ME-2, Medemblik Mecanoo Meel, van der MEF Mei Meijer & van Eerden Melein Mens als Maat Merel Mestemaker Metz Mex MH MH1 Michielsen MicroMacroDesign

292 280 302 309 275 292 287 288 276 307 310 292 279 287 288 285 295 287 299 302 282 298 309 279 285 303 304 286 306 305 278 283 296 304 304 302 309 311 282 292 302 277 284 300 290 283 285 292

Mies Milicevic Min2 MiniVilla MINT Mirck Mix Moen & Van Oosten Molenaar MONK Monsanto Mooi Moon Moons Moost Mosaique MOTUS Mourik, van MOVE MT MTB, Amsterdam MTB, Apeldoorn Muilwijk Mulders MvM MVRDV MVSA Nagel Naked

279 292 294 304 282 292 279 309 309 302 290 304 304 288 296 283 305 305 305 300 292 278 292 292 292 309 292 307 302

N N Architecten Neutelings Riedijk NEXT NICO Nieuwe Architecten Nieuweboer Nieuw Nederland Nijenhuis, Siebold Nijl , De NOAHH NoArch No Label NORD of nouwens rooversarchitectuur Novaedes NUNC NwA, Amsterdam

283 309 292 309 302 297 300 309 309 292 292 309 292 286 283 297 293 269

NwA, Den Haag nz, bureau

305 303

O O’’’ o.a. OASA Oers Weijers, Van office ban Olieslagers Olivier Omega OMNI OneLab Önen Onix ONS ONSIA Oomen Ooms Oosterhout Oosterlaan Oostindie OPL op ten noort blijdenstein opZoom ORBIT OTH Otten, Harvey Otten v Eck Oudenaarde Oudendorp Overbeek & Partners, Van OVT OX OZ

293 295 306 288 310 283 310 279 288 305 297 282 307 309 285 300 278 304 293 302 302 278 275 293 293 287 276 293 285 282 307 293

P Parlevliet Paulissen Peeperkorn. peil Pelt, van Penning Pennings, Joost 270

307 283 295 282 285 275 284

Penta 276 Perrée 286 Personal Architecture 309 Peters & Lammerink 298 Phi 298 Ploeg, Bert van der 276 Poel, van de 279 Pollmann 278 Porton 301 Povse & Timmermans, Sittard 284 Povse & Timmermans, Tilburg 284 Prent-Landman 305 Prie, Rene de 293 Prunault 309 PS 293 Putten, Piet van der 281 Putter 309 Putte, van de 305

Q Quadrant Quant

289 284

R R4a raaa.nl Raaijmakers RAAK Ratsma RAW RDH, Breda RDH, Middelburg RDS reA Reas Re-Creatio Regt+Danz, De Reitsema RHAW RHeia RIEA Rietmeijer Rietvink Rijken Rijnboutt

307 306 285 306 306 286 285 303 290 293 309 281 300 299 302 288 283 305 296 301 293

Rijnsdorp 307 Ringen, Van 282 Risseeuw 287 Ro&Ad 285 Robidoux 309 Roderveld 274 Romijnders 280 Roodbeen 296 Rooding 279 Roordink 281 Roosebeek 293 Roosmalen van Gessel, van 304 RoosRos, Goes 303 RoosRos, Oud-Beijerland 307 Root 300 Roozenbeek 281 Rose 287 Rose en de Bie 287 Rouw 306 Royal HaskoningDHV 286 Royal HaskoningDHV Nederland 300 Roy, Frans van 285 Roza 281 RPHS+ 310 Ruijssenaars 293 Ruimte 306 RuimteMakers 283 Ruiter, Frank 285 Ruiter, Marcel de 306 Ruiter, Paul de 293 Ruland 293 Ruoff 309

S Sacon SA Design Sanden, van der Santvoort, Nuenen Sas SATIJNplus Sax SBH sCBa Schaap Schaeffer Schäfer

299 293 304 287 296 283 282 278 299 288 305 274

Schalk, M. van der Schellekens, Ben Schipper en Douwes Schippers Schoenmakers Schoots Schoot, van der Schouten SCHOUTSEN Schreuder Schreurs Schutter-ETH Scott Brownrigg Script SDAA SeARCH SeC, Beek Sec., Kampen Sengers Seuntjens Sijtsma Sipma Sitec Six Slaa + van Asselt Slangen Sloven Smart Smeets, Christel Smeets, Herten Smelt, Lemmer Smelt, Vledder Smit, Frank Smit, René Smits & Orval Smulders Snellen Snoeken, De Twee Snoeks Space Encounters Spaltman Spanjaard Specht Spijkerman Splinter Spring Springtij STAAG Stache Station-D Steehouwer

293 293 298 305 285 300 288 307 278 293 278 295 293 293 278 293 283 298 285 293 276 276 299 301 280 295 287 305 285 283 276 274 293 275 280 300 293 286 304 293 301 294 282 274 305 309 297 299 296 304 310

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Steenhuis Bukman 304 Stefanova 293 Stijl 306 Stoetzer 305 Stol 307 Stolp Haije, Den Haag 305 Stork & Albrecht 297 Straatman 293 Strategie 280 stripeSarchitects 286 Struycken 288 Studio 44 298 Studio 110 302 StudioBVH 307 Studio D11 310 Studio id+ 302 Studio In Motion 301 studioJBA 309 Studioninedots 293 studioPAS 283 studio PK 297 studio-pls, architecten 286 studio Prototype 294 studio RAAM 309 Studio SAAM 293 Studio Stoel 298 Studio Stylo 309 Studio Vriend 279 StudioWA! 300 Studio Y 293 Stuyt 279 SUBoffice 310 SVP 300 SW 281 Symbiose 310 SYNarchi 288

T Taminiau Tangram TANK Tartarini Team 4 TEAM architec/kten Team V Tekton temp TenBrasWestinga TenW

293 293 293 293 282 283 293 293 293 300 306

Terrena Tesser Thijssen Verheijden tien+ Tigchelaar TOBA Tol, P.M. van Töns Toplab Topos Tordoir Van den Berg Tracé Trae TRZIN vof TS TTAB TTontwerp Tukker Tummers TVDH TWA

310 300 310 304 277 304 279 304 293 310 296 303 310 294 281 282 310 304 283 306 276

U Ubels Ulrich Unie, de UNStudio Ursem

282 294 282 294 294

V Vakwerk Valk Valk, Rein de, Drachten VANDELUNE Vandenbergh Windemuller VASD VB3 vdbijgaart vdp VDPNDP Vector-i Veen, van der Velde, De Vellinga, S. Velsen, van

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

304 301 276 302 283 294 307 287 282 294 282 299 298 274 296

Velthuis Vendrig Venhoeven Venster Verbruggen Verburg, Theo Verduijn Verheij Verheijen-Smeets Verhoeven Verhoeven, Harrie Vermeule Vijver Vilder & Zonneveld, de Vinke Vinkenborg Visser en Bouwman Visser, Rokus Visser, Ruud Vissers VIT-B Vlaanderen Vlaardingerbroek Vliet, J.J. van Vliet, P.D. van VNL Vocus Voorwinde Vorsselman Vos, Joke Vree, de Vries, Auke de, Drachten Vries & Theunissen, de Vroegindewei Vroom VRP VRX VVKH

299 297 294 306 284 279 302 284 284 301 287 303 306 310 279 294 286 310 307 295 304 296 302 307 296 276 295 310 279 294 295 276 296 274 294 307 278 306

W Wagenaar Wagner WAGTERKRIJGER Walraad WAM W architectuur

294 294 281 301 305 294

Warnaars 294 Warries 306 Wengerden, Atelier van 294 Wennekers 296 Werff, de 306 Werkplaats 301 Wessel van Geffen, Gemert 287 Wessel van Geffen, Rotterdam 288 West 310 Westeneng 280 Weusten Liedenbaum 278 Wezenberg 278 Wiegerinck 278 Wieggers 281 Wielen 302 Wijma 277 Wijnen 286 Willand 294 Willems 280 WillemsenU 286 Willers 310 Wilsem & Cabri, van 296 Wilsum van Loon, van 306 Wilton 310 Winhov 294 Winsen, van 300 Wismans & De Jong 278 Wit, Jan de 297 Witschge 305 Witte van der Heijden, De, Enschede 298 Witte van der Heijden, De, Groenlo 279 Witteveen 278 Wland 294 Woensdregt Holtz 296 Woerden architect, Peter van 298 Wojcieszek 310 Woltjes 282 Woudstra 281 WRS 299 WTS 303 Wubs 282 wUrck 310 wv-studio 294 WY. 287 271

X XS

300

Y Yanovshtchinsky Your

306 306

Z ZAAK Zal, M.G. van Zantman Zecc Zeeman Zee, van der Zeinstra Veerbeek Zenber ZIEN Zijlstra Schipper ZIJN Zilt Zinkweg Zofa zone zuid Zwaluwstaart Zwarte Hond, De, Groningen Zwarte Hond, De, Rotterdam Zwarts & Jansma Zwenk ZZDP

272

278 294 276 302 296 301 306 294 280 297 283 294 310 282 288 279 282 310 294 310 294

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

273

BNA-ARCHITECTEN DRENTHE

ASSEN

HOOGEVEEN

12WAT studio Markt 7 a 9401 GS Assen T 0592301083 info@12wat.nl www.12wat.nl

Vellinga Architecten Blankenslaan west 87 7901 BG Hoogeveen T 0528234436 info@vellinga-architecten.nl www.vellinga-architecten.nl

FOSP Kloekhorststraat 29 9401 BB Assen T 0641196747 info@fosp.nl fosp.nl

MEPPEL

ir Saskia Spijkerman Architect BNA Vaart Zuidzijde 45 A 9401 GH Assen T 0592319367 saskiaspijkerman@planet.nl www.saskiaspijkerman.nl BEILEN DAAD Architecten B.V. Paltz 21 9411 PM Beilen T 0593582450 info@daad.nl www.daad.nl EMMEN arcK Waanderweg 23 7812 HZ Emmen T 0591676120 info@arck.nl www.arck.nl Detail10 architectuur & bouwkunde Vatherlaan 214 7815 BH Emmen T 0653668349 info@detail10.nl www.detail10.nl Architektenburo BNA Cees Groen b.v. Veenkampenweg 28 7822 GS Emmen T 0591611212 ceesgroen.architecten@ home.nl www.ceesgroenarchitecten.nl

B+O Architectuur en Interieur B.V. Gasgracht 3 7941 KG Meppel T 0522246625 info@benoarchitects.com www.bureaubeno.nl Ivo de Jong architect Schaperstraat 16 a 7942 AR Meppel T 0620334590 info@ivodejongarchitect.nl www.ivodejongarchitect.nl NOORD-SLEEN VROEG IN DE WEI ARCHITECTUUR BNA Dorpsstraat 22 7846 AT Noord-Sleen T 0591633033 architectuur@vroegindewei.nl www.vroegindewei.nl RODEN Architektengroep Roderveld Borglaan 1 B 9301 ZE Roden T 0505016371 info@roderveld.nl www.roderveld.nl VLEDDER Smelt architecten b.n.a. Lesturgeonplein 15 8381 BX Vledder T 0521383338 info@smeltarchitecten.nl www.smeltarchitecten.nl

Room + SchÃ¤fer Architecten Waanderweg 146 7812 HZ Emmen T 0591630004 sophie@rensarchitecten.nl www.rensarchitecten.nl

274

ARCHITECTENBUREAUS BNA DRENTHE

BNA-ARCHITECTEN FLEVOLAND

ALMERE

TOLLEBEEK

Jos Abbo Architekt BNA b.v. Edvard Munchweg 107 a 1328 MK Almere T 0365347476 m.abbo@josabbo.nl www.josabbo.nl

H2W architecten bna Vormtweg 6 B 8309 PV Tollebeek T 0527687881 info@h2warchitecten.nl www.h2warchitecten.nl

Arc2 architecten Kebajastraat 41 1336 NA Almere T 0365217770 info@Arc2.nl www.arc2.nl

ZEEWOLDE

Atelier DUTCH bv De Steiger 24 1351 AB Almere T 0365333424 info@atelierdutch.nl www.atelierdutch.nl BDG Architecten Ingenieurs Almere B.V. Randstad 21 -10 1314 BL Almere T 0365333382 info@bdgalmere.nl www.bdgalmere.nl Oebele Hoekstra Architect Carel Willinklaan 107 1328 LJ Almere T 0654253712 info@oebelehoekstra.nl www.oebelehoekstra.nl

Looman Architecten BNA Gildenveld 10 A 3892 DG Zeewolde T 0365221126 j.looman@ loomanarchitecten.nl www.loomanarchitecten.nl Made In Flevoland architecten BNA Pluuthaven 1 3891 AW Zeewolde T 0363001220 office@madeinflevoland.com www.madeinflevoland.com RenÃ© Smit architecten BNA Teylingen 54 3894 AG Zeewolde T 0368482640 info@renesmitarchitecten.nl www.renesmitarchitecten.nl

ORBIT architecten BNA Filipijnenstraat 92 1339 NX Almere T 0365222366 info@orbitarchitecten.nl www.orbitarchitecten.nl Penning Architectuur & Stedebouw Dick Laanweg 2 1321 KE Almere T 0365348126 architect@kpas.nl www.kpas.nl EMMELOORD K4 Architecten bna Kon. Julianastraat 21 8302 CC Emmeloord T 0527613140 info@architecten.k4.nl www.k4.nl Korfker Architecten Sportlaan 12 8302 AZ Emmeloord T 0527699999 info@korfker.nl www.korfker.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FLEVOLAND

275

BNA-ARCHITECTEN FRIESLAND

AKKRUM

DRACHTEN

HARLINGEN

LEEUWARDEN

Bureau Oudenaarde Hopmanshof 2 8491 BK Akkrum T 0566845278 info@bureauoudenaarde.nl www.bureauoudenaarde.nl

architectenburo de jong Laagland 6 9205 EX Drachten T 0625417341 buro@dejongarchitect.nl www.dejongarchitect.nl

BEETSTERZWAAG

KARUS architectuur en stedenbouw Splitting 64 9202 LG Drachten T 0512589873 info@karus-architectuur.nl www.karus-architectuur.nl

Alynia Architecten Harlingen BV BNA Zuiderhaven 73 8861 CM Harlingen T 0517413333 gerry.meagher@ alynia-architecten.nl www.alynia-architecten.nl

Achterbosch architecten bv Oosterkade 72 8911 KJ Leeuwarden T 0582343131 info@ achterboscharchitecten.nl www. achterboscharchitecten.nl

Penta Architecten b.v. Bolswardervaart 3 8862 SE Harlingen T 0517430044 info@penta-architecten.nl www.penta-architecten.nl

Vasilka Diderich architektenburo BNA Hondiusstraat 4 8932 DL Leeuwarden T 0582138762 vdiderich@hetnet.nl www.vasilka-diderich.com

Architektenbureau Kijlstra Brouwer bna Hoofdstraat 44 9244 CN Beetsterzwaag T 0512382660 info@kijlstrabrouwer.nl www.kijlstrabrouwer.nl BOLSWARD Berenschot Adviserend Architect De Tjirk 10 8702 CW Bolsward T 0611067074 info@berenschot-architect.frl www.berenschot-architect.frl Grunstra Architecten Groep BNA Skilwyk 12 -14 8701 KN Bolsward T 0515573646 info@grunstra.nl www.grunstra.nl BURDAARD TWA architecten BNA Bourboomweg 26 9112 HL Burdaard T 0519241550 info@twa-architecten.nl www.twa-architecten.nl BURGUM BètHa architecten bna Lageweg 50 9251 JX Burgum T 0511843744 info@betha.nl www.betha.nl DOKKUM Adema Architecten Vleesmarkt 7 9101 MH Dokkum T 0519295665 info@adema-architecten.nl www.adema-architecten.nl

276

Van Manen en Zwart Architekten Dr. M.L. Kingsingel 11 9203 JC Drachten T 0512584646 info@vanmanenenzwart.nl www.vanmanenenzwart.nl Rein de Valk architect BNA B.V. Stationsweg 67 9201 GH Drachten T 0512511893 architect@reindevalk.com www.reindevalk.com Auke J. de Vries Architekten bv Morra 17 9204 KT Drachten T 0512545800 ajv@aukejdevries.nl GIEKERK Dorenbos architekten Trynwâldsterdijk 20 9061 DB Giekerk T 0582562003 info@dorenbosarchitekten.nl www.dorenbosarchitekten.nl GOUTUM BERT VAN DER PLOEG architectuur, stedenbouw, advies bv Wetterkrite 31 9084 DN Goutum T 0582880500 info@bertvanderploeg.nl www.bertvanderploeg.nl

HEERENVEEN BA32 Stedenbouw, Architectuur, Management & Advies Abe Lenstra Boulevard 52 -9a 8448 JB Heerenveen T 0513648245 info@ba32.nl www.ba32.nl

Heldoorn Ruedisulj Architecten bna Westersingel 30 8913 CL Leeuwarden T 0582126797 info@heldoornruedisulj.nl www.heldoornruedisulj.nl

Heeren 3 Architecten Nieuwstraat 31 8441 GC Heerenveen T 0513203080 mail@h3a.nl www.h3a.nl

Architektenburo KLAMER bna Verlengde Schrans 116 8932 NS Leeuwarden T 0582134774 architektklamer@gmail.com www. architektenburoklamer.nl

Inbo Koornbeursweg 75 D 8442 DJ Heerenveen T 0512510225 heerenveen@inbo.com www.inbo.com

Zantman Architecten Alddiel 10 a 8926 XB Leeuwarden T 31641921271 info@zantmanarchitecten.nl www.zantmanarchitecten.nl

Architektenburo Jetze Sipma BV Lyceumstraat 2 8441 PS Heerenveen T 0513625015 info@burosipma.nl www.burosipma.nl

LEMMER

JELSUM Johan Sijtsma architectenteam Skierhústerwei 26 9057 RE Jelsum T 0582133045 info@johansijtsma.nl www.johansijtsma.nl

J.O.N.G. architecten Langestreek 14 8531 HV Lemmer T 0514564130 mail@jongarchitecten.nl www.jongarchitecten.nl Smelt architecten b.n.a. Blazer 55 8531 CE Lemmer T 0514533030 infolemmer@ smeltarchitecten.nl www.smeltarchitecten.nl

GROU

MANTGUM

VNL Architecten Stationsweg 1 9001 ED Grou T 0566620862 info@vnl-architecten.nl www.vnl-architecten.nl

Architectenburo Syb C. Eldering bv Hoxwier 1 9022 AW Mantgum T 0582501819 sybeldering@sybeldering.nl www.sybeldering.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

OUDEGA GEM SMALLINGERLA Architectenbureau L. Wijma â&#x20AC;&#x2DC;t West 60 9216 XE Oudega gem Smallingerla T 0512370020 info@ architectenbureauwijma.nl www. architectenbureauwijma.nl SNEEK Architektenburo S.R. van der Berg AvB Leeuwarderweg 54 8605 AJ Sneek T 0515413828 sr.vanderberg@home.nl www.architectenbureau vanderberg.nl Kat Koree Architecten Suupmarkt 21 8601 BD Sneek T +31515433030 info@katkoree-architecten.nl www.katkoree-architecten.nl Hilbrand Tigchelaar architect bna Meeuwenlaan 8 8601 XS Sneek T 0515427405 info@ hilbrandtigchelaararchitect.nl www. hilbrandtigchelaararchitect.nl WOLVEGA Mestemaker Architectuur Grote vuurvlinder 41 8472 CB Wolvega T 0630394840 info@theomestemaker.nl www.theomestemaker.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

277

BNA-ARCHITECTEN GELDERLAND

AALTEN Rinke ter Haar Architectuur B.V. Hofstraat 20 7121 DM Aalten T 0543474734 info@ rinketerhaararchitectuur.nl www. rinketerhaararchitectuur.nl Architectenbureau Vincenth Schreurs Stationsstraat 35 7122 AS Aalten T 0543475964 architect@vincenthschreurs.nl www.vincenthschreurs.nl AFFERDEN GLD ROB SCHOUTSEN ARCHITECT Koningstraat 1 6654 AA Afferden Gld T 0628083296 office@ robschoutsenarchitect.nl www. robschoutsenarchitect.nl ANGERLO AVESAA Anton Vermeulen Architecten Akkerweg 17 6986 BW Angerlo T 0313476626 info@avesaa.nl www.avesaa.nl APELDOORN ARTEC architecten Eglantierlaan 3 7329 AN Apeldoorn T 0555787161 info@artec-architecten.nl www.artec-architecten.nl Architectenbureau Van Erken Calandt BV Arnhemseweg 292 7334 AB Apeldoorn T 0555411999 vec@wxs.nl www.vanerkencalandt.nl GSG architecten bv Eglantierlaan 3 7329 AN Apeldoorn T 0555418255 info@gsgarchitecten.nl www.gsgarchitecten.nl

278

Bureau MB/a Nevenlandsehof 7 7312 EX Apeldoorn T 0624542071 info@marcelbarzilay.nl www.marcelbarzilay.nl MTB architecten ApeldoornAmsterdam Vosselmanstraat 504 7311 VX Apeldoorn T 0555216177 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl SDAA architecten & adviseurs Boomblauwtje 38 7323 VR Apeldoorn T 0878737074 bureau@sdaa.nl www.sdaa.nl Witteveen Architecten bna BV Langeweg 16 7315 CV Apeldoorn T 0555787187 info@witteveen-architecten.nl www.witteveen-architecten.nl ZAAK VAN NN Oude Apeldoornseweg 41 7333 NR Apeldoorn T +31853037838 zaak@zaakvannn.nl zaakvannn.nl ARNHEM ARCADIS Nederland BV Postbus 264 6800 AG Arnhem marjolijn.versteegden@ arcadis.nl Bureau Berndsen Fanny Blankers-Koenstraat 101 6833 LC Arnhem T 0612104043 info@bureauberndsen.nl www.bureauberndsen.nl Chance Willy den Oudenstraat 30 6833 LE Arnhem T 0262020320 info@morechance.nl www.morechance.nl FARO vestiging oost Oude Kraan 72 6811 LL Arnhem T 0252414777 info@faro.nl www.faro.nl

Hoogte Twee Prinsessestraat 14 6828 JV Arnhem T 0263517722 info@hoogtetwee.nl JCR ARCHITECTEN Rosendaalsestraat 224 6824 CP Arnhem T 0648180847 info@jcr-architecten.nl jcr-architecten.nl Maartje Kaper Architecte BNA Ploegakker 4 6846 KN Arnhem T 0263704080 info@ maartjekaperarchitecte.nl www. maartjekaperarchitecte.nl opZoom architecten bv Willemsplein 5 6811 KA Arnhem T +31263684270 bureau@opzoom.nl www.opzoom.nl Architectenbureau Pollmann C. Franckstraat 8 6815 HD Arnhem T 0263514358 info@pollmannarchitectuur.nl www.pollmannarchitectuur.nl Buro SBH Van Oldenbarneveldtstr. 92 -3 6827 AN Arnhem T 0263779797 sbh@sbh.nl www.sbh.nl VRX Rosendaalsestraat 224 6824 CP Arnhem T 0853036285 info@studiovrx.com www.studiovrx.com Weusten Liedenbaum Architecten Utrechtseweg 167 6812 AC Arnhem T 0264436972 info@weustenliedenbaum.nl www.weustenliedenbaum.nl Architectuur Studio Wezenberg BV Meander 251 6825 MC Arnhem T 0263763494 guido@studiowezenberg.nl www.studiowezenberg.nl

Wiegerinck Architecten Arnhem B.V. Eusebiusbuitensingel 80 6828 HZ Arnhem T 0263526060 info@wiegerinck.nl www.wiegerinck.nl Arccon | architecture & concepts Velperweg 131 6824 HK Arnhem T 0263555233 info@arccon.nl www.arccon.nl BEMMEL JOOSTEN architecten Deken Dr Mulderstraat 8 c 6681 AB Bemmel T 0481464638 info@joostenarchitecten.nl www.joostenarchitecten.nl BENNEKOM Architectenbureau Lafeber Edeseweg 48 /B 6721 JX Bennekom T 0318416644 info@dejong-lafeber.nl www.dejong-lafeber.nl LAM a r c h i t e c t s Bosbeekweg 11 A 6721 MH Bennekom T 0318418185 info@LAM-architects.nl www.LAM-architects.nl BEUNINGEN GLD CHITEKT Hogewaldstraat 11 6641 KD Beuningen Gld T 0651563994 wil.janssen@chitekt.nl www.chitekt.nl HH Architecten Hogewaldstraat 1 a 6641 KD Beuningen Gld T 0246778224 hharch@hetnet.nl Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA B.V. Dorpssingel 12 6641 BE Beuningen Gld T 0246775054 info@oosterhoutarchitecten.nl www. oosterhoutarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

BORCULO

DRUTEN

ELLECOM

Stuyt architecten B.V. Weemhof 5 7271 AL Borculo T 0545273775 info@stuyt.nl www.stuyt.nl

Omega Architecten BV Klepperheide 22 6651 KM Druten T 0487518889 omega@omega-architects.com www.omega-architects.com

Rooding Architecten bna Zutphensestraatweg 64 6955 AK Ellecom T 0313422117 info@roodingarchitecten.nl www.roodingarchitecten.nl

BOVEN LEEUWEN

DUIVEN

ELST GLD

Marcus Architectuur Trambaan 3 b 6657 CE Boven Leeuwen T 0487591418 jan@marcusarchitectuur.nl www.marcusarchitectuur.nl

EvD-architecten BV Ratio 16 6921 RW Duiven T 0622440811 egbert@evd-architecten.nl www.evd-architecten.nl

BRUMMEN

Factor Architecten bv Geograaf 40 6921 EW Duiven T 0263844460 info@factorarchitecten.nl www.factorarchitecten.nl

Architectenbureau Koper Maassen BNI-BNA Nieuwe Aamsestraat 84 -B 6662 NK Elst Gld T 0481371867 frank@kopermaassen.nl www.kopermaassen.nl

