BNA jaaroverzicht 2014

JAAROVERZICHT

BNA â&#x20AC;&#x2122;14

INHOUD

VOORWOORD

VOORWOORD 3

Voor u ligt het jaarverslag van 2014. In vele opzichten een taai jaar voor de branche. Een jaar waarin het aanvankelijk, na een dramatisch 2013, beter leek te gaan, maar waar toch weer de klad in kwam. Helaas kan ik het, wat dat betreft, niet mooier maken. Als u dit leest gaat het gelukkig weer beter. Deze ontwikkeling lijkt in 2015 bestendiger.

1. DE RESULTATEN 2. VOORZICHTIG HERSTEL IN DE BRANCHE 3. VERSTERKEN BUREAUS 4. KANSRIJKE MARKTEN 5. LOBBY EN PROMOTIE 6. VERENIGING EN COMMUNICATIE 7. DE BNA-LEDEN IN BEELD

4 8 10 16 20 28 32

Na een lastig 2013 voor de BNA, waarin de ledentallen en de inkomsten sterk daalden, was de BNA het afgelopen jaar meer dan gewapend: met een strakke begroting en een realistisch jaarplan heeft de BNA organisatie er het maximale uitgehaald.

COLOFON 35

Ik kan, namens alle leden, niet anders zeggen dan dat het bestuur daar veel waardering voor heeft. Want de teruggang van het aantal leden mag dan groot te noemen zijn, ze is bijna geheel het gevolg van gebrek aan financiële middelen van de bureaus en niet het gevolg van onvrede bij de leden over de koers. Ondanks de daling zijn er 53 bureaus lid geworden. Dit mag ook een bewijs zijn voor de waardering van de inzet van de BNA.

explicieter benoemen van de toegevoegde waarde van de architectenbureaus en hun werkwijze. Tenslotte noem ik, als gevolg van een succesvolle lobby samen met de SFA, de toekenning van vier ton door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor het sectorplan voor de architectenbranche. Natuurlijk zijn er ook zaken die meer tijd nemen dan gedacht. In 2014 is er hard gewerkt aan de ontwikkeling van het platform Ontwerpend Nederland. De samenwerking met NL Ingenieurs is vertraagd, maar kan in 2015 alsnog ten goede keren. Lees en bekijk dit jaarverslag kritisch. Ik ga ervan uit dat het inspireert om de BNA als gereedschap te blijven gebruiken in de uitoefening van het vak. Willem Hein Schenk Voorzitter Reacties? Mail naar bestuur@bna.nl

Ook in 2014 heeft de BNA er alles aan gedaan om het ondernemerschap bij haar leden te ondersteunen. Een mooi voorbeeld is de start van de YUP netwerken. Een ander voorbeeld is de uitgave van de BNA Dienstenkaarten. Op het gebied van kennisontwikkeling heeft de BNA met de BNA Academie en BNA Onderzoek twee sterke troeven in handen. De cursussen van de Academie vinden gretig aftrek. Bovendien is de Academie sinds kort erkend aanbieder voor de kennisontwikkeling van de Beroepservaringsperiode. BNA Onderzoek koppelt met ‘Designing TOD kansen voor de Zaancorridor’ ontwerpend onderzoek aan een actuele en zeer relevante regionale opgave. Met de vernieuwde opzet van Gebouw van het Jaar, dat vanaf 2014 het Beste Gebouw van het Jaar heet, is een duidelijke stap gezet naar het

Winnaar Publieksprijs, Cultuurcentrum Energiehuis, TenBrasWestinga. Beeld: Studio Christiaan de Bruijne

BNAJAAROVERZICHT ’14

DE RESULTATEN: TIEN MIJLPALEN IN 2014 De BNA zet zich als branchevereniging in voor het professionaliseren van de branche, het vergroten van marktkansen en het creëren van collectieve kracht, en boekte op deze drie gebieden mooie resultaten in 2014. Deze mijlpalen bereiken we niet alleen, dat doen we dankzij u, met u en voor u. Met de leden, voor en door de branche. De resultaten komen verderop in het Jaaroverzicht uitgebreider aan bod. 1. VERLENGING BTW-VERLAGING Na intensieve lobby van de BNA besloot staatssecretaris van Financiën Weekers in februari 2013 dat de tijdelijke btw-verlaging uit het Woonakkoord van minister Blok ook voor architectenwerkzaamheden kan worden toegepast. Deze verlenging is uiteindelijk verlengd tot juli 2015. 2. EXTRA GELD OMBUDSMAN AANBESTEDINGEN De BNA heeft aangedrongen om de Ombudsman Aanbestedingen morele en financiële steun te geven. Deze motie is door de Tweede Kamer aangenomen en heeft geresulteerd in extra geld om misstanden bij aanbestedingen aan te pakken. 3. 340.000 EURO TERUG NAAR LEDEN In 2014 hebben alle deelnemers aan het ziektewetzekerheidsplan een uitkering ontvangen van 340.000 euro uit de winstdelingsregeling.

4. DRIEJARIGE REFERENTIETERMIJN MAG WORDEN VERRUIMD De verruiming van de driejarige referentietermijn is in februari in de nieuwe aanbestedingsrichtlijn van de Europese Unie vastgesteld. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor architecten om het werk van meerdere jaren in te dienen. 5. BIJNA VIER TON ASSCHERGELDEN De architectenbranche gaat investeren in toekomstgerichte competenties van architecten, medewerkers en zzp’ers. Het ministerie van SZW heeft een overheidsbijdrage toegezegd van bijna 4 ton aan het door de branche opgestelde sectorplan van 8,5 ton. Het plan draagt bij aan het wegnemen van knelpunten op de arbeidsmarkt. De maatregelen zijn van belang voor het behoud van banen op korte termijn en nieuwe werkgelegenheid op langere termijn.

BNAJAAROVERZICHT ’14

Voorpagina van de vernieuwde website www.bna.nl

6. NIEUWE PENSIOENREGELING De sociale partners zijn het eens geworden over de vernieuwing van de pensioenregeling voor de architectenbranche. Deze regeling zorgt voor een lastenverlichting van 30% naar 23% voor werkgevers. 7. PROMOTIE NEDERLANDSE ARCHITECT IN HET BUITENLAND In november lanceert BNA de internationale promotiefilm: ‘Quality of Life, the Dutch Approach’. De film toont de typisch Nederlandse kernkwaliteiten van architecten. 8. NIEUWE FORMULE GEBOUW VAN HET JAAR WERKT De BNA wil als branchevereniging de meerwaarde van architectuur voor opdrachtgever, gebruiker en samenleving sterker over het voetlicht brengen. In plaats van regionale voorrondes, zijn er vier categorieën waarop bureaus kunnen BNAJAAROVERZICHT ’14

inzenden. Deze richten zich op de maatschappelijke impact van architectuur en zijn in lijn met het BNA-manifest ‘Architectuur als maatschappelijke kracht’. 9. VAKER IN DE MEDIA BNA is steeds meer in de media te zien. Er is een toename van de mediawaarde. BNA creëert nieuws en komt in de landelijke en regionale dagbladen, radio en TV zoals het NOS Journaal en RTL Nieuws, BNR Nieuwsradio. 10. NIEUWE WEBSITE STELT LEDEN CENTRAAL In november is de nieuwe BNA website gelanceerd. Het is een website waarbij de focus meer op de leden ligt. Zij zijn aan het woord. Bovendien is de website toegankelijker.

