BNA Architecten Jaarboek 2020/2021

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2020/2021

www.architecten.nl

Bolidt realiseert een nieuw experience centre te H.I. Ambacht De nieuwbouw van Bolidt met een BREEAM-NL 5 sterren Outstanding certiямБcaat is een schoolvoorbeeld van architectuur. Hier komen onze passie, aanpak en duurzaamheid bij elkaar.

FotograямБe door: Teo Krijgsman FotograямБe Architect: L├╝chinger Architects

adamasgroep Meander 901 6825 MH Arnhem

De toekomst cre├лer je zelf

+31 (0)26 446 12 22 info@adamasgroep.nl www.adamasgroep.nl

"EBNBTHSPFQ TUFMU OBBTU EVVS[BBNIFJE FFO HF[POEF XFSLPNHFWJOH DFOUSBBM 0O[F JOUFHSBMF BBOQBL WBO PNHFWJOHT GVODUJPOFMF FO HF[POEIFJETFJTFO TUBBU HBSBOU WPPS FFO PQUJNBBM DPODFQU FO ESBBHU CJK BBO FFO EVVS[BNFSF MFFGPNHFWJOH )FU SFTVMUBBU JT FFO UPFLPNTUCFTUFOEJH HFCPVX XBBS V USPUT PQ NBH [JKO 6X QBTTJF XPSEU PO[F VJUEBHJOH "EBNBTHSPFQ POEFSTUFVOU CFUSPLLFO PQESBDIUHFWFST CJK #3&&". -&&% FO 8&-- DFSUJGJDFSJOHFO 8JK POUXJLLFMFO NFU V DJSDVMBJSF HFCPVXFO IFMQFO V CJK LMJNBBUBEBQUJFG POUXFSQFO FO CFTQSFLFO IPF V EF FOFSHJFUSBOTJUJF LVOU WFSXF[FOMJKLFO 8JK TUFMMFO WPPS V IFU *OUFHSBMF 1SPHSBNNB WBO &JTFO PQ FO [PSHFO EBU EJU PPL XPSEU HFSFBMJTFFSE #FOU V CFOJFVXE XBU XJK WPPS V LVOOFO CFUFLFOFO 0O[F TQFDJBMJTUFO IFMQFO V HSBBH /FFN HFIFFM WSJKCMJKWFOE DPOUBDU NFU POT PQ PG LPN MBOHT

Volg ons op social media

BEBNBTHSPFQOM

@AdamasgroepBV

adamasgroep

LAAT U INSPIREREN, INFORMEREN EN ADVISEREN OVER DE OPLOSSINGEN VOOR HET PLATTE DAK

√ √ √ √

Producten en systemen voor de gehele bouwschil Ruim 80 jaar ervaring op het gebied van platte daken Bitumineuze- en synthetische systemen Advies en training op maat

SOPREMA BV I Geeuwkade 21 I 8651 AA IJLST Tel: +31 (0)515 533 000 I info@soprema.nl I www.soprema.nl

EXPERTS IN WATERDICHTING & ISOLATIE

AL SINDS 1973

UW ISOLATIE SPECIALIST

Uw isolatiespecialist Pluimers Isolatie staat bekend om zijn veelzijdigheid. Het isoleren van uiteenlopende en fascinerende panden is voor ons een uitdaging. Van laag- tot hoogbouw, van industrieel tot agrarisch en van zorg tot scheepsvaart. Een hoge moeilijkheidsgraad is voor ons een uitdaging, in elke situatie leveren wij maatwerk. Het isoleren van objecten als ‘De Koepel’ gevangenis vereist speciale technieken en materialen, én een isolatiespecialist als Pluimers.

Neem contact op:

+31 548 516 225 info@pluimers.nl Wattstraat 11, Rijssen, 7461 AB www.pluimers.nl

Volg onze socials:

ARCHITECTEN 2020-2021

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020 • De winnaars, genomineerden en eervolle vermelding • Een overzicht van alle inzendingen per categorie

INFORMATIE VOOR OPDRACHTGEVERS • Meerwaarde van het werken met een architectenbureau • Specialiteiten van architecten, zoals circulaire architectuur & bouw • Alle BNA-leden op een rij

PARTNER IN HOSPITALITY

www.hafele.nl

VAN ENTREE TOT HOTELKAMER

Elektronische sluitsystemen

LED-verlichting en geluid

Kluis en minibar

Meubel- en bouwbeslag

Schuifdeurbeslag Slido Wall

Voorwoord De opdrachtgever, de architect en hun gedeelde waarden

OPDRACHTGEVERSCHAP IS EEN VAK APART. EEN VAK DAT VAAK – MET ALLE RESPECT – WORDT UITGEOEFEND DOOR ‘AMATEURS’: PARTICULIEREN, ONDERNEMERS, INSTANTIES, ORGANISATIES DIE EENMALIG VOOR DE UITDAGING VAN EEN BOUWOPDRACHT STAAN EN DAARIN HULP BIJ PROFESSIONALS ZOEKEN. GOED OPDRACHTGEVERSCHAP IS IN DIT OPZICHT EEN OVERTREFFENDE TRAP. Het geheim ligt in de ruimte en het vertrouwen die zowel opdrachtgever als adviseurs – architecten – elkaar in het proces geven. Daarbij is een gedeeld perspectief, een wensbeeld aan het einde van de samenwerking, cruciaal. Daarin komen dromen, ambities, projectdoelstellingen en gedeelde waarden samen. Goed opdrachtgeverschap is dus in grote mate afhankelijk van goede samenwerking met adviseurs. En daar valt nog een wereld te winnen. Tijdens een recente acquisitie sprak ik een opdrachtgever die meerdere architecten had gepolst, op zoek naar een intensieve, creatieve en ondernemende samenwerking. Keer op keer werd hij teleurgesteld door de aanpak van de architecten die hij sprak: aan creatieve capaciteit was geen gebrek, maar hij miste het gezamenlijk optrekken in het proces. De spreekwoordelijke ‘klik’, waar de BNA in het manifest ‘Beter Aanbesteden’ ook voor pleitte. Samen is mensenwerk, dus altijd met gevoel en zelfs een notie van irrationaliteit.

Help haar of hem beter te worden, investeer in een rol die misschien wel moeilijker is dan een gebouw ontwerpen. Daarbij is ‘niet weten’ of zelfs ‘kwetsbaarheid’ en leren hoe je als opdrachtnemer beter wordt, een kracht. Vind elkaar vervolgens in jullie gedeelde waarden. Zo vindt misschien wel onvermoede waardecreatie plaats! Of dat nou vastgoedwaarde of ecologische waarde is, identiteitswaarde of gemeenschapswaarde, toekomstwaarde of simpelweg ‘waar voor je geld’. Nu we door de coronacrisis weer in een economische dip belanden, heeft de bouwsector haar opdrachtgevers keihard nodig. En omdat projecten worden gekenmerkt door langdurige samenwerking is de noodzaak tot het vinden van gezamenlijke waarden en spelregels belangrijker dan ooit. Voor een duurzame en gezonde toekomst. In dit Jaarboek laten we meer dan ooit opdrachtgevers aan het woord. Opdrachtgevers van genomineerde en winnende Beste Gebouw van de 2020-verkiezing, opdrachtgevers die hebben meegedaan aan BNA Onderzoek. Wat drijft hen, welke waarden streven ze na? Of je nu architect of opdrachtgever bent: ik wens je veel inzicht en inspiratie toe bij het lezen van dit Jaarboek. Francesco Veenstra, BNA-voorzitter

Voor mij is het een voorbeeld van een trend die ook zichtbaar is in aanbestedingen. Opdrachtgevers zijn in toenemende mate op zoek naar architecten die in staat zijn de vraag achter de vraag te stellen in plaats van direct conclusies te trekken. Of die in staat zijn in plaats van direct met oplossingen te komen - de opdrachtgever te begeleiden bij de complexe facetten van het ontwerpproces. Met oog voor de belangen van zowel de opdrachtgever als de gebruiker. Het verschil is te maken in de manier waarop je als architect jezelf weet te plaatsen naast en te verplaatsen in de opdrachtgever en zijn omgeving. Ik voel écht dat juist daarin een verbeterslag mogelijk is: architecten verbeelden niet alleen, ze verbinden. Daarom een oproep aan mijn collega-architecten: kijk eens mee over de schouder van je opdrachtgever om te zien wat zij of hij ziet, droomt en ambieert. 3

INNOVATIEF LIFTDESIGN

Grunbach biedt een veelzijdig en vooruitstrevend aanbod op het gebied van liften.

ONZE PRODUCTEN

Wij leveren innovatieve producten van de hoogst haalbare kwaliteit met oog voor design,

• Personenliften

detail en duurzaamheid. Onze liften voldoen altijd aan de laatste trends op het gebied

• Woonhuisliften

van veiligheid, comfort, energiebesparing en efﬁciency. Naast het leveren van een

• Goederenliften

perfect product hechten wij grote waarde aan een prettig en persoonlijk klantencontact.

• Invalidenliften

GRUNBACH LIFTEN Wiekenweg 50a, 3815KL Amersfoort, T 033 888 5510, info@grunbach.com WWW.GRUNBACH.COM

A C C E S S I B I L I T Y T O A H I G H E R L E V E L

Inhoud 1

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020 Winnaar

Volkskrant Publieksprijs

Genomineerden BNA Beste Gebouw van het Jaar Categoriewinnaars Genomineerden

Eervolle Vermeldingen

Inzendingen Particuliere Woonbeleving Inzendingen Identiteit & Icoonwaarde Inzendingen Stimulerende Omgevingen

84 100 110

Inzendingen Leefbaarheid & Sociale Cohesie 2

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU Meerwaarde van de architect Erkende BNA-bureaus

137

138

139

Incidentele opdrachtgevers Ervaren opdrachtgevers Architectenwinkel

126

142

143

144

Zelf bouwen, met een architect De voorfase 146 Het ontwerpen bouwproces

145

147

Samen werken aan waarde / waardenkaarten

149

Opinie

162 Henny de Lange- Voelt iedereen zich nog wel thuis in het Nederlandse huis?

Architectenselecties

172

Algemene voorwaarden 3

162

173

TECHNOLOGIE BENUTTEN 181 Floor Arons – Van Rotring pen naar IFC 189 Marjet Rutten – Waarom parametrisch ontwerpen de bouw verandert Jeffrey Truijens – ‘Form follows function’ informatiebehoefte 192

190

TOGETHER FOR BETTER

Inhoud 4

CIRCULAIR DOEN 199 Jip Lauwe Kooijmans - Natuurinclusief ontwerpen en bouwen 200 Marjan Kreijns – De toekomst een beetje dichterbij halen 202 Helen Toxopeus – Stedelijke natuur betaalt zich uit 204

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE 215 Gerrit Hiemstra – Back to basics 216 Xander Vermeulen Windsant – Het nieuwe normaal vraagt om een nieuw soort woningen 217 Gabrielle Muris - Geen PvE als startpunt maar passie en potentie Eva Gaaff – Andere welvaart, andere woningen 220

218

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD 227 Incidentele opdrachtgevers aan het woord Elzo Dijkhuis- Een Forum graag 228 Michiel Huls - Uit de comfortzone 229 Ervaren opdrachtgevers aan het woord Emile Spek, Amsterdam UMC 232 Rob van Kalmthout, partner Rebel Group 234 Ronald Huikeshoven – Ontwerpen post corona: de roep om meer flexibiliteit Roger Mol – Rijksvastgoedbedrijf houdt ordeportefeuilles gevuld 237 Stefan Bakker – Dienend aan de gebruikers, 24/7 238

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS Hulp bij geschillen 242 BNA Onderzoek 244

CONTACT MET DE BNA

ARCHITECTENBUREAUS BNA

236

241

257

267

Vind een architect

270 Alfabetische ledenlijst 270 BNA-bureaus per provincie 278

adverteerdersindex

colofon

318

324

Voor elk project een duurzame afdichting

Stadskantoor Hengelo - © EGM architecten

CARLISLE® CM Europe biedt met onze merken RESITRIX® | HERTALAN® | HARDCAST® duurzame EPDM en BUTYL afdichtingen voor platte daken en gevels. Water- en luchtdichte oplossingen met maatgerichte service, technisch advies en projectbegeleiding.

Depot Boĳmans van Beuningen - © MVRDV © Norbert Waalboer Fotografie

Uw EPDM kennispartner van ontwerp tot realisatie.

Rotterdam Centraal Station - © Benthem Crouwel, MVSA Architects en West 8 © Jannes Linders

Triodos Bank III- © RAU © Ossip

Pontsteiger- © arons en gelauﬀ architecten

Arnhem Centraal Station - © UN Studio © Hufton+Crow

WWW.CCM-EUROPE.COM

Axess Lift Solutions voor uw comfort! Toonaangevend in liftontwikkeling, ontwerp, kwaliteit & techniek

U zoekt een standaard of op maat gemaakte lift, ĂŠĂŠn die ontworpen is met de laatste technieken, innovatief is en voldoet aan alle eisen en wettelijke normen? Axess maakt deze liften. 20 jaar geleden startte ons bedrijf en sinds die tijd plaatsten we meer dan 5000 liften in Nederland voor particulieren en bedrijven.

Axess verzorgt voor u de montage en het onderhoud van uw liftinstallatie door onze RSJHOHLGHÂŠYDNPHQVHQ ÂŠGLHÂŠ9&$ĂľJHFHUWLÂ˝FHHUGÂŠ zijn. Ons service team staat 24 uur per dag en 7 dagen in de week voor u klaar! Axess werkt samen met BouwConnect.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Axess B.V., Vredeweg 7, 1505 HH Zaandam, Nederland T +31 (0)342 - 426 000, E info@axessliften.nl, www.axessliften.nl 9

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

MAATWERK IN BRANDVEILIGHEID EN ROOKBEHEERSINGSSYSTEMEN COLT INTERNATIONAL

Stuwdrukventilatoren in Spaarndammertunnel, Amsterdam De Spaarndammertunnel, de NoordZuidlijn en de ondertunneling van de R11 bij Deurne (B); het zijn enkele aansprekende voorbeelden op de palmares van Colt International, specialist in brandveiligheid en rookbeheersingssystemen in tunnels en gebouwen. De omstandigheden in een brandende tunnel zijn fors anders dan in een gewoon gebouw, vertelt Erik Peeters van Colt. “Daarom is de nodige technische kennis vereist om de rook zo snel mogelijk aan de

tunnel te onttrekken om mensen veilig te evacueren en hulpdiensten toegang te verlenen.” Colt International is al ruim zestig jaar actief op de Nederlandse markt. Colt heeft alle disciplines voor brandveiligheid en rookbeheersingssystemen in eigen huis: ontwerpen, leveren, installeren, certificeren volgens het Bouwbesluit en onderhouden van installaties. Met een speciaal softwareprogramma kan het vooraf simuleren wat er nodig is. “Als je een nieuwe tunnel aanlegt in een bestaande bebouwde

omgeving is het altijd een vraag waar je lucht vandaan kunt halen. Door onze gebundelde expertise kunnen we altijd een maatwerkoplossing bieden.” Peeters noemt de vluchtwegen in de spoortunnel van Cromme Lijn in Delft als voorbeeld. “Die komen met een soort deksel boven het maaiveld uit. Daarvoor hebben we bijzondere overdruksystemen ingezet, net als eerder bij de NoordZuidlijn.” www.coltinfo.nl

VOOR Ã&#x2030;LK PROJECT EEN OPLOSSING

DOEKZONWERING

STRUCTURELE ZONWERING

INTENSIEVE VENTILATIE

SCHUIF-EN VOUWPANELEN

We inspire at www.duco.eu

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

TEXTURE DESIGNER GEEFT HELDER EN REALISTISCH BEELD STEENFABRIEK DE RIJSWAARD

‘Onze voegstudie staat verschillende voegkleuren in één textuur toe, en de architect kan ook de dikte en breedte van de voeg eenvoudig aanpassen’ 12

Steenfabriek De Rijswaard viert dit jaar zijn 120-jarig bestaan. Van achterover leunen is echter geen sprake, zegt adviseur Wouter Langendijk. Met een geavanceerde online Texture Designer, nieuwe baksteenproducten en een moderne strippenzaagmachine houdt de baksteenfabrikant het oog op de toekomst. Softwareprogramma’s om bakstenen, voegen metselverband te selecteren voor een impressie in de ontwerpfase zijn er wel meer, maar die van De Rijswaard gaat een stap verder, zegt Langendijk. “Onze voegstudie staat verschillende voegkleuren in één textuur toe, en de architect kan ook de dikte en breedte van de voeg eenvoudig aanpassen. Je kunt verschillende stenen met elkaar mixen, 3D modelleren en het beeld vergroten en verkleinen voor een zeer helder en realistisch beeld.” Het is mogelijk om bestanden op te slaan of te downloaden in een eigen programma. “Dat kan voor een groot vlak ineens, waardoor je een groot deel van het gebouw in één keer kunt vullen.” Texture Designer is uiterst gebruiksvriendelijk en biedt ruime keuze in steensoorten, formaten, productiewijzen, metselverbanden en mortelkleuren.

| KOLENSINTERING EN ENGOBELAAG Steenfabriek De Rijswaard produceert jaarlijks zo’n 130 miljoen bakstenen verdeeld over een kleine 200 sorteringen. Nieuw zijn de bakstenen met kolensintering. “En we kunnen onze bakstenen spuiten met een mooie engobelaag. Hierdoor hebben we een uitgebreid Rijswaard & Sterrewaard assortiment met onze vormbak-, handvorm-, aqua- en retro-bakstenen.” Rijswaard biedt daarnaast originele Italiaanse rustieke bakstenen van S.Anselmo, prachtige strengpers gevelstenen van de Belgische partner Ploegsteert en gladde

textuur-stenen van Cerámicas Mora uit Spanje. Duurzaamheid is een speerpunt bij Rijswaard. Het voorraadveld is bijvoorbeeld overkapt, waardoor de stenen in betere conditie blijven. Het dak is voorzien van ruim 7.000 zonnepanelen die goed zijn voor ruim een kwart van de energiebehoefte. Nieuw is de strippenzaagmachine waarmee Rijswaard snel, droog en efficiënt strippen kan zagen. “Geen stof meer op de strippen waardoor je ze snel kunt verwerken op de bouwplaats.” www.rijswaard.nl

Schijn je licht op zwart Zwart. De ultieme kleur. Een tijdloze trend. Voor Niko is zwart meer dan alleen een kleur en meer dan een accent. Ontdek Nikoâ&#x20AC;&#x2122;s zwarte afwerkingen. Schakelaars & stopcontacten in 5 soorten zwart, 5 verschillende stijlen en texturen. Geschikt voor elk interieur.

www.niko.eu

Plateautrapliften, verticaalliften en schaartafels voor rolstoelen, goederen, ďŹ etsen en brancards

De wens van de klant op op nummer Euroliften produceert maat1 Bij Euroliften staat de wens van de klant voorop. Wij produceren en leveren liften in allerlei soorten en maten. Deze liften worden waar mogelijk aangepast aan de wensen en de behoefte van de klant. Denk hierbij aan gebruiksvriendelijkheid, design en locatie mogelijkheden. Euroliften streeft ernaar om heel gericht aan de wensen van de klant te kunnen voldoen. Er zijn veel mogelijk op gebied van maatwerk, of het nu gaat om MIVA-hefplateaus, ďŹ etsliften, schaarliften, huisliften, goederenliften of brancardliften voor binnen en/of buiten. Iedere lift is anders en iedere locatie is anders. Zowel de zakelijke als de particulieren markt is ons bekend. De kracht van het bedrijf is dat de liften grotendeels in eigen beheer geproduceerd worden waardoor we makkelijk kunnen inspelen op de wensen en behoefte van de gebruiker en of (ontwerper). Uiteraard beschikken wij over een eigen 24 uurs service- en onderhoudsdienst, zodat de liften goed en vakkundig worden geplaatst en onderhouden.

Meer informatie vindt u op onze website www.euroliften.nl of bel ons voor een afspraak.

Welke invloed heeft circulaire bouw op het werk van een architect? Houtskeletbouw specialist De Mar deelt haar jarenlange kennis en ervaring met veel enthousiasme in de nieuwbouw wereld in Nederland. Niet alleen voor aannemers, maar ook met architecten. ,QQRYDWLHYH NHQQLV RYHU +6% &DVFRÂ·V GDN YORHU HQ (geÃ¯ntegreerde) wandelementen, maar ook dakkapellen voor de woningbouw. De Mar is vooruitstrevend en de kartrekker in de ontwikkelingen met betrekking tot duurzaamheid en circulariteit. Welke invloed hebben deze ontwikkelingen op jou als architect? Wij vertellen graag welke mogelijkheden er zijn. Het verkoopteam van De Mar denkt met je mee bij KHW XLWZHUNHQ YDQ VHULHPDWLJH ZRQLQJHQ YLOODÂ·V vrijstaande woningen, maar ook bij meerlaagse bouw kun je bij ons terecht. Door De Mar al in het voortraject te betrekken in het bouwproces kunnen o.a. bouwfouten sneller gesignaleerd en ondervangen worden. 'RRU RQ]H EUHGH FRQVWUXFWLHYH NHQQLV LQ GH KRXW VNHOHWERXZ HQ SUR DFWLHYH DDQSDN KHEEHQ ZH MRX HFKW LHWV H[WUDÂ·V WH ELHGHQ $OV MH VDPHQZHUNW PHW 'H 0DU

dan weet je zeker dat je van de nieuwste toepassingen gebruik maakt. Bovendien heeft jouw klant met KRXWVNHOHWERXZ GH ZRQLQJ ELQQHQ HQNHOH GDJHQ ZLQG en waterdicht, is er weinig vervoer naar de bouw en een snelle bouwtijd mogelijk. Kijk voor meer informatie op www.demar.nl of bel 0566 624 001 en vraag naar de accountmanager uit jouw regio.

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE PERFECTE LOOK EN FEEL VAN DE GEVEL MET DUURZAAM GEPRODUCEERDE MORTEL VAN MEGAMIX MEGAMIX

MegaMix is er voor architecten. Als mortelspecialist weten wij hoe belangrijk het is voor u als architect om altijd te streven naar de perfecte uitstraling van een gebouw. MegaMix biedt met haar producten oneindig veel mogelijkheden voor uw ontwerp.

Hoe mooi een gevel is hangt af van de stenen, de metselmortel, de voegmortel, de techniek en de omgeving. Natuurlijk is de hechting tussen mortel en steen essentieel maar ook het metselverband geeft sterkte, stabiliteit en duurzaamheid.

| WAT GEEFT HET BESTE BEELD? MegaMix adviseert architecten over welk type mortel het beste past bij een gevelsteen. In samenwerking met de verwerker kan MegaMix ervoor zorgen dat het gewenste beeld gerealiseerd kan worden.

‘MegaMix staat al meer dan 35 jaar voor duurzaamheid en kwaliteit!’ 18

| EINDELOOS ONTWERPEN MET ONZE KLEUREN Naast onze 10 standaard kleuren geeft de MegaMix kleurenwaaier een goede indicatie van alle mogelijke kleuren, waarmee u eindeloos kunt combineren in uw ontwerp. Zit de juiste kleur er niet bij, dan levert dat geen probleem op. MegaMix kan elke gewenste kleur produceren. Wij helpen u graag verder met uw specifieke kleur. Wilt u onze kleurenwaaier ontvangen? Vraag deze aan via www.megamix.nl

| LICHTVAL EN VOEGDIEPTE: HOE WIJ U ALS ARCHITECT VERDER HELPEN! Wilt u nog een stapje verder? Bestel dan de MegaMix Monster Box voor architecten. Met de MegaMix Monster Box kunt u de 10 standaard kleuren vanuit uw bureaustoel zien en ervaren. Met eigen ogen kunt u zien hoe het monsterstrookje voegmortel tussen de door u gekozen stenen eruit ziet. Zo kunt u verschillende “mortel-steen” combinaties visueel beoordelen. Bovendien kunt u van de verschillende voegdieptes de lichtinval en schaduw bekijken. Uit ervaring weten wij dat het voor architecten goed werkt door het product fysiek in de hand te hebben om een optimaal beeld te krijgen. Heeft u interesse in de Monster Box? Vraag deze aan via www. megamix.nl

| MAAR LIEFST 60% CO2 REDUCTIE MET DUURZAAM GEPRODUCEERDE MORTEL

voor het 2-kamer systeem kiest. Het voordeel van deze productiewijze is dat het zand niet gedroogd hoeft te worden hetgeen een besparing van 175 kuub aardgas per silo oplevert en ook de kwaliteit ten goede komt. Daarnaast is er door onze landelijke spreiding altijd een MegaMix leverancier bij uw project in de buurt, zodat de transporttijden van en naar de bouwplaats kort en aanzienlijk minder milieubelastend zijn. Alle mortels voldoen aan de geldende normen en eisen. De prijzen van MegaMix zijn zonder meer concurrerend. MegaMix speelt in op de steeds veranderende vraag uit de markt, waardoor onze mortels steeds voor het beste eindresultaat blijven zorgen. Wilt u meer weten? Bezoek dan onze website (en vraag de kleurenwaaier en/of Monster Box aan!) www.megamix.nl

Voor architecten die de CO2footprint willen reduceren op hun bouwproject of gevel heeft MegaMix de beste oplossing; onze silo’s met het duurzame 2-kamersysteem zorgen namelijk voor een CO2 reductie van maar liefst 60%. Megamix is de enige Nederlandse mortelleverancier die overtuigend

Optimaal daglicht activeert Saint-Gobain biedt glas aan met de hoogste lichttransmissie: COOL-LITE SKN 183 TL 75% - g 0,40 - Ug 1,0 W/m2.K Onderzoek geeft aan dat: - natuurlijk daglicht een positieve invloed heeft op het humeur van mensen; - personen die vaker worden blootgesteld aan natuurlijk daglicht productiever zijn; - natuurlijk daglicht een positief effect heeft op onze gezondheid, omdat door blootstelling aan natuurlijk daglicht minder stresshormonen in ons bloed aanwezig zijn.

Z O

Wn N

ECLAZ ONE

COOL-LITE SKN 183

www.saint-gobain-building-glass.nl glassinfo.be@saint-gobain.com

ECLAZ ONE TL 80% - g 0,60 - Ug 1,0 W/m2.K

BNA

BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

101 Inzendingen 31 inzendingen Particuliere Woonbeleving 17 inzendingen Identiteit & Icoonwaarde 31 inzendingen Stimulerende Omgevingen 22 inzendingen Leefbaarheid & Sociale Cohesie

10 Nominaties 4 Categoriewinnaars 2 Eervolle Vermeldingen 1 Volkskrant Publieksprijs 1 BNA Beste Gebouw van het Jaar Om het maatschappelijke component van deze competitie te onderstrepen, zijn de inzendingen - net als in voorgaande jaren - ondergebracht in vier categorieën: Identiteit & Icoonwaarde, Particuliere Woonbeleving, Stimulerende Omgevingen en Leefbaarheid & Sociale Cohesie. De inzendingen zijn op drie onderdelen beoordeeld: de score binnen de categorie; architectonische criteria (stedenbouwkundige inpassing, conceptuele kracht, consistente uitwerking, materialisatie en detaillering) en de samenwerking tussen architect en opdrachtgever in relatie tot de opgave (proces, planning, omgang met budget, communicatie).

MEERWAARDE VOOR MENS EN MAATSCHAPPIJ Per categorie kon de jury maximaal drie projecten nomineren, waarvan één categoriewinnaar. Daarnaast bestond de mogelijkheid om maximaal drie projecten een eervolle vermelding toe te kennen. Uit de genomineerde inzendingen is tot slot het BNA Beste Gebouw van het Jaar gekozen. Laat je inspireren door de presentatie van de bekroonde projecten op de volgende pagina’s. Daarna volgen alle inzendingen per categorie. Meer over de inzendingen, beeldmateriaal en documentatie is te vinden op gebouwvanhetjaar.nl

De jury was aangenaam verrast door de breedte van de inzendingen 22

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Er het beste van maken… Bron: Juryrapport BNA Beste Gebouw van het Jaar 2020 WAT IS HET BNA BESTE GEBOUW VAN 2020? HOE WAARDEREN WE ARCHITECTUUR NU ‘ALLES ANDERS IS’, ZOALS KONING WILLEM ALEXANDER HET IN ZIJN TROONREDE VERWOORDDE; DOOR HET CORONAVIRUS.’ DE JURY ONDER LEIDING VAN OUD-POLITICA NEELIE KROES ZIET HOE GROOT DE RUIMTELIJKE IMPACT VAN HET VIRUS IS, EN ERKENT DAT DEZE EEN NIEUW LICHT WERPT OP DE VRAAG DIE DE BRANCHEVERENIGING VOOR NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS (BNA) ZICHZELF JAARLIJKS STELT: WELK GEBOUW HEEFT DE MEESTE MAATSCHAPPELIJK MEERWAARDE? THUIS WAS NOG NOOIT ZO BELANGRIJK; INEENS BESEFFEN WE HOE FIJN EEN GOEDE WONING IS. VEEL ZAKEN BLIJKEN PRIMA DIGITAAL TE KUNNEN WORDEN GEREGELD, MAAR BIJ VELEN GROEIT HET VERLANGEN NAAR DE RUST VAN HET KANTOOR, DE SOCIALE CONTACTEN OP DE CAMPUS. WE MISSEN DE ENERGIE DIE FYSIEK SAMENZIJN IN EEN THEATER OF MUSEUM BRENGT.

NIEUWE BLIK Dit alles heeft ook zijn weerslag op de BNA Beste Gebouw van het Jaar-verkiezing: de tour langs projecten werd uitgesteld, de bus waarmee de jury uiteindelijk op pad ging coronaproof ingericht. De ingezonden projecten zijn weliswaar voor de coronacrisis tot stand gekomen, maar steden en gebouwen functioneren nu niet zoals bedacht. Door de anderhalvemeterregels zijn ruimtes niet meer te gebruiken zoals voorheen. Waarschijnlijk is dat tijdelijk, maar zaken als ventilatie (met deels hergebruikte lucht) of ontsluiting via liften laten ook een bepaalde kwetsbaarheid zien in de organisatie van gebouwen. Zaken die we wellicht zouden moeten herzien of heroverwegen. In het verlengde hiervan is het verleidelijk om meer thuiswerken te stimuleren, maar dan moet je wel een fijne werkplek hebben. En het betekent niet dat het kantoor ineens verdwijnt, eerder dat het een andere functie krijgt, als plek voor samenkomst en inspiratie. Thuis en uit liggen er dus uitdagingen voor architecten. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

RIJKE OOGST De inzendingen zijn - net als in voorgaande jaren ondergebracht in vier categorieën: Identiteit & Icoonwaarde, Particuliere Woonbeleving, Stimulerende Omgevingen en Leefbaarheid & Sociale Cohesie. Ze zijn op drie onderdelen beoordeeld: 1. de score binnen de categorie; 2. architectonische criteria (stedenbouwkundige inpassing, conceptuele kracht, consistente uitwerking, materialisatie en detaillering) en 3. de samenwerking tussen architect en opdrachtgever in relatie tot de opgave (proces, planning, omgang met budget, communicatie). Op basis van het ingezonden materiaal is een eerste selectie gemaakt, waarna de jury een longlist heeft samengesteld. Via Zoomsessies besprak de jury deze longlist en selecteerde achttien gebouwen voor een bezoek.

JURYLEDEN De vijftiende editie kent zes deskundige juryleden uit het vak en de samenleving. Neelie Kroes was deze editie de juryvoorzitter. De jury bestond daarnaast uit Jolijn Valk (Urban Echoes), Saartje van der Made (Benthem Crouwel Architects), Rob van Kalmthout (Rebel Group), Emile Spek (Amsterdam UMC) en Ronald Schleurholts (Cepezed). Saint Gobain Building Glass is hoofdsponosr van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2020. Co-sponosoren zijn Wienerberger, VMRG Keurmerk, Kingspan Geïsoleerde Panelen en Forbo Flooring.

WINNAAR BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020 FORUM, GRONINGEN Architect NL Architects Opdrachtgever Gemeente Groningen Bouwperiode 2012-2019 Fotograaf Marcel van der Burg

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

â&#x20AC;&#x153;

Huis van de Groningers

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT Het idee om midden in Groningen een spectaculair cultuurcomplex te bouwen, begon in 2001 als ‘oplossing’ voor een ruimtelijk probleem; achter de Grote Markt stond een verloederde parkeergarage die eraan bijdroeg dat mensen het centrum links lieten liggen. Op zoek naar functies die een breed publiek zouden trekken, bedacht de gemeente om de openbare bibliotheek te combineren met expositieruimtes, museum voor strip, animatie en games Storyworld, het filmhuis en horeca. Onder de naam Forum Groningen opereren zij voortaan onder een dak, als een organisatie. Het ontwerp waarmee NL Architects in 2007 de prijsvraag won, ondersteunt dat idee; de ontwerpers smeedden de twee torens die de gemeente in gedachten had voor deze plek tot een gebouw uit een stuk: een reusachtige ‘rots’. De natuurstenen gevels zijn schuin ‘geslepen’ om zo veel mogelijk daglicht op straat toe te laten. In het midden is de rots opengewerkt tot een metershoog atrium waar roltrappen kriskras omhoog leiden langs 26

een reeks binnenpleinen, die toegang geven tot de verschillende functies. Kroon op het Forum is het dakterras met panorama over de stad, dat dubbelt als buitenbioscoop. De jury is ‘zwaar onder de indruk’, allereerst van de stedenbouwkundige inpassing. Knap hoe de architecten deze kolos op de krappe locatie hebben laten landen, waarbij de beschikbare ruimte maximaal is benut. Ten tweede van het gebouw, dat sterk contrasteert met de omgeving, maar ook past in Groningen met zijn moderne architectuur. Maar bovenal van de bruisende binnenwereld, waar studenten boven hun boeken hangen, kinderen spelen en gezinnen een dagje uit beleven. Een gebouw met een enorme aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit, dat in alle opzichten een verrijking is voor Groningen, als icoon, cultuurwarenhuis, stadshuiskamer; Forum Groningen is het Beste Gebouw van het Jaar. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Een gebouw met een enorme aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Al 110 jaar specialist in het realiseren van complexe bouwwerken in natuursteen. Van Stokkum Natuursteen staat met meer dan 100 jaar internationale ervaring garant voor hoge kwaliteit in zowel het voorstadium als de ondersteuning van het totale traject. Wij staan voor kwaliteit, deskundigheid en duurzaamheid. Dat is Van Stokkum: Projecten in Natuursteen.

0031 (0)77 351 88 54 / info@vanstokkum.com www.vanstokkum.com Volg ons ook op Facebook en LinkedIn

EIKEN-KOZIJN

DE KEUZE VAN ONTWERPERS + BINNEN ÉN BUITEN TOEPASBAAR + TRANSPARANTE AFWERKING + RAMEN EN DEUREN MET GROTE AFMETINGEN + INLANDS HOUT + REEDS BEWEZEN PROJECTEN + CIRCULAIR EN DUURZAAM

GARE MARITIME TE BRUSSEL ONTDEK HET EIKEN-KOZIJN®!

Het moet anders, en het kan anders. In de bouw is een wereld te winnen als het gaat om vergroening van de werkwijze en de gebruikte materialen. ECO+BOUW gaat uit van 100% duurzaam bouwen, met maximaal gebruik van natuurlijke, circulaire materialen. Sinds de oprichting in 2013 levert deze groene pionier met verschillende projecten het bewijs dat groen bouwen dĂŠ weg naar de toekomst is. Vanaf 2013 werkt ECO+BOUW vanuit de overtuiging dat een consequent duurzame manier van bouwen de toekomst heeft. Geen concessies, maar bouwen met natuurlijke materialen, met name hout, als onbetwistbaar uitgangspunt. Deze manier van bouwen is bezig aan een razendsnelle opmars, die we terugzien in de snel toenemende vraag vanuit overheden en particulieren. Dat is niet vreemd gezien de vele, uiteenlopende voordelen die natuurlijke materialen met zich meebrengen.

Duurzaam De meest voor de hand liggende voordelen van duurzaam bouwen bevinden zich uiteraard op milieugebied. Natuurlijke bouwmaterialen hebben de potentie om een significante bijdrage te leveren aan het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken rond klimaatverandering, vervuiling en de uitputting van grondstoffen. Een sprekend

voorbeeld hiervan: natuurlijke (en zoveel mogelijk lokaal gewonnen) bouwmaterialen slaan flinke hoeveelheden CO2 op. Dit in tegenstelling tot gangbare materialen die bij de winning, productie en het transport juist verantwoordelijk zijn voor veel CO2-uitstoot. Zo staat cement (een belangrijk ingrediĂŤnt van beton) voor maar liefst 8% van de wereldwijde emissies van dit broeikasgas. Voor ECO+BOUW snijdt het mes wat betreft klimaatverandering aan meerdere kanten: duurzame bouwmaterialen voorkomen de uitstoot die gangbare materialen produceren, slaan zelf CO2 op, zijn op langere termijn goed te hergebruiken en zijn bovendien hergroeibare grondstoffen.

Gezondheid en comfort Voordelen op andere terreinen zijn vaak onderbelicht. Zo ziet en ervaart ECO+BOUW in de praktijk de grote positieve effecten op de gezondheid van de gebruikers. Natuurlijke materialen bieden bewoners meer comfort dankzij een prettigere geur, een stabiel binnenklimaat en de manier waarop het huis zelf zorgt voor het behoud van koelte in de zomer en warmte in de winter. Dit levert, samen met de afwezigheid van schadelijke stoffen in de materialen, ook de nodige gezondheidswinst op bij zowel bouwers als bewoners. Met al deze aantrekkelijke voordelen op een rijtje lijkt het een kwestie van tijd voordat duurzaam bouwen niet alleen de vanzelfsprekende standaard voor ECO+BOUW, maar voor heel Nederland is.

www.ecoplusbouw.nl

WINNAAR VOLKSKRANT PUBLIEKSPRIJS DOMUSDELA, EINDHOVEN Architect diederendirrix en Architecten En|En Opdrachtgever Coöperatie DELA Bouwperiode 2014-2019 Fotograaf Ossip van Duivenbode

“

Prachtig hedendaags ceremoniehuis

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT De transformatie van het Klooster Mariënhage tot een hedendaags ‘ceremoniehuis’ is een prachtig voorbeeld van hoe je kunt omgaan met religieus erfgoed, waarvan steeds meer leeg komt te staan. In de geest van de Paters Augustijnen ontwikkelde uitvaartverzekeraar Dela een vernieuwend concept met ruimte om te rouwen, trouwen en feesten, gecombineerd met een hotel en restaurant. Architectenbureau diederendirrix en Architecten En|En werkten samen aan de restauratie van de rijksmonumenten en de nieuwbouw: een drietal eenvoudige witte volumes met de entrees. Op de plek waar de Paterskerk en het Augustinianum met de ruggen naar elkaar stonden, ontwierpen ze een stedelijk binnenplein dat toegang geeft tot alle functies. De kerk kreeg een nieuwe – verwarmde vloer en is van religieuze elementen ontdaan; het 34

hoogaltaar en de beelden hebben elders in het complex een plek gekregen. De biechtstoelen zijn als ramen hergebruikt en openen de ruimte richting de stad. De jury geniet van de details in de rijk gedecoreerde gangen, die in de oorspronkelijke kleuren zijn hersteld. Bijzonder is het gebruik van kunstlicht: minimaal in de trappenhuizen, waardoor het glas-in-lood tot z’n recht komt, uitbundig in de kerk waarvoor Studio Drift een lichtinstallatie maakte. ‘Uit alles blijkt met hoeveel aandacht en liefde de opdrachtgever, de gemeente en de ontwerpers bezig zijn geweest om deze transformatie voor elkaar te krijgen’ aldus de jury. Is het concept voor een ceremoniehuis duurzaam? Hoe het complex functioneert is nu moeilijk te bepalen. Het is zeker een gedurfd initiatief, dat prachtig is uitgewerkt. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Een gedurfd initiatief, dat prachtig is uitgewerkt

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

ZELFDRAGENDE CONSTRUCTIE ONDERSTREEPT DE UITSTRALING THERMO KONSTRUKTIES BV

Een in het oog springend onderdeel van ‘ontmoetingshuis’ DOMUSDELA in Eindhoven is de gevel van de nieuwbouw. “Alles is van aluminium, ook de beplating en de witte buitenkolommen’, zegt Albert Derks van Thermo Konstrukties BV uit Cuijk. De nieuwbouw verbindt de historische delen van het complex met elkaar. De grootste uitdaging waren de aluminium profielen bij de hoofdingang. “Normaal zou je daar een groten stalen balk gebruiken. Om de mooie uitstraling van al het glas en de pilaren te behouden, hebben we een zelfdragende constructie bedacht.” 36

| GEFINETUNED “De architect heeft echt een fantastisch plan neergelegd. Samen met de aannemer, Bouwbedrijf Van de Ven uit Veghel, hebben we dit project vanuit onze gezamenlijke expertise gefinetuned om het nog strakker te krijgen en toch binnen budget te blijven.” Thermo Konstrukties werkt exclusief met profielen van Reynaers Aluminium. Alle plannen worden tegenwoordig in 3D op de computer uitgewerkt. “Voor het beste resultaat worden wij idealiter bij het bouwteam betrokken. Verder ontwerpen, produceren en monteren wij in eigen beheer en we groeien

als kool. Nieuwe werkvoorbereiders zijn dan ook van harte welkom”, lacht Derks. Meer informatie op: www.thermobv.nl, email: info@thermobv.nl

Design We verdiepen ons in de vraag van de opdrachtgever. Dat begint met goed luisteren en eindigt met een advies op maat.

SCHRIJVERS

TECHNISCHE INSTALLATIES Herbestemmen is meebewegen

Build Bouwen is samenwerken. We hebben veel ervaring met ketensamenwerking en werken graag vanuit een gezamenlijk belang.

Finance Wie het belang van de klant zegt te dienen, moet ook zijn nek durven uitsteken. Daarom schrikken we niet terug van risicodragend participeren.

Maintain Een lage Total Cost of Ownership vraagt om onderhoud op hoog niveau. We bieden het complete pakket, inclusief rapportages en advies.

Operate Comfort is ook: controle over de techniek. Met onze storingsdienst en eigen meldkamer staan we 24/7 voor u klaar.

De transformatie of renovatie van een bestaand gebouw is bijzonder eervol werk. Wie immers een toekomst aan het verleden weet te geven, draagt fundamenteel bij aan de wereld van morgen. Dat vraagt wel om de kennis, de creativiteit en de mentaliteit om mee te bewegen. Want herbestemmen Ăs meebewegen: met het gebouw, met het proces en met elkaar. In het dynamische samenspel van architectuur, constructie en realisatie zorgen wij voor technische installaties waar de gebruikers tot in lengte van jaren proďŹ jt van hebben. Zo bouwen we samen aan een mooiere wereld.

Bouwbedrijf Van de Ven, partner in

GESPECIALISEERDE OPLOSSINGEN 3UDNWLVFKH XLWGDJLQJHQ DDQSDNNHQbPHW HHQ functioneel en duurzaam perspectief. %LM 9DQ GH 9HQ GHQNHQ ZH JUDDJ LQ PRJHOLMNKHGHQ GLH SURMHFWHQ HFKW QDDU HHQ KRJHU SODQ WLOOHQ ]RDOV ELM GH DOMUSDELA in Eindhoven 'H WUDQVIRUPDWLH YDQ ULMNVPRQXPHQW MariÃ«nhage is een combinatie van renovatie en nieuwbouw 'H QLHXZERXZ YHUELQGW GH KLVWRULVFKH GHOHQ YDQ KHW FRPSOH[ PHW HONDDU HQ GULH HQWUHHV RSHQHQ '2806'(/$ QDDU de stad. Met nieuwe functies DOV +RWHO 0DULÂQKDJH HQ %UDVVHULH 5LWD HQ WZHH FHUHPRQLH KXL]HQ LV (LQGKRYHQ HHQ stedelijke hotspot ULMNHU 0HW GXLGHOLMN RRJ YRRU GHWDLO HQ UHVSHFW YRRU KHW YHUOHGHQ KHEEHQ ZH HHQ SURMHFW JHUHDOLVHHUG GDW RQV op het lijf geschreven is.

www.bouwbedrijfvandeven.nl

AFDICHTINGEN COATINGS EN MARKERINGEN

Van havenloods naar stijlvolle woonlofts Een uniek en historisch bouwwerk in Rotterdam: De Fenixloodsen. Met trots leverden de betrokken partijen, samen met Triflex een succesvolle bijdrage aan de herontwikkeling van deze bijzondere en stijlvolle loodsen. Voor elke situatie is in overleg met de aannemer

gekeken naar de juiste oplossing. Gezien de specifieke eisen en de gewenste uitstraling was een afwerking met vloeibare kunststof de enige oplossing. Zowel de parkeergarage als de dakterrassen zijn voorzien van een duurzaam, waterdicht en antislip afwerking. Door te kiezen voor de hoogwaardige en duurzame Triflex systemen gaan de parkeergarage en de dakterrassen weer voor jaren mee.

Strekmetaal in verschillende uitvoeringen en toepassingen voor Fenix 1. Rometa heeft bij de transformatie van de Fenixloods diverse typen strekmetaal toegepast voor verschillende doeleinden, zoals: -

Binnenwand bekleding Binnen plafonds Buiten plafonds Afscherming technische installaties Als onderdeel van de balkonhekken

Rometa is gespecialiseerd in bouw gerelateerde projecten met strekmetaal, geperforeerd metaal en JHSURĂ&#x20AC;OHHUGH SODWHQ Jarenlange ervaring en productkennis stelt ons in staat architecten in ontwerpfase bij te staan over de creatieve mogelijkheden voor het verwerken van onze SURGXFWHQ LQ KHW RQWZHUS

Rometa Metaalproducten Oostwijk 23 5406 XT Uden

+31 (0)413 - 262040 LQIR#URPHWD FRP www.rometa.com 39

Wat is het beste gebouw van 2020? DE JURY ONDER VOORZITTERSCHAP VAN NEELIE KROES HEEFT DE NOMINATIES BEKENDGEMAAKT. DE ANDERHALVEMETERSAMENLEVING LIJKT HAAR SPOREN TE HEBBEN NAGELATEN.

Bron: de Volkskrant, door Kirsten Hannema 4 september 2020

Wat is het Beste Gebouw van 2020? Dat is grofweg de vraag die de Branchevereniging voor Nederlandse Architectenbureaus (BNA) jaarlijks stelt. Specifieker: welk gebouw heeft ‘de meeste meerwaarde voor mens en maatschappij’? Hebben de gewijzigde omstandigheden van afgelopen maanden, waarin menigeen meer thuis verbleef dan hem lief was, invloed gehad op de juryselectie en op de winnaar? De jury, onder voorzitterschap van oud-politicus Neelie Kroes, heeft tien projecten genomineerd. In de categorie Particuliere woonbeleving zijn dat het Tiny Holiday Home aan de Vinkeveense Plassen en het Huis met staart in Soesterberg. Leefbaarheid & sociale cohesie wordt vertegenwoordigd door Forum Groningen, de eigentijdse ‘kerk’ DOMUSDELA in Eindhoven en Fenix 1 in Rotterdam. Stimulerende omgevingen zijn de uitbreiding van de Rietveldacademie in Amsterdam en de tot bedrijfsverzamelgebouw verbouwde Werkspoorfabriek in Utrecht. Het Parkpaviljoen Hoge Veluwe, museum Naturalis in Leiden en het vogel-observatorium Tij bij Stellendam vallen onder de noemer Identiteit & icoonwaarde. Wat zeggen de genomineerde gebouwen, waarvoor de plannen gemiddeld zeven jaar geleden werden gemaakt, over de huidige stand van zaken in de architectuur? Allereerst dat het niet opschiet met de bouw van de betaalbare woningen waar Nederland al jaren om zit te springen: buiten Fenix 1, een voormalige overslagloods gevuld met lofts voor de middenklasse, is er geen enkel seriematig woningbouwproject genomineerd. Wel worden er vakantiehuisjes gebouwd, waarin we de drukte van de stad ontvluchten en waarin particulieren hun spaargeld investeren; de rente is immers nul. Het Tiny Holiday Home toont hoe je op 60 vierkante meter verrassend royaal kunt wonen. 40

i29 Architects ontwierp een schakeling van ruimten – keuken, zitkamer én drie slaap- of studeerkamers rond een patio. Het Huis met Staart is een grotere variant op het populaire zwarthouten ‘schuurhuis’, geplooid rond een heuvelachtige plek aan de rand van het bos. We zoeken het buitengebied vaker op. Natuurorganisaties faciliteren dit met nieuwe bezoekerscentra die door hun opvallende architectuur in zichzelf een bestemming zijn. Het Park Paviljoen Hoge Veluwe, een hedendaagse interpretatie van Berlage’s beroemde Jachthuis, moet door café-omzet en zaalverhuur geld genereren voor het onderhoud van Nationaal Park de Hoge Veluwe. De ei-vormige vogelkijkhut Tij, gebouwd met hout en lokaal gekapt riet, wil een breed publiek laten kennismaken met het nieuwe natuurgebied waar het staat, en zo draagvlak voor deze (kostbare) ontwikkeling creëren. Voor de uitbreiding van de Rietveldacademie en het en Sandberginstituut in Amsterdam werd een prijsvraag uitgeschreven onder de eigen studenten en docenten van de kunstopleidingen. Team FedLev won met een gebouw zonder gangen, dat een variatie aan atelierruimten omvat en een openluchtwerkplaats op het dak. Transformatie, de basis van circulair bouwen, blijft een belangrijk thema in de architectuur. DOMUSDELA, Fenix1, de Werkspoorfabriek en museum Naturalis zijn voorbeelden van hoe je oude gebouwen nieuw leven kunt inblazen. Opvallend is dat al deze projecten publieke passages omvatten, die nieuwe verbindingen leggen in de stad. Forum Groningen, dat als een gigantische rots naast de Grote Markt is geland, is een stapeling van overdekte pleinen, kruislings verbonden door lange roltrappen en bekroond met een panorama-dakterras. Gebouwd op de plek van een verloederde parkeergarage, heeft het cultuurcomplex de gewenste impuls aan het centrum gegeven: in de eerste drie maanden na de opening kwamen er 1,1 miljoen bezoekers. (Door de coronamaatregelen is dat aantal, net als bij de andere publieke gebouwen, gedaald.) BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

GENOMINEERDEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

Park Paviljoen Het Nationale Park De Hoge Veluwe, Otterlo Architect: De Zwarte Hond & Monadnock Opdrachtgever: Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe

Tij, Stellendam Architect: RO&AD Architecten en RAU Opdrachtgever: Vogelbescherming Nederland

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

Naturalis Biodiversity Center, Leiden Architect: Neutelings Riedijk Architecten Opdrachtgever: Naturalis Biodiversity Center

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

DOMUSDELA, Eindhoven Architect: diederendirrix en Architecten En|En Opdrachtgever: coรถperatie DELA

STIMULERENDE OMGEVINGEN

Forum Groningen, Groningen Architect: NL Architects Opdrachtgever: Gemeente Groningen

Uitbreiding Rietveldacademie en Sandberg Instituut, Amsterdam Architect: Fedlev onder leiding van Paulien Bremmer in samenwerking met Hootsmans architectuurbureau Opdrachtgever: Stichting Gerrit Rietveldacademie

Fenix 1, Rotterdam Architect: Mei architects and planners Opdrachtgever: Heijmans vastgoed

Werkspoorfabriek Utrecht, Utrecht Architect: Zecc Architecten Opdrachtgever: Overvecht vastoed

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

PARTICULIERE WOONBELEVING

Tiny Holiday Home, Vinkeveen Architect: i29 Architects Opdrachtgever: particulier

Huis met Staart, Soesterberg Architect: Onix NL Opdrachtgever: particulier

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

MARKT VISIE BRANDVEILIGHEID GAAT BOVEN ALLES LEEGWATER HOUTBEREIDING

| LEEGWATER 1E IN NEDERLAND MET CE-MARKERING (NEN 14915) Met FENIX 1 is een aansprekend project gerealiseerd dat recht doet aan het historische gebouw maar getransformeerd in een modern complex voor wonen, winkelen en kleinschalige podia. De gevels van de appartementen zijn uitgevoerd in de houtsoort Douglas dat in combinatie met de aangebrachte kleurbeits zorgt voor een warme en natuurlijke uitstraling. Leegwater Houtbereiding heeft het hout brandvertragend geĂŻmpregneerd met het middel Flame Delay PT, dat voldoet aan de vereiste brandklasse B-S2-dO. De geleverde gevelbekleding is voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915). www.leegwater.nl

DE LEVERANCIER

SoulWood® heeft voor het grootse project de Fenixloods gevelbekleding mogen leveren De Loods zoals we die nu kennen is pas in de jaren 50 ontstaan. Het is gebouwd in 1922 als 1 loods, genaamd de San Franciscoloods, in verband met de uitbereiding van het aantal lijnen van de Holland America Lijn. De architect van deze loods was mijnheer C.N. van Goor. Het was destijds 360 meter lang en daarmee de grootste overslagloods ter wereld. Het was destijds erg bijzonder dat er 2 spoorlijnen doorheen liepen en er zelfs een aantal goederenliften waren waarmee vrachtwagens konen laden en lossen op de eerste verdieping. Aan het eind van WO 2 zijn grote gedeeltes van de kade verwoest en begin jaren 50 heeft er ook nog eens een grote brand gewoed waardoor het middelste gedeelte zwaar was beschadigd. In 1954 hebben ze de loods in 2 delen hersteld en kregen ze de namen Fenix 1 en Fenix 2. In de jaren ’80 zijn de meeste havenactiviteiten naar het westen van de stad verplaatst en werden de loodsen niet meer gebruikt. Rond 2009 is Heijmans begonnen met het maken van plannen voor de ontwikkeling van Fenixloods 1 en in 2013 heeft Mei de architectenselectie gewonnen voor de herbestemming van Fenix 1. Bij het ontwerp was duurzaamheid een belangrijk punt; in eerste plaats natuurlijk het hergebruik van de Fenixloods, maar daarbij is er onder andere gekozen voor zonwerende beglazing met een hoog rendement, daktuinen en verticale binnentuinen. Wat past bij de duurzame benadering nou beter dan een houten SoulWood gevelbekleding die voldoet aan de brandeisen. Voor dit ontwerp is er gekozen om iedere verdieping een andere tint SoulWood te geven, die van beneden naar boven steeds donkerder wordt. HOUTEN GEVELBEKLEDING BRANDKLASSE B

MET END-USE

Project: Fenixloods Rotterdam Aannemer: Heijmans B.V. Montagebedrijf: VM Geveltechniek B.V. Leverancier materialen: SoulWood B.V. Architect: Mei Architects Fotograaf: Nadine Korringa

We hebben voor dit project SoulWood Special Colour mogen leveren. We hebben hier voor Douglas hout gekozen met PEFC keurmerk, dit omdat het op netto lengtes in te kopen is. Waardoor er dus zeer weinig afval is. Om te voldoen aan de eisen van het bouwbesluit en hoge eisen op het gebied van brandwerendheid is hier gekozen om het hout te behandelen met een Flame Delay® PT waardoor de totale “end-use geteste” constructie voldoet aan de geëiste brandklasse. Een behandeling met Flame Delay® PT is niet giftig en onschadelijk voor het milieu. Het is daarbij geur- en kleurloos en laat geen residu achter op het houtoppervlak. Met deze behandeling wordt voldaan aan brandklasse B, S2-d0 conform de Europese norm NEN-EN 13501-01 / Klasse 1 NEN 6065. Voor de afwerking voor dit werk is gekozen voor Sansin Enviro Stain SDF in diverse kleuren. Een Sansin geeft de mogelijkheid om de ‘houten’ persoonlijkheid te benadrukken, terwijl het hout toch kleur en bescherming JHHIW GLH ZRUGW JHZHQVW 'H JHPRGLǊFHHUGH QDWXXUOLMNH oliën en harsen in de water gedragen verf dringen door tot in de celkern van het hout. Dit resulteert in een intens diepe en langdurige kleuring van het hout. Er zijn van de Sansin 70 standaard kleuren welke op de natuur zijn geïnspireerd, maar het is ook mogelijk om een eigen kleur samen te laten stellen! SoulWood is er standaard in diverse uitvoeringen, maar onder de Special zijn al uw wensen te vervullen. Van verschillende houtsoorten, tot bijzondere modellen en afwerkingen. Wilt u graag horen wat er mogelijk is kunt u gerust contact met ons opnemen. www.soulwood.nl

Fenix I is verkozen tot ‘Best of Best’ in de categorie Residential building van de ICONIC AWARDS 2020!

CATEGORIEWINNAAR IDENTITEIT & ICOONWAARDE PARK PAVILJOEN HET NATIONALE PARK DE HOGE VELUWE, OTTERLO Architect De Zwarte Hond & Monadnock Opdrachtgever Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe Bouwperiode 2018-2019 Fotograaf Stijn Bollaert

Hedendaags landhuis 46

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT Het Park Paviljoen staat midden in Nationaal Park de Hoge Veluwe en is onderdeel van de visie die de Stichting NPHV in 2007 ontwikkelde om het park ‘toekomstbestendig’ te maken. Er wordt geïnvesteerd in natuur, wegen en gebouwen. De opdrachtgever wilde een ‘mooi, praktisch en duurzaam gebouw’ en vroeg zeven bureaus om hun visie. Architectenbureaus Monadnock en de Zwarte Hond wonnen met het plan voor een hedendaags landhuis, geïnspireerd op Berlage’s Jachthuis. Ze ontwierpen een gebouw met een dubbele kap en een gewelfd plafond waaraan moderne kroonluchters hangen. Vanaf de parkeerplaats begeleidt de lange gekromde voorgevel bezoekers naar binnen, waar ze aanschuiven bij de open haard. De jury vindt dit een prachtig gebouw, allereerst door de bijzondere gevel van baksteen en goudkleurig

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

aluminium, die hard is, en tegelijk verfijnd. Ruimtelijk zit het gebouw knap in elkaar. De gebogen hoofdvorm met de entrée in het midden, verdeelt het als vanzelf in een restaurant en een winkeldeel. Door de glazen voorgevel te ‘vouwen’ oogt deze transparanter, terwijl fijne zitnissen zijn ontstaan die met grote deuren te openen zijn naar het terras. De inrichting van het terrein heeft nog aandacht nodig. Achter de gelambriseerde wand van het restaurant, bevinden zich een goed functionerende keuken en vergaderzalen. Het oog voor detail is bijzonder: zonnepanelen zijn onzichtbaar weggewerkt in het dak, de deur naar de bergruimte voor houtblokken is achter de open haard verstopt. Verlichting, meubels, belettering: aan alles is gedacht. ‘Op een ansichtkaart met het Kröller Müllermuseum en Jachthuis Hubertus, kan dit gebouw er zo bij’, aldus de jury.

CATEGORIEWINNAAR LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE FENIX 1, ROTTERDAM Architect Mei architects and planners Opdrachtgever Heijmans Vastgoed Bouwperiode 2015-2019 Fotograaf Ossip van Duivenbode

Gebiedsimpuls van jewelste 48

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT In het voormalige havengebied Katendrecht, in Rotterdam, staat een gigantische overslagloods die na zware beschadigingen tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gered van de sloop en uit zijn as herrees; vandaar de naam Fenix. Nu is hij door ontwikkelaar Heijmans getransformeerd tot een multifunctioneel gebouw met 214 appartementen, een parkeergarage, maatschappelijke functies en horeca. Mei architecten brak de loods open om daglicht binnen te halen en prikte er een gigantische staalconstructie doorheen, die het getrapte glazen volume met de woningen draagt. De appartementen worden ontsloten via een galerij rond een binnentuin, en beschikken elk over een balkon voorzien van een ‘mijmerbeugel’ waarop je kunt leunen om te genieten van het uitzicht over de stad en het water. Wauw, is het eerste woord dat bij de jury opkomt, onder de indruk van de ruige betonconstructie en de BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

gedurfde moderne ingreep. De afgeschuinde vorm van het nieuwe volume, waardoor het gebouw minder kolossaal oogt richting de wijk, is een ‘slimme vondst’, net als de publieke doorsteek naar de kade die nu weer voor Katendrechters bereikbaar is. Door de appartementen casco en per unit aan te bieden, kunnen bewoners deze koppelen of splitsen, wat een variatie aan woningen oplevert en het gebouw toekomstbestendig maakt. Het idee om de galerijen te ‘activeren’ als ontmoetingsruimte, met balkonnetjes en ingebouwde plantenbakken voelt wat geforceerd. De ‘mijmerbalkons’ verrijken de buitengevel en geven een menselijke maat aan het grote gebouw. Een gebouw waar iedereen elkaar begroet, met een dansschool, werkruimtes en foodhallen die intensief worden gebruikt, een omgeving die er puik bij staat. Fenix 1 geeft een impuls van jewelste aan een opkomende wijk, en wint in deze categorie..

CATEGORIEWINNAAR STIMULERENDE OMGEVINGEN UITBREIDING RIETVELDACADEMIE EN SANDBERG INSTITUUT, AMSTERDAM Architect Fedlev onder leiding van Paulien Bremmer i.s.m. Hootsmans architectuurbureau Opdrachtgever Stichting Gerrit Rietveldacademie Bouwperiode 2016-2019 Fotograaf Jeroen Verrecht

Leerlandschap vol uitgesproken keuzes 50

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT De uitbreiding van de Rietveldacademie en het Sandberginstituut is een voorbeeld van een samenwerking tussen opdrachtgever, ontwerper en gebruiker die synergie geeft. Die ontstond toen de kunstopleidingen besloten om in eigen huis een prijsvraag uit te schrijven en zo de kennis van docenten en studenten te benutten. Team Fedlev won met een ontwerp voor een ‘zwevend’ blok dat het gat in de Fred Roeskestraat vult, en samen met het Rietveldgebouw uit 1967 en de eerdere uitbreiding (Benthem Crouwel, 2004) een carré vormt rond de binnentuin. De jury vindt het een sterke stedenbouwkundig ingreep die – in combinatie met de transparante begane grond – de ontbrekende verbinding legt tussen de kunstopleidingen en de stad. Het witte blok ‘prikkelt de fantasie’. Het is ontworpen als een ‘leerlandschap’ zonder gangen en met rondom BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

entrees; zodoende is het is op meerdere manieren te benaderen en gebruiken. De ateliers kunnen met hefdeuren onderverdeeld worden in kleinere lesruimtes, de witte gordijngevels opengeschoven, het platte dak dubbelt als openluchtwerkplaats. Het zijn ‘out of the box’-oplossingen die passen bij de academie, net als de kunstopdrachten die aan alumni gegund zijn; een wand van keramiek, het gordijn in het auditorium. Ze verrijken de ruimtes en geven het gebouw persoonlijkheid. Dit project laat zien dat opdrachtgevers en architecten, ook als ze werken binnen de vele regels en beperkte budgetten van de scholenbouw, uitgesproken keuzes kunnen maken. Zoals voor natuurlijke ventilatie; dit project toont hoe te openen ramen bijdragen aan een aangenaam binnenklimaat. De jury: ‘Een heel fijn gebouw, met een mooie uitstraling, dat goed werkt’. De onbetwiste winnaar in deze categorie. 51

CATEGORIEWINNAAR PARTICULIERE WOONBELEVING TINY HOLIDAY HOME, VINKEVEEN Architect i29 Architects Opdrachtgever particulier Bouwperiode 2018-2019 Fotograaf Ewout Huibers

Huis met persoonlijkheid 52

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT ‘Een fijn familiehuis’, met een keuken, woonkamer, een badkamer en drie slaap- annex studeerkamers, dat was de wens van een Amsterdamse gezin dat bij de Vinkeveense Plassen een kavel kocht om een recreatiewoning te bouwen. De uitdaging voor de architecten van i29 was om dit alles binnen de strikte eisen ten aanzien van hoogte en bouwoppervlak (60 m2) te realiseren. Ze bedachten een schakeling van ‘doosjes’ rond een patio, die dubbelt als buitenkamer; de glazen puien aan de keuken en woonkamer kunnen volledig worden geopend. Om de ruimte optimaal te benutten, zijn de binnenmuren als bergkasten vormgegeven, waarin ook de bureaus zijn opgenomen. Het geheel is omkleed met ‘Japans’ gebrand zwart hout, het terrein werd omgetoverd in een wilde tuin. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister, ziet de jury. De beperkingen hebben de creativiteit aangewakkerd en dat heeft een ‘meesterlijk’ ontwerp opgeleverd dat ‘heel veel kwaliteit per vierkante meter biedt’. De geschakelde compositie past prachtig in de omgeving, en levert sfeervolle plekken op, in verbinding met de natuur. Het ontwerp is perfectionistisch tot in detail; zelfs de zwarte buitendouche is mee-ontworpen. Maar het doet nergens geforceerd aan. Een huis met persoonlijkheid, de ultieme plek om de stad te ontvluchten, een voorbeeld van hoe we kleiner kunnen wonen zonder in te leveren op kwaliteit; het Tiny Holiday Home is het allemaal en wint in deze categorie.

MARKT VISIE FENIX I: TROTS VAN KATENDRECHT REYNAERS

‘Combinatie van oud en nieuw’ 54

DE LEVERANCIER

Fenix I is de nieuwe trots van de Rotterdamse wijk Katendrecht. Het gebouw combineert oud en nieuw tot een imposante blikvanger aan de haven. Op een honderd jaar oude havenloods zijn ruim tweehonderd appartementen gelegd. Daarvoor ontwikkelde de architect een ingenieuze staalconstructie van anderhalf miljoen kilo. Mei architects and planners uit Rotterdam ontwierp het gebouw in opdracht van Heijmans Vastgoed. “We kozen voor aluminium gevelprofielen om het gewicht te beperken. Daarnaast heeft het stugge aluminium constructieve kwaliteit”, aldus architect Robert Winkel. Bovenop de oude loods plaatste de architect een tafelconstructie met 212 loftappartementen. Deze zijn

uitgevoerd in tunnelgietbouw en staan op een zware stalen constructie. Tussen de bestaande loods en de betonnen bovenbouw werd een ‘incisielaag’ gecreëerd. In deze overgangslaag bevinden zich de stalen vakwerken van de tafelconstructie, gebruikt als beeldbepalende elementen in de gevel. Al in een vroeg stadium werd Reynaers Aluminium betrokken bij de verdere uitwerking van de gevels. Gerard Meijer, Technisch Adviseur bij Reynaers Aluminium, schoof samen met gevelbouwer Van Hoesel aan in dit overleg. “Als systeemleverancier weten we alles van onze systemen, maar we vroegen er een gevelbouwer bij om ook iets te kunnen zeggen over de montage en de totaalprijs.”, aldus

Meijer. Voor Mei Architects een groot voordeel: “Zo konden we tijdens het ontwerpproces al detailkeuzes maken en het ontwerp uitvoerbaar maken.” De uitkomst: een imposant gebouw. De eigentijdse Fenix Lofts lijken bijna te zweven boven de bakstenen oudbouw en de industriële uitstraling van staal, glas en aluminium sluit perfect aan bij de traditionele havenarchitectuur.

Reynaers Aluminium www.reynaers.nl info@reynaers.nl Tel: (+31) (0)492 56 10 20

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

CONSTRUCTIEVE EN ESTHETISCHE SPRONG VOORWAARTS IN STAAL KONINKLIJKE DOUMA STAAL

De grootste profiellasersnijmachine van Nederland staat sinds dit jaar bij Koninklijke Douma Staal in Sneek. De laser kan met grote precisie complexe vormen snijden in profielen tot en met een diameter van 610 millimeter. “Als de architect het kan bedenken, kunnen wij het snijden.”

bestond. Met het predicaat koninklijk op zak, leunt het bedrijf beslist niet achterover. “Zeker niet”, zegt commercieel manager Arjan Bouma. “Ons bestaansrecht en de reden dat we zo groot zijn geworden, is juist dat we voor iedereen ons best doen.”

Al generaties ijzersterk, zeggen ze bij Douma Staal en met recht: de derde generatie leidt nu het familiebedrijf dat in 2018 honderd jaar

| STERK EN BRANDVERTRAGEND

Om klanten meer technologische mogelijkheden te bieden, inves-

teerde Koninklijke Douma Staal in de nieuwe lasersnijmachine. “Voorheen werden bijzondere verbindingen handmatig getekend en vervolgens ook handmatig gemaakt. Nu hoeft dat niet meer. We kunnen met de nieuwe machine de contouren van een balkprofiel in een buis uitsnijden en de balk door de buis invoeren. Als je die vervolgens vult met beton heb je een zeer sterke en brandvertragende constructie.”

‘Architecten hoeven zich niet meer in te houden’ | NIEUWE ESTHETISCHE MOGELIJKHEDEN Met de laser is het bijvoorbeeld mogelijk om ronde vormen aan een rechte koker te snijden, of een kruis van buizen met een balk erdoorheen te maken. “Architecten hoeven zich niet meer in te houden omdat ze denken dat het te complex wordt in de werkplaats of bij de montage. Dat levert ook nieuwe mogelijkheden op op esthetisch vlak.”

De lasersnijmachine kan een buis tot Ø610 mm met een wanddikte van 20 mm moeiteloos bewerken maar ook profielstaal zoals HEA400 en IPE500. De 3D-lasermachine (46 meter lang en 12 meter diep!) kan onder een hoek van 45 graden snijden en kent een in/uitvoer van achttien meter. Zien is geloven, zegt Bouma. “Kom naar Sneek. We laten graag zien wat er mogelijk is. Het is echt indrukwekkend.”

www.doumastaal.nl

GENOMINEERD STIMULERENDE OMGEVINGEN WERKSPOORFABRIEK UTRECHT, UTRECHT Architect Zecc Architecten Opdrachtgever Overvecht Vastgoed Bouwperiode 2018-2019 Fotograaf Stijn Poelstra

Stimuleert samenwerking 58

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT De transformatie van de voormalige Werkspoorfabriek in Utrecht is onderdeel van de herontwikkeling van een bedrijfsgebied, in 2014 aangekocht door een familiebedrijf dat investeert in bijzondere plekken en gebouwen. Voortbouwend op de geschiedenis van de plek, herbestemmen ze de gebouwen voor de maakindustrie, creatieve ondernemers en startups; van een brouwerij tot een 3D-printbedrijf. Met betaalbare huren en openbare interieurs is het gebied toegankelijk gemaakt voor een brede doelgroep. Zecc architecten heeft de loods opgeknapt en voorzien van een nieuwe structuur met bedrijfsunits. Deze zijn gemaakt met robotgefreesde houten elementen, geproduceerd door Sustainerhome, dat hier ook zijn kantoor heeft. De elementen, die zonder schroeven in elkaar worden geklikt, kunnen bij veranderend gebruik gemakkelijk verwijderd worden, en hergebruikt. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

De jury is positief verrast door de transformatie van dit ruwe pand tot een best gelikt gebouw. De meerwaarde schuilt daarbij in de programmering: er is gekozen voor bedrijven die elkaar aanvullen. De gezamenlijke â&#x20AC;&#x2DC;woonkamersâ&#x20AC;&#x2122; die in de brede gangen zijn ingericht, zijn aangename plekken met veel daglicht, en worden goed gebruikt. Zo is een levendige gemeenschap ontstaan, die samenwerking stimuleert. Een minpunt: door de doos-in-doos organisatie kunnen er geen ramen open. Op de lange termijn is dat minder prettig, voor starters die doorschuiven naar een andere kantoorruimte wellicht geen onoverkomelijk probleem. Bijzonder is de aandacht voor bewegwijzering die in het hele pand is doorgezet. Deze draagt bij aan de samenhang, maar is ook illustratief voor de professionalisering die de bedrijven laten zien.

GENOMINEERD PARTICULIERE WOONBELEVING HUIS MET STAART, SOESTERBERG Architect Onix NL Opdrachtgever particulier Bouwperiode 2018-2019 Fotograaf Peter de Kan

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Vervlochten met de natuur

UIT HET JURYRAPPORT Het Huis met staart staat in de bossen bij Soesterberg, op de plek van een voormalig zorgcomplex dat tot een woonwijkje is getransformeerd. De landschapsarchitecten die aan het plan werkten, werden verliefd op de plek en besloten een van de vrije kavels te kopen om hun droomhuis te bouwen. Onix architecten ontwierp aan langgerekt schuurhuis, geplooid rond het hoogteverschil in het terrein, met de ‘kop’ naar de wijk en de ‘staart’ richting het achtergelegen bos. Vanuit de keuken en woonkamer loopt de vloer langzaam op richting de slaapvertrekken en de werkruimte aan de tuin. In het souterrain is nog een grote ruimte met een patio. Het hofje tussen het huis en de mee-ontworpen schuur markeert de overgang tussen de wilde tuin en de straat.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Het idee om het huis te ‘vervlechten’ met het landschap vindt de jury krachtig, net als de compositie met de zwarte stalen kap en de onderbouw van hout en glas. Het gebruik van het hoogteverschil in terrein levert een langgerekt huis met geschakelde binnenruimtes en doorzichten op. De jury denkt dat de ervaring van wonen in het bos nog sterker was geweest als er meer te openen delen in de tuingevel waren gemaakt; het gemak om direct naar buiten te stappen ontbreekt. Daarbij komt dat de houten kozijnen vrij grof zijn, waardoor de glazen gevel minder transparant is. Niettemin is de jury onder de indruk van dit huis met zijn prachtige tuin, en de geslaagde herontwikkeling van dit wijkje.

GENOMINEERD IDENTITEIT & ICOONWAARDE NATURALIS BIODIVERSITY CENTER, LEIDEN Architect Neutelings Riedijk Architecten Opdrachtgever Naturalis Biodiversity Center Bouwperiode 2017-2019 Fotograaf Scagliola Brakkee

â&#x20AC;&#x153;

Museum van wereldformaat

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT Naturalis barstte uit zijn voegen. Laboratoria, kantoren, expositiezalen en depots; door het samenvoegen van een aantal locaties en collecties had het rijksinstituut voor alles extra ruimte nodig. Met de renovatie en uitbreiding door Neutelings Riedijk architecten heeft de opdrachtgever meer gekregen: een Natuurhistorisch Museum van wereldformaat, dat toont wat het is. De expositiezalen, omkleed met Iraans travertijn, zijn gestapeld als geologische aardlagen en gedecoreerd met betonnen banden, door ontwerper Iris van Herpen voorzien van ‘zandribbel-reliëf’. Uit de ‘rots’ is een bergpad gehouwen dat omhoog meandert langs de zalen waarin verschillende werelden gemaakt zijn, die thema’s en perioden belichten. Een metershoog atrium met een gevel als een botstructuur, verbindt de oudbouw met het nieuwe museum. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

De jury is overweldigd door de kathedrale hal, de glinsterende rotswand, de overdaad aan materiaal en vorm. Bij binnenkomst voel je je nietig, toch heeft het gebouw een menselijke schaal en hoewel het gebouw dominant is, gaat in de zalen alle aandacht naar de objecten. Met het plan voor een complete ruimtelijke reorganisatie - het bestaande gebouw is verbouwd tot depot, het nieuwe museum is daarnaast gebouwd – wist de architect de opdrachtgever te verrassen. De jury begrijpt de keuze voor deze ingreep, maar vindt het jammer dat de bestaande en nieuwe bouwvolumes elkaar niet versterken. Binnen en buiten is over elk detail nagedacht; zo zijn de kunstverlichting en akoestische voorzieningen in de eikenhouten omkleding van de prefabatriumgevel opgenomen. Dit is een buitengewoon geslaagd gebouw. 63

GENOMINEERD IDENTITEIT & ICOONWAARDE TIJ, STELLENDAM Architect RO&AD Architecten en RAU Opdrachtgever Vogelbescherming Nederland Bouwperiode 2018-2019 Fotograaf Katja Effting

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Fascinerend bouwwerkje

UIT HET JURYRAPPORT Vogelobservatorium Tij vindt zijn oorsprong in het zogenoemde Kierbesluit dat het kabinet in 2013 nam, wat inhoudt dat de sluizen in de Haringvlietdam geregeld op een kier worden gezet. Doordat deze dam, gebouwd in de jaren zeventig, de zee scheidde van de delta, stierven veel planten en dieren. Door het zeewater binnen te laten, kan het brakke ecosysteem herstellen. Met het opvallende bouwwerk wil Natuurmonumenten een breed publiek kennis laten maken met het nieuwe natuurgebied waar het staat, en zo draagvlak voor deze (kostbare) ontwikkeling creëren. De vorm is geïnspireerd op het ei van de grote stern die hier leeft, de constructie door het houten bouwsysteem dat Friedrich Zollinger honderd jaar geleden ontwikkelde. Met een BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

3D-computermodel is het ontwerp file to file factory geproduceerd met computergestuurde freesmachine; de houten delen zijn op locatie als een puzzel in elkaar gezet. Het riet voor de gevel is lokaal gekapt. Knap hoe deze houten ‘puzzel’ constructief is uitgedokterd, en waardering voor de zoektocht naar de juiste engineer – een houtconstructeur van een Finse universiteit – waarmee de realisatie mogelijk werd. Het beeld zou nog sterker zijn als de bouten – enkel nodig voor de stabiliteit bij het assembleren – nadien uit de houten delen waren verwijderd. De jury vindt dit een ‘fascinerend bouwwerkje’, bijzonder door zijn vorm en ruimtelijkheid. Het is simpel en puur, dwingt tot stil zijn en laat je naar de vogels kijken – precies waarvoor het is bedoeld. 65

NATUURLIJK GENOMINEERD!