Harmonische Architectuur Hoogenberk BV Voorsterweg 139 6971 KD Brummen T 0575476370 bureau@ harmonischearchitectuur.com www. harmonischearchitectuur.com CULEMBORG EcoEngineers A. Romein-Verschoorpad 14 4103 VE Culemborg T 0614132065 info@ecoengineers.nl www.ecoengineers.nl DOETINCHEM Duoplan Doetinchem Architecten Raadhuisstraat 25 7001 EX Doetinchem T 0314335639 info@duoplan-architecten.nl www.duoplan-architecten.nl

EDE Firm.studio Wagenaarlaan 28 6711 GB Ede T 0641888687 Info@firm.studio firm.studio EDE GLD Mies Architectuur Da Vincilaan 1 6716 WC Ede Gld T 0318540555 info@mies.nl www.mies.nl MIX architectuur bv Argonstraat 24 6718 WT Ede Gld T 0318648950 info@mix-architectuur.nl www.mix-architectuur.nl

Peter Masselink, architect avb hof van brussel 3 7007 JK Doetinchem T 0314345445 info@petermasselink.nl www.petermasselink.nl

Theo Verburg Architecten Bettekamp 11 6712 EG Ede Gld T 0318619629 info@theoverburg.nl www.theoverburg.nl

DOORWERTH

ELBURG

Frank van Haarlem Architect BNA Kerklaan 21 6865 GW Doorwerth T 0263791683 info@frankvanhaarlem.nl www.frankvanhaarlem.nl

Vinke Design Nieuwstadsweg 11 8081 AA Elburg T 0525655278 info@vinke-design.nl www.vinke-design.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

EMST Architektenbureau Vorsselman Hezeweg 29 8166 AP Emst T 0578661267 info@vorsselman.nl www.vorsselman.nl EPE Van de Poel Architecten B.V. De Lindehove 5 8161 EA Epe T 0578612080 info@vdpoel-arch.com www.vdpoel-arch.com ERMELO Architectenbureau Bakker Nijkerkerweg 6 3853 NW Ermelo T 0341557865 info@bakkerarchitect.nl www.bakkerarchitect.nl GENDT Peter van Aarsen Architect Flierensestraat 39 6691 GB Gendt T 0263791895 info@aarsenarchitect.nl www.aarsenarchitect.nl Architectenbureau Ton Burgers BNA Zandvoortsestraat 8 6691 EN Gendt T 04814247940620871125 info@ton-burgers-architect.nl www.ton-burgers-architect.nl

Zwaluwstaart Advies Waaldijk 30 6691 MC Gendt T 0637430565 gafdriessen@ zwaluwstaartadvies.nl www.zwaluwstaartadvies.nl GORSSEL Delta architectuur en bouwtechniek Pikeursbaan 15 7213 BS Gorssel T 0623034760 info@deltaarchitectuur.nl www.deltaarchitectuur.nl GROENLO De Witte - Van der Heijden Architecten Deken Hooijmansingel 4 7141 EC Groenlo T 0544461201 h.vanderheijden@dwvdh.nl www.dwvdh.nl GROESSEN Bouwkunsten.nl Architecten & Adviseurs (BNA) Geert Gerritsen Architect BNA Dorpstraat 28 6923 AE Groessen T 0316844844 info@bouwkunsten.nl www.bouwkunsten.nl HAAFTEN Studio Vriend Arendstraat 12 4175 HH Haaften T 0628076121 studio@vriend.co http://vriend.co HARDERWIJK Cell Studio Deventerweg 2 A 3843 GD Harderwijk T 0341429957 vs@cellstudio.nl www.cellstudio.nl Van Tol | Buro voor Architectuur Vanenburgerhout 14 3845 EJ Harderwijk T 0851043248 info@burovoorarchitectuur.nl www.burovoorarchitectuur.nl

279

HATTEM

LOCHEM

Architectenbureau Karssing Lindenhof 1 a 8051 DD Hattem T 0384443651 info@karssing.nl www.karssing.nl

Maas Architecten B.V. â&#x20AC;&#x2DC;t Ei 1 7241 AK Lochem T 0573222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl

HEERDE

MALDEN

Inktviz architecten BNA Klein Doesburg 32 8181 ZL Heerde T 0578617030 info@inktviz.nl www.inktviz.nl

Hamers Arquitectura Rijksweg 7 A 6581 EC Malden T 0636219677 info@hamersarquitectura.com www.hamersarquitectura.com

HENGELO GLD

NIJKERK GLD

ARX Rozenstraat 16 7255 XT Hengelo Gld T 0575462600 info@arxonline.nl www.arxonline.nl

Van Bokhorst Architecten BNA Westkadijk 10 d 3861 MB Nijkerk Gld T 0332461180 info@ vanbokhorstarchitecten.nl www. vanbokhorstarchitecten.nl

HOEVELAKEN Doude van Troostwijk, architectuur & landschap Oosterdorpsstraat 9 a 3871 AA Hoevelaken T 0332580154 info@oudeboerderijen.nl www.oudeboerderijen.nl LATHUM Fennis_Metz Architecten Kerkstraat 28 6988 AG Lathum T 0611888323 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www. fennismetz-architecten.nl LENT loko architecten Smitjesland 5 6663 KH Lent T 0857733669 info@loko-architecten.nl www.loko-architecten.nl LICHTENVOORDE Haverkort Architecten BNA Patronaatstraat 41 7131 CE Lichtenvoorde T 0544373014 info@haverkortarchitecten.nl www.haverkortarchitecten.nl

280

FIER architecten Nieuwstraat 9 3861 AJ Nijkerk Gld T 0332471120 contact@fierarchitecten.nl www.FIERarchitecten.nl Gertjan Luiten Architect & 3D Zijdevlinder 55 3863 HP Nijkerk Gld T 0654915132 info@architectgertjanluiten.nl www.architectgertjanluiten.nl NIJMEGEN 6 Hoog Architectuur Boeckstaetehof 636 6543 HH Nijmegen T 0624270863 info@6-hoog.nl www.6-hoog.nl [ A I R ] architectuur en research Mr. Franckenstraat 70 6522 AG Nijmegen T 0243606027 info@air-arch.eu www.air-arch.eu ARCH I.D. architecten BNA B.V. St. Annastraat 198 G 6525 GX Nijmegen T 0624633678 mherweijer@arch-id.nl www.arch-id.nl

Boeijenjong Architecten Waalbandijk 16 Unit 50 6541 AJ Nijmegen T 0631917693 ward@boeijenjong.nl www.boeijenjong.nl Croonenarchitecten b.v. Heyendaalseweg 121 6525 AJ Nijmegen T 0243540222 postbus@ croonenarchitecten.nl www.croonenarchitecten.nl De E-novatiewinkel Landbouwstraat 63 6532 VP Nijmegen T 0622755455 info@e-novatiewinkel.nl www.e-novatiewinkel.nl Gradussen Bouwkunst & Interieurarchitectuur Kerkenbos 10 -59C 6546 BB Nijmegen T 0243886583 info@bureau-gradussen.nl www.bureau-gradussen.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Jonkerbosplein 52 6534 AB Nijmegen T 0243284284 info@rhdhv.com www.royalhaskoning architecten.com van Hontem architecten Kerkstraat 3 6543 KE Nijmegen T 0243781125 bureau@ vanhontem-architecten.nl www. vanhontem-architecten.nl Kroeze Design St. Jacobslaan 422 6533 VW Nijmegen T 0243566817 info@kroezedesign.nl www.kroezedesign.nl Bob Romijnders Architectuur + interieur Waldeck Pyrmontsingel 77 6524 BA Nijmegen T 0246792116 Info@bobromijnders.nl www.bobromijnders.nl

Smits & Orval b.v. Architecten- en ingenieursburo St. Annastraat 16 6524 GB Nijmegen T 0243234964 JosOrval@gmail.com www.smits-orval.nl Frank Willems Architecten bna Nijmegen Javastraat 68 6524 MG Nijmegen T 0243608971 info@ frankwillemsarchitecten.nl www. frankwillemsarchitecten.nl ZIEN Architectuur Nieuwe Mollenhutseweg 6 6533 HH Nijmegen T 0642027234 info@zienarchitectuur.nl www.zienarchitectuur.nl NUNSPEET JOHANHOFMAN Architect Oude Zeeweg 11 8071 TM Nunspeet T 0621963847 mail@johanhofman.nl www.johanhofman.nl Slaa + van Asselt architecten BNA Industrieweg 75 8071 CS Nunspeet T 0341251963 info@slaavanasselt.nl www.slaavanasselt.nl OCHTEN Westeneng Architectuur Waalkant 19 4051 EJ Ochten T 0344701036 info@ westenengarchitectuur.nl www. westenengarchitectuur.nl OOSTERBEEK Strategie Architecten BNA cornelis koningstraat 3 a 6862 CK Oosterbeek T 0263337555 mail@strategie-arch.nl www.strategie-arch.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

PUTTEN

TWELLO

Roordink Architecten BNA BV Postweg 13 3881 EA Putten T 0341352300 info@roordinkarchitecten.nl www.roordinkarchitecten.nl

Bessels architekten & ingenieurs b.v. Domineestraat 10 7391 GG Twello T 0571275697 bessels@bessels.com www.bessels.com

RUMPT

VELP GLD

Buro Ludo Achterweg 8 4156 AC Rumpt T 0643029545 info@buroludo.nl www.buroludo.nl

Hurenkamp Architecten Kerkallee 43 6882 AM Velp Gld T 0263613812 info@hurenkamp.nl www.hurenkamp.nl

Christian Wieggers, Architectuur, Stedenbouw en Interieur Industrieweg 13 .2 7102 DX Winterswijk T 0611347883 info@ontwerptotaal.nl www.ontwerptotaal.nl

SCHERPENZEEL GLD

VOORST GEM VOORST

ZEDDAM

Van Doeveren buro voor architektuur bna Holevoetplein 297 -A 3925 CA Scherpenzeel Gld T 0332773152 info@vandoeveren.nl www.vandoeveren.nl

Architectenbureau Willem de Groot Kervelstraat 35 7383 XN Voorst gem Voorst T 0651400171 willem@ wdgarchitectenbureau.nl www. wdgarchitectenbureau.nl

Piet van der Putten architect bna Benedendorpsstraat 9 7038 BA Zeddam T 0626324040 mail@pietvanderputten.nl www.pietvanderputten.nl

VORDEN

Architektengroep Gelderland b.v. Hummeloseweg 16 7021 AE Zelhem T 0314624348 info@ architektengroepgelderland.nl www. architektengroepgelderland.nl

STEENDEREN Boerman Kreek Architecten BV Dorpsstraat 10 7221 BP Steenderen T 0575452400 info@boermankreek.nl www.boermankreek.nl

TS Architecten De Voornekamp 24 7251 VL Vorden T 0653219498 info@tsarchitecten.nl www.tsarchitecten.nl

STROE Roozenbeek Architect BNA BV Blauwgras 9 3776 NC Stroe T 0342443969 info@roozenbeek.nl www.roozenbeek.nl

Friso Woudstra Architecten BNA Ruurloseweg 83 7251 LC Vorden T 0575519455 fwoudstra@frisowoudstra.nl www.frisowoudstra.nl WAGENINGEN

TIEL Loosbroek Architecten BV Het Jaagpad 4 4006 GK Tiel T 0344621640 info@loosbroekarchitecten.nl www.loosbroekarchitecten.nl

BB/Architects Generaal Foulkesweg 37 unit 1023 6703 BL Wageningen T 0317752184 info@bb-architects.nl bb-architects.nl/

architectenbureau WAGTERKRIJGER St. Agnietenstraat 5 4001 NB Tiel T 0344571850 pieter@wagterkrijger.nl www.wagterkrijger.nl

Ontwerpburo Roza Herenstraat 32 6701 DL Wageningen T 0317465880 info@ontwerpburo-roza.nl www.ontwerpburo-roza.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

SW Architecten Adviseurs b.v. Dreijenlaan 2 6703 HA Wageningen T 0317410012 architecten@swaa.nl www.swaa.nl WINTERSWIJK

ZELHEM

ZOELMOND Re-Creatio Dorpsstraat 1 4111 KR Zoelmond T 0345505630 info@re-creatio.nl www.re-creatio.nl

281

BNA-ARCHITECTEN GRONINGEN

BORGER

Bonnema architecten Hoge der A 11 9712 AC Groningen T 0511473635 info@bonnema.com www.bonnema.com

Melein Architectuur Papiermolenlaan 3 -20 9721 GR Groningen T 0505277100 info@melein.nl www.melein.nl

Zofa Pelsterstraat 31 9711 KH Groningen T 0503166700 info@zofa.nl www.zofa.nl

HJK architecten Laan Corpus den Hoorn 100 9728 JR Groningen T 0503183444 hjk@hjk-architecten.nl www.hjk-architecten.nl

Onix NL Hereplein 6 9711 GA Groningen T 0505290252 info@onix.nl www.onix.nl

De Zwarte Hond Hoge der A 11 9712 AC Groningen T 0503134005 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl

Siert Helder Architect Coendersweg 30 9722 GH Groningen T 0648106608 siert@helderenhelder.nl www.helderenhelder.nl

OVT Architecten Oude Kijk in ‘t Jatstr. 6 9712 EG Groningen T 0503130847 info@ovtarchitecten.nl www.ovtarchitecten.nl

LOPPERSUM

Holstein Restauratie Architectuur Bankastraat 42 J 9715 CD Groningen T 0505770059 info@holstein-restauratie.nl www.holstein-restauratie.nl

+PEIL bureau voor architectuur en stedenbouw Helperpark 288 -D 9723 ZA Groningen T +31503131600 david@pluspeil.nl www.pluspeil.nl

KAW Holding B.V. Kattenhage 1 9712 JE Groningen T 0885290000 info@kaw.nl www.kaw.nl

Sax Architecten Hereplein 6 9711 GA Groningen T 0503182102 mail@saxarchitecten.nl www.saxarchitecten.nl

AAS Groningen B.V. Boterdiep 63 9712 LK Groningen T 0503123737 info@aasgroningen.nl www.aasgroningen.nl

KAW architecten en adviseurs 1 B.V. Kattenhage 1 9712 JE Groningen T 0885290000 info@kaw.nl www.kaw.nl

Specht Architecten Westerkade 2 9718 AN Groningen T 0507115235 info@spechtarchitecten.nl www.spechtarchitecten.nl

AHA-architecten Rensumaheerd 37 -B 9736 AB Groningen T 0505279379 a.hogenelst@home.nl www.aha-architekt.nl

KLEIN architecten Atoomweg 2 G 9743 AK Groningen T 0503182400 info@kleinarch.nl www.kleinarch.nl

archiview Pottebakkersrijge 3 9718 AE Groningen T 0503112922 info@archiview.nl www.archiview.nl

KPB architecten B.V. Saaksumborg 9 9722 WL Groningen T 0505256228 kp.deboer@kpbarchitecten.nl www.kpbarchitecten.nl

Dick Barkhuis Architect Boumaboulevard 91-93 9723 ZS Groningen T 0628846760 dickbarkhuis@nlarchitect.nl www.nlarchitect.nl

Bureau voor Architektuur en Ruimtelijke Ordening Martini b.v. Damsterdiep 237 9713 ED Groningen T 0503182330 info@martini-architekten.nl www.martini-architekten.nl

KR8architecten en adviseurs IJzertijdstraat 13 9531 RA Borger T 0599235643 info@kr8architecten.nl www.kr8architecten.nl BURUM BOX architecten Kloosterweg 1 9851 TC Burum T 0594249266 info@boxarchitecten.nl www.boxarchitecten.nl DELFZIJL BureauNoordeloos Brander 21 9934 NR Delfzijl T 0503124445 mail@bureaunoordeloos.nl www.bureaunoordeloos.nl Jongsma | Dijkhuis Architectenbureau BNA B.V. Brander 21 9934 NR Delfzijl T 0596613645 info@jongsma-dijkhuis.nl www.jongsma-dijkhuis.nl GRONINGEN

architectenbureau Beek Veenhof 5 9728 NV Groningen T 0630345750 info@architectenbureaubeek.nl www.architectenbureaubeek.nl

282

Team 4 Architecten b.v. Lubeckweg 2 9723 HE Groningen T 0503144555 team4@team4.nl www.team4.nl De Unie architecten Energieweg 10 9743 AN Groningen T 0505252777 mail@deuniearchitecten.nl www.deuniearchitecten.nl VDP architecten Pottebakkersrijge 16 9718 AG Groningen T 0503136800 welkom@vdparchitecten.nl www.vdparchitecten.nl Vector-i architecten Grote Markt 23 9712 HR Groningen T 0657784958 administratie@vector-i.nl www.vector-i

René Wubs architectuur Stationslaan 8 9919 AB Loppersum T 0638543469 info@renewubs.nl www.renewubs.nl ONNEN MINT architecten Bakkerweg 3 9755 PM Onnen T 0502110180 dianne@mintarchitecten.nl www.mintarchitecten.nl PATERSWOLDE Van Ringen Architecten Hoofdweg 262 9765 CM Paterswolde T 0503189822 info@vanringenarchitecten.nl www.vanringenarchitecten.nl SCHARMER architect: KARLA UBELS bna Hoofdweg 10 9616 TD Scharmer T 0504041545 ku@karla-ubels.nl www.karla-ubels.nl WINSCHOTEN TTAB Kloosterlaan 78 9675 JN Winschoten T 0619173480 info@ttab.nl www.ttab.nl ZUIDHORN renso woltjes architect Hoendiep W.Z. 68 9801 TB Zuidhorn T 0594507278 info@woltjes.nl www.woltjes.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GRONINGEN

BNA-ARCHITECTEN LIMBURG

BEEK LB

GEULLE

KERKRADE

SeC architecten Kasteel Genbroekstraat 18 6191 KT Beek Lb T 0464362010 info@sec-architecten.com www.sec-architecten.com

Lab32 architecten bv Mevrouw van de Meijstraat 14 6243 AP Geulle T 0433655536 info@lab32architecten.nl www.lab32architecten.nl

DMV Architecten Euregiopark 4 6467 JE Kerkrade T 0455660305 info@dmvarchitecten.nl www.dmvarchitecten.nl

studioPAS architecten Wolfeynde 10 b 6191 EB Beek Lb T 0464362480 info@studiopas.nl www.studiopas.nl

HEERLEN

LEUNEN

AAI (AGS Architects International) Oliemolenstraat 60 6416 CB Heerlen T 0457630707 info@agsarchitects.net www.agsarchitects.net

mc-architecten b.v. Albionstraat 3 5809 AB Leunen T 0478581524 mc-architecten@planet.nl www.mc-architecten.nl

BERGEN LB Architectenburo Olieslagers b.v. Van Baerlestraat 1 5854 BC Bergen Lb T 0485341645 info@architectenbureau olieslagers.nl www.architectenbureau olieslagers.nl BORN SATIJNplus Architecten bv Kasteelhof 1 6121 XK Born T 0464205555 info@satijnplus.nl www.satijnplus.nl BOXMEER Novaedes Architecten Akkerdistel 2 D 5831 PJ Boxmeer T 0485512244 architecten@novaedes.nl www.novaedes.nl ECHT Coonen Architecten BNA bv Houtstraat 34 H 6102 BJ Echt T 0475484542 echt@coonenarchitecten.nl www.coonenarchitecten.nl GELEEN Architectenburo Tummers Prins de Lignestraat 17 6161 CX Geleen T 0618776182 info@ architectenburo-tummers.nl www. architectenburo-tummers.nl

Architectenzaak Wilhelminaplein 25 6411 KW Heerlen T 0457009714 info@architectenzaak.eu www.architectenzaak.eu Architectenburo Ir Louis Erens Zandweg 128 6418 PB Heerlen T 0455443275 info@ab-le.nl www.ab-le.nl TEAM architec/kten Jan Campertstraat 7 c 6416 SG Heerlen T 0636071418 info@teamarchiteckten.eu www.teamarchitekten.eu Vandenbergh Windemuller architectuur & bouw Molenberglaan 128 6416 ER Heerlen T 0455424863 esther@vwarchitectuur.nl www.vwarchitectuur.nl HELDEN Frans Engels Architectenburo BNA Van Hövellstraat 39 5988 AG Helden T 0773060507 fransengels@home.nl www.fransengels.nl HERTEN v.o.f. Architektenburo Smeets BNA Mussenberg 1 d 6049 GZ Herten T 0475462537 info@architektsmeets.nl www.architektsmeets.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

MAARHEEZE Architectenburo ZIJN Puttendijk 28 6026 VZ Maarheeze T 0495595720 info@architectenburozijn.nl www.architectenburozijn.nl

Bureau Boosten Rats BNA architectuur en stedenbouw St. Maartenslaan 14 A01 6221 AX Maastricht T 0433254061 info@boostenrats.nl www.boostenrats.nl Concept* Cloudt Witmakersstraat 10 6211 JB Maastricht T 0611413005 info@conceptcloudt.eu www.conceptcloudt.eu CroonenBuro5 Louis Loyensstraat 5 6221 AK Maastricht T 0433253223 info@croonenburo5.com www.croonenburo5.com

MAASBRACHT

Frencken Scholl Architecten Heugemerweg 11 6221 GD Maastricht T 0433502940 info@frenckenscholl.nl www.frenckenscholl.nl

RIEA Heidepark 32 6051 GN Maasbracht T 0645398927 r.mulders@riea.nl www.riea.nl

HVN Architecten bv Aesculaapstraat 6 6216 CM Maastricht T 0433588200 info@hvna.nl www.hvna.nl

MAASTRICHT

MH1 Architecten Avenue Ceramique 222 6221 KX Maastricht T 0437115030 info@mh1architecten.nl www.mh1architecten.nl

AMA Group Associated Architects BV Fort Willemweg 13 6219 PA Maastricht T 0433500234 info@ama-group.info www.ama-group.info ARCADIS Nederland B.V. Stationsplein 18 d 6221 BT Maastricht mariette.vanderkaa@ arcadis.com Artesk van Royen Architecten Bourgogneplein 21 6221 CZ Maastricht T 0434574590 info@artesk.nl www.artesk.nl BoomBoomBoomArchitects Wolfstraat 37 C 6211 GM Maastricht T 0643513680 boomboomboomarchitects@ hotmail.com

Architectes Mosaïque Waterpoort 8 6221 GB Maastricht T 0433261356 info@architectesmosaique.nl www.architectesmosaique.nl N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht T 0434081827 info@n-architecten.nl www.n-architecten.nl Gaby Paulissen Architect Bergweg 42 6212 CX Maastricht T 0628086103 mail@gabypaulissen.nl www.gabypaulissen.nl RuimteMakers Architecten Sint Lambertuslaan 30 A 6212 AT Maastricht T 0433250206 info@ruimtemakers.nu www.ruimtemakers.nu

283

Verheij Architecten Sint Jacobstraat 19 -A 6211 LA Maastricht T 0433255111 verheijarch@hetnet.nl verheij-architecten.business. site/?hl=nl MOLENHOEK LB Bulkens Architecten BNA Hoeveveld 2 6584 GG Molenhoek Lb T 0243573359 info@bulkensarchitecten.nl www.bulkensarchitecten.nl OSPEL

ROGGEL

STRAMPROY

WEERT

Future Factory Architects Reppelstraat 9 6088 EV Roggel T 0611435632 post@ jeroenjanssenarchitectuur.nl www. jeroenjanssenarchitectuur.nl

Kwaspen Architectuur Mulderstraat 14 6039 DE Stramproy T 0650235867 Geert-Jan@ Kwaspen-architectuur.nl www.kwaspen-architectuur.nl

AndrÃ© van de Goor BV Architect AvB-BNA Emmasingel 8 -H 6001 BC Weert T 0495521685 info@andrevandegoorbv.nl www. vandegoor-architecten.nl

TEGELEN SITTARD FWP Architectuur BV Rijksweg Zuid 43 a 6131 AL Sittard T 0464111484 info@fwparchitectuur.nl www.fwparchitectuur.nl

Architektenburo C.M.T. Frerker b.v. Venloseweg 13 6035 RX Ospel T 0495466055 info@frerker.nl www.frerker.nl

HKL architecten Rijksweg-Noord 186 A 6136 AD Sittard T 0464510505 info@hkl.cc www.hklarchitecten.nl

Architectenbureau Van Gog b.v. Korenbloemstraat 16 6035 AZ Ospel T 0495632501 mvangog@planet.nl

Joost Pennings Architect Gruizenstraat 9 6131 EH Sittard T 0462040444 mail@joostpennings.nl www.joostpennings.nl

Harold Laenen Architectuur Onze Lieve Vrouwe straat 40 6035 AR Ospel T 0618130149 info@haroldlaenen.nl www.haroldlaenen.nl

Povse & Timmermans architecten . ingenieurs bv Rijksweg Zuid 10 6131 AN Sittard T 0464230366 mail@pt-architecten.nl www.pt-architecten.nl

ROERMOND

Povse & Timmermans architecten . ingenieurs bv Rijksweg Zuid 10 6131 AN Sittard T 0464230366 mail@pt-architecten.nl www.pt-architecten.nl

AUGUSTUS ARCHITECTEN Louis Eijssenweg 8 6049 CD Roermond T 0475858729 mail@augustusarchitecten.nl www.augustusarchitecten.nl Architectenbureau Coppen Willem II Singel 19 6041 HP Roermond T 0475330947 info@coppenbv.nl www.coppenbv.nl Engelman Architecten ECI 1 a 6041 MA Roermond T 0475468100 mail@engelmanarchitecten.nl www.engelmanarchitecten.nl

284

Architectenbureau Verbruggen Provencestraat 4 6137 JP Sittard T 0464588259 info@ verbruggenarchitecten.nl www. verbruggenarchitecten.nl

Studio voor Architektuur en Stedenbouw F.P. Lahaye Architekt AvB BNA Roermondseweg 7 6004 AN Weert T 0495453998 info@architektlahaye.nl www.architektlahaye.nl