Linksboven: Genomineerde Stimulerende Omgevingen, Rijksmuseum, Cruz y Ortiz Amsterdam BV. Beeld: Duccio Malagamba Linksonder: Genomineerde Particuliere Woonbeleving, Villa Kogelhof, Paul de Ruiter architecten. Beeld: Jeroen Musch Rechts: Genomineerde Particuliere Woonbeleving, Verbouw Boerderij Friesland, Jelle de Jong architekten. Beeld: Thijs Wolzak

BNAJAAROVERZICHT ’14

Genomineerde Stimulerende Omgevingen, Museumkwartier ’s Hertogenbosch, Bierman Henket architecten. Beeld: Joep Jacobs

VOORZICHTIG HERSTEL IN DE BRANCHE Ons Beleidsplan 2014 - 2016 heet Veerkracht! Het begint er waarachtig op te lijken. Na jaren van vrees en hoop – vooral vrees – lijkt er nu toch werkelijk sprake van herstel. Geen herstel bij iedereen en in elke markt. Maar wel herstel in de zin van: er is weer werk. Kwantitatief en hopelijk kwalitatief. Er is weer licht aan het eind van de tunnel. Het heeft lang, voor velen te lang, geduurd. En het heeft tot een meer dan chirurgische ingreep in de branche geleid. Maar wat we hoopten en ook wel verwachtten gebeurt: de kennisgedreven creatieve verbinders, verbeelders en oplossers die architectenbureaus zijn, krijgen de wind mee.

vernieuwing en versterking – ook internationaal – kunnen investeren. Natuurlijk prediken wij als BNA op dat front ook de samenwerking, maar dat werkt alleen vanuit kracht, niet vanuit (financiële) zwakte. Zeker als het BIM en energie betreft, ligt er onbenut creatief kapitaal in de branche.

Los hiervan: ook de aanpak van grote maatschappelijke opgaven als energie, klimaatverandering en smart revolution lijken de creatieve kracht van de branche onvoldoende te benutten. Op termijn gaat dit Nederlands’ reputatie aantasten.

Te midden van deze trendbreuk is er toch nog steeds heel veel dat niet goed genoeg gaat. Als eerste: de verdiencapaciteit van de branche. Als er nu eindelijk wel werk is, maar er wordt te weinig verdiend, dan zal de branche te weinig in

En dan als tweede de ‘creatieve uitputting’. Er is een steeds schrijnender praktijk op het gebied van aanbesteden en selecties. Bureaus van groot tot klein worden hiermee geconfronteerd.

Is het allemaal kommer en kwel? Allerminst. Het accepteren van ‘de nieuwe realiteit’, gevoegd bij het herstel, hebben het sentiment in de branche veranderd. Er is weer ruimte voor dromen en durven. Je wordt niet voor gek verklaard als je

BNAJAAROVERZICHT ’14

zegt dat er ‘kansen’ zijn, of dat het beter gaat. Dat zien wij zowel bij de gevestigde gerenommeerde bureaus als bij de opkomende bureaus, waar jong talent met een drive en onconventionele aanpak werken aan ‘de nieuwe architect’. Onze veerkracht zal de duurzame ontwikkeling van de wereld ten goede kunnen komen: voor de mensen, de planeet, maar niet zonder profit! Fred Schoorl directeur BNA 9

inhoudelijke samenwerking tussen verschillende partijen. Een belangrijk dilemma voor bureaus blijkt de wens om enerzijds een creatieve rol te behouden en anderzijds een gezond bedrijf te voeren. De website www.future-architect.nl is door FuturA gelanceerd. ‘ZO BLIJKT HET NOG NIET EENVOUDIG EEN ONDERSCHEIDEND PROFIEL NEER TE ZETTEN, TERUGKIJKEND OP DE DISCUSSIE DIE VOLGT MET DE ANDERE VIJF ARCHITECTEN IN MIJN GROEP’ aldus architect Adriaan Jurriens, deelnemer aan YUP

VERSTERKEN BUREAUS De BNA werkt aan het versterken van architectenbureaus, die op kansrijke markten toegevoegde waarde leveren aan opdrachtgevers en samenleving. Dit doet de BNA door het verrichten van onderzoek naar nieuwe verdienmodellen, het organiseren van nieuwe landelijke netwerken en het juridisch spreekuur. Zo draagt de BNA bij aan het versterken van bureaus. NIEUWE ROLLEN EN VERDIENMODELLEN: BNA DIENSTENKAARTEN Architecten zijn creatief in het aanboren van nieuwe markten en het ontwikkelen van alternatieve diensten en verdienmodellen. Binnen het thema ‘de nieuwe architect’ heeft de BNA voor een aantal van deze verdienmodellen zogenoemde Dienstenkaarten ontwikkeld. Bureaus kunnen hiermee nieuwe diensten en rollen verkennen. De Dienstenkaarten zijn een vervolg op de succesvolle Marktkaarten en primair bedoeld om de discussie onder leden, met opdrachtgevers en andere bouwpartijen te bevorderen. Daarnaast is het doel bureaus te inspireren om een individueel, uniek profiel te ontwikkelen. RE-ENGINEERING THE ARCHITECT De Dienstenkaarten waren aanleiding om een reeks van expertmeetings te organiseren onder de noemer ‘Re-engineering the architect’. Op zes achtereenvolgende drukbezochte bijeenkomsten zijn de nieuwe diensten van architecten besproken met opdrachtgevers en andere partijen binnen de branche. De Architect heeft 10

over de Dienstenkaarten gepubliceerd, evenals Architectenweb, waar een verslag is verschenen over een van de expertmeetings. START VAN YUP In 2014 is gestart met de netwerken YUP010, YUP020 en YUP Z. Dit zijn netwerken voor de jonge generatie architectenbureaus. Op deze bijeenkomsten waren in totaal maar liefst 60 jonge architectenbureaus aanwezig. Een succesvolle start. FUTURA ONDERZOEK Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat architectenbureaus en opdrachtgevers inzetten op drie dingen: ketensamenwerking, BIM en een meer internationale oriëntatie. Dit heeft het FuturA onderzoek aangetoond. Het onderzoek is een samenwerking tussen de BNA, TU Delft, Radboud Universiteit en een consortium van architectenbureaus en opdrachtgevers. Aannemers en opdrachtgevers zien vooral mogelijkheden in een meer geïntegreerde samenwerking waarbinnen de architect de rol heeft ‘het verhaal op een inspirerende manier te verbeelden’ of bij de coördinatie van de BNAJAAROVERZICHT ’14

FUTURE METROPOLIS De BNA was in 2014 partner in het kennis- en innovatienetwerk CLICKNL|Built Environment dat de volgende disciplines verbindt: architectuur, interieurarchitectuur, stadontwerp, stedenbouw, ruimtelijke ordening, tuin-ontwerp, landschapsarchitectuur, gebouwd erfgoed en bouwtechnologisch ontwerpen, product ontwikkeling, project ontwikkeling. BNA Onderzoek organiseerde in samenwerking met CLICKNL | Built Environment tijdens de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam het innovatie evenement ‘Future Metropolis’ in Het Nieuwe Instituut. Het evenement stond in het teken van samenwerking en nieuwe coalities ten aanzien van shopping, living, energy en transit. BNA ACADEMIE SLUIT AAN OP DE BEHOEFTE VAN BUREAUS Ondernemerschap is en blijft belangrijk in een (bouw)wereld die in beweging is. Sinds 2013 biedt de BNA Academie cursussen aan die architectenbureaus ondersteunen bij het ondernemen en het versterken van bureaus. Ook afgelopen jaar stonden cursussen op het programma die ondersteunen bij het bepalen van de strategie en positie, marktstrategieën, acquisitie en communicatie. Het zijn stuk voor stuk cursussen waarbij de deelnemers handvatten aangereikt krijgen om te bepalen welke manier van ondernemen het beste bij hen zelf past. De BNA Academie haakt tevens in op het ondernemen over de grens, het ontdekken van nieuwe markt kansen en ondernemen met alternatieven financiële middelen. Populair waren onder meer de cursussen ‘Voorbereiden op de Duitse markt’, de masterclass ‘Kansdenken’ en het webinar ‘Crowdfunding in de creatieve sector’. PRIMEUR BNA ONDERZOEK: TOD ZAANCORRIDOR Omdat er op het gebied van infrastructuur grote kansen liggen voor architecten, zette BNA Onderzoek in 2014 samen met de TU Delft een project op waarin de ontwerpkracht BNAJAAROVERZICHT ’14