Het vernieuwde Naturalis Biodiversity Center is genomineerd voor dĂŠ architectuurprijs van Nederland: BNA Beste gebouw van het Jaar 2020. Het zou ons verbazen als het niet zo was. Van binnen en van buiten is het gebouw een ode aan de steeds evoluerende natuur. Wij zijn trots dat we de nieuwbouw en renovatie mochten realiseren. Dit topstuk past prachtig tussen onze andere iconische gebouwen, zoals Markthal Rotterdam, de getransformeerde Aâ&#x20AC;&#x2122;DAM Toren, het European Patent Office en het duurzame houten gebouw voor Triodos Bank. Wij feliciteren Neutelings Riedijk Architects met deze verdiende nominatie en onze opdrachtgever met zijn magnifieke gebouw! GEBOUWEN SLIMMER MAKEN

Wij zijn actief op het gebied van nieuwbouw van luxe vrijstaande woningen, het transformeren van bestaande gebouwen, woningbouw en utiliteitsbouw.

HUIS MET STAART

B O U W -

E N

A A N N E M I N G S B E D R I J F

Elzenweg 36, 3421 TT Oudewater 0348 - 561390 | info@hoornkley.nl

WWW.HOORNKLEY.NL

WAT WORDT HET VISITEKAARTJE VAN UW GEBOUW?

DE JUISTE EERSTE INDRUK MET EEN ENTREE De entree speelt een belangrijke rol in een gebouw. Het is de eerste plek waar een bezoeker in contact komt met het gebouw. Hoe draagt de entree bij aan de identiteit en uitstraling van gebouwen? Voor iedere situatie is op esthetisch en functioneel gebied een geschikte entreeoplossing te vinden. Benieuwd hoe wij anderen geholpen hebben en hoe wij u kunnen helpen? Neem dan contact met ons op via 0299 38 08 08 of info@boonedam.nl.

TECHNOPLANNING i n t e r i e u r

o n t w i k k e l a a r s

Solid Surface uitdaging in 3D Voor de unieke balie wisten we met een speciale techniek het Avonite Solid Surface materiaal in een uitzonderlijk scherpe radius te drapperen over de 3D multiplex constructie. Het resultaat van deze rondingen vormt samen met de details van eiken ﬁneer een receptiemeubel dat tot de verbeelding spreekt en je verleidt om aan te raken.

Het fraaie meubel staat centraal in de grote hal van het Broeinest op de nieuwe locatie in de Werkspoor Fabriek in Utrecht. Technoplanning heeft met de unieke balie van Avonite Solid Surface materiaal de Baars & Bloemhoﬀ Maatwerk Awards gewonnen!

De vaste inrichting bestaat onder andere uit een unieke Solid Surface balie en wastafels, natte ruimtes, wand afwerkingen en ingebouwde pantry. Broeinest heeft voor een samenwerking met Technoplanning gekozen omdat wij gespecialiseerd zijn in het verwerken van Solid Surface. In het theorielokaal hebben wij een wand illustratie, ontworpen door Johan van der Meer volledig uitgefreesd uit zwarte MDF met witte HPL afwerking. De illustratie weerspiegelt het proces van grondstof tot maat werk interieur en geeft een graﬁsche weergave van het werkproces van Baars & Bloemhoﬀ.

Voor de vloerafwerking in het theorie lokaal en de meeting room heeft Technoplanning een Parky vloer voorzien in visgraatverband. Dit materiaal hebben we ook toegepast op de wanden en het plafond. Door de leverancier was vermeld dat dit niet mogelijk was, maar door de kennis en ervaring van ons team hebben wij dit wel voor elkaar gekregen.

Samenwerking & versterking Wij hebben met veel plezier samen gewerkt met het creatieve team van Broeinest en Johan van der Meer. Wij zijn trots op het fraaie eindresultaat en wensen het team van Baars & Bloemhoﬀ hier nog veel werkplezier toe!

www.technoplanning.nl info@technoplanning.nl 0547-275225 69

EERVOLLE VERMELDING ATLAS TU, EINDHOVEN Architect Team V Architectuur Opdrachtgever Technische Universiteit Eindhoven Bouwperiode 2014-2018 Fotograaf : Jannes Linders

Aansprekende experimenteerdrift 70

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT Het hoofdgebouw van de TU Eindhoven (1960, architect: Van Embden) was in slechte staat, de kwaliteiten van de monumentale betonnen constructie door allerhande ingrepen nauwelijks meer herkenbaar. Maar dankzij de renovatie door Team V straalt de ‘kathedraal’ weer en is het vergaand verduurzaamd; het functioneert gasloos en levert energie. De ingreep die meteen in het oog springt is de verticale ‘snede’ in het hart van gebouw, waardoor verticale rode trappartijen omhoog voeren. Gedurfd, vindt de jury, maar het levert iets bijzonders op: openheid, doorzicht en een hal met allure. De glazen elementgevel is op eigentijdse wijze teruggebracht, met een subtiel lijnenspel en verticale uitzetramen die windval voorkomen; op grote hoogte kan zo toch natuurlijk worden geventileerd.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

De jury vindt dat opdrachtgever en architect met de doorbraak en de nieuwe gevel de juiste keuzes hebben gemaakt om het gebouw een tweede leven te geven. Over de leeromgevingen is de jury minder enthousiast; het interieur ademt niet de sfeer van een bruisende campus. Het mooiste van dit project is de experimenteerdrift die eruit spreekt. Het uitzetraam is samen met onderzoekers van de faculteit ontwikkeld, evenals het lichtsysteem van Philips waarvan de intensiteit en kleur wordt gemeten en aangepast, om het werkklimaat te verbeteren en de toegepaste wetenschap verder te brengen. De jury vindt dat deze benadering – het gebouw als studieobject – navolging verdient, en daarom krijgt dit project een Eervolle Vermelding.

EERVOLLE VERMELDING LIJNBAAN 35-43, ROTTERDAM Architect BureauVanEig Opdrachtgever Manhave vastgoed Bouwperiode 2019 Fotograaf : Sebastian van Damme

Ode aan analyse en detail 72

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

UIT HET JURYRAPPORT Hoe een kozijndetail een heel blok en de aangrenzende stedelijke ruimte doet opleven, dat laat Bureau van Eig zien met deze gevelrenovatie van een zestal panden aan de Rotterdamse Lijnbaan. De winkelpanden zijn onderdeel van het Lumierecomplex, opgebouwd uit klassieke en moderne elementen. Van Eig maakte een zorgvuldige analyse en besloot de zware luifel te verwijderen en de verticale lijnen te versterken. De penanten zijn verlengd tot aan de grond, waar ze landen op metselwerk plinten. Voortbouwend op de wederopbouwarchitectuur, koos de architect voor kettingmetselverband en stalen kozijnen die de panden rank en licht maken. De reclame-uitingen van de winkels zijn opgenomen in het gevelontwerp. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

‘Een kleine opgave die evenwel bloedserieus is genomen en waarbij de architect tot het naadje is gegaan’, aldus de jury. Het idee om het moderne monument niet te reconstrueren pakt goed uit binnen dit – eerder al fors verbouwde – blok. Maar de jury ziet het weghalen van de luifels niet als de aanpak voor de rest van de Lijnbaan. De uitstraling die het ontwerp naar buiten toe heeft, wordt gemist aan de binnenzijde, met name op de verdiepingsvloer. Met deze Eervolle Vermelding wil de jury het belang van een grondige analyse en probleemstelling onderstrepen, en van het detail als bewijs van een goed concept.

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

MAXIMALE TRANSPARANTIE EN OPENHEID

SOLARLUX

‘Met de tijdloze vormgeving overtuigt het systeem als totaalconcept’ 74

zonweringssysteem mogelijk. Een lichtstraat met een optioneel geïntegreerd en automatisch gestuurd minimalistische schuifwand laat het daglicht binnenkomen en is verkrijgbaar in verschillende profielmaterialen. Zonwering wordt gerealiseerd door een binnenliggende luifel in combinatie met zonwerend glas of een op het dak gemonteerde luifel.

| MAXIMALE TRANSPARANTIE Solarlux glazen vouwwanden of de cero minimalistische schuifwand bieden verschillende verticale beglazingsopties. Beide systemen passen naadloos in het kubistische ontwerp en openen de uitgebreide leefruimte naar buiten royaal. Zo kan met SDL Avalis in een moderne, architectonische uitbreiding van de woonruimte worden gerealiseerd. Solarlux betekent letterlijk ´zonlicht´. De passie van het bedrijf is gevels te voorzien van maximale transparantie en openheid. Al ruim 35 jaar is Solarlux specialist van lichtdoorlatende, flexibele geveloplossingen. Een hoogwaardig productportfolio van glazen vouwwanden, serres, minimalistische schuifwanden en balkonbeglazingen worden op maat geproduceerd in de hypermoderne productiehallen op de Solarlux Campus in Melle–gecertificeerde topkwaliteit ´Made in Germany´.

met uitstekende isolatiewaarden en winden waterdichtheid. De basis is een op maat gemaakte, vijfvoudig gelaagde, dampdiffuus houten dakconstructie. Afdichting, isolatie, zonwering en ventilatie kunnen perfect in het systeem worden geïntegreerd.

| CREATIEVE VRIJHEID Avalis is verkrijgbaar in twee ontwerpvarianten: het dakoverstek met schuine rand biedt een smalle aangezichtsbreedte. Een rechte versie maakt de integratie van een

| KLAAR VOOR DE TOEKOMST Solarlux is ervan overtuigd dat zij met hun huidige productportfolio en know how klaar zijn om te kunnen voldoen aan de eisen van het moderne bouwen. Het advieskantoor in Nederland heeft alle kennis in huis om architecten, projectontwikkelaars en bouwbedrijven van passend advies en bouwbegeleiding te voorzien. www.solarlux.nl

| MODERNE UITBREIDING Met de nieuwe Avalis-oplossing voor platte daken heeft Solarlux een ruimteconcept in haar portfolio waarin architectonische esthetiek, veelzijdigheid en modulair, maar ook energie-efficiëntie één geheel vormen. Avalis weerspiegelt de principes van de moderne architectuur en biedt een puristische, harmonieuze structuur voor een transparante aanbouw. Met de tijdloze vormgeving overtuigt het systeem als totaalconcept en kan zeer flexibel worden geïntegreerd in de meest uiteenlopende bouwstijlen.

| VEELZIJDIG, MODULAIR EN ENERGIEZUINIG De Avalis maakt een zo groot mogelijke transparantie mogelijk

“Een echt goede stimulerende omgeving zorgt ook voor sociale cohesie” Neelie Kroes, juryvoorzitter BNA Beste Gebouw van het Jaar 2020

VELEN VAN ONS KENNEN HAAR UIT HAAR TIJD ALS MINISTER VAN VERVOER, OPENBARE WERKEN EN TELECOMMUNICATIE IN NEDERLAND (1982-1989), EN – KORTER GELEDEN - ALS EU-COMMISSARIS VOOR ACHTEREENVOLGENS HET MEDEDINGINGSBELEID EN VOOR DE DIGITALE AGENDA VOOR EUROPA. TIJDENS HAAR LAATSTE AMBTSTERMIJN WAS ZE BOVENDIEN VICEVOORZITTER VAN DE EUROPESE COMMISSIE. MAAR NEELIE KROES IS NOG STEEDS ACTIEF, NIET ZOZEER POLITIEK MAAR WEL IN DIVERSE (INTER)NATIONALE BEDRIJFSBESTUREN. DAARNAAST WAS KROES SPECIAL ENVOY FOR START-UPS IN NEDERLAND EN BEKLEEDT ZIJ VERSCHILLENDE NIET-ZAKELIJKE FUNCTIES BIJ ONDER MEER STICHTING RIJKSMUSEUM, VROUWENHART EN AMREF FLYING DOCTORS. LAST BUT NOT LEAST IS KROES EEN INTERNATIONALE BELANGENBEHARTIGER VOOR DE POSITIE VAN VROUWEN IN DE TECHNOLOGIE-INDUSTRIE EN HET VROUWELIJK ONDERNEMERSCHAP. WE STELDEN HAAR EEN AANTAL VRAGEN OM ERACHTER TE KOMEN HOE ZIJ DENKT OVER ARCHITECTUUR.

IN WELKE CATEGORIE (PARTICULIERE WOONBELEVING, SOCIALE COHESIE, IDENTITEIT & ICOONWAARDE, STIMULERENDE OMGEVINGEN) BENT U VOORAL GEÏNTERESSEERD? Stimulerende omgevingen. De link van het stedelijke met het rurale, die zou nog beter tot uiting kunnen en moeten komen in mogelijkheden van woonbeleving dan tot nog toe het geval is. Waar ik vooral benieuwd naar ben is hoe je kunt mixen. Voorbeeldstellend is wat mij betreft hoe Amsterdam destijds door Berlage op aandrang van het gemeentebestuur is gepresenteerd. Die visie van toen is vandaag de dag nog duidelijk herkenbaar en enorm waardevol voor de stad en haar bewoners. Vooral doordat de verschillende inkomstencategorieën in de wijk zijn geïntegreerd: sociale woningbouw en duurdere woningbouw lopen in elkaar over en daartussen is veel ruimte voor groen, spelen en ontmoetingsplaatsen. Al met al zou je kunnen zeggen: een goede stimulerende omgeving zorgt ook nog eens voor sociale cohesie.

WELKE MEERWAARDE DIENT EEN ARCHITECT TE HEBBEN ANNO 2020? WAT ZOU UW REDEN ZIJN OM MEE TE DOEN MET BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR?

De architect van vandaag zou in staat moeten zijn om in zijn ontwerpen visie te tonen op de digitale samenleving van morgen.

Elke gelegenheid om de discussie over architectuur op gang te krijgen vind ik belangrijk. Dat deze verkiezing niet over schoonheid gaat maar over de impact en betekenis van gebouwen en huizen voor gebruikers en bewoners maakt het extra waardevol om mee te doen, zou ik denken, voor zowel architecten als opdrachtgevers.

DE JURY LET BIJ HET NOMINEREN OP DE MEERWAARDE VOOR GEBRUIKERS EN MAATSCHAPPIJ. TERECHT CRITERIUM? Ja, omdat uiteindelijk de gebruiker een onderdeel van de maatschappij is en de maatschappij invloed heeft op de gebruiker, is het mijns inziens een wezenlijk criterium.

Elke gelegenheid om de discussie over architectuur op gang te krijgen vind ik belangrijk 76

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

WAT ZIJN DE ONTWIKKELINGEN IN DE ARCHITECTUUR WAAR WE REKENING MEE MOETEN HOUDEN? Dat architectuur is verworden tot een ‘global play’. Gevoed door steeds weer nieuwe digitale technologieën is ook het gedrag van burgers continu aan verandering onderhevig. Dan hebben we het niet alleen over mobiliteit maar ook over een wijzigende woon-werksituatie. Bovendien zal het onderwijs de komende jaren radicaal veranderen, een ontwikkeling waarin architecten een leidende rol kunnen spelen vanuit hun visie op stimulerende omgevingen.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

IS NEDERLANDSE ARCHITECTUUR TE TYPEREN EN ZO JA: HOE? Ja, als veelzijdig: denk alleen al aan de verschillende stijlen waarmee architecten in de vorige eeuw school hebben gemaakt, maar denk ook aan de doorbraak in de circulaire aanpak in dit transitietijdvak, met architecten als aanjagers.’

Hoe Forum Groningen de harten van het publiek veroverde HET FORUM IN GRONINGEN IS UITGEROEPEN TOT BESTE GEBOUW 2020. VIJF VERKLARINGEN VOOR DE POPULARITEIT VAN HET BOUWWERK.

Kirsten Hannema, de Volkskrant

Veni, vidi, wrevel, dat leek het verhaal van Forum Groningen, het cultuurcomplex dat achter de Grote Markt in Groningen is verrezen. In 2007 won NL Architects de ontwerpprijsvraag: vak- én publieksjury kozen hun gedurfde plan voor een reusachtige ‘rots’. Maar tegelijk met de economische crisis kelderde het enthousiasme, terwijl de bouwkosten verdubbelden tot 140 miljoen euro, mede door de problemen met aardbevingen. Het bevingsbestendige gebouw kwam er, architectuurrecensies waren positief; zelfs The Guardian schreef lovend over ‘dit dappere stedenbouwkundige experiment’. Maar het merendeel van de Groningers vond het Forum bij de opening in november 2019 ‘nog geen aanwinst’, zo bleek uit een enquête van RTV Noord. Toen stapte het publiek naar binnen en draaide de stemming honderdtachtig graden. Forum Groningen is drievoudig winnaar van de Groninger Architectuurprijs (vakjury, publieksjury en onlinestemming), staat op de cover van het Jaarboek Architectuur én is nu door de Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus (BNA) verkozen tot het Beste Gebouw van 2020. We verklaren hoe Forum uiteindelijk overwon. De binnenwereld Puist, ruimteschip, gain porem – Gronings voor ‘geen gezicht’. Het is een greep uit de bijnamen die Groninger nieuwsmedia noteerden bij de opening van het Forum. Wat eruit spreekt, is dat mensen de aanwezigheid van het gebouw in de oude binnenstad als heftig ervaren. ‘Dit is van een soort Nederlandse icoonarchitectuur waar je als Vlaming toch wat huiverig tegenover staat. Wij zijn terughoudender’, zei de Gentse vakjury van de Groningse Architectuurprijs. ‘Maar toen kwamen we naar hier en zagen we hoe het project is ingepast en hoe het werkt. Toen was de scepsis snel weg.’ Forum is ontworpen als een cultuurwarenhuis annex stadshuiskamer met verschillende afdelingen en een keur aan speelhoeken en zitjes, waar studenten, 78

kinderen en gezinnen ieder hun plek vinden. Het is met name die bruisende binnenwereld waardoor de jury van de BNA Beste Gebouw-prijs ‘zwaar onder de indruk’ is en spreekt van ‘een gebouw met een enorme aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit’. De landing Hoe gaat dat passen, was de eerste gedachte van architect Jolijn Valk toen ze de plannen voor het Forum zag. Valk, jurylid voor de BNA Beste Gebouwprijs, studeerde in Groningen en kent de plek, waar vroeger een parkeergarage stond. ‘Ik ben verrast, het voelt ruimer dan voorheen. Knap hoe de architecten zo’n kolos op deze krappe locatie hebben laten landen.’ Met computersoftware hebben de architecten de natuurstenen gevels schuin ‘geslepen’ opdat het gebouw zo min mogelijk schaduw geeft in de omringende straten. In het midden van de rots hebben ze een atrium ‘uitgehouwen’, waardoor roltrappen omhoogvoeren langs een reeks gestapelde binnenpleinen, tot aan het dakterras. Valk: ‘Het gebouw neemt ruimte in, maar geeft ook een reeks geweldige publieke ruimten terug aan de stad.’ De omlijsting Had de stad dit gebouw nodig? ‘Plat gezegd: een bibliotheek, een bioscoop en horeca had Groningen ook al zonder een omlijsting van bijna 140 miljoen euro’, zo verwoordde de Volkskrant het sentiment in de stad bij de opening. En de beoogde 1,3 miljoen bezoekers per jaar, was dat niet wat ‘te optimistisch’? Dat aantal werd al in de eerste drie maanden gehaald. De BNA-jury is ervan overtuigd dat de keuze om de organisaties onder één directeur, naam en dak bij elkaar te brengen aan de basis van Forums succes staat. De architecten hebben dit idee vertaald naar een gebouw uit één stuk met een atrium dat de verschillende functies op een ruimtelijke manier verbindt. Bezoekers die voor de film komen, lopen gemakkelijk bij de bibliotheek binnen en vice versa, ziet directeur Dirk Nijdam. Er wordt meer uitgeleend, BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

er meldden zich tweeduizend nieuwe bibliotheekleden en ook het filmhuis trekt meer bezoekers. De opvallende ‘omlijsting’ is uiteindelijk zelfs het Forum-logo geworden. Het uitzicht ‘Het uitzicht is wel een noviteit’, zag de Volkskrant bij de opening, maar: ‘De vraag is of de scepsis vervliegt bij een stadsaanzicht in nieuw perspectief.’ De situatie deed denken aan de weerstand onder de bevolking tegen de bouw van het Groninger Museum (1994, architect Alessandro Mendini) dat uitgroeide tot trots van de stad en een internationale topattractie. Bij Forum stonden mensen al snel in rijen voor de deur om vanuit het atrium en het dakterras over de stad uit te kunnen kijken. Uitzicht is een kwaliteit die iedereen aanspreekt: het gevoel dat de stad aan je voeten ligt, de ervaring van ruimte, een beeld dat steeds verandert. En anders dan bij de Martinitoren, waar je 6 euro betaalt voor een klim naar boven, is het helemaal gratis. Bij het Dagblad van het Noorden, dat vooraf de nodige negatieve commentaren schreef, nam het panorama

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

veel twijfel weg. ‘Je kunt hier met gemak een dag doorbrengen’, schreef de krant in een vijfsterrenrecensie. ‘Dat uitzicht overal!’ De juiste (over)maat Een gebouw van 19 duizend vierkante meter, is dat niet belachelijk groot? Het is net hoe je het bekijkt. Wat in 2007 als een grand travaux werd gepresenteerd, heette tijdens de economische crisis ineens megalomaan. Nu we in de volgende crisis zitten, pakt het plan om het Huis van de Stad van een ruime jas te voorzien positief uit. De Beste Gebouw-jury: ‘Door het coronavirus zijn we gedwongen om letterlijk afstand te houden van elkaar. Hoe voorkomen we dat mensen zich in hun eigen (sociale) bubbel terugtrekken? Fysieke ruimte voor ontmoeting en gesprek is nu des te belangrijker.’ Maar denk ook aan krap behuisde mensen die thuis geen werkplek hebben: zij kunnen hier studeren en huiswerk maken. Forum Groningen toont volgens de jury ‘dat publieke gebouwen met de juiste (over)maat en het juiste ontwerp (…) ook goed kunnen functioneren in de anderhalvemetersamenleving.’

‘Brutaal cultuurcentrum’ Forum Groningen gekozen tot beste gebouw van Nederland

HET FORUM IN GRONINGEN IS UITGEROEPEN TOT HET BESTE GEBOUW VAN HET JAAR. JURYVOORZITTER NEELIE KROES VERGELIJKT HET BRUTALE CULTUURCENTRUM MET EEN INGESLAGEN METEORIET. HET GEBOUW IS BOVENDIEN BEHOORLIJK CORONAPROOF.

Harmen van Dijk - Trouw

“Heremetijd, wat is hier gebeurd?”, riep juryvoorzitter Neelie Kroes uit toen ze het Forum in Groningen voor het eerst zag. “Alsof een meteoriet is ingeslagen. Hoe dúrf je? En dan word je zo verrast door wat er binnen allemaal aan de hand is.” Het gebouw heeft haar volledig weten te overtuigen tijdens een bezoek dat ze met de zeskoppige jury van architecten en bouwers bracht. Alle genomineerden, tien in totaal, werden bezocht. “We zijn het hele land door getuft in een grote bus, ver uit elkaar gezeten, met mondkapjes op, microfoontjes voor en handgel. Onderweg hadden we de mogelijkheid om onze indrukken aan elkaar te toetsen.” Behalve het Forum mocht de jury nog vier gebouwen onderscheiden. Kroes moest er wel even over nadenken toen ze voor deze taak gevraagd werd door de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus. “Ik vroeg: jullie weten toch wel dat ik een econoom ben en geen architect? Het was voor mij overtuigend toen ze zeiden: er zit zo veel deskundigheid in de jury, we willen jou als iemand die vanuit de gebruikers het team aanvoert. Dat vond ik overtuigend.” BNA Beste Gebouw van het jaar, Forum Groningen, NL Architects Het beste gebouw van Nederland is het Forum in Groningen, de enorme hoekige vuistbijl die pal naast de Martinitoren in de grond geslagen is en met zijn 45 meter lijkt te concurreren met de 97 meter hoge ‘Olle Grieze’. Een brutaal gebouw, waarvan de jury ‘zwaar onder de indruk’ is.

Inderdaad, het contrasteert met de omgeving, maar het past in Groningen met zijn moderne architectuur. Het is een huzarenstukje van NL Architects om zo’n kolos op zo’n krappe locatie te laten ‘landen’. Het is vooral de binnenkant van het gebouw die de doorslag geeft voor de jury. “Een bruisende binnenwereld, waar studenten boven hun boeken hangen, kinderen spelen en gezinnen een dagje uit beleven.” In een licht atrium voeren roltrappen de bezoekers naar binnenpleinen, die toegang geven tot de vele voorzieningen die er zijn ondergebracht: de bibliotheek, vijf filmzalen, het museum voor strips, evenementenzalen, studieplekken en horeca. Er is overal mooi uitzicht op de stad, maar nergens zo mooi als op het dakterras. “Een gebouw met een enorme aantrekkingskracht en verblijfskwaliteit, een icoon, cultuurwarenhuis en stadshuiskamer.” Het gaat bij deze prijs ook niet puur om de architectonische hoogstandjes. Mensen die wonen, werken en recreëren in gebouwen staan centraal. Op dit moment zijn die gebruikers vooral bezig met corona: hoe geschikt zijn huizen, kantoren en openbare gebouwen voor de nieuwe, ongekende omstandigheden? Hoewel alle genomineerde gebouwen werden ontworpen ruimschoots voor het virus toe sloeg, speelde dit ook bij de jury een grote rol, zegt Kroes. “Hoe is de ventilatie en de ontsluiting?” Ze ziet een groot probleem voor de ‘verticale beweging’ met behulp van liften, waarvan nu maar

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

een handvol mensen tegelijk gebruik mag maken. “Bij het Amerikaanse bedrijf Salesforce waar ik in de board zit, kon het nooit hoog genoeg. Het zit in het hoogste gebouw van San Francisco, maar dat is nu amper meer voor grote stromen werknemers te gebruiken.” Nee, de lift is volgens haar een behoorlijk problematisch ding geworden. En haar liefde nam niet toe toen ze tijdens het jureren met haar hand bleef steken tussen een paar liftdeuren. “Hij wilde weg en ik wilde er nog in – ik moet nu echt leren mijn tempo aan te passen”, lacht de 79-jarige Kroes. Maar zonder gekheid: “Je moet naar lagere kantoorgebouwen, denk ik. Mijn verwachting is dat de trap een prominentere rol krijgt.” Daar moeten we nu serieus naar gaan kijken, want als beleidsmaker weet ze: “Als je er vandaag een beslissing over neemt, is dat morgen niet meteen gerealiseerd.” Bij de winnende ontwerpen speelt de lift geen hoofdrol, zegt ze. Het Forum is wel hoog, maar je maakt er vooral gebruik van roltrappen. “Daar zie je dat er meer mogelijkheden zijn.” Als Rotterdamse was Kroes erg gecharmeerd van Fenix I op Katendrecht. Ook dat woon-werkgebouw blijkt al klaar voor het nieuwe normaal, met veel mogelijkheden voor ontspanning, thuiswerken en groen. Ook het idee dat de ontmoeting tussen buren door de architectuur wordt bevorderd, spreekt haar aan. “Als je in woningbouw niet alleen verschillende inkomenscategorieën maar ook leeftijdscategorieën een plaats geeft, sla je zo veel vliegen in een klap. Normaal gesproken ben ik niet zo voor overheidsingrijpen, maar in dit soort situaties

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

heeft het zin.” Ze kan zich Katendrecht nog goed herinneren van vroeger: “Toen kwam je daar als vrouw alleen niet. En moet je nu eens kijken. Dat is zo fascinerend aan architectuur.” Categorie leefbaarheid & sociale cohesie: Fenix 1, Rotterdam, Mei architects and planners Rotterdam houdt van superlatieven en die biedt Fenix I. Om de havenloods uit 1922 op Katendrecht om te toveren tot een woon-werkgebouw was een miljoen kilo staal nodig. Daarmee is een constructie bovenop het oude gebouw gezet in de vorm van een tafel, waarop een wooncomplex van 214 appartementen kon worden gezet. Onderin het gebouw, de oude loods, is ruimte voor horeca, kantoren, maar ook voor kindercircus Rotjeknor en Conny Jansen Danst – in totaal is er 45.000 vierkante meter beschikbaar gekomen. Maar het zijn niet zozeer de grote getallen die de jury overtuigden. Mei architects maakte de kolos juist heel uitnodigend voor bewoners, gebruikers en de omgeving. Op straatniveau is het gebouw heel toegankelijk, er is zelfs een passage dwars door het complex heen. Het woonblok is zo gebouwd dat bewoners elkaar wel moeten tegenkomen: het principe van de galerijflat is in ere hersteld. Je gaat niet met een lift direct naar je voordeur, maar alle voordeuren komen uit op buitengalerijen. Zo ontstaat, boven een groene binnentuin, een woongemeenschap waar mensen elkaar tegenkomen.

Categorie identiteit & icoonwaarde: Parkpaviljoen, Otterlo, De Zwarte Hond & Monadnock Het werkt eerst verwarrend, zo midden op het Nationale Park De Hoge Veluwe. Een gebouw van aluminium? Had dat geen hout moeten zijn? Maar wonderwel past het mat glanzende, goudkleurige nieuwe Parkpaviljoen prachtig in de bosrijke omgeving. Met zijn kleur en puntdaken oogt het bijna sprookjesachtig. Binnen wordt, op het gewelfde plafond een spel van licht en schaduw geprojecteerd, alsof de zon er door het bladerdak schijnt. Je voelt je er meteen thuis. Op een koude dag wil je je nestelen bij de grote haard in art-decostijl. Aan de gelambriseerde wanden hangen de enorme koppen van twee edelherten. Deze traditionele, wat zware elementen versmelten wonderwel met de lichte, verfijnde glazen gevels die zicht bieden op de prachtige omgeving en in de zomer open kunnen. “Een hedendaags landhuis”, oordeelt de jury, die het vergelijkt met jachtslot Sint Hubertus van Berlage, het architectonische hoogstandje even verderop in het park.

Categorie stimulerende omgevingen: Uitbreiding Rietveldacademie en Sandberginstituut, Amsterdam, Fedlev o.l.v. Paulien Bremmer i.s.m. Hootsmans architectuurbureau De Rietveld Academie in Amsterdam had behoefte aan een gebouw waar ruimte is om te experimenteren en door grenzen heen te breken. Die wens is heel concreet gemaakt in dit vernieuwende onderwijsgebouw. Er zijn geen gangen, maar juist meerdere entrees van buitenaf. Ook vaste muren zijn er nauwelijks. Met flexibele hefdeuren kunnen de ateliers worden omgetoverd tot kleinere lesruimtes. Het dak doet dienst als openluchtwerkplaats. Het ontwerp is ontstaan door samenwerking van architecten en kunstenaars die daarvoor het collectief Fedlev oprichtten. De open structuur doet denken aan de beroemde Openluchtschool van Duiker uit 1930. Voor schoolgebouwen gelden strenge regels en is een beperkt budget beschikbaar, maar dit is het bewijs dat er toch uitgesproken keuzes gemaakt kunnen worden, vindt de jury. Zoals voor natuurlijke ventilatie – een actueel thema. “Ramen die gewoon open kunnen dragen bij aan een aangenaam binnenklimaat.” In de schaduw van de torenflats van de Amsterdamse Zuidas is dit bescheiden, open gebouw bijna letterlijk een verademing.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Categorie particuliere woonbeleving: Tiny Holiday Home, Vinkeveen, i29 Architects Een vakantiehuis aan de Vinkeveense plassen is natuurlijk een grote luxe, maar met een woonoppervlak van 75 vierkante meter is het toch een bescheiden droomhuis. Klein voelt het overigens helemaal niet aan. Door vier blokken rond een patio te plaatsen, weet i29 Architects veel ruimte te suggereren. Alle glazen puien kunnen open – op een mooie dag lopen binnen en buiten in elkaar over. En alles zit er in: woonkamer, keuken en drie slaapkamers. Door de vorm en materiaalkeuze – hout en beton – lijkt het een heel simpel ontwerp. Maar het is perfectionistisch tot in detail, oordeelt de jury. En dit mag dan een vakantiewoning zijn, het biedt inspiratie voor ‘gewone’ woonhuizen. “Een voorbeeld van hoe we kleiner kunnen wonen zonder in te leveren op kwaliteit.”

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

VILLA VUURLIJN, DE KWAKEL

WOONHUIS L., BEEK

Architect Hoogeveen architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 18-09-2018 tot 10-1-2019 Fotograaf Ossip van Duivenbode

Architect Ruimtemakers Architecten (RMA bv) Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-11-2017 tot 31-01-2019 Fotograaf Roger Martens

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

TINY HOLIDAY HOME, VINKEVEEN

SCHUURWONING, WERKHOVEN,

Architect i29 Architects Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-05-2018 tot 04-01-2019 Fotograaf Ewout Huibers

Architect Rv Architectuur Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-05-2018 tot 01-03-2019 Fotograaf RenÃ© de Wit

POTATO SHED, TILBURG

VILLA VELUWE

Architect Julius Taminiau Opdrachtgever particulier Bouwperiode 10-11-2017 tot 25-01-2019 Fotograaf Norbert Wunderling

Architect HofmanDujardin Opdrachtgever particulier Bouwperiode 22-02-2018 tot 01-02-2019 Fotograaf Matthijs van Roon

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

TWEEFAMILIEHUIS, PLASMOLEN

VILLA BB, NUENEN

Architect Renate Hermans Architectuur Opdrachtgever particulier Bouwperiode 26-02-2018 tot 07-10-2019 Fotograaf Renate Hermans

Architect TBDG Architectuur Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-05-2018 tot 01-07-2019 Fotograaf Stijn Poelstra

EDE WOONHUIS OUDE KERKPLEIN, EDE

SANCTA MARIA, NOORDWIJKERHOUT,

Architect Theo Verburg Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 05-02-2018 tot 20-12-2018 Fotograaf Dion de Bakker

Architect Theo Verburg Architecten Opdrachtgever Ontwikkelingscombinatie Sancta Maria C.V. Bouwperiode 11-09-2017 tot 07-01-2019 Fotograaf Christiaan de Bruine

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

MONUMENTALE BOERDERIJ, GOUTUM

GO WEST, AMSTERDAM

Architect Penta Architecten BV Opdrachtgever particulier Bouwperiode 22-01-2018 tot 21-01-2019 Fotograaf Penta Architecten

Architect Sophie Valla Architects Opdrachtgever Bouwgroep Go West Bouwperiode 07-01-2017 tot 04-03-2019 Fotograaf Marcus Koppen

HUIS MET STAART, SOESTERBERG

HET KLEINE KRIKHAAR, GEESTEREN

Architect Onix NL Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-03-2018 tot 01-03-2019 Fotograaf Peter de Kan

Architect Reitsema & partners architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-01-2016 tot 01-05-2019 Fotograaf Ronald Tilleman

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

WOONHUIS KERCKEBOSCH, ZEIST

DE WERF, AMSTERDAM

Architect Engel Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-06-2018 tot 13-06-2019 Fotograaf Marcel van der Burg

Architect OZ Opdrachtgever CPO Development Pioneers Bouwperiode 01-10-2015 tot 01-03-2019 Fotograaf Milan Hofmans en Egbert de Boer

URBAN GARDEN, AMSTERDAM

SHIFTED HOUS, OIRSCHOT

Architect Global Architects Opdrachtgever Vereniging van opdrachtgevers Urban Garden Bouwperiode 03-03-2018 tot 30-03-2019 Fotograaf Tim Buiting

Architect Architecten studio-pls Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-12-2018 tot 04-12-2019 Fotograaf Mick Visser

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

CPO GOEMAN BORGESIUS, UTRECHT WOON-WERKGEBOUW NRE EINDHOVEN Architect FAAM Architects Opdrachtgever FAAM Architects Bouwperiode 01-09-2018 tot 12-12-2019 Fotograaf Bas Gijselhart

Architect FARO architecten b.v. BNA Opdrachtgever VVO Goeman Borgesius Bouwperiode 01-12-2017 tot 01-04-2019 Fotograaf Hans Peter Föllmi

VILLA, WARMOND

VILLA OP ZUID, ‘S-HERTOGENBOSCH

Architect Juli Ontwerp BV Opdrachtgever particulier Bouwperiode 04-02-2019 tot 13-12-2019 Fotograaf Luuk Kramer

Architect Hilberinkbosch architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-06-2017 tot 06-03-2019 Fotograaf René de Wit

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

VILLA BROECK, NOORD-BRABANT Architect Bedaux de Brouwer Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-02-2018 tot 01-08-2019 Fotograaf Stijn Bollaert

RESTAURATIE EN NIEUWBOUW WOONHUIS, OUDEMIRDUM Architect J.O.N.G. Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 16-01-2018 tot 12-02-2019 Fotograaf Thijs Wolzak

VAKANTIEWONING CASETA, GROU

DE BOULEVARD, ARNHEM

Architect Lichtstad Architecten Opdrachtgever particulier Bouwperiode 01-08-2018 tot 01-05-2019

Architect opZoom architecten bv Opdrachtgever SPF Beheer bv Bouwperiode 01-10-2018 tot 31-01-2019 Fotograaf Petra Appelhof

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

CPO SCIENCEPARK, AMSTERDAM

HAAGHUIS, DEN HAAG

Architect Atelier van Wengerden Opdrachtgever CPO Sciencepark U.A . Bouwperiode 11-10-2017 tot 25-01-2019 Fotograaf Yvonne Brandwijk

Architect HAGUE Architects Opdrachtgever particulier Bouwperiode 08-01-2018 tot 19-02-2019 Fotograaf Alex Goedemans

CPO NAERDINKSVELD, HILVERSUM

RECREATIEWONING HAREN, HAREN (GN)

Architect Bureau MT/ Ruimtecollectief Opdrachtgever CPO vereniging Naerdinksveld Bouwperiode 19-02-2018 tot 06-06-2019 Fotograaf Leon Ansems

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Architect PLUSPEIL, bureau voor Architectuur & Stedenbouw Opdrachtgever particulier Bouwperiode 20-03-2017 tot 24-10-2018 Fotograaf Ronald Zijlstra

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

DE WOLDRING, GRONINGEN Architect Urban Climate Architects Opdrachtgever Woldring Verhuur BV Bouwperiode 01-03-2018 tot 31-10-2019 Fotograaf Egbert de Boer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Rhapsody Amsterdam ‘Ruimte, energie en architectuur vonden elkaar’

BOUWCOMBINATIE SBB - DE NIJS JVS VOF

www.fsc.org FSC ®C031342

IGP Benelux BV / Rietveld 18 / 8013 RW Zwolle / Tel: +31 38 4600695 / info.benelux@igp-powder.com

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

INTELLIGENTE BUITENZONWERING VOOR ENERGIEZUINIG KANTOORGEBOUW DCM DUCO

‘Om te vermijden dat de zomerzon de vijand van de werkomgeving wordt, is structurele zonwering onmisbaar’ 94

Europees marktleider De Ceuster Meststoffen (DCM) produceert organische meststoffen op basis van reststromen uit de voedingsindustrie. Deze duurzame aanpak vertaalt zich in hun nieuwe energiezuinige hoofdkantoor in Grobbendonk. Alle hedendaagse technieken van duurzaam bouwen zijn geïntegreerd: betonkernactivering, PV-panelen, doorgedreven isolatie en architecturale zonwering. De perfecte combinatie van functionaliteit en design van de DucoSun Wing lamellen overtuigden zowel de opdrachtgever als het bureau Schellen Architecten.

| ZONNEHITTE BUITENHOUDEN Dynamiek in vormgeving en afwerking; dat ademt het hoofdkantoor van DCM uit. Het driehoekige gebouw met een oppervlakte van 2.800 m² benut de vorm van het

perceel maximaal. De hoofdrol in dit verhaal is de relatie tussen binnen en buiten, met veel aandacht voor planten en de natuur op zich. Logisch, gezien DCM actief is in de tuinbouwsector. Een opdracht waar architect Reginald Schellen met genoegen op terugkijkt. ‘De glazen gevel op het zuiden en het centraal gelegen terras laten een zee van licht toe in het gebouw’, vertelt Schellen. ‘Om te vermijden dat de zomerzon de vijand van de werkomgeving wordt, is architecturale zonwering onmisbaar. Vandaar de keuze voor de uniek gevormde lamellen DucoSun Wing’.

heeft een urban design en kan met de zon meedraaien, waardoor de inval van het licht gestuurd kan worden. Deze structurele zonwering bij DCM zorgt niet alleen voor een efficiënte afscherming van de zonnestralen, ze garandeert ook een daling van de gemiddelde temperatuur binnenshuis tot 12% in de strijd tegen oververhitting.’ Schellen besluit: ‘Dit is een project waar we terecht trots op mogen zijn.’ Benieuwd naar meer? Bekijk de volledige reportage.

| STRUCTURELE BUITENZONWERING De DucoSun Wing is geperforeerd en zorgt zo voor een perfecte harmonie tussen zonwering en beschaduwing’, vertelt Pieter Decat, technisch-commercieel adviseur bij Duco. ‘De vleugelvormige lamel

www.duco.eu

advertorial

Wienerberger

Samen circulair bouwen Duurzaam & circulair bouwen

Duurzame waardevaste exploitatie

Duurzame NYVUKZ[VɈ LU

Duurzaam produceren Hergebruik

Duurzaam & circulair productportfolio

Bouwen met keramiek biedt tal van voordelen. Keramiek leeft, het geeft een authentieke sfeer, zorgt voor een warme uitstraling en biedt aangenaam comfort. Keramiek gaat bovendien honderden jaren mee, zonder dat het inboet aan uitstraling en charme.

Bij Wienerberger geloven we in de kracht van keramiek. We weten als geen ander hoe onze bakstenen en keramische dakpannen een omgeving tot leven kunnen brengen. We bieden dan ook complete proposities voor de volledige keramische gebouwschil én bestrating. Daarbij vinden we het onze taak om voorop te lopen in kennisdelen, persoonlijke service en online tools. Ook als het gaat om een duurzame leefomgeving nemen we onze verantwoordelijkheid. Het liefst in

nauwe samenwerking met de markt en onze partners en relaties. Duurzame, circulaire toekomst Wienerberger heeft een lange historie in duurzaam ondernemen én grote ambities om te bouwen aan een duurzame, circulaire toekomst. We investeren continu in nieuwe ontwikkelingen, in hergebruik van grondstoffen en producten en in een langere levensduur van gebouwen.

Wienerberger

Ook het reduceren van afval, het terugdringen van CO2-uitstoot en de veiligheid van medewerkers staan centraal bij Wienerberger. Hiermee willen we bijdragen aan een duurzame leefomgeving, zonder natuurlijke bronnen uit te putten en ecosystemen aan te tasten. Brick as a Service Op weg naar een circulaire economie in 2050 bouwen we aan een duurzaam en circulair productportfolio. Onderdeel hiervan is Brick as a Service, een uniek serviceconcept voor ClickBrick; ons cradle-2-cradle gecertificeerde, remontabele gevelsysteem voor het droogstapelen van bakstenen. Brick as a Service biedt flexibiliteit en zekerheid, dankzij retournamegarantie en restwaarde. Inclusief alle relevante services: projectbegeleiding en advies op maat.

Brick as a Service Oplossing voor circulair bouwen; een uniek serviceconcept voor ClickBrick

Wilt u ook samen circulair bouwen met ons? In alle fasen van het bouwproces denken we met u mee. Het liefst vanaf de eerste schets. Persoonlijk betrokken en flexibel, vanuit alle lagen van onze organisatie. Remontabel & circulair gevelsysteem

â&#x20AC;&#x153;In alle fasen van het bouwproces denken we met u mee.â&#x20AC;?

Retournamegarantie & restwaarde Services & tools

Meer weten? Kijk op wienerberger.nl/brickasaservice #samencirculairbouwen #samencirculairbouwen

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

HOOFDKANTOOR ROOMPOT VAKANTIES STRAALT VAKANTIEGEVOEL UIT ROCKFON

Het nieuwe hoofdkantoor van Roompot Vakanties in Goes is een uniek project voor Zeeland; een eyecatcher in de regio, uitgevoerd door hoofdzakelijk Zeeuwse partijen en met een duurzaam karakter. Stefan Priemis van RoosRos Architecten uit Goes is als projectmanager betrokken bij de nieuwbouw van de bijzondere en duurzame huisvesting die bijna 400 medewerkers een moderne werkplek biedt met een aangenaam binnenklimaat. De toepassing van o.a. warmtepompen, betonkernactivering en zonnepanelen heeft bijgedragen aan mooie GPR-scores die de duurzaamheid van het gebouw onderstrepen. “In de open kantoortuinen waar veel gebeld wordt, speelt ook esthetica en akoestiek een grote rol. In lijn met het design is gekozen voor de geluidsabsorberende plafondpanelen 98

Rockfon® Krios®. Dankzij de extra smalle ophangprofielen (15 mm) in een mat witte kleur, in combinatie met een “doorzak”-paneel dat iets

onder het ophangsysteem hangt, is een plafond met een rustige en egale uitstraling gerealiseerd.” De helderwitte plafondplaten zorgen voor extra spreiding van de natuurlijke lichtinval en dragen zo bij aan een frisse uitstraling. Dit wordt nog eens verder versterkt door grote vakantiefoto’s en -objecten, zoals een caravan, camper en houten bootjes. “De opdrachtgever wilde een jonge werkomgeving met een moderne uitstraling en een echt vakantiegevoel creëren. Dat is zeker gelukt.”

Rockfon Industrieweg 15 6045 JG Roermond Tel. 0475 353 035 info@rockfon.nl www.rockfon.nl

Schlüter®-SHELF Planchets: fraai, stabiel en snel gemonteerd Met hetzelfde STYLE-design als voor de elegante afvoerafdekkingen, ziet SHELF er niet alleen in de douche goed uit. Het planchet biedt overal praktische aﬂegruimtes, waar tegels worden geplaatst of reeds aanwezig zijn. SHELF is in twee designs en in 5 verschillende formaten beschikbaar.

www.schlueter-systems.nl

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

KRINKELS, BREDA Architect Paul de Ruiter Architects Opdrachtgever Krinkels Groep Bouwperiode 01-12-2019 tot 01-10-2019 Fotograaf RenÃ© de Wit

BEZOEKERSCENTRUM UNESCO WERELDERFGOED KINDERDIJK, KINDERDIJK Architect M&DB architecten Opdrachtgever Stichting Wereld Erfgoed Kinderdijk Bouwperiode 10-10-2018 tot 24-07-2019

100

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

FORTUNA VLIELAND, VLIELAND

THE BASE D, SCHIPHOL

Architect Adema Architecten Opdrachtgever Fortuna Vlieland Bouwperiode 01-06-2019 tot 05-12-2019 Fotograaf Egbert de Boer

Architect ZZDP Architecten Opdrachtgever Schiphol real estate Bouwperiode 04-09-2017 tot 02-09-2019 Fotograaf Bart van Hoek

DIAMANTBEURS, CAPITAL C, AMSTERDAM

LIGHTBOXX, NIJKERK

Architect ZJA i.s.m. met Heyligers Design + Projects Opdrachtgever Zadelhoff B.V. en Sijthoff Media Bouwperiode 01-03-2019 tot 01-05-2019 Fotograaf Jan Willem Kaldenbach

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Architect FIER architecten Opdrachtgever Lightboxx Bouwperiode 19-12-2018 tot 17-06-2019 Fotograaf Robert Koelewijn

101

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

BLIEK & DE ZEEMOL, GOUDSWAARD

TIJ, STELLENDAM

Architect RO&AD Architecten Opdrachtgever Wereld Natuur Fonds & Natuurmonumenten Bouwperiode 01-11-2018 tot 31-08-2019

Architect RO&AD Architecten en RAU Opdrachtgever Vogelbescherming Nederland Bouwperiode 01-08-2018 tot 01-03-2019 Fotograaf Katja Effting

DE VERBINDING, EDE STATE, AMSTERDAM

Architect MIX architectuur bv Opdrachtgever Bouwbedrijf van Ree Bouwperiode 01-05-2018 tot 01-12-2019 Fotograaf Reinier Ubels

Architect ZZDP Architecten Opdrachtgever VORM ontwikkeling Bouwperiode 03-04-2017 tot 29-03-2019 Fotograaf Roos Aldershoff

102

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

PARK PAVILJOEN HET NATIONALE PARK DE HOGE VELUWE, VELUWE Architect De Zwarte Hond & Monadnock Opdrachtgever Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe Bouwperiode 01-05-2018 tot 03-06-2019 Fotograaf Stijn Bollaert

BEDRIJFSPAND MET SYMBOLISCHE ‘SHEDDAKEN’, ROZENBURG Architect Derksen Windt architecten Opdrachtgever Oosterlee Holding B.V. Bouwperiode 01-11-2018 tot 13-05-2019 Fotograaf René de Wit

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

LIJNBAAN 35-43, ROTTERDAM Architect BureauVanEig Opdrachtgever Manhave vastgoed Bouwperiode 01-02-2019 tot 01-08-2019 Fotograaf Sebastian van Damme

BIODIVERSITY CENTER, LEIDEN Architect Neutelings Riedijk Architecten Opdrachtgever Naturalis Biodiversity Center Bouwperiode 02-01-2017 tot 01-05-2019 Fotograaf Scagliola Brakkee

103

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

EMA, AMSTERDAM Architect Rijksvastgoedbedrijf architecten Opdrachtgever Ministerie van VWS/ Rijksvastgoedbedrijf Bouwperiode 01-05-2018 tot 01-11-2019

THE GARAGE, AMSTERDAM Architect Rijnboutt Opdrachtgever Bouwinvest Office Development BV Bouwperiode 11-07-2016 tot 18-01-2019 Fotograaf Kees Hummel

104

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

DÃ&#x2030; SPECIALIST IN UNIEKE EN BIJZONDERE LICHTCONCEPTEN!

Saljoet 3, 3824 MD Amersfoort

033 - 741 00 60

info@nexxtlighting.com

www.nexxtlighting.com

Tekst: Irene Teunissen | Beeld: Holland Geveltechniek

Wrappen werkt sneller dan schilderen Gevels beplakken met hoogwaardige folie gebeurt steeds vaker, vooral bij renovatieprojecten. Dit geeft een strakkere afwerking dan schilderwerk, nauwelijks onderhoud, kleurechtheid zelfs bij blootstelling aan UV-licht én 10 jaar garantie! “Noem ons maar gevelverfraaiers in hart en nieren”, vertelt Henk de Bruin, directeur van Holland Geveltechniek, totaalleverancier van kwalitatief hoogwaardige geveloplossingen. Het bedrijf renoveert gevels met behulp van folie, oftewel wrappen. Daarvoor is een samenwerking aangegaan met Avery Dennison, producent en leverancier van de folie. Holland Geveltechniek werkt in Nederland en daarbuiten.

Voordelen Wrappen werkt sneller dan schilderen, het is duurzaam en zowel binnen als buiten toepasbaar. Bovendien vervaagt de kleur niet in het zonlicht waardoor een garantie van 10 jaar op kleurechtheid en hechting gegeven wordt. Ook is nauwelijks onderhoud nodig. De Bruin: “En het eindresultaat mag er zijn. Alles is in één keer gedekt en een verweerd pand oogt weer als nieuw. Strakker dan schilderwerk. Daarbij komt nog dat wij duurzaam werken en geen stof en vuil veroorzaken.” Avery heeft eveneens een Color Match Service waarmee een gevel helemaal aangepast kan worden aan de corporate identity van een bedrijf. On demand printen op folie kan ook. “Dit betekent dat je er zelfs teksten in kunt plaatsen en op je gebouw kunt plakken”, voegt De Bruin nog toe.

Opvallende projecten Onlangs heeft de ﬁrma enkele opvallende projecten afgerond, zoals het Hilversum XL ofﬁce, het vroegere Veronicakantoor. Het ouderwets uitziende pand stond al lang leeg. Dankzij wrapping heeft dit gebouw in een paar weken tijd een complete make-over ondergaan. De oude blauwe binnen- en buitenkozijnen kregen met façade-folie van Avery een moderne antraciet-kleur. Waardoor de gevel in no-time een totaal andere look en feel kreeg. Aan de binnenzijde is de witte entreehal met folie helemaal zwart gemaakt. Het duurde dan ook niet lang voordat het pand volledig verhuurd was. Datzelfde geldt voor RIV Republic Building in Rot-

106

Ō*HOXNNLJ ]óQ GH PRQWHXUV GRRU KXQ WUDLQLQJ ]HHU EHGUHYHQ LQ KHW DDQEUHQJHQ YDQ GH IROLHō terdam. Daarbij gaat het om twee voormalige kantoorgebouwen die nu tot appartementen getransformeerd worden. Daarvan zijn de buitengevels gewrapt in zwarte folie. De Bruin: “Een huzarenstukje omdat het om 10 verdiepingen gaat, waardoor onze monteurs op tientallen meters hoogte hun werk moesten doen. Secuur werk. Gelukkig zijn zij door hun training zeer bedreven in het aanbrengen van de folie. En hoewel zij constant onder tijdsdruk wer-ken leveren zij altijd tijdig op.” Dan is er nog de grote showroom van Peugeot in Bergschenhoek waarvan Holland Geveltechniek de buitengevel volledig in donkerblauwe facade-folie heeft gewrapt. En tot slot de Stadsbibliotheek in Delft. “Daar hebben we binnen de blauwe glazen panelen en oranje liften behandeld met goudkleurige folie. Kortom, wrappen biedt een enorme diversiteit aan mogelijkheden! En door onze ervaring met deze werkzaamheden blijven de klanten terugkomen”, aldus De Bruin.

107

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

KOZIJNVLEUGELS VOLLEDIG VAN GLAS

FINSTRAL

Rechte en moderne vormen zijn in de mode - ook voor kozijnen: Kozijnvleugels waarvan de kozijnen achter glas verdwijnen zijn zeer gewild. Maar tot nu toe was dit alleen mogelijk aan de buitenkant. Met de designoptie ‘Cristal’ biedt de Zuid-Tiroolse kozijnfabrikant Finstral het bedekkende glas ook aan de binnenkant van de vleugel aan: dit maakt het raam tot een esthetisch statement.

| ALTIJD EEN MAXIMUM AAN GLAS. “Zoveel mogelijk glas en zo min mogelijk zichtbaar kader. Dat is het optische principe van de Cristal modellen”, legt Joachim Oberrauch, een van de managing directors van Finstral, uit. En in feite lijkt het raam alleen maar van glas te zijn. Bij de Cristal-versie verdwijnt het kozijn volledig achter een glasoppervlak. “Dit geeft je een volledig glazen voorkant aan de kant van de kamer. Als het raam bovendien wordt gecombineerd met een aan de buitenkant verborgen kozijnoptiek, krijg je een maximum aan glas en licht”, zegt Joachim Oberrauch. Verborgen beslagscharnieren ondersteunen het elegante volledig glazen karakter.

‘Zoveel mogelijk glas en zo min mogelijk zichtbaar kader. Dat is het optische principe van de Cristal modellen’ 108

| ALTIJD ALLES UIT ÉÉN HAND. Finstral produceert in 14 productievestigingen - isolatieglasproductie, houtproductie en aluminium coating inbegrepen - alles zelf en uit één hand: dat gaat van de warmte-isolerende kunststof kozijnprofielen, het eigen isolerende veiligheidsglas tot aan de montage. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de fabrikant zelf ook de glazuurafwerking van de Cristal modellen voor zijn rekening neemt. Een gekleurde emaille laag, die duurzaam en lichtgevend is, wordt in de glasrug gebakken bij 670 graden. “Als je wilt dat iets goed gedaan wordt, moet je het zelf doen”, legt Joachim Oberrauch uit. En juist met dit principe is de raamfabrikant er opnieuw in geslaagd een eersteklas product op de markt te brengen dat esthetiek en functie perfect combineert: de moderne Cristal-designlijn. www.finstral.com

| ALTIJD DE GROOTSTE ONTWERPVARIANT. Dankzij de grote verscheidenheid aan combinaties en het meest complete kozijnassortiment in Europa kan de Cristal designlijn bij Finstral met verschillende materialen en vleugelvarianten worden gerealiseerd: Van kunststof, aluminium, hout en het duurzame materiaal ForRes tot de verschillende vleugelvormen Step-line, Nova-line, Slim-line of Classic-line, alles is mogelijk. Tien verschillende emaille tinten van de puristische Cristalvleugel zetten kleurrijke accenten.

109

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

THE FLOW, AMSTERDAM

RCO HOUSE, AMSTERDAM

Architect MVSA Architects Opdrachtgever VOF Romans I Bouwperiode 19-06-2018 tot 12-12-2019 Fotograaf mvsa Architects

Architect Team V Architectuur Opdrachtgever Royal Concertgebouworkest Bouwperiode 7-10-2017 tot 1-11-2019 Fotograaf Jannes Linders

110

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

VERHOEFF-ROLLMANSCHOOL, BODEGRAVEN

AMSTERDAM UMC IMAGING CENTER,AMSTERDAM

Architect Cita architecten Opdrachtgever Educatis Bouwperiode 24-09-2018 tot 26-07-2019 Fotograaf Paul Gerlings

Architect Wiegerinck Architecten Opdrachtgever Amsterdam UMC Bouwperiode 01-02-2016 tot 01-05-2018

PLANTXPERIENCE SCHONEVELD BREEDING, WILP

KANTOOR VOLKERWESSELS, RIJSSEN

Architect BDG Architecten Opdrachtgever Schoneveld Breding Bouwperiode 09-01-2017 tot 08-04-2019 Fotograaf Gerard Beek

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Architect Reitsema & partners architecten Opdrachtgever VolkerWessels Bouw & Vastgoedontwikkeling BV Bouwperiode 01-04-2019 tot 20-12-2019 Fotograaf Ronald Tilleman

111

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

MOVE, AMSTERDAM

ORION COLLEGE AMSTEL, AMSTERDAM

Architect BiermanHenket Opdrachtgever Bouwinvest Bouwperiode 01-08-2016 tot 01-08-2019 Fotograaf Joep Jacobs

Architect Architectenbureau Micha de Haas + Archivolt Architecten Opdrachtgever Lokhorst Bouw en Ontwikkeling | Velsen Bouwperiode 05-12-2014 tot 16-11-2018 Fotograaf LÃ©ontine Lamers

ATLAS TU EINDHOVEN, EINDHOVEN

BUITENPLAATS ZEVENHUTTEN, CUIJK

Architect Team V Architectuur Opdrachtgever Technische Universiteit Eindhoven Bouwperiode 01-08-2016 tot 01-08-2019 Fotograaf Jannes Linders

Architect Elemans van den Hork Architecten Opdrachtgever Schrijen uitvaartonderneming Bouwperiode 01-09-2017 tot 04-10-2018 Fotograaf Jimke Joling

112

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

WERKSPOORFABRIEK, UTRECHT

BESIX-HUIS, DORDRECHT

Architect Zecc Architecten Opdrachtgever Overvecht Vastgoed Bouwperiode 01-02-2018 tot 01-10-2019 Fotograaf Stijn Poelstra

Architect RoosRos Architecten Opdrachtgever BESIX Nederland Bouwperiode 05-01-2018 tot 2-1-2019 Fotograaf Luuk Kramer

TECHMED CENTRE UNIVERSITEIT TWENTE, ENSCHEDE

UNILEVER GLOBAL FOODS INNOVATION CENTRE - ‘HIVE’, WAGENINGEN

Architect Team T vof, bestaande uit Defesche Van den Putte architectuur en stedenbouw en Bo2.rotterdam Opdrachtgever Universiteit Twente Bouwperiode 01-07-2017 tot 10-04-2020 Fotograaf Roos Aldershoff

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Architect Paul de Ruiter Architects Opdrachtgever Unilever Bouwperiode 03-11-2017 tot 16-10-2019 Fotograaf Ossip Duivenbode

113

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

TRIODOS BANK, DRIEBERGEN-RIJSENBURG Architect RAU Architecten Opdrachtgever Triodos Bank Bouwperiode 05-02-2018 tot 12-09-2019 Fotograaf Ossip Duivenbode

SALVERDA CIRCULAIR, â&#x20AC;&#x2DC;T HARDE Architect 19 het atelier architecten Opdrachtgever Salverda Bouw Bouwperiode 08-01-2018 tot 02-09-2019 Fotograaf Walter Frisart FOTOwerk en Ruud Ploeg Fotografie

114

BMV DE AUVEMOER, HOENSBROEK Architect TenW architecten adviseurs Opdrachtgever Gemeentebestuur Heerlen Bouwperiode 05-01-2018 tot 11-09-2019 Fotograaf Thea van den Heuvel

HOOFDKANTOOR HENDRIX GENETICS, BOXMEER Architect Wiegerinck Architecten Arnhem Opdrachtgever Hendrix Genetics Bouwperiode 01-06-2018 tot 01-09-2019 Fotograaf Stijn Poelstra en William Moore

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

HOOFDKANTOOR VAN VULPEN, GORINCHEM

RUG/ CAMPUS FRYSLÃ&#x201A;N IN DE BEURS VAN LEEUWARDEN, LEEUWARDEN

Architect Moen & van Oosten architekten Opdrachtgever Van Vulpen Bouwperiode 20-05-2018 tot 02-07-2019 Fotograaf Marcel van Kerckhoven

Architect J.O.N.G. architecten Opdrachtgever RUG afdeling VGI Bouwperiode 08-01-2018 tot 08-04-2019 Fotograaf Thijs Wolzak

HOOFDKANTOOR KBK BOUWGROEP, VOLENDAM Architect KUIPER STEUR architecten BNA Opdrachtgever KBK Bougroep Bouwperiode 01-05-2017 tot 29-03-2019 Fotograaf Peter Baas en Michael van Oosten

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

KANTOORGEBOUW AARTSEN, BREDA Architect GrosfeldBekkersvanderVelde Architecten Opdrachtgever Aartsen Fruit & Vegtables Bouwperiode 01-09-2017 tot 01-01-2019 Fotograaf Michel Kievits

115

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

TRIPPENHUISCOMPLEX, AMSTERDAM

FLAGSHIPSTORE MERCEDES-BENZ, DEN HAAG

Architect Office Winhov Opdrachtgever Rijksvastgoedbedrijf Bouwperiode 01-09-2017 tot 01-04-2019 Fotograaf RenÃ© Wit

Architect Ibelings van Tilburg architecten Opdrachtgever Mercedes-Benz Dealerbedrijven B.V. Bouwperiode 11-12-2017 tot 20-05-2019 Fotograaf Ronald Tilleman

HOOFDKANTOOR VAN DER SPEK, VIANEN

LOTUSHOUSE ITC, NAARDEN

Architect SchilderScholte architecture+ Opdrachtgever Van der Spek Vianen bv Bouwperiode 20-08-2018 tot 13-12-2019 Fotograaf Ronald Tilleman

116

Architect STAcHE ARCHITECT bna Opdrachtgever ICT Naarden Bouwperiode 01-02-2019 tot 30-06-2019 Fotograaf Eva Stache

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

DELTASTAR NUTRIENTS, VENLO Architect Ruimtemakers Architecten (RMA bv) Opdrachtgever Deltastar Nutrients Bouwperiode 01-01-2019 tot 01-10-2019 Fotograaf Lindy Wintraecken

POORTGEBOUW RIOOLWATERINGZUIVERINGS INSTALLATIE, UTRECHT Architect SVP architectuur en stedenbouw Opdrachtgever Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Bouwperiode 01-09-2018 tot 01-06-2019 Fotograaf Sjaak Henselmans

BASISSCHOOL VEERKRACHT, AMSTERDAM

EASYFLEX OOSTERHOUT, OOSTERHOUT

Architect Studio Ard Hoksbergen i.c.m. Studioninedots Opdrachtgever LEV Scholengroep Bouwperiode 03-09-2018 tot 29-10-2019 Fotograaf Milad Pallesh

Architect Oomen Architecten Opdrachtgever Easyflex Bouwperiode 07-05-2018 tot 20-07-2019

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

117

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

UITBREIDING RIETVELDACADEMIE EN SANDBERG INSTITUUT, AMSTERDAM Architect Fedlev onder leiding van Paulien Bremmer in samenwerking met Hootsmans architectuurbureau Opdrachtgever Stichting Gerrit Rietveldacademie Bouwperiode 2016-19-04-2016 tot 15-03-2019 Fotograaf Franziska Mueller Schmidt

118

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

PARKPAVILJOEN, NATIONAAL PARK DE HOGE VELUWE Dit is één van onze mooie en uiteenlopende projecten. Kijk voor ons hele portfolio op www.rotsbouw.nl Rots Bouw, uw solide partner voor integrale bouwprojecten.

WONINGBOUW

VERBOUW

ONDERHOUD

Broekstraat 24 7122 LC Aalten 0543 49 50 10 info@rotsbouw.nl |

UTILITEITSBOUW

BEDRIJFSPANDEN

Rhapsody Amsterdam ‘Ruimte, energie en architectuur vonden elkaar’

BOUWCOMBINATIE SBB - DE NIJS JVS VOF

www.fsc.org FSC ®C031342

119

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

MAAK VERLICHTING GEEN SLUITPOST

TRILUX

‘Het bewustzijn over het belang van goede verlichting begint langzaam te groeien’

120

Bij TRILUX, de Duitse marktleider in professionele verlichting, is iedereen van het belang van goede verlichting overtuigd. Toch komt het in Nederland nog heel vaak voor dat de lichtexpert pas laat in het bouwproces betrokken raakt. Het gevolg is dat er een functionele beslissing wordt gemaakt over de prijs-as: “Oh, er moet nog verlichting in, hoor je dan. Dat is zo zonde”, vindt Willem Dammers, managing director bij TRILUX Benelux. “De kloof tussen de Nederlandse architect en goede verlichting is groot”, begint Dammers. “De architect heeft over het algemeen weinig kennis van verlichting, terwijl goede verlichting sterk bijdraagt om de architectuur te verrijken en de kwaliteit voor de gebruiker te verbeteren. Dat is waar het uiteindelijk om draait, de gebruiker van een gebouw.”

lichtkleuren en composities met de ruimte en de gebruiker van het gebouw doen.”

| VERLICHTING NODIG? Tot slot heeft Willem nog een tip: “Laat je vooral adviseren door een partij met kennis van zaken, waarbij functionaliteit en design hand in

hand gaan. Wij ontwikkelen onze armaturen en lichtplannen, in overleg met de architect en eindgebruiker, volledig in eigen huis. Onze gekwalificeerde lichtexperts helpen graag met verlichten; van tekentafel tot realisatie.” www.trilux.com

Get Inspired By Light Magazine is een online magazine van TRILUX voor architecten en lichtontwerpers. Ons doel is om te informeren en inspireren met én over licht. Het online magazine staat boordevol inspirerende projecten, interessante interviews en tips & tricks.Bekijk nu: www.getinspiredbylight.com

| GET INSPIRED BY LIGHT "Het bewustzijn over het belang van goede verlichting begint langzaam te groeien”, vervolgt Dammers. “Wij laten het de architect en lichtontwerper graag met eigen ogen zien. Bijvoorbeeld in onze Light Campus in Amersfoort of Keulen. Hier ervaar je wat verschillende verlichtingstechnieken,

121

YOUR FINISHING TOUCH

KLEUR

Stel zelf een intercom samen en maak je entree helemaal af Goudkleurige intercom? Of liever zwart, antraciet of een andere kleur? Met DINA Create stel je heel simpel je eigen unieke intercom samen. Bepaal zelf kleur, positie (staand of liggend), aantal digitale displays en toegang via code, badge of afstandsbediening. DINA Create: 7.452 ontwerpvarianten mogelijk Hoe ontwerp ik zelf een intercom? Ga naar Intratone.nl/dina-create en stel in vier eenvoudige stappen je eigen, unieke intercomsysteem samen.

POSITIE Staand of liggend gemonteerd

Intratone is een merk van Cogelec en is het best verkochte intercomsysteem in Frankrijk.

AANTAL Aantal displays met belknop

TOEGANG Met code of badge (optioneel)

intratone.nl

THE ART OF LIGHTING MEETS THE ART OF DESIGN ...

WWW.FERROLIGHTDESIGN.COM

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

THE DYNAMICS OF A BUILDING

FORBO FLOORING

Tessera Chroma tapijttegels 3606/3621/3623

‘Afhankelijk van het gebruik van de ruimte zijn vloeren functioneel, decoratief of stimulerend’ 124

| EÉN GEBOUW, MEERDERE IDENTITEITEN Hoe we naar de inrichting van een gebouw kijken, is in de loop der jaren behoorlijk veranderd. Tot voor kort had een bedrijfsgebouw vaak een uniforme, eenduidige uitstraling: een ziekenhuis zag eruit als een ziekenhuis en een kantoor zag eruit als een plek om te werken. Door de tijd heen heeft er een verschuiving plaatsgevonden, uniformiteit maakte plaats voor meer diversiteit. De architectuur van vandaag is gericht op de verschillende interacties die plaatsvinden in een gebouw en wordt daarmee een optelsom van verschillende sferen. Als voorbeeld; in de moderne kantooromgeving is er een toenemende aandacht voor de gezondheid en het welzijn van de medewerkers. Het kantoor van vandaag biedt niet alleen ruimtes om in te werken maar heeft ook zones voor ontspanning en centrale ruimtes voor sociale contacten. In de complete beleving van zo’n ruimte speelt de vloer een belangrijke rol. Vloeren scheiden afzonderlijke ruimtes van elkaar scheiden of zorgen in multifunctionele ruimtes juist voor verbinding.

oriënteren en op zijn gemak is. Het gaat hier om een toegankelijke, uitnodigende en transparante omgeving waarbij de eerst indruk cruciaal is. Dit deel van het gebouw communiceert vaak de identiteit van een ‘merk’. Een palet van natuurlijke, neutrale kleuren vormt de basis voor een warme, uitnodigende sfeer en dient tegelijk als neutrale achtergrond voor de vaak krachtige, meer uitgesproken kleuren die bij een merkidentiteit horen.

| MOVING Het thema verplaatsen verwijst naar een doelgerichte beweging, van de receptie naar een afdeling of tussen twee afdelingen in. Door de korte tijd dat de persoon zich in deze ruimte bevindt, is er weinig aandacht voor subtiele design gerelateerde details. Het belangrijkste is de weg te vinden, en zo snel mogelijk op de plek van bestemming te arriveren. De ruimtes moeten overzichtelijk zijn en mensen in de juiste richting sturen. Dit wordt ondersteund door het gebruik van eenvoudige, vaak primaire of secundaire, kleuren toegepast in sterke contrasten of verwerkt in tekens en symbolen die de weg wijzen.

Afhankelijk van het gebruik van de ruimte zijn vloeren functioneel, decoratief of stimulerend. Ook speelt de vloer een meer ingetogen rol als neutrale drager voor de overige ruimtelijke elementen. Een andere ontwikkeling is de groeiende behoefte aan flexibele ruimtes die in korte tijd eenvoudig aangepast kunnen worden aan de wensen van een nieuwe gebruiker. Met hun tijdloze kleuren en basismaterialen geven de wanden en vloeren als een kameleon, hierop een antwoord en nemen elke gewenste identiteit aan.

| CONNECTING

| GLOBAL COLOUR CARD

| CONCENTRATING

Op basis van deze trends en met de gebruiker als centraal uitgangspunt heeft het Forbo Designteam een Global Colour Card ontwikkeld, gebaseerd op 5 verschillende thema’s die binnen een gebouw bestaan: ontvangen, verplaatsen, verbinden, concentreren en opladen.

Bij het thema concentratie staat het individu centraal. Hier moet zo min mogelijk afleiding zijn. Wie zich wil concentreren, heeft behoefte aan rust, geborgenheid en een goede akoestiek. De zintuigen mogen zo minimaal geprikkeld worden. Kleuren in deze omgevingen zijn genuanceerd, warm en verzadigd. De materialen hebben een subtiele oppervlaktestructuur en een matte uitstraling. Aandacht voor kwalitatief hoogwaardige materialen speelt hier ook een belangrijke rol.

| RECEIVING Het thema ontvangen omschrijft het moment dat iemand een gebouw betreedt; belangrijk is dat de bezoeker zich welkom voelt, zich kan

Concentrating

In een ‘verbindende’ ruimte gaat het vooral over de groepsdynamiek. Hier kom je in contact met andere mensen in het gebouw. Denk aan publieke ruimtes voor spontane interactie of meer afgeschermde zones voor overleg of brainstormsessies. In deze omgevingen worden complexere kleuren en materialen toegepast. Bijvoorbeeld gelaagde kleurenschema’s met onverwachte combinaties, om mensen te prikkelen, nieuwsgierig te maken en aan het denken te zetten

Recharging

| RECHARGING Het vijfde thema, opladen, verbindt zich met het begrip mindfulness. Het gaat in dit scenario over comfortabele en heldere ruimtes waar mensen zich vertrouwd voelen, zich ontspannen, loslaten en zichzelf zijn. Een plek waar je je even terugtrekt, alleen of met gelijkgestemden, om nieuwe energie op te doen. Hier zijn lichte, frisse tinten, zoals o.a. pastelkleuren, geschikt. De heldere, ‘schone’ kleuren nodigen uit om op adem te komen en voor een moment te ontsnappen aan de drukte. De Forbo Global colour card wordt als referentie gebruikt voor de ontwikkeling van de collectieboeken van de verschillende productgroepen. Door deze overkoepelende benadering bieden we een productportfolio die naadloos aansluit bij de verschillende dynamieken die in een gebouw plaatsvinden. Zo combineren wij verschillende vloerproducten uit ons assortiment op een vanzelfsprekende manier met elkaar en dragen onze vloeren bij aan de positieve ervaring in uw gebouw. Meer informatie: www.forbo-flooring.nl 125

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

KLOOSTERCOMPLEX THEODORAHOF, ZWOLLE Architect SACON architecten Opdrachtgever deltaWonen en Ijsselheem Bouwperiode 01-05-2018 tot 01-06-2019 Fotograaf Ben Vulkers

126

DOMUSDELA, EINDHOVEN Architect diederendirrix en Architecten En|En Opdrachtgever Coรถperatie DELA Bouwperiode 01-01-2014 tot 08-11-2019 Fotograaf Ossip Van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

NIEUW GRETTINGA, HARLINGEN Architect Penta Architecten Opdrachtgever Bruinsma Harns Vastgoed BV Bouwperiode 06-07-2018 tot 03-07-2019 Fotograaf Penta Architecten

FORUM GRONINGEN, GRONINGEN Architect NL Architects Opdrachtgever Gemeente Groningen Bouwperiode 02-01-2012 tot 01-11-2019 Fotograaf Marcel Van Der Burg

THE LEE TOWERS, ROTTERDAM

HOTEL BREEZE, AMSTERDAM

Architect diederendirrix Opdrachtgever City Pads en Bakkers | Hommen Waerdevast Bouwperiode 01-05-2006 tot 13-11-2019 Fotograaf Ossip Van Duivenbode

Architect OZ Opdrachtgever Amstelius i.s.m. Borghese Real Estate Bouwperiode 01-11-2017 tot 04-04-2019 Fotograaf Egbert De Boer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

127

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

BUNSCHOTERHOF, EDE

STATION LANSINGERLAND, ZOETERMEER

Architect opZoom architecten bv Opdrachtgever Woonstede Ede, ism zorgpartij Vilente Bouwperiode 01-12-2017 tot 01-02-2019 Fotograaf Klaas Tuin

Architect Arcadis Architecten (Arcadis Nederland B.V.)- Team V Architectuur Opdrachtgever Gemeente Zoetermeer namens Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Gemeenschappelijk Regeling Bleizo (gemeenten Zoetermeer en Lansingerland) en ProRail Bouwperiode 31-10-2016 tot 17-05-2019 Fotograaf Jannes Linders

DE SPREEUWEN, HOUTHAVEN KAVEL 1A, AMSTERDAM

FENIX I, ROTTERDAM

Architect Stefanova Architecten BV BNA Opdrachtgever Ymere Bouwperiode 05-03-2017 tot 05-01-2019 Fotograaf Marcel Van Der Burg

128

Architect Mei architects and planners Opdrachtgever Heijmans Vastgoed Bouwperiode 03-12-2015 tot 20-11-2019 Fotograaf Ossip Van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

AMSTERDAM DE BONGERD FASE 4A, AMSTERDAM Architect Hans Been Architecten Opdrachtgever Expo Vastgoed Bouwperiode 16-10-2017 tot 17-01-2019 Fotograaf Jan-Willem Dragt

RÉSIDENCE LUIJK, OSS Architect Hans Been Architecten Opdrachtgever Reuvers Ontwikkeling & Bouw Bouwperiode 01-01-2017 tot 01-04-2019 Fotograaf Jelmer Van Der Veer

SCHAERWEIDE, WONEN AAN HET WANTIJ, ORTHEN-LINKS - WIJK, DORDRECHT S-HERTOGENBOSCH Architect Groeneweg van der Meijden Architecten Opdrachtgever Leyten en partners BV Bouwperiode 01-06-2018 tot 01-07-2019 Fotograaf Huib Kooyker

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

Architect HilberinkBosch architecten - Geurst & Schulze Opdrachtgever Woningcorporatie BrabantWonen Bouwperiode 01-06-2014 tot 31-12-2019 Fotograaf René De Wit

129

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

ENTREEGEBOUW DE KLEPPERSTEE, OUDDORP Architect Vakwerk architecten Opdrachtgever De Klepperstee Bouwperiode 03-12-2018 tot 24-05-2019 Fotograaf Peter De Krom

RHAPSODY IN WEST, AMSTERDAM Architect TANGRAM architectuur en stedelijk landschap Opdrachtgever Ontwikkelcombinatie SBB-De Nijs JvS VOF Bouwperiode 17-10-2016 tot 02-05-2019

WINKELGEBOUWEN EN PARKEERGARAGE STADSDEELHART ANKLAAR, ANKLAAR

EARTH SIMULATION LABORATORY, UTRECHT

Architect De Nijl Architecten Opdrachtgever BPD Ontwikkeling BV & Gemeente Apeldoorn Bouwperiode 01-04-2016 tot 01-10-2019 Fotograaf Jannes Linders

Architect Barcode Architects Opdrachtgever Universiteit Utrecht Bouwperiode 11-10-2016 tot 01-09-2019 Fotograaf Hans Wilschut

130

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

BREDA UNIVERSITY OF APPLIED SCIENCES, BREDA Architect Inbo Opdrachtgever Breda University of Applied Sciences (BUas) Bouwperiode 01-05-2017 tot 20-12-2019 Fotograaf Jan De Vries

EBBINGEKWARTIER, GRONINGEN Architect BDG Architecten Opdrachtgever VanWonen Bouwperiode 12-10-2017 tot 08-02-2019 Fotograaf Gerard Van Beek

INSULINDE FABRIEK, AMSTERDAM Architect APTO Architects Opdrachtgever Amvest Bouwperiode 01-03-2018 tot 31-03-2019 Fotograaf Wim Hanenberg

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2020

131

Het vezelcement van morgen... In Denemarken ontwikkelen we gevelpanelen en bouwplaten van duurzaam vezelcement, die u als architect een brede range aan mogelijkheden bieden. Gemaakt om mee te creëren en variëren. In serene harmonie of net in speels contrast met stad en natuur. Laat u inspireren door de quasi ongelimiteerde mogelijkheden van het vezelcement van morgen... Ontdek meer op onze website www.cembrit.nl of mail naar info@cembrit.nl voor meer informatie.