Verheijen-Smeets AvB Architecten BNA Venloseweg 4 5931 GT Tegelen T 0773269269 info@vsarch.nl www.verheijen-smeets.nl VALKENBURG LB DI-vers architecten Dorpstraat 1 C 6301 BA Valkenburg Lb T 0436013627 info@di-versarchitecten.nl www.di-versarchitecten.nl

Metz architecten Noordkade 48 a 6003 NG Weert T 0495536537 c.metz@metzarchitecten.nl www.metzarchitecten.nl

VENLO 2.0 Architecten Kazernestraat 17 5928 NL Venlo T 0773829141 info@2.0architecten.nl www.2.0architecten.nl Architektenburo ir. Geert Billekens Rozenkransstraat 15 5911 CS Venlo T 0778513134 info@billekens-architect.nl www.billekens-architect.nl Loxodrome bv Straelseweg 1 5911 CL Venlo T 0773743148 architects@loxodrome.nl www.loxodrome.nl QUANT Architectuur bv BNA Stalbergweg 316 5913 BW Venlo T 0773513125 info@quantarchitectuur.nl www.quantarchitectuur.nl

SOERENDONK

VENRAY

BenW architecten Dorpsstraat 2 6027 PG Soerendonk T 0495491492 info@BenW-architecten.nl www.BenW-architecten.nl

Driessen Architectuur Keizersveld 50 a 5803 AN Venray T 0478769059 info@driessenarchitectuur.nl www.driessenarchitectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

BNA-ARCHITECTEN NOORD-BRABANT

ACHTMAAL Architectenburo Schoenmakers Minnelingsebrugstraat 4 -A 4885 KP Achtmaal T 0765990340 info@ schoenmakers-ontwerp.nl www. schoenmakersarchitectuur.nl ALMKERK Ir Frank Ruiter architect BNA BV Vlinderslag 46 4286 GK Almkerk T 0183405003 info@frank-ruiter.nl www.frank-ruiter.nl ALPHEN NB Bas Backx - architect bna Stationstraat 10 5131 BN Alphen NB T 0135082300 mail@basbackx.nl www.basbackx.nl BEEK EN DONK Architectenburo Harry van der Heijden Raadhuisplein 2 5741 AX Beek en Donk T 0492463145 info@harryvdheijden.nl www.harryvdheijden.nl BEERS NB Renate Hermans Architectuur Elstweg 12 5437 PE Beers NB T 0485322601 info@renatehermans.nl www.renatehermans.nl BERGEN OP ZOOM Van den Bergh Architecten Dahliastraat 94 -C 4613 DP Bergen op Zoom T 0164265750 info@ vandenbergharchitecten.nl www. vandenbergharchitecten.nl Architectenbureau Aerlant Cloïn BNA Stationsplein 13 4611 BX Bergen op Zoom T 0164259323 info@cloin-arch.nl www.cloin-arch.nl

RO&AD Architecten v/d Rijtstraat 40 4611 PR Bergen op Zoom T 0164266329 informatie@ro-ad.org www.ro-ad.org

BLOM Architecten Dirk Hartogstraat 419 4812 GE Breda T 0646076460 info@blomarchitecten.nl www.blomarchitecten.nl

Oomen Architecten Ulvenhoutselaan 79 4834 MD Breda T 0765602255 info@oomenarchitecten.nl www.oomenarchitecten.nl

BERGEYK

DdP-Architectuur Leistraat 57 4818 NA Breda T 0612373792 info@ddp-architectuur.nl www.ddp-architectuur.nl

Architectenbureau Van Overbeek & Partners B.V. Nieuwe Prinsenkade 4 a 4811 VC Breda T 0765202555 info@vanoverbeekarch.nl www.vanoverbeekarch.nl

buro ir. herman sengers Elskensakker 2 5571 SK Bergeyk T 0497573204 info@burosengers.nl www.burosengers.nl BERKEL-ENSCHOT Architektenburo Cor Mastenbroek b.v. BNA/BNI Molenakker 38 5056 LB Berkel-Enschot T 0135332721 info@cor-mastenbroek.nl www.cor-mastenbroek.nl Architectenburo Frans van Roy Bosscheweg 40 5056 KC Berkel-Enschot T 0651099517 arch.burofvr@planet.nl www. architectenburofransvanroy.nl BERLICUM NB HILBERINKBOSCH architecten Wamberg 5 5258 SM Berlicum NB T 0736900136 bosch@hb-a.nl www.hb-a.nl BOEKEL Bureau voor architectuur Aujourd’hui Boekel Wielewaallaan 1 5427 SK Boekel T 0492322049 info@vdbroek-partners.nl www.vdbroek-partners.nl BREDA atelier2 architecten Reduitlaan 33 unit 3.13 4814 DC Breda T 0648966342 info@atelier2architecten.nl www.atelier2architecten.nl Benerink Architecten Sint Ignatiusstraat 255 4817 KK Breda T 0610810555 info@benerinkarchitecten.nl www.benerinkarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

Bureau Dhondt Kronenburgwerf 36 4812 XR Breda T 0765229520 info@dhondt.nl www.dhondt.nl Ger Dinnissen Architekt AvB-BNA Heuvelbrink 67 4812 GP Breda T 0765411176 info@ gerdinnissenarchitecten.nl www. gerdinnissenarchitecten.nl Arend Groenewegen Architect Parade 14 4811 DZ Breda T 0647116685 arend@arendgroenewegen.nl www.arendgroenewegen.nl Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten Reduitlaan 39 4814 DC Breda T 0765221811 info@gbv-a.nl www. grosfeldbekkersvandervelde.nl havermans : hielkema architecten Cingelstraat 30 4811 MC Breda T 0765208037 info@havermanshielkema.nl www.havermanshielkema.nl Mark Architecten Middellaan 360 4811 VM Breda T 0622553158 mark@markarchitecten.com www.markarchitecten.com Michielsen Architecten Wethouder Romboutsstr. 49 4818 HG Breda T 0642432535 info@michielsenarchitecten.nl www.michielsenarchitecten.nl

Maarten Raaijmakers architect BNA Parkstraat 1 -A 4818 SJ Breda T 0618114022 info@raaijmakers-architect.nl www.raaijmakers-architect.nl RDH Architecten Stedenbouwkundigen Reduitlaan 31 4814 DC Breda T 0765317444 rdh@rdh.nl www.rdh.eu Christel Smeets architect bna Zandbergpad 4 4818 NL Breda T 0765961016 info@architect-bna.nl www.architect-bna.nl CROMVOIRT Van Pelt architecten B.V. Sint Lambertusstraat 49 5266 AD Cromvoirt T 0411643800 info@vpaa.nl www.vpaa.nl CUIJK van der Cruijsen Architect Keerkade 9 5432 KA Cuijk T 0657312660 info@vandercruijsen.nl www.vandercruijsen.nl DE MOER FD architecten Pastoor Kampstraat 11 a 5176 NP De Moer T 0135159331 info@fdarchitecten.nl www.fdarchitecten.nl

285

DEN BOSCH

DEURNE

Bröring Architectuur van Tuldenstraat 13 5211 TG Den Bosch T 0735494107 info@broring.nl www.broring.nl

Van den Acker Architecten Spoorlaan 3 5751 JM Deurne T 0493312175 info@vda-architecten.nl www.vda-architecten.nl

Buro Kade Tramkade 26 5211 VB Den Bosch T 0736587070 post@burokade.nl www.burokade.nl

DONGEN

Dementia Village Architects and Advisors Tramkade 26 5211 VB Den Bosch T 0736587070 live@ dementiavillagearchitects.com www.dementiavillage.com Kuin & Kuin Architecten St Jorisstraat 133 5211 HA Den Bosch T 0736123143 info@kuinkuin.nl www.kuinkuin.nl ir. Pieter Maurer architect, ArchitectenGilde Maastrichtseweg 18 F 5215 AB Den Bosch T 0737114552 info@architectengilde.nl www.architectengilde.nl Architectenbureau De Twee Snoeken BV Postelstraat 49 5211 DX Den Bosch T 0736140407 info@tweesnoeken.nl www.tweesnoeken.nl architectenbureau visser en bouwman bv Orthen 51 5231 XP Den Bosch T 0736412133 info@visserenbouwman.nl www.visserenbouwman.nl Wijnen Architectuur bv Sint Jacobstraat 35 5211 LP Den Bosch T 0736100768 miel.wijnen@ wijnenarchitectuur.nl www.wijnenarchitectuur.nl

286

CIER ARCHITECTEN Bolkensteeg 25 5103 AA Dongen T 0162372220 contact@cierarchitecten.nl www.cierarchitecten.nl dBO architecten Hortastraat 1 5103 NS Dongen T 0162515650 info@dboarchitecten.nl www.dboarchitecten.nl Architectenbureau Kees Jacobs bna Postbus 16 5100 AA Dongen T 0162316766 info@akjbna.nl www.akjbna.nl DUSSEN Architectenbureau Wiel Caanen BNA Muilkerk 28 4271 BL Dussen T 0416392168 info@wielcaanen.nl www.wielcaanen.nl EERSEL Bureau Does Bartelds Postakkers 3 5521 AR Eersel T 0497515557 info@bureaudoesbartelds.nl www.bureaudoesbartelds.nl EINDHOVEN ARCHES architecten BNA Geldropseweg 92 5611 SL Eindhoven T 0402377957 info@arches.nl www.arches.nl ARCHIDESK (architectuur en omgeving) Taborstraat 1 5625 RW Eindhoven T 0402427597 archidesk@archidesk.nl www.archidesk.nl

ArchiPlex Voorterweg 207 5611 TR Eindhoven T 0402126500 contact@archiplex.nl archiplex.nl

KdV architectuur Floralaan West 189 5644 BK Eindhoven T 0402430885 wouter@kdvarchitectuur.nl www.kdvarchitectuur.nl

Ir Jan van den Burg Architekt Kortonjolaan 94 5644 KB Eindhoven T 0402129113 info@janvandenburg.nl www.janvandenburg.nl

Lichtstad Architecten Lichttoren 32 -IGLUU 5611 BJ Eindhoven T 0627095405 info@lichtstadarchitecten.nl www.lichtstadarchitecten.nl

COMPEN ARCHITECTEN B.V. Aalsterweg 65 5615 CB Eindhoven T 0402117341 info@compen.nl www.compen.nl diederendirrix Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 0031402606740 info@diederendirrix.nl www.diederendirrix.nl Eugelink Architectuur Schootsestraat 14 5616 RD Eindhoven T 0651824937 margriet@eaoa.nl www.eaoa.nl FAAM architects Torenallee 32 -14 5617 BD Eindhoven T 0402963396 info@faamarchitects.nl www.faamarchitects.nl van den Hurk Architecten Maximahof 31 5611 AX Eindhoven T 0610715597 info@ vandenhurkarchitecten.nl www. vandenhurkarchitecten.nl Inbo Scherpakkerweg 15 5616 HP Eindhoven T 0402434045 eindhoven@inbo.com www.inbo.com KAW architecten en adviseurs 3 B.V. Rechtestraat 59 c 5611 GN Eindhoven T 0885290000 info@kaw.nl www.kaw.nl

nouwensrooversarchitectuur Torenallee 45 SWA 3.008 5617 BA Eindhoven T 0648405197 kobbe@nouwensroovers.nl www.nouwensroovers.nl Architectenbureau Perrée b.v. Landsteinerlaan 9 A 5644 DA Eindhoven T 0402112385 info@perree.nl www.perree.nl RAW architectuurstudio Kruisstraat 40 5612 CJ Eindhoven T 0613928322 robert@ rawarchitectuurstudio.nl www. rawarchitectuurstudio.nl Royal HaskoningDHV Larixplein 1 5616 VB Eindhoven T +31883484250 corinne.engelen@dhv.com www.dhv.nl/bouw stripesarchitects Klokgebouw 266 5617 AC Eindhoven T 0407114630 info@stripesarchitects.nl www.stripesarchitects.nl architecten studio-pls Klokgebouw 255 5617 AC Eindhoven T 0647908930 team@studio-pls.nl www.studio-pls.nl WillemsenU Groenstraat 6 5642 CB Eindhoven T 0402466992 info@willemsenu.nl www.willemsenu.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

WY. architecten Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 0402341230 info@wy.nl www.wy.nl

Bureau van Berkum BV Hoogeindseweg 50 5051 EC Goirle T 0626324512 info@bureauvanberkum.nl www.bureauvanberkum.nl

ESCH

HAAREN

BiermanHenket Hal 13 a 5296 PZ Esch T 0411601618 info@biermanhenket.nl www.biermanhenket.nl

Otten van Eck architecten en vormgevers Kievitspad 23 5076 SN Haaren T 0411623531 info@ottenvaneck.nl www.ottenvaneck.nl

ETTEN-LEUR Ernst-architect Baroniestraat 18 4876 VS Etten-Leur T 0621534716 ernst@ernst-architect.nl www.ernst-architect.nl GELDROP BEE DIFFERENT Spaarpot 38 d 5667 KX Geldrop T 0648369319 info@bee-different.nl bee-different.nl GEMERT Wessel van Geffen architecten Scheiweg 26 5421 XL Gemert T 0492330647 info@wvgarch.nl www. WesselvanGeffenArchitecten.nl GILZE Van Beijsterveldt & Gommers architecten Nieuwstraat 87 5126 CC Gilze T 0161233020 kees@ beijsterveldt-gommers.nl www. beijsterveldt-gommers.nl GOIRLE Bedaux de Brouwer Architecten b.v. Dr. Keyzerlaan 2 5051 PB Goirle T 0135368555 post@bedauxdebrouwer.nl www.bedauxdebrouwer.nl

HEESCH

HILVARENBEEK

OIRSCHOT

Architektenbureau Harrie Verhoeven Voortsepad 10 B 5081 ZK Hilvarenbeek T 0135052673 harrie@verhoevenarchitect.nl www.verhoevenarchitect.nl

Adriaan Risseeuw Architectuur Krukkerd 1 5688 LH Oirschot T 0621217360 adriaan@ar-ad.nl www.ar-ad.nl

KERKDRIEL

OOSTERHOUT NB

Sloven Architectuur Postbus 46 5330 AA Kerkdriel T 0418639198 info@sloven.nl www.sloven.nl

Ir. Carl Bossier Architectuur en Ruimtelijke Ontwikkeling Bredaseweg 108 /A 4902 NS Oosterhout NB T 0646756423 architect@bossier.nl www.bossier.nl

Architectenbureau Hendriks BNA Broekhoek 23 5384 VP Heesch T 0412455180 info@ architectenbureauhendriks.nl www. architectenbureauhendriks.nl

MADE

HEESWIJK-DINTHER

De Bont C.S. architecten b.v. Bergsebaan 55 4709 AK Nispen T 0653831288 info@debontcs.nl

Rose en de Bie B.V. Torenstraat 32 5473 EL Heeswijk-Dinther T 0413291218 info@roseendebie.nl www.roseendebie.nl HELMOND CKX architecten Hof Bruheze 415 5704 NR Helmond T 0651059500 info@ckx.nl www.ckx.nl LXarchitecten Cacaokade 3 5705 LA Helmond T 0492524427 info@lxarchitecten.nl www.lxarchitecten.nl Manders Architecten BNA Kanaaldijk N.W. 77 5707 LC Helmond T 0492345041 info@manders-architecten.nl www.manders-architecten.nl Mare Architectuur & Advies Gasthuisstraat 67 5708 HJ Helmond T 0653996765 info@mare-archenadv.nl www.mare-archenadv.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

Anomalie Architecten De Gijster 58 4921 NK Made T 0162687571 info@anomalie.nl www.anomalie.nl

Hooper Architects Hoevestein 36 E 4903 SC Oosterhout NB T 0162486800 info@hooper.nl www.hooper.nl OSS

NISPEN

vdbijgaart architect Hollands Diepstraat 4 4709 PH Nispen T 0628270541 post@vdbijgaartarchitect.nl www.vdbijgaartarchitect.nl NUENEN van Santvoort architecten bv Berg 2 - 4 5671 CC Nuenen T 0402833708 info@ vansantvoortarchitecten.nl www. vansantvoortarchitecten.nl

AriÃ«ns-cs architecten & ingenieurs Boterstraat 1 -A 5341 GH Oss T 0412692031 architecten@ariens-cs.nl www.ariens-cs.nl E&V architectuur en bouwtechniek B.V. Verdistraat 87 5343 VD Oss T 0412650292 info@elemans-vedder.nl www.elemans-vedder.nl Elemans Van den Hork Architecten Frankenweg 1 5349 AP Oss T 0412646948 info@eharchitecten.nl www.eharchitecten.nl RAAMSDONKSVEER

OEFFELT Rose en de Bie B.V. Lietingsestraat 15 5441 AR Oeffelt T 0413291218 info@roseendebie.nl www.roseendebie.nl

Marquart Architecten B.V. Pieter Breughelstraat 12 4941 ZB Raamsdonksveer T 0162518098 info@marquart.nl www.marquart.nl

287

RIJSBERGEN Blom International BV Hogestraat 26 4891 CB Rijsbergen T 0765963458 g.blom@ blom-international.com www.blom-international.com Bureau Malou Sint Bavostraat 11 4891 CG Rijsbergen T 0641992629 malou@bureaumalou.nl www.bureaumalou.nl ROOSENDAAL Architektenburo Luud van Ginneken BV Krampenloop 57 4706 PT Roosendaal T 0165537877 info@vanginnekenbv.nl www.vanginnekenbv.nl Schaap en Sturm Architecten BV Brugstraat 84 4701 LL Roosendaal T 0165536352 info@schaapsturm.nl www.schaapsturm.nl SYNarchi Dominestraat 17 4701 JC Roosendaal T 0165399101 info@synarchi.nl www.synarchi.nl

Van der Schoot Architecten bv Nieuwe Eerdsebaan 8 5482 VS Schijndel T 0735493841 info@ vanderschootarchitecten.nl www. vanderschootarchitecten.nl SINT OEDENRODE ASG Borchmolendijk 8 5492 AK Sint Oedenrode T 0413476655 svangriensven@ asg-architectuur.nl www.asg-architectuur.nl SLEEUWIJK Architraaf b.v. Architectenen Ingenieursburo De Hoogjens 20 4254 XW Sleeuwijk T 0416693496 dco@architraaf.nl www.architraaf.nl SPRUNDEL Architektenbureau J.C. Kas Noorderstraat 21 4714 RA Sprundel T 0165383240 contact@kasarchitecten.nl www.kasarchitecten.nl TERHEIJDEN

zone zuid architecten Markt 54 B 4701 PH Roosendaal T 0165567490 info@zonezuid.nl www.zonezuid.nl

BB Architecten Bredaseweg 69 4844 CK Terheijden T 0765934451 info@bb-architecten.nl www.bb-architecten.nl

ROSMALEN

TILBURG

JANICKI architecten Vincent van Goghlaan 15 5246 GA Rosmalen T 0736135056 info@janicki.nl www.janicki.nl

aerde borgert architecten Goirkestraat 27 5046 GD Tilburg T 0137370223 info@aerdeborgert.nl www.aerdeborgert.nl

SCHIJNDEL Omni Architecten Bunderstraat 107 5481 KC Schijndel T 0735492409 omni@omniarchitecten.nl www.omniarchitecten.nl

288

Van Asten Doomen Architecten Goirkestraat 150 5046 GP Tilburg T 0135425656 info@vanastendoomen.com www.vanastendoomen.com

Karin Hendriks Architectuur Frankenlaan 9 5037 KE Tilburg T 0135458430 info@ karinhendriksarchitectuur.nl www. karinhendriksarchitectuur.nl

VEGHEL

JMW architecten B.V. Koningshoeven 69 5018 A- Tilburg T 0135800129 info@jmw-architecten.nl www.jmw-architecten.nl/

VELDHOVEN

luijten | smeulders | architecten wilhelminapark 11 a 5041 EA Tilburg T 0135360530 info@luijten-smeulders.nl www.luijten-smeulders.nl Van Oers Weijers Architecten Nieuwlandstraat 48 5038 SP Tilburg T 0135368055 info@vowarchitecten.nl www.vowarchitecten.nl Atelier RHeia architectuur/ ecologie Berkdijksestraat 13 5025 VC Tilburg T 0623896475 info@retelhelmrich.nl www.retelhelmrich.nl cock struycken architektenburo avb bna Ringbaan Oost 363 5014 GH Tilburg T 0135420439 info@architektstruycken.nl www.architektstruycken.nl Wessel van Geffen architecten Ringbaan-Oost 102 11 5013 CD Tilburg T 01378202060492330647 info@wvgarch.nl www. WesselvanGeffenArchitecten.nl VALKENSWAARD Margry-Arts Architecten bna bv Geenhovensedreef 28 5552 BD Valkenswaard T 0402014515 info@margry-arts.nl www.margry-arts.nl

LA | Architecten Ingenieurs Mgr. Van den Tillaartstraat 1 5461 KX Veghel T 0413366711 info@la-architecten.nl www.la-architecten.nl

EIKplan architecten BNA Gareel 5 5502 SB Veldhoven T 0402938400 info@eikplan.nl www.eikplan.nl LSL Architecten Dorpstraat 16 5504 HH Veldhoven T 0402545312 Info@lslarchitecten.nl www.lslarchitecten.nl VLIERDEN ir. Rob van Leuven, architect BNA Pastoriestraat 26 a 5756 AM Vlierden T 0651413032 robvanleuven@archifoor.coop www.robvanleuven.archi VLIJMEN LT architecten BV BNA Zijlstralaan 8 5251 SE Vlijmen T 0735112212 info@lt-architecten.nl www.lt-architecten.nl VUGHT Bob Manders Architects Heunpark 4514 5261 WE Vught T 0135213077 info@bobmanders.nl www.bobmanders.nl WAALWIJK Janssen & ten Have Het Fort 132 5146 CL Waalwijk T 0640891513 info@drooom.nl janssentenhave.nl Moons Architecten grotestraat 143 5141 JP Waalwijk T 0416560381 info@moons.nl www.moons.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

WASPIK Kerkhof architecten Van Duvenvoordestraat 28 5165 ED Waspik T 0133029060 info@kerkhofarchitecten.nl www.kerkhofarchitecten.nl ZEVENBERGEN Quadrant Architecten BNA Markt 24 4761 CE Zevenbergen T 0168328255 mail@Qarch.nl www.Qarch.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

289

BNA-ARCHITECTEN NOORD-HOLLAND

ABCOUDE Artomic Haagwinde 32 1391 XV Abcoude T 0644440127 info@artomic.nl www.artomic.nl Norman Monsanto Architectuur Winkeldijk 47 1391 HM Abcoude T 0629085344 normanm@xs4all.nl AERDENHOUT STUDIO BLANCA Karel Doormanlaan 26 2111 XD Aerdenhout T 0237435285 info@blanca.nl www.blanca.nl ALKMAAR Kerssens - De Ruiter Architecten Luttik Oudorp 81 1811 MV Alkmaar T 0725111393 info@kdra.nl www.kdra.nl Koning architect bna Wilhelminalaan 6 1815 JC Alkmaar T 0641766525 info@koningarchitect.nl www.koningarchitect.nl Leeuwenkamp Architecten b.v. BNA Kalkovensweg 2 1815 KZ Alkmaar T 0725151644 info@leeuwenkamp.nl www.leeuwenkamp.nl MH Architectuur Hargewaard 28 1824 TC Alkmaar T 0614556917 info@mh-a.nl www.mh-a.nl AMSTELVEEN BLACKBOX architecten Bergenvaarderstraat 23 1181 SJ Amstelveen T 0208223125 info@bb-a.nl www.bb-a.nl

290

Hugo Caron Architecten BNA Laan van Kronenburg 14 1183 AS Amstelveen T 0206821153 info@hugocaron.nl www.hugocaron.nl

Allard Architecture Prinsengracht 17 1015 DK Amsterdam T 0206205599 info@allardarchitecture.com www.allardarchitecture.com

ASArchitecture Pedro de Medinalaan 1 c 1086 XK Amsterdam T 0643132532 arzusenel@asarchitecture.nl www.asarchitecture.nl

Architectenbureau Hoogeveen b.v. Dorpsstraat 54 1182 JE Amstelveen T 0206434848 info@archhoog.nl www.architectenbureauhoogeveen.nl

a/d amstel architecten Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 0204089222 info@adamstel.nl www.adamstel.nl

ATELIER SPACE ruimtelijke vormgeving Middenweg 311 1098 AT Amsterdam T 0207727596 info@atelier-space.nl www.atelier-space.nl

RDS bv Amsteldijk Noord 77 1183 TE Amstelveen T 0206265102 meccocep@me.com AMSTERDAM +31Architects Veemarkt 191 1019 CH Amsterdam T 0624671631 info@plus31architects.com www.plus31architects.com 4D Architects Singel 428 1017 AV Amsterdam T 0207768758 e.durmisevic@4darchitects.nl www.4darchitects.nl Aletta van Aalst & Partners Architecten b.v. Zeeburgerdijk 387 1095 DW Amsterdam T 0206683268 aaenp@aaenp.nl www.aaenp.nl Abels & Partners, architecten KNSM-laan 53 1019 LB Amsterdam T 0202110010 h.abels@abelspartners.com www.abelspartners.com AKKA Architects Marnixstraat 83 1015 VD Amsterdam T 0203014018 letstalk@akkaarchitects.com www.akkaarchitects.com Alberts & Van Huut International Architects BV Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 0206220082 info@albertsenvanhuut.nl www.albertsenvanhuut.nl

ANA architecten Korte Papaverweg 7 1032 KA Amsterdam T 0204232949 m.vermeulen@ana.nl www.ana.nl Jeroen Apers . architect Korte Papaverweg 2 L 1032 KB Amsterdam T 0614790822 info@jeroenapers.nl www.jeroenapers.nl APTO Architects B.V. Cruquiusweg 94 H 1019 AJ Amsterdam T 0206692900 danielle@apto.nl www.apto.nl ARCADIS N.V. Gustav Mahlerplein 97 103 1082 MS Amsterdam T 0202011011 www.arcadis-global.com de Architekten Cie. Klaprozenweg 75 A 1033 NN Amsterdam T 0205309300 arch@cie.nl www.cie.nl Architoop Kea Boumanstraat 78 1095 MA Amsterdam T 0650641595 info@architoop.nl www.architoop.nl archivolt architecten bv Hoogoorddreef 5 1101 BA Amsterdam T 0206905070 archivolt@archivolt.eu www.archivolt.eu Arons en Gelauff Architecten bv Gedempt Hamerkanaal 92 1021 KR Amsterdam T 0204235530 arnoud@aronsengelauff.nl www.aronsengelauff.nl