Van boven naar beneden: BNA dienstenkaarten brengen nieuwe diensten en rollen in kaart YUP010 Artitectural Business Builders FuturA is een samenwerking tussen BNA, TU Delft, Radboud Universiteit en een consortium van architectenbureaus en opdrachtgevers Voorbeeld ontwerp voor stationsoomgeving Koog Zaandijk

‘WIJ HEBBEN EEN VESTIGING EN VEEL ERVARING IN AFRIKA’

ZEGT ARCHITECT ROBERT KATS ‘MAAR ER BLIJFT ALTIJD VEEL TE LEREN VAN DE ERVARINGEN VAN ONZE COLLEGA’S IN ANDERE LANDEN. DAAROM, EN OMDAT WE OPEN STAAN VOOR SAMENWERKING DELEN WIJ ONZE KENNIS’.

van architecten werd ingezet om met een frisse blik naar een aantal knooppunten te kijken.’Designing TOD-kansen voor de Zaancorridor’ (ontwerpstudie) was uiteindelijk een samenwerkingsproject van BNA Onderzoek met TU Delft, NS, Provincie Noord-Holland, Vereniging Deltametropool en drie gemeenten in Noord-Holland. Vijftien ontwerpteams ontwikkelden scenario’s voor stationsomgevingen in Noord-Holland. Het project toont onder andere aan dat de verbeeldende kracht van de architecten in de preconcurrentiële fase van grote invloed is op de complexe bestuurlijke processen in de regio. Gedurende het najaar is met een redactieteam gewerkt aan de afsluitende publicatie welke is gepresenteerd in 2015. INTERNATIONAAL WERKENDE ARCHITECTEN DELEN KENNIS MET ELKAAR ‘Hier hoor ik precies de dingen die ik nodig heb bij het ondernemen in het buitenland’ zegt BNAlid en architecte Marlies Rohmer na afloop van een netwerkbijeenkomst van BNA International. In het afgelopen jaar kwamen de netwerken BNA iNet en BNA iTop zeven keer bijeen om met elkaar kennis te delen en uit te wisselen. NIEUWE MARKTEN Gezamenlijk met de leden werkt BNA International aan een strategisch slimme positionering van de onderscheidene expertise van Nederlandse architecten in het buitenland. Hoe betreed je succesvol de nieuwe focuslanden Zweden en Noorwegen? Ook praktische zaken kwamen aan de orde: wat is een goed werkend internationaal consortium? Van welke regelingen voor exportbevordering kan een architectenbureau gebruik maken? Als klap op de vuurpijl lanceert BNA International de promotiefilm ‘Creating Quality of Life – the Dutch Approach’ die in samenwerking met

de leden werd ontwikkeld, en uitstekend is ontvangen bij buitenlandse journalisten en het diplomatieke netwerk. De film maakt deel uit van de zogenaamde Holland Toolkit, het digitale loket ter ondersteuning van Holland branding. ‘Er was een duidelijke behoefte bij onze leden aan promotiemateriaal om zich als Nederlandse architect te presenteren. Met een groep architecten is gewerkt aan de ontwikkeling van deze film. Daar mogen we best trots op zijn’, aldus BNA-directeur Fred Schoorl. MONITOREN BRANCHECIJFERS: VOORZICHTIG HERSTEL De eerste conjunctuurmeting in het voorjaar wees voor het eerst in jaren op een voorzichtig optimisme, ondanks de verschillen tussen bureaus, deelmarkten en regio’s. De tweede conjunctuurmeting in het najaar toonde dat het voorzichtig optimisme over de hele linie nog niet echt doorzette. Wel was er een duidelijke verbetering zichtbaar op de markt voor woningen. Met dit nieuws is directeur Fred Schoorl twee keer geïnterviewd door nieuwsprogramma RTL Nieuws (bereik gemiddeld 1 miljoen per uitzending) en geïnterviewd door de grote landelijke dagbladen waaronder het FD, de Volkskrant en het NRC. BEDRIJFSRESULTATEN ONDER DRUK Na de zomer heeft de BNA Benchmark Jaarcijfers 2013 plaatsgevonden. De omzet in de branche bedroeg naar schatting 920 miljoen, bij een werkgelegenheid van ongeveer 9800 fte. Er bleek sprake van een verbreding van de werkzaamheden van bureaus. De bedrijfsresultaten bleven ondanks enig herstel echter onder druk staan door de toegenomen concurrentie. Opvallend is dat bureaus gemiddeld kleiner zijn geworden en het aantal zelfstandigen fors is gegroeid. BODEM BOUWKETEN BEREIKT In de bouwketen bleek sprake van enig herstel. De gemiddelde vooruitzichten ten aanzien van omzet- en werkgelegenheid bij bedrijven in de bouw zijn licht verbeterd. De verschillen tussen bedrijven onderling zijn echter groot. Van een gezonde marktsituatie is nog geen sprake. Dat bleek uit de Monitor Bouwketen voor- en najaar 2014, die is gebaseerd op de conjunctuurmetingen onder de leden van de BNA, Bouwend Nederland, NLingenieurs en UNETO-VNI.

Rozet, Neutelings Riedijk Beeld: Scagliola Brakkee 12

BNAJAAROVERZICHT ’14

Naar aanleiding van de branchecijfers is in twee netwerken van bureaumanagers duiding gegeven aan wat de cijfers voor architectenbureaus betekenen. Dat leverde zinvolle gesprekken op met leden, gaf nieuwe inzichten aan de bureaus om te kunnen ondernemen én aan de BNA om toe te passen voor de belangenbehartiging. Het maakte duidelijk dat dit één van de pluspunten is die hoort bij een branchevereniging: samen sta je sterker.

een verslechtering van de sociaal-economische situatie in de branche, verdringing van regulier werk, scheve verhoudingen tussen medewerkers en tot de uitholling van het architectenvak. Architectenbureaus horen een passend honorarium te ontvangen van opdrachtgevers, net als de eigen medewerkers en jong talent.

PENSIOEN & CAO De BNA en de vakbonden hebben eind 2014 een definitief akkoord bereikt over de nieuwe pensioenregeling met een lagere premie voor werkgevers en werknemers. Met de bonden is gesproken over de cao van de toekomst. Hierbij is ook de verhouding tussen zzp-bureaus en aan de cao gebonden bureaus aan de orde gekomen. In aanloop naar de cao onderhandelingen is een cao-enquête gehouden onder alle BNA-bureaus met personeel en is een advies opgesteld door de beleidsadviescommissie arbeidszaken. De uitkomsten hiervan zijn besproken op een werkgeversbijeenkomst over de cao-inzet.

BEROEPSERVARING Doel van de beroepservaringsperiode is pas afgestudeerden binnen twee jaar op een competentieniveau te brengen dat voldoet aan de eisen van de actuele beroepspraktijk. Het zal de toegang tot de buitenlandse markt vergemakkelijken, omdat de Nederlandse architect dan ook op het gebied van beroepservaring internationaal kan concurreren. Instroom van jong talent op de arbeidsmarkt is één van de uitgangspunten van de BNA. De instroom is namelijk essentieel voor een sterke, moderne en toekomstgerichte branche. De BNA wil de instroom vergemakkelijken met het Starterscontract in de cao, erkende beroepservaringsmodules door de BNA Academie en aandacht hiervoor in het Sectorplan Architecten.