Cembrit B.V. • Vonderweg 7 • 7468 DC Enter info@cembrit.nl • www.cembrit.nl

WWW.DAKMERK.NL

DUURZAAM GEGARANDEERD

DAKMERK. Hét kwaliteitskeurmerk voor het platte dak. DAKMERK is hét Nederlandse kwaliteitskeurmerk voor bitumineuze en kunststofdaken. Een keurmerk dat staat voor duurzaamheid en kwaliteit, onderstreept met 10 jaar waterdichtheidsgarantie. DAKMERK dakaannemers zijn KOMO-procesgecertiﬁceerd, alle projecten worden vooraf getoetst op systeemkeuze, pakketopbouw en materiaal. Ook controleren onafhankelijke inspecteurs steekproefsgewijs de toegepaste dakbedekkings-constructies. Wilt u meer weten over duurzame oplossingen als dakisolatie, zonnepanelen, daktuinen en waterbuffering? Onze dakaannemers adviseren u graag. Voor dit soort multifunctionele gebruiksdaken kan de standaard garantie worden uitgebreid met een speciale MULTI-garantie.

GETOETST GECONTROLEERD

U vindt alle aangesloten dakaannemers op DAKMERK.NL

GEGARANDEERD GEBORGD

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

ZONNEPANELEN VAN HOLLANDSE BODEM, DAT GEEFT EEN GOED GEVOEL! ELTON

De aanschaf van zonnepanelen is een flinke investering die over een periode van meerdere jaren terugverdiend kan worden. Als particulier en installateur is zekerheid - voor nu en later- over garantie, kwaliteit en opbrengst belangrijk. Factoren als productgarantie en een snelle terugverdientijd worden vaak als belangrijkste uitgangspunten genomen. Hiermee wordt tekort gedaan aan de opbrengst op lange termijn, de visuele uitstraling en de CO2 footprint die gepaard gaan met het produceren en het vervoeren van zonnepanelen. Sinds begin 2019 worden er in het Drentse Roden zonnepanelen gemaakt door familiebedrijf Elton,

134

dat ruim 70 jaar ervaring heeft in de productie van energiebesparende oplossingen. Een organisatie met duurzaamheid en kwaliteit hoog in het vaandel. Elsun zonnepanelen worden gemaakt met de beste materialen en de nieuwste technieken. Elsun biedt op dit moment twee glas-backsheetpanelen aan: 1. Elsun GB Premium: met zijn zwarte aluminium frame en backsheet is dit een visueel fraai zonnepaneel, dat zeker gezien mag worden. Ideaal voor op de zichtzijde van het dak! 2. Elsun GB High Efficiency: voorzien van een witte backsheet is dit een hoog rendements

zonnepaneel, bij uitstek geschikt voor daken waarbij er relatief weinig oppervlak is voor veel panelen. Dit paneel is ook verkrijgbaar met zwart geanodiseerd frame en heet dan GB High Efficiency â&#x20AC;&#x201C; black. Op de bovengenoemde panelen verleent Elsun 25 jaar productgarantie en tevens een lineaire opbrengstgarantie van 92,5% na 25 jaar. Een Nederlands product met een Nederlandse klantenservice, dat geeft een goed gevoel!

Voor meer informatie: www.elsun.nl

BOUWEN MET PLEIJSIER WWW.PLEIJSIERBOUW.NL

2 WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU MEERWAARDE VAN DE ARCHITECT 138 ERKENDE BNA BUREAUS 139 INCIDENTELE OPDRACHTGEVERS 142 ERVAREN OPDRACHTGEVERS 143 ARCHITECTENWINKEL 144 ZELF BOUWEN, MET EEN ARCHITECT 145 SAMEN WERKEN AAN WAARDE/WAARDENKAARTEN 149 WAARDE BIJ STIMULERENDE OMGEVINGEN 150 WAARDE BIJ LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE 151 WAARDE BIJ PARTICULIERE WOONBELEVING 152 WAARDE BIJ IDENTITEIT & ICOONWAARDE 153 WAARDE BIJ DUURZAAM & INNOVATIEF 154 WAARDE BIJ SNEL & SLIM 155

OPINIE 162 ARCHITECTENSELECTIES 172 ALGEMENE VOORWAARDEN 173

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Meerwaarde van de architect

IN NEDERLAND MAG NIET IEDEREEN ZICH ARCHITECT NOEMEN. ALLEEN DIEGENEN DIE ZIJN INGESCHREVEN IN HET ARCHITECTENREGISTER HEBBEN VOLGENS DE WET RECHT OP DE ARCHITECTENTITEL. ZIJ HEBBEN ALLEMAAL EEN ARCHITECTUUROPLEIDING GEVOLGD. WERKEN MET EEN ARCHITECT GEEF JE MEERWAARDE, FUNCTIONEEL EN FINANCIEEL, EN OP ZOVEEL MEER VLAKKEN:

Technische meerwaarde De technische voorzieningen in het object zijn in orde en voldoen aan alle normen

Maatwerk Een architect vertaalt de specifieke wensen naar een goed gebouw, waardoor je niet gebonden bent aan standaardoplossingen. Binnen het budget en de overige randvoorwaarden is vrijwel alles mogelijk.

Maatschappelijke en culturele meerwaarde Bouwen met een architect betekent zorg besteden aan alle aspecten. Hiermee draag je bij aan de maatschappelijke en culturele waarde van de gebouwde omgeving.

Inspiratiebron Een architect stimuleert de ideevorming en draagt alternatieven aan. Hierdoor wordt de kans vergroot op een optimaal eindresultaat.

Geldelijke meerwaarde Een architect let overal op. Dat komt de kwaliteit van het gebouw ten goede. Meer kwaliteit betekent een hogere waarde. Je investeert dus in een meeropbrengst bij eventuele verkoop. Bovendien weten architecten hoe ze energiezuinig of zelfs energieneutraal moeten bouwen, waardoor je op termijn veel kunt besparen.

Touwtjes in handen Een architect vervult in alle fasen de rol van regisseur. Hij houdt het overzicht en zorgt ervoor dat het complexe proces van (zelf) bouwen voor de opdrachtgever behapbaar blijft. Rots in de branding Een architect vormt een buffer tussen jou en alle andere betrokken partijen zoals aannemers en overheden. Zo betaal je niet teveel en duren procedures niet langer dan noodzakelijk is. Bovendien controleert de architect of alle andere betrokken partijen hun werk goed en conform afspraak hebben gedaan. Vraagbaak Of het nu om gebruik van bepaalde materialen gaat of om een vergunningsaanvraag: een architect kent alle mogelijkheden en onmogelijkheden. Onaangename verrassingen blijven bespaard. Functionele meerwaarde Je krijgt een gebouw dat alle door jou gewenste woon-, werk-, verblijfs- en andere functies in zich verenigt. Esthetische meerwaarde Het uiterlijk van zowel binnen- als buitenkant sluit aan bij wat jij mooi vindt of wil uitstralen en zal ook in algemene zin als smaakvol ervaren worden.

138

Meer gebruiksgenot Het dagelijks gebruik van een omgeving waarin de gebruiker zich prettig voelt, draagt dagelijks bij aan het welbevinden. Het gebouw dat samen met een architect tot stand komt, zit als gegoten.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Erkende BNA-bureaus

Schakel je een BNA-architectenbureau in, dan ga je in zee met een BNA Erkend Bureau dat werkt op basis van een de verenigingsgedragscode. Een bureau kan alleen maar lid worden als het de gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit & Professionaliteit onderschrijft. Als opdrachtgever verzeker je je hiermee van professionals die je op transparante en integere wijze ten dienste staan. Je kunt als opdrachtgever een BNA-lid op basis van deze gedragscode aanspreken. De code vormt de basis voor het tuchtrecht, dat alleen voor BNA-leden geldt. Het College van Toezicht dat dit tuchtrecht uitvoert, doet zijn uitspraken geheel onafhankelijk van het BNA-bestuur. Voordeel voor jou als opdrachtgever: de mogelijkheid om een klacht in te dienen bij deze onafhankelijke instantie, het helpt je bij een eventueel conflict. Minstens zo belangrijk: een erkend architectenbureau onderwerpt zich met het aangaan van het lidmaatschap geheel vrijwillig aan de BNA Gedragscode. Dit biedt jou vertrouwen en de zekerheid dat je een bureau hebt geselecteerd dat integer, verantwoordelijk en professioneel werken hoog in het vaandel heeft staan. Mocht er een verschil van mening zijn over - bijvoorbeeld - de uitvoering van een opdracht, dan heb je de mogelijkheid tot bemiddeling via de ‘dekenen’. Dit zijn BNA-leden die optreden als onafhankelijke wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden tussen opdrachtgevers en BNA-architecten. Een BNA-erkend bureau verplicht zich bovendien om een beroepsaansprakelijkheidsverzekering af te sluiten. Waarschijnlijk niet nodig, wel goed om te weten.

BNA ERKEND BUREAU

DE KWALITEITEN VAN EEN ERKEND BNA BUREAU Het erkend BNA-bureau: is deskundig en vakbekwaam voor de opdracht Een erkend BNA-bureau mag alleen een opdracht aanvaarden als het beschikt over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en bureaucapaciteit - dan wel deze van buitenaf inschakelt- om de opdracht te kunnen uitvoeren. De architecten die bij het architectenbureau werkzaam zijn, zijn ingeschreven in het wettelijke architectenregister. Daarmee voldoen ze aan de opleidingseisen die de Europese Unie aan architecten stelt. heeft een beroepsaansprakelijkheidsverzekering Een erkend BNA-bureau is verplicht verzekerd tegen de risico’s van beroepsaansprakelijkheid. De opdrachtgever kan er hierdoor op vertrouwen dat onverhoopte schade door de verzekering wordt gedekt. Elk jaar moeten de bureaus bij de BNA het nummer van hun verzekeringspolis melden om na te kunnen gaan of de bureaus aan de verzekeringsplicht voldoen. houdt kennis en vaardigheden op peil Ook zorgt het bureau dat de kennis en vaardigheden van architecten en andere medewerkers op peil blijven. De BNA heeft hiervoor de permanente beroepsontwikkeling (pbo) ontwikkeld. Onder andere bij de BNA Academie kunnen architecten en medewerkers bij architectenbureaus werken aan hun permanente beroepsontwikkeling. garandeert vertrouwelijkheid Het erkend BNA-bureau behandelt de door de opdrachtgever als vertrouwelijk verstrekte gegevens als zodanig. maakt deugdelijke afspraken Een erkend BNA-bureau mag alleen aan het werk gaan op basis van adequate afspraken met de opdrachtgever. Het architectenbureau aanvaardt slechts opdrachten op basis van een overeenkomst waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect deugdelijk zijn vastgelegd. Ook bij ontwerpwedstrijden moeten opdrachtgever en architectenbureau vantevoren weten waar zij aan toe zijn.

139

draagt bij aan kennisontwikkeling Het bureau draagt bij aan collectief onderzoek. BNA onderzoek entameert studies naar huidige en toekomstige bouwopgaven en de BNA ontwikkelt instrumenten die leden kunnen gebruiken bij de uitoefening van hun vak. toont zijn verbondenheid met het vak Door zijn aansluiting bij de BNA toont een bureau dat het oog heeft voor het collectieve belang en laat hij zijn betrokkenheid bij het beroep zien. Door zijn lidmaatschap draagt het bij aan de ontwikkeling van het vak, de ontwikkeling van instrumenten voor de vakbeoefening, de uitbouw van kennis en vaardigheden en de verbetering van het bouwproces. Profiteer daarvan als opdrachtgever.

Tegen uitspraken van het College kan in beroep worden gegaan bij de Raad van Beroep. Voor contactgegevens, zie pagina 242 van deze uitgave.

BEMIDDELING

Bij moeilijkheden tussen opdrachtgever en een bij de BNA aangesloten bureau of architect kan de deken een helpende hand bieden. De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden, zowel voor opdrachtgever als architect. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA-gedragscode verantwoordelijkheid, Integriteit en professionaliteit. Voor contactgegevens, zie pagina 242 van deze uitgave.

GEDRAGSCODE De hierboven genoemde afspraken zijn vastgelegd in de lidmaatschapsverplichtingen en in een gedragscode. Alle leden moeten de BNA-gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit naleven en zijn daarop aanspreekbaar. De architect is gehouden de opdrachtgever deskundig in een vertrouwenspositie als adviseur terzijde te staan. De architect behartigt de belangen van de opdrachtgever naar beste weten en kunnen, in het besef niet alleen verantwoordelijk te zijn jegens de opdrachtgever, maar ook tegenover mens, milieu en samenleving. De gedragscode is hieronder en op BNA.nl/gedragscode te lezen.

BNA GEDRAGSCODE VERANTWOORDELIJKHEID, INTEGRITEIT & PROFESSIONALITEIT De gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit van de BNA geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers.

TOEZICHT Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA, de voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. 140

gedragscode

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

KERNWAARDEN

De gedragscode is gestoeld op drie kernwaarden: verantwoordelijkheid, integriteit en professionaliteit. Verantwoordelijkheid De architect is zich bewust van het publieke belang van zijn functioneren in het maatschappelijk verkeer en van de bijdrage die hij bij de uitoefening van zijn beroep kan leveren aan de ontwikkeling van de ruimtelijke omgeving. Hij weet zich verantwoordelijk voor zijn werkzaamheden en handelt binnen het kader van zijn opdracht met respect voor mens, samenleving en milieu. Zijn zorg geldt zowel de gebouwde en ongebouwde omgeving als de participanten in de processen waarbij hij bij zijn beroepsuitoefening is betrokken. Integriteit De architect oefent zijn beroep uit naar eer en geweten. De architect maakt zich niet schuldig aan oneerlijke concurrentie en respecteert de principes van goed werkgeverschap. Als opdrachtnemer behartigt hij in een vertrouwenspositie onafhankelijk de belangen van de opdrachtgever, zonder zich op onoirbare wijze te laten beïnvloeden door nevenbelangen. De architect behandelt de in het kader van zijn opdracht verkregen vertrouwelijke informatie als zodanig. Professionaliteit Bij de uitoefening van zijn beroep handelt de architect competent en vakbekwaam. Hij zorgt ervoor de

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

beschikking te hebben over de voor zijn werkzaamheden benodigde kennis, vaardigheden, financiële en technische middelen. Zijn professionaliteit blijkt ook uit het vermogen om processen adequaat in te richten en aan te sturen en uit een solide bedrijfsvoering. De architect draagt bij aan een goede werkrelatie met collega’s en andere participanten in het bouwproces. Hij zorgt in de relatie met de opdrachtgever voor heldere communicatie en voorlichting.

7 Indien een architect wordt gevraagd om de werkzaamheden van een andere architect te herzien of over te nemen dan doet hij dat op zorgvuldige wijze met respect voor het werk van de collega, ook met het oog op de belangen van de opdrachtgever.

DE REGELS IN DE PRAKTIJK

NALEVING

1 De architect die een opdracht in strijd acht met zijn verantwoordelijkheden voor mens, samenleving en milieu, vestigt de aandacht van de opdrachtgever hierop en zet zich in om de strijdigheid op te heffen.

Deze code geldt voor alle leden van de BNA, zowel bureauleden als persoonlijke leden. Daar waar ‘architect’ staat, moet ook ‘architectenbureau’ worden gelezen. De architect als werkgever informeert de medewerkers over deze code en ziet erop toe dat zij zich hieraan houden. De architect draagt er zorg voor dat deze code wordt nageleefd door alle personen die werkzaam zijn bij of verbonden zijn aan het bureau. De bestuurders zijn daarvoor verantwoordelijk en daarop aanspreekbaar in het kader van de handhaving van deze code.

2 De architect is transparant over de zakelijke en persoonlijke belangen die op een of andere wijze zijn functioneren zouden kunnen beïnvloeden. 3 De architect bedingt of aanvaardt geen geldelijk belang of enig ander voordeel van derden, noch kent deze toe aan derden bij het verkrijgen, verlenen, aanvaarden of uitvoeren van een opdracht anders dan de met de opdrachtgever overeengekomen beloning. 4 De architect houdt zich op de hoogte van de voor zijn vakgebied relevante ontwikkelingen en zorgt dat zijn kennis en vaardigheden evenals die van zijn medewerkers op het vereiste niveau blijven. 5 De architect zorgt ervoor te beschikken over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en capaciteit van het bureau, dan wel deze van buitenaf in te schakelen, om de opdracht uit te voeren. 6 De architect aanvaardt opdrachten op basis van voorwaarden waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect op schrift deugdelijk zijn vastgelegd.

8 De architect geeft erkenning aan het aandeel dat medewerkers, adviseurs, collega‘s en anderen in het ontwerp hebben gehad.

HANDHAVING Onverminderd de rechten en plichten die voortvloeien uit het lidmaatschap van de BNA houden de leden zich aan de BNA-code integriteit en professionaliteit en de weten regelgeving van het land waarin het beroep wordt uitgeoefend. Op de naleving van deze gedragscode wordt toegezien door het College van Toezicht en de Raad van Beroep. De wijze waarop klachten kunnen worden ingediend en hoe ze worden behandeld is vastgelegd in het procesreglement en het reglement op het College van Toezicht en de Raad van Beroep. Klachten over persoonlijke leden die verbonden zijn aan een bureaulid, worden geacht te zijn gericht tegen het bureaulid. Waar in deze code ‘hij’ is gebruikt, kan ook ‘zij’ worden gelezen. Deze code is vastgesteld door de ledenraad van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA op 9 december 2015. Deze regels treden in werking met ingang van 1 januari 2016. De BNA code Verantwoordelijkheid integriteit & professionaliteit vervangt de Gedragsregels, zoals gewijzigd en vastgesteld op 5 maart 2014

141

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

BNA-architecten voor incidentele opdrachtgevers ALS INCIDENTELE OPDRACHTGEVER HEB JE GEEN OF WEINIG ERVARING MET HET ONDER ARCHITECTUUR LATEN ONTWERPEN EN BOUWEN VAN EEN HUIS. BEGRIJPELIJK DUS DAT JE NIET HELEMAAL WEET WAT JE KUNT VERWACHTEN. DAT GELDT NATUURLIJK OOK ALS JE ONDERNEMER BENT EN EEN BEDRIJFSPAND OF TANDARTSPRAKTIJK WILT LATEN (VER-)BOUWEN OF DIRECTEUR BENT VAN – PAK M BEET - EEN SCHOOL, THEATER OF BIBLIOTHEEK. Als particuliere opdrachtgever wil je een woonplek waar je blij van wordt, een leefruimte die je comfort geeft en die bij je past. Een huis of appartement dat je een beschermd en gezond gevoel geeft, dat mooi is en tegelijkertijd ook innovatief. Wellicht heb je ook wensen op gebied van circulair bouwen en duurzaamheid bijvoorbeeld, of over toegankelijkheid. Of wil je wonen en werken op één plek. Architecten zijn ervoor om al je wensen te vertalen naar de praktijk, ongeacht of het nieuwbouw betreft of een verbouwing van een huis, bedrijfspand of cultuurinstelling. Via onze online architectenzoekmachine Archy.nu, vind je een BNA-

Vakantiewoning Caseta - Lichtstad Architecten

142

architect met het specialisme dat aansluit op jouw bouwopdracht, van het verbouwen van je monumentale huis tot de nieuwbouw van energieleverende vakantiewoning. En van een distributiecentrum tot vakantieparkhuisjes of een clubhuis. Een architect helpt je niet alleen met een tekening, maar ook bij het proces: hij of zij neemt je alle zorg uit handen vanaf het eerste idee tot de uitvoering in de bouw, en staat er garant voor dat er aan het eind van jullie gezamenlijke rit een huis staat waar je trots op bent. Dat zal hij doen in continu overleg met jou als opdrachtgever, ook op financieel vlak. Schakel je een BNA-architect in, dan ga je in zee met een BNA Erkend Bureau dat werkt op basis van een verenigingsgedragscode. Als opdrachtgever verzeker je je daardoor van professionals die je op transparante en integere wijze ten dienste staan. Hierop zijn ze aanspreekbaar door de BNA. Een BNA-bureau heeft daarnaast - verplicht - een beroepsaansprakelijkheidsverzekering. Waarschijnlijk niet nodig, maar wel goed om te weten.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

BNA-architecten voor ervaren opdrachtgevers

Je bent projectontwikkelaar, je bent verantwoordelijk voor de gebouwen bij een overheidsorganisatie of woningcorporatie, of je hebt bij onderwijs- of zorggroep een gebouwenvoorraad onder je hoede. Als ervaren opdrachtgever weet je dan prima je bouwambitie en programma van eisen te verwoorden. Je weet bovendien wat je kunt verwachten van een architect en welke meerwaarde architectuur kan bieden voor jouw bouwopgave. Je weet dat een goed ontworpen gebouw niet generiek is maar specifiek. De architect materialiseert immers specifieke waarden. Hij of zij weet jouw maatschappelijke Ă¨n organisatiewaarden te vertalen in een gebouw met een optimaal leef- en werkklimaat. Voor de mensen die er wonen, recreĂŤren of werken. Van sociale cohesie tot kennisdelen, en van veilige leefomgevingen tot ruime, gezonde werkplekken. BNA-architecten nemen die waarden als vertrekpunt, evenals jouw eisen met betrekking tot rendement, circulair bouwen, gebouwexploitatie en flexibiliteit. En natuurlijk wil je ook een ervaren architect die je ontzorgt tijdens het bouwproces en bij wie jouw budget zo optimaal mogelijk wordt besteed.

Je hebt meer ruimte nodig om je ambities te verwezenlijken of om je klanten te verrassen. Je wilt een ontwerp dat je eigen visie overstijgt of simpelweg energiebesparende oplossingen. Of je wenst een nieuw gebouw dat bijdraagt aan het verbeteren van de gehuisveste functies: leerprestaties, genezing of werkprestaties. Via onze online architectenzoekmachine Archy vind je de BNA-bureaus met het specialisme dat aansluit op jouw bouwopdracht, van school tot ziekenhuis, en van woontoren tot winkelpand. BNA-architecten lopen bovendien sinds jaar en dag voorop in duurzaam en circulair ontwerpen en bouwen. BNA Onderzoek, de lokale BNA Netwerken, BNA Academie en het BNA-programma Duurzaam vormen daarbij stuwende krachten. Schakel je een BNA-architect in, dan ga je in zee met een BNA Erkend Bureau dat werkt op basis van een verenigingsgedragscode. Als opdrachtgever verzeker je je daardoor van professionals die je op transparante en integere wijze ten dienste staan. Hierop zijn ze aanspreekbaar door de BNA. Een BNA-bureau heeft daarnaast - verplicht - een beroepsaansprakelijkheidsverzekering. Waarschijnlijk niet nodig, maar wel goed om te weten.

Atlas TU Eindhoven - Team V Architectuur

143

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenwinkel Grote of kleine woonwensen. Voor iedere vraag biedt de Architectenwinkel slimme, duurzame en concrete ontwerp oplossingen voor jouw droomhuis of verbouwing. HOE WORDT HET HUIS WAAR JE ALTIJD VAN DROOMDE WERKELIJKHEID? DE ARCHITECTENWINKEL WEET RAAD. SPECIAAL OM MENSEN MET VRAGEN OVER (VER)BOUWEN TE HELPEN, VERENIGDE EEN AANTAL BNAARCHITECTEN ZICH IN DE ARCHITECTENWINKEL. DE ARCHITECTENWINKEL IS WEKELIJKS GEOPEND OP EEN GROOT AANTAL LOCATIES DOOR HEEL NEDERLAND EN DIT LANDELIJKE NETWERK GROEIT NOG STEEDS.

vergunning, kan bij een architect terecht. Een architect heeft veel kennis in huis over alle stappen van het (ver)bouwproces, maar denkt daarbij ook altijd verder. Hij of zij brengt niet alleen de wensen van nu in kaart, maar ook die van later. 'Mensen willen altijd het beste uit hun huis halen en zich er vooral thuis voelen. Dat is belangrijk voor de kwaliteit van leven', vertelt Otten.

GEEN GROOT BUDGET NODIG ‘Voor particulieren is de drempel soms nog hoog om op een architect af te stappen', vertelt Harvey Otten, een van de oprichters van het initiatief en lid van de BNA. 'Terwijl ze vaak wel graag willen weten wat een architect precies doet en waarbij hij kan helpen. de architecten bij de Architectenwinkel bieden particulieren een laagdrempelige kennismaking met de toegevoegde waarde van architecten en helpen je de beste keuzes te maken.'

De Architectenwinkel doet goede zaken. Wekelijks komen er nieuwe klanten bij. 'Je hoeft ook geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.’ Ook voor de architecten zelf is de Architectenwinkel een mooi initiatief. 'Er zitten vaak uitdagende projecten bij. Daar houden wij van. Ook zelfbouwopgaven worden steeds populairder en voor een plan voor herbestemming van oude panden draaien wij ons hand niet om', zegt Otten.

ARCHITECT DENKT VERDER Bij de Architectenwinkel weten ze raad met alle vragen waar een klant mee zit, en die vragen gaan echt niet allemaal over het ontwerp. Wie zijn trappen huis wil verplaatsen, minder energie wil verbruiken of met de gemeente spaak loopt bij de aanvraag van een

IN HEEL NEDERLAND Het aantal architectenwinkels groeit nog steeds. Op tientallen plaatsen in het land kunnen particulieren inmiddels advies inwinnen. Meer informatie vind je op architectenwinkel.com

Je hoeft geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.

144

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect

BEPAAL JE BUDGET Zelfbouw is tegenwoordig voor iedereen toegankelijk en wordt steeds populairder. Jutta Hinterleitner van BNA deed onderzoek naar de opkomst van zelfbouw en heeft de indruk dat de meeste zelfbouw-gemeenten er goed op letten dat bij de uitgifte van zelfbouwkavels de richtlijnen voor zelfbouwers duidelijk zijn. “Een mooi voorbeeld van een goede aanpak is de kavelpaspoorten die zelfbouwers in Almere krijgen bij de koop van hun kavel: “In die handleiding kunnen ze meteen precies lezen wat wel en niet mag. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Hilversum en andere steden bieden ze ook al aan. Hopelijk krijgt dit de komende jaren verdere navolging.”

MAATWERK Het voordeel van het werken met een architect is, zegt Hinterleitner, dat een zelfbouwer meer maatwerk krijgt, terwijl een woning van een catalogusbouwer wat goedkoper is door het schaalvoordeel. “Maar voor wat meer geld, want zo duur is een architect voor zo’n micro-opdracht niet, krijg je als klant wel een huis gebouwd onder architectuur, met net wat meer uitstraling en dat volgens makelaars straks ook beter verkoopt.”

LAAGDREMPELIG Er zijn steeds meer BNA-architecten die laagdrempelige service aanbieden aan particulieren. Zoals het Rotterdamse JADE, dat sites aanbiedt op basis van bouwthema’s, waaronder Verbouwarchitect.nl en Nieuwbouwarchitect.nl. Volgens Eelco Dekker van JADE hebben particulieren hier behoefte aan. “We bieden gratis een eerste adviesgesprek aan, het Schetsgesprek. We rekenen met je mee, leggen een Plan van Aanpak voor en begeleiden het bouwtraject vanaf de eerste dag tot na de oplevering. We laten bovendien zien hoe onze kosten worden terugverdiend. Iemand zei laatst daarover: ‘Nu snap ik eindelijk wat een architect doet.’ Als het moet maken we zelfs een maquette op locatie om opdrachtgevers mee te nemen in het ontstaansproces. Het is onze taak om zo tastbaar te maken wat onze meerwaarde is.”

Houd rekening met de volgende kosten: Ontwerp Prijzen van een architect of ontwerper verschillen onderling. Voor een nieuwbouwontwerp kun je als richtlijn circa 10% van de totale bouwkosten nemen. Grond De prijs van een kavel verschilt per gemeente. Is het nog geen bouwgrond? Houd dan rekening met extra kosten om de grond bouwklaar te maken. Belastingen & leges Je betaalt belasting over de grond die je koopt. De overdrachtsbelasting is 6% en belasting over bouwgrond is 21%. Voor de aanvraag van vergunningen betaal je bouwleges. Dit verschilt per gemeente. Bouwkosten De bouwkosten worden meestal berekend op basis van het bruto vloer oppervlak (BVO). De prijzen per vierkante meter BVO verschillen per type woning. Onder bouwkosten vallen ook de kosten voor de aannemer. Meerwerk Houd altijd rekening met meerwerk en onvoorziene kosten. Wil je toch andere tegels in je badkamer dan je eerder had uitgekozen? Dat kan al meerwerk zijn.

145

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect De voorfase

1. DE VOORFASE

1. ORIËNTATIE

– Oriëntatie (wat wil je precies?) – De beslissing om alleen of met anderen een opdracht te verstrekken – De keuze voor een architect

Als je besluit om zelf te gaan bouwen, is het belangrijk om te bepalen wat je wil. Dat kan je doen door enkele cruciale vragen te beantwoorden, zoals:

2. HET ONTWERP EN BOUWPROCES – Dit bestaat uit negen stappen, van het afstemmen van de wensen op de randvoorwaarden (beschikbare oppervlakte, bestemmingsplan, budget) via het voor- en definitief ontwerp tot aan de keuze voor de aannemer en de bouw;

3. DE NAZORG – Het oplossen van eventuele losse eindjes, financiële afhandeling, enzovoort. Ook in deze laatste fase staat de architect je bij. Of het nu gaat om de bouw van jouw droomhuis, een kantoor, een verenigingsgebouw of ander object; de architect zorgt ervoor dat jouw gebouw aan het einde van de rit staat als een huis.

“

Als je een huis bouwt, moet je het goed doen. Per slot van rekening ga je er in leven

146

– Wat vind je mooi? Kijk om je heen, doe inspiratie op Social Media zoals, Pinterest & Instagram, architectuurblogs en websites voor goede ruimtelijke ideeën en ontdek wat bij je past. – Waar ga je bouwen? Informeer naar beschikbare kavels bij gemeente, makelaars, projectontwikkelaars, bouwbedrijven en via internet. Houd rekening met aan- of afwezigheid van voorzieningen, bestemmingsplan, enzovoort. Een architect kan je adviseren over de mogelijkheid die een kavel biedt. – Welke functies moet het huis krijgen? Denk na over wat jij belangrijk vindt, wat wil je in huis doen en wat voor ruimtes zijn hiervoor nodig? Vergeet ook eventuele gezinsuitbreiding en toekomstige kantoorruimte niet. – Hoe zit het met de planning en budget? De vier grootste financiële posten zijn de aanschaf van de grond, de bouw van de woning, de inrichting en buitenvoorzieningen. Past dit allemaal binnen het budget? En wanneer heeft is het te bouwen huis nodig? Het is in alle gevallen verstandig om op zijn minst een globale planning vast te stellen.

2. ALLEEN BOUWEN OF MET ANDEREN? Zelf bouwen kun je alleen doen, maar ook met anderen. In het laatste geval heet dat collectief opdrachtgeverschap (CPO). Je verstrekt dan een opdracht samen met anderen. Dat heeft verschillende voordelen, zoals inkoopvoordeel en het delen van kosten. Het brengt ook een aantal aandachtspunten met zich mee, zoals de vereiste eensgezindheid. Ben je de enige opdrachtgever, dan is er sprake van individueel opdrachtgeverschap. Dat brengt doorgaans hogere kosten met zich mee, maar heeft als voordeel dat er geen rekening gehouden hoeft te worden met wensen en meningen van anderen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect Het ontwerp-en bouwproces

3. DE KEUZE VOOR EEN ARCHITECT Bij de keuze voor een architect draait het in de eerste instantie om de vraag of zijn werk je aanspreekt. Je kan dat op straat bewonderen, of via internet. Ook kan je documentatie bij een of meerdere architecten opvragen. Maar, het is ook van groot belang dat het klikt met de architect. Maak dus eerst vrijblijvend kennis, bijvoorbeeld via de Architectenwinkel. Bereid je goed voor op het eerste gesprek. Bespreek wat de architect kan betekenen en vraag ook referenties op. Informeer ook naar professionaliteitskenmerken: beschikt de architect bijvoorbeeld over een beroepsaansprakelijkheidsverzekering? Handig voor als er iets mis gaat! Architectenbureaus die zijn aangesloten bij de BNA, hebben al deze kwesties goed geregeld. Bovendien kunnen instanties van de BNA bemiddelen wanneer er in de samenwerking onverhoopt iets misgaat.

Zelf bouwen bestaat vrijwel altijd uit een lang en complex proces. Dat klinkt misschien afschrikwekkend, maar dat hoeft het niet te zijn. Zeker niet als je wordt bijgestaan door een architect. Hij is immers in staat om alle wensen zo optimaal mogelijk te verwezenlijken. Daarnaast neemt hij veel zorgen uit handen. De samenwerking met een architect kent een aantal fasen, die hier stuk voor stuk kort worden omschreven.

1. BEPALING VAN DE WERKZAAMHEDEN Misschien kun je de architect al voor het verstrekken van de opdracht een compleet programma van eisen/ wensen overhandigen. Maar misschien kan hij, vanuit zijn expertise, alternatieven aandragen waardoor hij of zij je op andere, betere ideeën brengt. Dit adviestraject is vooraf als aparte opdracht te verstrekken (om daarna te kijken of je met de architect verder wil), of opnemen als onderdeel van de hele opdracht. De andere werkzaamheden zijn onder te verdelen in de ontwerpfase, de voorbereiding op de bouw en de begeleiding van de bouw zelf. Je kunt een architectenbureau inschakelen voor één, twee of alle fasen. Deze laatste optie heeft vaak een positieve invloed op de kwaliteit van het eindresultaat.

“

Tip: bouw een uitstapmoment in

2. HET VERSTREKKEN VAN DE (DEEL) OPDRACHT Zodra het budget vastligt, is de architect er verantwoordelijk voor dat het (bij een gelijkblijvende opdracht) niet overschreden wordt. Neem daarom in de opdracht in elk geval op: – budget (voor álle kosten); – planning; – een globaal programma van eisen (wat gaat er zo ongeveer gebouwd worden); – kwaliteit; – de werkzaamheden van de architect. Overweeg ook om zogenaamde uitstapmomenten in te bouwen. De oplevering van het voorlopig ontwerp leent zich daar goed voor. Je krijgt dan voor het eerst te zien wat het gaat worden. Misschien valt het tegen. Dan is het handig om de samenwerking te kunnen beëindigen voordat het vervolgtraject ingaat waarbij grote bedragen gespendeerd gaan worden. 147

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Het is dus handig een gefaseerde opdracht te verstrekken, die voor elke fase een honorarium voor de architect bevat en de mogelijkheid om te stoppen.

3. AFSTEMMING WENSEN EN RANDVOORWAARDEN De architect kent de markt en de kosten en zal beoordelen of alle wensen realistisch zijn in relatie tot het budget. Gesprekken hierover monden uit in eerst een globaal - en daarna een definitief programma van eisen. Daarmee gaat de architect aan de slag.

7. DE KEUZE VOOR DE AANNEMER Wie gaat de bouw uitvoeren? De architect kan meerdere, in zijn ogen geschikte aannemers, vragen om een offerte in te dienen. Ook kun je besluiten één aannemer te benaderen. Bijvoorbeeld op aanbeveling van anderen, of omdat de architect goede ervaringen met hem heeft opgedaan. De architect zal de offerte inhoudelijk beoordelen om te zien of het aansluit op het bestek. Aanbeveling: beoordeel de financiële stabiliteit van de aannemer. Is de aannemer aangesloten bij een garantieregeling (bouwgarant), zodat het gebouw wordt afgebouwd als de aannemer failliet gaat?

4. HET VOORONTWERP (VO) Met tekeningen van de gevel, doorsneden, contouren en wellicht een maquette en een 3D-presentatie wordt in deze fase globaal duidelijk gemaakt hoe het object er uit zal gaan zien. Het VO vermeldt ook de te gebruiken materialen en geeft een globale kostenraming.

5. HET DEFINITIEF ONTWERP (DO) Het DO is geen nieuw ontwerp, maar een uitwerking van het VO waarin alle door jouw en de architect besproken wijzigingen verwerkt zijn. Hiermee krijg je dus te zien hoe het object er daadwerkelijk uit gaat zien. Alles heeft nu een definitief karakter. Aan de hand van het DO voert de architect wettelijk verplichte berekeningen uit over onder meer daglichttoetreding, ventilatie en energieprestatie.

6. DE BOUWVOORBEREIDING Met het DO in de hand wordt een omgevingsvergunning bij de gemeente aangevraagd. Een architect beschikt over de expertise en ervaring om discussies met de afdeling Bouwtoezicht op efficiënte wijze aan te gaan. Bovendien heeft een aanvraag al snel een streepje voor bij de toetsers van Bouwtoezicht en Welstand als een architectenbureau het indient. Ook voor hen is het prettig om met iemand te communiceren die weet waar hij het over heeft. Bij de bouwvoorbereiding hoort ook het maken van het bestek (de detailtekeningen). Op basis van dit document zullen aannemers hun offerte uitbrengen.

148

8. DE UITVOERING Zodra de bouw van start gaat, kan de architect als directievoerder zijn waarde bewijzen. Hij fungeert als het centrale aanspreekpunt voor de aannemer. Want hoewel alles vastligt, zal iemand toch in de gaten moeten houden of de vele betrokken partijen zich wel aan de afspraken houden. Worden inderdaad de juiste materialen gebruikt? Loopt alles nog steeds volgens planning? Is er niets vergeten? Als expert en ervaringsdeskundige zal niets de architect ontgaan en neemt daarmee deze controletaak uit handen.

9. DE OPLEVERING Na maanden, en vaak jaren, van voorbereiding en hard werken staat jouw droom eindelijk overeind. Reden voor een feestje, maar niet voordat alles uitvoerig is gecontroleerd. De praktijk leert dat er vrijwel altijd iets ontbreekt of niet helemaal volgens de afspraken is opgeleverd. De architect voert een inspectie uit en kan gebreken constateren en met de aannemer bespreken hoe het zo snel mogelijk wordt opgelost.

DE NAZORG Na de eerste, voorlopige oplevering kunt het huis, kantoor of winkel in gebruik nemen. Het eerste half jaar worden eventuele gebreken nog kosteloos verholpen. Indien deze aan het licht komen, helpt de architect de klachten goed af te handelen. Daarnaast beoordeelt hij de eindafrekening van de aannemer. De architect zorgt er dus tot ver na de oplevering voor dat je optimaal kunt genieten van jouw zelf gebouwde object.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Samen werken aan waarde Naar het beste resultaat

WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE WAARDEN VOOR JOU ALS OPDRACHTGEVER? EN HOE KAN DE ARCHITECT HIERAAN BIJDRAGEN? HIERNA TREFT JE IN ZES DOMEINEN VOORBEELDEN VAN DE WAARDEN DIE EEN ARCHITECT KAN TOEVOEGEN AAN HET BOUWPROJECT. DE DOMEINEN SLUITEN AAN BIJ DE CATEGORIEĂ&#x2039;N VAN DE JAARLIJKSE BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VERKIEZING. DOOR TE LUISTEREN NAAR DE WENSEN VAN DE OPDRACHTGEVER HELPT EEN ARCHITECT BIJ EEN SCHERPE VRAAGARTICULATIE EN ZO HET BESTE EINDRESULTAAT.

ROL VAN DE ARCHITECT Je krijgt zicht op hoe de creatieve oplossingen, adviezen, diensten en ervaring van de architect zorgen voor het bereiken van het beoogde eindresultaat en een goed bouwproces. De taak van de architect kan daarbij variĂŤren van initiatief, ontwerp en uitwerking tot en met gebruik, exploitatie en onderhoud. Ook de rol die de architect vervult voor de opdrachtgever kan verschillen: van strategisch adviseur, ontwikkelaar, bouwer, productontwerper, facilitator tot specialist.

Gebaseerd op de BNA Waardenkaarten, vervaardigd door Alijd van Doorn en de BNA

GEZAMENLIJK EINDWAARDEN FORMULEREN Een goed gesprek over waarden helpt opdrachtgevers en architecten om te komen tot de essentie van een opgave. Deze grondige, inhoudelijke dialoog waarbij je elkaars grenzen -behoedzaam- kunt overschrijden, is nodig om te komen tot het allerbeste resultaat. De onderdeel van de toegevoegde waarde van de architect ligt in het gesprek met jou als opdrachtgever over de opgave en de ultieme vertaling daarvan in een ontwerp waarin alle ruimtelijke, technische, duurzaamheids- en financiĂŤle aspecten zijn verwerkt.

VOORBEELDEN IN ZES DOMEINEN Stimulerende omgevingenÂ

Particuliere woonbeleving

Waarde creĂŤren door integrale

Waarde creĂŤren door het

oplossingen voor het verbeteren

vergroten van woongenot en

van prestaties van gehuisveste

vorm geven aan persoonlijke

functies zoals leerprestaties,

woonwensen.

Duurzaam en innovatief Waarde creĂŤren door vernieuwende projecten voor het verbeteren van de de milieuimpact van de gebouwde omgeving tijdens de hele levenscyclus.

genezing of werkprestaties. Identiteit en icoonwaardeÂ Leefbaarheid en sociale cohesieÂ

Waarde creĂŤren door het

Waarde creĂŤren door ruimtelijke

versterken van het imago van

oplossingen die de leefbaarheid cq

een organisatie en/of van een

sociale cohesie in een buurt, wijk of

SPECIĂ&#x161;EKE LOCATIE

Snel en slim Waarde creĂŤren door effectieve oplossingen en standaardproducten voor praktische huisvestings- en verbeteringsvraagstukken.

stad versterken.

149

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Stimulerende omgevingen Waarde creëren zodat Waarde creërendoor doorintegrale integraleoplossingen oplossingen de prestaties van gehuisveste functies zoals voor het verbeteren van prestaties van gehuisleerprestaties, of werkprestaties worden veste functies genezing zoals leerprestaties, genezing of verbeterd. werkprestaties.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN ISE (Eindhoven) diederendirrix PlantXperience Schoneveld Breeding (Wilp) door BDGdoor Architecten ࠮•࠮ Campus Gebaseerd op de BNAdoor Waardenkaarten, vervaardigd Alijd van •࠮ KWR cepezed Atlas(NNieuwegein) TU door Team V Architectuur Doorn en Eindhoven de BNA door •࠮ Museumkwartier (Den Bosch) door Bierman Henket Triodos Bank (Driebergen-Rijsenburg) door RAUarchitecten Architecten • Groot Klimmendaal (Arnhem) door Koen van Velsen

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Stimuleren van in novatie

heid varsn vredeneb te e n re te e Verb ewerkers en g ruik med ndering Cultuurvera

Kostenreductie

Verhodguecntiviteit arbeidspro

“De architecten moeten het geweten zijn van de samenleving. Geholpen door de crisis is de vrijblijvendheid verdwenen. Je hebt het kunstenaarschap van de architect plus de performance nodig. Je hebt hun integrale blik nodig om te bepalen hoe iets optimaal bruikbaar is.”

Marjolein Versteegden (Arcadis) in: Cobouw, oktober 2014

“Combineren betekent het samenbrengen van maatschappelijke functies. Denk aan een bibliotheek in een school, of een zorginstelling die zijn diensten verleent in woningen. Die instelling heeft zelf geen verpleeghuis meer nodig. Dat drukt de kosten voor de zorg. Tegelijk neemt de kwaliteit toe, omdat mensen in hun eigen woonomgeving beter genezen dan in een verpleeghuis. Dat is combineren tegen minder kosten en met meer resultaat.”

Uit: Blauwhof, G. e.a. (2013) SamenSamen Sneller Slimmer. Innoveren in de bouw.

150

Flexib iliteit

• Ontwerpen van nieuwe combinaties van functies die leiden tot kruisbestuiving en innovatie. • Stimuleren van sociale interactie, genezing, en educatie. • Ontwikkelen en implementeren van nieuwe concepten, bv Healing Environment die de tevredenheid onder gebruikers vergroten. • Creëren van de omgeving van de toekomst: aantrekkelijke gebouwen en gebieden waarmensen willen verblijven, waar toeristen, bedrijven en bewoners zich thuis voelen. • Coördineren van gebruikersoverleggen, codesign met gebruikers en andere participanten.

• Visieontwikkeling en implementatie van innovatieve werkplekinrichting (Het Nieuwe Werken) die cultuurverandering stimuleert. • Evidence based design ten behoeve van het verbeteren van de prestaties van de gehuisveste functies. • Flexibiliteit en kostenreductie: alternatieven ontwikkelen voor (volledige) nieuwbouw. • Energiezuinig bouwen: ontwikkelen van keuzemogelijk heden op basis van Life Cycle (Cost) Analysis.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Leefbaarheid en 4ociale $ohesie Waarde creëren door ruimtelijke oplossingen die de leefbaarheid cq sociale cohesie in een buurt, wijk of stad versterken.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN ࠮

Entreegebouw deWetsinge) Klepperstee doorarchitekten Vakwerk architecten • Kerkje (Klein door(Oudorp) Jelle de Jong

࠮

Rhapsody (Amsterdam) doordoor TANGRAM • De Hallen (Amsterdam) Architectenbureau J. van Stigt

࠮

Fenix• Noorderparkbad 1 (Rotterdam) door Mei architects and planners (Amsterdam) door Architecten Cie. • Energiehuis (Dordrecht) door TenBrasWestinga • Dobbelmanterrein (Nijmegen) door architectenbureau Marlies Rohmer

Social

Spin-off voor wijk

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Media

en buurt Business Case

ern Lokaal ond

emerschap y Building Communit

keling Organische ontwik

• Een woon- en leefomgeving ontwerpen die bijdraagt aan de gezondheid van de mensen en zorgt voor aangename wijken waar mensen graag willen wonen. • Maken van ontwerpen met gevoel voor de soms kwetsbare relatie tussen de te huisvesten organisatie en de omgeving. • Effectief inzetten van architectonische middelen, zodat ook bij beperkte budgetten de hoogst haalbare kwaliteit wordt gerealiseerd. • Inzetten van ontwerpend onderzoek om ruimtelijk-maatschappelijke oplossingen voor nieuwe opgaven zoals krimp en leegstand te ontwikkelen.

“In de huidige praktijk is het verbindend en analytisch vermogen van architecten en de mate waarin zij in staat zijn een hoogwaardige totaaloplossing te ontwerpen voor het vraagstuk, vaak al de doorslaggevende factor voor succes. ”

Marleen Hermans (TU Delft) in: de Architect, 2014

Bij Crowdfunding wordt een propositie door middel van een grote groep mensen (de crowd) gefinancierd. Crowdfunding kan dienen als enige financieringsvorm maar kan ook onderdeel zijn van een financieringsmix [...] Crowdfunding biedt vier verschillende financieringsmogelijkheden: leningen, aandelenuitgifte, voorverkoop van producten of diensten en donaties.

• Duurzaam ontwerpen zonder stekker. Door middel van architectuur voorkomen dat kostbare installaties nodig zijn. • Verbeeldingskracht inzetten om mensen, wensen en belangen met elkaar te verbinden. • Inzicht geven in de haalbaarheid van de plannen wanneer gelet wordt op de technische en financiële randvoorwaarden. • Coördineren van participatieve (bottom-up) ontwerp-processen met lokale stakeholders.

Bron: www.fundwijzer.nl

151

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Particuliere woonbeleving VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN

Waarde creëren door vergroten van woongenot en vorm geven aan persoonlijke woonwensen.

࠮• House Monumentale Goutum Penta in House boerderij (Wassenaar) Globaldoor Architects

architecten

࠮• Brouwhuis Vakantiewoning Caseta (Grou) door architecten (Oisterwijk) door Bedaux de Lichtstad Brouwer Architecten ࠮• Woonhuis Go West (Amsterdam) door Sophie Valla Architects IT (Deventer) Hoogte Twee Architecten

• Zomerhuis (Texel) Benthem Crouwel Architects • Superlofts (Amsterdam) door Marc Koehler Architects

Droomhuis

e Persnodoanclihjkt aa

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Bin

Verras send

t proces Transparan l neeen o i t c Funntwerp o

“Een duidelijke kracht van architecten is hun kennis van bouwkundige zaken. Binnen een CPO is het sterk als de architect heel gering een eigen mening inbrengt, maar wel professioneel is. In zekere zin is zijn rol misschien eerder adviserend als ontwerpend.”

Robert-Jan Looysen (CPO Klarenstraat) in: de Architect, april 2014

Bij co-creatie met toekomstige bewoners is het van belang dat architecten beseffen dat de wensen van de potentiële kopers centraal staan. Dat vereist inlevingsvermogen en een zekere bescheidenheid ten opzichte van het eigen ego en de eigen smaak. Architecten die in staat zijn om naast de vooraf benoemde eisen ook de latente behoeften succesvol te vertalen in producten, hebben een grote toegevoegde waarde.”

Yvonne van Mierlo (Blauwhoed) in: de Architect, juni 2014

152

Voor particuliere klanten: • Realiseren van een hoge klantwaarde door het ontwerpen van een op maat gesneden woonoplossing die de identiteit van de bewoners versterkt en gelukkig maakt. • Hoge kwaliteit dienstverlening, persoonlijke aandacht. Klant van idee tot en met oplevering ontzorgen in het hele proces van ontwerp, vergunningen, inkoop en bouwcoördinatie met als belofte binnen tijd en budget opleveren. • Langetermijn visie over de verkoopbaarheid/ aanpasbaarheid en verkoop-baarheid /waardeontwikkeling waardeontwikkelingvan vande dewoning. woning. Bij bestaande woningen: varianten ontwikkelen voor verbouwen verbouwen versus versus nieuwbouw om zo te helpen bij het maken van een keuze voor het een of het ander. Voor ontwikkelende klanten: • Als co-creator van de ontwikkelaar vergroten van de marktwaarde voor potentiële kopers of huurders. • Realiseren van een hoge klantwaarde door participatief ontwerpproces met potentiële kopers. • Verbeteren van de uitstraling en functionaliteit van bestaande woongebouwen om een nieuw huurders- of koperssegment aan te boren. • Inspelen op nieuwe woonbehoeften en leefstijlen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Identiteit en icoonwaarde Waarde creëren door het versterken van het image van een organisatie en/of van een specifieke locatie.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN ࠮

•Garage Ondergrondse Parkeergarage (Katwijk aan zee) door Royal HaskoningDHV (Amsterdam) door Rijnboutt

࠮

•Naturalis Tennisclub IJburg (Amsterdam door Riedijk MVRDV (Leiden) door Neutelings

࠮

•Bliek McDonald’s Coolsingel 44 (Rotterdam) door Mei architects and planners & De Zeemol (Goudswaard) door Ro&Ad Architecten • Kaasmakerij de Tijd (Westbeemster) door Bastiaan Jongerius architecten • Markthal (Rotterdam) door MVRDV

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Eyecatcher

Samenwer

Status

ken

n Vernieuwe

Commercieel

Cultaurrdeele wa

“Voor bouwprojecten van de gemeente vind ik dat architecten besef moeten hebben van de politieke context waarin zij werken, dat zij rekening houden met het stedelijk belang van gebouwen en dat zij respect moeten hebben voor het feit dat het een maatschappelijke investering is." “De architect moet zich bekwamen in het kunnen presenteren van het ontwerp in diverse gremia zoals welstand, monumentenzorg, bij een stuurgroep met opdrachtgevers en op een bewonersbijeenkomst.

Ronald van Warmerdam (Projectmanagementbureau Amsterdam) in: de Architect, januari 2014

De inzet van architectuur en ruimtelijk ontwerp draagt bij aan het creëren van maatschappelijke en economische meerwaarde door de vormgeving van ruimtelijke ontwikkelingen met toekomstwaarde en flexibiliteit. Ontwerpers kunnen maatschappelijke meerwaarde creëren die verder reikt dan het aantrekkelijk en functioneel ontwerpen van de fysieke ingreep zelf. Goed ontwerp kan bijdragen aan de samenhang, duurzaamheid en het verdienvermogen van de samenleving.

• Opbrengsten genereren door het creëren van een icoon met aanzuigende werking op consumenten (toeristen, klanten, bezoekers). • Architectuur als marketinginstrument. Bredere bekendheid van het bedrijf, dorp of stad creëren. • Uitdrukken van en reflecteren op maatschappelijke waarden en wensen, zeitgeist. • Inzetten van conceptuele kracht, flexibiliteit, innovatie, pragmatisme, ﬂexibiliteit, vakmanschap en speelsheid die kenmerkend is voor de moderne Nederkenmerkend is voor de moderne landse architectuurtraditie. Nederlandse architectuurtraditie. • Creëren van de omgeving van de toekomst: aantrekkelijke gebouwen en gebieden waar mensen willen verblijven, waar toeristen, bedrijven en bewoners zich thuis voelen. • Een breed publiek inspireren met een vernieuwende architectuur met een hoge culturele waarde. • Bij commerciële projecten is meetbare duurzaamheid randvoorwaardelijk. Toegevoegde waarde in het creëren van een integraal duurzaam bouwconcept dat tot de verbeelding spreekt, maar ook haalbaar is.

Uit: Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp 2013 - 2016. Werken aan ontwerpkracht.

153

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Duurzaam en innovatief Waarde creëren ontwerpen van Waarde creërendoor doorhet vernieuwende vernieuwende projecten en zo de projecten voor het verbeteren van de milieu-impact van de gebouwde milieu-impact van de gebouwdeomgeving tijdens de hele levenscyclus te verbeteren. omgeving tijdens de hele levenscyclus.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN ࠮

• KWR Watercycle Research (Nieuwegein) door cepezed Salverda Circulair (’t Harde) doorInstitute 19 Het Atelier Architecten

Kogelhof door Architectenbureau Paul de Ruiter - Krinkels• Villa (Breda) door (Kamperland) Paul de Ruiter Architects • House in House (Wassenaar door Global Architects

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Duurzaam icoon Storytelling

e art State of th eel xperiment

Binnen budget

air ltidisciplin

• Coördineren van de integratie van bouwkundige en technische kennis in het ontwerpproces. • Vooruitgang aanwakkeren. Nieuwe mogelijkheden bieden. • Inspireren en verrassen met nieuwe ideeën en concepten die de mens centraal stellen in een duurzame woonof werkomgeving. • Duurzame keuzemogelijkheden inzichtelijk maken, ook in relatie tot terugverdientijden en verschillen in duurzaamheidswinst. • Inbrengen van expertise ten aanzien van duurzaamheidslatten (GreenCalc, LEED, BREEAM-NL).

"Ik verwacht dat de architect de verantwoordelijkheid neemt om een gebouw te ontwerpen dat ook in de tijd duurzaamheidswaarde heeft en er dus over vijftig jaar nog steeds staat.”

Walter de Rijk (Sigmax) in: de architect, januari 2014

"Wat mij betreft is het bij de duurzaamheidsopgave de uitdaging voor architecten om zorgvuldig te achterhalen wat echt belangrijk is voor de gebruiker, en de brug te slaan tussen die behoeften en de duurzaamheidsingrepen. Dat vereist kennis en creativiteit. Samenwerken met partijen die extra kennis bij kunnen dragen, zoals uit de gedragswetenschappen, kan helpen om tot nieuwe ideen te komen."

Anke van Hal (Nyenrode Business Universiteit) in: de Architect, maart 2015

154

• Kennis en kunde van duurzame ontwerpstrategieën. • Actief meebouwen aan de duurzame business case door het inbrengen van kennis en kunde ten aanzien van duurzame alternatieven, zoals circulaire economie, en ESCO’s. • Mensen, wensen en belangen met elkaar verbinden en confronteren met maatschappelijke eisen van duurzaamheid en haalbaarheid.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Snel en slim VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN

Waarde creëren oplossingen en Waarde creërendoor dooreffectieve effectieve oplossingen standaardproducten te bieden praktische en standaardproducten voor voor praktische huisvestings- en huisvestingsenverbeteringsvraagstukken. verbeteringsvraagstukken.

࠮

•Schaerweide, Lanenflat (Rotterdam) door Zwarte Hond wonen aan hetde Wantij door Groeneweg van der Meijden architecten

࠮

•Move ‘ONE’ door Moodworks Architecture (Amsterdam) door BiermanHenketArchitecten • ‘Dak onder de zon’ door dNArchitectuur

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Gebruiker centraa l

Functi o

le ring Socia ete b r e v g in n wo twerp Producton

neel

Goedkoop

Verduurzamen

De toegevoegde waarde van de architect zit met name in de esthetische kant en in de vertaling van de klantwens. Aannemers zijn sterk oplossingsgericht. Architecten zouden een goede rol kunnen vervullen in het kritisch bevragen en uitwerken van de klantwens en deze vervolgens doorgeven aan de uitvoerende partijen. Tijdens de uitwerking en uitvoering kan de architect vervolgens toetsend optreden.

Wilbert-Jan de Ridder (Dura Vermeer) in: de Architect, maart 2015

• Vertalen van gebruikerswensen in creatieve en betaalbare ruimtelijke en bouwkundige oplossingen. • Creëren van een leefomgeving die waardering uitspreekt voor haar gebruikers, waardoor een positief sociaal klimaat ontstaat. • Aantoonbaar effectief inzetten van architectonische middelen om met beperkte middelen maximaal resultaat te behalen. • Verbeteren van de gebruikskwaliteit van bestaande plattegronden door middel van eenvoudige ingrepen. • Voeren van overleg met de bewoners om de gebruikers-wensen te kunnen articuleren. • Inventariseren van maatschappelijke vraagstukken en mogelijke oplossingen via een ontwerpende, oplossingsgerichte benadering.

De corporaties van de geanalyseerde projecten zien in renovaties niet alleen een middel om de bestaande waarde van hun bezit in stand te houden, maar ook als mogelijkheid om nieuwe waarde te creëren door het opwaarderen van de uitstraling en het gehele maaiveld. Opmerkelijk is dat de esthetiek van een renovatie, anders dan menige afdeling voor onderhoud en beheer lijkt te geloven, wel degelijk een belangrijke bewonerswens is.

Uit: “Een tweede leven voor de portiekflat. Middenniveaurenovatie als kans”, door Garritzmann architecten en hp architecten.

155

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN DYNAMISCH GETRAPT VOLUME MET ALUCOBOND®GEVELPANELEN ALUCOBOND®

‘We hebben het gebouw dus van binnen naar buiten ontworpen’ 156

De woongemeenschap voor mensen met een beperking ‘Het Dorp’ kwam er in 1962 in Arnhem na een grote inzamelingsactie op televisie. In de bijzondere wijk in een parkachtige omgeving kunnen de bewoners zo zelfstandig mogelijk leven. Vijf decennia later is het Dorp aan een gefaseerde vernieuwing toe. Eerste stap: het nieuwe appartementencomplex ‘Het Nieuwe Dorp’ met 36 zorgwoningen naar een niet-alledaags ontwerp van het architectenbureau Doepel Strijkers. Het Nieuwe Dorp omvat naast 36 zorgwoningen enkele behandelruimten en een onderzoekscentrum waarin zorginnovaties getest worden om de zorgwoningen regelmatig te kunnen updaten. Het gebruikersgerichte ontwerp van het gebouw geeft de tijdelijke bewoners alle tools om een terugkeer naar hun vertrouwde woonomgeving te bewerkstelligen. Het project combineert bovendien functionaliteit met esthetiek: een bijzondere vormgeving met overkragingen en een getrapt volume met collectieve terrassen maken van Het Nieuwe Dorp een ware blikvanger.

| AFSTAND ÉN CONNECTIE Doepel Strijkers omschrijft de architectuur als drager van het zorgproces in het gebouw.

“De vorm is ontstaan vanuit een analyse van de gebruikers en hun specifieke eisen. We hebben het gebouw dus van binnen naar buiten ontworpen.” De ontwerpers combineerden twee typologieën: een galerijblok met terraswoningen.

| WELZIJN VAN DE BEWONERS STAAT CENTRAAL Siza stelde als beheerder van het zorgcomplex hoge eisen voor het nieuwe gebouw, zowel voor het gebruiksgemak van de bewoners als op het vlak van isolatie, luchtdichtheid en brandveiligheid. Voor de gevelbekleding viel de keuze op de ALUCOBOND® PLUS Champagne metallic 503-panelen. Er zijn 3500m2 van deze panelen verwerkt tot geschroefde cassettes die aannemer Tricon Bouw vervolgens aan de gevel bevestigde. “Het gebouw heeft een uitgesproken vorm die we als monoliet wilden uitvoeren”, aldus het architectenteam. “Als bijkomende eis moest de gevel onderhoudsarm zijn. Vanuit die optiek kwamen we uit bij ALUCOBOND® op SIPS-panelen. De keuze voor Champagne was snel gemaakt. De kleur sluit aan bij het technisch karakter van de gevel met hightech ramen maar heeft tegelijkertijd een warme uitstraling.”

| OVER ALUCOBOND® ALUCOBOND® is een lichtgewicht Aluminium composiet gevelpaneel wat veelal wordt toegepast in combinatie met geventileerde gevels. Het gevelmateriaal blinkt uit met zijn uitstekende producteigenschappen zoals ultieme vlakheid, een flexibele vervormbaarheid en een ruime keuze aan kleuren in diverse glansgraden van hoogglans tot mat, en van een reliëf tot een gladde afwerking. ALUCOBOND® voor geventileerde gevelbekledingssystemen combineert de aspecten van energieefficiënt bouwen, kosten-efficiency en architectonische kwaliteit. De constructietechniek met gevelpanelen is geschikt voor nieuwbouw- en renovatieprojecten maar ook voor dakconstructies en interieurtoepassingen. ALUCOBOND® is onderdeel van 3A Composites GmbH, vooral bekend van lichtgewicht composiet materialen voor, bouw-, reclameen industrietoepassingen.

Vanessa Visconti | Architectural Specification Manager Luc Ameys | Technical Manager www.alucobond.com

157

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

VAN DEN BEEMD & PRORAIL LIFTSCHACHTEN & STATIONS

VAN DEN BEEMD STALEN LIFTSCHACHTEN B.V.

Van den Beemd is een internationaal begrip als het gaat om stalen liftschachten. De specialist, deskundige partner en professionele uitvoerder voor opdrachtgevers zoals: architecten, VVEâ&#x20AC;&#x2122;s, bouwkundige aannemers, liftleveranciers en projectontwikkelaars. Als geen ander begrijpt Van den Beemd haar klant en weet wat zij nodig heeft om haar wensen en behoeften te kunnen vervullen. De passie binnen het familiebedrijf -waarin nu ook de volgende generatie werkzaam is- leidt tot oog voor detail en de meest prachtige (technische)

oplossingen. De uitgebreide expertise en continue innovatie maken Van den Beemd uniek binnen haar branche. Van den Beemd bouwt ambitieus aan creatieve en innovatieve oplossingen waar zij enthousiast van wordt. Iedere liftschacht is een uniek project en bestaat uit maatwerk. Om de ontwikkeling, realisatie en plaatsing van een liftschacht mogelijk te maken, wordt rekening gehouden met vele aspecten en procedures. Denk bijvoorbeeld aan: wensen en eisen van de klant,

Station Bergen op Zoom, liftschacht met horizontale SchĂźco-profielen.

158

wetgeving, technische mogelijkheden en integratie met de bestaande (monumentale) bouw. De verschillende en soms bijzondere situaties vragen om een flexibel denkvermogen. Het streven van Van den Beemd is hierbij dan ook, dat het onmogelijke mogelijk wordt, ook daar waar de situatie complex is. Een voorbeeld van een technisch complex project is station Tilburg West. De uitdaging hierbij was: de perfecte getrapte aansluiting op het bestaande talud van getrapt beton. Dankzij de zorgvuldige

Station Voorburg.

‘Creativiteit & innovatie’ voorbereiding, kon de liftschacht met een lengte van 9 meter in één keer perfect passend worden ingehesen. Van den Beemd kreeg de opdracht voor Station Voorburg omdat zij als enige de liftschacht kon plaatsen. Met behulp van de speciaal hiervoor ontwikkelde hijs- en transportjukken konden de schachtdelen onder het perron door getransporteerd worden. Vanuit hier is de schacht opgebouwd. Door haar creatieve en innovatieve oplossing kon de montage, ondanks de projectomvang en de korte doorlooptijd, gerealiseerd worden. Bij station Bergen op Zoom was de integratie met de bestaande bouw belangrijk. Hier stond de natuurstenen borstwering voor de liftschacht al klaar. De liftschacht is compleet beglaasd tot op tunnelniveau ingehesen. Door gebruik van uitsluitend horizontale

Schüco-profielen, is de schacht maximaal transparant. Op ieder station zorgt de montage van liftschachten voor extra uitdagingen. Omdat liftschachten altijd tijdens een treinvrije periode (TVP) worden geplaatst, is de tijdsdruk enorm groot. Iedere handeling moet daarom weloverwogen en binnen de planning gebeuren, er mag niets misgaan en er is geen tijd voor uitloop. Laat dit maar aan Van den Beemd over!

| HET GEHELE PROCES IN EIGEN BEHEER Van den Beemd is een grote organisatie waarbij zij alle fasen van het proces in eigen beheer heeft, van engineering en vormgeving tot uitvoering en montage van de liftschacht. Dit betekent voor de klant dat Van den Beemd een realistisch persoonlijk advies kan geven, maatwerk kan leveren, de levertijd kan verkorten en binnen

Station Tilburg West, liftschacht op het getrapte talud.

159

Station Voorburg, de montage is in delen vanaf de onderkant opgebouwd.

budget kan blijven. Ook kan zij de kwaliteit van processen en producten bewaken, en met haar creativiteit en innovatie de beloofde oplossingen waarmaken. Om het gehele proces naar wens te laten verlopen, houdt Van den Beemd zorgvuldig contact met alle betrokken partijen. Ook binnen andere sectoren is Van den Beemd actief, denk aan: horeca,

industrie, infrastructuur, kantoren, speciale projecten, winkels, evenementen, wonen en zorg. Met haar vele jaren ervaring en opdrachten, heeft zij een indrukwekkend portfolio opgebouwd waar zij trots op is. Voor uitgebreide informatie kijk op: www.vandenbeemd.nl/ stations-prorail

Van den Beemd Stalen Liftschachten B.V. www.vandenbeemd.nl/stations-prorail +31 (0)76-5934010 www.vandenbeemd.nl

Station Goes, drie liftschachten met horizontale SchĂźco-profielen. Voor meer informatie: www.vandenbeemd.nl/station-goes

160

Ontdek ons aanbod van plafonds die ontworpen zijn voor zorginstellingen

www.knaufarmstrong.com 161

OPINIE

Voelt iedereen zich nog wel thuis in het Nederlandse huis? Door Henny de Lange, eerder gepubliceerd in Trouw

OM HET WONINGTEKORT HET HOOFD TE BIEDEN MOETEN ER DE KOMENDE TIEN JAAR 845.000 WONINGEN BIJ KOMEN. DAARIN ZOU JE OOK DE VERANDERENDE SAMENSTELLING VAN DE BEVOLKING MOETEN MEENEMEN, VINDT ARCHITECT LYONGO JULIANA. HIJ ONDERZOEKT OF ER BEHOEFTE IS AAN MEER DIVERSITEIT. ARCHITECT LYONGO JULIANA (49) SPREIDT ZIJN ARMEN ALSOF HIJ IEMAND WIL OMHELZEN. DAARVOOR HEEFT HIJ 1.80 METER NODIG, SCHAT HIJ. “IK BEN GEWEND OM MIJN GASTEN THUIS ZO TE BEGROETEN, AL KAN DAT HELAAS NU EVEN NIET DOOR CORONA. IN DE HAL VAN EEN DOORSNEE EENGEZINSWONING, DIE VOLGENS HET BOUWBESLUIT MINIMAAL 1.30 BREED MOET ZIJN, LUKT ME DAT OOK NIET. NET ZOALS DE HAL VAAK OOK TE KRAP IS OM OP FATSOENLIJKE WIJZE JE SCHOENEN UIT TE DOEN, WAT VOOR VEEL MENSEN HEEL GEWOON IS.”

Is er in Nederland behoefte aan woningen met een andere indeling, nu de samenstelling van de bevolking in hoog tempo verandert? Over die vraag buigt Juliana zich als ‘architect in residence’ bij Architectuurcentrum Amsterdam (Arcam). Ongeveer een kwart van de mensen in Nederland heeft een migratieachtergrond. In Rotterdam, Den Haag en Amsterdam is dat al meer dan de helft en onder jongeren is het percentage nog hoger. Wat betekent dat voor de architectuur en stedenbouw? Die vraag is des te actueler nu er grote aantallen huizen moeten worden gebouwd om de woningnood op te lossen. Uit een gisteren uitgebracht rapport van Binnenlandse Zaken zouden er de komende tien jaar 845.000 woningen moeten worden bijgebouwd om het tekort op te lossen. Juliana werd geboren in Nederland – zijn vader was een Curaçaoënaar, zijn moeder is Nederlands – maar bracht zijn schooljaren door op Curaçao. Na zijn studie

Le Medi in Rotterdam met bewoners Laïla Safae Boutaïbi en Karen Rollingswier.Beeld: Werry Crone 162

OPINIE

Le Medi in Rotterdam Beeld: Werry Crone bouwkunde in Eindhoven werkte hij als architect afwisselend op Sint-Maarten en Curaçao en in Nederland. Sinds 2,5 jaar woont hij met zijn gezin in Amsterdam, waar hij werkzaam is bij OZ Architect als directeur voor de Caribische regio. Wat hem opviel na zijn terugkeer, is dat er in de Nederlandse architectuurwereld weinig discussie is over diversiteit.

Demirci: “Kinderen uit andere culturen blijven meestal langer thuis en gaan niet rond hun achttiende de deur uit”. Zelf bleef hij tijdens zijn studie ook thuis wonen. “Mijn vader had twee huizen naast elkaar, waarvan hij er een verhuurde. De bovenverdieping van het huurhuis heeft hij later verbouwd tot ruime kamers voor zijn vier studerende kinderen.” Lachend: “Om ons zo lang mogelijk thuis te houden en dat is gelukt.”

In plaats van een etnisch specifiek ontwerp prefereren ze strakke en functionele architectuur Is zo’n debat wel nodig? Uit recent onderzoek naar de woonwensen van mensen uit andere culturen blijkt dat ze geen behoefte hebben aan architectuur met Marokkaanse of Turkse accenten. In plaats van een etnisch specifiek ontwerp prefereren ze een strakke en functionele architectuur. Een gesloten keuken in plaats van de typisch Nederlandse open keuken staat hoog op de wensenlijst. Ze houden niet van inkijk in de woonkamer en willen een groot aantal kamers, waaronder een logeerkamer, en een nieuwbouwwoning, omdat die relatief onderhoudsvrij zijn.

Belangrijker dan de buitenkant is de indeling. De favoriete woning van zijn klanten heeft een dichte keuken, een vierkante woonkamer, een ruime hal en minimaal vier slaapkamers. Demirci: “Hun gezinnen zijn vaak groter dan het doorsnee gezin met twee kinderen en ze ontvangen vaker gasten die blijven slapen”. Een ander verschil is dat ze gemiddeld 15 tot 20 jaar in hetzelfde huis blijven wonen, terwijl autochtone Nederlanders om de 7 tot 9 jaar verhuizen.

Dit woonprofiel is herkenbaar voor de Utrechtse makelaar en taxateur Alpay Demirci. Hij zit al 20 jaar in het vak en was de eerste beëdigd makelaar in Nederland van Turkse komaf. Voor zijn klanten, overwegend met Turkse of Marokkaanse wortels, speelt de buitenkant van het huis amper een rol, beaamt hij. Wel hebben ze liever een plat dak dan een puntdak, omdat er dan een extra verdieping kan worden gebouwd als de kinderen groter worden.