B.A.G. Architecten Maria Snelplantsoen 1 1106 WN Amsterdam T 0206968001 info@bagarchitecten.nl www.bagarchitecten.nl Bald architecture Vrolikstraat 199 -d 1091 TX Amsterdam T 0204681082 info@baldarchitecture.nl www.baldarchitecture.nl BASTA urbanism Klaprozenweg 75 B 1033 NN Amsterdam T 0627132930 info@basta-urbanism.nl www.basta-urbanism.nl BDG Architecten Amsterdam Abram Dudok van Heelstraat 3 1096 BE Amsterdam T 0202379200 info@bdgarchitecten.nl www.bdgarchitecten.nl Benthem Crouwel Architects Generaal Vetterstraat 61 1059 BT Amsterdam T 0206420105 office@benthemcrouwel.nl www.benthemcrouwel.nl Van Bergen Architectura Hillegomstraat 4 1 1058 LS Amsterdam T 0658968896 michael@ vanbergenarchitectura.nl www. vanbergenarchitectura.nl BFAS De Ruijterkade 107 -5 1011 AB Amsterdam T 0031205353070 info@bf-as.nl www.bf-as.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Tjade Binnerts Architect Brederodestraat 43 1054 MR Amsterdam T 0204891371 architect.binnerts@planet.nl Blok Kats van Veen architecten (BKVV) Wilgenweg 22 B 1031 HV Amsterdam T 0204227233 info@bkvv.nl www.bkvv.nl BNB architecten bv Pedro de Medinalaan 87 b 1086 XP Amsterdam T 0204121671 borski@b-n-b.nl www.b-n-b.nl BNLA architecten B.V. Westerdoksdijk 40 D 1013 AE Amsterdam T 0206363981 info@bnla.nl www.bnla.nl Karel Bodon Building Workshop Pythagorasstraat 47 hs 1098 EW Amsterdam T 0653583833 karel@bodon.nl www.bodon.nl Borren Staalenhoef Architecten BV BNA Grasweg 77 1031 HX Amsterdam T 0582168344 bsa@borrenstaalenhoef.com www.borrenstaalenhoef.com buro3 architecten De Breekstraat 31 1024 LJ Amsterdam T 0206225778 info@buro3.nl www.buro3.nl Butzelaar CS, Architecten Albrecht DĂźrerstraat 28 1077 MA Amsterdam T 0206722477 office@butzelaar-cs.nl www.butzelaar-cs.nl Civic Architects Donauweg 10 1043 AJ Amsterdam T 0208460158 info@civicarchitects.eu www.civicarchitects.eu Coare Architectuur B.V. Mokerstraat 10 1021 KC Amsterdam T 0206702636 info@coare.nl www.coare.nl

Common Affairs KNSMlaan 75 1019 LB Amsterdam T 0207192355 info@commonaffairs.nl www.commonaffairs.nl

dL-Architecten Amazonenstraat 48 hs 1076 LL Amsterdam T 0207072495 dl.architecten@gmail.com www.dl-architecten.nl

Bureau Fraai Pieter Vlamingstraat 40 1093 AE Amsterdam T 0641315950 info@bureaufraai.com www.bureaufraai.com

Gundula Cordes - Architect BNA Pieter Aertszstraat 68 III 1073 SR Amsterdam T 0204700601 info@cordes-architect.com www.cordes-architect.com

dot. Design Studio Mercatorstraat 81 2 1056 RA Amsterdam T 0642833903 info@dotdesignstudio.nl www.dotdesignstudio.nl

FRANTZEN et al Johan van Hassellkade 280 1031 LP Amsterdam T 0203090355 tom@frantzen.nl www.frantzen.nl

Egbert Duijn architect+ Borneokade 90 1019 AW Amsterdam T 0630151941 architect@egbertduijn.nl www.egbertduijn.nl

Christina Fuchs architect Lauriergracht 116 S 1016 RR Amsterdam T 0620586309 info@christinafuchs.nl www.christinafuchs.nl

DUS Architects Asterweg 149 1031 HM Amsterdam T 0207890359 info@houseofdus.com www.houseofdus.com

GGH Architecten Pedro de Medinalaan 3 b 1086 XK Amsterdam T 0206761144 ggh@ggharchitecten.nl www.ggharchitecten.nl

Dutch Architect Anton Waldorpstraat 90 1062 AZ Amsterdam T 0207579080 ahmed@dutcharchitect.com www.dutcharchitect.com

GG-loop Brouwersgracht 186 b 1013 HC Amsterdam T 31647887900 info@gg-loop.com gg-loop.com

Egeon Architect Pieter Holmstraat 36 1086 ZC Amsterdam T 0614213149 mail@egeon.nl www.egeon.nl

Jan Willem de Groot Architect P.H. Frankfurtersingel 216 1060 TP Amsterdam T 0206189570 info@jwdegroot.nl www.jwdegroot.nl

CROSS Architecture Johan van Hasseltweg 4 A 1022 WV Amsterdam T 0631908980 blom@cross-architecture.net www.cross-architecture.net Cruz y Ortiz Amsterdam Kerkstraat 310 1017 HC Amsterdam T 0203037801 administratie@cruzyortiz.com www.cruzyortiz.com peter dautzenberg+partners interieur+architecten bni+bna Echtenstein 118 1103 AA Amsterdam T 0206269759 aan@peterdautzenberg.nl www.peterdautzenberg.nl Dedato ontwerpers en architecten Danzigerkade 2 c 1013 AP Amsterdam T 0206266233 info@dedato.com www.dedato.com Defesche Van den Putte, architectuur en stedenbouw KNSM-laan 139 Loods 6 1019 LB Amsterdam T 0207892392 info@dvdp.nl www.dvdp.nl ir Dineke Dijk Architect bloemgracht 47 1016 KD Amsterdam T 31205702015 dineke@dinekedijk.nl www.dinekedijk.nl DISEL architects IJburglaan 456 1086 ZJ Amsterdam T 0619216221 info@diselarchitects.com www.diselarchitects.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Equipe voor Architectuur en Urbanisme Pedro de Medinalaan 7 J 1086 XK Amsterdam T 0204614600 info@equipeamsterdam.nl www.equipeamsterdam.nl FELSCH architecten Czaar Peterstraat 23 D 1018 NX Amsterdam T 0204897874 info@felsch.nl www.felsch.nl ForeArchent planning > architecture Pedro de Medinalaan 7 D 1086 XK Amsterdam T 0203141197 info@forearchent.nl www.forearchent.nl THE FORM FOUNDATION. Sophialaan 21 1075 BL Amsterdam T 0206727260 info@theformfoundation.com theformfoundation.com

Architectenbureau Micha de Haas Hoogoorddreef 5 1101 BA Amsterdam T 0204275390 info@michadehaas.nl www.michadehaas.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Contactweg 47 1014 AN Amsterdam T 0611519350 info@amsterdam. royalhaskoning.com www.rhdhvarchitecture.com Hans van Heeswijk Architecten. Ertskade 111 1019 BB Amsterdam T 0206225717 info@heeswijk.nl www.heeswijk.nl

291

Buro van Helden Reaumurstraat 33 -I 1097 RE Amsterdam T 0621707315 anneke@burovanhelden.nl www.burovanhelden.nl

Knevel Architecten BV Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 0206812478 info@knevelarchitecten.nl www.knevelarchitecten.nl

Kruunenberg Architecten Joos de Moorstraat 18 2 1056 TZ Amsterdam T 0203208486 info@2xu.nl www.2xu.nl

Mirck Architecture R.J.H. Fortuynplein 6 1019 WL Amsterdam T 0624186500 office@mirck.eu www.mirck.eu

Heren 5 architecten BV BNA T.T. Vasumweg 152 1033 SH Amsterdam T 0205550155 architecten@heren5.nl www.heren5.nl

Kodde Architecten Prinsengracht 465 hs 1016 HP Amsterdam T 0204282700 info@koddearchitecten.nl www.koddearchitecten.nl

LEVS architecten Cruquiusweg 111 -D 1019 AG Amsterdam T 0206735762 post@levs.nl www.levs.nl

HOOPE+PLEVIER Architects B.V. Johan van Hasseltweg 16 A 1022 WV Amsterdam T 0202357414 info@hoopeplevier.nl www.hoopeplevier.nl

Marc Koehler Architects Grasweg 52 B 1031 HX Amsterdam T 0205755508 office@marckoehler.com www.marckoehler.com

MARCEL LOK_ARCHITECT Levantkade 67 1019 MJ Amsterdam T 0208463574 email@marcellok.nl www.marcellok.nl

MTB architecten ApeldoornAmsterdam Asterweg 13 1031 HL Amsterdam T 0206939400 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl

Architectenbureau Koldeweij B.V. Pilotenstraat 72 1059 CR Amsterdam T 0204171100 info@ architectenbureaukoldeweij.nl www. architectenbureaukoldeweij.nl

Bureau LUX architectuur en advies Panamalaan 8 -C 1019 AZ Amsterdam T 0207078215 info@bureaulux.nl www.bureaulux.nl

IAA Architecten KNSM-laan 53 1019 LB Amsterdam T 0205200080 info@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl Inarchitects BV Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 0614385229 mark@inarchitects.nl www.inarchitects.nl Inbo Koningin Wilhelminaplein 29 1062 HJ Amsterdam T 0204212422 amsterdam@inbo.com www.inbo.com ITZ-Architecten b.v. Keizersgracht 241 -2 1016 EA Amsterdam T 0206462726 info@itz-a.nl www.itz-a.nl Bastiaan Jongerius Architecten b.v. Overtoom 197 -III 1054 HT Amsterdam T 0204891121 bj@bastiaanjongerius.nl www.bastiaanjongerius.nl Joachim Karelse Von Liebigweg 17 I 1097 RJ Amsterdam T 0621504823 joachim@joachimkarelse.nl www.joachimkarelse.nl KENK Architecten BV KNSM-laan 83 1019 LB Amsterdam T 0206386345 info@kenkarchitecten.nl www.kenkarchitecten.nl

292

KONING ELLIS Generaal Vetterstraat 73 B 1059 BT Amsterdam T 0204650047 info@koningellis.nl www.koningellis.nl Barend Koolhaas Dr. Jan van Breemenstraat 1 1056 AB Amsterdam T 0624602720 info@barendkoolhaas.com barendkoolhaas.com korth tielens architecten bv Overtoom 197 1054 HT Amsterdam T 0204272825 architecten@korthtielens.nl www.korthtielens.nl KRFT KNSM-laan 113 1019 LB Amsterdam T 0208202284 info@krft.nl www.krft.nl Wouter Kroeze Architect Groenhoedenveem 14 1019 BL Amsterdam T 0203039564 architect@wouterkroeze.nl www.wouterkroeze.nl

M3H architecten bv Tweede Atjehstraat 2 A 1094 LE Amsterdam T 0206257733 m3h@m3h.nl www.m3h.nl Makelaar van Dromen Reitzstraat 52 1091 XC Amsterdam T 0628767850 MvD@robhulst.nl www.makelaarvandromen.nl Manten en Lugthart architecten BNA Overdam 33 1081 CG Amsterdam T 0204044675 info@mantenenlugthart.nl www.mantenenlugthart.nl

Bas Muilwijk Architectuur A. Constandsestraat 48 1097 HX Amsterdam T 0206938544 muilwijk@sarcodina.nl www.sarcodina.nl Mulders van den Berk Architecten Leliendaalstraat 12 1013 BP Amsterdam T 0207892696 info@muldersvandenberk.nl www.muldersvandenberk.nl MvM Architect Overhoeksplein 2 (A Lab) 1031 KS Amsterdam T 0620548306 info@mvmarchitect.com www.mvmarchitect.com MVSA Architects Pilotenstraat 35 1059 CH Amsterdam T 0205319800 info@mvsa-architects.com www.mvsa-architects.com NEXT architects Paul v. Vlissingenstraat 2 a 1096 BK Amsterdam T 0204630463 info@nextarchitects.com www.nextarchitects.com

Mens Als Maat Admiraal de Ruijterweg 82 -II 1056 GW Amsterdam T 0628541023 rogier@MensalsMaat.nl www.mensalsmaat.nl

NOAHH B.V. Baarsjesweg 224 -5 1058 AA Amsterdam T 0203090250 administratie@noahh.nl www.noahh.nl

MicroMacroDesign Ten Katestraat 28 -2 1053 CG Amsterdam T 0644886674 niloefar.b@gmail.com www.micromacrodesign.nl

NoArch Oostelijke Handelskade 12 M 1019 BM Amsterdam T 0646391005 info@noarch.nl www.noarch.nl

S.V. Milicevic Architect Eerste Helmersstraat 24 C 1054 DH Amsterdam T 0206186097 srdjan64@gmail.com

NORD of 1e C Huygensstr 26 D 1054 BR Amsterdam T 0621511722 studio@nord.archi nord.archi

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

NWA architecten Overtoom 325 A 1054 JL Amsterdam T 0641181293 buro@nwa-architecten.nl www.nwa-architecten.nl

Rijnboutt Moermanskkade 317 1013 BC Amsterdam T 0205304810 info@rijnboutt.nl www.rijnboutt.nl

OIII architecten Grasweg 53 A 1031 HX Amsterdam T 0206277140 info@o-drie.nl www.o-drie.nl

Marina Roosebeek, architekt BNA Landsmeerderdijk 67 1035 PT Amsterdam T 0206385444 office@roosebeek.nl www.roosebeek.nl

Oostindie Architecten BNA-BNI Bert Haanstrakade 208 1087 DK Amsterdam T 0204943222 info@oostindiearchitecten.nl www.oostindiearchitecten.nl OTH architecten bv Kruithuisstraat 23 1018 WJ Amsterdam T 0206274576 info@oth.nl www.oth.nl Harvey Otten Architectuur Cruquiusweg 94 b 1019 AJ Amsterdam T 0621276432 info@harveyotten.nl www.harveyotten.nl ArchitectBNA.NL Hans Oudendorp Kea Boumanstraat 48 B 1095 MA Amsterdam T 0206241644 h.oudendorp@architectbna.nl www.architectbna.nl OZ Architect Pedro de Medinalaan 7 a 1086 XK Amsterdam T 0203141111 info@ozarchitect.nl www.ozarchitect.nl Rene de Prie Solitudolaan 11 1096 DS Amsterdam T 0621573376 renedeprie@bo6.nl PS architecten bna Kerkstraat 335 B 1017 HV Amsterdam T 0655104229 info@psarchitecten.nl www.psarchitecten.nl reA Veemarkt 130 B 1019 DE Amsterdam T 0203315709 info@re-a.nl www.re-a.nl

Hans Ruijssenaars architecten Barentszplein 7 1013 NJ Amsterdam T 0205304830 info@ruijssenaars.nl www.ruijssenaars.nl Paul de Ruiter Architects Valschermkade 36 D 1059 CD Amsterdam T 0206263244 info@paulderuiter.nl www.paulderuiter.nl Ruland Architecten Koningin Wilhelminaplein 12 B-8 1062 HK Amsterdam T 0204236689 info@ruland.nl www.ruland.nl SA DESIGN architectuur Cornelis Dopperkade 6 3 1077 KL Amsterdam T 0206757788 bouwenmet@sadesign.nl www.sadesign.nl Architectenbureau Marcel van der Schalk B.V. Keizersgracht 211 -1 1016 DT Amsterdam T 0204212888 architect@mvds.nl www.mvds.nl Ir Ben Schellekens Architekt BNA Louvrelaan 52 1064 WB Amsterdam T 0206276639 ir.b.schellekens@kpnmail.nl Sander Schreuder Architecten Echtenstein 118 1103 AA Amsterdam T 0610264174 architect@sanderschreuder.nl www.sanderschreuder.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Scott Brownrigg BV Vijzelstraat 68 -72 1017 HL Amsterdam T 31611664264 i.macdonald@ scottbrownrigg.com www.scottbrownrigg.com

Studio Y architecten & adviseurs Ingelandenweg 1 1069 WE Amsterdam T 0204106060 algemeen@studio-y.nl www.studio-y.nl

Script Architecture Javastraat 146 d 1095 CK Amsterdam T 0624560570 jurriaan@scriptarchitecten.nl www.scriptarchitecten.nl

Studioninedots Gedempt Hamerkanaal 111 1021 KP Amsterdam T 0204889269 info@studioninedots.nl www.studioninedots.nl

SeARCH Hamerstraat 3 1021 JT Amsterdam T 0207889900 info@search.nl www.search.nl

Julius Taminiau Architects B.V. IJsbaanpad 66 e 1076 CW Amsterdam T 0202239708 juliustaminiau@gmail.com www.juliustaminiau.nl/

paul seuntjens architectuur bni bna Bert Haanstrakade 380 1087 EC Amsterdam T 0206148506 mail@paulseuntjens.nl www.paulseuntjens.nl Ir Frank V. Smit, Architect Verversstraat 29 1011 HZ Amsterdam T 0206270844 frank@studiosmit.nl SNELLEN architectenbureau Ufficilaan 17 1064 WJ Amsterdam T 0204480891 bureau@snellenarchitecten.nl www.snellenarchitecten.nl Space Encounters Valschermkade 29 1059 CD Amsterdam T 0202044598 info@s-e.eu www.space-encounters.eu Stefanova Architecten BV Asterweg 20 R 2 1031 HN Amsterdam T 0206366176 svetla@ StefanovaArchitecten.nl www.StefanovaArchitecten.nl Straatman Architecture & Visuals TT. Neveritaweg 15 M7 1033 WB Amsterdam T 0206361182 info@straatman.eu www.straatman.eu Studio SAAM mt. Lincolnweg 14 R 1 1033 SN Amsterdam T 0624937879 erik@dsarchitecten.nl

Tangram Architekten BV Pedro de Medinalaan 3 a 1086 XK Amsterdam T 0206761755 info@tangramarchitekten.nl www.tangramarchitekten.nl TANK Rembrandtplein 17 -2 1017 CT Amsterdam T 0207740117 studio@TANK.nl www.tank.nl Christian Tartarini Reinier Claeszenstraat 6 H 1056 WJ Amsterdam T 0614847797 christartarini@gmail.com www.thisstudio.eu Team V Architectuur Jacob Bontiusplaats 9 1018 LL Amsterdam T 0203449500 info@teamv.nl www.teamv.nl Tekton Architekten Bottelierplein 4 1019 WV Amsterdam T 0206245904 bureau@tekton-architekten.nl www.tekton-architekten.nl Temp.architecture.urbanism Baarsjesweg 224 1058 AA Amsterdam T +31628951304 tom@temparchitecture.com www.temparchitecture.com Toplab Architects Nieuwe Uilenburgerstraat 54 1011 LT Amsterdam T 2020615082 studio@toplab-architects.com www.toplab-architects.com

293

TRZIN vof Borneolaan 297 1019 HZ Amsterdam T 0204193230 office@trzin.nl www.trzin.nl Ulrich Architectuur Pedro de Medinalaan 7 E 1086 XK Amsterdam T 0612571978 volker@ulricharchitectuur.nl www.ulricharchitectuur.nl UNStudio Stadhouderskade 113 1073 AX Amsterdam T 0205702040 info@unstudio.com www.unstudio.com VASD Interieur & Architectuur Monnikskapstraat 64 1032 LM Amsterdam T 0206636784 vasd@vasd.nl www.vasd.nl VDNDP bouwingenieurs bv. Lijnbaansgracht 57 1015 GS Amsterdam T 0857500077 info@vdndp.nl www.vdndp.nl VenhoevenCS architecture+urbanism Hoogte Kadijk 143 -F15 1018 BH Amsterdam T 0206228210 info@venhoevencs.nl www.venhoevencs.nl Eveline Vinkenborg Architect Stade de Colombes 106 1098 VV Amsterdam T 0206630202 bureau@evelinevinkenborg.nl www.evelinevinkenborg.nl

W architectuur en ontwerpstudio Zeeburgerpad 51 H 1019 AB Amsterdam T 0650266035 info@w-architectuurstudio.nl www.w-architectuurstudio.nl

Zenber interieur architectuur B.V. Oostelijke Handelskade 12 -J 1019 BM Amsterdam T 0203314427 info@zenber.nl www.zenber.nl

Minke Wagenaar architect BNA Bellamystraat 80 1053 BP Amsterdam T 0625080816 architect@minke-wagenaar.nl www.minke-wagenaar.nl

ZILT Architecten Nieuwpoortkade 2 a 1055 RX Amsterdam T 0206060742 info@ziltarchitecten.nl www.ziltarchitecten.nl

Architektenburo Hans Wagner bv Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 0206817817 info@hanswagner.nl www.hanswagner.nl Atelier van Wengerden Batjanstraat 13 1094 RC Amsterdam T 0628268216 info@vanwengerden.com www.vanwengerden.com Willand Stuurmankade 170 1019 WC Amsterdam T 0624669549 info@willand.nl www.willand.nl Office Winhov Johan van Hasseltweg 2 E1 1022 WV Amsterdam T 0206844446 office@winhov.nl www.winhov.nl Wâ&#x20AC;&#x2122;land 2e Laurierdwarsstraat 39 1016 RA Amsterdam T 0207719403 post@w-land.nl www.w-land.nl

Joke Vos Architecten Bickerswerf 46 1013 KX Amsterdam T 0203378672 mail@jokevos.nl www.jokevos.nl

wv-studio Wenslauerstraat 40 2L 1053 BA Amsterdam T 0647202710 info@wv-studio.com www.wv-studio.com

Architectenbureau Vroom BNA Vijzelgracht 6 sous 1017 HR Amsterdam T 0206208132 info@vroomarch.nl www.vroomarch.nl

Marco van Zal Architect Batjanstraat 13 1094 RC Amsterdam T 0204210623 info@marcovanzal.nl www.marcovanzal.nl

294

Zwarts & Jansma Architecten Pedro de Medinalaan 7 1086 XK Amsterdam T 0205352200 info@zja.nl www.zwarts.jansma.nl ZZDP Architecten B.V. Valschermkade 37 1059 CD Amsterdam T 0206471881 zzdp@zzdp.nl www.zzdp.nl AMSTERDAM-DUIVENDRECHT studio Prototype B.V. Spaklerweg 53 1114 AE Amsterdam-Duivendrecht T 0207781567 info@studioprototype.nl www.studioprototype.nl ANDIJK Architectenburo Rolf Botman Buurtje 31 1619 JS Andijk T 0228752420 info@rolfbotman.nl www.rolfbotman.nl ANNA PAULOWNA Hollands Kroon Architectuur Charlottaring 6 1761 AX Anna Paulowna T 0223523745 info@hkarchitectuur.nl www.hkarchitectuur.nl ASSENDELFT KUIPER STEUR architecten bna Dorpsstraat 829 1566 EH Assendelft T 0646201307 info@kuipersteur.nl www.kuipersteur.nl

AVENHORN buroUrsem Architectuur Stedebouw Interieur Het Hoog 20 1633 GE Avenhorn T 0229542606 info@buroursem.nl www.buroursem.nl BENNEBROEK Architectenbureau Ron Spanjaard BNA Bennebroekerlaan 27 A 2121 GR Bennebroek T 0235841265 info@spanjaard.nl www.spanjaard.nl BERGEN NH Architektenburo Admiraal Stoute Bergerweg 20 1862 JV Bergen NH T 0725895745 info@admiraalstoute.nl www.admiraalstoute.nl KEESVANHOEK.architect B.V. Joseph Bech-Nes 4 1862 AP Bergen NH T 0630731660 info@keesvanhoekarchitect.nl www.keesvanhoekarchitect.nl Min2 bouw-kunst Hoflaan 1 1861 CP Bergen NH T 0725821070 min2@min2.nl www.min2.nl BLOEMENDAAL De Bats BNA architecten Bloemendaalseweg 139 2061 CH Bloemendaal T 0640069602 info@debatsbna.nl www.debats-architecten.nl Braaksma & Roos Architecten bv Donkerelaan 10 2061 JL Bloemendaal T 0235262816 info@braaksma-roos.nl www.braaksma-roos.nl Architectenburo ir. Hein Warnaars BNA Kennemergaard 28 2061 XZ Bloemendaal T 0235258322 info@architect-warnaars.nl www.architect-warnaars.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

BURGERVEEN

’S-GRAVELAND

ENZO architectuur & interieur Leimuiderdijk 239 2154 MN Burgerveen T 0172503090 info@enzoarchitecten.nl www.enzoarchitecten.nl

Markhoff Architects Zuidereinde 52 B 1243 KH ‘s-Graveland T 0356550114 cynthia@markhoffarchitects. com www.markhoffarchitects.com

BUSSUM

HAARLEM

VOCUS Architecten BNA bv Bussummergrindweg 1 C 1406 NZ Bussum T 0356989135 vocus@vocus.nl www.vocus.nl

AG architecten bv Nijverheidsweg 50 a 2031 CP Haarlem T 0235316964 info@ag-architecten.nl www.ag-architecten.nl

CASTRICUM

ed. bijman | rolstoelarchitectuur + woonarken Spaarndamseweg 105 2025 AM Haarlem T 0681955589 architect@edbijman.nl www.edbijman.nl

Petra Kramer, architect Tine Marcushof 1 1902 NR Castricum T 0251671801 info@petrakramer.nl www.petrakramer.nl De Vree Architecten BNA Burg. Mooystraat 20 a 1901 ET Castricum T 0251651685 info@devreearchitecten.nl www.devreearchitecten.nl DE KOOG Architektenburo Ronno Honingh ruyslaan 31 1796 AC De Koog T 0222317268 info@ronnohoningh.nl www.ronnohoningh.nl DIEMEN HofmanDujardin Verrijn Stuartweg 34 1112 AX Diemen T 0205286420 office@hofmandujardin.nl www.hofmandujardin.nl ENKHUIZEN Mark Fuller Architects Trompet 14 G 1601 MK Enkhuizen T 0228312800 mark@markfuller.nl www.markfuller.nl