STAGES Het standpunt over oneigenlijk gebruik van stages is actief uitgedragen. De BNA is tegen het oneigenlijk gebruik van stages. Het inschakelen van afgestudeerde architecten van TU’s en uit het beroepsonderwijs op basis van een stagecontract is wellicht verleidelijk in de moeilijke markt maar zet de deur open naar oneerlijke concurrentie tussen bureaus. Het oneigenlijk gebruik van stagecontracten leidt tot

SECTORPLAN: NIEUWE COMPETENTIES De BNA, vakbonden, de Stichting BEJAS en PAO hebben een sectorplan ingediend bij het Ministerie van Sociale Zaken. De voorgestelde maatregelen in het sectorplan zijn gericht op nieuwe competenties: beroepservaring, BIM, private kwaliteitsborging en intern ondernemerschap. Deze maatregelen zijn essentieel voor het behoud van banen op korte termijn en nieuwe werkgelegenheid op langere termijn. Het

BNAJAAROVERZICHT ’14

ministerie van SZW heeft een overheidsbijdrage toegezegd van vier ton aan het door de branche opgestelde sectorplan van acht en een halve ton. De opleidingen en cursussen uit het sectorplan gaan in de loop van 2015 van start. In het kader van de verplichte Beroepservaringsperiode per 1 januari 2015 is de BNA Academie in 2014 erkend door Bureau Architectenregister en mag zij modules verzorgen in het kader van de Zelfstandige route van de Beroepservaringsperiode. De opzet van de modules is zo gekozen dat jonge architecten leren van de ervaren architecten en vice versa. De website van de BNA Academie fungeert in 2015 als portaal waarop de cursussen en modules staat die in aanmerking komen voor subsidie. BIM LEIDRAAD Voortschrijdend inzicht van betrokken partijen heeft geleid tot het ontwikkelen van een BIMleidraad voor juridische vraagstukken door de BIR. Een gezamenlijke ontwikkeling van algemene BIM-voorwaarden is hiermee van de baan. Er was wel behoefte aan juridische duiding voor architectenbureaus van deze leidraad. Het ibr (instituut voor bouwrecht) heeft eind december de conceptversie voor deze leidraad opgeleverd aan de BNA. ERKENNINGSREGELING PRIVATE KWALITEITSBORGING De zogenoemde voorlopige begeleidingsgroep voor een erkenningsregeling bij Private Kwaliteitsborging is in 2014 voor de eerste keer BNAJAAROVERZICHT ’14

bijeen geweest. De groep heeft input geleverd voor de randvoorwaarden van een business case. Ecorys heeft voor de BNA een onderzoek verricht naar de business case. Eind december is in concept het rapport opgeleverd. De planning voor het wetgevingstraject is aangepast en vertraagd. Hierdoor heeft de BNA besloten de uitwerking van de erkenningsregeling uit te stellen tot het moment waarop er meer duidelijkheid is. Deze duidelijkheid gaat over de voorwaarden waaronder een erkenningsregeling wordt toegelaten tot het nieuwe wettelijke stelsel. SPREEKUUR ‘AANBESTEDEN EN CONTRACTEREN’ De advocatenkantoren Kennedy Van der Laan, Benthem Gratama, Geelkerken Linskens en Holla Advocaten beantwoorden kosteloos vragen van leden over alles wat te maken heeft met het privaatrechtelijk bouwrecht (afspraken tussen opdrachtgever, architect en aannemer). Ook in 2014 werden veel leden weer goed op weg geholpen. Nieuw was dit jaar ‘het juridische blog’ op de website.

Links: Villa Kogelhof, Paul de Ruiter architecten. Beeld: Jeroen Musch Midden: Eervolle vermelding Particuliere Woonbeleving ‘Alles gescheiden, behalve tafel en bed’, Kavander Architectenbureau BNA Beeld: Sonia Mangiapane Rechts: Eervolle vermelding Identiteit & Icoonwaarde Uitbreiding Museum de Fundatie, Bierman Henket architecten Beeld: Joep Jacobs

‘ARCHITECTEN KUNNEN PARTIJEN BIJ ELKAAR BRENGEN, DUS IK ZOU ZEGGEN: PAK DIE KANS!’

BNA in gesprek met minister Blok over Transformatie Designing the Delta, netwerken op ‘t water

KANSRIJKE MARKTEN

kleinere bureaus. Daarnaast is voor grotere bureaus een netwerk gestart om met en van elkaar te leren over hoe BIM het best gebruikt kan worden op je bureau en in samenwerking met andere partijen.

Ook in 2014 ontwikkelt de BNA activiteiten die leden inspiratie bieden voor nieuwe marktkansen. Denk hierbij aan Scandinavië als nieuw focusland van BNA International en het najaarscongres ‘Designing the Delta’. Ook speelt BNA Onderzoek een rol in het verkennen van nieuwe opgaven voor architecten in de meest prille fase van het proces. SUCCESVOL ZAKEN DOEN IN SCANDINAVIE Met live-verbindingen naar architecten en het diplomatieke netwerk in Oslo en Stockholm werden in 2014 Zweden en Noorwegen verwelkomd als nieuwe focuslanden van BNA International. Deze economisch stabiele landen bieden kansen voor Nederlandse architecten. BNA International ondersteunt de leden bij het betreden van deze markten. ‘Wij zijn zeer geïnteresseerd om zaken te doen in de nieuwe focuslanden’ zegt Marten Wassmann van Benthem Crouwel Architects. ‘Onze portefeuille sluit hier goed bij aan en de BNA ondersteunt ons bij het verkennen van de markt’. Ook www.dutcharchitects.org, het online portfolio van BNA-leden dat zich richt op buitenlandse opdrachtgevers, is uitgebreid met een Zweedse en Noorse tekstuele introductie van de unieke kwaliteiten van Nederlandse architecten. In het najaar representeerde programma manager Mathias Lehner de BNA tijdens een internationale conferentie die mede door BNA-leden werd georganiseerd op het paleis van de Nederlandse ambassade in Stockholm. “De hoge kwaliteit van woningbouw is een onderscheidend kenmerk van Nederlandse architecten’ zegt deelnemer van BNA International en architecte Jannie 16

Vinke. ‘En dat sluit goed aan bij de onvrede van de gemeentes, architecten en opdrachtgevers in Zweden over de gemonopoliseerde woningmarkt in dit land’. DESIGNING THE DELTA Een goed voorbeeld van het netwerken gecombineerd met kansrijke markten, is het congres ‘Designing the Delta’. Eind 2014 vertrokken zo’n 80 mensen op een rondvaartboot om te zien en horen waar voor ontwerpers kansen liggen in het Deltaprogramma. Op deze bijeenkomst was zeker de helft van de aanwezigen een potentiële opdrachtgever (waterschap, overheid). BIM VOOR KLEINERE BUREAUS Naast het oriënteren op nieuwe diensten wordt door bureaus ook hard gewerkt aan de verbetering van bestaande diensten. Veel bureaus maken de definitieve overstap naar het werken in BIM. Dat heeft niet alleen voordelen voor de opdrachtgever, maar geeft bureaus vaak ook een betere uitgangspositie om de gewenste rol in het bouwproces te realiseren. In de serie BNA Compact heeft de BNA twee bijeenkomsten gehouden over BIM voor BNAJAAROVERZICHT ’14