Ik richt me op de vraag of onze woonhuizen zijn toegesneden op andere woonrituelen Architect Juliana benadrukt dat zijn onderzoek niet als insteek heeft dat er in Nederland allerlei afwijkende bouwstijlen worden geïntroduceerd. “Ik richt me vooral op de vraag of onze woonhuizen zijn toegesneden op andere woonrituelen. Mensen moeten ook niet denken dat ik vind dat je zwart moet zijn om voor zwarte mensen huizen te ontwerpen. Als architect moet je in de eerste plaats weten voor wie je bouwt. Dat heeft niets met je eigen afkomst te maken.” Als voorbeeld noemt hij de Nederlandse architect Gerrit Rietveld, die in de jaren vijftig op Curaçao het 163

OPINIE

Verriet Instituut ontwierp, een opvanghuis voor gehandicapte kinderen. “Dat is nog steeds een voorbeeld van eigentijdse Caribische architectuur. Rietveld is daar maar een week geweest, maar hij had wel de gave om die cultuur te proeven en de klimatologische omstandigheden tot zich te nemen.” Die ‘sensibiliteit’ van Rietveld voor hoe mensen willen wonen, mist hij een beetje in de huidige Nederlandse architectuurwereld. “Er is weinig discussie hoe je moet ontwerpen nu er in de Randstad steeds meer mensen wonen van andere komaf. Ik wil met mijn onderzoek dat debat stimuleren en bruggen bouwen.” Zo’n 20 jaar geleden was ook de vraag aan de orde of het groeiende aantal Marokkaanse en Turkse Nederlanders hun afkomst moesten terugzien in de architectuur. Waar nu wordt gesproken over diversiteit en inclusiviteit heette dat destijds multicultureel bouwen. Er zijn toen meerdere projecten gerealiseerd die waren geïnspireerd op bouwstijlen en woonrituelen uit andere culturen. Een van de bekendste is Le Medi (2008) in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken, een idee van de Marokkaanse Rotterdammer Hassani Idrissi. Het is een woonblok met 93 koopwoningen in Marokkaanse stijl, met felle kleuren en mediterrane ornamenten, gebaseerd op het idee van een ommuurde stad met grote toegangspoorten. Ik wilde geen doorsnee nieuwbouwhuis in een blanke enclave Karen Rollingswier (42) behoort tot de eerste bewoners van Le Medi. “Ik had in Nigeria gewoond en wilde geen doorsnee nieuwbouwhuis in een blanke enclave, waar iedereen achter zijn eigen voordeur zit. Ik heb de indeling wel wat veranderd. Het toilet zat bijvoorbeeld achterin de berging en niet in de hal, die toch groot genoeg was.” De tuin van haar witte erkerwoning eindigt in een brede pergola, waar de buren elkaar kunnen ontmoeten. “We hebben onderling veel contact. Van de ene buurvrouw leerde ik roti maken, van een andere een Iraans gerecht met gezouten vis.” Ze roemt de saamhorigheid in Le Medi, waar mensen uit allerlei culturen wonen, precies zoals Hassani Idrissi voor ogen stond. Rottingswiel: “Het voelt als een dorp met een groot binnenplein, waar we met z’n allen de plantjes water geven, samen barbecueën en de kinderen met elkaar spelen.” Saamhorigheid is ook het woord dat Laïla Safae Boutaïbi (33) gebruikt om het wonen in Le Medi te typeren. Met haar man kocht de lerares economie en zingeving op een middelbare school vier jaar geleden een poortwoning, grenzend aan het centrale binnenplein. De architect heeft het complex zo ontworpen dat mensen elkaar gemakkelijk ontmoeten en met elkaar mengen, vertelt ze. “De saamhorigheid draagt bij aan mijn gelukstoestand en zorgt ervoor dat ik ook gemakkelijker door de coronatijd heen kom. In deze omstandigheden is het dubbel zo fijn om hier te wonen. Er is altijd wel iemand om mee te praten, op anderhalve meter.” 164

Boutaïbi en haar man – allebei geboren in Nederland, hun ouders komen uit Marokko – hebben niet specifiek gezocht naar een woning in Marokkaanse stijl. “Onze woonwensen verschillen niet zo veel van die van mensen die hier al generaties wonen, maar aan sommige dingen hechten we wel, zoals een afgesloten keuken en voldoende privacy, dus geen huis waar je dwars doorheen kunt kijken. Belangrijk voor ons en onze families, die ook achter onze keuze moesten staan, is dat het huis ruim is met vier slaapkamers en een royale hal en dat kinderen veilig buiten kunnen spelen. De grote binnenplaats is voor Rotterdamse begrippen een enorme luxe. Nu we een dochter van 2,5 jaar hebben, zou ik ook geen andere keuze meer willen maken.” Eveneens in 2008 verrees in deze Rotterdamse wijk een Turkse variant op Le Medi. Architect Nadia JellouliGuachati, van Marokkaanse komaf en in de onderzoeksfase ook betrokken bij Le Medi, maakte het ontwerp voor Biz Botuluyuz – Turks voor ‘wij uit Bospolder-Tussendijken’. Aanvankelijk was een Turkse architect aangetrokken voor dit woongebouw met 24 koophuizen, maar die haakte af. Aan de buitenkant oogt het sober vergeleken bij het kleurrijke Le Medi. Een mediterrane bouwstijl mag niet ‘het sausje’ worden, vindt Jellouli-Guachati. “We zijn hier in Nederland. En het gaat mij in de eerste plaats om de woonkwaliteit.” Ze ging met de kopers om tafel om de plattegrond van hun woning te ‘ver-Turksen’: vierkante kamers, een gesloten keuken en de wc niet naast de keuken of woonkamer. Jellouli-Guachati: “Privacy wordt vaak anders beleefd in de Turkse en Marokkaanse cultuur. Je ontvangt je gasten niet in een ruimte waar ook wordt gekookt.” Het resulteerde in 13 verschillende plattegronden voor de 24 woningen. De oorspronkelijke kopers, 23 Turkse gezinnen en één Kaapverdiaanse familie, wonen er nog steeds met veel plezier, weet de architect. Bij de opening van een Marokkaanse fontein stonden Marokkaanse mannen te huilen Jellouli-Guachati vertelt dat ze aanvankelijk sceptisch reageerde toen de gemeente Rotterdam haar vroeg om mee te denken over ‘architectuur met een andere smaak’. “De redenering was toen: de komst van migranten zie je terug in winkels, in eten en muziek maar niet in stenen. Moet je je afkomst nou echt in stenen terugzien?, vroeg ik. “Ik woon hier in Nederland en wil niet in een hokje worden gestopt. Later ben ik wat anders gaan denken, toen ik hoorde dat er bij de opening van een Marokkaanse fontein op het Noordplein in Rotterdam Marokkaanse mannen hadden staan huilen. Ik had me afgevraagd of zo’n traditionele fontein wel in de publieke ruimte moest worden geplaatst en niet te kitscherig zou worden. Door die huilende mannen ben ik als architect beter de waarde en betekenis gaan inzien van herkenning van cultuur in publieke ruimtes.” Over herkenning gesproken: een van de eerste dingen die Juliana opviel bij zijn terugkeer in Nederland was

OPINIE

Le Medi in Rotterdam Beeld: Werry Crone het nagenoeg ontbreken van gekleurde mensen in de architectuurwereld. “Bij het Nationaal Monumentencongres in 2017 was ik zelfs de enige. Dat verbaasde me. Als we nationaal erfgoed als de Amsterdamse grachtengordel willen behouden, zullen we toch ook de 55 procent van de Amsterdammers met een niet-Nederlandse of niet-westerse achtergrond moeten bereiken. Dat is de groep die we in de toekomst hard nodig hebben om de grachtengordel in stand te houden.” Het gaat volgens hem ook om meer dan het realiseren van ‘leuke allochtonenprojecten’. “Met mijn onderzoek hoop ik de hele sector ervan te doordringen dat we moeten nadenken over hoe we kunnen zorgen dat iedereen zich thuis voelt in onze gebouwde omgeving.” Misschien, oppert hij, moeten architecten te rade gaan bij supermarkten. “Die hebben moeiteloos hun assortiment aangepast en uitheemse producten in de schappen gelegd. De bakker in mijn buurt die alleen Nederlandse patisserie en brood bleef verkopen, heeft het niet gered. De bakker die een vitrine met Marokkaanse zoetigheid heeft neergezet naast de vitrine met Hollands gebak doet goede zaken. Ook commercieel kan het dus aantrekkelijk zijn om veranderingen door te voeren in de architectuur en stedenbouw.” De gezelligheid en contacten hoeven niet altijd voor mij, maar dan ga ik binnen zitten. De vrolijke kleuren van Le Medi mogen Laïla Boutaïbi dan herinneren aan haar moederland, ze zijn niet

bepalend voor haar woongenot. Belangrijker vindt ze het dat mensen van allerlei culturen gemakkelijk kunnen mengen. Een keerzijde is er ook. “De gezelligheid en contacten hoeven niet altijd voor mij, maar dan ga ik binnen zitten.” Karin Rollingswier herkent het. “Je kunt hier niet helemaal anoniem leven. Net als in een dorp horen groeten en sociaal-zijn erbij. Als je dat niet wilt, moet je hier niet gaan wonen.” Jellouli-Guachati: “Uiteindelijk gaat het toch om kleine verschillen. Iedereen past in de Nederlandse woning. Waar ik me meer zorgen over maak, is het ontbreken van regie en visie op de woningmarkt. Er moet weer een ministerie van ruimtelijke ordening en volkshuisvesting komen. De macht van kapitalistische partijen, met rendementsdenken voor de korte termijn, is te groot en gaat ten koste van de kwaliteit. Wat je bouwt moet voor de langere termijn zijn en dat kan ook zonder grote toeren uit te halen. Ik zie nu zo veel troep voorbij komen, veel te kleine appartementen, slaapkamers zo klein dat er geen kast in past, hoe kunnen we dat bouwen? Er is regie nodig, want bouwen is niet alleen een financiële, maar ook een culturele opgave.” Voor makelaar Demirci is het heel simpel: “Als ik aannemer was, wist ik wel wat ik ging bouwen: huizen van oer-Hollandse donkerbruine baksteen met twee woonlagen, een plat dak en eventueel een gesloten keuken. Dat soort woonblokken vind je bijvoorbeeld veel in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. Met een prijs van rond de drie ton zijn ze nog relatief betaalbaar. Er is heel veel vraag naar onder mijn cliënten.” 165

Tijdloze architectuur begint met een potloodstreepje

Creëer in Graﬁet. EQUITONE [tectiva] TE 85 Graﬁet

Vraag vandaag nog uw gratis staal aan: www.equitone.com

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EQUITONE GEVELPANELEN ACCENTUEREN ELK ONTWERP EQUITONE

EQUITONE gevelpanelen versterken de architectuur van elk ontwerp en geven het een karaktervolle uitstraling. Ontdek nu ook de nieuwe tint van de EQUITONE [tectiva] familie. Laat uw creativiteit de vrije loop dankzij de EQUITONE [tectiva] TE 85 Grafiet. In de massa gekleurd

vezelcementmateriaal, met een licht geschuurd oppervlak en natuurlijke kleurschakeringen. Ieder paneel is uniek en heeft een ruwe, niet-gepolierde textuur. Het materiaal voelt aan als linnen en heeft een bijzonder eerlijke uitstraling.

Referentieproject: Liftschacht in Elst, Nederland MAAT architecten BVBA www.equitone.com

167

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

ALUMINIUM LUIKEN ZIJN FRAAI ÉN FUNCTIONEEL ISOLUIK

Het wordt steeds warmer in Nederland en aluminium luiken zijn dan een prima middel om de zon effectief buiten te houden. “Het scheelt al gauw een graad of zes, zeven”, zegt Ron Weldam van Isoluik Nederland. “Ook bij storm en kou bewijzen ze hun waarde. Daarnaast is het een prima manier om een gevel te verfraaien.” 168

Traditioneel zijn luiken gemaakt van hout en natuurlijk levert Isoluik houten luiken in verschillende uitvoeringen. Maar sinds een jaar of vijftien zijn aluminium luiken bezig aan een gestage opmars. “Logisch,” zegt Weldam, “want ze zijn bijna niet te onderscheiden van hout en afhankelijk van het model pakweg twintig procent goedkoper.”

| ONDERHOUDSARM EN KLEURECHT Aluminium kent enkele belangrijke voordelen ten opzichte van hout. Het is duurzaam, onderhoudsarm, vormvast, kleurecht, licht van gewicht, sterk en weerbestendig. “Als een architect in een straat of huizenblok houten luiken toepast dan zie je dat na verloop van tijd het

‘Aluminium luiken zien er na tien jaar nog uit als nieuw’ esthetische basisidee verdwijnt omdat iedere woningbezitter op een andere manier onderhoud pleegt en verft. Aluminium luiken zien er na tien jaar nog uit als nieuw.”

| DRIE SOORTEN LUIKEN Er is keuze uit circa honderd verschillende uitvoeringen, legt Weldam uit. “Door de stabiliteit van het materiaal is het mogelijk om

grotere afmetingen te maken. Moderne gebouwen hebben vaak grote glasoppervlakten. Draailuiken zijn dan niet geschikt. Daarvoor bieden wij grote schuifluiken, of vouw-schuifluiken.” De luiken zien er hetzelfde uit, alleen de inbouwmethode is anders. De aluminium luiken worden voorzien van poedercoating volgens de QUALYCOATnorm en er is keuze uit ruim 400 Ral-kleuren.

“Wij adviseren graag over de optimale oplossing en bevestigingsmethode. In de bouwfase verzorgen wij het inmeten en het monteren en daarna zijn we er natuurlijk voor service en garantie.” “Mijn boodschap is: denk bij het ontwerpen van een gebouw aan het leuke beeldspel dat je kunt maken met aluminium luiken én aan het functionele aspect ervan.” www.isoluik.nl 169

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

HERGEBRUIKTE SANDWICHPANELEN IN VOORBEELDSTAD KINGSPAN

‘Duurzame grondstoffen, waar we in een circulaire economie zuinig mee om moeten gaan’ 170

De lineaire economie van produceren, consumeren en afval weggooien heeft haar beste tijd gehad. Aan het begin van de keten raken onze grondstoffen op en aan het eind van de keten kampen we met afvalproblemen. We moeten op zoek naar andere oplossingen. De bouw heeft hierin een belangrijke sleutelrol. Gelukkig zijn er steeds meer bedrijven in de keten van grondstof tot eindproduct die kiezen voor producten met een positieve CO2-footprint. Of projecten die meer gebruikte materialen opnieuw inzetten op een andere plek. Een mooi voorbeeld is BlueCity: een voorbeeldstad voor de circulaire economie, gevestigd in voormalig tropisch zwemparadijs Tropicana in Rotterdam. In de FoodHub van BlueCity zijn 125mm dikke koelvries sandwichpanelen van Kingspan Geisoleerde Panelen hergebruikt. Deze hebben een werkende breedte van 1180mm, een QuadCore®

isolatiekern en een Rc-waarde van 6,50. Om een vergelijkbare Rc-waarde te behalen met een PIR sandwichpaneel is al snel een kerndikte van 140mm noodzakelijk. Dat zijn 12% dikkere sandwichpanelen en ook 12% meer grondstoffen bij productie. Duurzame grondstoffen, waar we in een circulaire economie zuinig mee om moeten gaan. Coldstore sandwichpanelen van Kingspan zijn speciaal ontworpen voor de voedings- en drankindustrie (vrieshuistoepassingen van 0°C tot -40°C). Dankzij de brandwerende eigenschappen zijn de panelen tevens uiterst geschikt als brandscheidende constructie.

| SPIEGELENDE ‘SOEPKOM’ TOONT VOLLEDIGE MUSEUMCOLLECTIE We blijven nog even in Rotterdam. In hartje Rotterdam verrijst een, nu al, iconisch bouwwerk dat vanaf 2021 tot de meest opvallende gebouwen van de havenstad, en misschien wel van heel Nederland, gaat behoren: Depot Boijmans van

Beuningen. Het ronde kunstdepot van het Museum Boijmans van Beuningen biedt straks plaats aan alle 151.000 kunstobjecten die het museum bezit. De ronde vorm levert het gebouw al ruim voor de openstelling de bijnaam ‘de Soepkom’ op. De spiegelende gebogen glazen gevel maakt het ontwerp tot een absolute eyecatcher. Vooral de eerste acht verdiepingen hebben sterk ronde vormen wat voor grote uitdagingen zorgt. Om de unieke gevel aan de voorgeschreven isolatie- en brandveiligheidseisen te laten voldoen én ook nog eens slank te isoleren zodat er zoveel mogelijk ruimte is voor de kunst is een maatwerk isolatie oplossing nodig. Kingspan Insulation is gevraagd te helpen. De oplossing wordt gevonden in de vorm van een maatwerk versie van de Kooltherm® K15 vliesgevelplaat. Het gevolg is een prachtig gebouw waar wij allen trots op zijn. www.kingspan.com

171

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenselecties

EEN GESCHIKT ARCHITECTENBUREAU SELECTEREN VOOR JOUW OPDRACHT? DAT KAN OP VELE MANIEREN. KIES HET BUREAU DAT JE HET MEEST AANSPREEKT, DE ARCHITECT GEEFT JE GRAAG (GRATIS) EEN EERSTE ADVIES EN EEN OFFERTE. DE MANIER WAAROP JE DE KEUZE MAAKT IS IN PRINCIPE VORMVRIJ. PUBLIEKE OPDRACHTGEVERS MOETEN STRIKTE AANBESTEDINGSREGELS NALEVEN WANNEER ZIJ MEERDERE BUREAUS UITNODIGEN. DIEZELFDE REGELS SCHRIJVEN VOOR DAT EEN OVERHEIDSOPDRACHT (EUROPEES) AANBESTEED MOET WORDEN WANNEER DE OPDRACHTWAARDE DE TOEPASSELIJKE EUROPESE DREMPELWAARDE (IN DE MEESTE GEVALLEN € 214.000) OVERSCHRIJDT. ZORG DAAROM DAT JE GOED GEÏNFORMEERD BENT. STEL JEZELF BIJVOORBEELD DE VRAAG: WAAR KAN IK GESCHIKTE ARCHITECTEN VINDEN EN WELKE REGELS ZIJN VAN TOEPASSING OP MIJN ARCHITECTENSELECTIE?

BNA-ARCHITECTENBUREAUS BNA-leden voeren het BNA Keurmerk. Ze zijn verplicht verzekerd, werken conform de Gedragscode Verantwoordelijkheid Integriteit en Professionaliteit en zijn daar ook op aanspreekbaar. Daarover lees je meer op pagina 140.

MANIFEST BETER AANBESTEDEN Het aanbesteden van architectendiensten staat te boek als ingewikkeld, ondoorzichtig, tijdrovend en kostbaar. Daarom ontwikkelde de BNA met Architectuur Lokaal, Bouwregienet en VN-constructeurs het Manifest Beter Aanbesteden. Dit manifest beschrijft aan de hand van een twintigtal handzame tips hoe je als opdrachtgever de aanbesteding overzichtelijk, effectief en proportioneel kunt inrichten. Bekijk het manifest op bna.nl.

KOMPAS LIGHT KOMPAS light is een handige online tool die onervaren opdrachtgevers stapsgewijs ondersteunt bij het opstellen van een evenwichtige aanbestedingsleidraad. KOMPAS light is ontwikkeld door Architectuur Lokaal. Het KOMPAS is ontwikkeld met medewerking van en wordt ondersteund door tal van organisaties van opdrachtgevers, adviseurs en architecten, waaronder de BNA. KOMPAS light is te vinden op ontwerpwedstrijden.nl 172

RICHTLIJN EVENWICHTIGE ARCHITECTENSELECTIES Veel architecten kunnen of willen niet deelnemen aan architectenselecties omdat de opdrachtgever onredelijke deelnamevoorwaarden stelt. De BNA heeft samen met Architectuur Lokaal, Twynstra Gudde en ZRi de Richtlijn Evenwichtige Architectenselecties opgesteld, die opdrachtgevers helpt om op een doelmatige en faire manier architecten te selecteren voor een architectenselectie. Deze richtlijn is in januari 2020 gepubliceerd en is een op de architectenbranche toegesneden uitwerking van de Handreiking Nader Selecteren van het Programma Beter Aanbesteden.

RICHTLIJN GEZONDE ARCHITECTENSELECTIES Een ander hardnekkig knelpunt bij aanbestedingen zijn de oplopende kosten. Dat blijkt uit tal van rapporten en onderzoeken die afgelopen jaren gepubliceerd zijn. De BNA heeft samen met Architectuur Lokaal en ICSadviseurs een praktische handreiking ontwikkeld, de Richtlijn Gezonde Architectenselecties, om opdrachtgevers te helpen om tot de juiste uitvraag te komen en de kosten van alle betrokkenen in balans te brengen. Deze richtlijn is als best practice opgenomen in de nationale Handreiking Tenderkostenvergoeding.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Algemene voorwaarden

Het is verstandig om de afspraken met de architect vast te leggen in een contract, zodat je weet waar je aan toe bent. Met het oog op eenduidigheid en rechtszekerheid heeft de BNA twee handzame sets algemene voorwaarden ontwikkeld die toegesneden zijn op de architectensector: De Nieuwe Regeling (DNR) en de Consumentenregeling (CR).

DE NIEUWE REGELING (DNR) Deze algemene voorwaarden leggen duidelijk de rechten en plichten van de architect en de opdrachtgever vast en voorzien in duidelijke spelregels voor de uitvoering van de opdracht. De voorwaarden worden vergezeld door een handzame modelbasisopdracht in word-format waarin je de specifieke kenmerken van de opdracht vastlegt en de Standaardtaakbeschrijving (STB) waarmee je kunt specificeren welke taken de architect voor jouw project moet verrichten. De DNR is evenwichtig samengesteld en doet recht aan de belangen van opdrachtgever en architect. De beroepsaansprakelijkheidsverzekering van de architect is afgestemd op de DNR.

CONSUMENTENREGELING (CR) Speciaal voor consumenten ontwikkelde de BNA vereenvoudigde, toegankelijke voorwaarden: de Consumentenregeling (CR). Ook deze voorwaarden voorzien in een heldere beschrijving van rechten, plichten en spelregels en een handzame modelbasisopdracht om de specifieke kenmerken van de opdracht vast te leggen. Let op: voor uitgebreide consumentenopdrachten kan het wenselijk zijn om de DNR toe te passen. De architect zal altijd met zijn verzekeraar afstemmen of de CR geschikt is voor jouw opdracht, of dat er beter op basis van de DNR kan worden gecontracteerd

HOE KOM IK AAN DE DNR EN DE CR? De DNR en de CR zijn te vinden op bna.nl/lobby/contracteren

173

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

GEPOLIJST BETON VLOEREN HUSQVARNA NEDERLAND BV

Door schuren en polijsten kan een gewone betonvloer veranderen in een stofvrije, sterke en gemakkelijk schoon te maken Husqvarna Hiperfloor™. Met name voor grotere oppervlakken van meer dan 500 m2 in bedrijfsmatige omgevingen is dit een ideaal alternatief voor bestaande afwerkingen. Basis afgewerkte gevlinderde vloeren zijn een bron van stof en moeilijk te reinigen. Coatingvloeren beschadigen en zien er daardoor snel onverzorgd en vervuild uit. Gepolijst beton geeft een sterk en stofvrij oppervlak. De vloer is 174

kras- en slijtbestendig. Vloeistof werend en gemakkelijk schoon te houden. De vloer is “groener” doordat er geen chemische toplaag wordt aangebracht. Gezonder doordat stof sterk gereduceerd wordt. Daarnaast neemt de lichtreflectie toe, waardoor tot 30% van bestaande verlichting overbodig wordt. Het proces is geschikt voor toepassing in nieuwbouw en renovatie. Door een oude betonvloer te veranderen in een Husqvarna Hiperfloor™ krijgt het hele gebouw een facelift. De kosten zijn zeer competitief.

U heeft al een gebruiksklare vloer vanaf 15 euro per vierkante meter. Het procedé is snel (tot 2.000 m2 per dag!) en geeft daardoor minimale overlast bij de aanleg. Indien nodig kan in sectoren gewerkt worden die onzichtbaar op elkaar aansluiten. Misschien wel het meest interessante voordeel van een professioneel gepolijste betonnen vloer is de levensduur. Ook na vele jaren blijft de vloer er verzorgd uitzien. www.GepolijstBetonBedrijfsvloer.nl www.husqvarnacp.nl

stoebich.com/nl

WERELDWIJD MARKTLEIDER in bouwkundige brandbeveiliging © Rogier Bos/Stöbich BV

Betrouwbare bescherming tegen vlammen en rook Uniek design, horizontale brandcompartimentering Vrijwel onzichtbare brandscheiding door volledige integratie in plafond Conform EN 1634-1 / CE gecertificeerd Engineering, productie, montage en onderhoud door Stöbich

Innovative through imagination.

Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

www.gedore.com

175

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE KRACHT VAN DE NATUUR FETIM PROFESSIONAL

ModiWood is een product met ongekende mogelijkheden en zeer veel toepassingen, bijvoorbeeld gevelbekleding (ver- en nieuwbouw en renovatie), erfafscheiding, terrassen en vlonders. ModiWood is verkrijgbaar in vele modellen en uitvoeringen.

| THERMISCH GEMODIFICEERD HOUT Het proces van thermische modificatie maakt het hout duurzamer. Thermische modificatie is een proces waarin het hout afwisselend wordt verhit en wordt afgekoeld. Het proces wordt volledig zonder het gebruik van chemicaliĂŤn uitgevoerd. Het hout krijgt door het verhittingsproces duurzame eigenschappen en een mooie donkere kleur. Garantie: 10 jaar. 176

| HET GEHELE MODIWOOD ASSORTIMENT IS PEFC EN KOMO GECERTIFICEERD Het gehele ModiWood assortiment is PEFCTM gecertificeerd. Door PEFC te gebruiken draagt u direct bij aan de bescherming van ons milieu. Daarnaast is het ook KOMO gecertificeerd; het bewijs van kwaliteit.

| MODIWOOD COLOUR Het ModiWood Colour assortiment bestaat uit geborsteld ModiWood met een krachtige en natuurlijke uitstraling en is op bestelling in iedere gewenste RAL- of NCS-kleur verkrijgbaar. Het materiaal is voorzien van een speciale verflaag die een duurzaam eindresultaat garandeert.

| MODIWOOD XL ModiWood XL is extra breed en is verkrijgbaar als Zweeds en Fins rabat. Tevens in RAL 7016 en RAL 9005 en op bestelling in iedere gewenste RAL- of NCS-kleur.

| MODIWOOD NATURAL Dit is ModiWood waarop een transparante olie is aangebracht met als resultaat dat de oorspronkelijk zichtbare houtstructuur en kleur gedurende lange tijd nagenoeg onveranderd blijft. www. modiwood.nl

fetimgroup.com

ì V:*_ LO 4 9VO* %L?VI ( :%S 9Vk* 3 *: 4V (SƠ 4 È ® ÀË È Ɯ §¨ ËÀ ® ® vÈ À v¨ ®Ɯ Ã À ® ÃÈò¨Ɵ ç ½v¨ ® ® À³È vÈ ³®Ã Û³ ¨ ® ³®Ã Àv ƛ vÈ ¨ È ³³§ Û³³À ³®ç Ü À§³ Û ® ƛ ? Ü ³®Ã ®Ë ³ È ® ³® ®ÈÀ À ®Ɯ ® ³ Ã½À § ³ È ® Û³ À ® ³ ¨§vvÀ Ü ¨¨ ® ®Ã½ À À ®Ɲ È Ã ¨v® Àò§ vÈ Ü ³®Ã ½À ÈÈ Û³ ¨ ®ƛ ÃâÃÈ Üv® ® Ûv® I¨v® È ç³À ® vvÀ v¨ ÀÈ ¦vvÀ Û³³Àƛ _v® §¨ ® È³È À³È ½À ÃÈ Ëç ½À³¦ È ®Ɲ ç À ® ® Ã ÀƜ ¨ Û ® ® Û À ® ® Ɯ Ûv® ®Ã È³È ®Ã ® ® ÀË È Ãv ® À ® Èƛ Ã ® È³ ³®® Èƛ V® Û ÀÃv¨ 9ËÃ %À³Ë½Ɯ ® ® ËÜ §v®È³³À ÜvvÀ Ëç § ®ÈÀvv¨ ÃÈvvÈ ® È³È ¨ Û ® §³Èƛ *® Ãv ®Ü À§ ® È OVL IÀ³¦ Èv§ ÀÃ È vÃ½ À O ÜvÀç À È ÈÃ È ®È À ËÀ Ûv® È ® ËÜ ƹ(³ ³ 9ËÃ ƺ ³®ÈÜ³À½ ®ƛ ® §v®È³³À È ® ½³ ËƜ ¨Ë Ã§v ÀÃƜ ³® ÀÈ § ®§v ÀÃƜ ® Ëç § ¨ ³È § ® ® á Ûv® ³½ ® ® À Ã¨³È ® ÀË È Ã ÜvvÀ ® À ® çò® ® Ü³À§ð³Ü §v® Û ® ®ƛ çÜvÀÈ S : Üv® ® È v ³®vv¨ ¨ò® ®Ã½ ¨ À À ® Ãv ® È ³Ë §¨ ËÀ O3f Ûv® I¨v® È ® á ¨ËÃ Û Ü À§³ Û ® ƛ k³Ü ¨ Ã À Ûv® Ëç § v¨Ã Ã À Ëç çv§ ® v® ® ® ¨Ë ÈƜ vvÀ À ® çv¨ ç ³½ ¨§ ³½ çò® v§ Û³ ¨ ®ƛ ( È ÀË § Ûv® ³ËÈƜ ÃÈvv¨ ³®ÃÈÀË È Ã ® ¨ À ® Ë ¨Ã À ÀÈ ® Ã À Ûv® ÛÀò ® Ë È®³ ® ®ƛ vÀ ò ® v® Ɯ ÀvíÈ ËËÀ È ¨³ § ÀÃƜ 2ư ³³È ® È ½³ ËƜ È vv§È v¨¨ vv¨ Ë ¨ò§ vÈ È À ³ Ëç § vvÈƛ *® ç ® Ã ÀÛ³³À §³ç ® ³ ¨ È ® ³®ÃÈv®È v È³À È ¨vÈ ® çò®Ɯ ÜvÈ À ÃË¨È ÀÈ ® ® ®È À ÃÃv®È Ã½ ¨ Ûv® ³®§ À ® ¨ Èƛ ( È Àvv È ò vv® È Û³ ¨ vÈ È À Ã v® ® §v®È³³Àƛ Systeemwanden: Plan Effect Architect: Casper Schwarz $³È³ Àvï Ɲ I È À vvÃ

?:S 3 ?:k ?9I4 S O3f : S : ?44 S* ?I I4 : $$ Sƛ:4 I¨v® È Ǳ ¨ç ® ³ ŭŭƜ Űŭŵŭ I % ¨ Àv¨Ã ® Ǳ ǏůŭƪŬƫůŰűưűŴųŬŬŬ Ǳ ½¨v® Èƛ®¨

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

WICONA BRENGT HET PULL/SLIDE WICSLIDE 150 PS SCHUIFSYSTEEM OP DE MARKT HYDRO BUILDING SYSTEMS NETHERLANDS

WICSLIDE 150 PS combineert de prestaties van een draairaam met de esthetiek van een schuifdeur. Het resultaat is een goed presterend, fraai ogend schuifsysteem. De profielen zijn geëxtrudeerd uit Hydro CIRCAL 75R aluminium, een aluminium legering van topkwaliteit die uit minimum 75% end-of-lifecycle aluminium (postconsumer schroot) is samengesteld. Dankzij uitstekende thermische isolatie, hoge luchtdichtheid en akoestische prestaties is het 178

WICSLIDE 150 PS offset-schuifsysteem dé innovatieve oplossing om de uitdagingen van de klimaatverandering aan te gaan. Het gepatenteerde en vierzijdige rubber middendichtingssysteem aan zowel de buiten- als binnenzijde van de woning garandeert een optimale waterdichtheid van 1200PA. Heldere, slanke lijnen, een aanzichtbreedte van 79 mm op de middenhaak en de toepassing van verdekt liggend beslag zorgen voor een

hoogwaardige esthetiek. Om daarbij ook een hoog wooncomfort te borgen, beschikt WICSLIDE 150 PS over een microventilatiestand waarbij, door de deurkruk 90° te draaien, het vleugeldeel circa 6 mm naar voren kan worden gezet zonder de vergrendeling te beïnvloeden. Hierdoor kunnen ook hoogbouwprojecten op een eenvoudige, natuurlijke én veilige manier geventileerd worden. Door het elegante ontwerp, de minder zichtbare aluminium delen

(vleugel van 99 mm, middenstijl van 78 mm en vaste stijl van 42 mm), het verborgen afvoersysteem en beslag past het schuifsysteem perfect bij de modernste bouwstijlen. Het pull/slide schuifsysteem bevat bovendien weinig losse onderdelen, waardoor gevelbouwers het product eenvoudig kunnen verwerken. Tegen 2050 zal meer dan 70% van de wereldbevolking in steden wonen, wat leidt tot verdichting en hogere grondprijzen, met een

verdere verticalisering van onze stedenbouw en verrassende combinaties van woon- en kantoorruimtes, restaurants en vrijetijdsvoorzieningen tot gevolg. Met de toenemende hoogte van onze bouwprojecten zal ook de vraag naar innovatieve en prestatiegerichte woonoplossingen stijgen. Het WICSLIDE 150 PS pull/slide systeem van WICONA speelt hier perfect op in. De pull/slide functie beperkt de functionele openingsruimte binnenin het gebouw en

er is geen belemmering naar het balkon/terras dankzij een minimale profilering. Het systeem wordt zowel toegepast als alleenstaande oplossing als geĂŻntegreerd in elementgevels. Grote glasoppervlakken met uitstekende akoestische isolatie zorgen bovendien voor een maximale levenskwaliteit in de binnenruimtes.

www.wicona.nl 179

Veelzijdig toepasbaar in constructies van hout met hoge vlamvertragendheidseisen

MAXimale ontwerpvrijheid

MAXimale vlamvertraging*

MAXimale duurzame grondstoffen

SMARTPLY MAX FR B toonaangevend OSB met Euroklasse B.

Maak de juiste keuze! *Maximale Euroklasse-score voor plaatmateriaal van hout.

SMARTPLY MAX FR B heeft alle eigenschappen die u van SMARTPLY OSB verwacht â&#x20AC;&#x201C; sterk, vochtbestendig, hoge draagkracht, duurzaam en formaldehydevrij verlijmd. SMARTPLY MAX FR B is een nieuw en innovatief product met een verhoogde brandveiligheid en hiermee voor veiligere gebouwen zorgt. MAX FR B biedt extra zekerheid aan constructeurs, architecten en voorschrijvende instanties. Dit product is ontwikkeld om een

Meer weten over het normbepalende SMARTPLY OSB? Kijk snel op www.mdfosb.com/smartply 180

brand in de meest kritische vroege stadia te vertragen. Een zeer belangrijke technische eigenschap binnen de off-site/prefab bouw. Er worden tegenwoordig hoge eisen gesteld aan het voorkomen van brandvoortplanting in ruimtes waarin houtconstructies zijn toegepast. Slim, consistent en sterk, met nog betere brandvertragende eigenschappen. Neem dus de juiste beslissing met SMARTPLY MAX FR B!

3 TECHNOLOGIE BENUTTEN FLOOR ARONS – VAN ROTRING PEN NAAR IFC 189 MARJET RUTTEN – WAAROM PARAMETRISCH ONTWERPEN DE BOUW VERANDERT 190 JEFFREY TRUIJENS – FORM FOLLOWS INFORMATIEBEHOEFTE 192

MARKT VISIE KOEPELGEVANGENIS HAARLEM PLUIMERS ISOLATIE

‘De Koepel wordt omgebouwd tot een multifunctionele stadscampus met academisch onderwijs als kloppend hart’ 182

DE LEVERANCIER

In opdracht van Stichting Panopticon ondergaat de voormalige koepelgevangenis in Haarlem momenteel een totale transformatie. Stichting Panopticon heeft als doel om De Koepel en het gebied eromheen tot bloei te brengen. De komst van academisch onderwijs naar De Koepel zorgt ervoor dat het gebouw en omgeving straks ĂŠĂŠn bruisende plek is. De Koepel wordt omgebouwd tot een multifunctionele stadscampus met academisch onderwijs als kloppend hart. Centraal wordt een kelder gebouwd die tevens als fundering dient voor een geheel nieuw te bouwen binnenring. Deze ring met verdiepingen biedt plaats aan werkkamers en spreekkamers, terwijl de grotere ruimtes dienen als collegezaal of bioscoop. De kern van het prestigieuze gebouw blijft een grote, open ruimte. Vanuit de kelder

is in de nieuwe situatie een groot deel van het enorme koepeldak zichtbaar. Deze grote ruimte brengt ook een fikse uitdaging met zich mee: het energieverbruik beperken. Aannemer HBB groep schakelde Pluimers Isolatie in voor de omvangrijke isolatieklus in de Koepel. Om ervoor te zorgen dat De Koepel een comfortabele verblijfsruimte wordt isoleerde Pluimers Isolatie de buitenmuren en het koepeldak met ter plekke gespoten polyurethaanschuim..

| POLYURETHAAN PLIXXENT Geen isolatieproduct is beter geschikt voor dit werk dan gespoten polyurethaan. Dit flexibele isolatieschuim hecht zich naadloos aan de te isoleren ondergrond. De ronde vorm van De Koepel is een perfect voorbeeld van een in beginsel lastig te isoleren object. Juist

hier is Pluimers op haar best. Met een halve eeuw ervaring op het gebied van purschuimverwerking kan Pluimers Isolatie in vrijwel elke situatie een passende oplossing bieden. Gespoten polyurethaan vormt een stevige isolatielaag met een gesloten celstructuur. De fijnmazige structuur van het polyurethaanschuim garandeert een hoge isolatiewaarde. Samen met de luchtdichte wijze van aanbrengen levert purschuim een flinke energiebesparing op. Isoleren met gespoten polyurethaan gaat vlot en levert de aannemer tijdwinst op. Zo heeft deze ideale manier van isoleren alles in huis om Nederland duurzamer te maken.

www.pluimers.nl

183

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE RITSWAND IS FLEXIBEL, SCHAALBAAR EN CIRCULAIR

RITSWAND

‘Zodra het staat, kun je creatief gezien helemaal los gaan’ 184

Binnenwandsystemen en ruimtein-ruimte oplossingen die snel en flexibel zijn te monteren zonder schade te veroorzaken aan het pand, bestaan die? Die bovendien honderd procent circulair zijn? En die ook nog eens ruimte bieden voor creativiteit? Ja, die bestaan, zegt Hans Kok van Ritswand uit Weesp. Het idee om ritsen te gebruiken voor een modulair en flexibel wandsysteem ontstond na een

vraag uit de markt, vertelt Kok. “Mijn compagnon Sasja Fransen had al een wanden- en plafondbedrijf en kreeg de vraag om een systeem te bedenken, waarbij de klant snel en eenvoudig aanpassingen zou kunnen doen zonder dat er restschade achterbleef. Wij hebben daar een aantal van onze eigen doelstellingen en waardes aan toegevoegd, namelijk duurzaam en circulair ondernemen, maximale flexibiliteit, zowel in opstelling als uitvoering en

verkorting van de bouwtijd. En het product mocht geen schade aan het onroerend goed toebrengen en moest kapitaalvernietiging tegengaan.”

| VERBAASD Het vergde twee jaar ontwikkeltijd, maar sinds 2017 is er een robuust systeem dat zijn weg naar de markt weet te vinden. “Aanvankelijk werd er verbaasd gereageerd op het gebruik van ritsen, maar deze montagemethode is ongelooflijk precies, stijf en stevig.” ¨

185

| IDEAAL VOOR GROEI- OF KRIMPSITUATIE

| VAN EENVOUDIG TOT INDUSTRIEEL TOT CHIC

De Ritswand-frames zijn van aluminium en hoeven niet te worden bevestigd aan vloer, muur of plafond. De ritsen zorgen voor de onderlinge verbinding. Hierdoor is het mogelijk om in korte tijd wanden of ‘ruimtes in een ruimte’ te realiseren, zogenoemde booths of pods. De opbouwtijd van een ruimte of wand is ongeveer de helft sneller dan bij traditionele systemen. Als de wanden of ruimtes na verloop van tijd aangepast moeten worden, kan dat ook heel simpel en snel, zonder breek- en hakwerk. Ritswand is hierdoor prima te gebruiken in een groei- of krimpsituatie. De booths zijn voorzien van elektrificatie, hebben een eigen ventilatiesysteem en zijn aansluitbaar op het lokale klimaatsysteem.

De ritswanden en panelen hebben diverse standaard maatvoeringen en zijn uitvoerbaar met verschillende materialen, zoals hout, stof, glas of kurk. “Zodra het staat, kun je creatief gezien helemaal los gaan. Met gekleurde panelen, of met folie, of je kunt ze bespannen met doek; er is heel veel mogelijk en je kunt in uitstraling variëren. Moet het eenvoudig? Dat kan, maar een industriële look kan ook, of chic. En als het na enige tijd anders moet, kan dat heel simpel en snel.”

186

materialen cradle to cradle recyclen.” Bij aanschaf mag 27 procent milieu-investeringsaftrek (MIA) afgetrokken worden van de bedrijfswinst en daarnaast geldt nog 75 procent Willekeurige Afschrijving Milieu-investeringen (Vamil). “Bij elkaar komt daarmee elf tot veertien procent van de investering terug bij de koper. Daarnaast bieden wij een terugkoopgarantie aan het einde van de gebruiks- of levensduur. Als de gebruiker het pand verlaat, halen wij het op en het enige dat achterblijft is een afdruk in het tapijt.” www.ritswand.nl

Tot slot is ook de circulariteit een groot voordeel van Ritswand, zegt Kok. “De materialen die we gebruiken zijn volledig herbruikbaar. Als een systeem echt aan het einde van zijn levensduur komt, kunnen we de

BELANGRIJKE INFORMATIE VOOR ALLE ARCHITECTEN ŝũ Ƶǁ ŽŶƚǁĞƌƉ ŝƐ ŶĂŐĞĚĂĐŚƚ ŽǀĞƌ ĂůůĞ ŵĂƚĞƌŝĂůĞŶ ĚŝĞ ƚŽĞŐĞƉĂƐƚ ǁŽƌĚĞŶ͘ ,Ğƚ ŝƐ ǀĂŶ ďĞůĂŶŐ Žŵ ŽǀĞƌ ŚĞƚ ŽŶĚĞƌŚŽƵĚ ǀĂŶ ĚĞǌĞ ŵĂƚĞƌŝĂůĞŶ ŶĂ ƚĞ ĚĞŶŬĞŶ͘

¾ KƉ ǁĞůŬĞ ŵĂŶŝĞƌ ŚŽƵĚĞŶ ǁĞ ŚĞƚ ƐĐŚŽŽŶ ǀĂŶ Ž͘Ă͘ ŐƌĂĨĨŝƚŝ ĞŶ ĂůŐͬŵŽƐ͍ ¾ ^ƉĞůĞŶ ŽŵŐĞǀŝŶŐƐĨĂĐƚŽƌĞŶ ĞĞŶ ƌŽů ďŝũ ĚĞ ǀĞƌǀƵŝůŝŶŐ ǀĂŶ ŚĞƚ ŽŶƚǁĞƌƉ͍ ¾ tĞůŬ ďĞƐĐŚĞƌŵĞŶĚ ƉƌŽĚƵĐƚ ŬĂŶ ǁŽƌĚĞŶ ƚŽĞŐĞƉĂƐƚ͍ Een goed plan vooraf voorkomt schade en onnodige kosten achteraf. Laat ons meedenken. Wij adviseren u graag.

GevelMeesters B.V. ͛ƚ ZŝĞƚ ϵ ϱϰϯϭ E> ƵŝũŬ dĞů͗͘ ϬϰϴϱͲϯϭϮϯϮϳ ǁǁǁ͘ŐĞǀĞůŵĞĞƐƚĞƌƐ͘Ŷů ͬ ŝŶĨŽΛŐĞǀĞůŵĞĞƐƚĞƌƐ͘Ŷů

r u u t c e t i h c

Design r u u t l u C e Digital

k e o z r Onde

Erfgoed

Museumpark Rotterdam

Het Nieuwe Instituut

TECHNOLOGIE BENUTTEN

Van Rotring pen naar IFC Door Floor Arons, architect en partner bij Arons & Gelauff architecten

DE AFGELOPEN DECENNIA HEEFT DE INFORMATIE OVERDRACHT IN DE BOUW EEN STORMACHTIGE ONTWIKKELING DOORGEMAAKT. IK BEGON OOIT MIJN EERSTE BAANTJE IN 1991 MET INKTPENNEN OP CALQUE. VIJF JAAR LATER LEERDE IK AUTOCAD 12. TEGENWOORDIG WERKEN WE AAN COMPLEET DATA GEDREVEN MODELLEN. IN HET BUREAU HEBBEN WE GEEN TEKENAARS, MAAR MODELLEURS DIE ALLE GEBOUWELEMENTEN IN 3D OPBOUWEN EN DEZE VAN INFORMATIE VOORZIEN DIE OP VELE MANIEREN FILTERBAAR IS IN EXCEL, IN OVERZICHTEN, OP 2D OUTPUT ENZ. In 2010 kochten we midden in de crisis van onze laatste centen een paar REVIT licenties. Alleen bouwers wilden nog ontwikkelen en die wilden kosten besparen door BIM te omarmen. We werden meteen verliefd op de mogelijkheden die dit bood. Bouwen werd een stuk leuker! Aannemers werden blij van de duidelijke modellen die we maakten en er ontstonden hele nieuwe samenwerkingsvormen, die zodra de crisis optrok werden uitgebouwd en bestendigd. Als bewijs hiervan wonnen we met het hele Bouwteam van het project Pontsteiger in 2018 de internationale Open BIMaward voor de manier van samenwerken tussen alle adviseurs en onderaannemers. Ondertussen gaan de ontwikkelingen door en maken we binnen het bureau eigen stukken software om processen in ontwerpen en uitvoering beter op elkaar aan te laten sluiten. Ook proberen we betere data te generen aan de voorkant van het proces. Zo hebben we het zelftellende model ontwikkeld, dat gedurende het ontwerpproces informatie vanuit SketchUp naar Excel exporteert. Hierdoor kunnen we onze opdrachtgevers heel snel inzicht verschaffen over woningaantallen, GO’s, BVO’s, de vormfactor, percentage open-dicht van de gevel etc. Een koppeling met kostencalculatie software is de volgende stap. Ook werken we met bouwfysisch adviseurs samen om ook hun informatie in de modellen te integreren. Aan de achterkant van het proces zetten we onze modellen

in om betere Beheer en Ondehoudsplannen te maken. We hebben gemerkt dat ons eigen werkproces ook eigenlijk een ontwerpopgave is die we constant kunnen upgraden en verbeteren. Doel is het werk beter, leuker en sneller te kunnen doen. Met 22 vrouw/man loont het zeer de moeite hierin te investeren. Een veelgehoorde vraag is: ‘van wie is het model?’ Binnen een goede samenwerking is dat eigenlijk een vraag die nooit beantwoord hoeft te worden omdat alle leden er evenveel baat bij hebben en input leveren. Maar uiteindelijk moet het model naar de mensen die gebouwen in eigendom hebben. De toekomst? Als meer partijen als zoals bijvoorbeeld ontwikkelaars en overheden gaan inzien dat kennis over BIM hen enorm gaat helpen zal de 2D tekening meer en meer verdwijnen en de communicatie in 3D gaan. In de ontwerpfase gaat rekenkracht ons straks helpen om de beste oplossingen te vinden voor complexe vragen. Daglicht, energie, oriëntatie, windhinder en geluid zullen meer en meer in ontwerpmodellen gecheckt worden. Daarnaast gaat het model wellicht zelf processen aansturen als AI wordt geïntegreerd. Straks gebeurt de toets op bouwregelgeving deels geautomatiseerd. Wat wel blijft: Eerst de bouwkunde, dan de modellen, want een 3D-pakket weet niets van waterdichting, stelruimtes, lagenmaat etc. etc.

189

TECHNOLOGIE BENUTTEN

Waarom parametrisch ontwerpen de bouw verandert Door Marjet Rutten, bouwinnovator & renovatieversneller

IN 2010 SCHREEF IK MIJN EERSTE BOEK. BIM WAS EEN VAN DE ONDERWERPEN DIE DAARIN AAN DE ORDE KWAM. VROEG IK TOENDERTIJD TIJDENS EEN PRESENTATIE “WIE WEET WAT BIM IS?”, DAN STAK EEN HANDJEVOL MENSEN ZIJN HAND OP. VIJF JAAR LATER WAS DAT COMPLEET ANDERS. DE VOLGENDE GROTE STAP IS PARAMETRISCH ONTWERPEN. OOK DAARBIJ ZIE IK OP DIT MOMENT SLECHTS EEN HANDJEVOL MENSEN DAT WEET WAT HET IS. MAAR HET WORDEN ER STEEDS MEER…

Wat is parametrisch ontwerpen? Parametrisch ontwerpen is een ontwerpproces waarbij op basis van data en relaties tussen onderdelen een ontwerp wordt gegenereerd. Het gaat om het leggen van relaties. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als ik de beukmaat van mijn pand verander? Bij een parametrisch model rekent het systeem de gevolgen voor je door. Wat verandert er dan nog meer? Alle kennis die we hebben is intelligent verwerkt in een datamodel. Het is dus een dynamisch systeem. Menselijke hersenen kunnen maar een paar variabelen tegelijk aan. Stel je verandert die beukmaat dan ben je vervolgens veel tijd kwijt om de consequenties door te rekenen. Wat betekent dat voor de bouwkosten? Wat betekent het voor de verkaveling? Wat betekent het voor de hoeveelheid materiaal en CO2-uitstoot? Vragen die nu veel tijd kosten kun je met één druk op de knop beantwoorden. Eigenlijk bouw je een gebouw miljoenen keren in software en los je problemen op, voordat je het gaat bouwen. Bovendien kun je (met artificial intelligence) het systeem ook pro-actief om slimme suggesties vragen. Bij parametrisch ontwerpen (ook wel geïnformeerd ontwerpen of associatief ontwerpen genoemd) kunnen dankzij de inzet van algoritmes ontwerpen worden gegenereerd in plaats van zelf gemaakt. Men noemt het daarom ook wel generatief ontwerp of generative design. Wat is het voordeel? Naast het ontwerpen van complexe geometrie en constructies biedt parametrisch ontwerp ook mogelijkheden om tot in een laat stadium van het ontwerpproces wijzigingen in een responsief model door te voeren. Je kunt verschillende aanpassingen en scenario’s testen en prestaties inzichtelijk maken. Je kunt zo het maximale uit iedere opgave halen, in plaats van handmatig slechts een beperkt aantal mogelijkheden te onderzoeken. 190

Omdat bij het ontwerpen ook parameters voor geometrische beperkingen, constructieve eisen, materiaal eigenschappen etc. kunnen worden toegevoegd, is ook de productie beter onder controle. Zeker als je industrieel wilt produceren. De (on)mogelijkheden van de industriële productie maakt dan onderdeel uit van de parameters en je kunt direct file to factory produceren. Met andere woorden, niemand hoeft vanuit het model nog aanpassingen te doen voor de productie in de fabriek. Dat gebeurt automatisch met één enkel datamodel. Samenvattend zie ik de volgende voordelen om een parametrisch model te gebruiken: 1. Meer klantwaarde door het eenvoudig testen van heel veel verschillende alternatieven. Je kunt verschillende opties doorrekenen en de relatieve prestatie ten opzichte van alternatieven kwantificeren. Het ontwerpproces wordt hierdoor inzichtelijk voor de opdrachtgever. De toegevoegde waarde van het ontwerp is zelfs meetbaar. 2. Kosten verlagen en snelheid verhogen doordat berekeningen die vaak herhaald worden, onderdeel uitmaken van het model. Je hoeft dus niet iedere keer bijvoorbeeld hoeveelheden uit te rekenen. Denk aan materiaalgebruik, constructies, CO2 uitstoot etc. en je kunt ook automatisch toetsten of het voldoet aan het Bouwbesluit als de eisen van het Bouwbesluit onderdeel van het model uitmaken. 3. Spannendere vormgeving doordat je makkelijker ontwerpt met complexe vormen. 4. Efficiency en kwaliteit verhogen. In combinatie met artificial intelligence kan het systeem zelf met suggesties komen zoals de ideale verkaveling. 5. Iedere wijziging gaat relatief eenvoudig – je bent daardoor tot laat in het proces flexibel. 6. Minder fouten doordat de geautomatiseerde handelingen consistent zijn en coherent en reproduceerbaar. Hiermee verlagen faalkosten, zowel in het ontwerpproces zelf alsook in de productie en uitvoering.

TECHNOLOGIE BENUTTEN

7. Eenvoudige geautomatiseerde koppeling met industriële productie wat ook weer kosten verlaagd en het risico op fouten verkleint. Kortom, een parametrisch proces levert constante kwaliteit zonder menselijke fouten. Verschillende ontwerpoplossingen kunnen worden verkend en inzichtelijk gemaakt, onder meer door simulatie. Je behoudt de ontwerpvrijheid maar hebt toch een efficiënter proces waar minder uren in hoeven te zitten en je sneller tot resultaten komt. Door al deze voordelen is het de verwachting dat het parametrisch ontwerpen met de tijd het handmatige ontwerpen overneemt. Is het bouwen van een parametrisch model niet heel duur en complex? Wat noodzakelijk is, is dat er relaties (bewerkingslogica) tussen de parameters bestaan. Dat betekent dat de ontwerper niet alleen de parameters maar ook deze bewerkingslogica expliciet moet definiëren (modelleren). De software doet dus wat de ontwerper heeft gedefinieerd en de ontwerper is ook in staat om het model bij te sturen. Vaak wordt zo’n model door architecten in samenwerking met programmeurs gemaakt. Modelleren is best complex, maar je begint niet ieder project op nul. Parametrisch ontwerpen leidt wel tot een verschuiving van werkzaamheden. Van herhaaldelijk repetitief werk naar project overstijgend investeren in goede modellen en tijdens de projecten is er dan meer tijd voor integrale afstemming en het creëren van echte meerwaarde (planverbetering, kostenverlaging etc.). Ontwikkeling van de slimme software vraagt een grotere investering dan traditioneel ontwerpen in de beginfase, maar daar pluk je in de toekomst de vruchten van. De modellen kunnen namelijk prima worden hergebruikt in andere projecten. Het is dan ook een misvatting dat parametrisch ontwerp alleen inzetbaar is voor grote constructieve opgaves. Belangrijk is dat je goed nadenkt over de parameters die belangrijk

Marjet Rutten

voor het project zijn. Als voorbeeld een voetbalstadion: Daarbij zijn bijvoorbeeld de richtlijnen van de FIFA de basis. Wat voor minimum zichtlijn wordt geëist? De computer maakt dan de configuratie waarbij het de tribune-elementen op de juiste hoogte legt. Dat kun je natuurlijk wijzigen. De computer laat dan direct zien wat de gevolgen zijn. Hij maakt de stoeltjes in het stadion groen of rood die wel en niet voldoen. Wat we op dit moment nog veel zien is dat partijen parametrische modellen voor eigen gebruik maken. Dat heeft er onder meer mee te maken dat het idiot proof maken van de software complex en duur is. Je kunt zelf immers wel snappen hoe het door jou bedachte model werkt maar het ook een interface geven zodat anderen het snappen is hele andere koek. En de vraag is ook wat voor verdienmodellen daaraan zitten. Je ziet dan ook dat de meeste partijen vooralsnog parametrische modellen voor eigen gebruik hebben. En dat soms ook voor eenvoudige (deel)opgaven. Zo’n voorbeeld voor een eenvoudiger bouwwerk is het tiny house van the ArchiTech Company. Een architectenbureau waarin al jarenlang alleen nog gewerkt wordt met parametrische modellen. De opdrachtgever van het tiny house wilde alleen bouwmaterialen van de bouwmarkt gebruiken en ook zo efficiënt mogelijk. Dat betekent dat je eerst alle bouwmaterialen invoert (of systemen koppelt met die van de bouwmarkt) met als extra parameter bouwen zonder materiaalverlies. Het gewicht van het geheel en circulaire materiaalpaspoort zijn onderdeel van het model. Daarnaast worden dankzij het model de consequenties van ontwerpbeslissingen duidelijk. 191

TECHNOLOGIE BENUTTEN

‘Form follows function’ in afstemming informatiebehoefte Jeffrey Truijens, manager Integrale Processen & Informatie, VDNDP

Gefascineerd! In één woord, toen ik ongeveer 10 jaar geleden in de collegezaal van de TU Delft zat en het ging over architect Louis Sullivan. Zijn uitspraak “Form follows function” was sindsdien in mijn hoofd geprent en het veranderde mijn manier waarop ik naar ontwerpen keek. Het fascinerende is namelijk dat het aangeeft dat het startpunt altijd de functie moet zijn en dat daarbij de vorm van wezenlijk belang is om deze functie zo goed mogelijk tot uiting te laten komen. Nog fascinerender is dat in mijn ervaring dit niet alleen voor ontwerpen geldt, maar voor alles wat een functie heeft. In de sterk digitaliserende wereld om ons heen is het belang van kwalitatieve en accurate informatie groter en groter aan het worden. Het is dan ook niet gek dat bij de uitvraag van een project, of dat nu een nieuw gebouw, nieuwe weg of de renovatie van een object is, de digitale equivalent van het te realiseren project minstens zo belangrijk is. Een informatieleveringsspecificatie (ILS) wordt dan veelal opgesteld, als onderdeel van de uitvraag, om vast te leggen welke informatie wanneer en op welke manier geleverd dient te worden. De manier waarop die vastlegging plaatsvindt moet ervoor zorgen dat de informatie leverende partij begrijpt wat er wordt gevraagd. Daarin speelt de vorm een cruciale rol en die laat helaas nog vaak te wensen over. Dat het in veel projecten de afgelopen jaren als een breder herkenbare uitdaging werd gezien, bleek wel uit het bevragen van verschillende partijen (100+) in de sector. Het besef dat in onze gefragmenteerde sector, ‘één organisatie alleen’ het niet redt om deze ban te breken en we dus collectief op zoek moesten gaan naar de verbetering. De oplossing die wij voor ons zagen lag eigenlijk best voor de hand, namelijk ervoor zorgen dat we elkaar gaan begrijpen, als opdrachtgever en opdrachtnemer. Hiervoor moet er, naast begrip voor de inhoud, vooral herkenning komen in de wijze van communiceren (cq. de vorm). Met die gedachte is de ILS Ontwerp & Engineering

192

tot stand gekomen. Met als belangrijke voorwaarde, integraal kijken naar de informatiebehoefte tijdens de ontwerpen engineeringsfase. Het grootste voordeel wat door het uniformeren van de vraagzijde (eenduidig communiceren van de informatiebehoefte) wordt behaald is dat de leverende zijde zich efficiënter en effectiever kan gaan organiseren. Dit zal in zijn geheel bijdragen aan de integraliteit van het ontwerpproces en de informatieoverdracht die daaruit volgt. Bij de ILS Ontwerp & Engineering hebben we het principe van ‘Form follows function’ dus nadrukkelijk gevolgd. De belangrijkste functie is dat de ontvangende partij begrijpt welke levering er verwacht wordt en daar is de vormgeving van de ILS dan ook volledig op geconcentreerd. Het is niet zoals veel andere ILS’en een gigantische spreadsheet of een mooi behang wanneer je deze afdrukt. Het is behapbaar gemaakt in kleine kaarten per onderdeel, die onderling in het ontwerp team te verdelen zijn om de demarcatie helder te kunnen maken. Elke partij heeft hierdoor heel specifiek en behapbaar helder wat er verwacht wordt. Bijkomend voordeel is dat het voor de opdrachtgevende partij ook behapbaar blijft om te controleren of er daadwerkelijk wel is geleverd wat afgesproken is. Win-win dus! Het gebruiken van de ILS Ontwerp & Engineering heeft niet alleen het voordeel van de eenduidige communicatie, maar faciliteert tevens het gesprek om met elkaar na te gaan wat de project specifieke informatie behoeftes zijn en biedt de mogelijkheid om dit in hetzelfde format onder te brengen. En ‘last but not least’, de ILS Ontwerp & Engineering is tot stand gekomen in samenspraak met een groot aantal architecten, constructeurs, installateurs en aannemers, wat enerzijds het integrale karakter van de ILS benadrukt en anderzijds de bekendheid en adoptie ten goede komt. Dus rest mij de vraag, plukt jouw bedrijf al de vruchten van dit initiatief?! Hoe te beginnen? Wat als je een uitvraag aan het

TECHNOLOGIE BENUTTEN

Jeffrey Truijens, fotograaf Josine Voogt

maken bent of je krijgt toevallig net een uitvraag binnen en daar staat niets of niet duidelijk welke informatie geleverd dient te worden? Kijk dan eens naar de handreiking die de BNA heeft gemaakt op basis van de ILS Ontwerp & Engineering 1.0. Hierin

vind je een referentiekader met daarin het informatieniveau per ontwerpfase voor de bouwkundige elementen. Het staat uiteraard iedereen vrij om een hoger of lager informatieniveau te hanteren, passend bij het project en de werkwijze van jouw bedrijf.

193

IGP Benelux BV / Rietveld 18 / 8013 RW Zwolle / Tel: +31 38 4600695 / info.benelux@igp-powder.com

Passionate about precision. Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

194

www.gedore.com

Foto: Peter Cuypers

Scheperschuur, Hollandsche Rading Midden in de bossen tussen Hollandsche Rading en Lage

HOUT VAN ARCHITECTEN

Vuursche is onder architectuur deze woning gebouwd. Het unieke ontwerp, afkomstig van MONK architecten, is volledig bekleed met Platowood FrakĂŠ. Dankzij een uniek proces is deze van nature niet duurzame houtsoort, dusdanig veredeld dat het zonder afwerking buiten toegepast kan worden. Door de toepassing van het hout en de richting waarop het is gemonteerd wordt de architectuur versterkt en gaat het op in het landschap. Op elk moment van de dag en bij de verschillende weersomstandigheden ziet het huis er anders uit.

platowood.nl

088 60 500 60

Houtsoort: Platowood FrakĂŠ Toepassing: daken gevelbekleding Architect: MONK architecten

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE ESTHETIEK VAN EEN DUURZAME INSTALLATIE

ALKLIMA

‘Als je in het begin nadenkt over de optimale locatie van de techniek dan leidt dat tot het beste resultaat’ 196

Een warmtepomp is een bewezen duurzame verwarmingstechniek die al lang toegepast wordt in onder meer utiliteit, hotels, zorgcentra en in distributiecentra. De techniek heeft inmiddels ook een nadrukkelijk rol binnen de woningbouw. Het is belangrijk om al in de ontwerpfase na te denken over de optimale locatie van de warmtepomp, zegt Erwin Tuijtel van Alklima/Mitsubishi Electric. Alklima is exclusief distributeur van Mitsubishi Electric klimaatsystemen in Nederland. Tuijtel: “Wij kiezen bewust voor de warmtepomp omdat het een kosteneffectieve oplossing is om de gebouwde omgeving te verduurzamen. De techniek is

eenvoudig inpasbaar en leent zich dus ook voor een versnelling van de energietransitie.”

| DOOR HET OOG VAN DE ARCHITECT Wil je een duurzaam pand of woning realiseren dan is een integrale aanpak noodzakelijk, zegt Tuijtel. “Hoe beperk je de energievraag, hoe gebruik je de energie op en hoe wek je de energie op? Als je dat integraal ontwerpt dan levert dat het beste resultaat op. Wij zien regelmatig heel mooie ontwerpen voorbijkomen, waarbij pas in een later stadium de vraag komt waar de installatie weggewerkt kan worden. Dat is jammer en onnodig. Als je in

het begin nadenkt over de optimale locatie van de techniek dan leidt dat tot het beste resultaat. Voor de architect, vanuit esthetische waarde en voor de bewoner of gebruiker op het vlak van gebruik en comfort.” Alklima/Mitsubishi Electric is ook voor de architect de kennispartner. “Welk systeem is het beste geschikt en hoe kun je het systeem het beste integreren in het ontwerp, installeren en onderhouden? Die kennis brengen we al jarenlang over op de installateur en de aannemer en steeds vaker ook op de architect.” Bekijk de inspiratiepagina op alklima.nl voor mooie voorbeelden. www.alklima.nl

197

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

SLIMME REGENTON REGENWATEREXPERT

Regenwater opvangen is zo oud als de mens. Maar het leek er enige tijd op dat we het waren verleerd. Toch is het weer in opmars. En terecht. Het is immers absurd dat we schoon drinkwater gebruiken voor het besproeien van de tuin, toilet en wasmachine terwijl ons milieu onder druk staat en elders in de wereld grote tekorten zijn aan schoon water. Regen valt voor niets naar beneden. Er zit geen kalk in, het is goed voor de plantjes en we worden er er door het jaar heen veelvuldig op getrakteerd. Dat hemelwater vindt normaal voor een deel zijn weg naar de bodem of stroomt het riool in, maar je kunt het ook opvangen. Veel Nederlandse gemeenten belonen dat zelfs met een subsidie. Fransen: “We moeten met z’n alle voorkomen dat regenwater ongebruikt in het riool wegloopt. Regenwatersystemen zijn daarbij een uitstekend hulpmiddel.” Terwijl er schoon, kalkvrij regenwater naar beneden stroomt, zijn delen van de bodem in Nederland nog altijd te droog. Dat vallende regenwater bereikt boomwortels en de diepere lagen van de bodem vaak niet door de bestrating, maar we blijven onverstoord water pompen uit die bodem voor ons drinkwater. Een regenton scheelt, maar is niet heel efficiënt Zo’n regenton met water is nu slim: daarmee kun je de planten bewateren en de ramen wassen - het kalkvrije water geeft een mooi streeploos resultaat. Het scheelt een sproeibeurt, want die kost ieder kwartier 100 liter water, rekende waterbedrijf Vitens uit. Vitens wil jaarlijks niet meer grondwater gaan oppompen om aan de groeiende vraag te voldoen, zeggen zij, en met een regenton verbruik je minder leidingwater, waardoor er minder grondwater opgepompt hoeft 198

te worden. In Vlaanderen is een opvangsysteem zelfs verplicht en in Duitsland is het redelijk bekend om regenwater te gebruiken. Heel efficiënt is zo’n ton alleen niet, zegt ingenieur Iwan Fransen van De Regenwaterexpert. “Je vangt natuurlijk maar een fractie op van al het regenwater in zo’n klein tonnetje.” “Drinkwater is niet onuitputtelijk en het is van essentieel belang dat we nu de juiste maatregelen nemen zodat we daar in de komende jaren van kunnen profiteren. Een regenwatersysteem in huis kan daarbij helpen en heeft bijkomende voordelen.”

van dat het wegsijpelt over de bestrating en draagt zo bij aan het beperken van droogte. Toch zullen maar weinig Nederlandse achtertuinen plek hebben voor een wadi, en het water dat zo’n wadi opvangt kun je als niet gebruiken voor andere toepassingen. Fransen: “De meest laagdrempelige oplossing voor particulieren is de regenwaterinstallatie met waterzak als buffer. Wij plaatsen deze grote waterzak met filter en pomp in de kruipruimte van de woning, een ruimte die toch leeg staat. Dat wordt aangesloten op de regenpijp langs het dak. Het filter verwijdert de rommel die op het dak ligt en de regenpijp wordt dan losgekoppeld van het riool.”

| WATERZAK IN DE KRUIPRUIMTE Om regenwater op te vangen kun je gebruikmaken van de regenwaterinstallatie met waterzak, een wadi of greppel in je tuin, of watertanks ingraven in je achtertuin. Een wadi, acroniem voor Water Afvoer Drainage en Infiltratie, is aangesloten op de regenpijp. Het regenwater in de wadi zakt langzaam weg in de bodem, in plaats

www.regenwaterexpert.nl

4 CIRCULAIR DOEN JIP LAUWE KOOIJMANS - NATUURINCLUSIEF ONTWERPEN EN BOUWEN 200 MARJAN KREIJNS – DE TOEKOMST EEN BEETJE DICHTERBIJ HALEN 202 HELEN TOXOPEUS – STEDELIJKE NATUUR BETAALT ZICH UIT 204

CIRCULAIR DOEN

Natuurinclusief ontwerpen en bouwen: een ‘no regret’ waarmee je je als architect nú al onderscheidt Interview met Jip Lauwe Kooijmans, Vogelbescherming en mede-initiatiefnemer ‘Toolbox Natuurinclusief Bouwen’ die eind 2019 werd gelanceerd. Mathias Lehner verkent namens de BNA met Jip of er een nieuw verdienmodel in het natuurinclusief ontwerpen en bouwen zit.

Jip, waarom zou een architect natuurinclusief moeten ontwerpen en bouwen? Elk gebouw laat een stuk natuur verdwijnen, dus als architect kan je daar iets voor terug doen. Je gebouw staat er misschien wel 100 jaar. Dus een natuurinclusief gebouw draagt dan op langere termijn bij aan de natuur, en aan het faciliteren en versterken van de ecosysteemdiensten. Dat zijn diensten die de natuur levert en daardoor een probleem van ons mensen oplossen. Welke meerwaarde kan de architect hierbij leveren voor de opdrachtgever/de samenleving? Om een voorbeeld te geven: het regent nu harder, en dat zorgt voor overstromingen en de samenleving ervaart overlast. Maar het extra water kan ook worden opgevangen en gebufferd door natuurinclusieve maatregelen zoals groene daken en bomen. Door natuurinclusief ontwerpen lever je dus een bijdrage aan een betere samenleving en meer kwaliteit van de leefomgeving.

Fotograaf: Barend van Gemerden

200

We kijken ook vanuit ondernemerschap naar dit thema: biedt natuurinclusief een nieuw business model, of is het iets voor idealisten? Om te beginnen: natuurinclusief bouwen hoeft niet duur te zijn. Vele dingen zijn gratis. Bij een spouw in een muur van 10mm gebeurt er bijvoorbeeld niets, maar bij een spouw van 18 mm kunnen er dieren in. Dat kost helemaal niets extra. Een project zoals Bosco Verticale in Milaan en Wonderwoods in Utrecht zal wel meerkosten hebben. Al wordt in Eindhoven nu de Trodo toren gebouwd waarin sociale huurwoningen komen – en dat lukt dus ook. Maar natuurinclusief ontwerpen kan op verschillende manieren je ondernemerschap versterken. Je kunt expert worden met een unieke propositie. Architect Daan Bruggink van ORGA architecten of landschapsarchitecte Maike van Stiphout van nextcity.nl zijn bijvoorbeeld ontwerpers die zich met dat thema profileren. Zij bieden unieke diensten aan en kunnen je adviseren. Bijvoorbeeld: welk soort groen dak levert het meeste op? Architecten kunnen zich ook onderscheiden met natuurinclusief bouwen als het hun public relations betreft. Iets voor de natuur doen kan positief op je afstralen. ‘Doing good’ en positief nieuws draagt bij aan een goede reputatie. Nu al natuurinclusief ontwerpen is ook van strategisch belang. Duurzaamheid is nu al niet meer weg te denken uit de bouw. In de toekomst zal ook natuurinclusief bouwen, zeker in Europa, nog belangrijker worden. Er zal een uniforme standaard komen en opdrachtgevers zullen vaker vragen om natuurinclusieve ontwerpen. In de toekomst geldt een dergelijke regelgeving voor iedereen en zal zorgen voor een level playing field. De angst voor bijvoorbeeld het stil vallen van je bouwplaats is er dan ook niet meer: als je natuurinclusief bouwt anticipeer je daarop en kun je financiële tegenvallers voorkomen. Hoe weet je als architect of je het goed doet? Porositeit is een belangrijk onderdeel in het ontwerp. Maak gaten! Dan komt het bij wijze van spreken al goed. Maar vergis je niet: het is een kwestie van tijd. Binnen een week zit je plan nog niet vol mussen. Hoe dan ook: denk integraal, je gebouw staat niet op zichzelf, het is onderdeel van zijn omgeving waar het mee in verbinding staat!

CIRCULAIR DOEN

Jij noemt de ‘Toolbox Natuur-Inclusief Bouwen’ en mijlpaal. Wat kun je als architect ermee? Vanuit de Vogelbescherming willen wij dat er een meer kennis over en regelgeving komt voor natuurinclusief bouwen. De ‘Toolbox’ is in die zin een mijlpaal. Tegelijk is deze website een bron van kennis en inspiratie. Wij willen daarmee professionele ontwikkeling, maar ook gedragsverandering stimuleren. Helpt de Toolbox ook om bijvoorbeeld de opdrachtgever te overtuigen? De Toolbox levert je door kennis en inspiratie daarnaast de nodige argumenten op om de opdrachtgever in je verhaal mee te nemen. Wat is het meest belangrijke aspect van de Toolbox? Dat hij gratis is: ‘Free to grab!’. Iedereen heeft zo toegang tot de ontwikkelde kennis.

Zijn er andere bronnen waar je terecht kunt, als je een verdiepingsslag wilt maken? Als je meer wilt weten dan de Toolbox beidt, dan zijn er 3 goede standaardwerken: Stadsnatuur Maken door Jacques Vink, Piet Vollaard en Niels de Zwarte, de First Guide to Nature Inclusive Design door nextcity.nl en het boek Designing for Biodivdersity uitgegeven door de RIBA. Als je als architect aan de slag wilt: met welke partijen zou je kunnen samenwerken? Een architect kan veel zelf doen. Maar schroom niet om ook bij anderen te rade gaat als je iets niet goed weet. En naast landelijke instellingen zoals de Vogelbescherming en de Zoogdiervereniging kun je profiteren van de lokale kennis. Denk aan vakinhoudelijke tips, maar ook ruimtelijke details, het aansluiten bij de omgeving. In elke gemeente is wel een (vogel)werkgroep die zich bezig houdt met natuur.

Welk onderdeel kunnen architecten die nog niet zo in het natuurinclusieve bouwen zitten in ieder geval bekijken? Als je natuurinclusieve ambities hebt, dan zijn er vele standaardoplossingen die je zonder problemen kan toepassen. Maar je moet ook kijken wat je collega’s doen, zoals het filmpje van Daan Bruggink op de Toolbox website, hij legt heel helder voor architecten en ontwerpers uit waarom natuurinclusief bouwen zinvol is.

201

CIRCULAIR DOEN

De toekomst een beetje dichterbij halen Door Merel Pit

Marjan Kreijns is sinds 1 oktober 2019 de nieuwe directeur van The Green Village waar “de toekomst een beetje dichterbij wordt gehaald”. Kreijns heeft haar strepen verdiend in de universitaire wereld, eerst bij de Universiteit Twente en sinds 2011 bij de TU Delft. Onder haar leiding ontwikkelt The Green Village zich verder als toonaangevende proeftuin op het gebied van duurzame innovaties in de gebouwde omgeving. Wat doet The Green Village precies? The Green Village faciliteert partijen met duurzame innovaties binnen de gebouwde omgeving. We hebben op de campus van de TU Delft een levend laboratorium, een terrein met ondermeer meerdere woningen waarin wordt gewoond en een innovatief duurzaam kantoor waarin dagelijks wordt gewerkt. Hier kunnen innovaties in een veilige omgeving en binnen een systeem worden getest en gemonitord. Zo voorziet het terrein in de nodige infrastructuur waarop kan worden aangetakt, zoals een gelijkstroomnet, een gepland warmtenet en een aardgasnet dat straks voor waterstof kan worden gebruikt. Maar ook nieuwe huishoudelijke apparaten kunnen worden getest. Hoe handig is bijvoorbeeld een wasmachine met een pay-per-use -systeem in het dagelijks gebruik? Daarnaast helpen we bedrijven en startups, maar ook wetenschappers van de TU Delft, op weg. We ondersteunen ze bij het zoeken naar de juiste subsidies om de innovatie bij ons te bouwen en te testen. Vervolgens koppelen we verschillende partijen aan elkaar en betrekken we woningcorporaties en gemeentes. Ons uiteindelijke doel is dat innovaties via pilotprojecten de markt bereiken door ze te testen, opschalingsknelpunten te signaleren en die zo snel mogelijk op te lossen. Kun je een voorbeeld noemen? Op het terrein hebben we een WaterStraat gerealiseerd met zestien verschillende klimaatadaptieve oplossingen van diverse startups en MKB ondernemers, zoals waterdoorlatende bestrating, waterbufferende tegels en waterfilterende technologieën waardoor het opgevangen water kan worden hergebruikt. Studenten van de TU Delft en studenten die de opleiding Watermanagement aan de Hogeschool Rotterdam volgen, voeren metingen uit, om de 202

ondernemers te ondersteunen. Tegelijkertijd komen er geregeld verschillende mensen op het terrein die vanuit hun eigen expertise er een blik op werpen. Een gemeenteambtenaar kijkt bijvoorbeeld of er wel een borstelmachine over de tegels kan, een enorm waardevol perspectief. Veel innovaties op ons terrein zijn bedacht door ingenieurs die vaak vergeten dat naast de technische ook mogelijke juridische, zakelijke of publieke acceptatie uitdagingen te overwinnen zijn voordat hun product de markt bereikt. Door als The Green Village te faciliteren in cross-overs ontstaan er win-winsituaties voor alle partijen. Welke rol zie je weggelegd voor architecten als het gaat om duurzame innovaties in de gebouwde omgeving? De rol van architecten wordt veelzijdiger en groter. We zien dat op verschillende niveaus architecten duurzame innovaties integreren en combineren, waardoor de ontwerpen steeds complexer worden. Met alleen een groen dak, zonnepanelen of een houten constructie, komen ze er niet. Ze moeten op alle vlakken het ontwerp zo klimaatadaptief, circulair

CIRCULAIR DOEN

“

Met alleen een groen dak, zonnepanelen of een houten constructie, komen ze er niet. Ze moeten op alle vlakken het ontwerp zo klimaatadaptief, circulair en energieneutraal mogelijk maken

en energieneutraal mogelijk maken. Naast dat ze ontwerper zijn, stellen ze zich steeds meer op als regisseurs van het proces of systeemintegrators, zoals ook wel eens wordt gezegd. Hierdoor krijgen ze automatisch ook een grotere rol op gebiedsniveau.

innovaties op het gebied van klimaatadaptatie, de circulaire economie en de energietransitie. In plaats van reactief te reageren op partijen die met duurzame innovaties bij ons aankloppen, willen we meer proactief zijn.

Werkt The Green Village momenteel samen met een architect aan een innovatie? Jazeker! Samen met Mecanoo zetten we hier een heel nieuw pand neer, het Co-Creation Center. Dit is ook echt in co-creatie vanuit de duurzame innovaties van de betrokken bedrijven en wetenschappers tot stand gekomen. In feite is het gebouw een verzameling van meerdere wetenschappelijke onderzoeken. Omdat het hele gebouw uit glas bestaat, staat het bouwteam voor een enorme klimatologische uitdaging. Een deelconsortium met wetenschappers van TU Delft Werktuigbouwkunde en partijen als Van Dorp, Priva en Hunter Douglas doet daarom onderzoek naar het klimatiseren van dit extreme gebouw. Zo ontwikkelt zij een klimaattoren met slimme regeltechniek en energie-opslagmedia. In een ander deelconsortium richten de faculteit Civiele Techniek van de TU Delft en Fundex zich op de zogenoemde Energypiles, funderingspalen met een geïntegreerde warmtewisselaarsfunctie. Tenslotte ontwikkelt weer een ander deelconsortium met onderzoekers van de TU Delft Civiele Techniek, C2CA en Volker Wessels, Circuton, een gerecycled beton. De architecten van Mecanoo konden niet anders dan meedenken hoe alles te integreren in het ontwerp.

Je wilt agenda maken? Ja, ik zit hier nog maar net, maar dat kan ik me goed voorstellen. We vinden het bijvoorbeeld belangrijk dat onderzoek wordt gedaan naar nieuwe energiesystemen, gekoppeld aan de renovatie van bestaande wijken. Denk daarbij o.a. aan de rol van waterstof in die energietransitie in combinatie met andere duurzame energiebronnen, en de praktische impact van deze innovaties tot op het niveau van de eindgebruikers. Dit kunnen we zelf initiëren door belangrijkers spelers in dit veld op te sporen, deze te koppelen aan wetenschappers van de TU Delft, maar ook aan andere partijen zoals woningcorporaties. Door agenda te maken, wordt het duidelijker waarvoor partijen bij ons terecht kunnen en weten ze ons beter te vinden.

Wat is je ambitie de komende jaren voor The Green Village? The Green Village bestaat nu vijf jaar. Het begon als een start-up, maar nu is het tijd om als organisatie volwassen te worden. The Green Village moet de komende jaren voor overheden en de bouwsector een serieuze speler worden als het gaat om duurzame 203

CIRCULAIR DOEN

Stedelijke natuur betaalt zich uit

MET EEN DIEPE RECESSIE IN HET VOORUITZICHT, RIJST DE VRAAG HOE WE DE ECONOMIE EFFECTIEF KUNNEN STIMULEREN. ECONOOM HELEN TOXOPEUS PLEIT VOOR MEER NATUUR IN DE STAD. HET IS EEN KOSTENEFFICIËNTE, DUURZAME INVESTERING DIE WERKGELEGENHEID BIEDT, WELZIJN VERGROOT EN BIODIVERSITEIT BESCHERMT.