Brandjes van Baalen Architecten bna Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 0235112420 info@brandjesvanbaalen.nl www.brandjesvanbaalen.nl CONTEXT Architectuur & Advies Verspronckweg 48 2023 BM Haarlem T 0641214161 architect@ contextarchitecten.nl www.contextarchitecten.nl Mariska Hamelink Berkenstraat 36 2023 SZ Haarlem T 0630934575 mariskahamelink@gmail.com HoekstraArchitecten Surinameweg 2 2035 VA Haarlem T 0235310616 info@hoekstraarchitecten.nl www.hoekstraarchitecten.nl Heiko Hulsker architecten Schotersingel 8 2021 GE Haarlem T 0235264476 secretariaat@ hulskerarchitecten.nl www.hulskerarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Klous + Brandjes Architecten BNA Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 0235320840 p.smits@klousbrandjes.nl www.klousbrandjes.nl o.a. architectuur BNA Voorhelmstraat 25 207 2012 ZM Haarlem T 0648273065 bart@oaarchitectuur.nl www.oaarchitectuur.nl Architectenbureau SchutterETH BV Iordensstraat 62 2012 HE Haarlem T 0655894757 info@schutter-eth.com www.willemschutter.nl Slangen architecten Voorhelmstraat 25 -106 2012 ZN Haarlem T 0237440102 slangen@ slangen-architecten.nl www.slangen-architecten.nl Vissers Architecten Lavendelstraat 58 2034 MJ Haarlem T 0235400464 mv@vissersarchitecten.nl www.vissersarchitecten.nl HEEMSTEDE KPG architecten b.v. Bronsteeweg 49 2101 AB Heemstede T 0235290190 info@kpgarchitecten.nl www.kpgarchitecten.nl Peeperkorn. Architect Zandvoortselaan 8 -c 2106 CN Heemstede T 0235354308 info@hjpeeperkorn.nl www.hjpeeperkorn.nl HEERHUGOWAARD

www.vandijl.nl Engel Architecten Snelliuslaan 10 1222 TE Hilversum T 0356778401 info@engelarchitecten.nl www.engelarchitecten.nl Fennis_Metz Architecten Augustinushof 26 1216 LE Hilversum T 0638194925 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www.fennismetz-architecten.nl H en E architecten bv Vaartweg 187 1217 ST Hilversum T 0356236636 vanrosmalen@ henearchitecten.nl www.henearchitecten.nl Kabaz Loosdrechtseweg 204 1215 KD Hilversum T 0356284044 info@kabaz.nl www.kabaz.nl MOOST architect Noorderweg 96 c 1221 AB Hilversum T 0356400222 post@moost.nl www.moost.nl Roodbeen Architectuur b.v. Van Lenneplaan 2 A 1217 NC Hilversum T 0653158332 frank@roodbeen.eu www.roodbeen.eu Koen van Velsen architecten Spoorstraat 69 -A 1211 GA Hilversum T 0356222000 info@koenvanvelsen.com www.koenvanvelsen.com HOBREDE

Breddels Architecten BNA J. Duikerweg 13 1703 DH Heerhugowaard T 0725760600 architect@breddels.nl www.breddels.nl

Architectenbureau Ruben Wennekers Hobrede 16 1477 EH Hobrede T 0636121555 info@rubenwennekers.nl www.rubenwennekers.nl

HILVERSUM

HOOFDDORP

Van Dijl Architecten BV Vondellaan 8 1217 RX Hilversum T 0356723747 info@vandijl.nl

Eiland 8 Architecten Vuurboetsduin 95 2134 XP Hoofddorp T 0610200607 info@eiland8architecten.nl www.eiland8architecten.nl

295

Tordoir Van den Berg Architecten Prins Bernhardstraat 2 2131 XJ Hoofddorp T 0235616738 architect@ tordoirvandenberg.nl www.tordoirvandenberg.nl

KROMMENIE

MEDEMBLIK

PETTEN

George van Luit Bladhaantje 15 1562 MB Krommenie T 0756227277 info@georgevanluit.nl www.georgevanluit.nl

Strikwerda van den Heuvel architecten Overleek 4 1671 GD Medemblik T 31227860996 info@svdh.nl www.svdh.nl

Architectenburo Jan Kramer bv Zijperweg 2 1755 NX Petten T 0226383138 info@ architectenburojankramer.nl

HOORN NH

KUDELSTAART Dick Kuin, architect BNA Kudelstaartseweg 99 1433 GB Kudelstaart T 0297322556 dick@genieloods.nl www.dickkuin.nl

ME-2 architecten bna Overleek 4 1671 GD Medemblik T 0227513000 info@me-2.nl www.me-2.nl

PURMEREND

Architectenbureau Koorn B.V bna Koopvaarder 2 B 1625 BZ Hoorn NH T 0229219765 rj.koorn@koorn-architecten.nl www.koorn-architecten.nl Rob Zeeman Design & Advies bv Nieuwe Steen 5 1625 HV Hoorn NH T 0229244944 r.b.zeeman@zeeman.nl

LAREN NH

NAARDEN

Kamstra Architecten BNA Herengracht 11 1441 EV Purmerend T 0299414555 info@kamstra-architecten.nl www.kamstra-architecten.nl

ARCHICON ARCHITECTen Rijksweg 31 1411 GD Naarden T +31356951973 m.t.fambach@ziggo.nl www.archicon-architecten.nl

LEEGWATER architecten Nieuwegracht 12 1441 GR Purmerend T 0638318468 info@leegwaterarchitecten.nl www.leegwaterarchitecten.nl

OOSTHUIZEN

Ron Vendrig Architect BV BNA Kolkstraat 9 1441 CA Purmerend T 0641239733 post@ronvendrig.nl www.ronvendrig.nl

HUIZEN

Designa Interieur & Architectuur Torenlaan 2 1251 HJ Laren NH T 0353033733 bertram@designainterieur.nl www.designainterieur.nl

Eekel architect&bureau Sporkehout 42 1273 TG Huizen T 0355250671 info@eekelarchitecten.nl www.eekelarchitecten.nl

dna studio Berkenlaantje 1 1251 WT Laren NH T 0355334916 idress@idress.eu www.dnastudio.nl

Rietvink Architecten bna Ambachtsweg 7 1474 HV Oosthuizen T 0299439993 info@rietvink-architecten.nl www.rietvink-architecten.nl

Onno Vlaanderen Architect bna Keucheniusstraat 36 A 1271 BN Huizen T 31352085155 buro@OVA.nu www.ova.nu

Woensdregt Holtz Architecten Schapendrift 25 A 1251 XD Laren NH T 0650288374 wim@woensdregt-holtz.nl www.woensdregt-holtz.nl

Peter Sas architecten BNA Oosteinde 63 1474 MD Oosthuizen T 0203202288 info@petersasarchitecten.nl www.petersasarchitecten.nl

IJMUIDEN

LIMMEN

Anne Kimsma, architect Bureau voor Architectuur en Bouwtechnische Adviezen Orionweg 359 1974 TK IJmuiden T 0255536757 annekimsma_abta@xs4all.nl

Van Wilsem & Cabri Architectuur en Management Rijksweg 102 1906 BK Limmen T 0725024052 info@vwenca.nl www.vwenca.nl

KOOG AAN DE ZAAN

LOOSDRECHT

FKG architecten aan de zaan bna Stationsstraat 21 1541 LE Koog aan de Zaan T 0756474999 fkg@fkg.nl www.fkg.nl

Architectenbureau P.D. van Vliet Oude Molenmeent 1 1231 BD Loosdrecht T 0355823695 pdvvliet@planet.nl

296

SCHAGEN GeO architecten Loet 43 1741 BN Schagen T 0224752988 info@geoarchitecten.nl www.geoarchitecten.nl

OOSTZAAN

Architectenburo de Vries & Theunissen Oud Loosdrechtsedijk 254 1231 NJ Loosdrecht T 0355432460 info@abdvt.nl architectenburo-devries-theunissen.nl

Boparai Associates BV Architecten BNA Jacob Corneliszstraat 1 1511 BM Oostzaan T 0756555555 office@boparai.nl www.boparai.nl Stache Architect BNA Burg. Bratstraat 40 1511 BL Oostzaan T 0756846594 postmaster@ stache-architect.nl www.stache-architect.nl OVERVEEN Architectenbureau Eric Bloemen Zanderijvaart 2 2051 AC Overveen T 0235247436 info@ericbloemen.nl www.ericbloemen.nl

SPAARNDAM AMH Architect Maria Hoogland Rijnland 51 2064 SE Spaarndam T 0645776029 architect@mariahoogland.nl www.mariahoogland.nl STOMPETOREN Sander Douma Architecten BNA Noordervaart 73 1841 GB Stompetoren T 0725039847 post@sanderdouma.nl www.sanderdouma.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

UITGEEST

ZAANDAM

ZWAAGDIJK

Jan de Wit Architect bv Ziendijk 2 1911 MX Uitgeest T 0251828341 info@jandewitarchitect.nl www.jandewitarchitect.nl

Carree Architecten BNA b.v. Musical 23 1507 TS Zaandam T 0756125885 info@carree-architecten.nl www.carree-architecten.nl

URSEM GEM KOGGENLAND

H & NK architectuur en interieur Affuitenhal 1 1505 RE Zaandam T 0617064004 mh@hennk.nl www.hennk.nl

Nieuweboer Architecten Graanmarkt 5 c 1681 PA Zwaagdijk T 0228582644 info@ nieuweboerarchitecten.nl www. nieuweboerarchitecten.nl

Gouverneur Architectuur Nijverheidsterrein 5 -o 1645 VX Ursem Gem Koggenland T 0616852385 richard@ gouverneurarchitectuur.nl www. gouverneurarchitectuur.nl WEESP Stork & Albrecht, architecten en bouwadviseurs B.V. Rijnkade 8 b 1382 GS Weesp T 0294412743 info@storkenalbrecht.nl www.storkenalbrecht.nl WORMER Zijlstra Schipper Architectenbureau BNA BV Veerdijk 40 a 1531 MS Wormer T 0756165566 jzijlstra@zijlstraschipper.nl www.zijlstraschipper.nl WORMERVEER BETS architecten bna Noordeinde 16 1521 PA Wormerveer T 0756145757 ron@bets.nl www.bets.nl Architectenbureau Klein bv / bna Zaanweg 59 1521 DM Wormerveer T 0756287686 info@kleinbv.nl www.kleinbv.nl studio PK Samsonweg 46 1521 RM Wormerveer T 0756401234 meyke@studioPK.nl www.studioPK.nl

NUNC architecten Ankersmidplein 2 1506 CK Zaandam T 0756162421 info@nunc.nl www.nunc.nl Architectenbureau Ã&#x2013;nen BNA Prins Hendrikkade 5 AA 1501 AA Zaandam T 0756124314 info@onen.nl www.onen.nl ZANDVOORT DE BIASE Architecten bna Hogeweg 30 2042 GH Zandvoort T 0235714165 info@debiase.nl www.debiase.nl Springtij Architecten BV Haarlemmerstraat 9 a 2042 NA Zandvoort T 0235733575 info@springtijarchitecten.nl www.springtijarchitecten.nl ZUID-SCHARWOUDE Breebaart Korver BNA BV Voorburggracht 163 1722 GC Zuid-Scharwoude T 0226427862 info@breebaartkorver.nl www.breebaartkorver.nl ZWAAG Format Architecten BV BNA Kerketuin 111 1689 LG Zwaag T 0229280928 info@formatarchitecten.nl www.formatarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

297

BNA-ARCHITECTEN OVERIJSSEL

ALMELO

DENEKAMP

Archivolt Architectuur Studio Boddenstraat 52 7607 BN Almelo T 31546454628 info@archivolt.nl www.archivolt.nl

In Perspectief architectuur Brandlichterweg 60 7591 NE Denekamp T 0541760035 robvelthuis@inperspectief.nl www.inperspectief.nl

Phi Architectuur Boompjes 6 7607 HG Almelo T 0647982250 zeillemaker@ phi-architectuur.nl www.phi-architectuur.nl

Leferink Architecten BNA BV Wilhelminastraat 10 7591 TN Denekamp T 0541358260 info@leferinkarchitecten.nl www.leferinkarchitecten.nl DEVENTER

BORNE Raymond Horstman Architecten BNA Prins Bernardlaan 22 7622 BG Borne T 0643078380 info@raymondhorstman.nl www.raymondhorstman.nl Te Kiefte Architecten b.v. Molenstraat 124 7622 NG Borne T 0742662430 info@tekiefte.nl www.tekiefte.nl COLMSCHATE Alkemade Architect en Advies Buitenkamp 3 7429 AV Colmschate T 0570654691 info@peteralkemade.nl www.peteralkemade.nl DE LUTTE Harry Kamphuis architect BNA Lage Kaviksweg 1 7587 LL De Lutte T 0541551040 harrybna@hetnet.nl www.harrykamphuis.nl DELDEN schipperdouwesarchitectuur De Fute 4 7491 AL Delden T 0747600088 info@schipperdouwes.nl www.schipperdouwes.nl

298

Studio Groen+Schild Zuiderzeestraat 3 7411 MC Deventer T 0570610111 info@studiogroenenschild.nl www.studiogroenenschild.nl Architecten en Ingenieursbureau Kristinsson bv Noordenbergsingel 10 7411 SE Deventer T 0570615035 arch@kristinsson.nl www.kristinsson.nl Van der Linde Architecten Onder de Linden 1 7411 SK Deventer T 0575522482 info@archlinde.com www.archlinde.com DIEPENVEEN Peter van Woerden architect Molenweg 40 7431 BK Diepenveen T 0570593141 info@petervanwoerden.nl www.petervanwoerden.nl ENSCHEDE 10voor2 Architecten Ravenhorsthoek 37 7546 EC Enschede T 0622151659 info@10voor2.nl www.10voor2.nl Bauing Renbaanstraat 13 7523 ZV Enschede T 0645464327 heingeerdink@gmail.com www.bauing.nl

Alexander Gathier Architectuurstudio Rigtersbleek-Zandvoort 10 7521 BE Enschede T 0854894805 info@agathier.nl www.agathier.nl IAA Architecten M.H. Tromplaan 55 7513 AB Enschede T 0534804444 info@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl

MAS architectuur bv Beukweg 73 7556 DD Hengelo Ov T 0742505453 hengelo@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Peters & Lammerink Architecten Paul Krugerstraat 43 7551 GW Hengelo Ov T 0742501696 info@peters-lammerink.nl www.peters-lammerink.nl

Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten (lksvdd) Lonnekerspoorlaan 114 D 7523 JM Enschede T 0537400777 enschede@lksvdd.nl www.lksvdd.nl

IJSSELMUIDEN

Studio44 architectuur & ontwikkeling Lonnekerspoorlaan 44 7523 JG Enschede T 0610855499 info@studio44architectuur.nl www.studio44architectuur.nl

KAMPEN

De Witte - Van der Heijden Architecten Postbus 1293 7500 BG Enschede T 0534303835 g.dewitte@dwvdh.nl www.dwvdh.nl ENTER 4D Architecten Enter BV Dorpsstraat 102 7468 CN Enter T 0547383280 enter@4darchitecten.nl www.4darchitecten.nl HASSELT Linde Architectuur Hoogstraat 46 8061 HB Hasselt T 0644797592 info@lindearchitectuur.nl lindearchitectuur.nl HENGELO OV Archimees Louisestraat 5 7555 TE Hengelo Ov T 0647518469 info@archimees.nl www.archimees.nl

Van den Berg Groep Dorpsweg 103 8271 BL IJsselmuiden T 0383315251 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl

Infinitief Voorstraat 1 8261 HP Kampen T 0615572299 mara@infinitief.nl www.infinitief.nl Sec.architecten IJsselkade 51 8261 AG Kampen T 0383333340 info@secarchitecten.com www.secarchitecten.com Studio Stoel Groenestraat 254 8261 VN Kampen T 0620166163 janita@studiostoel.nl www.studiostoel.nl De Velde Architecten bv Boomgaard 11 8266 JM Kampen T 0383326286 info@develde.nl www.develde.nl NIEUWLEUSEN K3H Architecten en Adviseurs B.V. Rollecate 67 7711 GG Nieuwleusen T 0529485888 info@k3h.nl www.k3h.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

NIJVERDAL EVE Architecten bv Ernst Machstraat 2 7442 DL Nijverdal T 0548656950 info@eve-bv.nl www.eve-bv.nl OLDENZAAL sCBa Enschedesestraat 2 H 7575 AB Oldenzaal T 0641810768 c.bloemen@scba.nl www.scba.nl Architectenbureau John Velthuis Pastoor Plegstraat 2 7573 GH Oldenzaal T 0541535180 info@johnvelthuis.nl www.johnvelthuis.nl OLST Architectenbureau 52Noord Ter Stegestraat 4 8121 XC Olst T 0570642635 marcia.mulder@52n.nl www.52n.nl OMMEN LIBRA architectuur Van Reeuwijkstraat 40 7731 EH Ommen T 0616423559 info@libra-architectuur.nl www.libra-architectuur.nl Ir G. van der Veen Architect BNA Vrijthof 11 B 7731 CN Ommen T 0529455610 info@veenarchitect.nl www.veenarchitect.nl OOTMARSUM Loman Architecten BNA Oldenzaalsestraat 49 7631 CT Ootmarsum T 0541294865 wloman@planet.nl www.lomanarchitecten.nl RIJSSEN BDC ingenieurs en architecten Wierdensestraat 110 7461 BK Rijssen T 0548514443 info@bdc.nl www.bdc.nl

iDX architecten Kasteellaan 1 7461 PV Rijssen T 0548530810 info@idx-architecten.nl www.idx-architecten.nl Reitsema & partners architecten bna Rozengaarde 18 7461 DB Rijssen T 0548540099 info@reitsema.com www.reitsema.com WRS Architecten Kolenbrander 65 7463 DE Rijssen T 0548512120 info@wrsarchitecten.nl www.wrsarchitecten.nl SCHALKHAAR Daggenvoorde Architecten Het Koeland 4 7433 HC Schalkhaar T 0651033069 daggenvoorde.architecten@ gmail.com www. daggenvoorde-architecten.nl WIERDEN Bekhuis&KleinJan Rijssensestraat 10 7642 CX Wierden T 0546571004 buro@bekhuis-kleinjan.nl www.bekhuis-kleinjan.nl ZWOLLE 19 het atelier architecten Thorbeckegracht 19 8011 VM Zwolle T 0384226633 info@19hetatelier.nl www.19hetatelier.nl AL architectuur Ter Pelkwijkpark 18 8011 SH Zwolle T 0384669594 info@alarchitecten.nl www.alarchitecten.nl BDG Architecten, Zwolle Grote Voort 5 8041 AM Zwolle T 0384213337 info@bdgarchitecten.nl www.bdgarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

Blossom Architecture Willemskade 29 8011 AD Zwolle T 0653501260 maartje@ blossomarchitecture.nl www.blossomarchitecture.nl De Bruin Architecten BV BNA Veerallee 38 8019 AD Zwolle T 0384541675 info@debruinarchitecten.nl www.debruinarchitecten.nl Erwin Haas architect Hertenstraat 44 8011 GV Zwolle T 0614947668 erwin@erwinhaas.nl www.erwinhaas.nl Jules van der Linden Architecten Kloosterbrink 51 8034 PT Zwolle T 0622908094 info@julesvanderlindenarchitecten.nl www.julesvanderlindenarchitecten.nl Ad Mars Architect bna Jac P Thijsselaan 12 8044 PX Zwolle T 0384527584 info@admars.nl www.admars.nl Sacon Burgermeester Roelenweg 28 8021 EW Zwolle T 0384221050 info@sacon.nl www.sacon.nl Architectuurstudio SITEC BNA Thorbeckegracht 12 A 8011 VL Zwolle T 0384231372 architectuur@studiositec.nl www.studiositec.nl STAAG architecten Wipstrikkerallee 95 8023 DW Zwolle T 0615198570 info@staag-architecten.nl www.staag-architecten.nl

299

BNA-ARCHITECTEN UTRECHT

AMERONGEN Hans Been Architecten BNA BV Industrieweg Zuid 24 3958 VX Amerongen T 0343450211 info@hansbeen.nl www.hansbeen.nl Van Beijnum architecten bna bv Burg. W. Martenslaan 16 3958 GS Amerongen T 0343453636 wmvanbeijnum@ vanbeijnumarch.nl www. vanbeijnumarchitecten.nl Architectenbureau Bronsvoort Hof 8 3958 CH Amerongen T 0639560506 f.bronsvoort@bronsvoortblaak.nl Bronsvoort Blaak Architecten bna Hof 8 3958 CH Amerongen T 0343461507 bureau@bronsvoortblaak.nl www.bronsvoortblaak.nl Griffioen architecten b.v. Drostestraat 25 3958 BK Amerongen T 0343454000 info@griffioenarchitecten.nl www.griffioenarchitecten.nl AMERSFOORT ag NOVA architecten Amersfoort b.v. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 0334554004 info.amersfoort@agnova.nl www.agnova.nl

Royal HaskoningDHV Nederland B.V. (Hoofdkantoor) Laan 1914 35 3818 EX Amersfoort T 0883482000 info@rhdhv.com www.royalhaskoning.com

BRON architectuur b.v. Nijverheidsweg-Noord 74 B 3812 PM Amersfoort T 0334638820 info@bronarchitectuur.nl www.bronarchitectuur.nl

Schoots architecten Arnhemseweg 19 3811 NN Amersfoort T 0334613013 info@schootsarchitecten.nl www.schootsarchitecten.nl

Van Hoogevest Architecten b.v. Westsingel 9 3811 BA Amersfoort T 0334631705 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl

Architectenbureau Vincent Smulders BNA Kappeyne vd Coppelloln 149 3818 KV Amersfoort T 0302252577 info@smuldersarchitecten.nl www.smuldersarchitecten.nl

Luijk Architecten Laanstraat 13 3743 BA Baarn T 0355426536 albert@luijkarchitecten.nl www.luijkarchitecten.nl

Kielstra Architect ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0621562124 egbertkielstra@klstr.nl www.klstr.nl

studioWA! Groen van Prinstererlaan 33 3818 JN Amersfoort T 0337430443 info@studiowa.nl www.studiowa.nl

Nieuw Nederland Architecten bv Waldeck Pyrmontlaan 22 3743 DE Baarn T 0355422026 info@nieuw-nederland.nl www.nieuw-nederland.nl

RIK Lagerwaard Architect BNA BV Paulus Borstraat 37 B 3812 TA Amersfoort T 0334566371 info@RLArchitecten.nl www.rlarchitecten.nl

SVP Architectuur en Stedenbouw b.v. ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0334701188 info@svp-svp.nl www.svp-svp.nl

Bureau MT Dollardstraat 134 3812 EP Amersfoort T 0627006035 mt@bureaumt.nl www.bureaumt.nl

TenBrasWestinga ARCHITECTUUR / INTERIEUR en STEDENBOUW ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0334700303 info@tenbraswestinga.nl www.tenbraswestinga.nl

Ooms architecten Wiekenweg 50 -h 3815 KL Amersfoort T 0334620025 info@oomsarchitecten.nl www.oomsarchitecten.nl

Ansems Architecten B.V. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 0334553100 arch@ansems.nl www.ansems.nl

De Regt+Danz Kasteel 24 3823 BM Amersfoort T 0334550509 info@deregtdanz.nl www.deregtdanz.nl

ARCADIS Nederland BV Piet Mondriaanlaan 26 3812 GV Amersfoort T 0627060245 marjolijn.versteegden@ arcadis.com www.arcadis.com

Root B.V. Amsterdamseweg 43 3812 RP Amersfoort T 33230029 info@root-bv.nl www.root-bv.nl

300

BAARN

BLOKHUIS BRAAKMAN architectenbureau BNA Kamerlingh Onnesstraat 3 3817 JR Amersfoort T 0334613972 architectenbureau@ blokhuisbraakman.nl www.blokhuisbraakman.nl

Studio Tjalling Homans Ferdinand Huycklaan 53 3743 AL Baarn T 0641242474 info@tjallinghomans.nl www.tjallinghomans.nl

BILTHOVEN AEPROC Nicolailaan 7 3723 HR Bilthoven T 31652544451 adg@aeproc.nl Mex architects b.v. Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 0302546888 info@mexarchitects.nl www.mexarchitects.nl

Willem van Winsen Architecten Oliemolenhof 108 b 3812 PB Amersfoort T 0334451879 wvw@winsen-architecten.nl www.winsen-architecten.nl XS Architecten Siliciumweg 15 3812 SV Amersfoort T 0333320200 info@xsarch.nl www.xsarch.nl

bureau bos architecten + ingenieurs + adviseurs Amalialaan 27 3743 KE Baarn T 0355416342 info@bureaubos.nl www.bureaubos.nl

Paul Tesser Architect Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 0302145367 info@paultesser.nl www.paultesser.nl DE BILT Lengkeek Architecten en Ingenieurs b.v. Aeolusweg 127 3731 XE De Bilt T 0302201587 info@laib.nl www.laib.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

DE HOEF Porton Architecten BNA Oostzijde 34 1426 AE De Hoef T 0297593283 info@lenporton.nl www.lenporton.nl DOORN Six Architects bv Driebergsestraatweg 27 3941 ZS Doorn T 0306911362 diederik@six.nl www.six.nl DRIEBERGEN-RIJSENBURG Architectenbureau Hammel en Partners Arnhemsebovenweg 31 3971 MA Driebergen-Rijsenburg T 0343539824 info@hammelenpartners.nl www.hammelenpartners.nl HKArchitect B.V. Bosstraat 69 3971 XB Driebergen-Rijsenburg T 0343521825 hans@kranenbarg-architect.nl www.kranenbarg-architect.nl HARMELEN Architectenbureau Van den Hoeven b.v. Dorpsstraat 137 3481 EC Harmelen T 0348444629 info@vandenhoeven.nl www.vandenhoeven.nl HOUTEN Van den Berg Groep Het Spoor 100 3994 AL Houten T 0302333109 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl Klomp Architecten BNA Goudmos 5 3994 KL Houten T 0306571429 info@klomparchitecten.nl www.klomparchitecten.nl