DUURZAAMHEID Een ander thema waar de BNA aandacht aan heeft besteed is duurzaamheid. Twee drukbezochte bijeenkomsten over energieneutraal bouwen maakten duidelijk dat op dit gebied nog veel markt te winnen valt voor architecten. Dan moet je natuurlijk wel van goeden huize komen en weten waarover je praat. Want in dit segment betekent een kennisvoorsprong daadwerkelijk meer markt. Daarom heeft de BNA als vervolg op de bijeenkomsten een netwerk gestart rond duurzaamheid. Aan de hand van vijf thema’s werken 25 architectenbureaus aan hun duurzame profiel, om zo een beter beslagen de markt te betreden. BIJSCHOLING Er is in 2014 ook massaal bijgeschoold op het gebied van de BIM, vastgoedrekenen, duurzaamheid, de toepassing van het Bouwbesluit 2012, gewijzigde regelgeving over het Vergunningvrije bouwen, de aangepaste energieprestatie norm en de ontwikkelingen omtrent de private kwaliteitsborging. De Roadshow die hiervoor door de BNA Academie werd aangeboden genoot veel belangstelling. PRAKTIJKLAB VAN DE BNA BNA Onderzoek, het praktijklab van de BNA, toont ook in 2014 weer aan dat architecten een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan het debat over de toekomst van het vakgebied architectuur, en de vraagstukken die er spelen in de dagelijkse beroepspraktijk. BNA-leden werkten hier actief BNAJAAROVERZICHT ’14

aan mee en ontwikkelden relevante kennis voor de stakeholders en beroepsgroep. Architectenbureaus die meedoen aan de projecten van BNA Onderzoek ontwikkelen hun kennis, doen nieuwe inzichten op, verkennen vraagstukken uit de markt en breiden hun netwerk uit. Voor opdrachtgevers, overheden en de samenleving biedt BNA Onderzoek een bron van inspiratie die toont hoe de verbeeldende en oplossende kracht van architecten benut kan worden. COMMUNITIES OF PRACTICE In 2014 gingen de laatste Communities of practice van start, expertteams waar naast architecten verschillende experts rond een thema zitting hebben. In deze communities wordt gebrainstormd over nieuwe opgaven waar architecten voor ingezet kunnen worden, en worden concrete projecten opgestart. Een mooi voorbeeld uit 2014 is de ontwerpstudie ‘Designing TOD – kansen voor de Zaancorridor’, die vanuit de Community of practice Infrastructuur is opgestart. ‘DE ARCHITECT IS DE CHEF-KOK: HIJ WEET HOE HET GEBOUW ER UITEINDELIJK UIT KOMT TE ZIEN.’

Architect Pierre Maas tijdens expertmeeting ‘Re-engineering the Architect’ over de ‘bouwende architecten’:

Linksboven: Verbouw Boerderij Friesland, Jelle de Jong architekten. Beeld: Thijs Wolzak Rechtsboven: Museumkwartier ’s Hertogenbosch, Bierman Henket architecten Beeld: Joep Jacobs Linksonder: Genomineerd Stimulerende Omgevingen, Internationale School Eindhoven (Campus ISE), diederendirrix architecten Beeld: Arthur Bagen Rechtsonder: Cultuurcentrum Energiehuis, TenBrasWestinga. Beeld: Studio Christiaan de Bruijne

BNAJAAROVERZICHT ’14

‘EN DOOR TE STRIKTE EISEN VALLEN VEEL BUREAUS BUITEN DE BOOT. ONZE CONTINUE LOBBY IS NODIG OM DEZE SITUATIE TEN GOEDE TE KEREN.’ Roger Tan – bestuurslid Tan lichtte onlangs toe in Den Haag waarom aanbesteden de branche zo veel pijn doet.

LOBBY EN PROMOTIE Architectuur en het oplossend, innoverend vermogen van architecten kunnen een bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke en economische opgaven, zoals krimp en zorghuisvesting. Ook (leegstaand) vastgoed kan een waarde impuls krijgen als er een architectenbureau bij wordt betrokken. Deze meerwaarde van architecten brengt de BNA voortdurend over het voetlicht, bij overheden en opdrachtgevers door lobby en promotie. BTW-VERLAGING VERLENGD Het kabinet maakte op Prinsjesdag bekend dat de tijdelijke btw-verlaging naar 6% bij woningrenovatie opnieuw verlengd zou worden tot 1 juli 2015. ‘Daarmee is de stevige lobby van de BNA dubbel uitbetaald’, zegt BNA-directeur Fred Schoorl. ‘Het is een serieus signaal, de toegevoegde waarde van het werk van architecten krijgt hiermee erkenning.’ Het verlaagde btw-tarief heeft geleid tot naar schatting € 45 miljoen extra omzet voor architectenbureaus en een behoud van ongeveer 600 arbeidsjaren in de architectenbranche in de periode van maart 2013 tot en met december 2014 (o.b.v. cijfers USP en BNA). De maatregel heeft bijgedragen aan het voorzichtige herstel van de particuliere woningmarkt in 2014 voor architecten. CONTRACTEREN De BNA vindt dat de bouwketen een betere balans moet vinden die past bij de nieuwe tijd. Om te beginnen zou het goed zijn met nieuwe ogen te kijken naar de verdeling van taken, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden. Is de ordening die BW, UAV, DNR etc. aanbrengen nog wel de juiste? Kan het anders? Kan het beter? Ook over de Standaard Taakbeschrijving (STB) moet worden nagedacht. De Standaard Taakbeschrijving (STB) is nog steeds waardevol als totaaloverzicht van wat er allemaal komt kijken bij het ontwerpen bouwproces. Maar de 20

STB wordt steeds minder gebruikt om de verantwoordelijkheden van de diverse partijen ten opzichte van elkaar vast te leggen. Nieuwe contractvormen, andere manieren van aanbesteden en ontwikkelingen als BIM hebben er toe geleid dat de fases inmiddels veranderd zijn. Fases lopen eerder in elkaar over of zijn zelfs helemaal in elkaar geschoven. MEERZIJDIGE VOORWAARDEN In 2014 hebben BNA en NLingenieurs geprobeerd om gezamenlijk met opdrachtgevers en andere partijen uit de keten te komen tot meerzijdige voorwaarden. Het idee daarachter was: als adviseurs en opdrachtgevers gezamenlijk kunnen komen tot een kader voor algemene voorwaarden, dan vermindert de battle of forms, en kunnen adviseurs en opdrachtgevers zich weer richten op de projecten, in plaats van op de randvoorwaarden. Maar er bleek nog onvoldoende sense of urgency om gezamenlijk een stap vooruit te zetten op het gebied van contractvoorwaarden. Dat is jammer, maar het heeft geen zin om zaken te forceren. In 2015 werken BNA en NLingenieurs aan lichte handreikingen waarmee de BNA op een meer eigentijdse – maar wél evenwichtige! – manier naar de DNR kan kijken. STB De Standaardtaakbeschrijving (STB) is in 2014 herzien. De STB moest worden aangepast aan BNAJAAROVERZICHT ’14

de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) en de Ministeriele Regeling Omgevingsrecht (MOR). Daarnaast is kritisch gekeken naar brandveiligheid en constructies, en is het aantal clustertaken ingeperkt. Ook nieuw is dat de STB in 2014 overzichtelijk en integraal online is gezet (in Excel en pdf). ARVODI De Algemene Rijksvoorwaarden voor het verstrekken van opdrachten tot het verrichten van diensten (ARVODI) zijn in 2014 vernieuwd. De ARVODI zou in lijn zijn gebracht met de Gids Proportionaliteit, maar dit is volgens de BNA niet gebeurd. De Kamervragen die op verzoek van de BNA daarover werden gesteld, brachten geen verbetering: – De aansprakelijkheid is nog steeds veel te ruim/feitelijk onbeperkt, terwijl de Gids voorschrijft dat aansluiting moet worden gezocht bij gebruikelijke aansprakelijkheidseisen in de branche (pagina 54 Gids Proportionaliteit). – Daarnaast moet het auteursrecht integraal worden overgedragen, terwijl de Gids ‘uitgebreide gebruiksrechten’ voorschrijft (pagina 55 Gids Proportionaliteit). BNA en NLingenieurs hebben deze boodschap in een officiële brief overgebracht. Voor de leden is een voorbeeldmail opgesteld, die ze kunnen gebruiken als ze in een aanbesteding worden geconfronteerd met de ARVODI. AANBESTEDINGEN / SELECTIES De uitwassen bij selecties hebben ondertussen geleid tot een creatief uitgeputte branche. En de grootste verliezer van al dat aanbesteden is vaak de kwaliteit; inhoudelijke kwaliteit, procesmatige kwaliteit, maar ook menselijke kwaliteit. Daar moeten we ons als BNA tegen weren. BNAJAAROVERZICHT ’14

Architectuur bedrijven is een creatief vak, geen hobby. De waarde van het architectenwerk zit onder meer in ideeën genereren, opties verzinnen en plannen maken. Dat kunnen bureaus niet voor niets doen. De BNA richt zich op vijf aanbestedingsknelpunten:

Referentie-eisen zijn te hoog Er wordt te rigide omgesprongen met type, omvang en termijn van de referentieopdrachten. Competenties worden gestapeld, net als instrumenten en certificeringen zoals SROI, ISO 9001, ISO 14001, Co2ladder, veiligheidsladder, VCA certificaten, prestatiemeten, etc.