In 2050 woont naar verwachting 70 procent van de wereldbevolking in stedelijk gebied. Onze steden worden dus groter, voller en warmer. Het laten opbloeien van natuur, juist ook in de stad, is nodig om steden leefbaar en duurzaam te houden. De natuur heeft namelijk vele functies in de stad: op het gebied van klimaatbestendigheid zoals verkoeling (en dus publieke gezondheid) in snikhete zomers en sociale functies zoals recreatie en sociale cohesie in dichtbevolkte wijken. Stedelijke natuur is ook een essentieel ingrediënt van de circulaire stad: het zorgt voor een langere levensduur van materialen (bitumen daken gaan langer mee met een zogeheten groendak erop), en energieefficiëntie (met ‘groene’ verkoeling schaf je minder snel airconditioning aan). Bovendien helpt het onze biodiversiteit op peil te houden. Steden worden dus steeds belangrijker om onze klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen te halen. Maar hoe financier je de uitbreiding van stedelijke natuur? Financiering is struikelblok De afgelopen twee jaar onderzocht ik – reizend per trein, veerboot en zoom door Europa – hoe natuur op grote schaal in Europese steden kan worden geïntegreerd. Ik keek met name naar de vraag waar we het geld voor vergroening van onze steden vandaan halen. Want ondanks alle functies van stedelijke natuur blijkt het financieren van groen in steden een struikelblok. De baten van natuur zijn vaak moeilijk meetbaar en worden daarom niet meegenomen bij investeringsbeslissingen, wat de ‘business case’ lastiger maakt

204

dan bij andere duurzame investeringen (zoals winden zonne-energie). Daarnaast komen de baten van natuur ‘versnipperd’ terecht bij verschillende publieke en private partijen waardoor er een coördinatieprobleem ontstaat. Voor elke individuele partij zijn de kosten van het integreren van natuur (in een pand, parkeerplaats, straat of nieuwe wijk) hoog. Hoewel ook hier voortrekkers bestaan, lieten de interviews met vastgoedinvesteerders, banken en (her-)verzekeraars zien dat ze over het algemeen de ‘waarde wel zagen’ maar de investering niet hard konden maken, vanwege gebrek aan bewijs en

CIRCULAIR DOEN

voldoende rendement voor henzelf. Ze konden een investering in natuur – bijvoorbeeld als onderdeel van een vastgoedinvestering – gewoonweg niet ‘verkopen’ aan collega’s en investeerders. Vaak bleek dat het hielp als de betrokkenen slechts een deel van de kosten hoeven te betalen, terwijl ze samen wel alle relevante baten realiseren en hiervan profiteren. Als ze samenwerken – allemaal een beetje geld in de pot doen – dan betaalt iedereen mee aan het behalen van elkaars doelen, en worden investeringen in natuur ‘kostenefficiënt’; zeg maar een win-win-win-win-winsituatie. Een gezamenlijke duurzame businesscase door middel van succesvolle collectieve actie. Maar hoe dan, en wat is daarvoor nodig? In Melbourne werd stedelijk groen ineens urgent toen de extreme hitte in 2015 een gevaar bleek voor de volksgezondheid. Doel werd de stad te transformeren tot een stedelijk bos, met daaraan gekoppeld het ‘Urban Forest Fund’. Geld van verschillende afdelingen bij de gemeente (groen, water, gezondheid) werd bij elkaar gebracht, naast geld ter compensatie van biodiversiteitsverlies van grote infrastructuurprojecten. Hiermee is een fonds opgezet waaruit particulieren en bedrijven tot de helft van de kosten van groeninvesteringen kunnen terugvragen – als vergoeding voor het realiseren van publieke doelen op hun eigen perceel. De eerste projecten zijn ondertussen gerealiseerd. En in Kaapstad, waar extreme droogte de hele maatschappij en economie raakt, zette The Nature Conservancy (TNC) een ‘Waterfonds’ op waardoor bedrijven mee kunnen investeren in (groene) waterinfrastructuur. Met succes: bedrijven zoals Coca Cola – sterk afhankelijk van de watervoorziening – betaalden mee aan rivieronderhoud om droogte tegen te gaan. Ook in andere steden wereldwijd faciliteert TNC het opzetten van zulke fondsen. Wat kunnen we hiervan leren in Nederland? Neem de groendaksector, wellicht een duurzame gazelle in coronatijd. Veel mensen zijn meer aan huis

gebonden en gaan aan de slag met huis en tuin: een groendak kan een overweging zijn. De aanleg van een groendak kost zo’n 35 tot 80 euro per vierkante meter. Stel je voor dat bewoners pakweg 40 procent van deze kosten zelf willen dragen: omdat ze het mooi vinden, voor verkoeling, om vogels en bijen aan te trekken. De rest zou in stukjes gedragen kunnen worden door anderen, die elk een eigenschap van het groendak waarderen. Subsidie vanuit het waterbudget De bereidheid is er: veel gemeentes en waterschappen bieden subsidie voor dit soort daken vanuit het waterbudget. Verzekeraar Interpolis verlaagt de kosten voor een groendak door collectieve inkoopacties op te zetten, omdat dit schade aan het dak – en dus schadeclaims – kan verlagen. Verder zijn er organisaties die kortingen aanbieden voor groendaken vanwege de biodiversiteit die ze leveren. Ook wegen sommige financiële instellingen zoals ASN Bank en Triodos Bank biodiversiteit in hun portefeuille mee als criterium, en kunnen groendaken op deze manier gestimuleerd worden. De collectieve inkoopactie van de verzekeraar zorgde in 2019 voor pakweg 30.000 vierkante meter aan groendak. De actie was zo succesvol dat het verantwoordelijke groendakbedrijf de vraag niet aankon en er extra bedrijven nodig waren. Zie hier het werkgelegenheidseffect van de betrokkenheid van slechts één partij. Inmiddels hebben alle betrokken partijen zich verenigd in het Nationaal Daken Plan. Het is maar één voorbeeld om te laten zien dat natuur ecologische, sociale én economische waarde oplevert. Laten we daar – voor een duurzaam herstel uit deze crisis en ter voorkoming van een volgende – samen op een slimme manier in investeren.

Helen Toxopeus is onderzoeker bij het Sustainable Finance Lab en Utrecht School of Economics, beide van de Universiteit Utrecht. Dit opiniestuk heeft eerder in NRC gestaan.

205

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DUOFOR COMBIFOR: VLOERSYSTEEM MET OOG OP DE TOEKOMST DUOFOR

We leven in een tijd waarin we bij de bouw en renovatie van onze huizen het grote verschil voor morgen kunnen maken. Door duurzame en circulaire producten te gebruiken, kunnen vele generaties na ons hiervan profiteren. Daarom moeten we bij elk aspect van een woning bouwoplossingen ontwikkelen die aansluiten op een energiezuinige, milieubewuste toekomst. Met het Combifor droogbouwvloersysteem biedt vloerenfabrikant Duofor een duurzame vloeroplossing die klaar is voor de circulaire toekomst.

206

| HET BASISPRINCIPE Het Combifor vloersysteem is een samenstelling uit lichtgewicht en flexibel toepasbare materialen met een oersterk eindresultaat. Eén van de hoofdcomponenten van de vloer zijn de stalen liggers. Door hun hoogwaardig verzinkte beschermlaag zijn ze gewapend tegen corrosie, wat bijdraagt aan een lange levensduur van de gehele vloer. De liggers zijn door hun lage eigen gewicht van 6 kg/m eenvoudig te hanteren en kunnen zelfs door één persoon aangebracht worden.

Ondanks hun lage gewicht hebben Combifor liggers een bijzonder hoge sterkte en stijfheid en zijn ze 40 % stijver dan andersoortige liggers in combinatievloeren. Daardoor kunnen er ook grotere overspanningen gecreëerd worden. Een ander belangrijk element is de Thermostrip. Naast de drager van isolatieplaten is de Thermostrip ook een koudebrugisolator van de stalen liggers. De lambdawaarde van de Thermostrip ligt iets hoger dan polystyreen, waardoor de kritische

‘In korte tijd krijgt de bewoner een comfortabele, goed geïsoleerde vloer, met de constructieve eigenschappen van een betonvloer’ temperatuurlijnen onder de stalen liggers “doorgestuurd” worden. Dit voorkomt het optreden van condensaat aan de onderzijde van de stalen liggers en heeft een positief effect op de levensduur van de liggers. Ondanks de compacte opbouw kunnen hoge Rc-waarden eenvoudig aangepast worden aan de energieeisen van deze tijd.

| EEN VLOER VOOR NU EN LATER Naast de afwerking met zwaluwstaartplaten en mortel kan Combifor ook afgewerkt worden met een houten topvloer. Deze Combifor variant is na montage volledig demontabel en de materialen zijn los of als systeem volledig herbruikbaar. Combifor droogbouw is een populaire vloertoepassing bij woningbouwprojecten. Door de afwerking met houten platen in plaats van mortel blijft de werkplaats schoner,

ontstaat er minder CO2-uitstoot door transport en vallen wachttijden van uithardend beton geheel weg. Het laatste is een groot voordeel voor de bewoners, die snel terug kunnen in hun woning en geen last van bouwvocht ondervinden. In korte tijd krijgt de bewoner een comfortabele, goed geïsoleerde vloer, met de constructieve eigenschappen van een betonvloer. En waar hij ook nog eens lang plezier van heeft; want het Combifor vloersysteem heeft een referentieperiode van minimaal 50 jaar.

| GOED OM TE WETEN Combifor is in samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven uitvoerig getest. Zowel de losse materialen als ook de vloeropbouw zijn CE-gemarkeerd en voldoen aan alle betreffende Eurocodes en Bouwbesluiteisen. www.duofor.eu 207

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN DNA IN CIRCULAIR BOUWEN

FYX STABILITY

Rotterdam

Een nieuwe speler op de Nederlandse aannemersmarkt loopt op zich al in de kijker. Wanneer die bovendien een nieuwe manier van werken introduceert én als geen ander gebruik maakt van de pijlers rond circulair bouwen, mag die meteen op flink wat belangstelling rekenen. Daar is Fyx alvast een uitstekend voorbeeld van. Fyx is een Belgisch bedrijf dat unieke en modulaire stut- en stempelsystemen inzet om waardevolle gevels te bewaren en

208

stempelramen plaatst om bouwputten te stabiliseren. De specialisten van Fyx spelen daarmee perfect in op de groeiende markt van grote renovatie- en binnenstedelijke of complexe projecten. In die projecten is het risico op schade en verzakking in naastliggende panden immers het grootst.

| GEEN VERGELIJKBAAR BEDRIJF IN NEDERLAND In Nederland is geen vergelijkbaar bedrijf dat hetzelfde werk doet. In

veel gevallen is het de aannemer zelf die in samenwerking met een constructeur een gevel stut of schoort. Maar omdat het voor die bedrijven geen corebusiness is, is ook de expertise beperkt en kosten de hulpmiddelen meer dan nodig. Het modulaire systeem van Fyx laat toe om een gevel in zijn geheel deskundig te stutten zodat de structuur erachter volledig kan worden gesloopt tot op het maaiveld en in één fase. Het belangrijkste voordeel daarvan is dat de aannemer de handen én alle ruimte

interventies waar de veiligheid in het gedrang komt, is dat ook hard nodig. Maar ook dan wordt er niets aan het toeval overgelaten en gaat het bedrijf uiterst planmatig tewerk. Een uitgebreide studie, een doordacht ontwerp en een vakkundige uitvoering typeren het werk van Fyx. Heel dat traject zit bovendien in één hand. Dat levert niet alleen één aanspreekpunt op voor de opdrachtgever, maar ook tijdwinst en efficiëntie.

| REFERENTIES Leiden

vrij heeft om het nieuwe gebouw volledig op te bouwen. Daarbij kan de bestaande gevel ook nog opnieuw en volledig worden geïntegreerd. De tijdwinst is enorm!

| ZWEVENDE GEVELS Fyx heeft in België en in Frankrijk al huzarenstukjes uitgehaald. Zeker wanneer gevels zowel horizontaal als verticaal worden geschoord levert dat spectaculaire beelden op van ‘zwevende gevels’. Op die manier kunnen zelfs hele funderingen worden weggebroken om -bijvoorbeeld- een ondergrondse parkeergarage te bouwen en aansluitend de geschoorde gevel opnieuw te integreren in het gebouw. Zo blijft het monumentale of waardevolle karakter van een gebouw perfect behouden.

| EIGEN, GESPECIALISEERD STUDIEBUREAU Bij het uitvoeren van een opdracht doet Fyx in eerste instantie beroep op een eigen studiebureau. Die expertise is nodig om nadien met de grootste precisie te kunnen werken. De specialisten van Fyx houden bovendien meteen rekening met de mogelijkheden van de driehoekstructuren die het bedrijf inzet. Gevels tot een hoogte van 30 meter en een quasi onbeperkte lengte zijn mogelijk. Windbelasting speelt daarbij een belangrijke factor natuurlijk, maar kan met de gebruikte technieken perfect worden opgevangen. Met de driehoekstructuren van Fyx, in combinatie met schoorbalken op elke verdieping, wordt telkens een nieuw evenwicht

gecreëerd en worden de krachten overgebracht naar ballastplaten of andere funderingstypes. Onder iedere driehoekstructuur zitten in dat geval twee heipalen in de grond. De paalfunderingen nemen de berekende krachten op en via ter plaatse gestorte betonblokken worden de driehoekstructuren verbonden met de palen. Op die manier kan deze toepassing ook in drukke stadscentra worden gebruikt. De voetplaten steken uit de gevel, maar daarmee kunnen portieken worden gebouwd zodat voetgangers door de structuren kunnen wandelen. Dergelijke oplossigen zijn mogelijk omdat alle structuren en bokken in het eigen atelier worden vervaardigd.

| SNEL EN PLANMATIG Fyx staat erom bekend om snel te kunnen schakelen. Bij dringende

Fyx telt voorlopig het meeste referenties in België, maar verricht inmiddels ook baanbrekend werk in Frankrijk. Met het voormalige gevangeniscomplex ‘Tuin Van Noord’ in Rotterdam heeft het bedrijf ook in Nederland meteen een hoogstaand staaltje van zijn know how neergezet.

| CIRCULAIR Door het soort oplossingen die Fyx aanbiedt, is het bedrijf tot slot ook een toonbeeld van circulair bouwen. Want de beste manier om een waardevolle gevel te behouden, is hem niet af te breken. Ook het hergebruik van de driehoekstructuren draagt hieraan bij. In het bouwproces dat Fyx voorstaat gaat in elk geval nagenoeg geen materiaal verloren. Hiermee kan Fyx ook veel betekenen voor de Nederlandse markt. Bewijzen zijn er al in Leiden en Rotterdam. www.fyx-stability.com www.fyx-stability.nl info@fyx-stability.nl

Antwerpen

209

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN FRISSE WIND DOOR UW GEBOUW ADAMASGROEP

Gebouw: Varso Tower – Locatie: Warschau Developer: HB Reavis – Architect: Foster & Partners Foto afkomstig van: HB Reavis Adamasgroep specialiseert zich in de begeleiding, de ontwikkeling en de bouw van duurzame, BREEAMgecertificeerde en gezonde, WELLgecertificeerde projecten. Managing director Olaf Buter trekt hardop lessen uit de huidige corona-crisis.

| COVID-19 ‘Eén les die we leren van de COVID19-pandemie is dat goed ventileren essentieel is, om niet te zeggen van levensbelang. Virussen en bacteriën die in filters en kanalen van luchtverversingsystemen hun kans afwachten bezoekers te besmetten vormen een onuitwisbaar schrikbeeld.’

| TOEKOMSTGERICHT BOUWEN Adamasgroep is vanuit jarenlange ervaring en expertise gedreven om duurzaam en daardoor toekomstgericht te bouwen. Al voor de 210

coronacrisis toesloeg, verdiepten we ons in het verbeteren van de gezondheidswaarden van gebouwen. Een vooruitziende blik en niets te vroeg, zo leert de actualiteit. Het bouwbesluit is als uitgangspunt feitelijk totaal ongeschikt om een gezond gebouw te realiseren. Sterker nog; het item gezondheid maakt er geen onderdeel van uit.

| GOED FUNCTIONERENDE LUCHTVERVERSINGSSYSTEMEN Hoe verstandig is het dan om je enkel en alleen op een dergelijk minimaal bouwbesluit te richten. Arbo technische regelgeving zal uiteindelijk de gebruikers dwingen om hogere eisen te stellen aan goed functionerende luchtverversingssystemen. En zoals altijd kost het later herstellen meer dan het gelijk goed doen. De kwaliteit van veel huidige ‘standaard’ installaties is te

gering om ‘airborne’ virussen snel aan de circulatie te onttrekken. Ook al is de realisatie van een luchtverversingssysteem perfect, een goed beheer bepaalt de kwaliteit. Tegelijkertijd rijzen er twijfels over systemen waarbij lucht pas als ‘afgewerkt’ wordt aangemerkt als het CO2-gehalte een bepaalde waarde overschrijdt. Een uitgelezen kans voor de bedreigende virussen in uw systemen. Kortom een nieuwe blik op weten regelgeving zal eraan komen maar wacht u daarop?

| WELL-SYSTEMATIEK Adamasgroep hanteert voor het goed ontwikkelen en beoordelen van een pand de zogenoemde WELLsystematiek. Wie zijn project door deze ‘WELL-ogen’ bekijkt, weet zeker dat aan alles is gedacht wat nodig is om de gebruikers en de bewoners van uw project een veilig en comfortabel leefklimaat te bieden.

‘Een gezond gebouw is niet langer ‘nice to have’ maar het nieuwe minimum!’

Gebouw: Varso Place – Locatie: Warschau Developer: HB Reavis – Architect: HRA Architects Foto’s afkomstig van: HB Reavis

Van de zuiverheid van het leidingwater tot de kwaliteit van de in te ademen lucht. En dat gaat verder dan alleen een CO2-waarde, het oordeelt ook of er geen foute stoffen in de lucht aanwezig zijn. En het ziet toe op zaken als ontruimbaarheid bij calamiteiten: niemand kan dankzij deze systematiek de pandeigenaar nog betichten van nalatigheid of onoordeelkundigheid. De Arbowetgeving verlangt dit feitelijk nu al van u als eigenaar. Met WELL kan niemand u ooit nog betichten van nalatigheid; uw gebouw houdt de gebruikers gezond. Kies voor een fris en aangenaam leef- en werkklimaat. Kies voor gemoedsrust. Bekijk onze websites voor meer informatie www.adamasgroep.nl www.commissioning.nl

Gebouw: GLP Venray Fase 2 – Locatie: Venray Developer: GLP – Architect: Stripesarchitects Foto afkomstig van: Stripesarchitects

211

GLP realiseert in Venray een nieuw duurzaam DC Gazeley heeft de ambitie om een BREEAM-NL 5 sterren Outstanding label te behalen. Door middel van WELL geven zij aandacht aan gezondheid. Daarnaast wordt dit DC circulair gebouwd.

FotograямБe door: Stripesarchitecs

adamascommissioning Meander 901 6825 MH Arnhem +31 (0)26 446 12 22 info@commissioning.nl www.commissioning.nl Onderdeel van Adamasgroep

De toekomst cre├лer je zelf $PNNJTTJPOJOH "EBNBTHSPFQ TUFMU OBBTU EVVS[BBNIFJE FFO HF[POEF XFSLPNHFWJOH DFOUSBBM 0O[F JOUFHSBMF BBOQBL WBO PNHFWJOHT GVODUJPOFMF FO HF[POEIFJETFJTFO TUBBU HBSBOU WPPS FFO PQUJNBBM DPODFQU FO ESBBHU CJK BBO FFO EVVS[BNFSF MFFGPNHFWJOH )FU SFTVMUBBU JT FFO UPFLPNTUCFTUFOEJH HFCPVX XBBS V USPUT PQ NBH [JKO 6X QBTTJF XPSEU PO[F VJUEBHJOH "EBNBTHSPFQ POEFSTUFVOU CFUSPLLFO PQESBDIUHFWFST CJK #3&&". -&&% FO 8&-- DFSUJGJDFSJOHFO 8JK POUXJLLFMFO NFU V DJSDVMBJSF HFCPVXFO IFMQFO V CJK LMJNBBUBEBQUJFG POUXFSQFO FO CFTQSFLFO IPF V EF FOFSHJFUSBOTJUJF LVOU WFSXF[FOMJKLFO 8JK TUFMMFO WPPS V IFU *OUFHSBMF 1SPHSBNNB WBO &JTFO PQ FO [PSHFO EBU EJU PPL XPSEU HFSFBMJTFFSE 0O[F DPNNJTTJPOJOH TUBBU HBSBOU WPPS IFU XBBSCPSHFO WBO EF LXBMJUFJU WBO VX HFCSVJLFSTJOTUBMMBUJFT FO EF LXBMJUFJU WBO IFU CPVXFO #FOU V CFOJFVXE XBU XJK WPPS V LVOOFO CFUFLFOFO 0O[F TQFDJBMJTUFO IFMQFO V HSBBH /FFN HFIFFM WSJKCMJKWFOE DPOUBDU NFU POT PQ PG LPN MBOHT

Volg ons op social media

BEBNBTHSPFQOM

@AdamasgroepBV

adamasgroep

MET PEFC HOUT BOUW JE MEE AAN EEN BETER KLIMAAT Als je PEFC-gecertiﬁceerd hout gebruikt, heb je de garantie dat het bos in stand blijft. Zo draag je actief bij aan CO2-reductie en bouw je mee aan de toekomst van ons allemaal. Meer weten over de laatste trends en mogelijkheden? Volg een van onze Tomorrow’s Timber Talks: pefc.nl/talks

One Main office, Boston USA, door dECOi Architects Entree van CChange, een investeringsgroep in duurzame gebouwen en energietechnologieën. Gemaakt met PEFC-gecertificeerd hout. Fotografie: © Anton Grassl Photography

Veelzijdig toepasbaar in constructies van hout met hoge vlamvertragendheidseisen

MAXimale ontwerpvrijheid

MAXimale vlamvertraging*

MAXimale duurzame grondstoffen

SMARTPLY MAX FR B toonaangevend OSB met Euroklasse B.

Maak de juiste keuze! *Maximale Euroklasse-score voor plaatmateriaal van hout.

Meer weten over het normbepalende SMARTPLY OSB? Kijk snel op www.mdfosb.com/smartply 214

5 ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE GERRIT HIEMSTRA – BACK TO BASICS 216 XANDER VERMEULEN WINDSANT – HET NIEUWE NORMAAL VRAAGT OM EEN NIEUW SOORT WONINGEN 217 GABRIELLE MURIS - GEEN PVE ALS STARTPUNT MAAR PASSIE EN POTENTIE 218 EVA GAAFF - ANDERE WELVAART, ANDERE WONINGEN 220

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE

Back to basics Meteoroloog Gerrit Hiemstra, auteur van het voorwoord van het boek Stad X Klimaat van BNA Onderzoek

KLIMAATVERANDERING HEEFT ONS LEVEN AL VERANDERD EN ZAL DAT IN DE TOEKOMST NOG INGRIJPENDER DOEN. HET WEER IS AL STRUCTUREEL ANDERS GEWORDEN EN TEGELIJKERTIJD HEBBEN WE ONS ONGEMERKT AL AANGEPAST. VORST EN SNEEUW IN DE WINTER VINDEN WE INMIDDELS BIJZONDER, VROEGER WAS DAT HEEL GEWOON. HET VOORJAAR BEGINT EERDER, DE ZOMERS ZIJN WARMER EN DE HERFST DUURT OOK LANGER. ER GROEIT NU EEN GENERATIE OP DIE HET OUDE KLIMAAT NIET HEEFT MEEGEMAAKT EN NIET BETER WEET DAN DAT HET IN DE ZOMER TROPISCH WARM IS EN DAT FORSE PLENSBUIEN DE STRATEN AF EN TOE BLANK ZETTEN.

We staan aan het begin van een transitie die we ons nu nog nauwelijks kunnen voorstellen. En dat hoort ook zo. Kon u zich 20 jaar geleden voorstellen dat we nu allemaal met een mobiele telefoon rondlopen? Zelf heb ik al een energietransitie meegemaakt. In mijn jeugd hadden we thuis een kolenkachel. Als kinderen moesten wij de kolenkit in de schuur vol scheppen met kolen en in huis brengen. Toen werd het aardgas aangelegd en verdween de kolenkachel naar de oud-ijzerhandelaar. Nu staan we ook aan de vooravond van een transitie. Onze energievoorziening móét veranderen, onze manier van transport móét veranderen en ook onze gebouwen en huizen móéten veranderen. Allemaal om onze broeikasemissie naar nul te brengen. We staan dan ook voor een enorme opgave, niet alleen in technische zin, maar ook mentaal. Al onze zekerheden staan ineens ter discussie en dat levert onzekerheid op, angst, weerstand en woede. Andere mensen omarmen het en staan te popelen om die nieuwe wereld vorm te geven. We slepen echter een grote historie achter ons aan. Die historie komt vooral tot uiting in huizen, gebouwen en infrastructuur. Het beste zou zijn om alles plat te gooien en opnieuw te beginnen. Dat kan niet, want dat geeft een enorme kapitaalvernietiging en het kost ook veel te veel tijd. Daarom moeten we de boel aanpassen aan de eisen van de nieuwe tijd en dat is een enorme opgave.

216

Dat aanpassen rust op twee pijlers: adaptatie en mitigatie, ofwel: aanpassen aan de veranderende omstandigheden en daarnaast de emissie van broeikasgassen terugbrengen naar nul. Landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en architecten spelen daarin een sleutelrol omdat zij helemaal aan het begin staan van het veranderingsproces. Kennis van klimaat en van klimaatverandering is juist bij deze beroepsgroep cruciaal. ‘Back to basics’ is het parool. Een optimaal gedimensioneerde, geïsoleerde, geventileerde en gesitueerde woning heeft weinig energie nodig en is automatisch bestand tegen extreme warmte. Tijdelijke berging van water op straat is helemaal niet erg, zolang het maar niet de woning in kan stromen. Door te bouwen met natuurlijke materialen zoals hout, stro, hennep, vlas, etc. wordt CO2 vastgelegd en wordt het gebruik van CO2-intensieve materialen als cement en stenen voorkomen. Daarmee sla je twee vliegen in één klap. In het boek Stad X Klimaat van BNA Onderzoek staat een aantal voorbeelden van praktische oplossingen voor bestaande woonwijken waarin de belangrijkste ontwerpprincipes zijn toegepast: energiezuinig, bestand tegen wateroverlast, hittebestendig en met zo weinig mogelijk emissie van broeikasgassen. Ben je als architect, beleidsmaker, expert of marktpartij betrokken bij de stad: laat je inspireren door deze studies. En daarna: aan de slag! PS: verderop in dit Jaarboek lees je meer informatie over het BNA Onderzoek Stad X Klimaat.

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE

Het nieuwe normaal vraagt om een nieuw soort woningen Xander Vermeulen Windsant is architect-eigenaar van XVW-architectuur Bron: Het Financieel Dagblad

Een paar maanden geleden was de woningmarkt nog een ‘overzichtelijke’ crisis. Met, op papier, ‘overzichtelijke’ oplossingen (1 miljoen woningen bouwen!) Nu de intelligente lockdown stap voor stap wordt afgebouwd, blijkt thuiswerken van een gedwongen noodzaak voor velen een gewenst nieuw normaal. Plotseling is de woning ook deels kantoor geworden. Dit dwingt ons op een fundamenteel andere manier te kijken naar de woningcrisis. In plaats van ‘blind’ doorbouwen moeten we stilstaan bij wat de maatschappij in brede zin van de woningbouw vraagt. Die vraag gaat nu niet meer alleen over wonen, maar juist over de samenhang in de hele gebouwde omgeving: wonen, werken én infrastructuur. Want wat moet je als groot bedrijf straks met je glimmende hoofdkantoor als de helft ervan structureel leeg staat? Zijn de investeringen in OV en asfalt dan nog wel nodig? En wat betekent dat voor de huizen die we nodig hebben? Moeten die groter zijn, met extra kamers? Hoe worden die extra meters dan betaald, en door wie? Gaan we het overschot aan vierkante meters kantoor dat daarmee ontstaat ombouwen naar wonen?

“

Experimenten Deze vragen zijn niet te beantwoorden door alleen woonwijken en woningen uit de grond te stampen. Het nieuwe normaal vraagt om gemengde leefomgevingen. Lees: woon- én werkomgevingen, waar beide functies intelligent gemixt kunnen worden op gebouw-, wijken stadsniveau. Dat vraagt om ontwikkelmodellen die de werkende bewoners, maar ook organisaties, in staat stellen om te wonen en te werken in een persoonlijke balans. Om een open stedenbouw en planologie die daarvoor ruimte biedt. En, voor mij als architect, om ontwerpen die een robuust en betekenisvol ruimtelijk raamwerk bieden waarin het stedelijk leven van wonen én werken kan landen. Met precies dit soort onderwerpen hebben we in de vorige (financiële) crisis uitgebreid geëxperimenteerd. Het was de vurige wens om weer terug naar normaal te gaan, waardoor we te weinig van die experimenten hebben geleerd. Nu we langzaam uit de lockdown komen moeten we niet ‘terug naar normaal’ willen. We moeten juist intelligent met elkaar gaan nadenken over wat deze gamechanger voor de ontwikkeling van de stad betekent.

Wat moet je als groot bedrijf straks met je glimmend hoofdkantoor als de helft ervan structureel leeg staat?

217

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE

Geen PvE als startpunt maar passie en potentie DE WERKSPOORFABRIEK IS ALLESBEHALVE EEN ‘BESTELD’ GEBOUW, STELT GEBIEDSONTWIKKELAAR GABRIELLE MURIS. ZIJ WAS NAMENS OVERVECHT VASTGOED BETROKKEN BIJ DE HERONTWIKKELING VAN ZOWEL DEZE VERVALLEN FABRIEK ALS DE NAASTGELEGEN WERKSPOORKATHEDRAAL – ALLEBEI UTRECHTS ERFGOED. IN DEZE GASTBLOG VERTELT MURIS VANUIT WELKE AMBITIE ZIJ BIJ ZECC ARCHITECTEN UITKWAMEN, EN WELKE WAARDEN DAT BIJ INGEBRUIKNAME OPLEVERDE.

Geen ‘besteld’ gebouw dus, niet in de laatste plaats omdat het gebouw er al stond: vervallen, overwoekerd door onkruid, vergeten. Een leegstaand casco als een van de laatste resten van het roemruchte industriële verleden van de firma Werkspoor, als het ware wachtend om weer wakker gekust te worden. Passie en potentie waren dan ook het startpunt van de herontwikkeling, geen Programma van Eisen, dat volgde later, en veranderde gaandeweg de rit ook nog wel eens. Die passie was al eerder aangewakkerd door de aankoop en herontwikkeling van de Werkspoorkathedraal vanaf 2014, in die zin was de Werkspoorfabriek een logische vervolgstap. De potentie die we zagen hangt samen met de sterke opkomst van de creatieve economie in Utrecht en de brede herwaardering voor maken en ambacht. In een groeiende stad als Utrecht staat de toegang tot betaalbare werkruimte voor MKB onder druk. We spraken talloze ondernemers op zoek naar inspirerende en betaalbare werkruimte, naar ruimte voor ondernemen, ruimte voor ontmoeting, samenwerking en experiment. Die gevoelde potentie was het vertrekpunt voor de samenwerking met Zecc Architecten. Als huurder van de Werkspoorkathedraal hadden zij er al blijk van gegeven te snappen wat pionieren in de rafelrand van de stad betekent. Daarnaast hadden ze natuurlijk ook al een indrukwekkend portfolio van herbestemmingsprojecten op hun naam staan. Toen we bij hen aanklopten was het duidelijk dat er een gebouw moest komen waarin een combinatie van ambachten, maakbedrijven en creatieve industrie een plek moest krijgen. Deze vraag was de start van een verdere verkenning en een actief proces van interactie met ondernemers en, in de loop der tijd, toekomstige huurders. 218

De eerste potentiële huurder die zich meldde was Brouwerij De Leckere. Hun ruimtevraag was tamelijk bepalend voor de uiteindelijke hoofdindeling van het gebouw: een benedenverdieping met industriële units en een bovenetage met ruimte voor studio’s. Het Programma van Eisen van de bovenetage kreeg samen met de ondernemers van De Stadstuin vorm. Dit jonge bedrijf, verankerd in de community van Utrechtse start-ups en creatieve ondernemers, was op zoek naar een permanente plek voor hun huurders, die tot dan toe tijdelijk gehuisvest waren in leegstaande kantoorgebouwen. Zij brachten ons in contact met één van hun huurders, Sustainerhomes. Het leek ons fantastisch om met deze gedreven jonge honden de werkunits voor de bovenetage te realiseren. Hun duurzame ambities sloten ook perfect aan bij ons samenwerkingsverband met andere ondernemers in het gebied en Utrechtse kennisinstellingen, waarmee we ons inzetten voor een toekomstbestendig bedrijventerrein onder de premisse ‘creatief en circulair Werkspoorkwartier’. Via De Stadstuin kwamen we ook in contact met Wunderhund, jonge ontwerpers die tekenden voor het interieur van de hoofdentree en van de ruimtes van De Stadstuin. De samenwerking met deze partijen was ook best een avontuur en onderweg zijn we de nodige uitdagingen en clashes tussen “starters” en “gevestigde orde” tegen gekomen. Zonder wrijving geen glans, en zeker geen innovatie. Het was de reis meer dan waard. Als hoofdarchitect heeft Zecc genereus samengewerkt met alle betrokkenen, flexibel ingespeeld op steeds weer nieuwe eisen van verschillende spelers en al die verschillende “bestellingen” vertaald in een samenhangend geheel. Er staat nu een gebouw dat geworteld is in de omgeving, waar de energie voelbaar is, dat bewoond wordt door trotse ondernemers. Een gebouw dat ook een bestemming is en dat open is voor bezoekers en omwonenden. Zij kunnen er terecht voor een kop koffie, een event of een bezoek aan het Museum van Zuilen, dat met tastbare objecten uit het verleden het Werkspoor-DNA doorgeeft aan nieuwe generaties. Zo wordt in de Werkspoorfabriek economische impact verbonden met sociale, culturele en maatschappelijke betekenis.

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE

â&#x20AC;&#x153;

Ondernemers op zoek naar inspirerende en betaalbare werkruimte, naar ruimte voor ondernemen, ruimte voor ontmoeting, samenwerking en experiment.

219

ONTWERPEN EN BOUWEN AAN TOEKOMSTWAARDE

Andere welvaart, andere woningen EVA GAAFF, CONSULTANT URBAN DEVELOPMENT & REAL ESTATE BIJ ARCADIS, SCHREEF IN HET FD EEN OPINIESTUK OVER HOE DE WONINGBOUWOPGAVE AAN TE PAKKEN. OM IEDEREEN VAN GOEDE WOONRUIMTE TE VOORZIEN, HOEVEN WE ONS LAND NIET VOL TE BOUWEN. DE SLEUTEL IS DE HERIJKING VAN ONS BEGRIP VAN WELVAART.

In de woningbouw gaat de productie te traag om het nijpende woningentekort weg te werken. Tegelijkertijd komen door de nieuwbouw landschap en natuur onder druk te staan. Het gevolg is bestuurlijk getouwtrek in de ruimtelijke planning. Maar welvaart is een veranderend begrip. Op één verdieping van 50m2 in de stad woonde een eeuw geleden een familie met drie kinderen. Nu leeft daar een expat, of een stel, met een druk sociaal leven dat zich vooral buiten de deur afspeelt. Prognoses voor het benodigde aantal woningen zijn gebaseerd op de beleidsmatige definitie van welvaart: maatstaven voor kwaliteit van leven, gestoeld op de consumptiemaatschappij van rond de eeuwwisseling, gebaseerd op besteedbaar inkomen, mogelijkheden tot consumptie en bezit. Dit vertaalt zich in vierkante meters en locatie, dat weer aan de woningprijs wordt gekoppeld.

“

Intussen verandert onze maatschappij. We zijn op weg naar een samenleving waarin ‘meer’ niet gelijk staat

aan ‘beter’. Dit zien we in ontwikkelingen als tiny houses en minimalistisch wonen, lokale producten in plaats van bulk van overzee, en concepten in de deeleconomie. Voor onze woningen betekent dit dat eigendom en oppervlak niet meer centraal staan. In de stad zien we dit al: hier gaat een lichte krimp van het oppervlak per huishouden gepaard met een hogere waardering van de leefbaarheid. Met een groeiende behoefte aan kleinere huizen is het logisch om in eerste instantie niet meer bij te bouwen, maar de huidige voorraad van gebouwen slimmer te benutten. Mooi meegenomen is dat die toch al moet worden aangepakt, met het oog op de energietransitie en bredere verduurzaming. Laten we dus sterker inzetten op woningsplitsing, renovatie en transformatie. Zo voorkomen we dat onnodig natuur verloren gaat, terwijl het tekort in de steden blijft groeien. Als we nu onze maatstaven voor welvaart kritisch tegen het licht houden, hebben we over twintig jaar een stuk minder nieuwe stenen, en veel meer ruimtelijke kwaliteit.

In de steden gaat een lichte krimp van het woningoppervlak gepaard met een hogere waardering van de leefbaarheid

220

221

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

MODULAIR MET EEN PERMANENTE UITSTRALING

JAN SNEL

‘Nauwe samenwerking met de architect’ 222

In opdracht van Nationaal Coördinator Groningen realiseerde Jan Snel een modulair en aardbevingsbestendig kindcentrum: De Farmsumerborg, ontstaan uit de fusie tussen de OBDS Ripperdaborg en de CBS Rengersborg. De opdrachtgever was op zoek naar hoogwaardige en tijdelijke huisvesting. Het tijdelijke pand overtreft echter alle verwachtingen en zal hierdoor vanaf heden als permanente huisvesting worden gebruikt. Het multifunctionele gebouw laat zien dat modulaire, geïndustrialiseerde bouw eindeloze mogelijkheden biedt. Dankzij deze innovatieve bouwmethode heeft Jan Snel het gehele proces in eigen hand, van productie tot afbouw. Daardoor kan het bedrijf tot in detail produceren op eigen locaties, zijn er minimale foutmarges en ontstaat er ruimte voor bijzondere ontwerpen. Tegelijkertijd levert deze methode een tijdswinst van 30 tot 50 procent

op; zo is deze school in vier maanden tijd opgeleverd. Voor een rustgevend gevoel is er gekozen voor een ruime school met een open karakter. Deze gaat uit van een vis á vis indeling voor de lokalen met een groot leerplein, voorzien van veel lichtinval. Daardoor hebben alle lokale een transparante verbinding met het leerplein. De houten details en de grote openheid naar het park zorgen ervoor dat De Farmsumerborg zich mooi in de omgeving voegt. Duurzaamheid is een belangrijk aspect. Daarom is het gebouw goed geïsoleerd en volledig elektrisch opgebouwd. De gehele installatie is all-electric met een warmtepomp. Verder zijn er elektrische ramen op de vide aangebracht en is het pand rondom voorzien van elektrische screens. Het gebouw is tot stand gekomen met behulp van een schoner bouwproces. Door geïndus-

trialiseerd te bouwen, wordt zowel het afval op de productie- en bouwlocatie als het aantal voertuigbewegingen tot het minimum beperkt. Dat levert een aanzienlijke duurzaamheidswinst op. www.jansnel.com

“De samenwerking met Jan Snel was prettig en professioneel. Er werd meegedacht in de vormgeving en niet star vastgehouden aan een bouwsysteem. Dit heeft geresulteerd in een tijdelijke school die niet tijdelijk oogt”, – Foppe Hoekstra, architect bij Van Manen en Zwart Architecten. www.jansnel.com

223

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

PHAROS: EEN TOONBEELD VAN GEZOND WERKEN SMARTSKIN FACADE VAN PHYSEE

Pharos, oorspronkelijk een standaard kantoorgebouw, is getransformeerd tot een toonbeeld van gezond werken. De herontwikkeling door CAIRN Vastgoed, waar circulariteit in de organisatie geworteld zit, heeft geleid tot een BREEAM “Excellent” beoordeling. Zo wordt de status-quo van het nieuwe werken in duurzaamheid en efficiëntie naar een hoger niveau getild. Tussen de vele circulaire innovaties die Pharos herbergt schuilt een bijzonder significante en duurzame gevelinnovatie: SmartSkin van PHYSEE. SmartSkin is ontworpen om gelokaliseerd energie op te wekken en aan te bieden. Het systeem bestaat uit “SmartWindows” met geïntegreerde Screen-Lines® van Pellini die

224

middels een DC-volt netwerk verbonden zijn aan het Building Management System. De SmartWindows zijn transparante ramen met glas van Pilkington met in de spouw geïntegreerde zonnecellen en sensoren die klimaatdata verzamelen waarmee slimme algoritmes vervolgens de zonwering en klimaatbeheersystemen aansturen. Deze slimme technologie zorgt voor een sterke energiebesparing door de energiebehoefte te balanceren en verhoogt het welzijn van de gebruikers van Pharos. Dat een kantoorgebouw deze technologie implementeert is een enorme stap richting het standaardiseren van duurzame geveloplossingen en toont de impact die samenwerken in de wereld van vastgoed kan hebben.

Dit project is tot stand gekomen dankzij de samenwerking met onze partners Pilkington, Alkondor, Coare en CAIRN die ieder hun eigen unieke bijdrage leverden aan het creëren en optimaliseren van deze bijzondere ontwikkeling.

www.physee.eu www.pharoswork.com

Dejo ontwerpt en produceert custom made roosters voor speciale projecten en bedenkt totaaloplossingen voor elke branche.

medewerkers met passie voor roostertechnologie

dat is dejo Ambachtsstraat 3 Wolvega | 0561 691 691 | info@dejo.nl

www.dejo.nl 225

nummer 1 in dak & gevelbegroeiing

groen op hoog niveau Rithsestraat 87 Westbroek 49B

4813 Breda 4822 GW ZX Breda

+31184 184676 676840 840 +31

mostertdewinter.nl

226

6 OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD INCIDENTELE OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD 228 Elzo Dijkhuis- Een Forum graag Michiel Huls - Uit de comfortzone

ERVAREN OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD 232 Emile Spek, Amsterdam UMC Rob van Kalmthout, partner Rebel Group Ronald Huikeshoven – Ontwerpen post corona: de roep om meer flexibiliteit Roger Mol – Rijksvastgoedbedrijf houdt ordeportefeuilles gevuld Stefan Bakker - Dienend aan de gebruikers, 24/7

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Een Forum graag Incidentele Opdrachtgevers aan het woord: Elzo Dijkhuis, senior projectmanager gemeente Groningen

HOE ‘BESTEL’ JE EEN GEBOUW WAARVAN JE EIGENLIJK NIET WEET WAT HET MOET ZIJN? HOE ZET JE EEN PRIJSVRAAG IN DE MARKT WAARVAN JE NOG NIET WEET HOE HET PROGRAMMA ER PRECIES UITZIET? DAT WISTEN WIJ ALS STAD GRONINGEN EIGENLIJK OOK NIET ZO GOED. ONS LEEK HET SLIM OM PARTIJEN TE ZOEKEN DIE MEER KUNNEN BIEDEN DAN DE OPGAVE, OM DE JUISTE MENSEN IN STELLING BRENGEN. DAAR HADDEN WE ERVARING IN. We organiseerden een ontwerp-prijsvraag waarop gerenommeerde binnen- en buitenlandse bureaus inschreven, maar stimuleerden ook jonge bureaus om mee te doen. Van NL Architects wisten we inmiddels dat ze opgaven altijd verder brachten dan voorzien. Ervaring met een omvangrijke samengestelde culturele functie hadden ze niet, maar ze hadden wel laten zien dat ze opdrachten origineel benaderden. Vaak combineerden ze opgaven met functies die helemaal niet gevraagd werden en zorgden ze ervoor dat de synthese ervan veel meer werd dan de som der delen, dikwijls met een verrijking van de publieke ruimte als gevolg. Ons uitgangspunt was vrij klassiek: een stedenbouwkundige basisstructuur met daarin een nieuwe culturele trekpleister. De ingreep betrof de oostzijde van de Grote Markt, een stuk stad dat teveel een

optelsom was geworden van dertig jaar naoorlogse stadsontwikkeling en dat nieuwe impulsen voor het functioneren van het centrum nodig had. Voor zowel de stedenbouwkundige ingreep als het Forum was van belang dat verschillende functies elkaar zouden versterken. En omdat het Forum een nieuwe constellatie van functies zou bevatten, liep de ontwikkeling van gebouw en programma gelijk op. Van de ontwerpers werd verwacht dat ze ruimtelijk en conceptueel, in nauwe samenspraak met de opdrachtgever, zouden bijdragen aan de visievorming en ontwikkeling van het Forum, zo stelde het programma van eisen van de prijsvraag. En daarin zijn we met elkaar geslaagd. Op unieke wijze verenigt het gebouw culturele ervaringen rondom een publiek verticaal landschap, dat eindigt in een plein op het dak. NL Architects ontwierp geen gebouw, maar een nieuw type openbare ruimte, waarin de traditionele grenzen tussen de stad en verschillende culturele functies vervagen. De ruimtes en het programma zijn nauwkeurig verweven en ontvouwen zich aan een reeks gestapelde pleinen die de ruimtelijke hoofdstructuur van markten in Groningen completeert. Hoewel NL Architects volhoudt dat ze dit keer door het gelaagde programma niets hoefden toe te voegen, is het ze gelukt om mede vorm te geven aan een nieuwe functie: een samensmelting van openbare ruimte en cultuur die als ontmoetingsplek een nieuwe huiskamer voor de stad vormt. Misschien hielp het dat we als opdrachtgevers gedwongen werden om de exacte vorm van functie en gebouw vooraf enigszins los te laten. In een programmatische stoelendans zorgde de wisselwerking tussen ontwerper, opdrachtgever en gebruiker voor een bestendige configuratie. De kern van het verhaal is: functie en gebouw pakken beter uit dan we überhaupt hadden kunnen verzinnen. Het is in feite zoals NL Architects de werking van het gebouw beschrijft: je vindt meer dan je zoekt. Alles bij elkaar heeft dat erg goed uitgepakt. Enorme bezoekersaantallen en de grote waardering van het publiek bewijzen dat het Forum een belangrijke bijdrage levert aan het stedelijk leven als geheel.

228

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Uit de comfortzone Incidentele Opdrachtgevers aan het woord: Michiel Huls

Hoe ‘bestel’ je je eigen woning als je niet iets standaards wilt en kunt bouwen? In deze gastblog vertelt opdrachtgever Michiel Huls hoe zijn droomhuis ‘met staart’ tot stand kwam, genomineerd voor BNA Beste Gebouw 2020. ‘We bestelden in eerste instantie niet zozeer een huis als wel een proces.’

We benaderden Onix met een allesbehalve standaard bouwopgave, met een langgerekte driehoek als bouwvlak, waarvan een deel in het bos steekt en hoger ligt dan het andere deel en een woning met normale afmetingen niet goed is in te passen. Belangrijk onderdeel van onze ‘bestelling’ was dan ook dat we zelf ook veel wilden meedenken en meeontwerpen. We vroegen in eerste instantie dus vooral om een proces, waarbij bovendien het hebben van een leuke tijd centraal stond. Haiko Meijer van Onix NL gaf ons vanaf het begin het juiste gevoel en nam ook de ruimte in zijn eigen ontwerpproces om ons mee te nemen in de zoektocht naar ons ‘droomhuis’. Want zoals hij steeds zei: ‘jullie moeten er straks zelf in wonen.’ Enthousiasme Een excursie langs projecten van de hand van ONIX NL met onder meer het Schoorstenenhuis, het Erkerhuis, het Zoekende huis en zijn eigen Populieren tuinhuisje gaf inspiratie en discussies over beleving van ruimtes en materialen die doorlopen van binnen naar buiten. Voorbereidend werk, met eigen schetsen en een moodboard, gaf richting aan de vormgeving. Maar het bezoek aan de bouwkavel gaf de doorslag in de keuze voor een huis op de overgang van de open ruimte naar het bos. De beleving van het bos van dichtbij en op afstand staat centraal in de positie van het huis. Met Haiko’s kreet ‘Moet je kijken wat een bomen, hier wil je toch zijn!’ en de eerste schets, gemaakt in de uitspanning iets verderop, was het concept helder.

de vragen stellen. Dat betekende ook dat ik uit mijn comfortzone moest komen. Het mooie aan de werkwijze van Haiko is dat hij dan met ingrepen komt die niet vanzelfsprekend zijn. De ruimtelijke ingreep voorop: door het huis zo te positioneren dat er bij de entree extra ruimte ontstond voor een bijgebouw, ontstond er binnenshuis meer ruimtelijke beleving, en bovendien is er zo een aantal bijzondere plekken om het huis gecreëerd. Alleen al doordat de routing een beleving maakt van het omringende landschap, hebben we elke dag opnieuw het gevoel met de natuur te wonen. Uitdagend samenspel Tijdens een ‘materiaalexcursie’ hebben we verschillende materialen en details bekeken. De situatie van de kavel in het bos was aanleiding om toch te zoeken naar een ander materiaal dan hout voor de gevel. Toepassing van een stalen dak en gevel, afgewisseld met hout op de zonnige kant, geeft het huis een andere aanblik per zijde. Samen met de robuuste betonnen schijf, die de woonkamer van de keuken scheidt, ontstaan zo zowel binnen als buiten knusse plekken. Met al die verschillende ontwerpingrepen is niet alleen een bijzonder huis ontstaan dat in het landschap past, maar zijn ook onverwachte plekjes ontstaan zowel in als om het huis. En dat is, nu we er een jaar mogen wonen, wel de grote meerwaarde die is ontstaan. Niet zomaar een huis met een tuin, maar een ‘huis met staart’ in het landschap.

Verrassen Aangezien we beiden als landschapsontwerper werken vanuit een eigen bureau zitten we vaak aan de opdrachtnemerskant van ontwerpopgaves. En het is erg leerzaam, maar vooral ook leuk, om aan de andere kant van de tafel als opdrachtgever te zitten. We bieden oplossingen in ons dagelijks werk, maar nu moesten wij juist

229

WIE DROMEN REALISEERT, WORDT GEZIEN. SPECIALIST IN METALEN GEVELBEKLEDING

010 - 208 37 88

WWW.ALDOWA.NL

GROENE GEVELS

GROENE DAKEN

GROENE WANDEN BUILDING GREEN: TOEKOMSTBESTENDIGE LEEFOMGEVING Door als architect natuurinclusief te ontwerpen en bouwen ontstaat er eenheid en balans tussen het gebouw en de omgeving. Een gezond functionerend stedelijk ecosysteem zorgt voor meer biodiversiteit en een gezond leef- en werkklimaat. Zo zorgen we voor een gezonde, toekomstbestendige leefomgeving voor mens en dier.

Mobilane is marktleider in het ontwikkelen en leveren van duurzame en innovative groensystemen voor de in- en outdoor omgeving. De groensystemen van Mobilane bieden een kant en klare oplossing voor bijna elke situatie. Denk hierbij aan kant en klare hagen, groene daken, groene wanden en -gevels.

WWW.MOBILANE.COM

231

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

“Onze gebouwde omgeving verdient de beste gebouwen” Emile Spek, directeur Huisvesting en Techniek Amsterdam UMC

EMILE SPEK IS SINDS 2011 DIRECTEUR HUISVESTING & TECHNIEK BIJ HET ACADEMISCH ZIEKENHUIS AMSTERDAM UMC. OP TWEE LOCATIES IN DE HOOFDSTAD VERNIEUWT HET AMSTERDAM UMC ZICH ALS ONDERDEEL VAN HET VERANDEREND ZORGLANDSCHAP. HIJ VERDIEPT ZICH DAARBIJ ONDER MEER IN DE VRAAG WAT CONSEQUENTIES VAN E-HEALTH EN DIGITALISERING KUNNEN ZIJN VOOR DE FYSIEKE ZORG- EN ONDERZOEKSOMGEVING. Wat zou jouw reden zijn om mee te doen met BNA Beste Gebouw van het Jaar? Onze gebouwde omgeving - onze dagelijkse leefomgeving - is enorm belangrijk en verdient de beste gebouwen. Als die gemaakt zijn verdienen ze ook alle aandacht, discussie, bewondering. De inspirerende waardes die gebouwen kunnen hebben moeten zo breed mogelijk verspreid worden in maatschappij en vakgemeenschap; dat kan niet beter dan jouw beste gebouw te laten meedingen in deze verkiezing. Welke categorie triggert jou het meest? Ik heb een bijzondere interesse voor het raakvlak van architectuur en stedenbouw. De beste resultaten daarvan leiden tot stimulerende omgevingen, waarin de gebouwen bijdragen aan het verbeteren van de gehuisveste functie(s) zoals leerprestaties in het onderwijs, genezing in zorggebouwen – helende omgevingen - of werkprestaties in kantoren. Welke meerwaarde dient een architect aan opdrachtgevers te bieden anno 2020? Als opdrachtgever waardeer ikzelf vooral architecten die het complexe speelveld van stakeholders begrijpen, en die goed naar opdrachtgevers kunnen luisteren en hen vervolgens tot nog betere opdrachtgevers kunnen maken. Wat zijn de ontwikkelingen in de architectuur waar we rekening mee moeten houden? Vooral de vele ontwikkelingen en invloeden van buiten met effect op gebouwen en architectuur: denk aan onder meer digitalisering, extreem weer, energievereisten, veranderende materialisering en vervolgens hoe dat in weten regelgeving neerslaat. Architectuur heeft ook met de kosteneffecten daarvan rekening te houden. 232

Beste Gebouw van het Jaar wil de meerwaarde van architectuur voor gebruikers en maatschappij zichtbaar en bespreekbaar maken. Zinvol? Jazeker, hoe bevordert, stimuleert en verrijkt de vormgeving van een gebouw het gebruik ervan. Hoe functioneert publieke ruimte in gebouwen en wat dragen gebouwen bij aan de meest publieke ruimte, de openbare ruimte. En niet in de laatste plaats: laat een gebouw zich eigen maken door de samenleving? Wat kenmerkt goed opdrachtgeverschap? Altijd verantwoordelijk zijn en verantwoordelijkheid nemen en zorg hebben voor het hele project en allen in het team. Van het formuleren van uitgangspunten en programma van eisen tot het in positie brengen van alle professionals in het proces, van de architect aan de ontwerptafel tot de bouwvakker op de steiger. Is Nederlandse architectuur te typeren en zo ja: hoe? Goede architectuur past in en reageert op de omgeving waar die in staat. Nederlandse architectuur kan dus net zo gevarieerd zijn als het Nederlands (stads)landschap. Buitenlandse architecten kunnen goede Nederlandse architectuur maken en Nederlandse architecten verwerken internationale stijlen. De beste Nederlandse architectuur komt in goede stedenbouw tot stand. Nederland kan wat dat betreft bogen op een rijke traditie. Het vasthouden daarvan gaat echter niet vanzelf.

AVAIL ABLE AS OF NOW:

ALUGREY00

ALUGREY01

ALUGREY02

ALUGREY03

ALUGREY04

Want to know more? Contact us or check our website for more information: www.alumet.nl Alumet | Mon Plaisir 30 | 4879 AN Etten-Leur | +31(0)76-5043130 | info@alumet.nl

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Goed opdrachtgeverschap is het moeilijkste wat er is, en daarom het leukste onderdeel van mijn vak Rob van Kalmthout, partner Rebel Group

ROB VAN KALMTHOUT HOUDT ZICH BIJ DE REBEL GROUP BEZIG MET BOUWOPGAVEN DIE GEBASEERD ZIJN OP ÉCHTE MEERWAARDE VOOR MENS EN MAATSCHAPPIJ. ZIJN ERVARING LIGT VOORAL IN BINNENSTEDELIJKE HERONTWIKKELINGEN MET EEN FOCUS OP WONEN EN LEEFBAARHEID.

Wat zou jouw reden zijn om mee te doen met BNA Beste Gebouw van het Jaar? Het is natuurlijk een eer om jurylid te zijn van zo’n belangwekkende architectuurprijs. Als ik naar de juryleden die mij voorgingen kijk dan voel ik, in positieve zin, een grote verantwoordelijkheid. Daarnaast vind ik dat de prijs bijdraagt aan het debat over hoe we Nederland ruimtelijk beter maken; één van de belangrijkste en toekomstgerichte vragen. De keuze die we als jury hebben gemaakt, zal hopelijk het gesprek aanwakkeren. De Beste Gebouw-verkiezing kent 4 categorieën. Welke categorie is voor jou net iets relevanter dan de andere 3? Moeilijke vraag, ik vind alle 4 categorieën mooie invalshoeken om naar de bredere context van een gebouw te kijken. Als ik er één moet kiezen, dan heb ik een voorkeur voor een gebouw dat bijdraagt aan het stimuleren van de omgeving. In deze categorie wordt ook de samenhang met de omgeving beoordeeld, waarbij bijna altijd een andere (publieke) opdrachtgever bij betrokken is. Dat geeft een extra laag aan de complexiteit. Vaak zijn dit ook tijdloze gebouwen die verandering van een woon/leefprogramma goed kunnen faciliteren; dat is iets dat we pas op termijn gaan waarderen. Welke meerwaarde dient een architect te bieden aan opdrachtgevers anno 2020? Voor 2020 zou ik zeggen dat de grootste uitdaging is om betaalbaar te ontwerpen. Door de grote vraag naar woningen, het geringe aanbod aan bouwcapaciteit,

234

de gestapelde eisen en ambities is de integrale kostprijs van het realiseren/maken enorm gestegen de afgelopen jaren. Een reële dreiging is dat alleen voor bepaalde groepen in de samenleving is weggelegd om naar nieuwbouw te gaan of om extreem compact te gaan wonen. Het hoge complexiteitsniveau van bovenstaande vraagt om een geïntegreerde, ontwerpgerichte benadering. Architecten kunnen daar een belangrijke rol in spelen. Ik ben zeer te spreken over bijvoorbeeld Minitopia in ’s-Hertogenbosch. Het is een project waarin het wonen door middel van tijdelijke en tiny woningen opnieuw wordt uitgevonden. Dit soort, bijna culturele experimenten, geeft een nieuwe impuls voor de hele keten van het wonen. De jury let bij het nomineren op de meerwaarde voor gebruikers en maatschappij. Terecht criterium? Dat lijkt me zelfs een vereiste; waarbij ik de bewoners of gebruikers zie als degenen die nu vooral de meerwaarde ondervinden, maar dat die waarde ook op enigerlei wijze wordt ontsloten voor de samenleving en maatschappij. Wat kenmerkt goed opdrachtgeverschap? Goed opdrachtgeverschap is het moeilijkste wat er is en daarom het leukste onderdeel van mijn vak. Het begint ermee dat je weet voor wie je het doet. Je kent je klant of hebt een beeld van wie je klant kan zijn. Je weet feilloos alle kwaliteiten van een plek te benoemen. En dan komt wellicht het belangrijkste: je weet op strategisch niveau de contouren van een opgave te verwoorden en te verbeelden, en een

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

architect te kiezen die de opgave op een positieve manier ‘challenged’ en daarbinnen de vrijheid voelt om van grote meerwaarde te zijn. Daarna moet je met elkaar en de omgeving inhoudelijk de diepte in willen gaan om tot het beste resultaat te komen. Kennis, empathie en creativiteit zijn hierin voor de opdrachtgever van groot belang. Gaandeweg moet de opdrachtgever richting kunnen geven en besluiten nemen die de architect helpen om tot het eindresultaat te komen; een gebouw dat meerwaarde heeft voor gebruiker en omgeving.

zeker qua budget vaak veel kwaliteit weten te realiseren. Dat komt zeker in de woningbouw goed naar voren. Dé Nederlandse architectuur is niet te typeren. Ik kom zelf uit het Zuiden van het land en meen nog steeds te herkennen dat de roomskatholieke achtergrond van dit landsdeel doorwerkt in de architectuur. Het is wat minder streng, wat rijker. Ik denk ook dat het niet voor niets is dat Brandevoort en Haverleij daar gebouwd zijn, in een veelbesproken combinatie van New Urbanism en historiserende architectuur.

Is Nederlandse architectuur te typeren en zo ja: hoe? Ik vind het niveau van de Nederlandse architectuur nog steeds heel hoog, ook in internationaal perspectief. Ik laat het graag aan anderen om vast te stellen of de voorsprong verkleind is of niet. Wat ik constateer is dat we in het algemeen zeer creatief en vernieuwend zijn. Daarnaast vind ik dat we nuchter ontwerpen en

235

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Ontwerpen post-corona: de roep om meer flexibiliteit Ronald Huikeshoven, directeur AM

DE WERELD IS STEVIG IN DE BAN VAN CORONA. DESONDANKS LIJKT HET EFFECT OP ONZE PRAKTIJK VAN GEBIEDSONTWIKKELING BEPERKT. IN TEGENSTELLING TOT SOMMIGE ANDERE LANDEN GAAT DE BOUW VAN LOPENDE PROJECTEN IN NEDERLAND DIE VOOR DE CRISIS AL GESTART WAREN GEWOON DOOR. MAAR OOK NIEUWE PROJECTEN STARTEN NOG STEEDS. WE VERKOPEN NOG DOOR HET HELE LAND IN ONZE PROJECTEN WONINGEN, ALLEEN HET HOGERE SEGMENT IS SOMS WAT LASTIGER. WE MERKEN WEL DAT BELEGGERS WAT VOORZICHTIGER ZIJN. DE GESPREKKEN OVER DE AFNAME VAN COMMERCIËLE ONDERDELEN UIT DE PLANNEN GAAN MOMENTEEL MOEIZAMER. DE UITDAGING IS IN DEZE TIJD DE MIXED-USE PROPOSITIES OVEREIND TE HOUDEN. De omgeving post-corona Inmiddels heeft onze samenleving de hoogste coronapiek gehad, en lijken we langzamerhand weer terug te gaan naar de volgende fase. De terrassen zijn weer open, musea, theaters en ook de sportscholen mogen weer meer. Maar de impact van anderhalve meter blijft bestaan en zal ons nog lang bezighouden. Dit heeft ook zijn invloed op de ontwerpen van de gebouwde omgeving. Er zal meer aandacht komen voor bijvoorbeeld de openbare ruimte, duurzaamheid en gezondheid. Een paar jaar geleden hebben we als AM gekozen voor vijf maatschappelijke thema’s: Gedurfde duurzaamheid, Healthy urban living and working, Inclusieve stad, Stads- en gebiedsmaker en Gelukkig leven. Deze thema’s raken allemaal de ontwerpgevolgen van de coronaperiode. Doordat we

deze thema’s al toepassen in onze projecten kunnen we onze ervaring combineren met de huidige situatie. Dit gecombineerd met inbreng van stedenbouwkundigen, architecten en onze bouwmeester Caroline Bos. Samen kunnen we versnelling aanbrengen in de plannen voor de gebouwde omgeving post-corona. Er is veel creativiteit en inzet om projecten door te laten gaan. Dit gaat zeker weer leiden tot innovatie in ons vakgebied. We hopen in ieder geval dat dit leidt tot verder doorpakken op het gebied van duurzaamheid. Met respect voor vitale beroepen Zo leren we elke keer weer nieuwe dingen die we toepassen in ons werk. We zullen te maken krijgen met mogelijke nieuwe uitbraken van corona, de anderhalve meter samenleving en andere onbekende milieu-invloeden. Dit vraagt om extra input voor het ontwerpen van de veerkracht van de steden. Gecombineerd met respect voor de mensen die ons nu helpen in deze intense periode: de vitale beroepen. Het zou mooi zijn als we deze doelgroepen extra aandacht kunnen geven in huisvesting. Levendigheid behouden Het meer vertrouwd raken van mensen met online werken en winkelen heeft ook als gevolg dat het aantal online bestellingen is toegenomen. Dit gaat zijn impact hebben op gebiedsontwikkelingen. Plinten bijvoorbeeld zijn kwetsbaarder geworden door het wegvallen van retailinvullingen. Dit vraagt om een andere benadering van de plint om de levendigheid op straatniveau te waarborgen. Hiervoor hebben we binnen AM specialisten in dienst genomen om dit onderdeel van onze planontwikkeling op een vernieuwende wijze in te vullen. Hiermee willen we werken en wonen op een passende wijze combineren en de levendigheid borgen die steden aantrekkelijk maakt. De roep om meer flexibiliteit De roep om flexibiliteit in ontwerp zal verder gaan toenemen. Wat als er door omstandigheden ruimtes anders moeten worden ingedeeld, al dan niet tijdelijk? En niet alleen in ontwerp maar ook in de wijze waarop we onszelf als sector organiseren. Het jezelf aan kunnen passen blijft een essentiële factor en dat maakt het interessant. Dat doen we samen en is daarmee een geweldige uitdaging voor AM en alle leden van de BNA.

236

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Rijksvastgoedbedrijf houdt orderportefeuilles gevuld Roger Mol, directeur Transacties & Projecten RVB

Ook voor ons, onze klanten en onze partners in de sector hebben het coronavirus en de maatregelen van het kabinet een grote impact. Daarom is het belangrijk dat lopende en toekomstige aanbestedingen, werkzaamheden en projecten zoveel mogelijk en op een verantwoorde manier doorgaan. Dit geldt ook voor de nieuwbouw- en verbouwprojecten waar de leden van de BNA aan bijdragen. Zo helpen we te voorkomen dat op korte termijn de bouw, installatiebranche en ontwerpbranche stilvallen en zorgen we er vanuit ons voor dat de orderportefeuille van opdrachtnemers voor de middellange termijn gevuld blijft.

Een voorbeeld is de tenderfase van een huisvestingsopgave in Haarlem. Dankzij de snelle uitrol van een digitale overlegomgeving konden expertmeetings en sessies met architecten vrijwel ongestoord doorgaan. Daarmee voorkomen we vertragingen en kan de gunning binnenkort volgens planning plaatsvinden.

Maatwerk We kijken ook naar de toekomst. Hoe moet het straks als die afstand van 2 grote stappen de maat bepaalt? Want op 1 september moeten de Rijkskantoren hun deuren kunnen openen, ook al zal dit aanvankelijke nog met een beperkte groep ambtenaren zijn. Op basis van een rijksbreed protocol voor gezond werken trekt het RVB met de dienstverleners en klanten gezamenlijk op om klaar te zijn voor de veilige terugkomst naar kantoor. Daarnaast denken we na over het effect op de langere termijn en daarin zullen de leden van de BNA ook hun rol kunnen pakken. Jullie zullen jullie expertise in kunnen en moeten brengen. Er is namelijk geen quick fix die op alle gebouwen van toepassing is, want daarvoor verschillen gebouwen te veel van elkaar. Het maakt uiteraard uit of je een pand hebt met 4 verdiepingen of een toren met 36 etages. Ook in de toekomst leveren we dus samen maatwerk, waarin jullie expertise een belangrijke rol speelt.

Voortrekkersrol Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) heeft een voortrekkersrol bij deze werkzaamheden en aanbestedingen. Waar we kunnen, versnellen we werkzaamheden en halen ze naar voren. En ook hiermee ondersteunen architectenbureaus in deze moeilijke periode. De overheid stelt hier dit jaar 15 miljoen euro voor beschikbaar. Met deze aanpak is het RVB een onderdeel van de executiekracht van het Rijk. We zien ook kansen bijvoorbeeld bij kantoren die op dit moment leeg staan. Daar kunnen werkzaamheden worden opgepakt die normaal voor te veel overlast zorgen. Dit geldt voor regulier onderhoud, maar ook voor verduurzaming en andere aanpassingen. In plaats van deze werkzaamheden op een later moment buiten kantoortijden uit te voeren, zien we mogelijkheden om die juist nu op te pakken. Deze werkzaamheden moeten uiteindelijk gedaan worden, dus kunnen we het beter nĂş doen. We voelen ons ook betrokken bij de liquiditeit van onze opdrachtnemers. Daarom hebben we in onze betalingsprocessen een aantal aanpassingen gedaan, zodat onze partners facturen voor geleverd werk sneller kunnen indienen. Daarnaast blijft onze doelstelling om facturen zo snel mogelijk binnen 30 dagen te betalen. Dit werkt ook positief door op de betalingsmogelijkheden naar de keten van onderaannemers.

237

OPDRACHTGEVERS AAN HET WOORD

Dienend aan de gebruikers, 24/7 Stefan Bakker, projectleider Port of Amsterdam

IN HET WESTELIJK HAVENGEBIED HEEFT PORT OF AMSTERDAM (POA) EEN NIEUW GEBOUW ONTWIKKELD IN SAMENSPEL MET WRK ARCHITECTEN. DIT NAUTISCH COÖRDINATIE CENTRUM (NCC) BETREFT EEN GECOMBINEERD KANTOOR MET WERKPLAATSEN EN EEN TECHNISCHE FUNCTIE VOOR DE GEHELE DIVISIE HAVENMEESTER. STEFAN BAKKER, OPDRACHTGEVER EN PROJECTLEIDER PORT OF AMSTERDAM, VERTELT IN DEZE GASTBLOG HOE DE JUISTE CHEMIE HEEFT GELEID TOT EEN ENERGIENEUTRAAL GEBOUW MET SOCIALE COHESIE OP MAAT. De uitgangspunten voor het ontwerp waren glashelder: het gebouw moet een voorbeeld zijn in onze haven op het gebied van circulair bouwen, duurzaamheid en esthetiek. Tegelijkertijd dient het gebouw doelmatig in gebruik te zijn en een prettig verblijf voor de medewerkers van PoA, temeer omdat het volcontinu (24/7) wordt gebruikt. Het gebouw is dienend aan de gebruikers, op ieder moment van de dag, in alle jaargetijden en onder alle omstandigheden. Dat het gebouw nu wordt omarmd door diezelfde gebruikers, is logisch als je weet dat het architectenteam zich niet slechts als ‘ontwerper’ heeft opgesteld, maar juist van meet af aan de verbinding heeft gezocht met alle betrokkenen, met de havenbeambten, leveranciers, de aannemer, de timmerlieden en noem maar op. De gebruikers werden benaderd als bewoners en via gesprekken en workshops werden hun specifieke behoeften en individuele wensen in kaart gebracht. Dat heeft geresulteerd in een routing en ruimtes die vanzelf-sprekende ontmoetingen mogelijk maken tussen ‘kantoor’-medewerkers, havenbeambten en de technische dienst. Door de huiselijke setting is het ook in de nachtelijke uren prettig verblijven. Met name de medewerkers die, vaak onder gure omstandigheden, hun werk op het water uitvoeren, spreken van het gevoel van thuiskomen. De gevel aan de havenzijde bestaat grotendeels uit glas, waardoor de connectie tussen het werken binnen en de altijd bedrijvige haven als natuurlijk aanvoelt. Ook het toepassen van het (zichtbare) houten elementen past hier heel goed bij. Het creëert zowel klimaat-technisch als visueel (sfeer) een zeer aangename verblijfsruimte. Tegelijkertijd is 238

het een gebouw dat gebruikt mag worden, je mag met je vieze schoenen en doorweekte kleding binnenstappen, daar waar nodig zijn de juiste beschermde materialen toegepast (zoals stalen lambrisering). Naast die sociale cohesie hechten we ook veel waarde aan duurzaamheid en circulariteit. Zo is het gebouw met een steeksleutel en ‘torx-schroevendraaier’ grotendeels demontabel. Ook wekt het gebouw haar eigen energie op, is er een bodemenergiesysteem aangelegd, wordt regenwater hergebruikt en is gewerkt met herbruikbare materialen en afvalproducten. Zo is bijvoorbeeld afvalhout verwerkt in de bar en is de buitenruimte met restpartijen aangelegd. Al met al vielen in dit project alle puzzelstukjes op de juiste plek. Samen met de gebruikers, met de architect en met de aannemer is een gebouw op maat tot stand gekomen. Het intensief samenwerken, openstaan voor optimalisaties, het samenbrengen van alle ervaringen en het tonen van lef, bleek de chemie in het proces. Zonder chemie geen goed gebouw.

͕͕ ͚͚͙͝ ̷ Ǥ ͔͙͛͝Ǧ͚͙͙͖͛͝

ZZZ GXQDJURKHPSJURXS QO

Circulair productieproces: Van hennepzaadje tot hennep vo ledig in eigen beheer. Dit is de nieuwe manier van woningbouw. Gezond voor aarde en mens.

DUNAGRO

De enige in zijn soort! Dun Agro kan nagenoeg ieder design vertalen naar haar prefab kalkhennepsysteem. Hierbij kan het design vol edig (zowel wanden als daken) voorzien worden van kalkhennep! Hierdoor ontstaat een 100% damp-open woning! Tevens kan Dun Agro een hogere isolatiewaarde realiseren dan traditionele kalkhennepbouwersǡ doordat een lager gewicht kub gerealiseerd wordt.

Een zeer innovatief bedrijf d al meer dan 25 jaar hennep verbouwt en sinds een aantal jaren ecologische woningen bouwt van zelf geproduceerde prefab modulaire gevel-, daken vloer Ǥ

9ROOHGLJH RQW]RUJLQJ YDQ $ WRW = Dun Agro ontzorgt de klant vanaf design t/m het wind en water dicht maken van de woning. Ǥ

CO2 OPSLAG

een ennephuis van 120 m2 is 14 ton CO2 opgeslagen. Hiermee verslaat iedere concurrent. Dit is bijvoorbeeld twee keer zoveel als een houtskeletwoning met minerale isolatie toepassingen.

TekenNDPHU

HOGE BRANDWERENDHEID

GEZOND 100% damp-open waardoor een ademende werking ontstaat waarmee luchtvochtigheid en kwaliteit in de woning op een natuurlijke manier worden gereguleerd en geen condensatie kan optreden. van nature gezond binnenklimaat dat zichzelf reguleert. Folie en gebalanceerde ventilatiesystemen niet meer noodzakelijk. atuurlijk afweermechanisme tegen ongedierte en schimmels.

ProducWLH

ISOLEREND BIOLOGISCH AFBREEKBAAR EN HERBRUIKBAAR Een ennephuis bestaat uit biologisch afbreekbaar materiaal. Daar waar dit niet mogelijk is wordt ingezet op hergebruik van niet afbreekbare materialen (trashmining). geen giftige stoffen.

Drogen

oge thermische isolatiewaarden van wandpanelen (RC-waarde 5,7) en dakpanelen (RC-waarde 6,͛) ȋ Ǧ ͙͖ Ȍ bij een dikte van 40 cmǤ Tevens is de thermische effusi teit zeer laag waardoor in de winter de warmte wordt vastgehouden en tijdens de zomer de woning koel wordt gehouden. Ǥ

:oningbouw

Een wand van 300 mm heeft een WBDBO van 73 min Ǥ

LAGE DICHTHEID ͚͔% dan beton. Hiermee kan worden volstaan met een veel lichtere fundering. Dit draagt bij aan minder materiaalgebruik en minder aantasting van de bodem.

Bewoond

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

LICHTMANAGEMENT ENERGIE-EFFICIËNTIE IN COMBINATIE MET DESIGN B.E.G.

Een intelligente regeling van de verlichting draagt in hoge mate bij aan het comfort dat de gebruikers van het gebouw ervaren en aan de maatregelen om aan de wettelijke Energiebesparingsplicht te voldoen. B.E.G. heeft aanwezigheidsmelders ontworpen die zonder probleem in een modern design passen. De sturing is gebaseerd op het gestandaardiseerd verlichtingsprotocol DALI en wordt nu gepresenteerd in een nieuwe dimensie.

| DALISYS Multisensoren, drukknopmodules, controllers en steeds vaker smartphone-app’s. Al deze besturings- en toepassingsapparaten hebben één ding gemeen: ze verzenden tijdskritische opdrachten direct of indirect naar de kunstmatige verlichting. Om er zeker van te zijn dat echt alle telegrammen kunnen worden verwerkt is met deel 103 van IEC 62386 (de DALI standaard) het Multi-Master-principe

240

ontwikkeld. In tegenstelling tot andere systemen heeft de Multisensor van B.E.G. een eigen intelligentie als controller. Dit maakt DALISYS zeer betrouwbaar en economisch aantrekkelijk. Verhogen van het comfort door dimmen bij veel daglicht gecombineerd met een biodynamische verlichtingssturing (HCL). Op de gang de verlichting standaard op oriëntatieniveau en bij beweging aan, de vergaderruimte tijdelijk anders belicht bij een presentatie, voor de schoonmaker de verlichting op 100%, etc.

programmering van scènes vindt intuïtief plaats en omvat weinig stappen.

DALISYS combineert lichtmanagement met noodverlichtingsbeheer, jaloeziebediening en HVAC functie’s in één platform. Maximale controle zonder extra bekabeling. Voor de installatie komt niets extra kijken, de actoren worden rechtstreeks gevoed vanuit de DALI-bus. De adressering van de DALI-actoren, de aanpassing van de fabrieksinstellingen of de

Wij ondersteunen u graag in de ontwerpen uitvoeringsfase van het DALISYS lichtregelsysteem

Het geheel kan worden gevisualiseerd en biedt de mogelijkheid tot informatie en is tevens een middel om handmatige wijzigingen in het systeem door te voeren. Het gebruikersbeheer en de toekenning van rechten vindt centraal plaats op de DALISYS ViStation. Wanneer een gebruiker is toegewezen aan een groep, dan heeft deze automatisch de juiste toegangsrechten die zijn toegewezen aan deze groep.

The lighting control professionals info@beg-luxomat.nl Tel. 0172- 476 800

7 BNA VOOR & MET OPDRACHTGEVERS HULP BIJ GESCHILLEN 242 BNA ONDERZOEK 244

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Hulp bij geschillen

GEDRAGSCODE BNA bureaus worden geacht integer en dienstbaar te handelen. Ze zijn gebonden aan de BNA gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit & Professionaliteit (zie pagina 140). Deze geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers. BNA bureaus zijn aanspreekbaar op hun gedrag. Vind je dat jouw architect niet integer en dienstbaar handelt, dan is het mogelijk om een beroep te doen op het College van Toezicht, of te rade gaan bij een van de dekenen.

COLLEGE VAN TOEZICHT EN RAAD VAN BEROEP Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA. De voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. Het College van Toezicht neemt klachten in eerste aanleg in behandeling. De behandeling in beroep vindt plaats bij de Raad van Beroep. Indien een klacht geheel of gedeeltelijk gegrond bevonden wordt, kan het College of de Raad sancties opleggen aan het betreffende BNA lid.