Architektenburo Huub van der Zee b.v. Loerikseweg 17 3991 AA Houten T 0306372332 vdzee@xs4all.nl www.vanderzeearchitekten.nl IJSSELSTEIN UT JOHAN architectuur Edisonweg 18 3404 LC IJsselstein Ut T 0306365369 johan@johanarchitectuur.nl www.johanarchitectuur.nl LANGBROEK De Jong Architecten BNA Langbroekerdijk A 32 3947 BJ Langbroek T 0343561140 info@dejongarchitecten.nl www.dejongarchitecten.nl LEUSDEN Ebbens architecten Kastanjelaan 6 3833 AN Leusden T 0850655744 info@ebbensarchitecten.nl www.ebbensarchitecten.nl MAARSSEN Koen Rijken, architect Kortelaan 18 3601 HL Maarssen T 0346581823 info@koenrijken.nl www.koenrijken.nl MIJDRECHT Arch. & Ing.buro H.W. van der Laan b.v. Veenweg 149 3641 SJ Mijdrecht T 0297239259 info@hwvanderlaan.nl www.hwvanderlaan.nl Architectenbureau Spaltman Aquamarijn 3 3641 XE Mijdrecht T 0619798041 info@architectspaltman.com www.architectspaltman.com

Studio In Motion Meidoornkade 22 3992 AE Houten T 0306012682 info@studio-in-motion.nl www.studio-in-motion.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

NIEUWEGEIN Blonk + Heuvelink architecten Irenestraat 34 3433 CR Nieuwegein T 0306064914 blonk-heuvelink-architekten@ wxs.nl www.blonk-heuvelink-architekten.nl Pieter Walraad Architectuur bv Herenstraat 60 3431 CX Nieuwegein T 0651756172 info@newjoyconcepts.nl www.newjoyconcepts.nl OUDEWATER ARCO Architecten BNA Donkere Gaard 1 -4 3421 AS Oudewater T 0348561607 info@arcoarchitecten.nl www.arcoarchitecten.nl SOEST Valk Architecten Kerkstraat 84 3764 CV Soest T 0356014946 info@valkarchitecten.nl www.valkarchitecten.nl Werkplaats van Vliet Ossendamweg 8 3768 CX Soest T 31612689884 info@werkplaatsvanvliet.nl www.werkplaatsvanvliet.nl TIENHOVEN UT Verhoeven Architectuur & Interieur Westbroekse Binnenweg 24 3612 AH Tienhoven Ut T 0654317458 info@verhoevenarchitectuur eninterieur.nl www.verhoevenarchitectuur eninterieur.nl UTRECHT 3dCASE architectenburo Reactorweg 301 3542 AD Utrecht T 0302272412 info@ 3dcase-architectenburo.nl www. 3dcase-architectenburo.nl

het architectenforum Brucknerlaan 32 3533 KE Utrecht T 0302962831 e.knippers@ architectenforum.nl www.architectenforum.nl Architektenkollektief F.C. Dondersstraat 64 3572 JM Utrecht T +31627229521 info@architektenkollektief.nl www.architektenkollektief.nl Arkelson BV Janssoniuslaan 42 3528 AJ Utrecht T 0306913311 contact@arkelson.com www.arkelson.com ASAS Architectuur Stedenbouw Wittevrouwensingel 99 3514 AM Utrecht T 0302746878 arjanscheer@arjanscheer.nl www.arjanscheer.nl ASNOVA Architecture Erasmuslaan 5 3584 AZ Utrecht T 0302400446 info@asnova.nl www.asnova.nl Bakers Architecten BV Lange Nieuwstraat 109 3512 PG Utrecht T 0302314919 jan@bakersarchitecten.nl www.bakersarchitecten.nl Bilsen Architectuur Mauritsstraat 101 3583 HL Utrecht T 0626064989 office@bilsen.nl www.bilsen.nl BLAUW architecten bv 2de Daalsedijk 6 a 3551 JR Utrecht T 0307854029 info@blauw-architecten.nl www.blauw-architecten.nl Cita: architecten BNA Oudegracht 34 3511 AP Utrecht T 0302314716 informatie@cita.nl www.cita.nl Atelier GisTH Livarstraat 77 3573 SB Utrecht T 0308897700 atelier@GisTH.nl www.gisth.nl

301

Van Hoogevest Architecten b.v. Achter de Dom 10 3512 JP Utrecht T 0302319195 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl JHK Architecten Nijverheidsweg 16 3534 AM Utrecht T 0302964060 info@jhk.nl www.jhk.nl JWG Architecten Troosterlaan 10 3571 NM Utrecht T 0610809081 jw@jwgarchitecten.nl www.jwgarchitecten.nl Kuiper van Tuinen Architecten Erasmuslaan 5 3584 AZ Utrecht T 0302725212 svt@kuipervantuinen.nl www.kuipervantuinen.nl RichÃ¨l Lubbers Architecten Kanaalweg 22 b 3526 KM Utrecht T 0302270980 bureau@studio-rla.nl www. richellubbersarchitecten.nl MARCEL MARTENSEN ARCHITECT Bouwstraat 55 3572 SP Utrecht T 0655808761 info@ architect-interieurarchitect.nl www. architect-interieurarchitect.nl Merel ontwerpt. Prof. Pullelaan 25 3571 JB Utrecht T 0616639541 info@merelontwerpt.nl www.merelontwerpt.nl MONK architecten Tractieweg 41 3534 AP Utrecht T 0302304227 post@monkarchitecten.nl www.monkarchitecten.nl Naked Architecture BV Frans Halsstraat 26 3583 BR Utrecht T 0302522667 info@nakedarchitecture.nl www.nakedarchitecture.nl

302

Nieuwe Architecten Eendrachtlaan 110 3526 LB Utrecht T 0158874758 hallo@nieuwearchitecten.nl www.nieuwearchitecten.nl op ten noort blijdenstein bv Lunettenbaan 51 3524 GA Utrecht T 0307509750 info@onb.nl www.onb.nl OPL Architecten Maliesingel 38 3581 BK Utrecht T 0302511005 info@oplarchitecten.nl www.oplarchitecten.nl RHAW architecture Europalaan 2 -B 3526 KS Utrecht T 0302940349 rhaw@rhaw.nl www.rhaw.nl Studio id+ Keizersgracht 11 3514 BM Utrecht T 0307820550 info@studioidplus.nl www.studioidplus.nl VANDELUNE studio voor architectuur Troelstralaan 134 3515 CK Utrecht T 0611295401 tjerk@vandelune.nl www.vandelune.nl Bureau Vlaardingerbroek Oudegracht 187 G 3511 NE Utrecht T 0653766023 info@ bureauvlaardingerbroek.nl www. bureauvlaardingerbroek.nl Wielen Architecten Nicolaasstraat 5 3512 XD Utrecht T 0624524198 michiel@wielenarchitecten.nl www.wielenarchitecten.nl Zecc Architecten B.V. Tractieweg 41 (Studio A) 3534 AP Utrecht T 0302731289 info@zecc.nl www.zecc.nl

VEENENDAAL

Maas Architecten B.V. H. van Lyndenlaan 1 3703 AS Zeist T 0573222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl

Huibers en Jarring Architecten VOF Kerkewijk 65 3901 EC Veenendaal T 0318522324 info@huibersjarring.nl www.huibersjarring.nl VINKEVEEN MEF architect Donkereind 6 3645 TD Vinkeveen T 0297261429 info@mefarchitects.nl www.mefarchitects.nl Studio 110 Architectuur Prins Bernhardlaan 1 b 3645 DD Vinkeveen T 0297385251 info@studio110.nl www.studio110.nl VLEUTEN homemade architectuur Liesgrassingel 2 3451 PT Vleuten T 0302746330 info@ homemade-architectuur.nl www. homemade-architectuur.nl WOUDENBERG Inbo Geeresteinselaan 57 3931 JB Woudenberg T +31332868211 info@inbo.com www.inbo.com Ron Verduijn Architect Kouweland 26 3931 SH Woudenberg T 0646636309 ronverduijn@hotmail.com www.ronverduijn.nl ZEIST Architectenbureau Karina Benraad BNA Driebergseweg 3 d 3708 JA Zeist T 0306933363 info@benraad.nl www.benraad.nl Jevanhet Architectuur 1e Dorpsstraat 13 3701 HA Zeist T 0616970097 jvh@jevanhet-architectuur.nl www.jevanhet-architectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

BNA-ARCHITECTEN ZEELAND

BURGH HAAMSTEDE

MIDDELBURG

bureau nz Hoge Hilleweg 43 4328 RA Burgh Haamstede T 0624668167 olivier@bureaunz.nl www.bureaunz.nl

RDH Architecten Stedenbouwkundigen Kleverskerkseweg 49 4338 PB Middelburg T 0118653737 rdh@rdh.nl www.rdh.eu

GOES ALLANT ARCHITECTEN B.V. Beukenstraat 56 4462 TT Goes T 0113214552 info@kochadviesgroep.nl www.kochadviesgroep.nl ARCHIKON architecten Stationspark 7 4462 DZ Goes T 0884462000 info@archikon.nl www.archikon.nl Architecten Alliantie bv Albert Plesmanweg 1 -B 4462 GC Goes T 0113229356 info@architectenalliantie.nl www.architectenalliantie.nl buroSALT bv Houtkade 7 4463 AC Goes T 0113226190 info@burosalt.nl www.burosalt.nl

‘S-HEER HENDRIKSKINDEREN Architektenburo Vermeule BNA Oude Rijksweg 28 4472 AH ’s-Heer Hendrikskinderen T 0113216570 archi_vermeule@zeelandnet.nl TERNEUZEN CONIX RDBM Architects B.V. Waterfront 390 4531 HZ Terneuzen T 0115751020 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com MAS architectuur bv Mr. F.J. Haarmanweg 16 a 4538 AR Terneuzen T 0117492445 terneuzen@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl THOLEN

RoosRos Architecten ‘s-Gravenpolderweg 1 C 4462 CC Goes T 0113237650 info@roosros.nl www.roosros.nl

Tracé Architectuur en Ontwikkeling B.V. Schelde Rijnweg 48 4691 TB Tholen T 0166600700 Trace.architectuur@gmail.com www.trace-architectuur.nl

HULST

VLISSINGEN

Architectenbureau Lockefeer Steenstraat 33 4561 AR Hulst T 0651051005 info@ architectenbureau-lockefeer.nl architectenbureau-lockefeer.nl

WTS architecten Bellamypark 9 4381 CG Vlissingen T 0118460500 info@wtsarchitecten.nl www.wtsarchitecten.nl

KAPELLE HB-architecten Duizendblad 18 4421 MC Kapelle T 0113342747 info@hb-architecten.nl www.hb-architecten.nl

ZIERIKZEE Kort Geytenbeek Architecten BNA Zandweg 32 4301 TA Zierikzee T 0111415773 info@kortgeytenbeek.nl www.kortgeytenbeek.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZEELAND

303

BNA-ARCHITECTEN ZUID-HOLLAND

ALPHEN AAN DEN RIJN JB Architectuur Platolaan 45 2408 DR Alphen aan den Rijn T 0616029474 info@jbarchitectuur.nl www.jbarchitectuur.nl Henk Snoeks, architect BNA Zuiderkeerkring 285 2408 NX Alphen aan den Rijn T 0620958801 h.snoeks@hetnet.nl www.henksnoeks.nl BERKEL EN RODENRIJS Oosterlaan Architectecten Klapwijkseweg 8 2651 CJ Berkel en Rodenrijs T 0105190078 info@oosterlaan.com www.oosterlaan.com

Galis Architektenburo BNA Oude Delft 241 2611 HE Delft T 0152143142 info@galis.nl www.galis.nl

MV MiniVilla bv Verwersdijk 92 2611 NK Delft T 0642381703 info@minivilla.nl www.minivilla.nl

Architectenburo Ir Theo Haamke bi Roland Holstlaan 786 2624 JE Delft T 0152627088 thaamke@gmail.com

Buro Moon Roland Holstlaan 652 2624 JA Delft T 0644363547 moon@buromoon.nl www.buromoon.nl

Leo Harders Architect Hooikade 13 2627 AB Delft T 0653623900 l.harders@ leohardersarchitecten.nl www.leohardersarchitecten.nl

Van Roosmalen Van Gessel architecten e.p. Schutterstraat 11 2611 MX Delft T 0152122028 roosmalengessel@ziggo.nl www.roosmalengessel.nl

Hazenberg Architecten HA Raam 20 -C 2611 LT Delft T 0152123378 info@hazenbergarchitecten.nl www.hazenbergarchitecten.nl

Station-D Architects Spoorsingel 15 2613 BD Delft T 0641081212 info@station-d.nl station-d.nl

DELFT

idee architecten Willem van Aelststraat 4 2612 HR Delft T 0640078065 s.lopesdasilva@ idee-architecten.nl www.idee-architecten.nl

Steenhuis Bukman Architecten B.V. Oude Delft 49 2611 BC Delft T 0152146668 info@steenhuisbukman.nl www.steenhuisbukman.nl

Architect2GO Gasthuisplaats 1 2611 BN Delft T 0646235450 info@architect2go.nl www.architect2go.nl

Kalque Hooikade 13 2627 AB Delft T 0623243756 info@kalque.nl www.kalque.nl

Architektenburo Bakema Delft BV Oude Delft 51 2611 BC Delft T 0152131063 info@bakemadelft.nl www.bakemadelft.nl

LUZ architecten Maerten Trompstraat 11 2628 RB Delft T 0642147738 info@luzarchitecten.nl www.luzarchitecten.nl

TIEN+ architecten Oude Delft 175 2611 HB Delft T 0624517759 meerman@ tienplusarchitecten.nl www.tienplusarchitecten.nl

KYK Architecten Lylantse Plein 1 unit 3.57 2908 LH Capelle aan den IJssel T 0104127717 info@kykarchitecten.nl www.kykarchitecten.nl Tukker Architectuur & Advies Lentedans 49 c 2907 AX Capelle aan den IJssel T 0102847178 ejtukker@ tukker-architecten.com www.tukker-architecten.com DELFGAUW

BODEGRAVEN

mooi architectuur Scheepmakersingel 1 2645 LB Delfgauw T 0646440881 info@mooiarchitectuur.nl www.mooiarchitectuur.nl

Ben Kraan architecten BNA Prins Hendrikstraat 16 2411 CT Bodegraven T 0172619211 bureau@ benkraanarchitecten.nl www.benkraan.nl

Linda van der Sanden Architectenbureau Wethouder Sonneveldhof 3 2645 BP Delfgauw T 0152561306 info@lvdsanden.nl www.lvdsanden.nl

TOBA b.v. Noordstraat 7 2411 BG Bodegraven T 0172631750 info@toba.nl www.toba.nl BOSKOOP GBS architecten B.V. zijde 133 2771 EV Boskoop T 0172213746 info@gbsarchitecten.nl www.gbsarchitecten.nl CAPELLE AAN DEN IJSSEL houben architectuur Paradijsselpark 9 2904 PA Capelle aan den IJssel T 0622966315 contact@ houbenarchitectuur.nl www.houbenarchitectuur.nl Ibelings van Tilburg architecten Schaardijk 372 2909 LA Capelle aan den IJssel T 0102021900 info@ibelingsvantilburg.nl www.ibelingsvantilburg.nl

304

architectenbureau cepezed bv Ezelsveldlaan 61 2611 RV Delft T 0152150000 post@cepezed.nl www.cepezed.nl DP6 architectuurstudio bv Doelenplein 6 2611 BP Delft T 0152120110 info@dp6.nl www.dp6.nl

MATH architecten bv Wallerstraat 16 D 2613 ZS Delft T 0152121116 info@matharchitecten.nl www.matharchitecten.nl Mecanoo architecten b.v. Oude Delft 203 2611 HD Delft T 0152798100 info@mecanoo.nl www.mecanoo.nl Architectenbureau Ir H.L. van der Meel b.i. BNA Diamantpad 15 2628 SC Delft T 0152629156 hvdmeel@xs4all.nl

Tรถns architecten Hendrik Marsmanlaan 21 2624 TJ Delft T 0152575612 info@tonsarchitecten.nl www.tonsarchitecten.nl Vakwerk architecten BV Oosterstraat 37 2611 TV Delft francesco@ vakwerkarchitecten.nl www.vakwerkarchitecten.nl VIT-B Rotterdamseweg 126 2628 AP Delft T 0618539418 GR@AFFx.nl www.vit-b.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

WAM architecten Maerten Trompstraat 25 2628 RC Delft T 0158200990 info@wam-architecten.nl www.wam-architecten.nl

BURO-S ARCHITECTS Binckhorstlaan 36 M4-19 2516 BE Den Haag T +31798891656 info@burosarchitects.com www.burosarchitects.com

Corine Keus Architect Westeinde 57 A 2512 GV Den Haag T 0624669564 info@corinekeus.nl www.corinekeus.nl

Ir Ton Witschge architect BNA Buitenboogerd 43 2611 WR Delft T 0152121544 ton@tonwitschge.nl www.tonwitschge.nl

Daal Architect Zuidlarenstraat 57 1.08 2545 VP Den Haag T 0703263333 h.daal@daalarchitects.com www.daalarchitects.com

Architectenbureau Köstüre Design Zuidlarenstraat 57 1.04 2545 VP Den Haag T 0707371195 info@kosturedesign.nl www.kosturedesign.nl

DEN HAAG Buro voor Architectuur en Advies (BAA) 3e Louise de Colignystraat 154 2595 ST Den Haag T 0704443773 contact@b-aa.nl www.b-aa.nl Buro Bast architectuur Symonszstraat 13 2584 CW Den Haag T 0643801048 info@burobast.nl www.burobast.nl BERNS architectuur Wegastraat 29 2516 AN Den Haag T 0641314045 camiel@bernsarchitectuur.nl www.bernsarchitectuur.nl BOAS BNA Architekten Javastraat 140 a 2585 AX Den Haag T 0617404825 boas140@yahoo.com Architektenkombinatie Bos Hofman BV Stille Veerkade 35 2512 BE Den Haag T 0703636960 info@architektenkombinatie.nl www. architektenkombinatie.nl Braaksma & Roos Architecten bv Toussaintkade 52 2513 CL Den Haag T 0703615363 info@braaksma-roos.nl www.braaksma-roos.nl Bruusk architecten Zeestraat 64 2518 AC Den Haag T 6413287373 info@bruuskarchitecten.nl www.bruuskarchitecten.nl

Daal Warries Architecten Zuidlarenstraat 57 /1.08 2545 VP Den Haag T 0703263333 info@ daalwarriesarchitecten.nl www. daalwarriesarchitecten.nl GAAP design Wassenaarsestraat 17 2586 AL Den Haag T 0624177083 alessandrapepe@gmail.com Geurst & Schulze architecten BV Kranenburgweg 136 2583 ER Den Haag T 0703650948 info@geurst-schulze.nl www.geurst-schulze.nl Global Architects Stadhouderslaan 24 -B 2517 HX Den Haag T 0623565135 info@globalarchitects.nl www.globalarchitects.nl HAGUE architects Hongarenburg 127 2591 VK Den Haag T 0703637467 a.goedemans@ haguearchitects.nl www.haguearchitects.nl HVE Architecten B.V. Noordland 13 2548 WB Den Haag T 0704169410 gves@hve-architecten.nl www.hve-architecten.nl Adriaan Jurriëns architecten Lubeckstraat 115 2517 SN Den Haag T 0650810007 bureau@adriaanjurriens.nl www.adriaanjurriens.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Bureau Kroner Architecten Binckhorstlaan 299 2516 BC Den Haag T 0703020735 info@bureaukroner.nl www.bureaukroner.nl Studio Kustlijn Architecten Javastraat 42 2585 AP Den Haag T 0707113267 info@studiokustlijn.nl www.studiokustlijn.nl J2Creators Carnegielaan 6 2.01 2517 HK Den Haag T 0707620028 mail@J2creators.nl www.j2creators.nl Mauroparravicini architects Stadhouderslaan 9 unit 40 2517 HV Den Haag T 0628629718 post.mpa@gmail.com www.mauroparravicini.eu MOVE urban architecture Hoefbladlaan 53 2555 EB Den Haag T 0645366900 ed@move-urbana.com www.move-urbana.com architecten van Mourik Wassenaarseweg 32 2596 CJ Den Haag T 0703606830 js@architectenvanmourik.nl www.architectenvanmourik.nl NwA architecten Zwaardstraat 16 2584 TX Den Haag T 0702116694 buro@nwa-architecten.nl www.NwA-architecten.nl OneLab Wim Kanplein 23 2548 ZX Den Haag T 0624204605 info@onelab.nl www.onelab.nl

Prent-Landman Architecten b.v. Dr. Lelykade 16 b 2583 CM Den Haag T 0703504450 architecten@prent-landman.nl www.prent-landman.nl Architectenbureau ir. Peter van de Putte v/d Duijnstraat 63 B 2515 NG Den Haag T 0703050504 arch.petervandeputte@ hetnet.nl www.petervandeputte.nl Atelier Rietmeijer Architecten Wolterbeekstraat 58 2515 MV Den Haag T 0641931400 info@ararch.nl www.ararch.nl STUDIOSCHAEFFER B.V. Scheepmakersstraat 47 2515 VA Den Haag T 0703222757 info@studioschaeffer.nl www.studioschaeffer.nl Schippers Architecten BNA b.v. Javastraat 76 2585 AS Den Haag T 0703505751 schippers@schippers-bna.nl www.schippers-bna.nl Splinter Architecten b.v. Sweelinckplein 75 2517 GL Den Haag T 0703647910 info@splinterarchitecten.nl www.splinterarchitecten.nl Smart Design Studio Assendelftstraat 23 2512 VS Den Haag T 0614810848 info@smartdesignstudio.nl www.smartdesignstudio.nl Stoetzer Renovatie en Architectuur Kamillestraat 6 2565 RB Den Haag T 0641559940 info@ernastoetzer.nl www.ernastoetzer.nl Stolp & Haije * architekten BNA Billitonstraat 15 2585 TX Den Haag T 0622816207 marleen8@xs4all.nl www.stolpenhaije.nl

305

TenW architecten en adviseurs de Ruijterstraat 36 2518 AS Den Haag T 0703632952 mail@tenw.nl www.tenw.nl TVDH architecten Mauritskade 5 2514 HC Den Haag T 0704452300 info@tvdh.nl www.tvdh.nl Warries architect Zuidlarenstraat 57 /1.08 2545 VP Den Haag T 0703263333 info@warries.nl www.warries.nl DE WERFF architectuur Saturnusstraat 60 2516 AH Den Haag T 0626344967 info@dewerff.nl www.dewerff.nl VANWILSUMVANLOON architectuur & stedenbouw Hoge Nieuwstraat 27 2514 EK Den Haag T 0703465144 martin@vanwilsumvanloon.nl www.vanwilsumvanloon.nl Vera Yanovshtchinsky Architecten b.v. Kranenburgweg 134 2583 ER Den Haag T 0703588391 info@vya.nl www.vya.nl Your Architect Rijswijkseweg 457 2516 HL Den Haag T 0641763108 pepijn@yourarchitect.me www.yourarchitect.me Zeinstra Veerbeek Architecten ILSY-plantsoen 5 2497 GA Den Haag T 0703478594 info@zeinstraveerbeek.nl www.zeinstraveerbeek.nl DIRKSLAND Casa Ratsma Geldersedijk 22 a 3247 KD Dirksland T 0187603918 info@casaratsma.nl www.casaratsma.nl

306

Ruimte voor Leven Akkerleeven 12 3247 GC Dirksland T 0650606842 info@ruimtevoorleven.nl www.ruimtevoorleven.nl DORDRECHT

GORINCHEM

LEIDEN

Katrien Koppers Architectuur Spijksedijk 8 4207 GN Gorinchem T 0612061259 info@koppersarchitectuur.nl www.koppersarchitectuur.nl

Archetype architectuur & interieur De Sitterlaan 19 2313 TJ Leiden T 0641361776 info@archetype.nl www.archetype.nl

Abrahamse De Kock Architecten BNA Johan de Wittstraat 31 3311 KG Dordrecht T 0786134645 info@adk-architecten.nl www.adk-architecten.nl

Architecten Loor en Verkuil, bureau voor architectuur en bouwtechniek Molenstraat 51 4201 CW Gorinchem T 0183632058 info@loor-verkuil.nl www.loor-verkuil.nl

Groeneweg Van der Meijden Architecten Wijnstraat 112 3311 BX Dordrecht T 0786141522 h.j.groeneweg@ groenewegvdmeijden.nl www.groenewegvdmeijden.nl

Maurice Architekten b.v. Kalkhaven 36 4201 BB Gorinchem T 0183631674 info@maurice-architekten.nl www.maurice-architekten.nl

Lugten Malschaert Architecten Buiten Walevest 2 3311 AD Dordrecht T 0786393535 info@lmarchitecten.nl www.lmarchitecten.nl Kees Rouw [Architectuur & Onderzoek] Gevaertsweg 8 3311 DA Dordrecht T 0786149661 keesrouw@keesrouw.nl www.keesrouw.nl Stijl Architectuur B.V. BNA Voorstraat 48 3311 ER Dordrecht T 0786489607 info@stijlarchitectuur.nl www.stijlarchitectuur.nl GEERVLIET Wim Kitselar Architekt AvB-BNA Buro voor bouwkunde & architektuur b.v. Oude Singel 10 3211 BA Geervliet T 0181662088 info@kitselar.nl www.kitselar.nl Han de Kluijver Architekt BNA Landpoortstraat 1 3211 AT Geervliet T 0181664337 h.dekluijver@planet.nl