Voorinvesteringen zijn te hoog en kunnen niet worden terugverdiend De bij de aanbesteding gevraagde uitwerkingsniveaus zijn vaak zo groot, dat de tenderkosten niet meer in verhouding staan tot de potentiële opbrengst van de opdracht. Als er al sprake is van een vergoeding, dan is dat vaak een schijntje van de werkelijke investering die de ondernemers moeten maken.

3 4

De contractvoorwaarden zijn onevenwichtig Voorwaarden zijn bij aanbestedingen niet onderhandelbaar. Het is voor de markt dus stikken of slikken. Vaak zijn die contractvoorwaarden zeer onevenwichtig. Alle risico’s worden bij de markt gelegd, en de opdrachtgever verplicht zich tot niets. Ontwerp steeds vaker losgekoppeld van ontwerper Door de knip tussen ontwerp en uitwerking, wordt onherroepelijk gesneden in continuïteit en kwaliteit van ontwerp en proces.

Weinig mogelijkheid de juiste inzichten te verwerken in het ontwerp Voor het creatieve, integrale en oplossend denkvermogen van de adviseur is vaak geen ruimte. Dat komt door de dichtgetimmerde uitvraag, de grote afstand van de architect tot opdrachtgever en/of eindgebruiker en door het strakke juridische keurslijf van aanbestedingsprocedures. 21

Linksboven: ‘Alles gescheiden, behalve tafel en bed’, Kavander Architectenbureau BNA. Beeld: Sonia Mangiapane Linksonder: Cultuurcentrum Energiehuis, TenBrasWestinga Beeld: Studio Christiaan de Bruijne Midden: Rozet, Neutelings Riedijk. Beeld: Scagliola Brakkee Rechts: Uitbreiding Museum de Fundatie, Bierman Henket architecten Beeld: Joep Jacobs

BNAJAAROVERZICHT ’14

‘WINNENDE GEBOUWEN HEBBEN GROTE IMPACT OP PUBLIEK’

BNA-voorzitter Schenk

VERRUIMING DRIEJAARSTERMIJN De EU heeft in 2014 bepaald dat aanbestedende diensten de driejaarstermijn mogen verruimen als dat beter is voor het concurrentieniveau. In 2016 wordt die mogelijkheid-tot-verruiming wet in Nederland. De BNA vindt het belangrijk dat de mogelijkheid-tot-verruiming-van-de-driejaarstermijn een prominente plek krijgt in de wet – dus niet weggestopt in de Memorie van Toelichting. De BNA deed daartoe een tekstvoorstel. Ook maakte de BNA een voorbeeldmail voor leden waarmee opdrachtgevers gestimuleerd worden (nu alvast) een ruimere termijn te hanteren. COMMISSIE VAN AANBESTEDINGSEXPERTS: NOODKLOK BNA WORDT MOTIE IN TWEEDE KAMER De commissie van aanbestedingsexperts (‘de aanbestedingsombudsman’) doet enorm goed werk. In 2014 gingen meerdere leden met klachten naar deze kosteloze commissie. Soms met succes, soms kregen ze geen gelijk. Zelfs in dat geval waren ze tevreden over de behandeling en de adviezen van de commissie; een comité van vlees en bloed. Maar de commissie heeft een capaciteitsprobleem, waardoor de wachttijden erg oplopen. De BNA riep minister Blok op om de commissie beter te ondersteunen. Het pleidooi van de BNA kreeg brede steun. Er volgde een succesvolle motie in de Tweede Kamer: de minister zegde toe de capaciteit van de commissie te vergroten. ‘Ons pleidooi om de Commissie van Aanbestedingsexperts te steunen kreeg gelukkig brede steun’, aldus Fred Schoorl. ‘Dankzij de Commissie krijgt aanbesteden weer meer de 24

‘WE HEBBEN VEEL POSITIEVE EN AARDIGE REACTIES ONTVANGEN. OOK ROZET, MET HAAR VERSCHILLENDE GEBRUIKERS EN DE STAD ARNHEM HEBBEN DOOR DE TITEL EXTRA AANDACHT, REACTIES EN BEZOEKERS GEKREGEN.’ Winnaars Beste Gebouw van het Jaar 2014 Neuteling Riedijk

notie van gezond verstand en wordt de schrijnende aanbestedingspraktijk hopelijk beter.’ LOBBY OVER PRIVATE KWALITEITSBORGING De BNA heeft in de stuurgroep kwaliteitsborging inhoudelijke kritiek geleverd op de wettekst en memorie van toelichting ‘Verbetering Kwaliteitsborging in de Bouw’. De inzet van de BNA was daarbij: – De kwaliteitsborger moet de continue factor in het bouwproces zijn; – De risicoclassificatie van bouwwerken moet eenduidig te bepalen zijn door bevoegd gezag; – Voorschriften voor opleverdossier moeten eenduidig en proportioneel zijn; – Instrumenten voor kwaliteitsborging moeten proportioneel zijn. Het wetsvoorstel is vertraagd en wordt pas in begin 2015 naar de Raad van State gestuurd voor kritiek. Private kwaliteitsborging was het belangrijkste onderwerp binnen OPB (Overlegplatform Bouwregelgeving). De door de BNA bepleitte vrijstelling van gebruiksregels in het Bouwbesluit voor particuliere opdrachtgevers is verwerkt in een voorstel tot wijziging van het Bouwbesluit dat eind 2014 naar de Tweede Kamer is gestuurd. LANCERING PROMOTIEFILM CREATING QUALITY OF LIFE – THE DUTCH APPROACH In december lanceerde BNA International de film ‘Creating Quality of Life – the Dutch Approach’. De film toont de typisch Nederlandse kernkwaliteiten van architecten. Met deze insteek wordt het werk van architecten in het buitenland BNAJAAROVERZICHT ’14

‘DE CRISIS IS VOORBIJ, ALS JE WERK HEBT’

‘WE MOETEN VERDER DROMEN EN HET CHAGRIJN ACHTER ONS LATEN. RICHT JE MINDER OP EFFICIENCY EN PRODUCTIVITEIT, MAAR MEER OP ONDERWIJS EN ONTWIKKELING.’

Key note speaker en juryvoorzitter Paul Schnabel

Key note speaker Rutger Bregman

gepromoot. De rol van architectuur en leefomgeving voor het welzijn van de Nederlander is een belangrijk exportproduct. ‘Voor in het buitenland werkende architecten was er tot nu toe geen goed promotiemateriaal’ zegt Machteld Kors van UNStudio, die de film medeontwikkelde in een review board. ‘deze film overtuigt op professionele wijze grote opdrachtgevers. Ik heb de film al ingezet bij presentaties, laatst nog in de Arabische Wereld.’ De promotiefilm richt zich op buitenlandse opdrachtgevers en overheden en is een tool voor alle leden van de BNA. Ook intermediairs, zoals ambassades en kamers van koophandel, kunnen de film gebruiken om Nederlandse architectuur te promoten. DE BRANCHE IN DE MEDIA De architectenbranche is in 2014 elke maand in de media aanwezig geweest. De belangrijkste onderwerpen in de media waren in de eerste helft van het jaar de economische positie van de branche (twee keer op televisie NOS Journaal als ook RTL Nieuws met een interview met Fred Schoorl en Marianne Loof) als ook berichtgeving over de btw-verlaging, referentietermijn (vakmedia) en de lancering van de expertmeetings Re-engineering the Architect. De resultaten van de ontwerpstudie TOD Zaancorridor resulteerde in een interview in het Dagblad van het Noorden. Een opiniestuk van voorzitter Willem Hein Schenk en Fred Schoorl naar aanleiding van de Dag van de Architectuur leidde tot aandacht op Architectenweb. Ook in de tweede helft van 2014 is er volop aandacht geweest voor de architectenbranche met als meest besproken onderwerpen de BNAJAAROVERZICHT ’14