242

College van Toezicht Juristen: mr. Leo Spigt (voorzitter), mr. Annerie Smolders (secretaris), mr. Esther Hoogstraate (secretaris). Leden: Freerk Hoekstra, Roelof Gortemaker, Pierre Maas en Daniëlle Segers. Secretariaat: cvt@bna.nl Raad van Beroep Juristen: mr. Kees Streefkerk (voorzitter), mr. Wouter Post (secretaris). Leden: Caroline Bijvoet, Hans Goverde en Hans van den Dobbelsteen. Secretariaat: W. (Wouter) Post; post@sixlegal.nl

DEKENEN De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden in kwesties tussen opdrachtgevers en BNA-bureaus. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA Gedragscode. De dekenen zijn benoemd op basis van hun kennis, ervaring en onpartijdigheid.

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

NOORD-HOLLAND Nico Zimmermann – n.zimmermann@planet.nl UTRECHT Jeroen van Hettema – info@jevanhet-architectuur.nl DRENTHE Pieter Brink – pieterbrink@bureaubeno.nl FLEVOLAND Vacature ten tijde van drukken van dit exemplaar FRIESLAND Hylko Zwart – hg.zwart@vmez.nl GELDERLAND Ronald Plug – ronald@plug-innovatie.nl GRONINGEN Vacature ten tijde van drukken van dit exemplaar

ZUID-HOLLAND Dirk van Bodegom – d.j.vanbodegom@inter.nl.net Hans Lucas – hlucas@onderlangs10.nl NOORD-BRABANT Ernst Joosten – ernst@ernst-architect.nl LIMBURG Henk Verheij – verheijarch@hetnet.nl OVERIJSSEL Guus Zeilemaker – zeillemaker@phi-architectuur.nl Rob Moritz – robmoritz@19hetatelier.nl ZEELAND Guus van Bebber – vanbebber@architectenalliantie.nl Meer informatie over het tuchtrecht en de dekenen vind je op bna.nl/gedragscode

243

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

BNA Onderzoek

BNA ONDERZOEK IS HET LABORATORIUM VOOR SLIMME RUIMTELIJKE IDEEËN. BNA ONDERZOEK BRENGT ARCHITECTEN, ONDERZOEKERS, MARKTPARTIJEN EN OVERHEDEN SAMEN OM NA TE DENKEN OVER MAATSCHAPPELIJKE VRAAGSTUKKEN ZOALS ENERGIETRANSITIE, KLIMAATADAPTATIE, SOCIALE INCLUSIVITEIT OF CIRCULARITEIT. HIERBIJ PROBEREN WE TE ONTDEKKEN WAAR DE CREATIEVE EN VERBINDENDE BLIK VAN DE ARCHITECT KAN HELPEN MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN. BNA Onderzoek biedt architectenbureaus de kans om in multidisciplinaire teams hun kennis te verbreden en nieuwe ontwerpopgaven te verkennen. Probleemhouders biedt BNA Onderzoek inspiratie en handvatten voor ontwikkelprocessen, door samen en op een ‘level playing field’ met alle betrokken partijen aan beeldende scenario’s te werken.

Ontwerpstudie Stad x klimaat, Feijenoord Rotterdam 244

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Stad x klimaat – Het gebouw als watermachine Bestaande corporatiewoningen kunnen een mooie rol spelen in de klimaatadaptatie-opgave. De ontwerpstudie ‘Stad x klimaat – Het gebouw als watermachine’ geeft hier spetterende voorbeelden van. Door goed te kijken naar de kansen om onderhoud te koppelen aan waterberging en -gebruik, kan enorme winst geboekt worden in zowel duurzaamheid als leefbaarheid. Willen we op de langere termijn veilig en aangenaam blijven wonen in onze laaggelegen delta, dan moeten we anders omgaan met zowel piekbuien als zomerse hitte en droogte, die het nieuwe normaal blijken te worden. In het najaar van 2019 en het voorjaar van 2020 werkte een breed consortium onder de leiding van BNA Onderzoek en de TU Delft aan de ontwerpstudie ‘Stad x klimaat – Het gebouw als watermachine’. De woningcorporaties Ymere, Woonstad Rotterdam en SWZ, de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Zwolle en vijf multidisciplinaire ontwerpteams keken in een ontwerpstudie die mede gefinancierd werd door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, naar mogelijkheden om bestaand corporatiebezit klimaatbestendig te maken. De centrale vraag was: Kunnen we overlast door piekbuien voorkomen en dit water inzetten om zomerse hittestress tegen te gaan? En kan dit systeem zo worden ontworpen dat het meer woonkwaliteit oplevert in de bestaande gebouwen?

Lerend netwerk Het doel was om al ontwerpend en discussiërend kennis op te doen over mogelijkheden om de waterkringloop in en rond woongebouwen te sluiten. De vijf deelnemende ontwerpteams streken ieder neer op een concrete locatie in Amsterdam, Rotterdam en Zwolle, waar een bestaand corporatie-blok dat binnenkort gerenoveerd gaat worden, als casus werd gebruikt. Op alle vijf de locaties wezen de stresstests wateroverlast bij extreme buien aan als een probleem. De teams, bestaande uit minimaal een architect, een stedenbouwkundige of landschapsarchitect en een waterbouwkundig ingenieur, zetten gedurende een studietraject van 5 maanden hun tanden in het onderwerp en hun casus. Zij volgden samen met de corporaties en gemeenten masterclasses aan de TU Delft en werkten in lokale ateliers op de vijf testlocaties aan concrete plannen. Ook werden tussentijdse resultaten in plenaire werksessies met elkaar besproken. Dit leidde soms tot pittige gesprekken – corporaties en gemeenten zijn er bijvoorbeeld nog niet uit wie de klimaatadaptieve maatregelen moet financieren –, maar ook tot tal van nieuwe inzichten. Vijf ontwerpvisies op klimaatadaptieve gebouwen Voor de geschakelde rijwoningen in Tuindorp Oostzaan in Amsterdam-Noord is door Strikwerda van den Heuvel architecten en LAND atelier een gefaseerd klimaatadaptieplan gemaakt, waarbij het

De vijf ontwerplocaties: De bovenste rij laat de bestaande situatie zien, de onderste rij impressies uit de ontwerpstudie. Van links naar rechts: Tuindorp Oostzaan, Amsterdam; Waterlandpleinbuurt, Amsterdam; Assendorp, Zwolle; Feijenoord, Rotterdam; Het Lage Land/Prinsenland, Rotterdam

245

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

De vijf testlocaties, basis voor ontwerpend onderzoek blok in het ritme van de onderhoudscyclus steeds toekomstbestendiger wordt. De privétuinen worden getransformeerd tot collectieve regentuin en de straat wordt bij hoge waterstanden gebruikt als waterbuffer, die door voortuinmuurtjes met waterwerende schotten afgesloten kan worden. De bewoners krijgen in ruil voor het opgeven van hun privétuin een pergola aan de achtergevel, die voor schaduw zorgt en zonnepanelen draagt. In een later stadium kunnen de pergola’s worden getransformeerd tot aanbouwen, met grijswatertanks in de fundering. Het team van temp.architecture.urbanism en Royal HaskoningDHV dat aan de portieketage-flats in de Waterlandpleinbuurt in Amsterdam-Noord werkte, heeft op basis van technische en ecologische maatregelen een echte watermachine weten te maken van de vier woongebouwen en hun directe omgeving. In haalbare stappen worden het waterprobleem en de hittestress opgelost. Het plan laat zien hoe de ‘versleten’ flats weer aantrekkelijke en leefbare plekken kunnen worden. Dat begint eenvoudig, met een aflopend dak dat water 246

naar tanks laat stromen voor het onderhoud van meer groen op de balkons en gevels, maar de ambitie gaat verder: Portieken veranderen in galerijen, overbodige trappenhuizen worden watertuinen, er komt variatie in de woningtypen en de waterkringloop wordt steeds meer uitgebalanceerd. Ook in de laagbouwwijk Assendorp in Zwolle is door het ontwerpteam (LUZ Architecten, Acacia Water, Esmeralda van Tuinen, Michiel Brouwer, Remco Looman) gebruikgemaakt van een hybride technischecologisch systeem: een diepte-infiltratieput kan al het water dat in het gesloten bouwblok valt in de bodem infiltreren voor later gebruik. Onderweg daarnaartoe wordt de neerslag gereinigd door groene daken, een regentuin en een biofilter. Een deel ervan wordt opgevangen in tanks voor huishoudelijk gebruik. Ook in dit plan worden de particuliere achtertuinen getransformeerd naar een grote, collectieve regentuin. Dit vergt aanpassing van het gebruik van de ruimte door de huurders, maar zorgt dat wateroverlast structureel wordt opgelost, en de leefkwaliteit verhoogd.

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Team Feijenoord (BNB Architecten, VISTA landschapsarchitectuur en stedenbouw en Tauw) werkte aan twee Rotterdamse stadsblokken aan weerszijden van een straat en zocht de oplossing vooral in de sponswerking van vegetatie. De versteende straat en de achtertuinen worden gebruikt voor de aanleg van een ‘groene deken’, die in droge periodes gevoed wordt door opgeslagen regenwater uit ondergrondse infiltratiekratten en watertanks op de daken. Er worden pluktuinen aangelegd die bewoners verbinden, verkoelen en van voedsel voorzien. Ook de daken en gevels krijgen een groene schil, die op hete dagen voor verkoeling zorgt door verdamping van het opgeslagen regenwater. De groene deken vervult in dit plan alle functies die momenteel ontbreken: de waterbuffer, de verdampingskoeling en de sociale trekpleister.

Het ontwerpteam zet in op grootschalige transformatie van het polderlandschap op ruim 6 meter onder NAP, dat steeds verder daalt. Hier ontstaat straks een moeraslandschap en in de verdere toekomst mogelijk zelfs een waterlandschap. De gebouwen worden autarkische eenheden, die niet alleen het water uit de omgeving gebruiken, maar ook eigen energie opwekken. Door in een van de scenario’s collectieve functies en ruimte voor ontmoeting toe te voegen in en bovenop de flats, wordt een aantrekkelijke en interactieve omgeving gecreëerd. Water wordt niet langer als een bedreiging gepresenteerd, maar als een kans voor vastgoed en bewoners.

In de Alexanderpolder in Rotterdam, waar vier galerijflats werden onderzocht, werd door het team van Studio ArchitectuurMAKEN, HOSPER landschapsarchitectuur en stedebouw, SWECO en GEP Regenwater de meest radicale keuze gemaakt met een plan dat steeds meer water de wijk in laat.

De studie was een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek, TU Delft, gemeente Amsterdam, Ymere, gemeente Rotterdam, Woonstad Rotterdam en gemeente Zwolle en wordt mede gefinancierd uit de Toeslag voor Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s) van het ministerie van Economische Zaken.

Meer weten over Stad x klimaat? bna-onderzoek.nl ‘Het gebouw als watermachine’ is te verkrijgen in de vakboekhandel en via bna.nl/shop

247

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

FUNCTIONALITEIT, DUURZAAMHEID EN ESTHETIEK

ALUK GROUP – ALUMINIUM RAAM- EN DEURSYSTEMEN

‘REVIVE: Een baanbrekende productrange, die een brug maakt naar duurzaamheid’ 248

De AluK Group is een internationale speler, gespecialiseerd in het ontwerpen en in de markt zetten van innovatieve en duurzame aluminium raam- en deursystemen, vliesgevels en terrasoverkappingen.

toe die ons pionier maken in de markt. Vandaag maakt AluK opnieuw die pioniersrol waar met REVIVE®. Een baanbrekende productrange, die een brug maakt naar duurzaamheid door te werken met recycled PET-materiaal.

| 70 JAAR ERVARING AluK bundelt meer dan 70 jaar knowhow en wereldwijde ervaring. Onze bouwsystemen voldoen aan de technische vereisten van de meest geavanceerde en prestigieuze gebouwen ter wereld. Bij AluK combineren we functionaliteit, duurzaamheid en schoonheid. Onze systemen zijn stevig en stabiel en gaan verder dan de standaardoplossingen. We bieden een ruim aanbod aan mogelijkheden om te personaliseren, zowel wat design als functionaliteit betreft. Bovendien passen we nieuwe, duurzame technologieën

| 65 PET-FLESSEN IN ÉÉN RAAMSYSTEEM In één REVIVE® draaikiep raamsysteem met afmeting 1230 x 1480 mm worden tot maar liefst 65 PET-flessen van 1,5 liter verwerkt. Deze duurzame techniek is ongezien in de aluminium sector. Zo bouwen we verder aan een circulaire economie. Ondertussen zijn de raam- en deursystemen van Themis, Triton, Hermes en schuifsysteem Kolos al uitgerust met isolatoren van recycled PET-materiaal.

| CRADLE-TO-CRADLE Onze nieuwe REVIVE®-isolator werd bekroond met het bronzen Cradle to Cradle-certificaat. Door PET-flessen om te zetten in duurzame aluminium producten, zetten we grondstoffen in op een efficiënte manier, vermijden we afval en gaan we onder andere de strijd aan met de plasticsoep. Dat is opnieuw een stap vooruit binnen de circulaire economie en daar zijn we trots op. De toekenning van dit certificaat is dan ook een erkenning voor onze inspanningen op vlak van R&D en duurzaamheid.

| MEER WETEN? Neem dan gerust contact met ons op via Toine van Rooij (Project consultant) toine.vanrooij@aluk.com of 06 12 69 50 90 www.aluk.com

249

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

GEÏNTEGREERDE DAKOPLOSSING GEEFT NIEUWBOUWWIJK ENERGIE, LICHT EN OPVALLENDE ZUIVERHEID EMERGO

‘Het dak geeft een architectonische zuiverheid, rust en helderheid die je gelijk ervaart als je door de wijk loopt’ 250

In Huizen is de eerste fase van de woonwijk LUX Huizen gerealiseerd. Architectenbureau Mulleners + Mulleners is verantwoordelijk voor het stedenbouwkundig ontwerp van de wijk. Het perfecte dak, dat aan de energie-, daglicht- en esthetische eisen voldoet, is gevonden in Navitect II van Emergo. Navitect II bestaat uit glas-glas PV-panelen die geïntegreerd zijn in het dak. In het energiedak zijn VELUX dakramen geïntegreerd, waardoor er een fraai en zuiver beeld ontstaat.

“We hebben onder andere een mooi strak kappensilhouet weten te creëren. Sleutelrol speelt het PV-systeem van Emergo dat schitterend matcht met de platte keramische dakpan die je overal terugkomt. Als kers op de taart passen de dakramen naadloos in het stramien van de pv-panelen. De dakpannen, het PV-systeem en de dakramen zijn dus volledig in elkaar geïntegreerd. Het dak geeft een architectonische zuiverheid, rust en helderheid die je gelijk ervaart als je door de wijk loopt.”

Wim Stroobach speelt als architect bij Mulleners + Mulleners een sleutelrol bij de nieuwbouwwijk. Hij vindt het project erg geslaagd:

Navitect II is geschikt voor elk glas-glas paneel zonder frame. Hierdoor kan er gevarieerd worden met formaten, vermogens en

legrichting van de panelen. De ontwerpvrijheid is dus groot. Architect Stroobach is ook zeer te spreken over het systeem. “De eisen en wensen qua duurzaamheid nemen natuurlijk toe. Je gaat al snel richting de twaalf panelen op het dak. Daar ligt als architect altijd de mooie uitdaging om dit vorm te geven. Wat zo fijn is aan dit product is dat alles qua maatvoering op elkaar is afgestemd. In plaats dat innovatie op innovatie is gestapeld, zijn de verschillende disciplines hier echt mooi geïntegreerd. Het daklandschap in deze wijk is hierdoor nu interessant maar ook rustig.” www.navitect.nl

251

MARKT VISIE IMPOSANTE ROOM DIVIDERS ANYWAYDOORS

252

DE LEVERANCIER

Voor het “room divider” concept van ANYWAYdoors, werd in huis een compacte taatsscharnier ontwikkeld zonder inbouwdelen in de vloer. De taatsscharnier wordt bovenop de afgewerkte vloer bevestigd. Zelfs klassieke vloerverwarming vormt geen enkel probleem d.m.v. een minimale bevestiging (2 schroeven 4.5 cm diep) in de eindvloer. De scharnier is uitgerust met een mechanische comfortsluiting en automatische 90° positionering om de deur geopend te stationeren.

Anyway deuren sluiten middels een gepatenteerde sluittechniek die zowel op de deur als in de minimalistische omlijsting verwerkt zit. Een kunststof profiel op het deurblad vormt het mannelijke (convexe) deel, de kunststof aanslag in de deuromlijsting het vrouwelijke (concave) deel. Elke Anyway deur is naar wens instelbaar 90°, 180°, 360° te openen. Zelfs bij 180° & 360° doorslaande deuren garandeert dit een perfecte afsluiting en positionering.

| OVER ANYWAYDOORS De as positie kan naargelang de situatie excentrisch of centraal voorzien worden. Een centrale as is ideaal gebalanceerd en heeft het voordeel dat deze 360° oneindig rond kan draaien als een carrousel.

ANYWAYdoors, opgericht in 1995, is een Belgisch merk dat vandaag is uitgegroeid tot een referentie in de deurensector – zowel wat vormgeving als techniek betreft. De vele productinnovaties zijn

beschermd via diverse patenten en merkendepots in de Europese Unie, de VS en Rusland. Vanuit het moderne bedrijfsgebouw nabij Antwerpen neemt een team van 35 mensen alle activiteiten op zich: van ontwerp en product engineering over maatwerkproductie en kwaliteitscontrole tot marketing en service. Het uiteindelijke doel is steevast een ‘deur die geen deur is’. Zo zoekt ANYWAYdoors continue naar innovatieve ideeën om een deur te verbeteren. Het resultaat zijn unieke deurconcepten die technische expertise combineren met praktisch comfort en een eigentijdse look. www.anywaydoors.be info@anyway.be Tel. +32 3 475 15 15

253

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Opdrachtgevers aan het woord....

...over de meerwaarde van ontwerpend onderzoek “De studie ‘Zorg voor leegstand’ van BNA Onderzoek heeft aangetoond dat architecten in staat zijn om op relatief snelle wijze te onderzoeken of herbestemming van kantoorgebouwen vanuit een architectonisch, functioneel, technisch, juridisch en financieel perspectief mogelijk is.” - Hilde Remoy en Theo van der Voordt, TU Delft Affdeling Real Estate & Housing. BNA Onderzoek: Zorg voor leegstand, 2011 “Dit BNA Onderzoek naar hoe particulieren wonen, toont aan dat het nog altijd de kracht van de mensen is die onze steden klank en kleur geven. Daarmee levert het een belangrijke bijdrage aan het gesprek over hoe het vooral de burgers kunnen zijn die inhoud geven aan ons wonen.” - Adri Duijvestijn, wethouder Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling, Almere. BNA Onderzoek: Hoe bouwt de particuliere opdrachtgever, 2013 “Ik ben blij dat dit BNA Onderzoek klimaatadaptatie en energietransitie integraal benadert. De transitie verschuift daarmee van techniek naar mensen.” - Ed Anker, wethouder ruimtelijke ordening, wonen, waterbeleid en klimaatadaptatie gemeente Zwolle. BNA Onderzoek: Stad x Klimaat, 2020

254

“Dit BNA Onderzoek stelt dat we onze relatie met de snelweg moeten herijken. Dat multidisciplinaire teams vervolgens deze concrete studies en ontwerpvisies hebben uitgewerkt, helpt ons om verbeelding aan pragmatisme te koppelen, en ambitie aan realiteitszin. Een treffend voorbeeld van verbindend denken.” - Mark Frequin, Directeur Generaal Bereikbaarheid Ministerie van Infrastructuur en Milieu. BNA Onderzoek: Snelweg X Stad, 2017

...over buiten de gebaande paden denken “Deelnemen aan het BNA Onderzoek naar verdichten bood een mooie kans om los te komen van vaste denkpatronen. Als je op de gebruikelijke manier te werk gaat, kom je meestal snel in dezelfde groef terecht”. - Michelle Corbeau, ontwikkelaar bij AM. BNA Onderzoek: Licht verdicht, 2017

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

“De discussie over energie gaat nog te veel over cijfers. De oplossing zit eerder in de creativiteit die binnen BNA Onderzoek wordt ontwikkeld, die ruimtelijke en economische kansen creëert.” - Geert Haenen, beleidsadviseur RO bij de provincie Noord-Holland. BNA Onderzoek: Ontwerpkracht voor bedrijventerreinen, 2019

...over ontwerpvisies die de ogen openen “Wij gebruiken de ontwerpvisies van BNA Onderzoek als inspiratiebron, als strategisch vergezicht voor de lange termijn, en als handvat voor de structuurvisie.” – Monique Stam, wethouder van Heerhugowaard. BNA Onderzoek: Onderweg, 2014 “Ontwerpend onderzoek helpt ons als ontwikkelaars de ogen te openen voor nieuwe mogelijkheden en perspectieven waar we zelf nooit op zouden komen.” - Luuk Kops, ontwikkelaar bij de Maarsen Groep. BNA Onderzoek: Licht verdicht, 2017 “Wij wilden het proces voeden met nieuwe inzichten. De eerste presentaties waren zo inspirerend dat we besloten om een derde onderzoeksteam te ‘adopteren’.” - Steven Manhave, Manhave Vastgoed. BNA Onderzoek: Licht verdicht, 2017

“Als beleidsmakers werk je aan visies en zit je soms vast in het talige karakter daarvan. Het is nuttig om met een concrete locatie aan de slag te gaan. Door de opgaven tastbaar te maken gaan we de toekomst beter zien.” - Emiel Reiding, directeur Nationale Omgevingsvisie (NOVI). BNA Onderzoek: De stad van de toekomst, 2019

255

BNA VOOR OPDRACHTGEVERS

Het stadsranden-lab: Nieuwe typologieën voor de kreukelzones van de stad DE STADSRANDEN ZIJN WEER IN THE PICTURE. IN EEN TIJDSGEWRICHT WAARIN HET BOUWEN BINNENSTEDELIJK MOET GEBEUREN OM DE LANDSCHAPPEN TUSSEN ONZE STEDEN TE SPAREN, IS HET BELANGRIJK OM TE KIJKEN NAAR DE STADSRANDEN. HIER ONTMOETEN STAD EN LAND ELKAAR, EN IS ER NAAST WONEN EN BEDRIJVIGHEID OOK RUIMTE VOOR ONDER ANDERE VOLKSTUINCOMPLEXEN, RECREATIEGEBIEDEN EN ROMMELZONES. PER STADSRAND IS DE SAMENSTELLING EN HET KRACHTENVELD TUSSEN DEZE VERSCHILLENDE FUNCTIES ANDERS. MAAR ALLE RANDEN HEBBEN GEMEEN, DAT ZIJ ALS EEN ‘KREUKELZONE’ WERKEN: EEN GEBIED DAT DE BOTSING TUSSEN HET HOOGSTEDELIJKE ROOD EN HET LANDSCHAPPELIJKE GROEN ABSORBEERT.

Het stadsranden-lab, een initiatief van BNA Onderzoek en ARCAM, onderzoekt in 2020 hoe de stadsranden kunnen worden ge(her)programmeerd. Hierbij is het omringende landschap, dat in 2019 in het kader van het ‘Parlement van de scheggen’ in geanalyseerd, net zo belangrijk als de oprukkende stad. Kunnen we de kwaliteiten van het landschap kunnen gebruiken om de stadsranden te versterken in ruimtelijk en sociaal opzicht? Kan de stadsrand meer dan nu een gradiënt worden tussen stad en ommeland? En welke nieuwe kwaliteiten kunnen hierdoor ontstaan? Vijf testlocaties in de Amsterdamse stadsrand staan model voor deze opgave. Vijf multidisciplinaire ontwerpteams werken hier vanaf februari 2020 aan, in samenspraak met klankborden uit de desbetreffende gebieden en met gemeentelijke experts uit de stadsdelen. Ontwikkeld worden visies op de toekomst van de stadsranden, waarbij thema’s zoals sociale inclusiviteit, werkgelegenheid en natuurinclusief

256

bouwen worden onderzocht. Daarnaast wordt er gekeken naar de functionaliteit en betekenis van het landschap voor de stedelijke gebruikers – landschap als bestemming - , en hoe deze kan worden versterkt, zodat het landschap op de langere termijn beschermd kan worden juist door dit gebruik vanuit de stad. In november 2020 wordt de ontwerpstudie afgesloten en presenteren de deelnemers uitwerkingen op concrete locaties in ‘hun’ stadsrand, die laten zien hoe de vernieuwende concepten hier landen op de stedenbouwkundige en architectonische schaal. Lees meer over het stadsranden-lab op bna.nl/bna-onderzoek De ontwerpstudie is een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek en ARCAM en wordt ondersteund door de gemeente Amsterdam en mede gefinancierd uit de Toeslag voor Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's) van het ministerie van Economische Zaken. De Hogeschool van Amsterdam, de Academie van Bouwkunst Amsterdam en de Hogeschool Utrecht werken mee als kennispartners.

1 8 CONTACT MET DE BNA BNA BUREAU 258

CONTACT MET DE BNA

BNA Bureau #CollectieveKracht #GebouwdGeluk

BIJNA 1000 ARCHITECTENBUREAUS ZIJN VERENIGD IN DE BNA, BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS. DE BNA IS EEN NETWERK DAT MODERN, CREATIEF ONDERNEMERSCHAP BEVORDERT. MET ALS DRIJFVEER DE KRACHT VAN ARCHITECTUUR VOOR DE LEEFOMGEVING BNA, Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus Jollemanhof 14, 1019 GW Amsterdam Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 E bna@bna.nl I www.bna.nl

BESTUURSSECRETARIAAT De voorzitter en het bestuur van de BNA zijn te bereiken via het bestuurssecretariaat. BNA, Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 21 E bestuur@bna.nl

BESTELLINGEN Publicaties van de BNA kunt u bestellen via bna.nl/shop.

BNA.NL De redactie van www.bna.nl is in handen van Renson van Tilborg, Liselore Zoeteweij en Mariska Jonker: Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam E rvantilborg@bna.nl E lzoeteweij@bna.nl E mjonker@bna.nl Wilt u adverteren op de website? Neem contact op met Elma Media B.V. Silvèr Snoek - Salesmanager T 0226 33 16 67 E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl

258

178 jaar architectuur, cultuur, ondernemerschap en professionalisering Op 12 februari 1842 vond in Amsterdam de eerste ‘Algemeene Bijeenkomst der Leden’ plaats van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, de voorloper van de BNA. Tot de leden behoren architecten, maar ook beoefenaren van andere bouwambachten, genie-officieren en ambtenaren van Waterstaat. De aanduiding ‘Meester Timmerman’ komt in de ledenlijst vaak voor. De belangrijkste man van de twee genoemde verenigingen is J. van Straaten (1781-1858), die behalve architect ook het vak van timmerman en makelaar uitoefent. Berlage stuwende kracht In het begin van de twintigste eeuw rijpt bij een aantal architecten het denkbeeld zich te verenigen op grond van beroep en maatschappelijke positie. Zij zijn particuliere architecten die hun vak onafhankelijk van zakelijke bindingen met het bouwbedrijf uitvoeren. Uit dit streven komt in 1908 de Bond van Nederlandse Architecten voort. H.P. Berlage is de stuwende kracht achter deze vereniging. Koninklijk predicaat In 1919 treden de leden toe tot de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, die in 1915 zijn structuur zodanig gewijzigd heeft dat alleen architecten, zowel particuliere als ambtelijke, lid kunnen zijn. Zo ontstaat de huidige lange naam van de organisatie, die in 1957 het predicaat ‘Koninklijk’ verwerft. Sinds 1990, toen de leden van de Nederlandse Architecten Vereniging zijn toegetreden, is de BNA de enige beroepsorganisatie van architecten in Nederland. Het 150-jarig bestaan is in 1992 gevierd. In februari 2012 werd het Koninklijk predicaat verlengd met 25 jaar. Branchevereniging Sinds 2013 is de BNA een brancheorganisatie. Daartoe is door de Ledenraad van de BNA met grote instemming besloten. De BNA is weliswaar een brancheorganisatie, maar blijft zich uiteraard inzetten voor de collegiale uitwisseling en de beroepsontwikkeling van architecten.

De zon laat zich niet sturen maar wel managen WAREMA weet wat architecten willen. Omdat wij net als zij hoge eisen stellen. Daarom bieden wij u hoogwaardige zonweringsoplossingen, die zowel esthetisch als functioneel zijn. Bovendien verenigen zij belangrijke aspecten zoals lichtsturing en energie-management met elkaar. Voor de gevel, het terras of binnenshuis, in de nieuwbouw of bij de renovatie: Het resultaat is een optimaal ZonLichtManagement dat op de architectuur is afgestemd.

Om uw ideeën optimaal te kunnen verwerkelijken, werken wij bij de planning van uw project nauw met u samen. En bieden u met de bijbehorende documentatie en de online-tools doelgerichte assistentie – in elke fase van het proces! Bovendien vindt u in ons architectenbereik van onze website warema.com/architects steeds weer nieuwe wetens-waardigheden rondom het thema zonwering, evenals veel nuttige hulp. Daardoor wordt het veel gemakkelijker uw project te realiseren. Wij nodigen u uit ons brede spectrum aan plannings- en advies-diensten te leren kennen. Wij ondersteunen u graag bij het vinden van de ideale zonweringsoplossingen voor uw project! Downloads & tools, die uw werk comfortabeler maken Voor uw planning of voor uw adviesgesprek: Wij ondersteunen u met een grote keus aan praktische toepassingen en documentatie. Zo kunt u bijvoorbeeld gebruik maken van onze zonwerings-planner wanneer u CAD-details nodig heeft. Of u simuleert in een ommezien 3D-modellen aan het gebouw van uw klant - met de app WAREMA Designer. Indien gewenst kunt u zich bovendien technische documentatie, stof- en lamellenmonsters, evenals gebouwencollecties comfortabel laten toesturen. Natuurlijk geheel vrijblijvend! Deze aanbiedingen en nog veel meer, zoals aanbestedingsteksten of BIM-gegevens, vindt u op www.warema.com/architects. Bouwfysica tot in het detail, heeft u informatie nodig over warmte-isolatie in de zomer, gegevens Õ Ì `i ÃÌÀ> }ÃvÞÃ V> v }iL ÕÜi ViÀÌ wViÀ }i ¶ Maak gewoon gebruik van onze bouwfysische details, die wij voor u verzameld hebben en als download aanbieden op www. warema.com/ architects. Daar ervaart u ook meer over de WAREMA systeemprincipes en verkrijgt u productaanbevelingen voor gevels met bijzondere eisen. Laat u verrassen door de mogelijkheden van WAREMA.

www.warema.nl de zonlicht manager

259

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

LANDVAC® VACUÜMGLAS BEHAALT ALS ENIGE U-WAARDE 0,45 GLOBAL GLASS GROUP

‘Het glas is slechts acht millimeter dik en er is dus minder glas nodig’ 260

Een portiekwoning uit de jaren 70 in Amsterdam had eerder dit jaar de Europese primeur. Bij de renovatie van het pand is met behoud van de bestaande kozijnen LandVac® Vacuümglas toegepast; 8 mm dun vacuümglas met een hoge thermische isolatiewaarde en een goede geluidsisolatie. Arnaud Roozen van Global Glass Group: “Uit oogpunt van duurzaamheid en circulair materiaalgebruik is LandVac® een enorme stap voorwaarts. Het glas is slechts acht millimeter dik en er is dus minder glas nodig. Bestaande kozijnen vervangen hoeft niet, er is minder transport nodig, de montage verloopt sneller en de levensduur is langer.”

| UG-WAARDE VAN 0,45 W/M2K LandVac® kent een Ug-waarde van 0,45 W/m2K. Het vacuümglas reduceert het warmteverlies daar-

mee bijna tot het niveau van een spouwmuur (U-waarde 0,3) en verslaat ook HR++ (max. 1,0) en triple glas (0,7) met duidelijke cijfers. Ook de akoestische eigenschappen zijn met een index van RW 38dB dik in orde. Het glas is vrij van condensvorming, volledig gehard en veilig

| RENOVATIE Het vacuümglas heeft op dit moment nog een maximale productiemaat van 1.500 bij 2.500 millimeter en is daarmee bij uitstek geschikt voor renovatie van woningen uit de jaren 60 en 70 en monumentale gebouwen. Het is eenvoudig te monteren door ieder glasbedrijf, heeft vijftien jaar garantie en is goedgekeurd voor toepassing in Europa. Het vacuümglas heeft nauwelijks waarneembare afstandhouders, evenals een minuscuul ventieltje in de hoek.

LandVac® is ontwikkeld door LandGlass, een Chinese leverancier van glashardingsmachines. Global Glass Group is de distributiepartner voor Nederland en België. Levering geschiedt via Vacuum-glas.eu, of één van de dealers. Global Glass Group heeft een BCRG-verklaring voor het Vacuümglas,. De U-waarde kan dus meegenomen worden in de energieprestatieberekening. Tevens kan dit bijdragen om subsidie te ontvangen. Op de Renovatiebeurs in Den Bosch volgend jaar maakt Global Glass Group met een testopstelling de verschillende voordelen inzichtelijk. Een bezoek aan Global Glass Group in Amsterdam-Zwanenburg is altijd mogelijk, waar ook de modelwoning te bezichtigen valt. www.vacuum-glas.eu

261

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

EEN MOOIE BIJDRAGE AAN DE ARCHITECTUUR

STACO NEDERLAND BV

‘Roosters zijn ook ideaal toe te passen in het concept van modulair bouwen’ 262

Roosters hebben een oorspronkelijke toepassing als vloeren, bordessen en balustrades. Ze worden toegepast in de meest uiteenlopende branches: de woningen utiliteitsbouw, industrie, offshore, scheepsbouw, agrosector, wegen waterbouw en in een groot aantal andere sectoren. Architecten besluiten echter steeds vaker tot (esthetische) toepassingen in gevels, zowel bij nieuwbouw als renovatie. Hiermee leveren roosters een mooie bijdrage aan de architectuur van gebouwen. Persroosters en lamelroosters zijn vooral gangbaar bij parkeergarages als ventilatiescherm met een open karakter. Ze kunnen zowel horizontaal als verticaal worden toegepast. Verticaal worden de roosters vaak toegepast met een licht- en luchtdoorlatende rol. De roosters kunnen in diverse kleuren gecoat worden zodat het mooi past in het geheel van het ontwerp van de architect en opdrachtgever. Roosters zijn ook ideaal toe te passen in het concept van modulair bouwen. Cradle to Cradle Certified Silver leverancier Staco kan alle roosters en traptreden in elke gewenste maat en volgens tekening produceren.

| GEVELS Staco biedt een breed assortiment roosters die geschikt zijn voor allerlei soorten gevelbekleding.

Spraakmakende faĂ§ade- en gevelprojecten waarin Staco persroosters zijn toegepast zijn bijvoorbeeld de renovatiegevel van het ASRgebouw in Utrecht en de nieuwbouw van het Akzo Nobel Center in Amsterdam.

| STREKMETAAL Naast de gangbare (pers)roosters, levert Staco ook oplossingen met strekmetaal. Strekmetaal heeft een grote mate van transparantie en filtert lucht, licht en geluid. Daarmee is het ideaal toepasbaar

als gevel- of plafondbekleding en zonwering. Door gebruik te maken van aluminium zijn grotere afmetingen mogelijk, waardoor de toepassingen bijna eindeloos zijn. Door natuurlijke ventilatie blijven het energieverbruik en de CO2 uitstoot zo laag mogelijk. Een mooi project is het sportpaviljoen Fletiomare-Oost â&#x20AC;&#x201C; hierbij draagt het strekmetaal precies uit waar het paviljoen voor staat: sportief, open, transparant en toegankelijk. www.stacoroosters.nl

263

BIOBASED ISOLEREN MET CELLULOSE U ontwerpt, wij adviseren en isoleren! Warmteplan voorziet architecten van uitgebreid advies met een rekenkundige onderbouwing, bijvoorbeeld over ‘dampopen’ en biobased constructie-opbouwen. 30 jaar ervaring telt. Wij leveren de biobased materialen en voeren het isolatiewerk desgewenst uit. Cellulose is perfect voor het inblazen van holle HSB daken, wanden, verdiepingsvloeren en prefab elementen. Snelle en efficiënte ingreep als na-isolatie, ook bij renovaties.

Inblaascellulose: gerecycled krantpapier met nat. toeslagstof – brandkl. B – 0,038 W/mK – 35-60 kg/m3 - zeer hoge warmtecap. 2000 J/kgK

WARMTEPLAN.NL

CELLULOSE DE NATUURLIJKE ISOLATIEVEZEL

SPRAYPLAN AKOESTISCH SPUITWERK DÉ BIOBASED AKOESTIEK-OPLOSSING Geluidsabsorberende cellulosevezels in een strakke laag op het plafond. AcoustIQ heeft de gepatenteerde en meest duurzame spuittechniek op de markt. Sprayplan akoestische plafonds geven significant minder spuitafval én hebben een snellere droogtijd doordat 2 tot 4 keer minder water en lijm gebruikt wordt. Biobased, efficiënt en effectief. Std. kleuren: wit - grijstinten - zwart – customkleuren op aanvraag. Geluidabsorptie tot ƛw= 0,85

ACOUSTIQ.NL

TOUCH & DESIGN VOOR ELK PROJECT.

Ultra is het nieuwe modulaire deurstation van Comelit met een moderne uitstraling, elegante lijnen en een 100% Italiaans design. Dankzij de modulaire constructie kan iedereen een deurstation samenstellen naar eigen wens en voorkeur. Uitgevoerd met de beste materialen en eenvoudig te installeren. Ultra, een perfecte technologische vooruitgang, ontworpen en ontwikkeld om in te spelen op de wensen van zowel installateurs als gebruikers; de touchscreenen digitale namenregistermodules kunnen op afstand aangepast te worden.

Innovatieve technologie

Eenvoudig te installeren

Duurzaam gebouwd

Milieuvriendelijk

GeĂŻntegreerde bluetooth-functies

Beheer van namen op afstand

9 ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

11- 61' ##0 ''0 '0'4)+' 129'--'0&' )'8'.!

VAN DROMEN -4č) ,' '0'4)+' SPECIALIST IN DUURZAME GEVELS 010 - 208 37 88

WWW.ALDOWA.NL

LEAVE YOUR GREEN MARK

ARCHY

Archy vindt de architect die je nodig hebt voor jouw bouwopgave - van hittebestendige dakkapel tot energieneutraal droomhuis of circulair gebouw Archy is een zoekmachine voor particuliere en professionele opdrachtgevers die een architect zoeken, een ‘closed Google’ van Nederlandse architectenbureaus, die geautomatiseerd hun websites toont. Archy is een lerende zoekmachine, gebaseerd op de nieuwste Google-services: hoe meer zoektermen worden ingevoerd, hoe slimmer Archy wordt. Archy wordt continu doorontwikkeld en we moedigen architectenbureaus aan om de projectpresentaties op hun site te optimaliseren en om nog duidelijker hun specialisatie en onderscheidend vermogen te communiceren - zodat Archy ze beter kan matchen met opdrachtgevers.

Waarom heeft BNA Archy ontwikkeld? • We willen nieuwe digitale technieken benutten om particuliere en professionele opdrachtgevers te matchen met het juiste architectenbureau • Archy gaat de architectenbranche veel leren over het zoekgedrag van potentiële opdrachtgevers • Op basis van deze inzichten kunnen we nog gerichter online services ontwikkelen en aanbieden aan opdrachtgevers

Vind de juiste architect op Archy.nu

“

Hoe huiseigenaar Richard een architect vond via Archy “Ik wilde mijn huis uit 1895 graag duurzaam verbouwen, Via het intypen van 'duurzaam verbouwen', 'architect' en mijn woonplaats in Archy vond ik direct een architect dichtbij huis met ervaring met verduurzaming. Bijzonder handig en tijdbesparend dat je zo direct op basis van je eigen zoektermen een geschikte architect kunt vinden. Een kennismakingsgesprek was zo gemaakt.”

269

ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

In dit deel van het Architecten Jaarboek vind je de contactgegevens van BNA-bureaus. Om op eenvoudige wijze een bureau te vinden, is een beknopte alfabetische lijst opgenomen, met het

110 2.0 3B 3dCASE 4D, Amsterdam 4D, Enter 6 Hoog 10voor2 12WAT 19 het atelier 52Noord A A1 Aalst, van Aarsen AAS, Groningen Abbo Abels & Partners Abrahamse De Kock Achterbosch Acker, van den Actually Design Adema, B.S. Admiraal - Stoute AEPROC aerde borgert AG ag Nova, Amersfoort AGS AGS AHA AIR AKKA AL

270

310 288 298 304 293 301 284 301 278 302 302

310 293 283 286 279 293 309 280 290 310 280 297 303 292 298 303 287 293 286 284 293 302

Alberts & Van Huut 293 Allant 306 Allard 293 Alynia, Harlingen 280 AMA 287 AMH 299 amstel, ad 293 ANA 293 Anomalie 291 Ansems 303 Apers 293 A place 313 APTO 293 ARC2 279 Arcadis 303 ARCADIS, Amsterdam 293 ARCADIS 282 ARCADIS, Maastricht 287 Arches 290 Archetype 309 Archicon 299 ARCH I.D. 284 Archikon 306 Archimees 301 Architect2GO 307 architecten alliantie 306 Architectenforum 304 Architectenzaak 287 ArchitectuurMaken 310 Architekten Cie 293 Architraaf 292 Archiview 286 Archivolt 293 Archivolt, Almelo 301 arcK 278

paginanummer waar het bureau te vinden is. Per bureau vind je adres, telefoonnummer, e-mailadres en webadres. De informatie in deze uitgave is bijgewerkt tot oktober 2020.

Arco AriÎns-cs Arkelson Arons en Gelauff Artesk van Royen Artomic ARX ASArchitecture ASAS ASG ASNOVA Asten Doomen, van atelier2 Atelier DUTCH ATELIER SPACE Aujourd’hui Boekel AVESAA

304 291 304 293 287 293 283 293 304 292 304 292 289 279 293 289 282

B B+O B+O, Amsterdam BA32 BAA Backx BAG Bakers Bakker Bald BALK barkhuis Bassie Bast BASTA Bats, de BB

278 293 280 307 289 293 304 283 293 300 286 309 307 293 298 289

BDC BDG, Almere BDG Architecten, Amsterdam BDG, Zwolle Bedaux de Brouwer BEE Beek Been Beijnum, Van Beijsterveldt & Gommers Bekhuis&KleinJan Benerink Benraad Benthem Crouwel BenW Berenschot Bergen, van Berg Groep, Van den, Houten Berg Groep, van den, Kampen Berg, S.R. van der Berkum, Bureau van Berndsen Berns Bessels BETA BètHa Bets BFAS BIAS Biase, de BiermanHenket

302 279 293 302 291 290 286 303 303 291 302 289 305 294 288 280 294 304 301 281 291 282 308 285 294 280 300 294 310 300 290

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Bijman Bijvoet Bikker Bilsen Binnerts BLACKBOX Blanca Blankenstijn Bosch van Eck Blauw Bloemen Blokhuis Braakman Blok Kats van Veen BLOM Architecten Blom International Blonk + Heuvelink Blossom BNB BNLA Boas Bodon Boeijenjong Boerman Kreek Bogaerds Bokhorst, van Bongers BoomBoomBoomArchitects Boosten Rats Boparai Born Borren Staalenhoef Bos Bos Hofman Bossier Botman Bouwkunsten.nl BOX Bröring Braaksma & Roos, Den Haag Brakkee Brandjes van Baalen

298 310 310 304 294 293 293 310 304 299 303 294 289 291 304 302 294 294 308 294 284 284 310 284 310 287 287 299 313 294 303 308 291 297 283 286 289 308 310 298

Breddels Breebaart Korver Studio Paulien Bremmer Brink Brique Broekbakema BRON Bronsvoort Blaak Broos de Bruijn Bruijnes Bruin, de Bruusk Buis Bulkens Bureau Malou BureauNoordeloos Burgers Burg, van den Buro3 BURO ID Buro Kade BURO-S buroSALT Butzelaar C Caanen Caas Caron Carree Cell Studio Cepezed Chance CHITEKT Cier Cita CITYFÖRSTER Civic Cladder Cloïn Clubhaus Coare

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

298 300 294 311 294 311 303 303 311 310 302 308 298 288 291 286 283 290 294 311 289 308 306 294

290 293 293 300 283 307 282 282 290 304 311 294 310 289 294 294

Common Compen Concept* CONIX RDBM, Rotterdam CONIX RDBM, Terneuzen Coonen Coppen Cordes Croonenarchitecten CroonenBuro5 CROSS Architecture Cruz y Ortiz

294 290 287 311 306 287 288 294 284 287 294 294

D Daad 278 DAAL 308 Daalen, Van 309 Daal Warries 308 Daggenvoorde 302 dautzenberg 294 dBO 290 DdP 289 Dedato 294 DeDrieDesign 294 Defesche Van den Putte 294 Delta 283 Dementia Village 289 derksen windt 311 Designa 299 Detail10 278 Devries 311 Dhondt 289 diederendirrix 290 Dietvorst 289 Dijk 294 Dijl, Van 298 DISEL 294 DI-vers 288 dL-Architecten 294 DMV, Kerkrade 287

dna 299 Doeveren, Van 284 Donk, van der 311 Dorenbos 280 dot. Design 294 Doude v Troostwijk 283 Douma 300 DP6 307 Dreesmann 311 Driessen 288 Droomhuisfabriek 311 Drost 313 Duijn 294 Duoplan, Doetinchem 283 Dutch Architect 294 E Ebbens EcoEngineers Ector Hoogstad Eekel Egeon Eig, van Eikplan Eiland 8 Eldering Elemans Vd Hork Elephant Engel Engelman Engels, Frans ENZO Equipe Erens Erken Calandt, van Ernst-architect Eugelink E&V EvD EVE ExS

304 283 311 299 294 311 292 299 280 291 294 298 288 287 298 294 287 282 290 290 291 283 301 311

271

F FAAM 290 Factor 283 FARO, Arnhem 282 FARO, Lisserbroek 309 FD 289 Felsch 300 Fennis_Metz, Hilversum 298 Fennis_Metz, Lathum 284 FIER 284 Fierloos, Goes 306 Firm.studio 283 FKG 299 Fluitman 311 Foam 311 ForeArchent 294 Format 299 FORM FOUNDATION 294 FOSP 278 Fraai 294 Frantzen 294 Frencken Scholl 287 Frijters 311 Fuchs 295 Future Factory 288 FWP 288 G GAAP Galis Gathier GBS Gelderblom Gelderland GeO Geurst & Schulze GGH GG-loop Ginneken GJS Global Goes, Steven van der

272

308 307 301 307 313 285 299 308 295 295 291 299 308 311

Goor, van de 288 Goossens 288 Gortemaker Algra Feenstra 311 Gouverneur 293 Gradussen 284 Griffioen 303 Groen 278 Groen+Schild 301 Groenewegen, Arend 289 Groeneweg Van der Meijden 309 Groot, J.W. de 295 Groot, Willem de 285 Grosfeld Bekkers van der Velde 289 Grunstra 280 Grunstra, Leeuwarden 280 GSG 282 Gunneweg & Burg 311 H H2W Haamke Haar Haarlem, van Haas, Erwin Haas, Micha de HAGUE Hamers Hammel Harders HaskoningDHV, Amsterdam HaskoningDHV, Nijmegen HaskoningDHV, Rotterdam Haverkort Havermans Haykens, Jansma & Kremer Hazenberg

279 307 282 283 302 298 308 284 304 307 295 284 311 284 289 286 307

Heeren 3 Heeswijk, van Heida Matsumoto Heijden, Harry v d Heijden, Van der, Groenlo Helden, Buro van Helder Heldoorn Ruedisulj Hendriks, Karin H en E Heren 5 Hermans, Renate Hersbach HET architectenbureau Heuvel, B. van den HH, Beuningen Hilberink Bosch HKL H&NK HoekstraArchitecten Hoekstra, Oebele Hoeven, J.C.E. vd Hofman HofmanDujardin Hoksbergen Hollands Kroon Holstein Homans homemade Honingh Hontem, van Hoogenberk Hoogeveen Hoogevest, Van, Amersfoort Hoogevest, Van, Utrecht Hoogte Twee HOOPE+PLEVIER Hooper Horstman

280 295 311 289 283 295 286 280 292 298 295 288 311 310 313 282 289 288 300 298 279 304 309 298 295 297 286 298 305 298 284 283 293 303 304 282 295 291 301

houben Houdijk HSR Huibers en Jarring Hulsker Hurenkamp Hurk, van den HVE HVN

307 313 311 305 298 285 290 308 287

I IAA, Amsterdam IAA, Enschede Ibelings van Tilburg idee iLINQ INarchitects Inbo, Amersfoort Inbo, Amsterdam Inbo, Eindhoven Inbo, Heerenveen Inbo, Rotterdam INENI Infinitief Inktviz Inter A 70 ITZ-A IX Architects

295 301 308 307 311 295 303 295 290 280 311 310 301 283 313 295 310

J Jacobs Jade JagerJanssen Janicki Janssen, Bo Kristiaan JASZ JB JCR Jevanhet JHK JOHANHOFMAN J.O.N.G.

290 311 311 292 311 311 307 282 305 304 284 280

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Jong, architectenburo de 280 Jong, De, Langbroek 304 Jongerius 295 Jonge, Wessel de 311 Jong, Ivo de 278 JOOSTEN 282 Juinen 311 Juli 311 Jurriëns 308 JURY! 310 JWG 304 K K3H K4 Kabaz Kalque Kamphuis Kamstra Kaper Karssing Karus Kat Koree KCAP KdV KEESVANHOEK. architect Kenk Kerkhof Kerssens - De Ruiter Kesp Keus Keuvelaar Kiefte, Te Kielstra Kijlstra en Brouwer Kitselar Klamer Klein Klein, Groningen Klomp Klous + Brandjes

301 279 298 307 301 299 282 283 280 281 311 290 297 295 292 293 311 308 313 301 303 280 309 280 300 286 304 298

Kluijver, de Kodde Koehler Koldeweij Kolpa Koning Kooij Koolhaas Koorn Kooten, van Koper - Maassen Koppens Koppers Korfker Kort Korth Tielens Köstüre KPB KPG KR8architecten, Borger Kraaijvanger Kraan Kramer, Jan Kramer, Petra Kranenbarg KRFT Kristinsson Kroeze Kroeze Design Kroner Kruunenberg Kuin, Dick Kuin & Kuin KuiperCompagnons KUIPER STEUR Kuiper van Tuinen KVB KVDK Kwaspen KYK

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

309 295 295 295 311 293 311 295 299 310 283 291 309 279 306 295 308 286 298 286 312 307 299 298 304 295 301 295 284 308 295 299 289 312 297 305 312 310 288 309

L LA 292 Laan, H.W. van der 304 Lab32 287 Lab-S 301 Laenen 288 Lafeber 282 Lagerwaard 303 Lahaye 288 LAM 282 LBS63 284 Leegwater 299 Leeuwenkamp 293 Leferink 301 Leijh Kappelhoff Seckel vd Dobbelsteen 301 Lengkeek 303 Leuven, Ir. Rob van 292 LEVS 295 LEX 312 Lina 312 Linde 301 Linden, Jules van der 302 Linde, van der, Delden 301 LK 313 Lockefeer 306 Lok 295 loko 284 Loman 302 Looman 279 Loor en Verkuil 309 Loosbroek, van 285 Loxodrome 288 LSL 292 LT 292 Lubbers 305 Ludo 284 Lugten Malschaert 309 Luijk 303 Luit, George van 299 LUX 295 LUZ 307 LX 291

M M3H Maas, Lochem Maas, Zeist Maat Made Made by Phi Makelaar van Dromen Manders Manders, Bob Manen en Zwart, van Manen, Van Manger Manten en Lugthart Marcus Mare Margry-Arts Mark Markhoff Marquart Mars Martensen Martini Mas, Hengelo Mas, Rotterdam Masselink Mastenbroek Mas, Terneuzen Maurer Maurice Mauroparravicini MB/a mc ME-2, Medemblik Mecanoo Meel, van der MEF Mei Meijer & van Eerden Melein Mens als Maat Merel ontwerpt. Mestemaker

295 284 305 312 279 307 295 291 291 280 310 313 295 282 291 292 289 298 291 302 305 286 301 312 283 289 306 290 309 308 282 287 299 307 307 305 312 313 286 295 305 281

273

Metz Mex MH MH1 Michielsen Mies Milicevic Min2 MiniVilla Mirck Mix Moen & Van Oosten Molenaar MONK Monsanto Mooi Moon Moons Moost MOVE MT MTB, Amsterdam MTB, Apeldoorn Muilwijk MvM MVRDV MVSA N Nagel Naked N Architecten Neutelings Riedijk NEXT NICO Nieuwe Architecten Nieuweboer Nieuw Nederland Nijenhuis, Siebold Nijl , De NIRIS NOAHH No Label

274

288 303 293 287 289 283 295 298 307 295 283 312 312 305 293 307 307 292 298 308 303 295 282 295 295 312 295

310 305 287 312 296 312 305 300 303 312 312 309 296 312

nouwensroovers architectuur Novaedes NUNC NwA, Amsterdam NwA, Den Haag nz bureau O OIII o.a. OASA Oers Weijers, Van office ban Olieslagers Olivier Omega OMNI OneLab รถnen Onix ONS ONSIA Oomen Ooms Oosterhout Oosterlaan OPL op ten noort blijdenstein opZoom ORBIT OTH Otten, Harvey Otten v Eck Oudenaarde Oudendorp Overbeek & Partners, Van OVT OX OZ

290 287 300 293 308 306

296 298 309 292 313 287 313 283 292 308 300 286 310 312 289 303 282 307 305 305 282 279 296 296 291 280 296 289 286 309 296

P Patina 309 Paulissen 287 Peeperkorn. 298 peil 286 Pelt, van 289 Penning 279 Pennings, Joost 288 Penta 280 Personal Architecture 312 Peters & Lammerink 301 Petersma 296 Phi 301 PLATFORM.ARCHI 296 Ploeg, Bert van der 280 Poel, van de 283 Porton 304 Povse & Timmermans, Sittard 288 Prent-Landman 308 Prie, Rene de 296 Prunault 312 PS 296 Putten, Piet van der 285 Putter 312 Putte, van de 308 Q Quadrant Quant

292 288

R R4a 310 raaa.nl 309 Raaijmakers 289 RAW 290 RDH, Breda 289 RDH, Middelburg 306 RDS 293 reA architectenbureau296 Reas 312 Regt+Danz, De 303 Reitsema 302

RenS 278 RHAW 305 RHeia 292 RIEA 287 Rietmeijer 308 Rijken 304 Rijnboutt 296 Rijnsdorp 310 Ringen, Van 286 Risseeuw 291 Ro&Ad 289 Roderveld 278 Romijnders 284 Rooding 283 Roordink 284 Roosebeek 296 Roosmalen van Gessel 307 RoosRos, Goes 306 RoosRos, Oud-Beijerland 310 Root 303 Rose 291 Rose en de Bie 291 Rouw 309 Royal HaskoningDHV 290 Royal HaskoningDHV Nederland 303 Roza 285 RPHS+ 313 Ruijssenaars 296 Ruimte 310 RuimteMakers 288 Ruiter, Frank 289 Ruiter, Marcel de 309 Ruiter, Paul de 296 Ruland 296 Ruoff 312 S Sacon SA Design Sanden, van der

302 296 307

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Santvoort, Deurne Santvoort, Eersel Santvoort, Helmond Santvoort, Nuenen Santvoort, Reusel Sas SATIJNplus Sax SBH SBH, Assen sCBa Schaap Schaeffer Schalk, M. van der Schellekens, Ben SchilderScholte Schipper en Douwes Schippers Schoenmakers Schoots Schoot, van der Schouten SCHOUTSEN Schreuder Schreurs Schutter-ETH Scott Brownrigg Script SDAA SeARCH SeC, Beek Sengers Seuntjens Sijtsma Sipma Sitec Six SKILL Slaa + van Asselt Slangen Sloven Smart Smeets, Christel

290 290 291 291 291 299 287 286 282 278 301 291 308 296 296 312 301 308 292 303 292 310 282 296 282 298 296 296 282 296 287 289 296 280 280 302 304 302 284 298 284 308 289

Smeets, Herten 287 Smelt, Lemmer 280 Smit, Frank 296 Smits & Orval 284 Smulders 303 Snellen 296 Snoeken, De Twee 290 Snoeks 307 Space Encounters 296 Spaltman 304 Spanjaard 297 Spijkerman 278 Splinter 308 Spring 312 Springtij 300 STAAG 302 Stache 299 Station-D 307 STATS 313 Steehouwer 313 Steenhuis Bukman 307 Stefanova 296 Stijl 309 Stoetzer 308 Stol 309 Stolp Haije, Den Haag 308 Stork & Albrecht 300 Straatman 296 Strategie 284 stripeSarchitects 290 Struycken 292 Studio 44 301 Studio 110 305 STUDIOBEUVING 285 StudioBVH 310 Studio C 296 Studio D11 313 Studio id+ 305 Studio In Motion 304 studioJBA 312 Studioninedots 296 studioPAS 287 studio PK 300

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

studio-pls, architecten290 studio Prototype 296 studio RAAM 312 Studio SAAM 296 Studio Stoel 301 Studio Stylo 312 studio twee 290 StudioWA! 303 Studio Y 296 Stuyt 282 SUBoffice 312 SVP 303 SW 285 Symbiose 313 SYNarchi 291 T Taminiau Tangram Team 4 Team 42 TEAM architec/kten Team V tek Tekton temp TenBrasWestinga TenW Terrena Terstappen Tesser Thijssen Verheijden tien+ Tigchelaar TOBA Tol, P.M. van Töns Toplab Topos Tordoir Van den Berg Tracé Trae TRZIN vof

296 296 286 291 287 297 312 297 297 303 308 312 305 303 312 307 281 307 283 307 297 313 299 306 312 297

TS TTAB TTontwerp Tukker Tummers TVDH TWA

285 286 312 307 287 308 280

U Ubels Unie, de UNStudio urbanberry Ursem

286 286 297 297 297

V Vakwerk Valk VANDELUNE Vandenbergh Windemuller VASD VB3 vdbijgaart vdp VDPNDP Vector-i Velde, De Vellinga, S. Velsen, van Velthuis Vendrig Venhoeven Venster Verbruggen Verburg, Theo Verheij Verheijen-Smeets Verhoeven Verhoeven, Harrie Vermeule Vijver Vilder & Zonneveld, de

307 304 305 287 297 310 291 286 297 286 301 278 299 301 299 297 309 288 283 288 288 304 291 306 309 313

275

Vinke Vinkenborg Visser en Bouwman Visser, Ruud Vissers VIT-B Vlaanderen Vlaardingerbroek Vliet, J.J. van Vliet, P.D. van VNL Vocus Voorwinde Vos, Joke Vree, de Vries, Auke de, Drachten Vries & Theunissen, de Vroegindewei Vroom VURB VVKH

283 297 290 309 298 307 299 305 309 299 280 298 312 297 298 280 299 278 297 297 309

W Wagner 297 WAGTERKRIJGER 285 Walraad 304 WAM 307 W Architectuurstudio 297 Warnaars 298 Warries 308 Wengerden, Atelier van 297 Wennekers 299 Werkplaats 304 Wessel van Geffen, Gemert 290 Wessel van Geffen, Rotterdam 292 Westeneng 284 Weusten Liedenbaum 282 Wezenberg 282 Wiegerinck 282 Wieggers 285

276

Wielen 305 Wijma 280 Wijnen 290 Willand 297 Willems 284 WillemsenU 290 Willers 297 Willers 312 Wilsem & Cabri, van 299 Wilsum van Loon, van 309 Wilton 312 Winhov 297 Winsen, van 303 Wismans & De Jong 282 Wit, Jan de 300 Witschge 307 Witte van der Heijden, De, Enschede 301 Witteveen 282 Witteveen Oolbekkink301 Wland 297 Woerden architect, Peter van 301 Woltjer Berkhout 298 Woltjes 286 Woudstra 285 WRK 297 WRS 302 WTS 306 Wubs 286 wUrck 312 wv-studio 297 WY. 290 X XS Yanovshtchinsky

303 309

Y Your

309

Z ZAAK Zal, M.G. van

282 297

Zantman Zecc Zeeman Zee, van der Zeinstra Veerbeek Zenber ZIEN Zijlstra Schipper ZIJN Zinkweg Zofa zone zuid Zwaluwstaart Zwarte Hond, De, Groningen Zwarte Hond, De, Rotterdam Zwarts & Jansma Zwenk ZZDP

280 305 299 304 309 297 284 300 287 313 286 291 283 286 312 297 313 297

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

277

BNA-ARCHITECTEN DRENTHE

ASSEN

HOOGEVEEN

12WAT studio Markt 7 a 9401 GS Assen T 0592301083 info@12wat.nl www.12wat.nl

Vellinga Architecten Blankenslaan-West 87 7901 BG Hoogeveen T 0528234436 i.vellinga@vm-a.nl www.vellinga-architecten.nl MEPPEL

FOSP Kloekhorststraat 29 9401 BB Assen T 0641196747 info@fosp.nl fosp.nl SBH architecten + adviseurs Torenlaan 18 a 9401 HR Assen T 0592309629 ir Saskia Spijkerman Architect BNA Vaart Zuidzijde 45 A 9401 GH Assen T 0592319367 saskiaspijkerman@planet.nl www.saskiaspijkerman.nl BEILEN DAAD Architecten B.V. Paltz 21 9411 PM Beilen T 0593582450 info@daad.nl www.daad.nl EMMEN arcK Waanderweg 23 7812 HZ Emmen T 0591676120 info@arck.nl www.arck.nl

B+O Architecten Meppel Gasgracht 3 7941 KG Meppel T 0522246625 info@benoarchitects.com www.bureaubeno.nl Ivo de Jong architect Schaperstraat 16 a 7942 AR Meppel T 0620334590 info@ivodejongarchitect.nl www.ivodejongarchitect.nl NOORD-SLEEN VROEG IN DE WEI ARCHITECTUUR BNA Dorpsstraat 22 7846 AT Noord-Sleen T 0591633033 architectuur@vroegindewei.nl www.vroegindewei.nl RODEN Architektengroep Roderveld Borglaan 1 B 9301 ZE Roden T 0505016371 info@roderveld.nl www.roderveld.nl

Detail10 architectuur & bouwkunde Vatherlaan 214 7815 BH Emmen T 0653668349 info@detail10.nl www.detail10.nl Architektenburo BNA Cees Groen b.v. Veenkampenweg 28 7822 GS Emmen T 0591611212 ceesgroen.architecten@ home.nl www.ceesgroenarchitecten.nl RenS Architecten Waanderweg 146 7812 HZ Emmen T 0591630004 sophie@rensarchitecten.nl www.rensarchitecten.nl

278

ARCHITECTENBUREAUS BNA DRENTHE

BNA-ARCHITECTEN FLEVOLAND

ALMERE

TOLLEBEEK

Jos Abbo Architekt BNA b.v. Edvard Munchweg 107 a 1328 MK Almere T 0365347476 m.abbo@josabbo.nl www.josabbo.nl

H2W architecten bna Vormtweg 6 B 8309 PV Tollebeek T 0527687881 info@h2warchitecten.nl www.h2warchitecten.nl

Arc2 architecten Kebajastraat 41 1336 NA Almere T 0365217770 info@Arc2.nl www.arc2.nl

ZEEWOLDE

Atelier DUTCH bv De Steiger 24 1351 AB Almere T 0365333424 info@atelierdutch.nl www.atelierdutch.nl BDG Architecten Ingenieurs Almere B.V. Randstad 21 -10 1314 BL Almere T 0365333382 info@bdgalmere.nl www.bdgalmere.nl

Looman Architecten BNA Gildenveld 10 A 3892 DG Zeewolde T 0365221126 j.looman@ loomanarchitecten.nl www.loomanarchitecten.nl Made In Flevoland architecten BNA Pluuthaven 1 3891 AW Zeewolde T 0363001220 office@madeinflevoland.com www.madeinflevoland.com

Oebele Hoekstra Architect Carel Willinklaan 107 1328 LJ Almere T 0654253712 info@oebelehoekstra.nl www.oebelehoekstra.nl ORBIT architecten BNA Filipijnenstraat 92 1339 NX Almere T 0365222366 info@orbitarchitecten.nl www.orbitarchitecten.nl Penning Architectuur & Stedebouw Dick Laanweg 2 1321 KE Almere T 0365348126 architect@kpas.nl www.kpas.nl EMMELOORD K4 Architecten bna Kon. Julianastraat 21 8302 CC Emmeloord T 0527613140 info@k4architecten.nl www.k4.nl Korfker Architecten Sportlaan 12 8302 AZ Emmeloord T 0527699999 info@korfker.nl www.korfker.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FLEVOLAND

279

BNA-ARCHITECTEN FRIESLAND

AKKRUM

DRACHTEN

Bureau Oudenaarde Hopmanshof 2 8491 BK Akkrum T 0566845278 info@bureauoudenaarde.nl www.bureauoudenaarde.nl

Auke J. de Vries Architekten bv Morra 17 9204 KT Drachten T 0512545800 ajv@aukejdevries.nl

Alynia Architecten Harlingen BV BNA Zuiderhaven 73 8861 CM Harlingen T 0517413333 gerry.meagher@ alynia-architecten.nl www.alynia-architecten.nl

BEETSTERZWAAG

architectenburo de jong Laagland 6 9205 EX Drachten T 0625417341 buro@dejongarchitect.nl www.dejongarchitect.nl

Penta Architecten b.v. Bolswardervaart 3 8862 SE Harlingen T 0517430044 info@penta-architecten.nl www.penta-architecten.nl

Architektenbureau Kijlstra Brouwer bna Hoofdstraat 44 9244 CN Beetsterzwaag T 0512382660 info@kijlstrabrouwer.nl www.kijlstrabrouwer.nl BOLSWARD Berenschot Adviserend Architect De Tjirk 10 8702 CW Bolsward T 0611067074 info@berenschot-architect.frl www.berenschot-architect.frl Grunstra Architecten Groep BNA Skilwyk 12 -14 8701 KN Bolsward T 0515573646 info@grunstra.nl www.grunstra.nl BURDAARD TWA architecten BNA Bourboomweg 26 9112 HL Burdaard T 0519241550 info@twa-architecten.nl www.twa-architecten.nl BURGUM BètHa architecten bna Lageweg 50 9251 JX Burgum T 0511843744 info@betha.nl www.betha.nl DOKKUM Adema Architecten Vleesmarkt 7 9101 MH Dokkum T 0519295665 info@adema-architecten.nl www.adema-architecten.nl

280

KARUS architectuur en stedenbouw Splitting 64 9202 LG Drachten T 0512589873 info@karus-architectuur.nl www.karus-architectuur.nl Van Manen en Zwart Architekten Dr. M.L. Kingsingel 11 9203 JC Drachten T 0512584646 info@vanmanenenzwart.nl www.vanmanenenzwart.nl

HEERENVEEN BA32 Stedenbouw, Architectuur, Management & Advies Abe Lenstra Boulevard 52-9a 8448 JB Heerenveen T 0513648245 info@ba32.nl www.ba32.nl

Grunstra Architecten Groep BNA Schrans 50 8932 NG Leeuwarden T 0515573646 grunstra@grunstra.nl www.grunstra.nl Heldoorn Ruedisulj Architecten bna Westersingel 30 8913 CL Leeuwarden T 0582126797 info@heldoornruedisulj.nl www.heldoornruedisulj.nl Architektenburo KLAMER bna Verlengde Schrans 116 8932 NS Leeuwarden T 0582134774 architektklamer@gmail.com www. architektenburoklamer.nl Zantman Architecten Alddiel 10 a 8926 XB Leeuwarden T 31641921271 info@zantmanarchitecten.nl www.zantmanarchitecten.nl

GIEKERK

Heeren 3 Architecten Nieuwstraat 31 8441 GC Heerenveen T 0513203080 mail@h3a.nl www.h3a.nl

Dorenbos architekten Trynwâldsterdijk 20 9061 DB Giekerk T 0582562003 info@dorenbosarchitekten.nl www.dorenbosarchitekten.nl

Inbo Koornbeursweg 75 D 8442 DJ Heerenveen T 0512510225 heerenveen@inbo.com www.inbo.com

J.O.N.G. architecten Langestreek 14 8531 HV Lemmer T 0514564130 mail@jongarchitecten.nl www.jongarchitecten.nl

GOUTUM

Architektenburo Jetze Sipma BV Lyceumstraat 2 8441 PS Heerenveen T 0513625015 info@burosipma.nl www.burosipma.nl

Smelt architecten b.n.a. Blazer 55 8531 CE Lemmer T 0514533030 infolemmer@ smeltarchitecten.nl www.smeltarchitecten.nl

JELSUM

MANTGUM

Johan Sijtsma architectenteam Skierh˙sterwei 26 9057 RE Jelsum T 0582133045 info@johansijtsma.nl www.johansijtsma.nl

Architectenburo Syb C. Eldering bv Hoxwier 1 9022 AW Mantgum T 0582501819 sybeldering@sybeldering.nl www.sybeldering.nl

LEEUWARDEN

OUDEGA GEM SMALLINGERLA

Achterbosch architecten bv Oosterkade 72 8911 KJ Leeuwarden T 0582343131 info@ achterboscharchitecten.nl www. achterboscharchitecten.nl

Architectenbureau L. Wijma ‘t West 60 9216 XE Oudega gem Smallingerla T 0512370020 info@ architectenbureauwijma.nl www. architectenbureauwijma.nl

BERT VAN DER PLOEG architectuur, stedenbouw, advies bv Wetterkrite 31 9084 DN Goutum T 0582880500 info@bertvanderploeg.nl www.bertvanderploeg.nl GROU VNL Architecten Stationsweg 1 9001 ED Grou T 0566620862 info@vnl-architecten.nl www.vnl-architecten.nl HARLINGEN

LEMMER

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

SNEEK Architektenburo S.R. van der Berg AvB Leeuwarderweg 54 8605 AJ Sneek T 0515413828 sr.vanderberg@home.nl www.architectenbureau vanderberg.nl Kat Koree Architecten Suupmarkt 21 8601 BD Sneek T +31515433030 info@katkoree-architecten.nl www.katkoree-architecten.nl Hilbrand Tigchelaar architect bna Meeuwenlaan 8 8601 XS Sneek T 0515427405 info@hilbrandtigchelaar architect.nl www. hilbrandtigchelaararchitect.nl WOLVEGA Mestemaker Architectuur Grote vuurvlinder 41 8472 CB Wolvega T 0561851898 info@theomestemaker.nl www.theomestemaker.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

281

BNA-ARCHITECTEN GELDERLAND

AALTEN Rinke ter Haar Architectuur B.V. Hofstraat 20 7121 DM Aalten T 0543474734 info@ rinketerhaararchitectuur.nl www. rinketerhaararchitectuur.nl Architectenbureau Vincenth Schreurs Stationsstraat 35 7122 AS Aalten T 0543475964 architect@vincenthschreurs.nl www.vincenthschreurs.nl AFFERDEN GLD ROB SCHOUTSEN ARCHITECT Koningstraat 1 6654 AA Afferden Gld T 0628083296 office@ robschoutsenarchitect.nl www. robschoutsenarchitect.nl

MTB architecten ApeldoornAmsterdam Vosselmanstraat 504 7311 VX Apeldoorn T 0555216177 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl SDAA architecten & adviseurs Boomblauwtje 38 7323 VR Apeldoorn T 0878737074 bureau@sdaa.nl www.sdaa.nl Witteveen Architecten bna BV Langeweg 16 7315 CV Apeldoorn T 0555787187 info@witteveen-architecten.nl www. witteveen-architecten.nl ZAAK VAN NN Oude Apeldoornseweg 41 7333 NR Apeldoorn T +31853037838 zaak@zaakvannn.nl zaakvannn.nl

ANGERLO

ARNHEM

AVESAA Anton Vermeulen Architecten Akkerweg 17 6986 BW Angerlo T 0313476626 info@avesaa.nl www.avesaa.nl

ARCADIS Nederland BV Postbus 264 6800 AG Arnhem marjolijn.versteegden@ arcadis.com

APELDOORN Architectenbureau Van Erken Calandt BV Arnhemseweg 292 7334 AB Apeldoorn T 0555411999 vec@wxs.nl www.vanerkencalandt.nl GSG architecten bv Eglantierlaan 3 7329 AN Apeldoorn T 0555418255 info@gsgarchitecten.nl www.gsgarchitecten.nl Bureau MB/a Nevenlandsehof 7 7312 EX Apeldoorn T 0624542071 info@marcelbarzilay.nl www.marcelbarzilay.nl

282

Bureau Berndsen Fanny Blankers-Koenstraat 101 6833 LC Arnhem T 0612104043 info@bureauberndsen.nl www.bureauberndsen.nl Chance Willy den Oudenstraat 30 6833 LE Arnhem T 0262020320 info@morechance.nl www.morechance.nl FARO vestiging oost Oude Kraan 72 6811 LL Arnhem T 0252414777 info@faro.nl www.faro.nl Hoogte Twee Prinsessestraat 14 6828 JV Arnhem T 0263517722 info@hoogtetwee.nl

JCR ARCHITECTEN Rosendaalsestraat 224 6824 CP Arnhem T 06 48180847 info@jcr-architecten.nl jcr-architecten.nl Maartje Kaper Architecte BNA Ploegakker 4 6846 KN Arnhem T 0263704080 info@ maartjekaperarchitecte.nl www. maartjekaperarchitecte.nl opZoom architecten bv Willemsplein 5 6811 KA Arnhem T +31263684270 bureau@opzoom.nl www.opzoom.nl Buro SBH Van Oldenbarneveldtstr 92 3 6827 AN Arnhem T 0263779797 sbh@sbh.nl www.sbh.nl Weusten Liedenbaum Architecten Utrechtseweg 310 B09 6812 AR Arnhem T 0264436972 info@weustenliedenbaum.nl www.weustenliedenbaum.nl Architectuur Studio Wezenberg BV Meander 251 6825 MC Arnhem T 0263763494 guido@studiowezenberg.nl www.studiowezenberg.nl Wiegerinck Architecten Arnhem B.V. Eusebiusbuitensingel 80 6828 HZ Arnhem T 0263526060 info@wiegerinck.nl www.wiegerinck.nl Arccon | architecture & concepts Velperweg 131 6824 HK Arnhem T 0263555233 info@arccon.nl http://www.arccon.nl

BEMMEL JOOSTEN architecten Deken Dr Mulderstraat 8 c 6681 AB Bemmel T 0481464638 info@joostenarchitecten.nl www.joostenarchitecten.nl BENNEKOM Architectenbureau Lafeber Edeseweg 48 /B 6721 JX Bennekom T 0318416644 info@dejong-lafeber.nl www.dejong-lafeber.nl LAM a r c h i t e c t s Bosbeekweg 11 A 6721 MH Bennekom T 0318418185 info@LAM-architects.nl www.LAM-architects.nl BEUNINGEN GLD CHITEKT Hogewaldstraat 11 6641 KD Beuningen Gld T 0651563994 wil.janssen@chitekt.nl www.chitekt.nl HH Architecten Hogewaldstraat 1 a 6641 KD Beuningen Gld T 0246778224 hharch@hetnet.nl Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA B.V. Dorpssingel 12 6641 BE Beuningen Gld T 0246775054 info@oosterhoutarchitecten.nl www.oosterhoutarchitecten.nl BORCULO Stuyt architecten B.V. Weemhof 5 7271 AL Borculo T 0545273775 info@stuyt.nl www.stuyt.nl BOVEN LEEUWEN Marcus Architectuur Trambaan 3 b 6657 CE Boven Leeuwen T 0487591418 jan@marcusarchitectuur.nl www.marcusarchitectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

BRUMMEN Harmonische Architectuur Hoogenberk BV Voorsterweg 139 6971 KD Brummen T 0575476370 bureau@ harmonischearchitectuur.com www. harmonischearchitectuur.com CULEMBORG EcoEngineers Annie Romein-Verschoorpad 14 4103 VE Culemborg T 0614132065 info@ecoengineers.nl www.ecoengineers.nl DOETINCHEM Duoplan Doetinchem Architecten Raadhuisstraat 25 7001 EX Doetinchem T 0314335639 info@duoplan-architecten.nl www.duoplan-architecten.nl Peter Masselink, architect avb hof van brussel 3 7007 JK Doetinchem T 0314345445 info@petermasselink.nl www.petermasselink.nl

Factor Architecten bv Geograaf 40 6921 EW Duiven T 0263844460 info@factorarchitecten.nl www.factorarchitecten.nl EDE Firm.studio Arthur Koolkwartier 51 6711 VH Ede T 0641888687 Info@firm.studio www.firm.studio Mies Architectuur Da Vincilaan 1 6716 WC Ede T 0318540555 info@mies.nl http://www.mies.nl EDE GLD MIX architectuur bv Argonstraat 24 6718 WT Ede Gld T 0318648950 info@mix-architectuur.nl www.mix-architectuur.nl Theo Verburg Architecten Bettekamp 11 6712 EG Ede Gld T 0318619629 info@theoverburg.nl www.theoverburg.nl

DOORWERTH Frank van Haarlem Architect BNA Kerklaan 21 6865 GW Doorwerth T 0263791683 info@frankvanhaarlem.nl www.frankvanhaarlem.nl

ELBURG Vinke Design Nieuwstadsweg 11 8081 AA Elburg T 0525655278 info@vinke-design.nl www.vinke-design.nl

DRUTEN

ELLECOM

Omega Architecten BV Klepperheide 22 6651 KM Druten T 0487518889 omega@omega-architects.com www.omega-architects.com