Marcel de Ruiter, architect Keizerstraat 45 4201 XN Gorinchem T 0183689909 info@marcelderuiter.nl www.marcelderuiter.nl

VAN DAALEN ARCHITECTUUR BNA Kokkelbank 33 2317 MB Leiden T 0715280956 info@vandaalenarchitectuur.nl www. vandaalenarchitectuur.com Architectenbureau Wim Hofman Herensteeg 21 A 2311 SH Leiden T 0715149364 wimhof@inter.nl.net www.wimhofman.com

GOUDA

OASA architecten Frambozenweg 167 2321 KA Leiden T 0715730549 info@oasaarchitecten.nl www.oasaarchitecten.nl

Venster Architekten b.v. Hanzeweg 15 d 2803 MC Gouda T 0182372983 info@vensterarchitekten.nl www.vensterarchitekten.nl

RAAK Architecten Geregracht 7 2311 PA Leiden T 0629020527 info@raakarchitecten.nl www.raakarchitecten.nl

GROOT-AMMERS

Studio VVKH B.V. Meelfabriekplein 2 a 2312 LK Leiden T 0715149957 info@vvkh.nl www.vvkh.nl

ABKEN architecten bv Kerkstraat 22 2964 BV Groot-Ammers T 0306038584 info@abken-architecten.nl www.abken-architecten.nl

LEIDERDORP

Architektenburo Bikker BV Kerkstraat 22 2964 BV Groot-Ammers T 0184661238 info@bikkerbv.nl www.bikkerbv.nl

raaa.nl Beatrijs v Vlaanderenplaats 2 2353 DK Leiderdorp T 0633397733 rebaz@live.nl www.raaa.nl

HARDINXVELD-GIESSENDAM

Architectenbureau Gerrit van der Vijver Kamperfoeliezoom 1 2353 RR Leiderdorp T 0715894507 info@vijverarch.nl www.vijverarch.nl

Architectenbureau Van Hunnik, Lambrechts en Overduin - Architecten AVB-BNA Transportweg 48 3371 MB Hardinxveld-Giessendam T 0104113752 architecten@vhlo.nl www.vhlo.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

LEIDSCHENDAM

NAALDWIJK

OEGSTGEEST

RIJSWIJK ZH

Architektenburo J.J. van Vliet b.v. Delftsekade 31 2266 AJ Leidschendam T 0703271600 info@ architectenburovanvliet.nl www. architectenburovanvliet.nl

HET architectenbureau Verspycklaan 72 a 2671 CS Naaldwijk T 0174622102 het@hetarchitecten.nl www.hetarchitecten.nl

OX architecten Oude Vaartweg 1 A 2343 JD Oegstgeest T 0715170560 info@oxarchitecten.nl http://www.oxarchitecten.nl

NIEUWKOOP

OUD BEIJERLAND

Architectenbureau Cladder Geestbrugkade 35 2281 CX Rijswijk ZH T 0610667990 frans@ architectenbureau-cladder.nl www. architectenbureau-cladder.nl

Marco Bruijnes Architectenbureau Zuideinde 93 2421 AC Nieuwkoop T 0172575630 marco@marcobruijnes.nl www.marcobruijnes.nl

RoosRos Architecten L.J. Costerstraat 2 3261 LH Oud Beijerland T 0186691580 info@roosros.nl www.roosros.nl

LEIMUIDEN inlandschap (architectuur&duurzaamheid) Kerklaan 19 W 2451 VX Leimuiden T 0687583529 inlandschap@protonmail.com LEXMOND Ruud Visser Architecten Heicopperweg 45 4128 LP Lexmond T 0347340070 info@rvarchitectuur.nl www.rvarchitectuur.nl LISSE STOL architecten bv Meer en Duin 5 2163 HA Lisse T 0252216962 info@stolarchitecten.nl www.stolarchitecten.nl LISSERBROEK FARO architecten bv Lisserweg 487 d 2165 AS Lisserbroek T 0252414777 info@faro.nl www.faro.nl MAASSLUIS JURY! Burg. Wesselinkstraat 7 3145 SB Maassluis T 0651301039 office@juryarchitecture.com www.juryarchitecture.com MOORDRECHT Ons architecten Ambachtweg 12 2841 LZ Moordrecht T 0104110688 info@onsarchitecten.nl www.onsarchitecten.nl

OUD-ALBLAS NOORDWIJK ZH INENI Architectuur Goohorstlaan 21 2203 BB Noordwijk ZH T 0713612681 info@inar.nl www.inar.nl KVDK I Korbee van der Kroft Architecten BNA Nieuwe Zeeweg 66 2202 HB Noordwijk ZH T 0713620700 info@KVDKarchitecten.nl www.KVDKarchitecten.nl Van Manen Atjehweg 9 2202 AM Noordwijk ZH T 0713617200 j.meyer@van-manen.net www.van-manen.com Architect Jeroen Parlevliet Binnenweg 24 2202 GN Noordwijk ZH T 0631001511 info@jeroenparlevliet.nl www.jeroenparlevliet.nl NUMANSDORP Bogaerds B.V. architecten en ingenieurs BNA-BNI Rijksstraatweg 82 3281 LW Numansdorp T 0186651144 bogaerds@bogaerds.nl www.bogaerds.nl Simone Nagel Numansgors 174 3281 HA Numansdorp T 0643874922 mail@simonenagel.nl www.simonenagel.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Bongers Architecten bv Dorpsstraat 48 2969 AD Oud-Alblas T 0184692171 info@bongersarchitecten.nl www.bongersarchitecten.nl

R4a- Room for architecture BV Geestbrugkade 33 2281 CX Rijswijk ZH T 0152124442 info@R4a.nl www.R4a.nl StudioBvH Endezant 54 2285 LJ Rijswijk ZH T 0703930067 Architect@StudioBvH.nl www.studiobvh.nl ROELOFARENDSVEEN

OUDDORP ZH Van Kooten Architectuur Marijkeweg 36 3253 BP Ouddorp ZH T 0647666446 steven@ vankootenarchitectuur.nl www. vankootenarchitectuur.nl PIJNACKER Architectenburo VB3 Boezemweg 23 G 2641 KG Pijnacker T 0157111064 info@vb3.nl www.vb3.nl REEUWIJK ir. Gerard Rijnsdorp Architect Vlietdijk 14 2811 NB Reeuwijk T 0182510907 gerard@rijnsdorp.nl www.rijnsdorp.nl

VRP architecten Stationsstraat 2 2371 SH Roelofarendsveen T 0713319003 bureau@vrparchitecten.nl www.vrparchitecten.nl ROTTERDAM 01-10 Architecten bv Schiedamsedijk 43 3011 ED Rotterdam T 0102131818 JSpoelstra@eentien.nl www.eentien.nl A1-ontwerpgroep architecten Willem Hioolenstraat 5 3065 LE Rotterdam T 0104523552 info@a1-ontwerpgroep.nl www.a1-ontwerpgroep.nl

RHOON

Actually Design Delftweg 104 B 3043 NA Rotterdam T 0646112424 sholeh@actuallydesign.nl www.actuallydesign.nl

Schouten Architecten Kleidijk 2 3161 HG Rhoon T 0641284689 info@schoutenarchitecten.nl www.schoutenarchitecten.nl

Studio architectuurMAKEN Schiedamsedijk 43-7 3011 ED Rotterdam T 0103040415 post@architectuurmaken.nl www.architectuurmaken.nl BIAS Architecten bv Maaskade 127 3071 NK Rotterdam T 0102800136 maaskade@biasarch.nl www.biasarch.nl

307

Bijvoet Architectuur & Stadsontwerp Mathenesserdijk 414 -E 3026 GV Rotterdam T 0102440403 bijvoet@bijvoetarchitectuur.nl www.bijvoetarchitectuur.nl Blankenstijn Bosch van Eck BV Hooidrift 108 3023 KV Rotterdam T 0102140972 info@bbve.nl www.bbve.nl Roel Bosch architecten bv Maaskade 106 3071 NH Rotterdam T 0652199983 architecten@roelbosch.nl www.roelbosch.nl Frans Brakkee Architect Dreessingel 28 3066 TM Rotterdam T 0655377754 info@fransbrakkee.nl www.fransbrakkee.nl BRINK architectuur & stedenbouw BV Eendrachtsstraat 150 3012 XR Rotterdam T 0104762425 info@atelierbrink.nl www.atelierbrink.nl Broekbakema Tabak 1 unit 4/5 3044 BC Rotterdam T 0104134780 info@broekbakema.nl www.broekbakema.nl Broos de Bruijn architecten Boomgaardsstraat 84 3012 XE Rotterdam T 0641855543 d.landman@bdba.nl www.bdba.nl BURO ID architecten Kruipbrem 20 3068 TH Rotterdam T 0104229919 info@buroid.nl www.buroid.nl Cardo Architecten van Nelleweg 1310 3044 BC Rotterdam T 0107503420 bart@cardoarchitecten.nl www.cardo-bv.nl

308

CityfĂśrster PartgmbB Delftsestraat 9 c 3013 AB Rotterdam T 0104146841 rotterdam@cityfoerster.net www.cityfoerster.net

BureauVanEig Mathenesserdijk 412 b 3026 GV Rotterdam T 0624528528 info@bureauvaneig.nl www.bureauvaneig.nl

CONIX RDBM Architects B.V. Weena 695 B7.044 3013 AM Rotterdam T 0102132663 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com

ExS Architects Spanjaardstraat 23 3025 TG Rotterdam T 31644680834 welcome@exsarchitects.com www.exsarchitects.com

derksen|windt architecten abraham kuyperlaan 102 a 3038 PP Rotterdam T 0642586644 mail@derksenwindt.nl www. derksenwindtarchitecten.nl

Fluitman architecten Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 0102579937 info@fluitmanarchitecten.nl www.droomhuisfabriek.nl

Architectenbureau DEVRIES Mathenesserlaan 336 3021 HZ Rotterdam T 31625066730 vries.arch@planet.nl www.marcodevries.nl Rempt van der Donk, architectenbureau BNA b.v. Van Nelleweg 1 3044 BC Rotterdam T 0104126782 rempt@remptvanderdonk.nl www.remptvanderdonk.nl Dreesmann Architectuur Coolhaven 56 D 3024 AE Rotterdam T 0641245899 wp@ dreesmann-architectuur.nl www. dreesmann-architectuur.nl Droomhuisfabriek Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 0102579937 info@fluitmanarchitecten.nl www.droomhuisfabriek.nl E & F Architecten BV Hongkongstraat 49 3047 BR Rotterdam T 0104627878 info@efarchitecten.nl www.efarchitecten.nl Ector Hoogstad Architecten Hofplein 20 24e verdieping 3032 AC Rotterdam T 0104402121 info@ectorhoogstad.com www.ectorhoogstad.com

FOAM architecten Provenierssingel 66 b 3033 EN Rotterdam T 0852100824 info@foamarchitecten.nl www.foamarchitecten.nl Frijtersâ&#x20AC;&#x2122; architecten B.V. Goudsesingel 8 c 3011 KA Rotterdam T 0104142657 info@frijtersarchitecten.nl www.frijtersarchitecten.nl Steven van der Goes architecten Voorhaven 30 b 3024 RN Rotterdam T 0104764960 info@vandergoes.net www.vandergoes.net Gortemaker Algra Feenstra architects bv Wilhelminakade 310 3072 AR Rotterdam T 0102973030 info@gaf.eu www.gaf.eu Gunneweg & Burg Mathenesserdijk 414 H 3026 GV Rotterdam T 0108917298 info@gubu.nl www.gubu.nl Royal Haskoning DHV George Hintzenweg 85 3068 AX Rotterdam T 0104433666 info@rhdhv.com www.royalhaskoning.com

HDK-Architecten bna bni bnsp Rotterdam Strevelsweg 700 /209 3083 AS Rotterdam T 0104805653 info@hdk-architecten.nl www.hdk-architecten.nl Heida Matsumoto Architecten Heemraadssingel 170 3021 DL Rotterdam T 0619616703 roelof@heidamatsumoto.nl www.heidamatsumoto.nl HERSBACH-ARCHITECTEN Mathenesserdijk 416 a 3026 GV Rotterdam T 0107503210 info@hersbacharchitecten.nl www.hersbacharchitecten.nl Holto Architecture 2e Schansstraat 42 3025 XP Rotterdam T 0647606460 hesterpoortinga@holto.nl www.holto.nl HSR Consultancy bv Gedempte Zalmhaven 727 3011 BT Rotterdam T 0614274589 h.spek@hsrconsultancy.nl www.hsrconsultancy.nl iLINQ B.V. Schoonheide 8 3069 KN Rotterdam T 0645180960 info@ilinq.eu www.ilinq.eu Inbo Schiekade 189 UNIT 209 3013 BR Rotterdam T 0104961900 rotterdam@inbo.com www.inbo.com/rotterdam IWT Graaf Florisstraat 90 a 3021 CL Rotterdam T 0645476689 chantalschoenmakers@ gmail.com www.iwt.io Jade architecten Goudsesingel 192 3011 KD Rotterdam T 0652322850 info@jadearchitecten.nl www.jadearchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

JagerJanssen architecten BNA Vijverhofstraat 48 3032 SN Rotterdam T 0107507959 info@jagerjanssen.nl www.jagerjanssen.nl Bo Kristiaan Janssen Schiedamsedijk 52 D 3011 EE Rotterdam T 0102109993 bo@bokristiaanjanssen.com www.bokristiaanjanssen.com

Kolpa Architekten b.v. Strevelsweg 700 /406 3083 AS Rotterdam T 0104817144 info@kolpa-architecten.nl www.kolpa-architekten.nl Bureau Kooij Kralingseweg 391 c 3065 RD Rotterdam T 0651408726 erikkooij@bureaukooij.nl www.bureaukooij.nl

JASZ Hillestraat 82 3072 JN Rotterdam T 0622522113 info@jaszworks.com www.jaszworks.com

Kraaijvanger B.V. Kruisplein 476 ,eersteverdieping 3012 CC Rotterdam T 0104989292 lisamartin@kraaijvanger.nl www.kraaijvanger.nl

WDJA Van Nelleweg 2330 3044 BC Rotterdam T 0104259986 info@wdjarchitecten.nl http://www.wdjarchitecten.nl

KuiperCompagnons B.V. Van Nelleweg 3042 3044 BC Rotterdam T 0104330099 kuiper@kuiper.nl www.kuiper.nl

Architectenbureau Juinen AvB - BNA Mia van Yperenplein 247 3065 JK Rotterdam T 0627129367 info@juinen.eu www.juinen.eu

KVB Architectenbureau Passerelstraat 18 D 3023 ZC Rotterdam T 0625255596 info@kvbarchitecten.nl www.kvbarchitecten.nl

Juli Ontwerp B.V. Wilhelminakade 959 3072 AP Rotterdam T 0102410019 bureau@juliontwerp.eu www.juliontwerp.eu KAW architecten en adviseurs 2 B.V. Pelgrimsstraat 1 3029 BH Rotterdam T 0885290000 info@kaw.nl www.kaw.nl KCAP Architects&Planners Piekstraat 27 3071 EL Rotterdam T 0107890300 rotterdam@kcap.eu www.kcap.eu Kesp Architectuur Pijnackerplein 14 3035 GC Rotterdam T 0616494468 karen@kesp-architectuur.nl www.kesp-architectuur.nl

LEX-Architecten BNA Crooswijksesingel 50 f 3034 CJ Rotterdam T 0628020163 info@lex-architecten.nl www.lex-architecten.nl Buro Lina Mathenesserdijk 416 D 3026 GV Rotterdam T 0646274939 info@tanjalina.nl www.burolina.nl MAAT ARCHITECTEN BNA Strevelsweg 700 /212 3083 AS Rotterdam T 0102934880 info@maatarchitecten.nl www.maatarchitecten.nl MAS architectuur bv Goudsesingel 10 3011 KA Rotterdam T 0104136856 rotterdam@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Mei architects and planners Schiehavenkade 150 3024 EZ Rotterdam T 0104252222 info@mei-arch.eu www.mei-arch.eu

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Moen & Van Oosten Architekten Westerkade 2 3016 CL Rotterdam T 0104366688 info@moenvanoosten.nl www.moenvanoosten.nl Molenaar & Co architecten Achterhaven 130 3024 RC Rotterdam T 0102019100 info@molenaarenco.nl www.molenaarenco.nl MVRDV bv Achterklooster 7 3011 RA Rotterdam T 0104772860 office@mvrdv.com www.mvrdv.com Neutelings Riedijk Architecten B.V. Weena 723 Unit C6.070 3013 AM Rotterdam T 0104046677 info@neutelings-riedijk.com www.neutelings-riedijk.com BURO NICO Beekweg 173 3045 PA Rotterdam T 0102181450 info@buronico.nl www.buronico.nl Siebold Nijenhuis Architect Crooswijksesingel 50 J 3034 CJ Rotterdam T 0104771145 info@ sieboldnijenhuisarchitect.nl www. sieboldnijenhuisarchitect.nl De Nijl Architecten B.V. Sint Jobsweg 30 3024 EJ Rotterdam T 0102829930 mail@denijl.nl www.denijl.nl No Label Schiekade 189 studio 207 3013 BR Rotterdam T 0102827240 info@no-label.info www.no-label.info ONSIA architectuur Russischestraat 37 3028 BD Rotterdam T 0104848886 info@onsia.nl www.onsia.nl

Personal Architecture Graaf Florisstraat 62 -A 3021 CJ Rotterdam T 0108865093 info@personal-architecture.nl www.personal-architecture.nl Marie Prunault Pieter de Hoochweg 2 F 3024 BH Rotterdam T 0613029200 marieprunault@gmail.com marieprunault.com Putter Partners Architecten Crooswijksesingel 50 H 3034 CJ Rotterdam T 0104132577 postmaster@putterpartners.nl www.putterpartners.nl Arjen Reas Architecten Bergse rechter Rottekade 1 3051 AB Rotterdam T 0108009888 info@arjenreas.nl www.arjenreas.nl Atelier Robidoux Gerard Scholtenstraat 114 3035 ST Rotterdam T 0636216396 atelier@everobidoux.nl www.atelierrobidoux.com Ruoff Architecten Statensingel 116 b 3039 LT Rotterdam T 0104119520 post@ruoffarchitecten.nl www.ruoffarchitecten.nl Spring architecten Prins Hendrikkade 14 3071 KB Rotterdam T 0104132790 info@spring-architecten.nl www.spring-architecten.nl studio RAAM Noordsingel 68 B 3032 BG Rotterdam T 0634955573 info@studioraam.nl www.studioraam.nl Studio Stylo Baanweg 9 3042 AB Rotterdam T 0611177912 erika@studiostylo.nl www.studiostylo.com studioJBA Jan Porcellisstraat 11 b 3021 TN Rotterdam T 0617678720 info@studiojba.nl www.studiojba.nl

309

SUBoffice architecten Zwaerdecroonstraat 52 a 3021 WV Rotterdam T 0646925196 like@suboffice.nl www.suboffice.nl

Mateusz Wojcieszek Architect Jonker Fransstraat 120 C 3031 AX Rotterdam T 48693350635 mat.wojcieszek@gmail.com

TERRENA architecten Straatweg 96 B 3051 BL Rotterdam T 0104227222 info@terrena-architecten.nl www.terrena-architecten.nl

wUrck architectuur stedenbouw landschap B.V. Sluisjesdijk 46 3087 AH Rotterdam T 0104290709 info@wurck.nl www.wurck.nl

Thijssen Verheijden Architecture & Management (Coöperatie U.A.) Van der Duijn van Maasdamweg 424 3045 PE Rotterdam T 0104375269 maaike@thijssenverheijden.nl www.thijssenverheijden.nl Trae Architect Crooswijksesingel 50 J 3034 CJ Rotterdam T 31636016098 jan@trae.nl www.trae.nl TTontwerp architectuur en interieur Muurbloemstraat 26 3053 EJ Rotterdam T 0636568130 info@ttontwerp.com TTontwerp.com Voorwinde architecten Kralingse Plaslaan 19 3062 DA Rotterdam T 0629577725 wendy@voorwindearchitecten.nl www.voorwindearchitecten.nl West Architecten Hogerbeetsstraat 1 a 3039 XG Rotterdam T 0102105737 info@westarchitecten.nl www.westarchitecten.nl Willers Architectuur stadhuisplein 13 U01 3012 AR Rotterdam T 0102235321 info@willersarchitectuur.nl www.willersarchitectuur.nl Ir. H. Wilton & Partners b.v. Burg Le Fevre de Montignylaan 208 3055 NJ Rotterdam T 0654773290 wiltonhw@xs4all.nl

310

De Zwarte Hond Aert van Nesstraat 45 3012 CA Rotterdam T 0102409030 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl Zwenk Grondherendijk 39 3082 DG Rotterdam T 0643235501 info@zwenkarchitectuur.nl www.zwenkarchitectuur.nl/

SOMMELSDIJK Architectenbureau Born BNA Oudelandsedijk 13 3245 LG Sommelsdijk T 0187482466 agm.born@bornarchitecten.nl www.bornarchitecten.nl

rphs+ Herenstraat 2 2271 CG Voorburg T 0702195311 archi@rphs.nl www.rphs.nl

SPIJKENISSE office ban Sperwerhoek 44 3201 SK Spijkenisse T 0629115938 igor@officeban.eu www.officeban.eu

WADDINXVEEN

STAD AAN ’T HARINGVLIET Keuvelaar Architectuur & Bouwhistorie Voorstraat 9 3243 AV Stad aan ’t Haringvliet T 0187849217 info@kvlr.nl STREEFKERK

SCHIEDAM Flocks Swammerdamsingel 61 3112 RH Schiedam T 31621496093 robbert.guis@flocks.co www.flocks.co

Architectenbureau ir Arie Gelderblom BNA Dorpsstraat 49 2959 AH Streefkerk T 0184692004 info@gelderblomarchitecten.nl VLAARDINGEN

SCHIPLUIDEN Studio D11 Burg van Gentsingel 15 2636 BR Schipluiden T 0614380389 info@d11.nl www.d11.nl SCHOONHOVEN architektenbureau ir ROKUS VISSER bv Doelenstraat 1 2871 CW Schoonhoven T 0182604327 info@rokusvisser.nl www.rokusvisser.nl SLIEDRECHT Architectenbureau Symbiose Pergolesilaan 37 3363 KC Sliedrecht T 0184634387 info@ architectenbureauSymbiose.nl www. architectenbureausymbiose.nl

Architect&bureau Ernst Manger Herenstraat 27 2274 CA Voorburg T 0704157299 info@manger.nl www.manger.nl

Houdijk Architecten B.V. Oosthavenkade 51 3134 NX Vlaardingen T 0104600682 info@houdijkarchitecten.nl www.houdijkarchitecten.nl Arno Steehouwer Architect Hendrik Casimirstraat 84 3136 BE Vlaardingen T 0654268585 info@a-s-a.nl www.a-s-a.nl DeVilder&Zonneveld Architecten B.V. Churchillsingel 420 3137 XB Vlaardingen T 0104752722 info@devilderzonneveld.nl www.devilderzonneveld.nl VOORBURG Inter A 70 v/d Wateringelaan 161 2274 CE Voorburg T 0703479277 gawoele@interA70.nl www.interA70.nl

architectenbureau drost bna Middelburgseweg 1 a 2741 LB Waddinxveen T 0630046684 studio@drost.info www.drost.info Topos - Architectuur en bouwkunde Middelburgseweg 1 a 2741 LB Waddinxveen T 0182394344 info@topos.nl www.topos.nl WASSENAAR LK architekten Molenstraat 28 2242 HT Wassenaar T 0705116264 info@leokroonarchitect.nl www.lkarchitekten.nl Architectenbureau Anna Zinkweg BV Korenlaan 4 2242 HN Wassenaar T 0705119010 mail@zinkweg.nl www.zinkweg.nl WERKENDAM Van den Heuvel Architecten BNA Kruisstraat 63 4251 CV Werkendam T 0183509509 info@ vandenheuvelarchitecten.nl www. vandenheuvelarchitecten.nl Olivier en Partners Architecten Biesboschhaven Noord 20 4251 NL Werkendam T 0183678004 info@olivier-architecten.nl www.olivier-architecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

ZOETERMEER A place Van Leeuwenhoeklaan 263 2713 RA Zoetermeer T 0621503800 info@aplace.nl www.aplace.nl Meijer & van Eerden Architectenbureau B.V. Signaalrood 1 2718 SH Zoetermeer T 0793165710 info@meijervaneerden.nl www.meijervaneerden.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

311

BNA-ARCHITECTEN SENIOR LEDEN

De heer Ir. W.E. Abbink De heer F.A.J. Adriaanse De heer A.J. Amos De heer Ir. S. Baars De heer G.E. van Baarsel De heer Ir. R.G. Bartijn De heer Ir. G.J.W.M. van Bebber De heer H. van Beek De heer Ir. J.P.M. Beelen De heer N.R. van den Berg Mevrouw M. van den Berg-Van Gink De heer Ir. G.J. Bleeker De heer Ir. D.J. van Bodegom De heer Ir. J.H.J.A. Bonnemayer De heer A.W.L. de Bont De heer Ir. L. Bos De heer H. Bosch De heer D. van den Bosch De heer J.G. Boudestein De heer J.H. Bouwsema De heer G.J. Brederode De heer Ir. J.F. van den Brink De heer Prof. J. Brouwer De heer Ir. F.A.W.M. de Brouwer De heer Ir. R.L.M.A. Brouwers De heer Ir. C.J.H. Buijzen De heer H.A.F.M. Bullens De heer Ir. G. Burger De heer Ir. R.J.B. den Burger De heer J. Colenbrander De heer Ir. P.G.H. Copier De heer Ir. K.H. Crabbendam De heer Ing. W.M.G.J. Crombach De heer D. Cruiming De heer R.J. van Dam De heer Ir. O. Das De heer J.E.L.G. Dautzenberg De heer J.H. Decker De heer N.H.G. Dhondt De heer A.J. van Dijk De heer J. van Dijk De heer F.A. van Donselaar De heer T. Dorrepaal De heer S.M. Douma De heer Ir. J.A. Dubbeldam De heer P. Durieux De heer Ir. B.M. Duvekot De heer H.L. Egberts De heer Ir. J.A. van Egmond De heer H.J. Engelkes De heer R.B. van Erk