aanbestedingen en de branchecijfers (met stip op 1). Fred Schoorl kwam opnieuw in beeld bij RTL Nieuws (gemiddeld 804.000 kijkers) over de branchecijfers en twee keer bij BNR Nieuwsradio (bij Tom van het Hek over de branchecijfers met gemiddeld 540.000 luisteraars per keer). In de zomer is het NOS Journaal (gemiddeld 1 miljoen kijkers) gehaald over de veiligheid van toiletten voor mensen met een beperking in openbare gebouwen. Ook is Willem Hein Schenk te gast geweest in BNR Nieuwsradio ‘Zaken doen met’ over de stand van zaken in de branche met een gemiddeld aantal luisteraars van 234.000. Er is gekozen voor een actievere benadering voor televisie en radio boven het benaderen van dagbladen om een groter bereik te krijgen. Deze aanpak heeft goed uitgewerkt. Bovendien levert radio en tv ook een hoog bereik op, vooral de nieuwsprogramma’s. Ook in 2015 zal deze strategie worden gekozen. GEBOUW VAN HET JAAR Gebouw van het Jaar ondergaat in 2014 enkele ingrijpende vernieuwingen. Er komt één vakjury. Verder kunnen alle architectenbureaus deelnemen en voortaan kiezen uit vier categorieën waardoor zij met gelijke wapens in het veld treden in de strijd voor een nominatie. Daarbij zijn er vier nieuwe categorieën van inzending die een belangrijke hefboom zijn voor de toekomst van de prijs. Deze vernieuwing laat immers toe het deelnemersveld te verbreden waardoor Beste Gebouw van het Jaar een manifestatie is van de gehele branche en daarbuiten. ‘Met deze initiatieven willen wij nog sterker benadrukken dat we als branche de opgave 25

hebben de meerwaarde aan te tonen. Met deze vernieuwingen kunnen wij het succes van het BNA Gebouw van het Jaar naar Beste Gebouw van het Jaar bestendigen en zelfs nog vergroten,’ aldus Willem Hein Schenk, BNA-voorzitter. Het draait om excellentie in brede zin: dus naast de architectonische kwaliteit, worden juist ook de gebruiks- en belevingswaarde, de toegevoegde maatschappelijke waarde en de kwaliteit van de samenwerking meegewogen. Het is dus meer dan mooi of goed; en vooral ‘integraal’ goed. Een belangrijke vernieuwing bij Beste Gebouw van het Jaar zijn de vier categorieën: Identiteit & Icoonwaarde (‘placemaking’), Leefbaarheid & sociale cohesie (‘livability’), Stimulerende omgevingen (‘stimulating environments’), Particuliere woonbeleving (‘personal environments’). De categorieën sluiten nauw aan bij de toegevoegde waarde die de branche biedt voor opdrachtgevers en maatschappij. Het cultuurhuis Rozet mag zich het Beste Gebouw van het Jaar 2014 noemen. De ontwerpers, Neutelings Riedijk architecten zijn er in geslaagd met het gebouw een vergeten plek nieuw elan te geven. Maar liefst 57 publicaties kwamen voort uit het persbericht ‘Rozet in Arnhem wint BNA Beste Gebouw van het Jaar’. Alle landelijke dagbladen (VK, NRC, AD, Trouw) , de regionale dagbladen (Rijnmond, Gelderland, Nijmegen, Dordrecht), online sites op het gebied van de bouw, vastgoed, RO, architectuur en cultuur (museumtijdschrift.nl) hebben aandacht gegeven aan de prijswinnaars. Op Twitter staat Beste Gebouw van het Jaar enige tijd op de tweede plaats van trending topics. De winnaar van de Publieksprijs, Cultuurhuis Energiehuis Dordrecht van TenbrasWestinga / Interieur en Stedenbouw B.V., heeft de prijs uit handen van minister Blok voor Wonen en Rijksdienst ontvangen. PUBLICATIES EN EVENEMENTEN VAN BNA ONDERZOEK Projecten die in 2014 doorgevoerd zijn:

Boven: Rozet, Neutelings Riedijk. Beeld: Scagliola Brakkee

‘De Alexander leesclub’, boekenclub met vertegenwoordigers uit de bouwketen over de architectuurfilosofie van Christopher Alexander. De uitkomsten zijn gepubliceerd in een artikel en besproken in een architectecafé bij pakhuis de Zwijger (september 2014). ‘Multiflex en multifunk’, studie naar verschillende vormen van flexibiliteit van gebouwen (van complex en duur tot alledaags en simpel). Het slotartikel is gepubliceerd in het blad ‘Schooldomein’ (juli 2014). Het blad heeft een bereik van 12.000 lezers per keer. Freestyle #04 ‘Behind Gridshells’ is in oktober gepresenteerd. ‘Evidence based healthcare design’, een onderzoek i.s.m. TNO en architectenbureaus, gespecialiseerd in ziekenhuisbouw. De uitkomsten zijn gepubliceerd in een artikel (oktober 2014). Het artikel ‘Energie besparen met de plattegrond’ bundelt uitkomsten van de studie ‘Woningtypologie en energie-eisen’. (november 2014) ‘Stadsacupunctuur - Tijdelijkheid als nieuwe kans’ (studie) wordt afgerond in het kader van een goed bezocht symposium in de Rijtuigenloods in Amersfoort (september 2014). Het verslag staat online op de website van BNA Onderzoek. De studie ‘Bouwen aan een duurzaam binnenklimaat’ is in september 2014 opgestart. De studie wordt in samenwerking met TVVL doorgevoerd en focust op cocreatie in duurzaam ontwerpen. De studie ‘Verduurzaming van stedelijke omgevingen – de architect aan zet’ gaat in november 2014 van start. Hierin wordt gekeken naar de rol die de architect kan spelen in de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad.

‘De stad als ecosysteem: ontwerpen met stromen’, prijsvraag in samenwerking met de NVTL en de BNSP. Het winnende ontwerp was te zien

Onder: Cultuurcentrum Energiehuis, TenBrasWestinga. Beeld: Studio Christiaan de Bruijne

in de tentoonstelling van de IABR 2014 in de Kunsthal in Rotterdam. In samenwerking met het blad ‘De Blauwe Kamer’ is een brochure gemaakt over de prijsvraaginzendingen.

BNAJAAROVERZICHT ’14

‘DEKENEN DRAGEN BIJ AAN KWALITEITSBORGING BNA’

Jan Griffioen (deken van BNA Kring Centrum) l

VERENIGING EN COMMUNICATIE VERNIEUWING DIENSTEN EN VERDIENMODEL In de wens om de BNA te transformeren naar een meer ondernemende vereniging, is in 2014 een verkenning uitgevoerd naar mogelijke vernieuwingen van het dienstenaanbod en het contributiesysteem. Modernisering van de branchevereniging is één van de belangrijke beleidsdoelstellingen. Met een dienstenaanbod dat beter aansluit op de behoeften van verschillende groepen leden en een verdienmodel waarmee meer inkomsten buiten reguliere contributies kunnen worden gegenereerd. Als eerste stap zijn de samenstelling en behoeften van verschillende groepen leden in kaart gebracht. Op basis daarvan zijn mogelijke serviceconcepten en contributiemodellen ontwikkeld. Deze zijn voorgelegd aan ledenpanels. Ook zijn ervaringen van andere brancheverenigingen verzameld. Met de uitkomsten hiervan worden in 2015 concrete vernieuwingen ontwikkeld. KEURMERK De BNA wil het lidmaatschap uitbouwen tot een keurmerk. De bureaus kunnen zich voortaan met een kwaliteitslabel op de markt profileren. Om dit te bereiken krijgt het bestaande bureaulogo meer lading. Daarbij is ingezet op de gedragsregels van de BNA, waarin de principes van een professionele en integere vakbeoefening zijn vastgelegd. In het zakelijk en maatschappelijk verkeer werken de gedragsregels als een code van kwaliteit en integriteit. 28

Boven: Rijksmuseum, Cruz y Ortiz Amsterdam BV Beeld: Duccio Malagamba

Met het onderschrijven van de gedragsregels en het daarop aanspreekbaar zijn, onderscheiden de architectenbureaus BNA zich van nietleden. De voorbereiding van de invoering van het bureaukeurmerk is gestart, onder meer met het formeel vaststellen van de regeling. Het bureaukeurmerk wordt in de loop van 2015 geïntroduceerd.