Rooding Architecten bna Zutphensestraatweg 64 6955 AK Ellecom T 0313422117 info@roodingarchitecten.nl www.roodingarchitecten.nl

DUIVEN

ELST GLD

EvD-architecten BV Ratio 16 6921 RW Duiven T 0622440811 egbert@evd-architecten.nl www.evd-architecten.nl

Architectenbureau Koper - Maassen BNI-BNA Nieuwe Aamsestraat 84 -B 6662 NK Elst Gld T 0481371867 frank@kopermaassen.nl www.kopermaassen.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

EPE

GROESSEN

Van de Poel Architecten B.V. De Lindehove 5 8161 EA Epe T 0578612080 info@vdpoel-arch.com www.vdpoel-arch.com

Bouwkunsten.nl Architecten & Adviseurs (BNA) Geert Gerritsen Architect BNA Dorpstraat 28 6923 AE Groessen T 0316844844 info@bouwkunsten.nl www.bouwkunsten.nl

ERMELO Architectenbureau Bakker Nijkerkerweg 6 3853 NW Ermelo T 0341557865 info@bakkerarchitect.nl www.bakkerarchitect.nl GENDT Peter van Aarsen Architect Flierensestraat 39 6691 GB Gendt T 0263791895 info@aarsenarchitect.nl www.aarsenarchitect.nl Architectenbureau Ton Burgers BNA Zandvoortsestraat 8 6691 EN Gendt T 04814247940620871125 info@ton-burgers-architect.nl www.ton-burgers-architect.nl Zwaluwstaart Advies Waaldijk 30 6691 MC Gendt T 0637430565 gafdriessen@ zwaluwstaartadvies.nl www.zwaluwstaartadvies.nl GORSSEL Delta architectuur en bouwtechniek Pikeursbaan 15 7213 BS Gorssel T 0623034760 info@deltaarchitectuur.nl www.deltaarchitectuur.nl GROENLO Van der Heijden Architecten Deken Hooijmansingel 4 7141 EC Groenlo T 0544461201 h.vanderheijden@ vdharchitecten.nl www.vdharchitecten.nl

HARDERWIJK Cell Studio Deventerweg 2 A 3843 GD Harderwijk T 0341429957 vs@cellstudio.nl www.cellstudio.nl Van Tol | Buro voor Architectuur Vanenburgerhout 14 3845 EJ Harderwijk T 0851043248 info@burovoorarchitectuur.nl www.burovoorarchitectuur.nl HATTEM Architectenbureau Karssing Lindenhof 1 a 8051 DD Hattem T 0384443651 info@karssing.nl www.karssing.nl HEERDE Inktviz architecten BNA Klein Doesburg 32 8181 ZL Heerde T 0578617030 info@inktviz.nl www.inktviz.nl HENGELO GLD ARX Rozenstraat 16 7255 XT Hengelo Gld T 0575462600 info@arxonline.nl www.arxonline.nl HOEVELAKEN Doude van Troostwijk, architectuur & landschap Oosterdorpsstraat 9 a 3871 AA Hoevelaken T 0332580154 info@oudeboerderijen.nl www.oudeboerderijen.nl

283

KERKDRIEL Sloven Architectuur Postbus 46 5330 AA Kerkdriel T 0850645747 info@slovenarchitectuur.nl www.slovenarchitectuur.nl LATHUM Fennis_Metz Architecten Kerkstraat 28 6988 AG Lathum T 0611888323 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www. fennismetz-architecten.nl LENT loko architecten Smitjesland 5 6663 KH Lent T 0857733669 info@loko-architecten.nl www.loko-architecten.nl LICHTENVOORDE Haverkort Architecten BNA Patronaatstraat 41 7131 CE Lichtenvoorde T 0544373014 info@haverkortarchitecten.nl www.haverkortarchitecten.nl LOCHEM Maas Architecten B.V. â&#x20AC;&#x2DC;t Ei 1 7241 AK Lochem T 0573222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl MALDEN Hamers Arquitectura Rijksweg 7 A 6581 EC Malden T 0636219677 info@hamersarquitectura.com www.hamersarquitectura.com NIJKERK GLD Van Bokhorst Architecten BNA Westkadijk 10 d 3861 MB Nijkerk Gld T 0332461180 info@ vanbokhorstarchitecten.nl www. vanbokhorstarchitecten.nl

284

FIER architecten Nieuwstraat 9 3861 AJ Nijkerk Gld T 0332471120 contact@fierarchitecten.nl www.FIERarchitecten.nl NIJMEGEN

van Hontem architecten Kerkstraat 3 6543 KE Nijmegen T 0243781125 bureau@ vanhontem-architecten.nl www. vanhontem-architecten.nl

6 Hoog Architectuur Boeckstaetehof 636 6543 HH Nijmegen T 0624270863 info@6-hoog.nl www.6-hoog.nl

Kroeze Design St. Jacobslaan 422 6533 VW Nijmegen T 0243566817 info@kroezedesign.nl www.kroezedesign.nl

[ A I R ] architectuur en research Mr. Franckenstraat 70 6522 AG Nijmegen T 0243606027 info@air-arch.eu www.air-arch.eu

LBS63 energieke architectuur Landbouwstraat 63 6532 VP Nijmegen T 0622755455 info@lbs63.nl www.lbs63.nl

ARCH I.D. architecten BNA B.V. St. Annastraat 198 6525 GX Nijmegen T 0243889595 mherweijer@arch-id.nl www.arch-id.nl Boeijenjong Architecten Waalbandijk 16 Unit 50 6541 AJ Nijmegen T 0631917693 ward@boeijenjong.nl www.boeijenjong.nl Croonenarchitecten b.v. Heyendaalseweg 121 6525 AJ Nijmegen T 0243540222 postbus@ croonenarchitecten.nl www.croonenarchitecten.nl Gradussen Bouwkunst & Interieurarchitectuur Kerkenbos 10 -59C 6546 BB Nijmegen T 0243886583 info@bureau-gradussen.nl www.bureau-gradussen.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Jonkerbosplein 52 6534 AB Nijmegen T 0243284284 info@rhdhv.com www.royalhaskoning architecten.com

Slaa + van Asselt architecten BNA Industrieweg 75 8071 CS Nunspeet T 0341251963 info@slaavanasselt.nl www.slaavanasselt.nl OCHTEN

Bob Romijnders Architectuur + interieur Oranjesingel 57 6511 NP Nijmegen T 024-2122041 Info@bobromijnders.nl www.bobromijnders.nl

Westeneng Architectuur Waalkant 19 4051 EJ Ochten T 0344701036 info@ westenengarchitectuur.nl www. westenengarchitectuur.nl OOSTERBEEK Strategie Architecten BNA Cornelis Koningstraat 6862 CK Oosterbeek T 0263337555 mail@strategie-arch.nl www.strategie-arch.nl PUTTEN Roordink Architecten BNA BV Postweg 13 3881 EA Putten T 0341352300 info@roordinkarchitecten.nl www.roordinkarchitecten.nl

Smits & Orval b.v. Architecten- en ingenieursburo St. Annastraat 16 6524 GB Nijmegen T 0243234964 JosOrval@gmail.com www.smits-orval.nl

RUMPT

Frank Willems Architecten bna Nijmegen Javastraat 68 6524 MG Nijmegen T 0243608971 info@ frankwillemsarchitecten.nl www. frankwillemsarchitecten.nl

Buro Ludo Achterweg 8 4156 AC Rumpt T 0643029545 info@buroludo.nl http://www.buroludo.nl SCHERPENZEEL GLD

ZIEN Architectuur Nieuwe Mollenhutseweg 6 6533 HH Nijmegen T 0642027234 info@zienarchitectuur.nl www.zienarchitectuur.nl

Van Doeveren buro voor architektuur bna Holevoetplein 297 -A 3925 CA Scherpenzeel Gld T 0332773152 info@vandoeveren.nl www.vandoeveren.nl

NUNSPEET

STEENDEREN

JOHANHOFMAN Architect Oude Zeeweg 11 8071 TM Nunspeet T 0621963847 mail@johanhofman.nl www.johanhofman.nl

Boerman Kreek Architecten BV Dorpsstraat 10 7221 BP Steenderen T 0575452400 info@boermankreek.nl www.boermankreek.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

TIEL

WAGENINGEN

Loosbroek Architecten BV Het Jaagpad 4 4006 GK Tiel T 0344621640 info@loosbroekarchitecten.nl www.loosbroekarchitecten.nl

Ontwerpburo Roza Herenstraat 32 6701 DL Wageningen T 0317465880 info@ontwerpburo-roza.nl www.ontwerpburo-roza.nl

architectenbureau WAGTERKRIJGER St. Agnietenstraat 5 4001 NB Tiel T 0344571850 pieter@wagterkrijger.nl www.wagterkrijger.nl

STUDIOBEUVING Generaal Foulkesweg 37 6703 BL Wageningen T 0317752184 info@studiobeuving.nl studiobeuving.nl

TWELLO Bessels architekten & ingenieurs b.v. Domineestraat 10 7391 GG Twello T 0571275697 bessels@bessels.com www.bessels.com VELP GLD Hurenkamp Architecten Kerkallee 43 6882 AM Velp Gld T 0263613812 info@hurenkamp.nl www.hurenkamp.nl

SW Architecten Adviseurs b.v. Dreijenlaan 2 6703 HA Wageningen T 0317410012 architecten@swaa.nl www.swaa.nl WINTERSWIJK Christian Wieggers, Architectuur, Stedenbouw en Interieur Industrieweg 13 .2 7102 DX Winterswijk T 0611347883 info@ontwerptotaal.nl www.ontwerptotaal.nl ZEDDAM

VOORST GEM VOORST Architectenbureau Willem de Groot Kervelstraat 35 7383 XN Voorst gem Voorst T 0651400171 willem@ wdgarchitectenbureau.nl www. wdgarchitectenbureau.nl VORDEN TS Architecten De Voornekamp 24 7251 VL Vorden T 0653219498 info@tsarchitecten.nl www.tsarchitecten.nl

Piet van der Putten architect bna Benedendorpsstraat 9 7038 BA Zeddam T 0626324040 mail@pietvanderputten.nl www.pietvanderputten.nl ZELHEM Architektengroep Gelderland b.v. Hummeloseweg 16 7021 AE Zelhem T 0314624348 info@ architektengroepgelderland.nl www. architektengroepgelderland.nl

Friso Woudstra Architecten BNA Ruurloseweg 83 7251 LC Vorden T 0575519455 fwoudstra@frisowoudstra.nl www.frisowoudstra.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

285

BNA-ARCHITECTEN GRONINGEN

BORGER KR8architecten en adviseurs IJzertijdstraat 13 9531 RA Borger T 0599235643 info@kr8architecten.nl www.kr8architecten.nl BURUM BOX architecten Kloosterweg 1 9851 TC Burum T 0594249266 info@boxarchitecten.nl www.boxarchitecten.nl DELFZIJL BureauNoordeloos Brander 21 9934 NR Delfzijl T 0503124445 mail@bureaunoordeloos.nl www.bureaunoordeloos.nl GRONINGEN AAS Groningen B.V. Boterdiep 63 9712 LK Groningen T 0503123737 info@aasgroningen.nl www.aasgroningen.nl AHA-architecten Rensumaheerd 37 -B 9736 AB Groningen T 0505279379 a.hogenelst@home.nl www.aha-architekt.nl archiview Pottebakkersrijge 3 9718 AE Groningen T 0503112922 info@archiview.nl www.archiview.nl Dick Barkhuis Architect Boumaboulevard 91-93 9723 ZS Groningen T 0628846760 dickbarkhuis@nlarchitect.nl www.nlarchitect.nl architectenbureau Beek Veenhof 5 9728 NV Groningen T 0630345750 info@architectenbureaubeek.nl www.architectenbureaubeek.nl HJK architecten Laan Corpus den Hoorn 100 9728 JR Groningen T 0503183444 hjk@hjk-architecten.nl www.hjk-architecten.nl

286

Siert Helder Architect Coendersweg 30 9722 GH Groningen T 0648106608 siert@helderenhelder.nl www.helderenhelder.nl

Sax Architecten Hereplein 6 9711 GA Groningen T 0503182102 mail@saxarchitecten.nl www.saxarchitecten.nl

Holstein Restauratie Architectuur Bankastraat 42 j 9715 CD Groningen T 0505770059 info@holstein-restauratie.nl www.holstein-restauratie.nl

Team 4 Architecten b.v. Eelkemastraat 185 9723 ZW Groningen T 0503144555 team4@team4.nl www.team4.nl

KLEIN architecten Atoomweg 2 G 9743 AK Groningen T 0503182400 info@kleinarch.nl www.kleinarch.nl KPB architecten B.V. Saaksumborg 9 9722 WL Groningen T 0031653403161 kp.deboer@kpbarchitecten.nl www.kpbarchitecten.nl Bureau voor Architektuur en Ruimtelijke Ordening Martini b.v. Damsterdiep 237 9713 ED Groningen T 0503182330 info@martini-architekten.nl www.martini-architekten.nl Melein Architectuur Papiermolenlaan 3 -20 9721 GR Groningen T 0505277100 info@melein.nl www.melein.nl Onix NL Hereplein 6 9711 GA Groningen T 0505290252 info@onix.nl www.onix.nl OVT Architecten Oude Kijk in ‘t Jatstr. 6 9712 EG Groningen T 0503130847 info@ovtarchitecten.nl www.ovtarchitecten.nl +peil Helperpark 288 -D 9723 ZA Groningen T +31503131600 david@pluspeil.nl www.pluspeil.nl

DE UNIE ARCHITECTEN Suikerlaan 28 9743 DA Groningen T 0505252777 mail@deuniearchitecten.nl www.deuniearchitecten.nl VDP architecten Pottebakkersrijge 16 9718 AG Groningen T 0503136800 welkom@vdparchitecten.nl www.vdparchitecten.nl

SCHARMER architect: KARLA UBELS bna Hoofdweg 10 9616 TD Scharmer T 0504041545 ku@karla-ubels.nl www.karla-ubels.nl WINSCHOTEN TTAB Kloosterlaan 78 9675 JN Winschoten T 0619173480 info@ttab.nl www.ttab.nl ZUIDHORN renso woltjes architect Hoendiep W.Z. 68 9801 TB Zuidhorn T 0594507278 info@woltjes.nl www.woltjes.nl

Vector-i architecten Grote Markt 23 9712 HR Groningen T 0657784958 administratie@vector-i.nl www.vector-i Zofa Pelsterstraat 31 9711 KH Groningen T 0503166700 info@zofa.nl www.zofa.nl De Zwarte Hond Hoge der A 11 9712 AC Groningen T 0503134005 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl LOPPERSUM René Wubs architectuur Stationslaan 8 9919 AB Loppersum T 0638543469 info@renewubs.nl www.renewubs.nl PATERSWOLDE Van Ringen Architecten Hoofdweg 262 9765 CM Paterswolde T 0503189822 info@vanringenarchitecten.nl www.vanringenarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GRONINGEN

BNA-ARCHITECTEN LIMBURG

BEEK

GEULLE

KERKRADE

SeC architecten Kasteel Genbroekstraat 18 6191 KT Beek T 0464362010 info@sec-architecten.com www.sec-architecten.com

Lab32 architecten bv Mevrouw van der Meijstr 14 6243 AP Geulle T 0433655536 info@lab32architecten.nl www.lab32architecten.nl

DMV Architecten Euregiopark 4 6467 JE Kerkrade T 0455660305 info@dmvarchitecten.nl www.dmvarchitecten.nl

studioPAS architecten Wolfeynde 10 b 6191 EB Beek Lb T 0464362480 info@studiopas.nl www.studiopas.nl

HEERLEN

LANDGRAAF

AAI (AGS Architects International) Oliemolenstraat 60 6416 CB Heerlen T 0457630707 info@agsarchitects.net www.agsarchitects.net

Notenbar Totally nuts Maastrichterlaan 193 6374 VP Landgraaf T 0725555546 yaroschiffelers@gmail.com totallynuts.nl

BERGEN LB Architectenburo Olieslagers b.v. Van Baerlestraat 1 5854 BC Bergen Lb T 0485341645 info@architectenbureau olieslagers.nl www.architectenbureau olieslagers.nl BORN SATIJNplus Architecten bv Kasteelhof 1 6121 XK Born T 0464205555 info@satijnplus.nl www.satijnplus.nl BOXMEER Novaedes Architecten Akkerdistel 2 D 5831 PJ Boxmeer T 0485512244 architecten@novaedes.nl www.novaedes.nl ECHT Coonen Architecten BNA bv Houtstraat 34 H 6102 BJ Echt T 0475484542 echt@coonenarchitecten.nl www.coonenarchitecten.nl GELEEN Architectenburo Tummers Prins de Lignestraat 17 6161 CX Geleen T 0618776182 info@ architectenburo-tummers.nl www. architectenburo-tummers.nl

Architectenzaak Wilhelminaplein 25 6411 KW Heerlen T 0457009714 info@architectenzaak.eu www.architectenzaak.eu Architectenburo Ir Louis Erens Zandweg 128 6418 PB Heerlen T 0455443275 info@ab-le.nl www.ab-le.nl TEAM architec/kten Jan Campertstraat 7 c 6416 SG Heerlen T 0636071418 info@teamarchiteckten.eu www.teamarchitekten.eu Vandenbergh Windemuller architectuur & bouw Molenberglaan 128 6416 ER Heerlen T 0455424863 esther@vwarchitectuur.nl www.vwarchitectuur.nl HELDEN Frans Engels Architectenburo BNA van Hรถvellstraat 39 5988 AG Helden T 0773060507 fransengels@home.nl www.fransengels.nl HERTEN v.o.f. Architektenburo Smeets BNA Mussenberg 1 d 6049 GZ Herten T 0475462537 info@architektsmeets.nl www.architektsmeets.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

LEUNEN mc-architecten b.v. Albionstraat 3 5809 AB Leunen T 0478581524 mc-architecten@planet.nl www.mc-architecten.nl MAARHEEZE Architectenburo ZIJN Puttendijk 28 6026 VZ Maarheeze T 0495595720 info@architectenburozijn.nl www.architectenburozijn.nl MAASBRACHT KNAPPwerk Architecten Wilhelminalaan 6 6051 BJ Maasbracht T 0615117443 info@knappwerk.com www.knappwerk.com RIEA Heidepark 32 6051 GN Maasbracht T 0645398927 r.mulders@riea.nl www.riea.nl MAASTRICHT AMA Group Associated Architects BV Fort Willemweg 13 6219 PA Maastricht T 0433500234 info@ama-group.info www.ama-group.info ARCADIS Nederland B.V. Stationsplein 18 d 6221 BT Maastricht mariette.vanderkaa@ arcadis.com

Artesk van Royen Architecten Bourgogneplein 21 6221 CZ Maastricht T 0434574590 info@artesk.nl www.artesk.nl BoomBoomBoomArchitects Wolfstraat 37 C 6211 GM Maastricht T 0643513680 boomboomboomarchitects@ hotmail.com Bureau Boosten Rats BNA architectuur en stedenbouw St. Maartenslaan 14 A01 6221 AX Maastricht T 0433254061 info@boostenrats.nl www.boostenrats.nl Concept* Cloudt Witmakersstraat 10 6211 JB Maastricht T 0611413005 info@conceptcloudt.eu www.conceptcloudt.eu CroonenBuro5 Wim Duisenbergplantsoen 21 6221 SE Maastricht T 0433253223 info@croonenburo5.com www.croonenburo5.com Frencken Scholl Architecten Petrus Regoutplein 1 F 01 6211 XX Maastricht T 0433502940 p.scholl@frenckenscholl.nl www.frenckenscholl.nl HVN Architecten bv Aesculaapstraat 6 6216 CM Maastricht T 0433588200 info@hvna.nl www.hvna.nl MH1 Architecten Avenue Ceramique 222 6221 KX Maastricht T 0437115030 info@mh1architecten.nl www.mh1architecten.nl N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht T 0434081827 info@n-architecten.nl www.n-architecten.nl Gaby Paulissen Architect Bergweg 42 6212 CX Maastricht T 0628086103 mail@gabypaulissen.nl www.gabypaulissen.nl

287

RuimteMakers Architecten Sint Lambertuslaan 30 A 6212 AT Maastricht T 0433250206 info@ruimtemakers.nu www.ruimtemakers.nu Verheij Architecten Sint Jacobstraat 19 A 6211 LA Maastricht T 0433255111 verheijarch@hetnet.nl verheij-architecten.business. site/?hl=nl MOLENHOEK LB Bulkens Architecten BNA Hoeveveld 2 6584 GG Molenhoek Lb T 0243573359 info@bulkensarchitecten.nl www.bulkensarchitecten.nl OSPEL Harold Laenen Architectuur Onze Lieve Vrouwe straat 40 6035 AR Ospel T 0618130149 info@haroldlaenen.nl www.haroldlaenen.nl PLASMOLEN Renate Hermans Architectuur Riethorsterweg 37 6586 AC Plasmolen T 0242069012 info@renatehermans.nl www.renatehermans.nl ROERMOND Architectenbureau Coppen Willem II Singel 19 6041 HP Roermond T 0475330947 info@coppenbv.nl www.coppenbv.nl Engelman Architecten ECI 1 a 6041 MA Roermond T 0475468100 mail@engelmanarchitecten.nl www.engelmanarchitecten.nl ROGGEL Future Factory Architects Reppelstraat 9 6088 EV Roggel T 0611435632 post@ jeroenjanssenarchitectuur.nl www. jeroenjanssenarchitectuur.nl

288

SITTARD

VALKENBURG LB

FWP Architectuur BV Rijksweg Zuid 43 a 6131 AL Sittard T 0464111484 info@fwparchitectuur.nl www.fwparchitectuur.nl

DI-vers architecten Dorpstraat 1 C 6301 BA Valkenburg Lb T 0436013627 info@di-versarchitecten.nl www.di-versarchitecten.nl

HKL architecten Rijksweg-Noord 186 A 6136 AD Sittard T 0464510505 info@hkl.cc www.hklarchitecten.nl

VENLO

Joost Pennings Architect Gruizenstraat 9 6131 EH Sittard T 0462040444 mail@joostpennings.nl www.joostpennings.nl Povse & Timmermans architecten . ingenieurs bv Rijksweg Zuid 10 6131 AN Sittard T 0464230366 mail@pt-architecten.nl www.pt-architecten.nl Architectenbureau Verbruggen Provencestraat 4 6137 JP Sittard T 0464588259 info@ verbruggenarchitecten.nl www. verbruggenarchitecten.nl

Metz architecten Noordkade 48 a 6003 NG Weert T 0495536537 c.metz@metzarchitecten.nl www.metzarchitecten.nl

2.0 Architecten Kazernestraat 17 5928 NL Venlo T 0773829141 info@2.0architecten.nl www.2.0architecten.nl Architect Hans Goossens Hertogin Isabellastraat 46 5915 XH VENLO T 0653897609 goossens@ architecthansgoossens.nl www.architecthansgoossens.nl Loxodrome bv Straelseweg 1 5911 CL Venlo T 0773743148 architects@loxodrome.nl www.loxodrome.nl QUANT Architectuur bv BNA Stalbergweg 316 5913 BW Venlo T 0773513125 info@quantarchitectuur.nl www.quantarchitectuur.nl VENRAY

SOERENDONK BenW architecten Dorpsstraat 2 6027 PG Soerendonk T 0495491492 info@BenW-architecten.nl www.BenW-architecten.nl

Driessen Architectuur Keizersveld 50 5803 AN Venray T 0478769059 info@driessenarchitectuur.nl www.driessenarchitectuur.nl WEERT

STRAMPROY Kwaspen Architectuur Mulderstraat 14 6039 DE Stramproy T 0650235867 Geert-Jan@ Kwaspen-architectuur.nl www.kwaspen-architectuur.nl TEGELEN Verheijen-Smeets AvB Architecten BNA Venloseweg 4 5931 GT Tegelen T 0773269269 info@vsarch.nl www.verheijen-smeets.nl

AndrÃ© van de Goor BV Architect AvB-BNA Emmasingel 8 -H 6001 BC Weert T 0495521685 info@andrevandegoorbv.nl www.vandegoor-architecten.nl Studio voor Architektuur en Stedenbouw F.P. Lahaye Architekt AvB BNA Roermondseweg 7 6004 AN Weert T 0495453998 info@architektlahaye.nl www.architektlahaye.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

BNA-ARCHITECTEN NOORD-BRABANT

ALMKERK

BERLICUM

Ir Frank Ruiter architect BNA BV Vlinderslag 46 4286 GK Almkerk T 0183405003 info@frank-ruiter.nl www.frank-ruiter.nl

HILBERINKBOSCH architecten Wamberg 5 5258 SM Berlicum T 0736900136 bosch@hb-a.nl www.hb-a.nl

ALPHEN NB

BOEKEL

Bas Backx - architect bna Stationstraat 10 5131 BN Alphen NB T 0135082300 mail@basbackx.nl www.basbackx.nl

Bureau voor architectuur Aujourd’hui Boekel Wielewaallaan 1 5427 SK Boekel T 0492322049 info@vdbroek-partners.nl www.vdbroek-partners.nl

BEEK EN DONK Architectenburo Harry van der Heijden Raadhuisplein 2 5741 AX Beek en Donk T 0492463145 info@harryvdheijden.nl www.harryvdheijden.nl BERGEN OP ZOOM Architectenbureau Aerlant Cloïn BNA Stationsplein 13 4611 BX Bergen op Zoom T 0164259323 info@cloin-arch.nl www.cloin-arch.nl RO&AD Architecten Van der Rijtstraat 40 4611 PR Bergen op Zoom T 0164266329 informatie@ro-ad.org www.ro-ad.org BERGEYK buro ir. herman sengers Elskensakker 2 5571 SK Bergeyk T 0497573204 info@burosengers.nl www.burosengers.nl BERKEL-ENSCHOT Architektenburo Cor Mastenbroek b.v. BNA/BNI Molenakker 38 5056 LB Berkel-Enschot T 0135332721 info@cor-mastenbroek.nl www.cor-mastenbroek.nl

BREDA van Os Architecten Reduitlaan 33 4814 DC BREDA T 0768883027 joep@vanosarchitecten.nl www.vanosarchitecten.nl atelier2 architecten Reduitlaan 33 unit 3.13 4814 DC Breda T 0648966342 info@atelier2architecten.nl www.atelier2architecten.nl BB Architecten Markkade 1 4815 HJ Breda T 0765934451 info@bb-architecten.nl www.bb-architecten.nl Benerink Architecten Sint Ignatiusstraat 255 4817 KK Breda T 0610810555 info@benerinkarchitecten.nl www.benerinkarchitecten.nl BLOM Architecten Dirk Hartogstraat 419 4812 GE Breda T 0646076460 info@blomarchitecten.nl www.blomarchitecten.nl DdP-Architectuur Leistraat 57 4818 NA Breda T 0612373792 info@ddp-architectuur.nl www.ddp-architectuur.nl Bureau Dhondt Kronenburgwerf 36 4812 XR Breda T 0765229520 info@dhondt.nl www.dhondt.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

Arend Groenewegen Architect Parade 12 4811 DZ Breda T 0647116685 arend@arendgroenewegen.nl www.arendgroenewegen.nl Grosfeld Bekkers van der Velde Architecten Reduitlaan 39 4814 DC Breda T 0765221811 info@gbv-a.nl www.grosfeldbekkers vandervelde.nl havermans : hielkema architecten Cingelstraat 30 4811 MC Breda T 0765208037 info@havermanshielkema.nl www.havermanshielkema.nl Mark Architecten Middellaan 360 4811 VM Breda T 0622553158 mark@markarchitecten.com www.markarchitecten.com Michielsen Architecten Wethouder Romboutsstr. 49 4818 HG Breda T 0642432535 info@michielsenarchitecten.nl www.michielsenarchitecten.nl Oomen Architecten Ulvenhoutselaan 79 4834 MD Breda T 0765602255 info@oomenarchitecten.nl www.oomenarchitecten.nl Architectenbureau Van Overbeek & Partners B.V. Nieuwe Prinsenkade 4 a 4811 VC Breda T 0765202555 info@vanoverbeekarch.nl www.vanoverbeekarch.nl Maarten Raaijmakers architect BNA Parkstraat 1 -A 4818 SJ Breda T 0618114022 info@raaijmakers-architect.nl www.raaijmakers-architect.nl RDH Architecten Stedenbouwkundigen Reduitlaan 31 4814 DC Breda T 0765317444 rdh@rdh.nl www.rdh.eu

Christel Smeets architect bna Zandbergpad 4 4818 NL Breda T 0765961016 info@architect-bna.nl www.architect-bna.nl CROMVOIRT Van Pelt architecten B.V. St.-Lambertusstraat 49 5266 AD Cromvoirt T 0851122340 info@vpaa.nl www.vpaa.nl DE MOER FD architecten Pastoor Kampstraat 11 a 5176 NP De Moer T 0135159331 info@fdarchitecten.nl www.fdarchitecten.nl DEN BOSCH Bröring Architectuur van Tuldenstraat 13 5211 TG ‘s-Hertogenbosch T 0735494107 info@broring.nl www.broring.nl Buro Kade Tramkade 26 5211 VB ‘s-Hertogenbosch T 0736587070 post@burokade.nl www.burokade.nl Dementia Village Architects and Advisors Tramkade 26 5211 VB ‘s-Hertogenbosch T 0620419936 live@dementiavillage.com www.dementiavillage.com Dietvorst Architect Tramkade 26 5211 VB ‘S-HERTOGENBOSCH T 0735220670 ton@dietvorst.work http://www.darchitect.nl/ Kuin & Kuin Architecten St Jorisstraat 133 5211 HA Den Bosch T 0736123143 info@kuinkuin.nl www.kuinkuin.nl

289

ir. Pieter Maurer architect, ArchitectenGilde Maastrichtseweg 18 F 5215 AB Den Bosch T 0737114552 info@architectengilde.nl www.architectengilde.nl studio twee architecten Veemarktkade 8 5222 AE â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch T 0733036456 info@studiotwee.nl www.studiotwee.nl Architectenbureau De Twee Snoeken BV Postelstraat 49 5211 DX Den Bosch T 0736140407 info@tweesnoeken.nl www.tweesnoeken.nl architectenbureau visser en bouwman bv Orthen 51 5231 XP Den Bosch T 0736412133 info@visserenbouwman.nl www.visserenbouwman.nl Wijnen Architectuur bv Sint Jacobstraat 35 5211 LP Den Bosch T 0736100768 miel.wijnen@ wijnenarchitectuur.nl www. wijnenarchitectuur.nl DEURNE Van den Acker Architecten Spoorlaan 3 5751 JM Deurne T 0493312175 info@vda-architecten.nl www.vda-architecten.nl van Santvoort architecten bv Lage Kerk 13 5751 KG Deurne T 0493322111 architecten@ deurne.vansantvoort.nl www. vansantvoortarchitecten.nl DONGEN CIER ARCHITECTEN Bolkensteeg 25 5103 AA Dongen T 0162372220 contact@cierarchitecten.nl www.cierarchitecten.nl

290

dBO architecten Hortastraat 1 5103 NS Dongen T 0162515650 info@dboarchitecten.nl www.dboarchitecten.nl

Eugelink Architectuur Schootsestraat 14 5616 RD Eindhoven T 0651824937 margriet@eaoa.nl www.eaoa.nl

stripesarchitects Klokgebouw 266 5617 AC Eindhoven T 0407114630 info@stripesarchitects.nl www.stripesarchitects.nl

Architectenbureau Kees Jacobs bna Postbus 16 5100 AA Dongen T 0162316766 info@akjbna.nl www.akjbna.nl

FAAM architects Nachtegaal 13M 5613 CM Eindhoven T 0402963396 info@faamarchitects.nl www.faamarchitects.nl

architecten studio-pls Klokgebouw 255 5617 AC Eindhoven T 0647908930 team@studio-pls.nl www.studio-pls.nl

Gls architectuur|interieur bv Eschweilerhof 39 5625 NN Eindhoven T 0628777825 mmepgroenen@gmail.com www.luijten-smeulders.nl

WillemsenU Groenstraat 6 5642 CB Eindhoven T 0402466992 info@willemsenu.nl www.willemsenu.nl

van den Hurk Architecten Klokgebouw 152 5617 AB Eindhoven T 0610715597 info@ vandenhurkarchitecten.nl www. vandenhurkarchitecten.nl

WY. architecten Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 0402341230 info@wy.nl www.wy.nl

Inbo Scherpakkerweg 15 5616 HP Eindhoven T 0402434045 eindhoven@inbo.com www.inbo.com

BiermanHenket Hal 13a 5296 PZ Esch T 0411601618 info@biermanhenket.nl www.biermanhenket.nl

KdV architectuur Floralaan West 189 5644 BK Eindhoven T 0402430885 wouter@kdvarchitectuur.nl www.kdvarchitectuur.nl

ETTEN-LEUR

DUSSEN Architectenbureau Wiel Caanen BNA Muilkerk 28 4271 BL Dussen T 0416392168 info@wielcaanen.nl www.wielcaanen.nl EERSEL van Santvoort architecten bv Eikenburg 5 5521 HZ Eersel T 0497513393 architecten@ eersel.vansantvoort.nl www. vansantvoortarchitecten.nl EINDHOVEN ARCHES architecten BNA Geldropseweg 92 5611 SL Eindhoven T 0402377957 info@arches.nl www.arches.nl Ir Jan van den Burg Architekt Kortonjolaan 94 5644 KB Eindhoven T 0402129113 info@janvandenburg.nl www.janvandenburg.nl COMPEN ARCHITECTEN B.V. Aalsterweg 65 5615 CB Eindhoven T 0402117341 info@compen.nl www.compen.nl diederendirrix Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 0031402606740 info@diederendirrix.nl www.diederendirrix.nl

nouwensrooversarchitectuur Torenallee 45 SWA 3.008 5617 BA Eindhoven T 0648405197 kobbe@nouwensroovers.nl www.nouwensroovers.nl RAW architectuurstudio Kruisstraat 40 5612 CJ Eindhoven T 0613928322 robert@ rawarchitectuurstudio.nl www. rawarchitectuurstudio.nl Royal HaskoningDHV Larixplein 1 5616 VB Eindhoven T +31883484250 corinne.engelen@dhv.com www.dhv.nl/bouw

ESCH

Ernst-architect Baroniestraat 18 4876 VS Etten-Leur T 0621534716 ernst@ernst-architect.nl www.ernst-architect.nl GELDROP BEE DIFFERENT Spaarpot 38 d 5667 KX Geldrop T 0648369319 info@bee-different.nl bee-different.nl GEMERT Wessel van Geffen architecten Scheiweg 26 5421 XL Gemert T 0492330647 info@wvgarch.nl www.WesselvanGeffen Architecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

GILZE Van Beijsterveldt & Gommers architecten Nieuwstraat 87 5126 CC Gilze T 0161233020 kees@ beijsterveldt-gommers.nl www. beijsterveldt-gommers.nl GOIRLE Bedaux de Brouwer Architecten b.v. Dr. Keyzerlaan 2 5051 PB Goirle T 0135368555 post@bedauxdebrouwer.nl www.bedauxdebrouwer.nl Bureau van Berkum BV Hoogeindseweg 50 5051 EC Goirle T 0626324512 info@bureauvanberkum.nl www.bureauvanberkum.nl HAAREN Otten van Eck architecten en vormgevers Kievitspad 23 5076 SN Haaren T 0411623531 info@ottenvaneck.nl www.ottenvaneck.nl HEESCH Koppens architecten Wijststraat 29 5384 RA HEESCH T 0412455522 hk@koppensarchitecten.nl HEESWIJK-DINTHER Rose en de Bie B.V. Torenstraat 32 5473 EL Heeswijk-Dinther T 0413291218 info@roseendebie.nl www.roseendebie.nl HELMOND LXarchitecten Cacaokade 3 5705 LA Helmond T 0492524427 info@lxarchitecten.nl www.lxarchitecten.nl

Manders Architecten BNA Wethouder den Oudenstraat 4 5706 ST Helmond T 0492345041 info@manders-architecten.nl www.manders-architecten.nl Mare Architectuur & Advies Gasthuisstraat 67 5708 HJ Helmond T 0653996765 info@mare-archenadv.nl www.mare-archenadv.nl van Santvoort architecten bv Kromme Steenweg 4 5707 CC Helmond T 0492525552 architecten@helmond. vansantvoort.nl www. vansantvoortarchitecten.nl HILVARENBEEK Architektenbureau Harrie Verhoeven Voortsepad 10 B 5081 ZK Hilvarenbeek T 0135052673 harrie@verhoevenarchitect.nl www.verhoevenarchitect.nl MADE Anomalie Architecten De Gijster 58 4921 NK Made T 0162687571 info@anomalie.nl www.anomalie.nl NIEUWKUIJK Team 42 Architecten B.V. Kerkstraat 44 5253 AP NIEUWKUIJK T 0622211266 cv@team-42.nl NISPEN vdbijgaart architect Hollands Diepstraat 4 4709 PH Nispen T 0628270541 post@vdbijgaartarchitect.nl www.vdbijgaartarchitect.nl NUENEN van Santvoort architecten bv Berg 2 - 4 5671 CC Nuenen T 0402833708 info@ vansantvoortarchitecten.nl www. vansantvoortarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

OEFFELT

RAAMSDONKSVEER

Rose en de Bie B.V. Lietingsestraat 15 5441 AR Oeffelt T 0413291218 info@roseendebie.nl www.roseendebie.nl

Marquart Architecten B.V. Pieter Breughelstraat 12 4941 ZB Raamsdonksveer T 0162518098 info@marquart.nl www.marquart.nl

OIRSCHOT

REUSEL

Adriaan Risseeuw Architectuur Krukkerd 1 5688 LH Oirschot T 0621217360 adriaan@ar-ad.nl www.ar-ad.nl

van Santvoort architecten bv Lensheuvel 1 L-M 5541 BA Reusel T 0497642867

OISTERWIJK Bob Manders Architects Almijstraat 14 5061 PA Oisterwijk T 0135213077 info@bobmanders.nl www.bobmanders.nl OOSTERHOUT NB Ir. Carl Bossier Architectuur en Ruimtelijke Ontwikkeling Bredaseweg 108 /A 4902 NS Oosterhout NB T 0646756423 architect@bossier.nl www.bossier.nl Hooper Architects Hoevestein 36 E 4903 SC Oosterhout NB T 0162486800 info@hooper.nl www.hooper.nl OSS AriÃ&#x17D;ns-cs architecten & ingenieurs Boterstraat 1 -A 5341 GH Oss T 0412692031 architecten@ariens-cs.nl www.ariens-cs.nl E&V architectuur en bouwtechniek B.V. Obrechtstraat 33 5344 AT Oss T 0412650292 info@elemans-vedder.nl www.elemans-vedder.nl Elemans Van den Hork Architecten Frankenweg 1 5349 AP Oss T 0412646948 info@eharchitecten.nl www.eharchitecten.nl

RIJSBERGEN Blom International BV Hogestraat 26 4891 CB Rijsbergen T 0765963458 g.blom@ blom-international.com www.blom-international.com Bureau Kemps Architecten BNA Sint Bavostraat 11 4891 CG Rijsbergen T 0641992629 malou@ bureaukempsarchitecten.nl www. bureaukempsarchitecten.nl ROOSENDAAL Architektenburo Luud van Ginneken BV Krampenloop 57 4706 PT Roosendaal T 0165537877 info@vanginnekenbv.nl www.vanginnekenbv.nl Schaap en Sturm Architecten BV Brugstraat 84 4701 LL Roosendaal T 0165536352 info@schaapsturm.nl www.schaapsturm.nl SYNarchi Dominestraat 17 4701 JC Roosendaal T 0165399101 info@synarchi.nl www.synarchi.nl zone zuid architecten Markt 54 B 4701 PH Roosendaal T 0165567490 info@zonezuid.nl www.zonezuid.nl

291

ROSMALEN JANICKI architecten Vincent van Goghlaan 15 5246 GA Rosmalen T 0736135056 info@janicki.nl www.janicki.nl SCHIJNDEL Omni Architecten Bunderstraat 107 5481 KC Schijndel T 0735492409 omni@omniarchitecten.nl www.omniarchitecten.nl Van der Schoot Architecten bv Nieuwe Eerdsebaan 8 5482 VS Schijndel T 0735493841 info@ vanderschootarchitecten.nl www. vanderschootarchitecten.nl SINT OEDENRODE ASG Borchmolendijk 8 5492 AK Sint Oedenrode T 0413476655 svangriensven@ asg-architectuur.nl www.asg-architectuur.nl SLEEUWIJK Architraaf b.v. Architectenen Ingenieursburo De Hoogjens 20 4254 XW Sleeuwijk T 0416693496 dco@architraaf.nl www.architraaf.nl TILBURG aerde borgert architecten Goirkestraat 27 5046 GD Tilburg T 0137370223 info@aerdeborgert.nl www.aerdeborgert.nl Van Asten Doomen Architecten Goirkestraat 150 5046 GP Tilburg T 0135425656 info@vanastendoomen.com www.vanastendoomen.com

292

Karin Hendriks Architectuur Frankenlaan 9 5037 KE Tilburg T 0135458430 info@ karinhendriksarchitectuur.nl www. karinhendriksarchitectuur.nl

LSL Architecten Dorpstraat 16 5504 HH Veldhoven T 0402545312 Info@lslarchitecten.nl www.lslarchitecten.nl

Van Oers Weijers Architecten Nieuwlandstraat 48 5038 SP Tilburg T 0135368055 info@vowarchitecten.nl www.vowarchitecten.nl

ir. Rob van Leuven, architect BNA Pastoriestraat 26 a 5756 AM Vlierden T 0651413032 robvanleuven@archifoor.coop www.robvanleuven.archi

Atelier RHeia architectuur/ ecologie Berkdijksestraat 13 5025 VC Tilburg T 0623896475 info@retelhelmrich.nl www.retelhelmrich.nl cock struycken architektenburo avb bna Ringbaan Oost 363 5014 GH Tilburg T 0135420439 info@architektstruycken.nl www.architektstruycken.nl Wessel van Geffen architecten Ringbaan-Oost 102 11 5013 CD Tilburg T 01378202060492330647 info@wvgarch.nl www.WesselvanGeffen Architecten.nl VALKENSWAARD Margry-Arts Architecten bna bv Geenhovensedreef 28 5552 BD Valkenswaard T 0402014515 info@margry-arts.nl www.margry-arts.nl VEGHEL LA | Architecten Ingenieurs Mgr. Van den Tillaartstraat 1 5461 KX Veghel T 0413366711 info@la-architecten.nl la-architecten.nl VELDHOVEN EIKplan architecten BNA Gareel 5 5502 SB Veldhoven T 0402938400 info@eikplan.nl www.eikplan.nl

VLIERDEN

VLIJMEN LT architecten BV BNA Zijlstralaan 8 5251 SE Vlijmen T 0735112212 info@lt-architecten.nl www.lt-architecten.nl WAALWIJK Moons Architecten grotestraat 143 5141 JP Waalwijk T 0416560381 info@moons.nl www.moons.nl WASPIK Kerkhof architecten Van Duvenvoordestraat 28 5165 ED Waspik T 0133029060 info@kerkhofarchitecten.nl www.kerkhofarchitecten.nl ZEVENBERGEN Quadrant Architecten BNA Markt 24 4761 CE Zevenbergen T 0168328255 mail@Qarch.nl www.Qarch.nl ZUNDERT Schoenmakers Architectuur BV Molenzicht 2 4881 BW Zundert T 0765990340 info@ schoenmakers-ontwerp.nl www. schoenmakersarchitectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

BNA-ARCHITECTEN NOORD-HOLLAND

ABCOUDE Artomic Haagwinde 32 1391 XV Abcoude T 0644440127 info@artomic.nl www.artomic.nl

MH Architectuur Hargewaard 28 1824 TC Alkmaar T 0614556917 info@mh-a.nl www.mh-a.nl AMSTELVEEN

Norman Monsanto Architectuur Winkeldijk 47 1391 HM Abcoude T 0629085344 normanm@xs4all.nl

BLACKBOX architecten Bouwerij 81 1185 XW Amstelveen T 0208223125 info@bb-a.nl www.bb-a.nl

AERDENHOUT

Hugo Caron Architecten BNA Laan van Kronenburg 14 1183 AS Amstelveen T 0206821153 info@hugocaron.nl www.hugocaron.nl

STUDIO BLANCA Karel Doormanlaan 26 2111 XD Aerdenhout T 0237435285 info@blanca.nl www.blanca.nl ALKMAAR Caas Architecten Willem Hedastraat 24 1816 KC ALKMAAR T 0725204340 mail@caasarchitecten.nl www.caasarchitecten.nl Gouverneur Architectuur Frieseweg 105 1823 CC Alkmaar T 0616852385 richard@ gouverneurarchitectuur.nl www. gouverneurarchitectuur.nl Kerssens - De Ruiter Architecten Luttik Oudorp 81 1811 MV Alkmaar T 0725111393 info@kdra.nl www.kdra.nl Koning architect bna Wilhelminalaan 6 1815 JC Alkmaar T 0641766525 info@koningarchitect.nl www.koningarchitect.nl Leeuwenkamp Architecten b.v. BNA Kalkovensweg 2 1815 KZ Alkmaar T 0725151644 info@leeuwenkamp.nl www.leeuwenkamp.nl

Architectenbureau Hoogeveen b.v. Dorpsstraat 54 1182 JE Amstelveen T 0206434848 office@hoogeveen.archi www.architectenbureauhoogeveen.nl NwA architecten Laan van Kronenburg 14 1183 AS Amstelveen T 0641181293 buro@nwa-architecten.nl www.nwa-architecten.nl RDS bv Amsteldijk Noord 77 1183 TE Amstelveen T 0206265102 meccocep@me.com AMSTERDAM 4D Architects Singel 428 1017 AV Amsterdam T 0207768758 e.durmisevic@4darchitects.nl www.4darchitects.nl Aletta van Aalst & Partners Architecten b.v. Zeeburgerdijk 387 1095 DW Amsterdam T 0206683268 aaenp@aaenp.nl www.aaenp.nl Abels & Partners, architecten KNSM-laan 53 1019 LB Amsterdam T 0202110010 h.abels@abelspartners.com www.abelspartners.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

AGS Architects Amsterdam BV Asterweg 17 A9 1031 HL Amsterdam T 020-3449300 info@agsarchitects.net www.agsarchitects.net AKKA Architects Marnixstraat 83 1015 VD Amsterdam T 0203014018 letstalk@akkaarchitects.com www.akkaarchitects.com Alberts & Van Huut International Architects BV Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 0206220082 info@albertsenvanhuut.nl www.albertsenvanhuut.nl Allard Architecture Prinsengracht 17 1015 DK Amsterdam T 0206205599 info@allardarchitecture.com www.allardarchitecture.com a/d amstel architecten Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 0204089222 info@adamstel.nl www.adamstel.nl ANA architecten Korte Papaverweg 7 1032 KA Amsterdam T 0204232949 m.vermeulen@ana.nl www.ana.nl Jeroen Apers . architect Korte Papaverweg 2 L 1032 KB Amsterdam T 0614790822 info@jeroenapers.nl www.jeroenapers.nl APTO Architects B.V. Cruquiusweg 94 H 1019 AJ Amsterdam T 0206692900 danielle@apto.nl www.apto.nl ARCADIS N.V. Gustav Mahlerplein 97 103 1082 MS Amsterdam T 0202011011 www.arcadis-global.com de Architekten Cie. Klaprozenweg 75 A 1 1033 NN Amsterdam T 0205309300 arch@cie.nl www.cie.nl

archivolt architecten bv Hoogoorddreef 5 1101 BA Amsterdam T 0206905070 archivolt@archivolt.eu www.archivolt.eu Arons en Gelauff Architecten bv Gedempt Hamerkanaal 92 1021 KR Amsterdam T 0204235530 arnoud@aronsengelauff.nl www.aronsengelauff.nl ASArchitecture Pedro de Medinalaan 1 c 1086 XK Amsterdam T 0643132532 arzusenel@asarchitecture.nl www.asarchitecture.nl ATELIER SPACE ruimtelijke vormgeving Middenweg 311 1098 AT Amsterdam T 0207727596 info@atelier-space.nl www.atelier-space.nl B+O Architecten Amsterdam B.V. Laan der Hesperiden 112 1076 DX Amsterdam T 0850220460 info@benoarchitects.com www.benoarchitects.com B.A.G. Architecten Maria Snelplantsoen 1 1106 WN Amsterdam T 0206968001 info@bagarchitecten.nl www.bagarchitecten.nl Bald architecture Vrolikstraat 199 -d 1091 TX Amsterdam T 0204681082 info@baldarchitecture.nl www.baldarchitecture.nl BASTA urbanism Klaprozenweg 75 B 1033 NN Amsterdam T 0627132930 info@basta-urbanism.nl www.basta-urbanism.nl BDG Architecten Amsterdam Abram Dudok van Heelstraat 3 1096 BE Amsterdam T 0202379200 info@bdgarchitecten.nl www.bdgarchitecten.nl

293

Benthem Crouwel Architects Generaal Vetterstraat 61 1059 BT Amsterdam T 0206420105 office@benthemcrouwel.nl www.benthemcrouwel.nl Van Bergen Architectura Hillegomstraat 4 1 1058 LS Amsterdam T 0658968896 michael@ vanbergenarchitectura.nl www. vanbergenarchitectura.nl BETA office for architecture and the city NDSM-plein 19 1033 WC AMSTERDAM T 0208943799 info@beta-office.com www.beta-office.com BFAS De Ruijterkade 107 -5 1011 AB Amsterdam T 0031205353070 info@bf-as.nl www.bf-as.nl Tjade Binnerts Architect Brederodestraat 43 H 1054 MR Amsterdam T 0204891371 info@tjaad.nl Blok Kats van Veen architecten (BKVV) Wilgenweg 22 B 1031 HV Amsterdam T 0204227233 info@bkvv.nl www.bkvv.nl BNB architecten bv Pedro de Medinalaan 87 b 1086 XP Amsterdam T 0204121671 borski@b-n-b.nl www.b-n-b.nl BNLA architecten B.V. Westerdoksdijk 40 D 1013 AE Amsterdam T 0206363981 info@bnla.nl www.bnla.nl Karel Bodon Building Workshop Pythagorasstraat 47 hs 1098 EW Amsterdam T 0653583833 karel@bodon.nl www.bodon.nl

294

Borren Staalenhoef Architecten BV BNA Grasweg 77 1031 HX Amsterdam T 0582168344 bsa@borrenstaalenhoef.com www.borrenstaalenhoef.com Studio Paulien Bremmer De Wittenstraat 27 1052 AK AMSTERDAM T 0641397474 info@paulienbremmer.org paulienbremmer.org/ BRIQUE Architecten Generaal Vetterstraat 73 B 1059 BT Amsterdam T 0204650047 info@brique-architecten.nl www.brique-architecten.nl/ Buro3 architecten De Breekstraat 31 1024 LJ Amsterdam T 0206225778 info@buro3.nl www.buro3.nl Butzelaar CS, Architecten Albrecht D¸rerstraat 28 1077 MA Amsterdam T 0206722477 office@butzelaar-cs.nl www.butzelaar-cs.nl Civic Architects Donauweg 10 1043 AJ Amsterdam T 0208460158 info@civicarchitects.eu www.civicarchitects.eu Clubhaus Architecten Eerste Atjehstraat 94 1094 KR AMSTERDAM T 0628785286 marjanvanherpen@gmail.com Coare Architectuur B.V. Mokerstraat 10 1021 KC Amsterdam T 0206702636 info@coare.nl www.coare.nl Common Affairs KNSMlaan 75 1019 LB Amsterdam T 0207192355 administratie@ commonaffairs.nl www.commonaffairs.nl Gundula Cordes - Architect BNA Pieter Aertszstraat 68 III 1073 SR Amsterdam T 0204700601 info@cordes-architect.com www.cordes-architect.com

CROSS Architecture Johan van Hasseltweg 4 A 1022 WV Amsterdam T 0631908980 blom@cross-architecture.net www.cross-architecture.net

dot. Design Studio Mercatorstraat 81 2 1056 RA Amsterdam T 0642833903 info@dotdesignstudio.nl www.dotdesignstudio.nl

Cruz y Ortiz Amsterdam Kerkstraat 310 1017 HC Amsterdam T 0203037801 administratie@cruzyortiz.com www.cruzyortiz.com

Egbert Duijn architect+ Borneokade 90 1019 AW Amsterdam T 0630151941 architect@egbertduijn.nl www.egbertduijn.nl

peter dautzenberg+partners interieur+architecten bni+bna Egeldonk 50 1103 AK Amsterdam T 0206269759 aan@peterdautzenberg.nl www.peterdautzenberg.nl

Dutch Architect Columbusplein 217 1057 TX Amsterdam T 0207579080 ahmed@dutcharchitect.com www.dutcharchitect.com

Dedato ontwerpers en architecten Danzigerkade 2 c 1013 AP Amsterdam T 0206266233 info@dedato.com www.dedato.com Janssen & ten Have Pieter Langendijkstraat 31 C 1054 XX Amsterdam T 0611444943 info@drooom.nl www.janssentenhave.nl Defesche Van den Putte, architectuur en stedenbouw KNSM-laan 139 Loods 6 1019 LB Amsterdam T 0207892392 info@dvdp.nl www.dvdp.nl ir†Dineke Dijk Architect bloemgracht 47 1016 KD Amsterdam T 31205702015 dineke@dinekedijk.nl www.dinekedijk.nl DISEL architects Joan Muyskenweg 14 A 1096 CJ Amsterdam T 0207750502 martijn@diselarchitects.com www.diselarchitects.com dL-Architecten Amazonenstraat 48 hs 1076 LL Amsterdam T 0207072495 dl.architecten@gmail.com www.dl-architecten.nl

Egeon Architect Raamgracht 72 1011 KK Amsterdam T 0614213149 mail@egeon.nl www.egeon.nl Elephant B.V. Rembrandtplein 17 -2 1017 CT Amsterdam T +31 (0) 20 3415808 info@elephant.studio elephant.studio Equipe voor Architectuur en Urbanisme Pedro de Medinalaan 7 J 1086 XK Amsterdam T 0204614600 info@equipeamsterdam.nl www.equipeamsterdam.nl ForeArchent planning > architecture Pedro de Medinalaan 7 A 1086 XK Amsterdam T 0203141197 info@forearchent.nl www.forearchent.nl THE FORM FOUNDATION. Jan Luijkenstraat 68 1071 CS Amsterdam T 0206727260 info@theformfoundation.com www.theformfoundation.com Bureau Fraai Pieter Vlamingstraat 40 1093 AE Amsterdam T 0641315950 info@bureaufraai.com www.bureaufraai.com FRANTZEN et al Johan van Hassellkade 280 1031 LP Amsterdam T 0203090355 tom@frantzen.nl www.frantzen.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Christina Fuchs architect Lauriergracht 116 S 1016 RR Amsterdam T 0620586309 info@christinafuchs.nl www.christinafuchs.nl GGH Architecten Pedro de Medinalan 3 b 1086 XK Amsterdam T 0206761144 ggh@ggharchitecten.nl www.ggharchitecten.nl GG-loop Brouwersgracht 186 b 1013 HC Amsterdam T 31647887900 info@gg-loop.com https://gg-loop.com/ Jan Willem de Groot Architect P.H. Frankfurtersingel 216 1060 TP Amsterdam T 0206189570 info@jwdegroot.nl www.jwdegroot.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Contactweg 47 1014 AN Amsterdam T 0611519350 info@amsterdam. royalhaskoning.com www.rhdhvarchitecture.com Hans van Heeswijk Architecten. Ertskade 111 1019 BB Amsterdam T 0206225717 info@heeswijk.nl www.heeswijk.nl Buro van Helden Reaumurstraat 33 -I 1097 RE Amsterdam T 0621707315 anneke@burovanhelden.nl www.burovanhelden.nl Heren 5 architecten BV BNA T.T. Vasumweg 152 1033 SH Amsterdam T 0205550155 architecten@heren5.nl www.heren5.nl Studio Ard Hoksbergen Krelis Louwenstraat 1 1055 KA AMSTERDAM T 0641010089 mail@ardhoksbergen.nl www.ardhoksbergen.nl

HOOPE+PLEVIER Architects B.V. Johan van Hasseltweg 16 A 1022 WV Amsterdam T 0202357414 info@hoopeplevier.nl www.hoopeplevier.nl IAA Architecten KNSM-laan 53 1019 LB Amsterdam T 0205200080 info@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl Inarchitects BV Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 0614385229 mark@inarchitects.nl www.inarchitects.nl Inbo Koningin Wilhelminaplein 29 1062 HJ Amsterdam T 0204212422 amsterdam@inbo.com www.inbo.com ITZ-Architecten b.v. Keizersgracht 241 -2 1016 EA Amsterdam T 0206462726 info@itz-a.nl www.itz-a.nl Bastiaan Jongerius Architecten b.v. Overtoom 197 -III 1054 HT Amsterdam T 0204891121 bj@bastiaanjongerius.nl www.bastiaanjongerius.nl KENK Architecten BV KNSM-laan 83 1019 LB Amsterdam T 0206386345 info@kenkarchitecten.nl www.kenkarchitecten.nl Kodde Architecten Prinsengracht 465 hs 1016 HP Amsterdam T 0204282700 info@koddearchitecten.nl www.koddearchitecten.nl Marc Koehler Architects Grasweg 52 B 1031 HX Amsterdam T 0205755508 office@marckoehler.com http://www.marckoehler.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Architectenbureau Koldeweij B.V. Pilotenstraat 72 1059 CR Amsterdam T 0204171100 info@ architectenbureaukoldeweij.nl www. architectenbureaukoldeweij.nl Barend Koolhaas Dr. Jan van Breemenstraat 1 1056 AB Amsterdam T 0624602720 info@barendkoolhaas.com barendkoolhaas.com korth tielens architecten bv Overtoom 197 1054 HT Amsterdam T 0204272825 architecten@korthtielens.nl www.korthtielens.nl KRFT KNSM-laan 113 1019 LB Amsterdam T 0208202284 info@krft.nl www.krft.nl Wouter Kroeze Architect Groenhoedenveem 14 1019 BL Amsterdam T 0203039564 architect@wouterkroeze.nl www.wouterkroeze.nl Kruunenberg Architecten Joos de Moorstraat 18 2 1056 TZ Amsterdam T 0203208486 info@2xu.nl www.2xu.nl LEVS architecten Cruquiusweg 111 -D 1019 AG Amsterdam T 0206735762 post@levs.nl www.levs.nl MARCEL LOK_ARCHITECT Levantkade 67 1019 MJ Amsterdam T 0208463574 email@marcellok.nl www.marcellok.nl Bureau LUX architectuur en advies Panamalaan 8 -C 1019 AZ Amsterdam T 0207078215 info@bureaulux.nl www.bureaulux.nl

M3H architecten bv Tweede Atjehstraat 2 A 1094 LE Amsterdam T 0206257733 m3h@m3h.nl www.m3h.nl Makelaar van Dromen Reitzstraat 52 1091 XC Amsterdam T 0628767850 MvD@robhulst.nl www.makelaarvandromen.nl Manten en Lugthart architecten BNA Overdam 33 1081 CG Amsterdam T 0204044675 info@mantenenlugthart.nl www.mantenenlugthart.nl Mens Als Maat Admiraal de Ruijterweg 82 -II 1056 GW Amsterdam T 0628541023 rogier@MensalsMaat.nl www.mensalsmaat.nl S.V. Milicevic Architect Eerste Helmersstraat 24 C 1054 DH Amsterdam T 0206186097 srdjan64@gmail.com Mirck Architecture R.J.H. Fortuynplein 6 1019 WL Amsterdam T 0624186500 office@mirck.eu www.mirck.eu MTB architecten ApeldoornAmsterdam Asterweg 13 1031 HL Amsterdam T 0206939400 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl Bas Muilwijk Architectuur A. Constandsestraat 48 1097 HX Amsterdam T 0206938544 muilwijk@sarcodina.nl www.sarcodina.nl MvM Architect Overhoeksplein 2 (A Lab) 1031 KS Amsterdam T 0620548306 info@mvmarchitect.com www.mvmarchitect.com MVSA Architects Moermanskkade 608 1013 BC Amsterdam T 0205319800 info@mvsa-architects.com www.mvsa-architects.com

295

NEXT architects Paul v. Vlissingenstraat 2 a 1096 BK Amsterdam T 0204630463 info@nextarchitects.com www.nextarchitects.com NOAHH B.V. Moermanskkade 111 1013 BC Amsterdam T 0203090250 office@noahh.nl www.noahh.nl OIII architecten Grasweg 49 1031 HX Amsterdam T 0206277140 info@o-drie.nl www.o-drie.nl OTH architecten bv Kruithuisstraat 23 1018 WJ Amsterdam T 0206274576 info@oth.nl www.oth.nl

Rene de Prie Solitudolaan 11 1096 DS Amsterdam T 0621573376 renedeprie@bo6.nl PS architecten bna Kerkstraat 335 B 1017 HV Amsterdam T 0655104229 info@psarchitecten.nl www.psarchitecten.nl reA architectenbureau Veemarkt 130 B 1019 DE Amsterdam T 0203315709 info@re-a.nl www.re-a.nl Rijnboutt Moermanskkade 317 1013 BC Amsterdam T 0205304810 info@rijnboutt.nl www.rijnboutt.nl

Harvey Otten Architectuur Cruquiusweg 94 b 1019 AJ Amsterdam T 0621276432 info@harveyotten.nl www.harveyotten.nl

Marina Roosebeek, architekt BNA Landsmeerderdijk 67 1035 PT Amsterdam T 0206385444 office@roosebeek.nl www.roosebeek.nl

ArchitectBNA.NL Hans Oudendorp Kea Boumanstraat 48 B 1095 MA Amsterdam T 0206241644 h.oudendorp@architectbna.nl www.architectbna.nl

Hans Ruijssenaars architecten Barentszplein 7 1013 NJ Amsterdam T 0205304830 info@ruijssenaars.nl www.ruijssenaars.nl

OZ Architect Pedro de Medinalaan 7 a 1086 XK Amsterdam T 0203141111 info@ozarchitect.nl www.ozarchitect.nl

Paul de Ruiter Architects Valschermkade 36 D 1059 CD Amsterdam T 0206263244 info@paulderuiter.nl www.paulderuiter.nl

bureau rowin petersma Van Reenenstraat 17 1051 JA AMSTERDAM T 0202336481 bureau@rowinpetersma.nl www.rowinpetersma.nl/

Ruland Architecten Kon. Wilhelminaplein 12 B-8 1062 HK Amsterdam T 0204236689 info@ruland.nl www.ruland.nl

PLATFORM.ARCHI Eerste Constantijn Huygensstraat 26 A 1054 BR AMSTERDAM T 0621511722 mail@platform.archi www.platform.archi

SA DESIGN architectuur Cornelis Dopperkade 6 3 1077 KL Amsterdam T 0206757788 bouwenmet@sadesign.nl www.sadesign.nl

296

Architectenbureau Marcel van der Schalk B.V. Keizersgracht 211 -1 1016 DT Amsterdam T 0204212888 architect@mvds.nl www.mvds.nl

Ir Ben Schellekens Architekt BNA Louvrelaan 52 1064 WB Amsterdam T 0206276639 ir.b.schellekens@kpnmail.nl Sander Schreuder Architecten Echtenstein 118 1103 AA Amsterdam T 0610264174 architect@sanderschreuder.nl www.sanderschreuder.nl Scott Brownrigg BV Vijzelstraat 68 -72 1017 HL Amsterdam T 31611664264 i.macdonald@ scottbrownrigg.com www.scottbrownrigg.com

Stefanova Architecten BV Asterweg 20 R 2 1031 HN Amsterdam T 0206366176 svetla@ StefanovaArchitecten.nl www.StefanovaArchitecten.nl Straatman Architecture & Visuals TT. Neveritaweg 15 M7 1033 WB Amsterdam T 0206361182 info@straatman.eu www.straatman.eu STUDIO C ARCHITECTEN Sarphatistraat 370 1018 GW AMSTERDAM T 0202050121 cb@studiocarchitecten.nl studiocarchitecten.nl/nl/

Script Architecture Javastraat 146 d 1095 CK Amsterdam T 0624560570 jurriaan@scriptarchitecten.nl www.scriptarchitecten.nl

studio Prototype B.V. Lijnbaansgracht 56a 1015 GS Amsterdam T 0207781567 info@studioprototype.nl www.studioprototype.nl

SeARCH Hamerstraat 3 1021 JT Amsterdam T 0207889900 info@search.nl www.search.nl

Studio SAAM mt. Lincolnweg 14 R 1 1033 SN Amsterdam T 0624937879 info@studiosaam.nl www.studiosaam.nl

paul seuntjens architectuur bni bna Bert Haanstrakade 380 1087 EC Amsterdam T 0206148506 mail@paulseuntjens.nl www.paulseuntjens.nl

Studio Y architecten & adviseurs Ingelandenweg 1 1069 WE Amsterdam T 0204106060 algemeen@studio-y.nl www.studio-y.nl

Ir Frank V. Smit, Architect Verversstraat 29 1011 HZ Amsterdam T 0206270844 frank@studiosmit.nl

Studioninedots Gedempt Hamerkanaal 111 1021 KP Amsterdam T 0204889269 info@studioninedots.nl www.studioninedots.nl

SNELLEN architectenbureau Ufficilaan 17 1064 WJ Amsterdam T 0204480891 bureau@snellenarchitecten.nl www.snellenarchitecten.nl Space Encounters Valschermkade 29 1059 CD Amsterdam T 0202044598 info@s-e.eu www.space-encounters.eu

Julius Taminiau Architects B.V. IJsbaanpad 66 e 1076 CW Amsterdam T 0202239708 juliustaminiau@gmail.com www.juliustaminiau.nl/ Tangram Architekten BV Pedro de Medinalaan 3 a 1086 XK Amsterdam T 0206761755 info@tangramarchitekten.nl www.tangramarchitekten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Team V Architectuur Jacob Bontiusplaats 9 1018 LL Amsterdam T 0203449500 info@teamv.nl www.teamv.nl Tekton Architekten Bottelierplein 4 1019 WV Amsterdam T 0206245904 bureau@tekton-architekten.nl www.tekton-architekten.nl Temp.architecture.urbanism Willem Fenengastraat 2 1096 BN Amsterdam T +31628951304 tom@temparchitecture.com www.temparchitecture.com Toplab Architects Nieuwe Uilenburgerstraat 54 1011 LT Amsterdam T 2020615082 studio@toplab-architects.com www.toplab-architects.com TRZIN vof Borneolaan 297 1019 HZ Amsterdam T 0204193230 office@trzin.nl www.trzin.nl UNStudio Stadhouderskade 113 1073 AX Amsterdam T 0205702040 info@unstudio.com www.unstudio.com urbanberry design Oostelijke Handelskade 12 M 1019 BM Amsterdam info@urbanberry.com www.urbanberry.com VASD Interieur & Architectuur Monnikskapstraat 64 1032 LM Amsterdam T 0206636784 vasd@vasd.nl www.vasd.nl VDNDP bouwingenieurs bv. Lijnbaansgracht 57 1015 GS Amsterdam T 0857500077 info@vdndp.nl www.vdndp.nl VenhoevenCS architecture+urbanism Hoogte Kadijk 143 -F15 1018 BH Amsterdam T 0206228210 info@venhoevencs.nl www.venhoevencs.nl

Eveline Vinkenborg Architect Stade de Colombes 106 1098 VV Amsterdam T 0206630202 bureau@evelinevinkenborg.nl www.evelinevinkenborg.nl Joke Vos Architecten Bickerswerf 46 1013 KX Amsterdam T 0203378672 mail@jokevos.nl www.jokevos.nl Architectenbureau Vroom BNA Vijzelgracht 6 sous 1017 HR Amsterdam T 0206208132 info@vroomarch.nl www.vroomarch.nl VURB Architects Pedro de Medinalaan 7 E 1086 XK Amsterdam T 0612571978 hello@vurbarchitects.com vurbarchitects.com/ W Architectuurstudio Krijn Taconiskade 410 1087 HW Amsterdam T 0650266035 info@w-architectuurstudio.nl www.w-architectuurstudio.nl Architektenburo Hans Wagner bv Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 0206817817 info@hanswagner.nl www.hanswagner.nl Atelier van Wengerden Batjanstraat 13 1094 RC Amsterdam T 0628268216 info@vanwengerden.com www.vanwengerden.com Willand Stuurmankade 170 1019 WC Amsterdam T 0624669549 info@willand.nl www.willand.nl Lies Willers Geschutswerf 95 1018 AW AMSTERDAM T 0653771720 lies.willers@upcmail.nl https://lieswillers.com/

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Office Winhov Johan van Hasseltweg 2 E1 1022 WV Amsterdam T 0206844446 office@winhov.nl www.winhov.nl Wâ&#x20AC;&#x2122;land 2e Laurierdwarsstraat 39 1016 RA Amsterdam T 0207719403 post@w-land.nl www.w-land.nl WRK Architecten Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 0206812478 info@wrkarchitecten.nl www.wrkarchitecten.nl/ wv-studio Wenslauerstraat 40 2L 1053 BA Amsterdam T 0647202710 judith@wv-studio.com www.wv-studio.com Marco van Zal Architect Batjanstraat 13 1094 RC Amsterdam T 0204210623 info@marcovanzal.nl www.marcovanzal.nl Zenber interieur architectuur B.V. Oostelijke Handelskade 12 A 1019 BM Amsterdam T 0203314427 info@zenber.nl www.zenber.nl Zwarts & Jansma Architecten Pedro de Medinalaan 7 1086 XK Amsterdam T 0205352200 info@zja.nl www.zwarts.jansma.nl ZZDP Architecten B.V. Valschermkade 37 D 1059 CD Amsterdam T 0206471881 zzdp@zzdp.nl www.zzdp.nl AMSTERDAM-DUIVENDRECHT werkplaats architecten Entrada 100 1114 AA Amsterdam-Duivendrecht T 0202153111 philip@ werkplaatsarchitecten.nl www. werkplaatsarchitecten.nl

ANDIJK Architectenburo Rolf Botman Buurtje 31 1619 JS Andijk T 0228752420 info@rolfbotman.nl www.rolfbotman.nl ANNA PAULOWNA Hollands Kroon Architectuur Charlottaring 6 1761 AX Anna Paulowna T 0223523745 info@hkarchitectuur.nl www.hkarchitectuur.nl ASSENDELFT KUIPER STEUR architecten bna Dorpsstraat 829 1566 EH Assendelft T 0646201307 info@kuipersteur.nl www.kuipersteur.nl AVENHORN buroUrsem Architectuur Stedebouw Interieur Het Hoog 20 1633 GE Avenhorn T 0229542606 info@buroursem.nl www.buroursem.nl BENNEBROEK Architectenbureau Ron Spanjaard BNA Bennebroekerlaan 27 A 2121 GR Bennebroek T 0235841265 info@spanjaard.nl www.spanjaard.nl BERGEN (NH) Architektenburo Admiraal Stoute Bergerweg 20 1862 JV Bergen (NH) T 0725895745 info@admiraalstoute.nl www.admiraalstoute.nl KEESVANHOEK.architect B.V. Joseph Bech-Nes 4 1862 AP Bergen NH T 0630731660 info@keesvanhoekarchitect.nl www.keesvanhoekarchitect.nl

297

Min2 bouw-kunst Hoflaan 1 1861 CP Bergen NH T 0725821070 min2@min2.nl www.min2.nl BLOEMENDAAL De Bats BNA architecten Bloemendaalseweg 139 2061 CH Bloemendaal T 0640069602 info@debatsbna.nl www.debats-architecten.nl Architectenburo ir. Hein Warnaars BNA Kennemergaard 28 2061 XZ Bloemendaal T 0235258322 info@architect-warnaars.nl www.architect-warnaars.nl BURGERVEEN ENZO architectuur & interieur Leimuiderdijk 239 2154 MN Burgerveen T 0172503090 info@enzoarchitecten.nl www.enzoarchitecten.nl BUSSUM VOCUS Architecten BNA bv Bussummergrindweg 1 C 1406 NZ Bussum T 0356989135 vocus@vocus.nl www.vocus.nl CASTRICUM Petra Kramer, architect Tine Marcushof 1 1902 NR Castricum T 0251671801 info@petrakramer.nl www.petrakramer.nl De Vree Architecten BNA Burg. Mooystraat 20 a 1901 ET Castricum T 0251651685 info@devreearchitecten.nl www.devreearchitecten.nl DE KOOG Architektenburo Ronno Honingh ruyslaan 31 1796 AC De Koog T 0222317268 info@ronnohoningh.nl www.ronnohoningh.nl

298

DIEMEN HofmanDujardin Verrijn Stuartweg 34 1112 AX Diemen T 0205286420 office@hofmandujardin.nl www.hofmandujardin.nl ‘S-GRAVELAND Markhoff Architects Zuidereinde 52 B 1243 KH ‘s-Graveland T 0356550114 cynthia@markhoffarchitects. com www.markhoffarchitects.com HAARLEM AG architecten bv Nijverheidsweg 50 a 2031 CP Haarlem T 0235316964 info@ag-architecten.nl www.ag-architecten.nl ed. bijman | rolstoelarchitectuur + woonarken Grijpensteinweg 3 2014 KX Haarlem T 06-81955589 architect@edbijman.nl www.edbijman.nl Brandjes van Baalen Architecten bna Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 0235112420 info@brandjesvanbaalen.nl www.brandjesvanbaalen.nl Architectenbureau Micha de Haas Nieuwe Groenmarkt 1a 2011 TT Haarlem T 0204275390 micha@michadehaas.nl www.michadehaas.nl HoekstraArchitecten Kinderhuissingel 2 G 2013 AS Haarlem T 0235310616 info@hoekstraarchitecten.nl www.hoekstraarchitecten.nl Heiko Hulsker architecten Schotersingel 8 2021 GE Haarlem T 0235264476 secretariaat@ hulskerarchitecten.nl www.hulskerarchitecten.nl

Klous + Brandjes Architecten BNA Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 0235320840 p.smits@klousbrandjes.nl www.klousbrandjes.nl o.a. architectuur BNA Voorhelmstraat 25 207 2012 ZM Haarlem T 0648273065 bart@oaarchitectuur.nl www.oaarchitectuur.nl Architectenbureau SchutterETH BV Iordensstraat 62 2012 HE Haarlem T 0655894757 info@schutter-eth.com www.willemschutter.nl Slangen architecten Voorhelmstraat 25 -106 2012 ZN Haarlem T 0237440102 slangen@ slangen-architecten.nl www.slangen-architecten.nl Vissers Architecten Lavendelstraat 58 2034 MJ Haarlem T 0651912075 mv@vissersarchitecten.nl www.vissersarchitecten.nl woltjer berkhout architecten A. Hofmanweg 1 A 2031 BH HAARLEM T 0237513553 info@woltjerberkhout.nl www.woltjerberkhout.nl HEEMSTEDE KPG architecten b.v. Bronsteeweg 49 2101 AB Heemstede T 0235290190 info@kpgarchitecten.nl www.kpgarchitecten.nl Peeperkorn. Architect Leidsevaartweg 99 (1e etage) 2106 AS Heemstede T 0235354308 info@hjpeeperkorn.nl www.hjpeeperkorn.nl HEERHUGOWAARD 3B Architecten Sara de BronÛvoland 17 1705 MD HEERHUGOWAARD T 0623369428 info@3barchitecten.nl 3barchitecten.nl/

Breddels Architecten BNA J. Duikerweg 13 1703 DH Heerhugowaard T 0725760600 architect@breddels.nl www.breddels.nl HEILOO Architectenbureau Ir. Yolanda Buis Wilgenlaan 5 1851 LD HEILOO T 0725325068 info@yolandabuis.nl www.yolandabuis.nl HILVERSUM Van Dijl Architecten BV Vondellaan 8 1217 RX Hilversum T 0356723747 info@vandijl.nl www.vandijl.nl Engel Architecten Snelliuslaan 10 1222 TE Hilversum T 0356778401 info@engelarchitecten.nl www.engelarchitecten.nl Fennis_Metz Architecten Augustinushof 26 1216 LE Hilversum T 0638194925 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www. fennismetz-architecten.nl H en E architecten bv Vaartweg 187 1217 ST Hilversum T 0356236636 vanrosmalen@ henearchitecten.nl www.henearchitecten.nl Studio Tjalling Homans Rembrandtlaan 2 1213 BH Hilversum T 0641242474 info@tjallinghomans.nl www.tjallinghomans.nl Kabaz Loosdrechtseweg 204 1215 KD Hilversum T 0356284044 info@kabaz.nl www.kabaz.nl MOOST architect Noorderweg 96 c 1221 AB Hilversum T 0356400222 post@moost.nl www.moost.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Koen van Velsen architecten Spoorstraat 69 -A 1211 GA Hilversum T 0356222000 info@koenvanvelsen.com www.koenvanvelsen.com

Onno Vlaanderen Architect bna Keucheniusstraat 36 A 1271 BN Huizen T 31352085155 buro@OVA.nu www.ova.nu

HOBREDE Architectenbureau Ruben Wennekers Hobrede 16 1477 EH Hobrede T 0636121555 info@rubenwennekers.nl www.rubenwennekers.nl

KOOG AAN DE ZAAN FKG architecten aan de zaan bna Stationsstraat 21 1541 LE Koog aan de Zaan T 0756474999 fkg@fkg.nl www.fkg.nl

HOOFDDORP Eiland 8 Architecten Vuurboetsduin 95 2134 XP Hoofddorp T 0610200607 info@eiland8architecten.nl www.eiland8architecten.nl Tordoir Van den Berg Architecten Prins Bernhardstraat 2 2131 XJ Hoofddorp T 0235616738 architect@ tordoirvandenberg.nl www.tordoirvandenberg.nl