312

De heer N.P.G.M. Erkamp De heer Ir. M.P. ir Evelein De heer C.M. Faling De heer G.H. Fortuijn De heer H. Gaasbeek De heer P.J.M.A. van der Geld De heer Ir. J.L. Gelderblom De heer G. Gelderblom De heer Ir. M.P. Gerbenzon De heer Ing. A. Gestel De heer Ir. H.P. Ghijsen De heer A.J.J. Giesen De heer Ir. J.H.F. Giezen De heer Ir. W.J. Godthelp De heer Ing. H.J. Godthelp De heer M.J. van Goor De heer W.A. Groen De heer H.G.M. van der Haar Mevrouw L.M.M. van Haaren De heer A. de Haas De heer C. Haasjes De heer W.C.F. Hageman De heer W.J. Hagg De heer J.H. Hamers De heer K.L. Hamming De heer Ir. H. Hansma De heer H.J. Haverkamp De heer A.J. Haverkamp De heer Ir. J.A.G.M. Hendriks De heer Ir. ir. M.A.A.B. Hendrikx De heer R.A.L.C. Hendrix De heer W. Hensen De heer W.A. de Herder De heer A.W. van Herk De heer J.L.M. Hertroijs De heer P.G.J. van den Heuvel De heer J.A. Heuvelink De heer Ir. A. van Hille De heer H. van de Hoef De heer Ir. K. van der Hoeven De heer Ir. C. Hoogeveen De heer P.J. van Hoogmoed De heer Ir. K.G. Hoope De heer Ir. A. van Hoorn De heer L.J. van Houwelingen De heer Ir. A.M. van Houwelingen De heer Ir. E.J. ten Hove De heer E.I. Huibers De heer F.T. Huisinga De heer M.J. van der Hulst De heer H. Jacobs

De heer Ir. P. Jansen Schoonhoven De heer L.P. Jansson De heer Ir. H. de Jong De heer Ir. H.M. de Jong De heer J. de Jong De heer C. Kalfsbeek De heer J.A.M. Kanters De heer Ir. J.W. Kappelhoff De heer Ir. E. Kasanmoentalib De heer G.J.L.M. Kerbusch De heer A.E. Kimsma Mevrouw S.E. de Kleijn De heer Ir. P.W.L. Kloet De heer H. Klunder De heer Ir. G.K. Kok Mevrouw Ir. S. Komossa De heer M.C. de Koning De heer J.T. Koningen De heer J. Kooij De heer Ir. E.A.D. Koopmans De heer W. Kort De heer P.W. Koster De heer Ir. L.J. Koster De heer Ir. J.H. Kramer De heer Ing. G. Kranenborg De heer A. Kroesbergen De heer G. Kuiper De heer P.M. Laan De heer Ir. H.G.M. van Laarhoven De heer Ing. S. Lakkas De heer Th.J. Lammers De heer P. Leijendekkers De heer Ir. C.J. Leijh De heer Ir. P.A. Lenstra De heer E. Levenga De heer H.W.M. Lipsch De heer F.G. van de Looi De heer Ir. R.H.W. LouĂŤt Feisser De heer Mar J.C.H. Lucas De heer Ir. B.Th.F. Markslag De heer Ir. I.H. Matulessy De heer Ir. W.H.M. van Meijl De heer Ir. A.G.M. Mensink De heer Ir. J.P.R. van Merkesteijn De heer J.A.M. Merks De heer Ir. P.A.M. Mertens De heer G.S.M. Min De heer C.A.R.L. MĂśller De heer D. Morrison De heer Ir. E. Morroy De heer J.H. Mulders

De heer D. Niesing De heer V.H.M. Nieuweboer De heer Ir. A.L.M.T. Nijst De heer F.B. Noback De heer H.E. de Noord De heer R. Noorlag De heer Ir. J.G. Nuijten De heer Ir. P.M.J. van Oerle De heer H. van Olphen De heer Ir. L.P. Oomen De heer A. Oosterhuis De heer Tj.T. Oving De heer H.G. Pater De heer Ir. C.A.E. Pattiselanno De heer A.W.F. van den Pauwert De heer Ir. J.D. Peereboom Voller De heer H.J.L. Peters De heer F. Plas De heer Ir. A.J. van der Poll De heer Ir. C.H.M.J. Posma De heer Ir. B.J.M.M. Pouderoyen De heer F.D.G. Prins De heer Ir. G. Pronk De heer Ir. R.J. Proper De heer Prof. T.H.M. Prudon De heer Ir. L.M. de Putter De heer Ir. W.A. Quispel De heer J.L.M. Raemaekers De heer J.P.P. van Rijswijk De heer Ir. R. Ritz De heer W.V. Roemjantsew De heer Ir. J.R. Romke de Vries De heer Ir. C. Ronstadt De heer Ir. J.H. van Rooden De heer Ir. G. Rook De heer Ing. M.A. Ros De heer Ir. G. Rosbach De heer Ing. Ph.M. Rosdorff De heer Ir. K.J. Rosdorff De heer T.A.J. Rouwhorst De heer R.A. Salm De heer S. Schaafsma De heer J.B.G.M. Scheffer De heer Ir. G.P. Schijf De heer Ir. G.A. Schiller De heer J. Schotman De heer G.A.J. Schouten De heer A.J.K. Schrijen De heer P.L.M. Schuffelers De heer Ir. F.E. Schweigmann De heer Ir. M. da Silva Solis

De heer Ir. G.F.J. Simonetti Mevrouw T.D. Slavova-Keet De heer Ir. F.J. Smits De heer Ir. B.G.J.J. Snelder De heer P.N. Snijders De heer C.M.J.G. Spanjers De heer Ir. J.R. Spek De heer E. Spier De heer Ir. J.L.M.F. Spreksel De heer Ir. P Sramota Mevrouw M.G.J. Steeds-Janssen De heer Ir. H.A. van Steennis De heer Ir. H. Stemerdink De heer Ir. W.J.D.B. Stijger De heer Ir. H.G.M. Stol De heer Ir. F.W.M. Straesser De heer E. Tas De heer I.J.J. Teeuwisse De heer G. van Thienen Mevrouw Ir. G.H. Thio De heer A.S. van Tilburg De heer R. Timmler De heer Ir. F. Toben De heer P. van der Toorn Vrijthoff De heer J.G. Treurniet De heer A.G.L. Tuns De heer J. Vedder De heer Ir. G.W. van Veersen De heer Ir. J.G.C. Vegter De heer F.J. van de Velde De heer D.J. van der Velde De heer Ing. J.J. ten Velden De heer Ir. V.W.J. Veldhuijzen van Zanten De heer Ir. A. Venema De heer Ing. J.H.T. Verborg De heer P.F.H.M. Vergouwen De heer Ir. D. Verhaar De heer E.W.M. Verheugt De heer J.C. van Verseveld De heer G.G. Verwey De heer Ir. L. Vis De heer A.A.M. van Vliet De heer Ir. A. de Vries De heer D. Vroegindeweij De heer A.R. de Waal De heer G. Wals De heer Ir. A.W.M. Waltjen De heer T.C.M. van Wamel De heer J. Webbers De heer Ir. W.M. Weerkamp

De heer H.K.J. van der Wielen De heer Ir. A. Wiersma De heer Ir. R. Willink De heer C.M.M. de Wit De heer H. WÃ¼rdemann De heer J.M. Zeilstra De heer N.J.G. van Zon De heer Ir. H. van Zwieten De heer Ir. J.R. van Zwol

313

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EINDELOZE MOGELIJKHEDEN MET AUDIO, VIDEO EN DOMOTICA VAN PUUR PUUR Foto: Werner Ero

‘Een domoticasysteem valt of staat bij de gebruikerservaring’ 314

Een eigen home cinema van topkwaliteit? Hoogwaardige audio in het hele huis, zonder luidsprekerkabels? Automatische lichten gordijnsturing? En één domoticasysteem om alles aan te sturen? PUUR audio, video & domotica maakt het mogelijk. De wens van de klant staat vanzelfsprekend altijd centraal, begint Robert Brijde. “Daarbij is het van het grootste belang om ons vanaf het begin bij het project te betrekken. Dat voorkomt bouwkundige aanpassingen later in het proces. Wij tekenen bijvoorbeeld tweemaal zo veel wifi access points als nodig. Bij oplevering testen we de ontvangst en de beste gebruiken we. Een domoticasysteem valt of staat bij de gebruikerservaring. Als de wifi niet goed is krijgen de domotica de schuld. Het netwerk is dus het fundament.”

| ALLEEN TOPKWALITEIT VAN TOPMERKEN Brijde is samen met Daan Vreeswijk eigenaar van PUUR audio, video & domotica. Sinds 2011 verzorgen ze high-end oplossingen voor hun cliënten, waarbij de kwaliteit van de

componenten altijd onomstreden is. Audio- en video van diverse topmerken, Lutron voor lichten gordijnoplossingen, Pakedge voor het netwerk en Savant voor de domotica-interfacing. “Wij werken alleen met Savant, omdat dit merk het meest vooruitstrevend is, met een moderne en intuïtieve interface. Savant is bovendien flexibel en kan snel mee met de nieuwste ontwikkelingen.”

| INSPIRATIE PUUR ontwerpt en bouwt ook ‘stand alone’ muziekkamers en home-cinema’s van heel hoog

niveau. Luidsprekers zijn ook mogelijk in maatwerk, zodat bijvoorbeeld een subwoofer netjes in een kast past. “Er kan zo veel; de mogelijkheden zijn eindeloos. Onze showroom is een bron van inspiratie, dus kom gerust eens langs.”

Over PUUR De showroom van PUUR is in Oostzaan, in het pand van Piet Boon waarmee PUUR ook regelmatig samenwerkt. puuravd.com

Foto: Johan van Bree

315

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

FAÇADES 2019 OVERHANDIGD AAN WINNAAR BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VMRG

Op 17 mei jl. overhandigde Hans Zwaanenburg, directeur van de VMRG, het eerste exemplaar van het boek Façades 2019 aan Benthem Crouwel Architects, winnaar van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019. Jan Benthem, architect van het winnende project Noord/Zuidlijn Amsterdam, nam het boek in ontvangst. Façades 2019 bestaat uit 145 pagina’s met uiteenlopende gevelbouwprojecten waar VMRG bedrijven bij betrokken zijn geweest. Het BNA Beste Gebouw van het Jaar, Noord/Zuidlijn Amsterdam, is gerealiseerd onder het VMRG Keurmerk. Dit staat voor kwaliteit van (metalen) gevels en gevelelementen. VMRG Keurmerk bedrijf Kingspan|Brakel Atmos werkte mee aan de twee bovengrondse stations

Hans Zwaanenburg, directeur van de VMRG, overhangdigt het eerste exemplaar van het boek Façades 2019 aan Benthem Crouwel Architects.

van dit project. In dit BNA jaarboek vindt u alle inzendingen voor BNA Beste Gebouw van het Jaar. Het VMRG Keurmerk logo vindt u terug bij alle projecten waarbij een gevelbouwer betrokken was met het VMRG Keurmerk.

| VMRG KEURMERK IN BESTEK Alle bedrijven met het VMRG Keurmerk leveren gegarandeerde kwaliteit op het gebied van gevels. Zij worden hierop regelmatig gekeurd. Sinds juli 2016 kan een architect of professionele opdrachtgever eisen dat een gevel voldoet aan dit keurmerk. Deze Europese aanbestedingsrichtlijnen bieden ruimte om het VMRG Keurmerk voor te schrijven, dus schrijf deze ook voor in uw bestek! Hoe u dit precies kunt doen, kunt u vinden op www.vmrgkwaliteitseisen.nl.

Wilt u inspiratie op doen voor kwaliteitsgevels, blader dan eens door het digitale Façades 2019 boek: www.digitaalpubliceren.com/ facades2019

316

Gegaran d e erde kwalitei t in geve ls

KEURME RK

Over sm

aak kunt

u als arc hitect of opdra chtgeve r missch ien nog met elka ar twiste n. Maar niet ove kwaliteit r . Want d ie is geg a randeerd met het VMRG-K eurmerk . Wilt u proďŹ tere n van all e zekerh eden die het keur merk u b iedt? Kie s dan ee VMRG-li n d voor u w gevel. Meer we

ten?

Ga naar neem co

www.vm ntact op

rgkeurm e

rk.nl of

via (030

)60 53 6 44.

Adverteerdersindex A

Aalbers Wico – pagina 29 Aalborg Portland Belgium – pagina 162, 163 ABB B.V. – pagina 66 Abema B.V. – pagina 106 Achmea Centraal Beheer – bladwijzer Adamasgroep – omslag 2, pagina 210, 211, 212 AGC Nederland Holding B.V. – omslag 3 AGROB Buchtal GmbH – pagina 19 Akoestiek Comfort B.V. – pagina 236 Aldowa B.V. – pagina 186, 216 Altez NV – pagina 175 Ambius – pagina 324 Armstrong Building Products B.V. – pagina 122 ASSA ABLOY – pagina 158, 159 Axess B.V. – pagina 12

FIMBLE – pagina 250 Forbo Flooring B.V. – pagina 176, 177

G Gedore Technag B.V. – pagina 160, 213 Grunbach Liften – pagina 4

H Häfele Nederland – pagina 2 Hercuton B.V. – pagina 107 Het Nieuwe Instituut – pagina 190 Hijnekamp Kozijnen B.V. – pagina 108 Holland Geveltechniek – pagina 94, 95 Holland Scherm B.V. – pagina 135

I B Basf Nederland BV-Oosterhout – pagina 248 Bébouw Midreth B.V. – pagina 108 Van Beem & Van Haagen B.V. – pagina 45 van den Beemd B.V. – pagina 70

Industrielicht B.V. – pagina 134 Intratone – pagina 229

J Jaarbeurs B.V. – pagina 174 JAZO Zevenaar B.V. – pagina 92, 93

C Cable Concepts Center – pagina 28 Carlisle Construction Materials NL – pagina 11 Cembrit Benelux – pagina 131 Colt International B.V. – pagina 10

D De Mâr 2D B.V. – pagina 15 Dejo Metaalindustrie B.V. – pagina 118 Derbigum Nederland B.V. – pagina 208, 209 Duco Ventilation & Sun Control – pagina 13, 90, 91 Duinkerke Dak & Zink – pagina 251 Dynamic Bonding Systems – pagina 198

E Elton B.V. – pagina 109 Eternit NV - afdeling Gevel – pagina 172, 173 Etex BP N.V. (c/o Shared Services) – pagina 188, 189, 252, 253, 254 Euroliften – pagina 320

318

K Kawneer – pagina 180, 181 Kingspan B.V. – pagina 184, 185 Kloeckner Metals ODS Nederland BV – pagina 36, 37 Kone B.V. – pagina 65 Kooiman Marine Group – pagina 71

M M4FOUR Nederland B.V. – pagina 258 MacBright – pagina 120, 121 MBX B.V. – pagina 237 Megamix Coöperatie B.V. – pagina 16, 17 Metaalplan B.V. – pagina 123 Mobilane B.V. – pagina 264 Mostert de Winter – pagina 118

N Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V. – pagina 89 Niko Nederland – pagina 14

Office Cabling Systems – pagina 18 Olbecon Betonconstructies B.V. – pagina 322, 323

Technoplanning B.V. – pagina 55 Timmerfabriek A. Gerritzen en Zonen B.V. – pagina 106 Timmerfabriek WEBO – pagina 259 Toes Montage – pagina 132, 133 TRILUX C.V. – pagina 38, 39

P Panelen Holland B.V. – pagina 226 PEFC Nederland – pagina 249 Pieters Bouwtechniek B.V. – pagina 103 Pluimers Isolatie B.V.– schutblad 2 voor, pagina 196, 197 Poly-Ned B.V. – pagina 257 Priva B.V. – pagina 175 Proliad LED Lighting B.V. – pagina 213 PTG Advies – pagina 54 Puur – pagina 314, 315

R Rainforest Lighting B.V. – schutblad 2 achter Renson Ventilation N.V. – pagina 228 Reynaers B.V. – pagina 6, 214, 215 Ridder Skins for Buildings B.V. – pagina 240 RIGA Vloeren & Kozijnen – pagina 160 Rockwool B.V. Rockfon – pagina 199 Rodruza B.V. – pagina 8, 9 De Rooy Metaaldesign – pagina 227

S Saint Gobain – pagina 20 Saval Brandbeveiliging B.V. – pagina 138 SKG - Stichting Kwaliteit Gevelbouw – pagina 238, 239 Smits Rolluiken en Zonwering B.V. – pagina 262, 263 Jan Snel Productie B.V. – pagina 222, 223 Solarlux Nederland B.V. – pagina 161 Solid Nature B.V. – pagina 260, 261 Soprema B.V. – schutblad 1 voor SSAB Swedish Steel GmbH – pagina 224, 225 Staalbouw Nagelhout B.V. – pagina 71 Steengoed B.V. – pagina 104, 105 Stichting Bouwgarant – pagina 320 Stichting KOMO – pagina 235 Stöbich Brandschutz B.V. – pagina 103

U Uittenbosch Ceramic Metals – pagina 183 ULC Groep B.V. – pagina 64 Unilamp – pagina 119 Unilin Insulation B.V. – pagina 182

V V-Systems – pagina 230 Venster Techniek B.V. – pagina 135 Viets Harskamp – pagina 123 Vink Systemen B.V. – pagina 30 Visser & Smit Bouw B.V. – pagina 31 VMRG – pagina 316, 317

W Wagemaker – pagina 67 Wagenbouw Accommodaties B.V. – pagina 200 Wienerberger B.V. – pagina 136, 137 Witteveen & Bos B.V. – pagina 44

Z Zinkunie B.V. – schutblad 1 achter

319

Plateautrapliften, verticaalliften en schaartafels voor rolstoelen, goederen, ﬁetsen en brancards

Euroliften produceert op maat Euroliften is gespecialiseerd in maatwerk. Passende oplossingen voor toegankelijkheid voor mindervaliden, ziekenhuisbedden, brancards, goederentransport en ﬁetsliften. Ook voor het vervangen van uw verouderde liften hebben wij een oplossing. Zowel voor de zakelijke- als particuliere markt. Starten aan nieuwbouw projecten, renovatiebouw of aanpassingen in een bestaande situatie? Neem contact op met onze adviseurs, zij kunnen uw wensen vertalen in een pasklare oplossing, met een ruime keus aan kleuren en materialen. De liften worden grotendeels in eigen beheer geproduceerd en geïnstalleerd door onze vakkundige monteurs. Euroliften beschikt over een eigen serviceen onderhoudsdienst.

Onze adviseurs kunnen uw wensen vertalen in een pasklare oplossing, waarna deze in eigen huis geproduceerd wordt Meer informatie op onze website en geïnstalleerd doorvindt onzeuvakkundige monteurs. Euroliften www.euroliften.nl bel ons voor een afspraak. beschikt over een eigen of serviceen onderhoudsdienst.

Witteweg 4 D t telefoon 0297 - 32 42 91

320

1431 GZ Aalsmeer t Postbus 88 t 1430 AB Aalsmeer t fax 0297 - 321 311 t info@euroliften.nl t www.euroliften.nl

Colofon

BNA Architecten Jaarboek 2019/2020 is een uitgave van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam 020 555 36 66 E bna@bna.nl I www.bna.nl Tekst BNA, Amsterdam Foto omslag Jannes Linders

Advertentie-exploitatie Elma Media B.V. Silvèr Snoek - Salesmanager E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl

AR 4 0 JA

Druk Elma Media B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de BNA. Voor informatie die onjuist of onvolledig is opgenomen aanvaardt de BNA geen aansprakelijkheid. De gegevens in deze uitgave zijn bijgewerkt tot 5 juli 2019. De BNA is niet verantwoordelijk voor fouten of omissies. De “marktvisie”artikelen vallen buiten de verantwoordelijkheid van de BNA.

colofon

Ontwerp Elma Media B.V.

321

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

PREFAB BETONNEN CASCO’S, OOK VOOR KLEINERE PROJECTEN

‘We zien al een aantal jaren dat prefab bouwen een steeds grotere vlucht neemt’ 322

Bouwen met prefab-betoncasco’s voor enkele en dubbele woningen is veelal nog een onbekend en daarmee onbemind fenomeen. Toch kan het tijdwinst en minder werkzaamheden op de bouwplaats opleveren, wat voor de bouwer én opdrachtgever een fors winstpunt is. OLCAS levert op dit gebied niet alleen de prefab wanden vloerelementen, het Lochemse bedrijf leidt de bouwer ook graag op in het prefab bouwen, vertelt directeur Johan Oltvoort van OLCAS en OLBECON, leverancier van betonnen vloeren wandoplossingen uit Lochem. “Waar OLBECON een leverancier is van wanden en vloeren, biedt OLCAS de mogelijkheid tot het bouwen met prefab betonnen casco’s. We zien al een aantal jaren dat prefab bouwen een steeds grotere vlucht neemt. Tijdens de bouw worden vaak speciale montagebedrijven ingeschakeld om deze elementen tot één casco-geheel te monteren. Voor kleinere projecten van één tot maximaal vier woningen is het inhuren van zo’n montagebedrijf niet efficiënt. “Dat zouden de bouwers zelf moeten kunnen doen”, vindt Oltvoort en daar willen we graag bij helpen. De meest toegepaste betoncasco’s bestaan vaak uit kanaalplaatvloeren en prefab -betonnen cascowanden.

Voor OLCAS is het ook mogelijk casco’s te ontwerpen met combinatievloeren, breedplaatvloeren, ribbenvloeren, holle wanden en geïsoleerde betonnen sandwichpanelen al dan niet afgewerkt met gewassen grind, baksteenmotief of steen strips. Om tot een efficiënt casco te komen is het belangrijk dat de experts van OLCAS vroegtijdig, in ontwerp-fase, bij het proces betrokken worden. Goede keuzes maken in het begin van het proces kunnen veel (faal)kosten en irritaties besparen in uitvoeringsfase. We nodigen architecten en ontwerpers

uit om ons deelgenoot te maken van het team. Dit kan geheel vrijblijvend door contact met ons op te nemen. Daar waar we geen optie zien in het toepassen van een casco kunnen we vanuit OLBECON een goed constructief advies geven over de toe te passen vloerconstructie.

OLBECON/OLCAS www.olbecon.nl / www.olcas.nl

323

Ambius creëert sfeer en beleving Groen prikkelt onze zintuigen. Met onze diensten waaronder interieurbeplanting, verticaal groen en geurbeleving creëren wij sfeer in elke ruimte! Kijk voor meer informatie op www.ambius.nl of bel ons via 0800-2600100.

WWW.KOOIMANMARINEGROUP.COM KOOIMAN SCHEEPSINTERIEURBOUW | LINDTSEDIJK 84 | 3336LE ZWIJNDRECHT | (T) +31 (0)78 61 00 477

324

Huidige acties: k ®§Ë® 4³È Àò Elk factuurnummer is een lot, waarmee je eind van het jaar ³³ ½Àòç ® §Ë®È Ü ®® ®Ơ

Zinkunie bestaat 20 jaar! En trakteert met leuke acties. Foto door: Kraal architecten

3ò§ Û³³À À ® ³ÀvÈ ³½ ³®ç Ü Ã È ÈÈ½ÃƝƨƨÜÜÜƛç ®§Ë® ƛ®¨ƨŮŬ¦vvÀ ZINKUNIE B.V. • VAN SALMSTRAAT 46 • 5281 RS BOXTEL • WWW.ZINKUNIE.NL _??L : _ OS*%*:% *: VVLSƜ 3ì3 ?I ```ƛk*:3V:* ƛ:4ƨ ?:S S

Demodagen ` ¦vÀ Ã ÈÀv§È ÀÈƠ ` nodigen je uit om mee te ½À³³ÃÈ ® ³½ ® Ûv® ³®ç demodagen. Project in beeld Stuur jouw mooiste projectfoto’s naar vÀ§ È ® ǩç ®§Ë® ƛ®¨ en vv§ §v®Ã ³½ ® ³³ ½ÀòÃƠ

ELKE TUIN KOMT DAG EN NACHT TOT LEVEN Het huis wordt niet meer losgezien van de tuin en de tuin niet meer van het huis. Rainforest Lighting wordt daarom vaak door architecten gevraagd om mee te denken over de ideale thuisbeleving. Lichtarchitect Lars Mallant heeft al vele tuinen in een ander daglicht geplaatst. Met zijn creativiteit heeft Mallant de tuinen landschapsverlichting in Nederland en België naar een hoger plan getild. De aanpak is geïnspireerd op de natuur en met name op het regenwoud. Rainforest Lighting is zelfstandig en niet verbonden aan een andere partij. Op verzoek verzorgen we het project van advies tot en met uitvoering. Bel of mail voor een oriënterend gesprek of voor een lichtdemonstratie.

ELKE TUIN IN EEN ANDER DAGLICHT

Aalberselaan 12, 1272JW Huizen | +31 6 12 59 09 79 | lars@rainforestlighting.com | rainforestlighting.nl

CLEARSIGHT-GLAS

BETER ZICHT MET CLEARSIGHT AGC’S ANTIREFLECTERENDE BEGLAZING Voor een beter zicht, optimale helderheid en maximale lichtinval. Kenmerken: Lichtreflectie: ≤ 1% – vergeleken met 8% voor standaard floatglas. Lichttransmissie: 98% – vergeleken met 90% voor standaard floatglas. Ideaal voor winkelruiten, displays, vitrines en andere toepassingen die het moeten hebben van natuurlijk licht. AGC Nederland Holding B.V. - T +31 344 67 97 04 - F +31 344 67 96 99 - sales.nederland@eu.agc.com - www.agcnederland.nl

GEWOON GLAS

BNA, branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 bna@bna.nl www.bna.nl