Onder: Internationale School Eindhoven (Campus ISE), diederendirrix architecten Beeld: Arthur Bagen

GEDRAGSREGELS EN DEKENEN Gedragsregels gelden voor álle medewerkers van een BNA bureau. Na de transformatie van de BNA tot brancheorganisatie gelden de gedragsregels niet meer alleen voor ‘de architect’ maar ook voor ‘het architectenbureau’. Toen de BNA een branchevereniging werd, was de vraag hoe de BNA moest vastleggen op wie de gedragsregels dan van toepassing zijn. Conclusie: er kan geklaagd worden over het gedrag van álle medewerkers van een BNA-bureau. Verder geldt: wordt een persoonlijk lid van een BNA-bureau aangesproken, dan wordt de klacht geacht te zijn gericht tegen het bureau. Bij persoonlijke leden die niet verbonden zijn aan een BNA-bureau geldt dat zij nog steeds als persoon kunnen worden aangesproken. Nieuw is ook dat bij geschillen tussen architecten onderling eerst een bemiddelingspoging bij de deken moet worden gedaan. Pas daarna kan er een klacht worden ingediend bij het College BNAJAAROVERZICHT ’14

BNAJAAROVERZICHT ’14

van Toezicht. Geschillen tussen architecten onderling worden vaak nodeloos groot omdat partijen niet (meer) met elkaar spreken. Daarom is besloten tot een verplichte dekengang bij dit soort zaken. BNA staat voor kwaliteit en integriteit ‘De aanpassingen passen in ons streven om ons tuchtrecht van de kelder naar de begane grond te brengen: een goed functionerend en zichtbaar systeem dat onze leden aanspreekbaar maakt op kwaliteit en integriteit. Dat hoort bij deze tijd. En bij wat tegenwoordig zo chique maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt genoemd’, aldus BNA-directeur Fred Schoorl.

COMMUNICATIE MEDIAWAARDE De mediawaarde vertegenwoordigt het bedrag dat betaald zou moeten worden voor het plaatsen van advertenties of commercials (inkopen van media-aandacht) voor print (gedrukte) en online media (websites). Mediawaarde wordt ook wel advertentiewaarde genoemd. De totale mediawaarde in de eerste helft van 2014 is € 1.211.187. Dit is een stijging van ruim 3 ton (2013 januari - juni: € 904.176) in diezelfde periode vorig jaar. De mediawaarde is in de eerste helft van het jaar, gemeten vanaf 2012, nog niet eerder zo hoog geweest. Een record. De totale online en print mediawaarde van juli t/m december 2014 is 518.483 euro. Dit is ongeveer hetzelfde aantal als in dezelfde periode in 2013 met het verschil dat de BNA in deze periode dit jaar een veel groter bereik heeft gehaald op televisie en op de radio. Dit wordt niet meegenomen in de berekening van de mediawaarde. Er zijn, met andere woorden, veel meer mensen bereikt met de boodschap van de branche.

ONLINE In 2014 is er een grote verandering doorgevoerd wat online communicatie betreft; de herontwikkeling van bna.nl. De transformatie van de website had een aantal doelen. Allereerst was het, door een wildgroei aan verschillende micro-websites, noodzaak om al deze microwebsites onder één platform te hangen: bna.nl. Dit zorgt voor uniformiteit, vergemakkelijking van contentbeheer, minder afhankelijkheid van diverse partijen en er is dan één aanspreekpunt. Dit zal uiteindelijk resulteren in tijdwinst en kostenbesparing. Daarbij stelt de nieuwe website niet de organisatie, maar de gebruiker centraal. Het resultaat een moderne website, die gebruiksvriendelijk en goed toegankelijk is, maar waarbij keuzes maken een belangrijk punt is. De gebruiker komt in deze tijd niet meer per definitie binnen via de homepage, maar wordt geleid naar pagina’s door andere communicatiekanalen. Hierdoor is de keuze gemaakt om niet meer alles op de homepage te zetten. Opmerkelijk is dat in een jaar tijd bijna tien procent van de desktop bezoekers is overgestapt naar een mobile device. Hieruit kunnen we concluderen dat men meer gebruikt maakt van internet op smartphone of tablet. In 2014 zijn er veel nieuwe bezoeken geweest; dertien procent. Ook dit jaar is er met Twitter winst geboekt. Het aantal followers is meer dan verdubbeld. In 2014 zijn er naast de reguliere nieuwsbrieven zogenaamde ‘specials’ verstuurd. Een special behandelt één specifiek en bezorgt de leden, maar ook de pers alle online documentatie op een presenteerblaadje. Er zijn er in totaal vier verschenen: transformatie, aanbesteden & contracteren, ledenvoordeel en marktkansen. Zie hiernaast voor het ‘Online Jaaroverzicht’.

De totale online en print mediawaarde in 2014 over het gehele jaar is nog nooit zo hoog geweest: € 1.729.671. Met 702 publicaties over 2014 (stijging van 132 publicaties t.o.v. ‘14) is er een toename van mediawaarde van 20%.

BNAJAAROVERZICHT ’14

AANTAL WERKZAME PERSONEN OP BNA-BUREAUS PER 1 JANUARI Bij de BNA waren in 2014 1157 bureaus aangesloten, met een gemiddelde bureaubezetting van 3,6 personen (op basis van opgave per januari 2014). Door het voorzichtig economisch herstel is het aantal medewerkers ondertussen mogelijk weer toegenomen.

VERDELING AANTAL BUREAUS NAAR GROOTTE

931 800

ONTWIKKELING LEDENAANTALLEN Zoals de economische situatie al deed verwachten, daalde het aantal leden van 1266 naar 1157. De meeste leden zegden op om economische redenen.

2012

2013

1157

aantal bureaus

1266

2014

BNAJAAROVERZICHT ’14

249 222 202 158 141

400

200

1–4 personen

BNAJAAROVERZICHT ’14

5–9 personen

53 40 34 26 23

2011

1405

600

126 118 103 71 62

2010

1464

1019 1084 1066 1011

1000

DE BNA-LEDEN IN BEELD 1447

2010 2011 2012 2013 2014

1200

10–20 personen

groter dan of gelijk aan 21 personen

BNA ’14

COLOFON © 2015 Dit is een uitgave van de BNA Samenstelling en redactie BNA, Amsterdam Fotografie: Voorpagina Winnaar Beste Gebouw van het jaar 2014, Rozet, Neutelings Riedijk. Beeld: Scagliola Brakkee Pagina 3 Willem Hein Schenk, BNA-voorzitter Beeld: Ineke Oostveen Pagina 8 Fred Schoorl, directeur BNA Beeld: An-Sofie Kesteleyn Vormgeving petunia De uitgave wordt alleen digitaal verspreid BNA, Branchevereninging van Nederlandse Architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam www.bna.nl twitter.com/bna_nl

BNAJAAROVERZICHT ’14

Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 www.bna.nl bna@bna.nl