KROMMENIE George van Luit Bladhaantje 15 1562 MB Krommenie T 0756227277 info@georgevanluit.nl www.georgevanluit.nl

Architectenbureau Koorn B.V bna Koopvaarder 2 B 1625 BZ Hoorn NH T 0229219765 rj.koorn@koorn-architecten.nl www.koorn-architecten.nl Rob Zeeman Design & Advies bv Nieuwe Steen 5 1625 HV Hoorn NH T 0229244944 r.b.zeeman@zeeman.nl HUIZEN Eekel architect&bureau Sporkehout 42 1273 TG Huizen T 0355250671 info@eekelarchitecten.nl www.eekelarchitecten.nl

MEDEMBLIK Strikwerda van den Heuvel architecten Overleek 4 1671 GD Medemblik T 31227860996 info@svdh.nl http://www.svdh.nl ME-2 architecten bna Overleek 4 1671 GD Medemblik T 0227513000 info@me-2.nl www.me-2.nl NAARDEN

KUDELSTAART Dick Kuin, architect BNA Kudelstaartseweg 99 1433 GB Kudelstaart T 0297322556 dick@genieloods.nl www.dickkuin.nl

HOORN Format Architecten BNA Koopvaarder 2a 1625 BZ Hoorn T 0229280928 info@formatarchitecten.nl www.formatarchitecten.nl

Architectenburo de Vries & Theunissen Oud Loosdrechtsedijk 254 1231 NJ Loosdrecht T 0355432460 info@abdvt.nl architectenburo-devriestheunissen.nl

ARCHICON ARCHITECTen Rijksweg 31 1411 GD Naarden T +31356951973 m.t.fambach@ziggo.nl www.archicon-architecten.nl OOSTHUIZEN

OVERVEEN Architectenbureau Eric Bloemen Zanderijvaart 2 2051 AC Overveen T 0235247436 info@ericbloemen.nl www.ericbloemen.nl PETTEN Architectenburo Jan Kramer bv Zijperweg 2 1755 NX Petten T 0226383138 info@ architectenburojankramer.nl PURMEREND Kamstra Architecten BNA Herengracht 11 1441 EV Purmerend T 0299414555 info@kamstra-architecten.nl www.kamstra-architecten.nl LEEGWATER architecten Nieuwegracht 12 1441 GR Purmerend T 0638318468 info@leegwaterarchitecten.nl www.leegwaterarchitecten.nl

Peter Sas architecten BNA Oosteinde 63 1474 MD Oosthuizen T 0203202288 info@petersasarchitecten.nl www.petersasarchitecten.nl

Ron Vendrig Architect BV BNA Kolkstraat 9 1441 CA Purmerend T 0641239733 post@ronvendrig.nl www.ronvendrig.nl

OOSTZAAN

SCHAGEN GeO architecten Loet 43 1741 BN Schagen T 0224752988 info@geoarchitecten.nl www.geoarchitecten.nl

LIMMEN

Boparai Associates BV Architecten BNA Jacob Corneliszstraat 1 1511 BM Oostzaan T 0756555555 office@boparai.nl www.boparai.nl

Van Wilsem & Cabri Architectuur en Management Rijksweg 102 1906 BK Limmen T 0725024052 info@vwenca.nl www.vwenca.nl

Stache Architect BNA Burg. Bratstraat 40 1511 BL Oostzaan T 0756846594 postmaster@ stache-architect.nl www.stache-architect.nl

LAREN NH Designa Interieur & Architectuur Torenlaan 2 1251 HJ Laren NH T 0353033733 bertram@designainterieur.nl www.designainterieur.nl dna studio Berkenlaantje 1 1251 WT Laren NH T 0355334916 idress@idress.eu

SPAARNDAM AMH Architect Maria Hoogland Rijnland 51 2064 SE Spaarndam T 0645776029 architect@mariahoogland.nl www.mariahoogland.nl

LOOSDRECHT Architectenbureau P.D. van Vliet Oude Molenmeent 1 1231 BD Loosdrecht T 0355823695 pdvvliet@planet.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

299

STOMPETOREN Sander Douma Architecten BNA Noordervaart 73 1841 GB Stompetoren T 0725039847 post@sanderdouma.nl www.sanderdouma.nl UITGEEST Jan de Wit Architect bv Ziendijk 2 1911 MX Uitgeest T 0251828341 info@jandewitarchitect.nl www.jandewitarchitect.nl WEESP FELSCH architecten Stationsplein 28 1382 AD Weesp T 0294795268 info@felsch.nl www.felsch.nl Stork & Albrecht, architecten en bouwadviseurs B.V. Rijnkade 8 b 1382 GS Weesp T 0294412743 info@storkenalbrecht.nl www.storkenalbrecht.nl WESTZAAN BALK architects Rak 20 1551 NA WESTZAAN T 0645778880 sander@balkarchitects.nl balkarchitects.nl

Architectenbureau Klein bv / bna Zaanweg 59 1521 DM Wormerveer T 0756287686 info@kleinbv.nl www.kleinbv.nl studio PK Samsonweg 46 1521 RM Wormerveer T 0756401234 meyke@studioPK.nl www.studioPK.nl ZAANDAM Carree Architecten BNA b.v. Musical 23 1507 TS Zaandam T 0756125885 info@carree-architecten.nl www.carree-architecten.nl

ZUID-SCHARWOUDE Breebaart Korver BNA BV Voorburggracht 163 1722 GC Zuid-Scharwoude T 0226427862 info@breebaartkorver.nl www.breebaartkorver.nl ZWAAGDIJK Nieuweboer Architecten Graanmarkt 5 c 1681 PA Zwaagdijk T 0228582644 info@ nieuweboerarchitecten.nl www. nieuweboerarchitecten.nl

H & NK architectuur en interieur Affuitenhal 1 1505 RE Zaandam T 0617064004 mh@hennk.nl www.hennk.nl NUNC architecten Ankersmidplein 2 1506 CK Zaandam T 0756162421 info@nunc.nl www.nunc.nl Architectenbureau รถnen BNA Prins Hendrikkade 5 AA 1501 AA Zaandam T 0756124314 info@onen.nl www.onen.nl

WORMER Zijlstra Schipper Architectenbureau BNA BV Veerdijk 40 a 1531 MS Wormer T 0756165566 jzijlstra@zijlstraschipper.nl www.zijlstraschipper.nl WORMERVEER BETS architecten bna Noordeinde 16 1521 PA Wormerveer T 0756145757 ron@bets.nl www.bets.nl

300

ZANDVOORT DE BIASE Architecten bna Hogeweg 30 2042 GH Zandvoort T 0235714165 info@debiase.nl www.debiase.nl Springtij Architecten BV Haarlemmerstraat 9 a 2042 NA Zandvoort T 0235733575 info@springtijarchitecten.nl www.springtijarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

BNA-ARCHITECTEN OVERIJSSEL

ALMELO Archivolt Architectuur Studio Boddenstraat 52 7607 BN Almelo T 31546454628 info@archivolt.nl www.archivolt.nl Phi Architectuur Boompjes 6 7607 HG Almelo T 0647982250 zeillemaker@ phi-architectuur.nl www.phi-architectuur.nl BORNE Raymond Horstman Architecten BNA Prins Bernardlaan 22 7622 BG Borne T 0643078380 info@raymondhorstman.nl www.raymondhorstman.nl

Architecten en Ingenieursbureau Kristinsson bv Noordenbergsingel 10 7411 SE Deventer T 0570615035 arch@kristinsson.nl www.kristinsson.nl DIEPENVEEN Lab-S Oranjelaan 92A 7431 AE DIEPENVEEN T 0624231791 schaapveld@lab-s.nl www.lab-s.nl Peter van Woerden architect Molenweg 40 7431 BK Diepenveen T 0570593141 info@petervanwoerden.nl www.petervanwoerden.nl ENSCHEDE

Te Kiefte Architecten b.v. Molenstraat 124 7622 NG Borne T 0742662430 info@tekiefte.nl www.tekiefte.nl

10voor2 Architecten Ravenhorsthoek 37 7546 EC Enschede T 0622151659 info@10voor2.nl www.10voor2.nl

DE LUTTE

Alexander Gathier Architectuurstudio Rigtersbleek-Zandvoort 10 7521 BE Enschede T 0854894805 info@agathier.nl www.agathier.nl

Harry Kamphuis architect BNA Lage Kaviksweg 1 7587 LL De Lutte T 0541551040 harrybna@hetnet.nl www.harrykamphuis.nl DELDEN architectenbureau van der linde & associates Rupperink 2 7491 GR Delden T 0743764678 archbureauvanderlinde@ hetnet.nl schipperdouwesarchitectuur De Fute 4 7491 AL Delden T 0747600088 info@schipperdouwes.nl www.schipperdouwes.nl DEVENTER Studio Groen+Schild Zuiderzeestraat 3 7411 MC Deventer T 0570610111 info@studiogroenenschild.nl www.studiogroenenschild.nl

IAA Architecten M.H. Tromplaan 55 7513 AB Enschede T 0534804444 info@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten (lksvdd) Lonnekerspoorlaan 114 D 7523 JM Enschede T 0537400777 enschede@lksvdd.nl www.lksvdd.nl Studio44 architectuur & ontwikkeling Lonnekerspoorlaan 44 7523 JG Enschede T 0610855499 info@studio44architectuur.nl www.studio44architectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

De Witte - Van der Heijden Architecten Postbus 1293 7500 BG Enschede T 0534303835 g.dewitte@dwvdh.nl www.dwvdh.nl

KAMPEN

ENTER

Studio Stoel Groenestraat 254 8261 VN Kampen T 0620166163 janita@studiostoel.nl www.studiostoel.nl

4D Architecten Enter BV Dorpsstraat 102 7468 CN Enter T 0547383280 enter@4darchitecten.nl www.4darchitecten.nl HASSELT Linde Architectuur Hoogstraat 43 8061 HB Hasselt T 0644797592 info@lindearchitectuur.nl lindearchitectuur.nl Witteveen Oolbekkink Architecten Hofstraat 3 8061 GS Hasselt T 0384772896 info@witteveenoolbekkinkarchitecten.nl www.witteveenoolbekkinkarchitecten.nl HENGELO OV Archimees Louisestraat 5 7555 TE Hengelo Ov T 0647518469 info@archimees.nl www.archimees.nl MAS architectuur bv Beukweg 73 7556 DD Hengelo Ov T 0742505453 hengelo@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Peters & Lammerink Architecten Paul Krugerstraat 43 7551 GW Hengelo Ov T 0742501696 info@peters-lammerink.nl www.peters-lammerink.nl IJSSELMUIDEN Van den Berg Groep Dorpsweg 103 8271 BL IJsselmuiden T 0383315251 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl

Infinitief Voorstraat 1 8261 HP Kampen T 0615572299 mara@infinitief.nl www.infinitief.nl

De Velde Architecten bv Boomgaard 11 8266 JM Kampen T 0383326286 info@develde.nl www.develde.nl NIEUWLEUSEN K3H Architecten en Adviseurs B.V. Rollecate 67 7711 GG Nieuwleusen T 0529485888 info@k3h.nl www.k3h.nl NIJVERDAL EVE Architecten bv Ernst Machstraat 2 7442 DL Nijverdal T 0548656950 info@eve-bv.nl www.eve-bv.nl OLDENZAAL Leferink Architecten BNA BV Kleibultweg 35 7575 BM Oldenzaal T 0541358260 info@leferinkarchitecten.nl www.leferinkarchitecten.nl sCBa Enschedesestraat 2 H 7575 AB Oldenzaal T 0641810768 c.bloemen@scba.nl www.scba.nl Architectenbureau John Velthuis Pastoor Plegstraat 2 7573 GH Oldenzaal T 0541535180 info@johnvelthuis.nl www.johnvelthuis.nl

301

OLST

WIERDEN

Architectenbureau 52Noord Ter Stegestraat 4 8121 XC Olst T 0570642635 marcia.mulder@52n.nl www.52n.nl

Bekhuis&KleinJan Rijssensestraat 10 7642 CX Wierden T 0546571004 buro@bekhuis-kleinjan.nl www.bekhuis-kleinjan.nl

OMMEN

WIJHE

SKILL Architectuur Vrijthof 11 B 7731 CN Ommen T 0529455610 info@skillarchitectuur.nl www.skillarchitectuur.nl

Ad Mars Architect bna Dolskamp 12 8131 NS Wijhe T 0627071748 info@admars.nl www.admars.nl

OOTMARSUM

ZWOLLE

Loman Architecten BNA Oldenzaalsestraat 49 7631 CT Ootmarsum T 0541294865 wloman@planet.nl www.lomanarchitecten.nl

19 het atelier architecten Thorbeckegracht 19 8011 VM Zwolle T 0384226633 info@19hetatelier.nl www.19hetatelier.nl

RIJSSEN

AL architectuur Ter Pelkwijkpark 18 8011 SH Zwolle T 0384669594 info@alarchitecten.nl http://www.alarchitecten.nl

BDC ingenieurs en architecten Wierdensestraat 110 7461 BK Rijssen T 0548514443 info@bdc.nl www.bdc.nl Reitsema & partners architecten bna Rozengaarde 18 7461 DB Rijssen T 0548540099 info@reitsema.com www.reitsema.com WRS Architecten Kolenbrander 65 7463 DE Rijssen T 0548512120 info@wrsarchitecten.nl www.wrsarchitecten.nl SCHALKHAAR Daggenvoorde Architecten Het Koeland 4 7433 HC Schalkhaar T 0651033069 daggenvoorde.architecten@ gmail.com www. daggenvoorde-architecten.nl

302

Jules van der Linden Architecten Kloosterbrink 51 8034 PT Zwolle T 0622908094 info@julesvanderlinden architecten.nl www.julesvanderlinden architecten.nl Sacon B.V. Burgemeester Roelenweg 28 8021 EW Zwolle T 0384221050 info@sacon.nl www.sacon.nl Architectuurstudio SITEC BNA Thorbeckegracht 12 A 8011 VL Zwolle T 0384231372 architectuur@studiositec.nl www.studiositec.nl STAAG architecten Wipstrikkerallee 95 8023 DW Zwolle T 0615198570 info@staag-architecten.nl www.staag-architecten.nl

BDG Architecten, Zwolle Grote Voort 5 8041 AM Zwolle T 0384213337 info@bdgarchitecten.nl www.bdgarchitecten.nl Blossom Architecture Willemskade 29 8011 AD Zwolle T 0653501260 maartje@ blossomarchitecture.nl www.blossomarchitecture.nl De Bruin Architecten BV BNA Veerallee 38 8019 AD Zwolle T 0384541675 info@debruinarchitecten.nl www.debruinarchitecten.nl Erwin Haas architect Hertenstraat 44 8011 GV Zwolle T 0614947668 erwin@erwinhaas.nl www.erwinhaas.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

BNA-ARCHITECTEN UTRECHT

AMERONGEN Hans Been Architecten BNA BV Industrieweg Zuid 24 3958 VX Amerongen T 0343450211 info@hansbeen.nl www.hansbeen.nl Van Beijnum architecten bna bv Burg. W. Martenslaan 16 3958 GS Amerongen T 0343453636 wmvanbeijnum@ vanbeijnumarch.nl www. vanbeijnumarchitecten.nl Bronsvoort Blaak Architecten bna Hof 8 3958 CH Amerongen T 0343461507 bureau@bronsvoortblaak.nl www.bronsvoortblaak.nl Griffioen architecten b.v. Drostestraat 25 3958 BK Amerongen T 0343454000 info@griffioenarchitecten.nl www.griffioenarchitecten.nl AMERSFOORT rdmr architects Oliemolenhof 108 3812 PB AMERSFOORT T 0337020180 mail@rdmr-architects.com rdmr-architects.com ag NOVA architecten Amersfoort b.v. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 0334554004 info.amersfoort@agnova.nl www.agnova.nl Ansems Architecten B.V. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 0334553100 arch@ansems.nl www.ansems.nl ARCADIS Nederland BV Piet Mondriaanlaan 26 3812 GV Amersfoort T 0627060245 marjolijn.versteegden@ arcadis.com www.arcadis.com

BLOKHUIS BRAAKMAN architectenbureau BNA Kamerlingh Onnesstraat 3 3817 JR Amersfoort T 0334613972 architectenbureau@ blokhuisbraakman.nl www.blokhuisbraakman.nl BRON architectuur b.v. Nijverheidsweg-Noord 74 B 3812 PM Amersfoort T 0334638820 info@bronarchitectuur.nl www.bronarchitectuur.nl Van Hoogevest Architecten b.v. Westsingel 9 3811 BA Amersfoort T 0334631705 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl Inbo Modemweg 26 3821 BS Amersfoort T 0703995777 info@inbo.com www.inbo.com Kielstra Architect ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0621562124 egbertkielstra@klstr.nl www.klstr.nl RIK Lagerwaard Architect BNA BV Paulus Borstraat 37 B 3812 TA Amersfoort T 0334566371 info@RLArchitecten.nl www.rlarchitecten.nl Bureau MT Zonnehof 3 A 3811 NC Amersfoort T 0334328242 mt@bureaumt.nl www.bureaumt.nl Ooms architecten Wiekenweg 50 -h 3815 KL Amersfoort T 0334620025 info@oomsarchitecten.nl www.oomsarchitecten.nl De Regt+Danz Kasteel 24 3823 BM Amersfoort T 0334550509 info@deregtdanz.nl www.deregtdanz.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

Root B.V. Amsterdamseweg 43 3812 RP Amersfoort T 33230029 info@root-bv.nl www.root-bv.nl Royal HaskoningDHV Nederland B.V. (Hoofdkantoor) Laan 1914 35 3818 EX Amersfoort T 0883482000 info@rhdhv.com www.royalhaskoning.com Schoots architecten Utrechtseweg 12 3811 NB Amersfoort T 0334613013 info@schootsarchitecten.nl www.schootsarchitecten.nl Architectenbureau Vincent Smulders BNA Kappeyne van de Coppellolaan 149 3818 KV Amersfoort T 0302252577 info@smuldersarchitecten.nl www.smuldersarchitecten.nl studioWA! Groen van Prinstererlaan 33 3818 JN Amersfoort T 0337430443 info@studiowa.nl www.studiowa.nl SVP Architectuur en Stedenbouw b.v. ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0334701188 info@svp-svp.nl www.svp-svp.nl

BAARN bureau bos architecten + ingenieurs + adviseurs Amalialaan 27 3743 KE Baarn T 0355416342 info@bureaubos.nl www.bureaubos.nl Luijk Architecten Laanstraat 13 3743 BA Baarn T 0355426536 albert@luijkarchitecten.nl www.luijkarchitecten.nl Nieuw Nederland Architecten bv Waldeck Pyrmontlaan 22 3743 DE Baarn T 0355422026 info@nieuw-nederland.nl www.nieuw-nederland.nl BILTHOVEN AEPROC Nicolailaan 7 3723 HR Bilthoven T 31652544451 adg@aeproc.nl Mex architects b.v. Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 0302546888 info@mexarchitects.nl www.mexarchitects.nl Paul Tesser Architect Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 0302145367 info@paultesser.nl www.paultesser.nl

TenBrasWestinga architectuur / interieur en stedenbouw ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 0334700303 info@tenbraswestinga.nl www.tenbraswestinga.nl

BUNNIK

Willem van Winsen Architecten Oliemolenhof 108 b 3812 PB Amersfoort T 0334451879 wvw@winsen-architecten.nl www.winsen-architecten.nl

DE BILT

XS Architecten Siliciumweg 15 3812 SV Amersfoort T 0333320200 info@xsarch.nl www.xsarch.nl

StudioCarree Prinses Beatrixstraat 5 3981 BG BUNNIK T 0610601773 roosmarie@studiocarree.nl www.studiocarree.nl

Lengkeek Architecten en Ingenieurs b.v. Aeolusweg 127 3731 XE De Bilt T 0302201587 info@laib.nl www.laib.nl

303

DE HOEF

Architektenburo Huub van der Zee b.v. Loerikseweg 17 3991 AA Houten T 0306372332 vdzee@xs4all.nl www.vanderzeearchitekten.nl

Pieter Walraad Architectuur bv Herenstraat 60 3431 CX Nieuwegein T 0651756172 info@newjoyconcepts.nl www.newjoyconcepts.nl

ASAS Architectuur Stedenbouw Wittevrouwensingel 99 3514 AM Utrecht T 0302746878 arjanscheer@arjanscheer.nl www.arjanscheer.nl

LANGBROEK

OUDEWATER

Six Architects bv Driebergsestraatweg 27 3941 ZS Doorn T 0306911362 diederik@six.nl www.six.nl

De Jong Architecten BNA Langbroekerdijk A 32 3947 BJ Langbroek T 0343561140 info@dejongarchitecten.nl www.dejongarchitecten.nl

ARCO Architecten BNA Donkere Gaard 1 3421 AS Oudewater T 0348561607 info@arcoarchitecten.nl www.arcoarchitecten.nl

ASNOVA Architecture Erasmuslaan 5 3584 AZ Utrecht T 0302400446 info@asnova.nl www.asnova.nl

DRIEBERGEN-RIJSENBURG

LEUSDEN

SOEST

Architectenbureau Hammel en Partners Arnhemsebovenweg 31 3971 MA Driebergen-Rijsenburg T 0343539824 info@hammelenpartners.nl www.hammelenpartners.nl

Ebbens architecten Kastanjelaan 6 3833 AN Leusden T 0850655744 info@ebbensarchitecten.nl www.ebbensarchitecten.nl

Valk Architecten Kerkstraat 84 3764 CV Soest T 0356014946 info@valkarchitecten.nl www.valkarchitecten.nl

MAARSSEN

HKArchitect B.V. Bosstraat 69 3971 XB Driebergen-Rijsenburg T 0343521825 hans@kranenbarg-architect.nl www.kranenbarg-architect.nl

Koen Rijken, architect Kortelaan 18 3601 HL Maarssen T 0346581823 info@koenrijken.nl www.koenrijken.nl

Werkplaats van Vliet Ossendamweg 8 3768 CX Soest T 31612689884 info@werkplaatsvanvliet.nl www.werkplaatsvanvliet.nl

Porton Architecten BNA Oostzijde 34 1426 AE De Hoef T 0297593283 info@lenporton.nl www.lenporton.nl DOORN

HARMELEN Architectenbureau Van den Hoeven b.v. Dorpsstraat 137 3481 EC Harmelen T 0348444629 info@vandenhoeven.nl www.vandenhoeven.nl HOUTEN Van den Berg Groep Het Spoor 100 3994 AL Houten T 0302333109 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl Klomp Architecten BNA Goudmos 5 3994 KL Houten T 0306571429 info@klomparchitecten.nl www.klomparchitecten.nl Studio In Motion Meidoornkade 22 3992 AE Houten T 0306012682 info@studio-in-motion.nl www.studio-in-motion.nl

304

MIJDRECHT Arch. & Ing.buro H.W. van der Laan b.v. Veenweg 149 3641 SJ Mijdrecht T 0297239259 info@hwvanderlaan.nl www.hwvanderlaan.nl Architectenbureau Spaltman Aquamarijn 3 3641 XE Mijdrecht T 0619798041 info@architectspaltman.com www.architectspaltman.com NIEUWEGEIN Blonk + Heuvelink architecten Irenestraat 34 3433 CR Nieuwegein T 0306064914 blonk-heuvelink-architekten@ wxs.nl www.blonk-heuvelinkarchitekten.nl

Bakers Architecten BV Lange Nieuwstraat 109 3512 PG Utrecht T 0302314919 jan@bakersarchitecten.nl www.bakersarchitecten.nl

TIENHOVEN UT Verhoeven Architectuur & Interieur Westbroekse Binnenweg 24 3612 AH Tienhoven Ut T 0654317458 info@verhoeven architectuureninterieur.nl www.verhoeven architectuureninterieur.nl UTRECHT 3dCASE architectenburo Reactorweg 301 3542 AD Utrecht T 0302272412 info@ 3dcase-architectenburo.nl www. 3dcase-architectenburo.nl het architectenforum Brucknerlaan 32 3533 KE Utrecht T 0302962831 e.knippers@ architectenforum.nl www.architectenforum.nl

Bilsen Architectuur Mauritsstraat 101 3583 HL Utrecht T 0626064989 office@bilsen.nl www.bilsen.nl BLAUW architecten bv 2de Daalsedijk 6 a 3551 JR Utrecht T 0307854029 info@blauw-architecten.nl www.blauw-architecten.nl Cita: architecten BNA Oudegracht 34 3511 AP Utrecht T 0302314716 informatie@cita.nl www.cita.nl Van Hoogevest Architecten b.v. Achter de Dom 10 3512 JP Utrecht T 0302319195 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl JHK Architecten Nijverheidsweg 16 3534 AM Utrecht T 0302964060 info@jhk.nl www.jhk.nl JWG Architecten Troosterlaan 10 3571 NM Utrecht T 0610809081 jw@jwgarchitecten.nl www.jwgarchitecten.nl

Arkelson BV Proostwetering 41 3543 AC Utrecht T 0306913311 contact@arkelson.com www.arkelson.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

Kuiper van Tuinen Architecten Magda Janssenslaan 37 3584 GP Utrecht T 0302725212 svt@kuipervantuinen.nl www.kuipervantuinen.nl RichÃ¨l Lubbers Architecten Kanaalweg 22 b 3526 KM Utrecht T 0302270980 bureau@studio-rla.nl www. richellubbersarchitecten.nl MARCEL MARTENSEN ARCHITECT Bouwstraat 55 3572 SP Utrecht T 0655808761 info@ architect-interieurarchitect.nl www. architect-interieurarchitect.nl Merel ontwerpt. Prof. Pullelaan 25 3571 JB Utrecht T 0616639541 info@merelontwerpt.nl www.merelontwerpt.nl MONK architecten Tractieweg 41 3534 AP Utrecht T 0302304227 post@monkarchitecten.nl www.monkarchitecten.nl Naked Architecture BV Frans Halsstraat 26 3583 BR Utrecht T 0302522667 info@nakedarchitecture.nl www.nakedarchitecture.nl Nieuwe Architecten Eendrachtlaan 110 3526 LB Utrecht T 0302270416 hallo@nieuwearchitecten.nl www.nieuwearchitecten.nl op ten noort blijdenstein bv Lunettenbaan 51 3524 GA Utrecht T 0307509750 info@onb.nl www.onb.nl OPL Architecten Maliesingel 38 3581 BK Utrecht T 0302511005 info@oplarchitecten.nl www.oplarchitecten.nl

RHAW architecture Europalaan 2 -B 3526 KS Utrecht T 0302940349 rhaw@rhaw.nl www.rhaw.nl

Studio 110 Architectuur Prins Bernhardlaan 1 b 3645 DD Vinkeveen T 0297385251 info@studio110.nl www.studio110.nl

Studio id+ Keizersgracht 11 3514 BM Utrecht T 0307820550 info@studioidplus.nl www.studioidplus.nl

VLEUTEN

Ines Terstappen Maatwerk Lange Jufferstraat 14 1 3512 ED UTRECHT T 0621939612 maatwerk@inesterstappen.eu inesterstappen.eu VANDELUNE studio voor architectuur Troelstralaan 134 3515 CK Utrecht T 0611295401 tjerk@vandelune.nl www.vandelune.nl

homemade architectuur Liesgrassingel 2 3451 PT Vleuten T 0302746330 info@ homemade-architectuur.nl www. homemade-architectuur.nl WOERDEN Herman de Jong architectuur & interieur Nieuwstraat 6 3441 EB WOERDEN T 0348453023 herman@hwadejong.nl www.hwadejong.nl

Bureau Vlaardingerbroek Oudegracht 187 G 3511 NE Utrecht T 0653766023 info@ bureauvlaardingerbroek.nl www. bureauvlaardingerbroek.nl

ZEIST

Wielen Architecten Nicolaasstraat 5 3512 XD Utrecht T 0624524198 michiel@wielenarchitecten.nl www.wielenarchitecten.nl

Jevanhet Architectuur 1e Dorpsstraat 13 3701 HA Zeist T 0616970097 jvh@jevanhet-architectuur.nl www.jevanhet-architectuur.nl

Zecc Architecten B.V. Tractieweg 41 (Studio A) 3534 AP Utrecht T 0302731289 info@zecc.nl www.zecc.nl

Maas Architecten B.V. H. van Lyndenlaan 1 3703 AS Zeist T 0573222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl

Architectenbureau Karina Benraad BNA Driebergseweg 3 d 3708 JA Zeist T 0306933363 info@benraad.nl www.benraad.nl

VEENENDAAL Huibers en Jarring Architecten Kerkewijk 65 3901 EC Veenendaal T 0318522324 info@huibersjarring.nl www.huibersjarring.nl VINKEVEEN MEF architect Donkereind 6 3645 TD Vinkeveen T 0297261429 info@mefarchitects.nl www.mefarchitects.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

305

BNA-ARCHITECTEN ZEELAND

BURGH HAAMSTEDE

HULST

bureau nz Hoge Hilleweg 43 4328 RA Burgh Haamstede T 0624668167 olivier@bureaunz.nl www.bureaunz.nl

Architectenbureau Lockefeer Steenstraat 33 4561 AR Hulst T 0651051005 info@ architectenbureau-lockefeer.nl www. architectenbureau-lockefeer.nl

GOES ALLANT ARCHITECTEN B.V. Beukenstraat 56 4462 TT Goes T 0113214552 info@kochadviesgroep.nl www.kochadviesgroep.nl ARCHIKON architecten Stationspark 7 4462 DZ Goes T 0884462000 info@archikon.nl www.archikon.nl Architecten Alliantie bv Albert Plesmanweg 1 -B 4462 GC Goes T 0113-229356 info@architectenalliantie.nl www.architectenalliantie.nl buroSALT bv Houtkade 7 4463 AC Goes T 0113226190 info@burosalt.nl www.burosalt.nl Fierloos Architecten Stationspark 45 4462 DZ GOES T 0113230470 info@fierloos.nl www.fierloos.nl RoosRos Architecten ‘s-Gravenpolderweg 1 C 4462 CC Goes T 0113237650 goes@roosros.nl www.roosros.nl ‘S-HEER HENDRIKSKINDEREN Architektenburo Vermeule BNA Oude Rijksweg 28 4472 AH ‘s-Heer Hendrikskinderen T 0113216570 archi_vermeule@zeelandnet.nl

306

MIDDELBURG RDH Architecten Stedenbouwkundigen Kleverskerkseweg 49 4338 PB Middelburg T 0118653737 rdh@rdh.nl www.rdh.eu TERNEUZEN CONIX RDBM Architects B.V. Waterfront 390 4531 HZ Terneuzen T 0115751020 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com MAS architectuur bv Mr. F.J. Haarmanweg 16 a 4538 AR Terneuzen T 0117492445 terneuzen@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl THOLEN Tracé Architectuur en Ontwikkeling B.V. Schelde Rijnweg 48 4691 TB Tholen T 0166600700 Trace.architectuur@gmail.com www.trace-architectuur.nl VLISSINGEN WTS architecten Bellamypark 9 4381 CG Vlissingen T 0118460500 info@wtsarchitecten.nl www.wtsarchitecten.nl ZIERIKZEE Kort Geytenbeek Architecten BNA Zandweg 32 4301 TA Zierikzee T 0111415773 info@kortgeytenbeek.nl www.kortgeytenbeek.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZEELAND

BNA-ARCHITECTEN ZUID-HOLLAND

ALPHEN AAN DEN RIJN

DELFGAUW

JB Architectuur Platolaan 45 2408 DR Alphen aan den Rijn T 0616029474 info@jbarchitectuur.nl www.jbarchitectuur.nl

mooi architectuur Scheepmakersingel 1 2645 LB Delfgauw T 0646440881 info@mooiarchitectuur.nl www.mooiarchitectuur.nl

Henk Snoeks, architect BNA Zuiderkeerkring 285 2408 NX Alphen aan den Rijn T 0620958801 h.snoeks@hetnet.nl www.henksnoeks.nl

Linda van der Sanden Architectenbureau Wethouder Sonneveldhof 3 2645 BP Delfgauw T 0152561306 info@lvdsanden.nl www.lvdsanden.nl

BERKEL EN RODENRIJS Oosterlaan Architecten Klapwijkseweg 8 2651 CJ Berkel en Rodenrijs T 0105190078 info@oosterlaan.com www.oosterlaan.com BODEGRAVEN Ben Kraan architecten BNA Prins Hendrikstraat 16 2411 CT Bodegraven T 0172619211 bureau@ benkraanarchitecten.nl www.benkraan.nl TOBA b.v. Noordstraat 7 2411 BG Bodegraven T 0172631750 info@toba.nl www.toba.nl BOSKOOP GBS architecten B.V. zijde 133 2771 EV Boskoop T 0172213746 info@gbsarchitecten.nl www.gbsarchitecten.nl CAPELLE AAN DEN IJSSEL houben architectuur Paradijsselpark 9 2904 PA Capelle ad IJssel T 0622966315 contact@ houbenarchitectuur.nl www.houbenarchitectuur.nl Tukker Architectuur & Advies Lentedans 49 c 2907 AX Capelle ad IJssel T 0102847178 ejtukker@ tukker-architecten.com www.tukker-architecten.com

DELFT Architect2GO Gasthuisplaats 1 2611 BN Delft T 0646235450 info@architect2go.nl www.architect2go.nl architectenbureau cepezed bv Ezelsveldlaan 61 2611 RV Delft T 0152150000 post@cepezed.nl www.cepezed.nl DP6 architectuurstudio bv Doelenplein 6 2611 BP Delft T 0152120110 info@dp6.nl www.dp6.nl Galis Architektenburo BNA Oude Delft 241 2611 HE Delft T 0152143142 info@galis.nl www.galis.nl Architectenburo Ir Theo Haamke bi Roland Holstlaan 786 2624 JE Delft T 0152627088 thaamke@gmail.com Leo Harders Architect Hooikade 13 2627 AB Delft T 0653623900 l.harders@ leohardersarchitecten.nl www.leohardersarchitecten.nl Hazenberg Architecten HA Raam 20 -C 2611 LT Delft T 0152123378 info@hazenbergarchitecten.nl www.hazenbergarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

idee architecten Willem van Aelststraat 4 2612 HR Delft T 0640078065 s.lopesdasilva@ idee-architecten.nl www.idee-architecten.nl

Steenhuis Bukman Architecten B.V. Oude Delft 49 2611 BC Delft T 0152146668 info@steenhuisbukman.nl www.steenhuisbukman.nl

Kalque Hooikade 13 2627 AB Delft T 0623243756 info@kalque.nl www.kalque.nl

TIEN+ architecten Oude Delft 175 2611 HB Delft T 0624517759 meerman@ tienplusarchitecten.nl www.tienplusarchitecten.nl

LUZ architecten Maerten Trompstraat 11 2628 RB Delft T 0642147738 info@luzarchitecten.nl www.luzarchitecten.nl Made by Phi Oranjestraat 4 2611 SZ Delft T 0637196206 fieke@madebyphi.nl https://madebyphi.nl/ Mecanoo architecten b.v. Oude Delft 203 2611 HD Delft T 0152798100 info@mecanoo.nl www.mecanoo.nl Architectenbureau Ir H.L. van der Meel b.i. BNA Diamantpad 15 2628 SC Delft T 0152629156 hvdmeel@xs4all.nl MV MiniVilla bv Verwersdijk 92 2611 NK Delft T 0642381703 info@minivilla.nl www.minivilla.nl Buro Moon Roland Holstlaan 652 2624 JA Delft T 0644363547 moon@buromoon.nl www.buromoon.nl Roosmalen Van Gessel architecten e.p. Schutterstraat 11 2611 MX Delft T 0152122028 roosmalengessel@ziggo.nl www.roosmalengessel.nl Station-D Architects Spoorsingel 15 2613 BD Delft T 0641081212 info@station-d.nl station-d.nl

Tรถns architecten Hendrik Marsmanlaan 21 2624 TJ Delft T 0152575612 info@tonsarchitecten.nl www.tonsarchitecten.nl Vakwerk architecten BV Professor Snijdersstraat 2 2628 RA Delft T 06-36216031 info@vakwerkarchitecten.nl www.vakwerkarchitecten.nl VIT-B Rotterdamseweg 126 2628 AP Delft T 0618539418 GR@AFFx.nl www.vit-b.nl WAM architecten Buitenwatersloot 15 2613 TA Delft T 0158200990 info@wam-architecten.nl www.wam-architecten.nl Ir Ton Witschge architect BNA Buitenboogerd 43 2611 WR Delft T 0152121544 ton@tonwitschge.nl www.tonwitschge.nl DEN HAAG Buro voor Architectuur en Advies (BAA) 3e Louise de Colignystr. 154 2595 ST Den Haag T 0704443773 contact@b-aa.nl www.b-aa.nl Buro Bast architectuur Symonszstraat 13 2584 CW Den Haag T 0643801048 info@burobast.nl www.burobast.nl

307

BERNS Architectuur B.V. Wegastraat 29 2516 AN Den Haag T 0641314045 camiel@bernsarchitectuur.nl www.bernsarchitectuur.nl BOAS BNA Architekten Javastraat 140 a 2585 AX Den Haag T 0617404825 boas140@yahoo.com Architektenkombinatie Bos Hofman BV Stille Veerkade 35 2512 BE Den Haag T 0703636960 info@architektenkombinatie.nl www. architektenkombinatie.nl Braaksma & Roos Architecten bv Toussaintkade 52 2513 CL Den Haag T 0703615363 info@braaksma-roos.nl www.braaksma-roos.nl Bruusk architecten Wassenaarseweg 20 2596 CH Den Haag T 0702089090 info@bruuskarchitecten.nl www.bruuskarchitecten.nl BURO-S ARCHITECTS Binckhorstlaan 36 2516 BE Den Haag T +31798891656 info@burosarchitects.com www.burosarchitects.com CNCPT A Javastraat 21 2585 AC Den Haag T 0646291341 info@cncpt-a.com www.cncpt-a.com M& DB architecten Binckhorstlaan 36 2516 BE Den Haag T 0640330073 architecten@m-db.nl www.m-db.nl Daal Architect Zuidlarenstraat 57 1.08 2545 VP Den Haag T 0703263333 h.daal@daalarchitects.com www.daalarchitects.com

308

Daal Warries Architecten Zuidlarenstraat 57 2545 VP Den Haag T 0703263333 info@ daalwarriesarchitecten.nl www. daalwarriesarchitecten.nl Geurst & Schulze architecten BV Kranenburgweg 136 2583 ER Den Haag T 0703650948 info@geurst-schulze.nl www.geurst-schulze.nl Global Architects Stadhouderslaan 24 -B 2517 HX Den Haag T 0623565135 info@globalarchitects.nl www.globalarchitects.nl HAGUE architects Graaf Florislaan 11 2553 DW Den Haag T 0620722804 info@HAGUEarchitects.nl www.HAGUEarchitects.nl HVE Architecten B.V. Noordland 13 2548 WB Den Haag T 0704169410 gves@hve-architecten.nl www.hve-architecten.nl Ibelings van Tilburg architecten Krooneendstraat 14 2492 NG Den Haag T 0102021900 info@ibelingsvantilburg.nl www.ibelingsvantilburg.nl Adriaan Jurriëns architecten Stadhouderslaan 9 2517 HV Den Haag T 0650810007 bureau@adriaanjurriens.nl www.adriaanjurriens.nl Corine Keus Architect Westeinde 57 A 2512 GV Den Haag T 0624669564 info@corinekeus.nl www.corinekeus.nl Architectenbureau Köstüre Design Zuidlarenstraat 57 1.04 2545 VP Den Haag T 0707371195 info@kosturedesign.nl www.kosturedesign.nl

Bureau Kroner Architecten Binckhorstlaan 299 2516 BC Den Haag T 0703020735 info@bureaukroner.nl www.bureaukroner.nl Mauroparravicini architects Buitenom 19A 2512 XA Den Haag T 0628629718 post.mpa@gmail.com www.mauroparravicini.eu MOVE urban architecture Hoefbladlaan 53 2555EB Den Haag T 0645366900 ed@move-urbana.com www.move-urbana.com NwA architecten Zwaardstraat 16 2584 TX Den Haag T 0702116694 buro@nwa-architecten.nl www.NwA-architecten.nl OneLab Wim Kanplein 23 2548 ZX Den Haag T 0624204605 info@onelab.nl www.onelab.nl Prent-Landman Architecten b.v. Dr. Lelykade 16 b 2583 CM Den Haag T 0703504450 architecten@prent-landman.nl www.prent-landman.nl Architectenbureau ir. Peter van de Putte v/d Duijnstraat 63 B 2515 NG Den Haag T 0703050504 arch.petervandeputte@ hetnet.nl www.petervandeputte.nl Atelier Rietmeijer Architecten Wolterbeekstraat 58 2515 MV Den Haag T 0641931400 info@ararch.nl www.ararch.nl

Schippers Architecten BNA b.v. Javastraat 76 2585 AS Den Haag T 0703505751 schippers@schippers-bna.nl www.schippers-bna.nl Smart Design Studio Assendelftstraat 23 2512 VS Den Haag T 0614810848 info@smartdesignstudio.nl www.smartdesignstudio.nl Splinter Architecten b.v. Sweelinckplein 75 2517 GL Den Haag T 0703647910 info@splinterarchitecten.nl www.splinterarchitecten.nl Stoetzer Renovatie en Architectuur Kamillestraat 6 2565 RB Den Haag T 0641559940 info@ernastoetzer.nl www.ernastoetzer.nl Stolp & Haije * architekten BNA Billitonstraat 15 2585 TX Den Haag T 0622816207 marleen8@xs4all.nl www.stolpenhaije.nl STUDIOSCHAEFFER B.V. Scheepmakersstraat 47 2515 VA Den Haag T 0703222757 info@studioschaeffer.nl www.studioschaeffer.nl TenW architecten en adviseurs Oude Middenweg 17 2491 AC Den Haag T 0703632952 mail@tenw.nl www.tenw.nl TVDH architecten Mauritskade 5 2514 HC Den Haag T 0704452300 info@tvdh.nl www.tvdh.nl

Studio SALT Wassenaarsestraat 17 2586 AL Den Haag T 0624177083 alessandrapepe@gmail.com

Warries architect Zuidlarenstraat 57 /1.08 2545 VP Den Haag T 0703263333 info@warries.nl www.warries.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

VANWILSUMVANLOON architectuur & stedenbouw Hoge Nieuwstraat 27 2514 EK Den Haag T 0703465144 martin@vanwilsumvanloon.nl www.vanwilsumvanloon.nl

Kees Rouw [Architectuur & Onderzoek] Gevaertsweg 8 3311 DA Dordrecht T 0786149661 keesrouw@keesrouw.nl www.keesrouw.nl

Vera Yanovshtchinsky Architecten b.v. Kranenburgweg 134 2583 ER Den Haag T 0703588391 sbeerends@vya.nl www.vya.nl

Stijl Architectuur B.V. BNA Voorstraat 48 3311 ER Dordrecht T 0786489607 info@stijlarchitectuur.nl www.stijlarchitectuur.nl

Your Architect Rijswijkseweg 457 2516 HL Den Haag T 0641763108 pepijn@yourarchitect.me www.yourarchitect.me Zeinstra Veerbeek Architecten ILSY-plantsoen 5 2497 GA Den Haag T 0703478594 info@zeinstraveerbeek.nl www.zeinstraveerbeek.nl DORDRECHT Abrahamse De Kock Architecten BNA Johan de Wittstraat 31 3311 KG Dordrecht T 0786134645 info@adk-architecten.nl www.adk-architecten.nl Groeneweg Van der Meijden Architecten Wijnstraat 112 3311 BX Dordrecht T 0786141522 h.j.groeneweg@ groenewegvdmeijden.nl www.groenewegvdmeijden.nl Lugten Malschaert Architecten Buiten Walevest 2 3311 AD Dordrecht T 0786393535 info@lmarchitecten.nl www.lmarchitecten.nl Patina Architectuur Twintighoevenweg 51 3312 LV Dordrecht T 0629258637 nickyvanderkooij@gmail.com https://patinaa.com/

GEERVLIET Wim Kitselar Architekt AvB-BNA Buro voor bouwkunde & architektuur b.v. Oude Singel 10 3211 BA Geervliet T 0181662088 info@kitselar.nl www.kitselar.nl Han de Kluijver Architekt BNA Landpoortstraat 1 3211 AT Geervliet T 0181664337 h.dekluijver@planet.nl GORINCHEM Katrien Koppers Architectuur Spijksedijk 8 4207 GN Gorinchem T 0612061259 info@koppersarchitectuur.nl www.koppersarchitectuur.nl Architecten Loor en Verkuil, bureau voor architectuur en bouwtechniek Molenstraat 51 4201 CW Gorinchem T 0183632058 info@loor-verkuil.nl www.loor-verkuil.nl Maurice Architekten b.v. Kalkhaven 36 4201 BB Gorinchem T 0183631674 info@maurice-architekten.nl www.maurice-architekten.nl Marcel de Ruiter, architect Keizerstraat 45 4201 XN Gorinchem T 0183689909 info@marcelderuiter.nl www.marcelderuiter.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

GOUDA Bassie Architectuur Jacob van Lennepkade 11 2802 LG GOUDA T 0622681252 info@bassiearchitectuur.nl www.bassiearchitectuur.nl

Studio VVKH B.V. Meelfabriekplein 2 a 2312 LK Leiden T 0715149957 info@vvkh.nl www.vvkh.nl LEIDERDORP

KYK Architecten Stavorenweg 8 2803 PT Gouda T 0624714165 info@kykarchitecten.nl www.kykarchitecten.nl

raaa.nl Beatrijs v Vlaanderenplaats 2 2353 DK Leiderdorp T 0633397733 rebaz@live.nl www.raaa.nl

Venster Architekten b.v. Hanzeweg 15 d 2803 MC Gouda T 0182372983 info@vensterarchitekten.nl www.vensterarchitekten.nl

Architectenbureau Gerrit van der Vijver Kamperfoeliezoom 1 2353 RR Leiderdorp T 0715894507 info@vijverarch.nl www.vijverarch.nl

LEIDEN Archetype architectuur & interieur De Sitterlaan 19 2313 TJ Leiden T 0641361776 info@archetype.nl www.archetype.nl VAN DAALEN ARCHITECTUUR BNA Kokkelbank 33 2317 MB Leiden T 0715280956 info@vandaalenarchitectuur.nl www. vandaalenarchitectuur.com Architectenbureau Wim Hofman Herensteeg 21 A 2311 SH Leiden T 0715149364 wimhof@inter.nl.net www.wimhofman.com Atelier NIRIS Herenstraat 73 2313 AG Leiden T 0634384376 info@niris.nl www.niris.nl OASA architecten Frambozenweg 167 2321 KA Leiden T 0715730549 info@oasaarchitecten.nl www.oasaarchitecten.nl

LEIDSCHENDAM Architektenburo J.J. van Vliet b.v. Delftsekade 31 2266 AJ Leidschendam T 0703271600 info@ architectenburovanvliet.nl www. architectenburovanvliet.nl LEXMOND Ruud Visser Architecten Heicopperweg 45 4128 LP Lexmond T 0347340070 info@rvarchitectuur.nl www.rvarchitectuur.nl LISSE STOL architecten bv Meer en Duin 5 2163 HA Lisse T 0252216962 info@stolarchitecten.nl www.stolarchitecten.nl LISSERBROEK FARO architecten bv Lisserweg 487 d 2165 AS Lisserbroek T 0252414777 info@faro.nl www.faro.nl

OX architecten Hogewoerd 97 A 2311 HJ Leiden T 0715170560 info@oxarchitecten.nl www.oxarchitecten.nl

309

MAASSLUIS JURY! Burg. Wesselinkstraat 7 3145 SB Maassluis T 0651301039 office@juryarchitecture.com www.juryarchitecture.com MOORDRECHT Ons architecten Ambachtweg 12 2841 LZ Moordrecht T 0104110688 info@onsarchitecten.nl www.onsarchitecten.nl NAALDWIJK HET architectenbureau Verspycklaan 72 a 2671 CS Naaldwijk T 0174622102 het@hetarchitecten.nl www.hetarchitecten.nl NIEUWE-TONGE Ruimte voor Leven Lauwerijnstraat 36 3244 XK Nieuwe-Tonge T 0650606842 info@ruimtevoorleven.nl www.ruimtevoorleven.nl NIEUWKOOP Marco Bruijnes Architectenbureau Zuideinde 93 2421 AC Nieuwkoop T 0172575630 marco@marcobruijnes.nl www.marcobruijnes.nl NIEUWPOORT Architektenburo Bikker BV Hoogstraat 45 2965 AK Nieuwpoort T 0184661238 info@bikkerbv.nl www.bikkerbv.nl NOORDWIJK INENI Architectuur Goohorstlaan 21 2203 BB Noordwijk ZH T 0713612681 info@inar.nl www.inar.nl

310

KVDK I Korbee van der Kroft Architecten BNA Nieuwe Zeeweg 66 2202 HB Noordwijk ZH T 0713620700 info@KVDKarchitecten.nl www.KVDKarchitecten.nl Van Manen Atjehweg 9 2202 AM Noordwijk T 0713617200 j.meyer@van-manen.com www.van-manen.com NUMANSDORP Bogaerds B.V. architecten en ingenieurs BNA-BNI Rijksstraatweg 82 3281 LW Numansdorp T 0186651144 bogaerds@bogaerds.nl www.bogaerds.nl Simone Nagel Numansgors 174 3281 HA Numansdorp T 0643874922 mail@simonenagel.nl www.simonenagel.nl OUD BEIJERLAND RoosRos Architecten L.J. Costerstraat 2 3261 LH Oud Beijerland T 0186691580 info@roosros.nl www.roosros.nl OUD-ALBLAS Bongers Architecten bv Dorpsstraat 48 2969 AD Oud-Alblas T 0184692171 info@bongersarchitecten.nl www.bongersarchitecten.nl OUDDORP ZH Atelier Umbra Dorpstienden 12 3253 AS Ouddorp ZH T 0614576915 info@atelierumbra.co https://www.atelierumbra.co/ Van Kooten Architectuur Marijkeweg 36 3253 BP Ouddorp ZH T 0647666446 steven@ vankootenarchitectuur.nl www. vankootenarchitectuur.nl

PIJNACKER Architectenburo VB3 Boezemweg 23 G 2641 KG Pijnacker T 0157111064 info@vb3.nl www.vb3.nl REEUWIJK ir. Gerard Rijnsdorp Architect Vlietdijk 14 2811 NB Reeuwijk T 0182510907 gerard@rijnsdorp.nl www.rijnsdorp.nl RHOON Schouten Architecten Kleidijk 2 3161 HG Rhoon T 0641284689 info@schoutenarchitecten.nl www.schoutenarchitecten.nl RIJSWIJK ZH Architectenbureau Cladder Geestbrugkade 35 2281 CX Rijswijk ZH T 0610667990 frans@ architectenbureau-cladder.nl www. architectenbureau-cladder.nl IX Architects Bilderdijklaan 23 2281 SM Rijswijk ZH T 0653300455 ch@ix-architects.com www.ix-architects.com R4a- Room for architecture BV Geestbrugkade 33 2281 CX Rijswijk ZH T 0152124442 info@R4a.nl www.R4a.nl StudioBvH Endezant 54 2285 LJ Rijswijk ZH T 0703930067 Architect@StudioBvH.nl www.studiobvh.nl ROTTERDAM 01-10 Architecten bv Schiedamsedijk 43 3011 ED Rotterdam T 0102131818 info@eentien.nl www.eentien.nl

kopvolarchitecture&psychology Mathenesserdijk 396a2 3026 GV ROTTERDAM T 0108443464 info@kopvol.com www.kopvol.com Atelier van Berlo Delftseplein 36 3013 AA ROTTERDAM T 0618160804 info@ateliervanberlo.com www.ateliervanberlo.com A1-ontwerpgroep architecten Willem Hioolenstraat 5 3065 LE Rotterdam T 0104523552 info@a1-ontwerpgroep.nl www.a1-ontwerpgroep.nl Actually Design Delftweg 104 B 3043 NA Rotterdam T 0646112424 sholeh@actuallydesign.nl www.actuallydesign.nl Studio architectuurMAKEN Schiedamsedijk 43-7 3011 ED Rotterdam T 0103040415 post@architectuurmaken.nl www.architectuurmaken.nl BIAS Architecten bv Maaskade 127 3071 NK Rotterdam T 0102800136 maaskade@biasarch.nl www.biasarch.nl bijvoet architectuur & stadsontwerp Mathenesserdijk 414 -E 3026 GV Rotterdam T 0102440403 bijvoet@bijvoetarchitectuur.nl www.bijvoetarchitectuur.nl Blankenstijn Bosch van Eck BV Hooidrift 108 3023 KV Rotterdam T 0102140972 info@bbve.nl www.bbve.nl Frans Brakkee Architect Dreessingel 28 3066 TM Rotterdam T 0655377754 info@fransbrakkee.nl www.fransbrakkee.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

BRINK architectuur & stedenbouw BV Eendrachtsstraat 150 3012 XR Rotterdam T 0104762425 info@atelierbrink.nl www.atelierbrink.nl Broekbakema Tabak 1 unit 4/5 3044 BC Rotterdam T 0104134780 info@broekbakema.nl www.broekbakema.nl Broos de Bruijn architecten Boomgaardsstraat 84 3012 XE Rotterdam T 0641855543 d.landman@bdba.nl www.bdba.nl BURO ID architecten Kruipbrem 20 3068 TH Rotterdam T 0104229919 info@buroid.nl www.buroid.nl Cityfˆrster PartgmbB Delftsestraat 9 c 3013 AB Rotterdam T 0104146841 rotterdam@cityfoerster.net www.cityfoerster.net CONIX RDBM Architects B.V. Weena 695 B7.044 3013 AM Rotterdam T 0102132663 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com derksen|windt architecten abraham kuyperlaan 102 a 3038 PP Rotterdam T 0642586644 mail@derksenwindt.nl www.derksenwindtarchitecten.nl

Dreesmann Architectuur Coolhaven 56 D 3024 AE Rotterdam T 0641245899 wp@ dreesmann-architectuur.nl www. dreesmann-architectuur.nl Droomhuisfabriek Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 0102579937 info@droomhuisfabriek.nl www.droomhuisfabriek.nl Ector Hoogstad Architecten Hofplein 20 24e verdieping 3032 AC Rotterdam T 0104402121 info@ectorhoogstad.com www.ectorhoogstad.com BureauVanEig Mathenesserdijk 412 b 3026 GV Rotterdam T 0624528528 info@bureauvaneig.nl www.bureauvaneig.nl ExS Architects Spanjaardstraat 23 3025 TG Rotterdam T 31644680834 exsarchitects@gmail.com www.exsarchitects.com Fluitman architecten Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 0102579937 info@fluitmanarchitecten.nl www.droomhuisfabriek.nl FOAM architecten Provenierssingel 66 b 3033 EN Rotterdam T 0852100824 info@foamarchitecten.nl www.foamarchitecten.nl

Architectenbureau DEVRIES Mathenesserlaan 336 3021 HZ Rotterdam T 31625066730 vries.arch@planet.nl www.marcodevries.nl

Frijters’ architecten B.V. Goudsesingel 8 c 3011 KA Rotterdam T 0104142657 info@frijtersarchitecten.nl www.frijtersarchitecten.nl

Rempt van der Donk, architectenbureau BNA b.v. Van Nelleweg 1 3044 BC Rotterdam T 0104126782 rempt@remptvanderdonk.nl www.remptvanderdonk.nl

Steven van der Goes architecten Voorhaven 30 b 3024 RN Rotterdam T 0104764960 info@vandergoes.net www.vandergoes.net

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Gortemaker Algra Feenstra architects bv Wilhelminakade 310 3072 AR Rotterdam T 0102973030 info@gaf.eu www.gaf.eu

JagerJanssen architecten BNA Vijverhofstraat 48 3032 SN Rotterdam T 0107507959 info@jagerjanssen.nl www.jagerjanssen.nl

Gunneweg & Burg Mathenesserdijk 414 H 3026 GV Rotterdam T 0108917298 info@gubu.nl www.gubu.nl

Bo Kristiaan Janssen Schiedamsedijk 52 D 3011 EE Rotterdam T 0102109993 bo@bokristiaanjanssen.com www.bokristiaanjanssen.com

Royal Haskoning DHV George Hintzenweg 85 3068 AX Rotterdam T 0104433666 info@rhdhv.com www.royalhaskoning.com

JASZ Ontwerp | Bouwadvies Hillestraat 82 3072 JN Rotterdam T 0622522113 info@jaszworks.com www.jaszworks.com

Heida Matsumoto Architecten Heemraadssingel 170 3021 DL Rotterdam T 0619616703 roelof@heidamatsumoto.nl www.heidamatsumoto.nl

WDJA Van Nelleweg 2330 3044 BC Rotterdam T 0104259986 info@wdjarchitecten.nl http://www.wdjarchitecten.nl

Hersbach en Kˆnst Architecten Mathenesserdijk 416 a 3026 GV Rotterdam T 0107503210 info@hersbachenkonst.nl www.hersbachenkonst.nl HSR Consultancy bv Gedempte Zalmhaven 727 3011 BT Rotterdam T 0614274589 h.spek@hsrconsultancy.nl www.hsrconsultancy.nl iLINQ B.V. Schoonheide 8 3069 KN Rotterdam T 0645180960 info@ilinq.eu www.ilinq.eu Inbo Rotterdam Schiekade 189 UNIT 209 3013 BR Rotterdam T 0104961900 rotterdam@inbo.com www.inbo.com JADE architecten Goudsesingel 192 3011 KD Rotterdam T 0652322850 info@jadearchitecten.nl www.jadearchitecten.nl

Architectenbureau Juinen AvB - BNA Mia van Yperenplein 247 3065 JK Rotterdam T 0627129367 info@juinen.eu www.juinen.eu Juli Ontwerp B.V. Wilhelminakade 959 3072 AP Rotterdam T 0102410019 bureau@juliontwerp.eu www.juliontwerp.eu KCAP Architects&Planners Piekstraat 27 3071 EL Rotterdam T 0107890300 rotterdam@kcap.eu www.kcap.eu Kesp Architectuur Pijnackerplein 14 3035 GC Rotterdam T 0616494468 karen@kesp-architectuur.nl www.kesp-architectuur.nl Kolpa Architekten b.v. Strevelsweg 700 3083 AS Rotterdam T 0104817144 info@kolpa-architecten.nl www.kolpa-architekten.nl Bureau Kooij Kralingseweg 391 c 3065 RD Rotterdam T 0651408726 erikkooij@bureaukooij.nl www.bureaukooij.nl

311

Kraaijvanger B.V. Blaak 40 3011 TA Rotterdam T 0104989292 lisamartin@kraaijvanger.nl www.kraaijvanger.nl

MVRDV bv Achterklooster 7 3011 RA Rotterdam T 0104772860 office@mvrdv.com www.mvrdv.com

Putter Partners Architecten Crooswijksesingel 50 H 3034 CJ Rotterdam T 0104132577 postmaster@putterpartners.nl www.putterpartners.nl

TERRENA architecten Burg. Hoffmanplein 48 A 3071 XM Rotterdam T 0104227222 info@terrena-architecten.nl www.terrena-architecten.nl

KuiperCompagnons B.V. Van Nelleweg 3042 3044 BC Rotterdam T 0104330099 kuiper@kuiper.nl www.kuiper.nl

Neutelings Riedijk Architecten B.V. Weena 723 Unit C6.070 3013 AM Rotterdam T 0104046677 info@neutelings-riedijk.com www.neutelings-riedijk.com

Arjen Reas Architecten Bergse rechter Rottekade 1 3051 AB Rotterdam T 0108009888 info@arjenreas.nl www.arjenreas.nl

Thijssen Verheijden Architecture & Management (CoĂśperatie U.A.) Van der Duijn van Maasdamweg 424 3045 PE Rotterdam T 0104375269 maaike@thijssenverheijden.nl www.thijssenverheijden.nl

KVB Architectenbureau Lisstraat 50A 3037 RG Rotterdam T 0625255596 info@kvbarchitecten.nl www.kvbarchitecten.nl LEX-Architecten BNA Crooswijksesingel 50 f 3034 CJ Rotterdam T 0628020163 info@lex-architecten.nl www.lex-architecten.nl Buro Lina Mathenesserdijk 416 D 3026 GV Rotterdam T 0646274939 info@tanjalina.nl www.burolina.nl MAAT ARCHITECTEN BNA Strevelsweg 700 /212 3083 AS Rotterdam T 0102934880 info@maatarchitecten.nl www.maatarchitecten.nl MAS architectuur bv Goudsesingel 10 3011 KA Rotterdam T 0104136856 rotterdam@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Mei architects and planners Schiehavenkade 150 3024 EZ Rotterdam T 0104252222 info@mei-arch.eu www.mei-arch.eu Moen & Van Oosten Architekten Westerkade 2 3016 CL Rotterdam T 0104366688 info@moenvanoosten.nl www.moenvanoosten.nl Molenaar & Co architecten Achterhaven 130 3024 RC Rotterdam T 0102019100 info@molenaarenco.nl www.molenaarenco.nl

312

BURO NICO Beekweg 173 3045 PA Rotterdam T 0102181450 info@buronico.nl www.buronico.nl Siebold Nijenhuis Architect Crooswijksesingel 50 J 3034 CJ Rotterdam T 0104771145 info@ sieboldnijenhuisarchitect.nl www. sieboldnijenhuisarchitect.nl De Nijl Architecten B.V. Sint Jobsweg 30 3024 EJ Rotterdam T 0102829930 mail@denijl.nl www.denijl.nl No Label Schiekade 189 studio 207 3013 BR Rotterdam T 0102827240 info@no-label.info www.no-label.info ONSIA architectuur Russischestraat 37 3028 BD Rotterdam T 0104848886 info@onsia.nl www.onsia.nl Personal Architecture Graaf Florisstraat 62 -A 3021 CJ Rotterdam T 0108865093 info@personal-architecture.nl www.personal-architecture.nl Marie Prunault Pieter de Hoochweg 2 F 3024 BH Rotterdam T 0613029200 marieprunault@gmail.com marieprunault.com

Ruoff Architecten Statensingel 116 b 3039 LT Rotterdam T 0104119520 post@ruoffarchitecten.nl www.ruoffarchitecten.nl SchilderScholte architecture+ Parklaan 8 3016 BB Rotterdam T 0643032231 contact@schilderscholte.com www.schilderscholte.com Spring architecten Boompjes 550 3011 XZ Rotterdam T 0104132790 info@spring-architecten.nl www.spring-architecten.nl studio RAAM Noordsingel 68 B 3032 BG Rotterdam T 0634955573 info@studioraam.nl www.studioraam.nl Studio Stylo Baanweg 9 3042 AB Rotterdam T 0611177912 erika@studiostylo.nl www.studiostylo.com studioJBA Jan Porcellisstraat 11 b 3021 TN Rotterdam T 0617678720 info@studiojba.nl www.studiojba.nl SUBoffice architecten Zwaerdecroonstraat 52 a 3021 WV Rotterdam T 0646925196 like@suboffice.nl www.suboffice.nl tek architecten Westersingel 98 3015 LC ROTTERDAM T 0621496093 robbert.guis@tek.archi www.tek.archi

Trae Architect Crooswijksesingel 50 3034 CJ Rotterdam T 31636016098 jan@trae.nl www.trae.nl TTontwerp architectuur en interieur Muurbloemstraat 26 3053 EJ Rotterdam T 0636568130 info@ttontwerp.com TTontwerp.com Voorwinde architecten Kralingse Plaslaan 19 3062 DA Rotterdam T 0629577725 wendy@ voorwindearchitecten.nl www.voorwindearchitecten.nl Willers Architectuur stadhuisplein 13 U01 3012 AR Rotterdam T 0102235321 info@willersarchitectuur.nl www.willersarchitectuur.nl Ir. H. Wilton & Partners b.v. Burg Le Fevre de Montignylaan 208 3055 NJ Rotterdam T 0654773290 wiltonhw@xs4all.nl wĂźrck architectuur stedenbouw landschap B.V. Sluisjesdijk 46 3087 AH Rotterdam T 0104290709 info@wurck.nl www.wurck.nl De Zwarte Hond Aert van Nesstraat 45 3012 CA Rotterdam T 0102409030 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Zwenk Grondherendijk 39 3082 DG Rotterdam T 0643235501 info@zwenkarchitectuur.nl www.zwenkarchitectuur.nl/ SCHIEDAM STATS Architecten B.V. Gerrit Verboonstraat 15 3111 AA Schiedam T 0104047225 info@stats.nl www.stats.nl

STREEFKERK Architectenbureau ir Arie Gelderblom BNA Dorpsstraat 49 2959 AH Streefkerk T 0184692004 info@gelderblomarchitecten.nl VLAARDINGEN

SCHIPLUIDEN

Houdijk Architecten B.V. Oosthavenkade 51 3134 NX Vlaardingen T 0104600682 info@houdijkarchitecten.nl www.houdijkarchitecten.nl

Studio D11 Burg van Gentsingel 15 2636 BR Schipluiden T 0614380389 info@d11.nl www.d11.nl

Arno Steehouwer Architect Hendrik Casimirstraat 84 3136 BE Vlaardingen T 0654268585 info@a-s-a.nl www.a-s-a.nl

SLIEDRECHT Architectenbureau Symbiose Pergolesilaan 37 3363 KC Sliedrecht T 0184634387 Info@Architectenbureau Symbiose.nl www.architectenbureau symbiose.nl SOMMELSDIJK Architectenbureau Born BNA Oudelandsedijk 13 3245 LG Sommelsdijk T 0187482466 agm.born@bornarchitecten.nl www.bornarchitecten.nl SPIJKENISSE office ban Sperwerhoek 44 3201 SK Spijkenisse T 0629115938 igor@officeban.eu www.officeban.eu STAD AAN ‘T HARINGVLIET Keuvelaar Architectuur & Bouwhistorie Voorstraat 9 3243 AV Stad aan ‘t Haringvliet T 0187849217 info@kvlr.nl

DeVilder&Zonneveld Architecten B.V. Churchillsingel 420 3137 XB Vlaardingen T 0104752722 info@devilderzonneveld.nl www.devilderzonneveld.nl VOORBURG Inter A 70 v/d Wateringelaan 161 2274 CE Voorburg T 0703479277 gawoele@interA70.nl www.interA70.nl Architect&bureau Ernst Manger Herenstraat 27 2274 CA Voorburg T 0704157299 info@manger.nl www.manger.nl rphs+ Herenstraat 2 2271 CG Voorburg T 0702195311 archi@rphs.nl www.rphs.nl WADDINXVEEN architectenbureau drost bna Middelburgseweg 1 a 2741 LB Waddinxveen T 0630046684 studio@drost.info www.drost.info

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Topos - Architectuur en bouwkunde Middelburgseweg 1 2741 LB Waddinxveen T 0182394344 info@topos.nl www.topos.nl WASSENAAR LK architekten Molenstraat 28 2242 HT Wassenaar T 0705116264 info@leokroonarchitect.nl www.lkarchitekten.nl Architectenbureau Anna Zinkweg BV Korenlaan 4 2242 HN Wassenaar T 0705119010 mail@zinkweg.nl www.zinkweg.nl WERKENDAM Van den Heuvel Architecten BNA Kruisstraat 63 4251 CV Werkendam T 0183509509 info@vandenheuvel architecten.nl www.vandenheuvel architecten.nl Olivier en Partners Architecten Biesboschhaven Noord 20 4251 NL Werkendam T 0183678004 info@olivier-architecten.nl www.olivier-architecten.nl ZOETERMEER A place Van Leeuwenhoeklaan 263 2713 RA Zoetermeer T 0621503800 info@aplace.nl www.aplace.nl Meijer & van Eerden Architectenbureau B.V. Signaalrood 1 2718 SH Zoetermeer T 0793165710 info@meijervaneerden.nl www.meijervaneerden.nl

313

BNA-ARCHITECTEN SENIOR LEDEN

De heer F.A.J. Adriaanse De heer A.J. Amos De heer Ir. S. Baars De heer G.E. van Baarsel De heer Ir. R.G. Bartijn De heer G.J.W.M. Ir.van Bebber De heer H. van Beek De heer Ir. J.P.M. Beelen De heer N.R. van den Berg Mevrouw M. van den Berg-Van Gink De heer Ir. G.J. Bleeker De heer D.J. Ir. van Bodegom De heer Ir. J.H.J.A. Bonnemayer De heer A.W.L. de Bont De heer Ir. C. Bos De heer Ir. L. Bos De heer H. Bosch De heer D. van den Bosch De heer J.G. Boudestein De heer J.H. Bouwsema De heer G.J. Brederode De heer Ir. J.F. van den Brink De heer Prof. J. Brouwer De heer Ir. F.A.W.M. de Brouwer De heer Ir. R.L.M.A. Brouwers De heer Ir C.J.H. Buijzen De heer H.A.F.M. Bullens De heer Ir. G. Burger De heer Ir. R.J.B. den Burger De heer J. Colenbrander De heer Ir. P.G.H. Copier De heer D. Cruiming De heer R.J. van Dam De heer Ir. O. Das De heer J.E.L.G. Dautzenberg De heer J.H. Decker De heer A.J. Deurloo De heer N.H.G. Dhondt De heer A.J. van Dijk De heer G.A. Dinnissen De heer F.A. van Donselaar De heer T. Dorrepaal De heer S.M. Douma De heer Ir. J.A. Dubbeldam De heer P. Durieux De heer Ir. B.M. Duvekot De heer H.L. Egberts De heer Ir. J.A. van Egmond De heer H.J. Engelkes De heer R.B. van Erk De heer N.P.G.M. Erkamp

314

De heer Ir. E.P. Euser De heer Ir. M.P. ir Evelein De heer C.M. Faling De heer G.H. Fortuijn De heer C.M.T. Frerker De heer H. Gaasbeek De heer P.J.M.A. van der Geld De heer Ir. J.L. Gelderblom De heer G. Gelderblom De heer Ir. M.P. Gerbenzon De heer Ing. A.Gestel De heer A.J.J. Giesen De heer Ir. J.H.F. Giezen De heer Ir. W.J. Godthelp De heer Ing. H.J. Godthelp De heer M.J. van Goor De heer W.A. Groen De heer H.G.M. van der Haar Mevrouw L.M.M. Van Haaren De heer A. de Haas De heer C. Haasjes De heer W.C.F. Hageman De heer W.J. Hagg De heer J.H. Hamers De heer K.L. Hamming De heer Ir. H. Hansma De heer A.J. Haverkamp De heer J.A.G.M. Hendriks De heer Ir. M.A.A.B. Hendrikx De heer R.A.L.C. Hendrix De heer W. Hensen De heer W.A. de Herder De heer A.W. van Herk De heer J.L.M. Hertroijs De heer P.G.J. van den Heuvel De heer J.A. Heuvelink De heer Ir A. van Hille De heer H. van de Hoef De heer Ir. K. van der Hoeven De heer Ir. C. Hoogeveen De heer P.J. van Hoogmoed De heer Ir. K.G. Hoope De heer Ir. A. van Hoorn De heer Ir. A.M. van Houwelingen De heer Ir. E.J. ten Hove De heer E.I. Huibers De heer F.T. Huisinga De heer M.J. van der Hulst De heer H. Jacobs De heer Ir. P. Jansen Schoonhoven De heer L.P. Jansson

De heer Ir. H. de Jong De heer Ir. H.M. de Jong De heer J. de Jong De heer C. Kalfsbeek Kanters De heer J.A.M. De heer Ir. J.W. Kappelhoff De heer Ir. E. Kasanmoentalib De heer G.J.L.M. Kerbusch De heer A.E. Kimsma Mevrouw S.E. de Kleijn De heer Ir. P.W.L. Kloet De heer H. Klunder De heer Ir. G.K. Kok De heer M.C. de Koning De heer J.T. Koningen De heer J. Kooij De heer P.W. Koster De heer Ir. L.J. Koster De heer Ir. J.H. Kramer De heer Ing. G. Kranenborg De heer A. Kroesbergen De heer G. Kuiper De heer Ir. H.G.M. van Laarhoven De heer Th.J. Lammers De heer P. Leijendekkers De heer Ir. C.J. Leijh De heer Ir. P.A. Lenstra De heer E. Levenga De heer H.W.M. Lipsch De heer F.G. van de Looi Lucas De heer Mar J.C.H. De heer Ir. B.Th.F. Markslag De heer Ir. I.H. Matulessy De heer Ir. W.H.M. van Meijl De heer Ir. A.G.M. Mensink De heer Ir. J.P.R. van Merkesteijn De heer J.A.M. Merks De heer Ir. P.A.M. Mertens De heer C.A.R.L. Mรถller De heer Ir. J.A.J.M. de Moor De heer Ir. E. Morroy De heer J.H. Mulders De heer D. Niesing De heer V.H.M. Nieuweboer De heer Ir. A.L.M.T. Nijst De heer F.B. Noback De heer H.E. de Noord De heer R. Noorlag De heer Ir. J.G. Nuijten De heer Ir. P.M.J. van Oerle De heer H. van Olphen

De heer Ir. L.P. Oomen De heer A. Oosterhuis De heer Tj.T. Oving De heer H.G. Pater De heer Ir. C.A.E. Pattiselanno De heer A.W.F. van den Pauwert De heer Ir. J.D. Peereboom Voller De heer H.J.L. Peters De heer F. Plas De heer Ir. A.J. van der Poll De heer Ir. C.H.M.J. Posma De heer Ir. B.J.M.M. Pouderoyen De heer F.D.G. Prins De heer Ir. G. Pronk De heer Ir. R.J. Proper De heer Prof. T.H.M. Prudon De heer Ir. L.M. de Putter De heer Ir. W.A. Quispel De heer J.L.M. Raemaekers De heer J.P.P. van Rijswijk De heer Ir. R. Ritz De heer W.V. Roemjantsew De heer Ir. J.R. Romke de Vries De heer Ir. C. Ronstadt De heer Ir. J.H. van Rooden De heer Ing. M.A. Ros De heer Ir. G. Rosbach De heer Ing. Ph.M. Rosdorff De heer Ir. K.J. Rosdorff De heer T.A.J. Rouwhorst De heer Ing.J.D. Ruyg De heer R.A. Salm De heer S. Schaafsma De heer J.B.G.M. Scheffer De heer Ir. G.P. Schijf De heer Ir. G.A. Schiller De heer J. Schotman De heer G.A.J. Schouten De heer A.J.K. Schrijen De heer Ir. M. da Silva Solis De heer Ir. G.F.J. Simonetti Mevrouw T.D. Slavova-Keet De heer Ir. F.J. Smits De heer Ir. B.G.J.J. Snelder De heer P.N. Snijders De heer C.M.J.G. Spanjers De heer Ir. J.R. Spek De heer E. Spier De heer Ir. J.L.M.F. Spreksel De heer Ir. P. Sramota Mevrouw M.G.J. Steeds-Janssen

De heer Ir. H.A. van Steennis De heer Ir. H. Stemerdink De heer Ir. W.J.D.B. Stijger De heer Ir. H.G.M. Stol De heer Ir. F.W.M. Straesser De heer Ir. A.H.J. Swinkels De heer E. Tas De heer I.J.J. Teeuwisse De heer G. van Thienen Mevrouw Ir. G.H. Thio De heer A.S. van Tilburg De heer R. Timmler De heer Ir. F. Toben De heer P. van der Toorn Vrijthoff De heer J.G. Treurniet De heer A.G.L. Tuns De heer R.G.J. de Valk De heer J. Vedder De heer Ir. G.W. Veersen De heer Ir. J.G.C. Vegter De heer F.J. van de Velde De heer D.J. van der Velde De heer Ing. J.J. Velden De heer Ir. V.W.J. Veldhuijzen van Zanten De heer Ir. A. Venema De heer Ing. J.H.T. Verborg De heer P.F.H.M. Vergouwen De heer Ir. D. Verhaar De heer E.W.M. Verheugt De heer J.C. van Verseveld De heer G.G. Verwey De heer Ir. L. Vis De heer A.A.M. van Vliet De heer J.J. Vorsselman De heer Ir. A. de Vries De heer D. Vroegindeweij De heer A.R. de Waal. De heer G. Wals De heer Ir. A.W.M. Waltjen De heer T.C.M. van Wamel De heer J. Webbers De heer H.K.J. van der Wielen De heer Ir. A. Wiersma De heer Ir. R. Willink De heer C.M.M. de Wit De heer H. WĂźrdemann De heer J.M. Zeilstra De heer N.J.G. van Zon De heer Ir. H. van Zwieten De heer Ir. J.R. van Zwol

315

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

DE BESTE GEBOUWEN VRAGEN OM DE BESTE GEVELS VMRG

Bij het beste gebouw hoort ook een gevel van de beste kwaliteit. Veel van de ingezonden projecten van BNA Beste Gebouw van het Jaar zijn dan ook gerealiseerd onder het VMRG Keurmerk. Dit staat voor gegarandeerde kwaliteit van metalen gevels en gevelelementen. Het VMRG Keurmerk logo is terug te vinden bij alle projecten in dit boek waarbij een gevelbouwer betrokken was met het VMRG Keurmerk. Deze bedrijven moeten voldoen aan de VMRG Kwaliteitseisen en worden hierop niet alleen in de fabriek, maar ook op de bouwplaats gekeurd. Hiermee is het VMRG Keurmerk ook voorbereid op de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen. Om zeker te zijn van een kwaliteitsgevel wordt het VMRG Keurmerk voorgeschreven in het bestek. Een overzicht van kwaliteitsgevels verschijnt jaarlijks in het boek Facades dat brancheorganisatie VMRG uitgeeft. Op de cover van

Wouter Thijssen, architect van het project op de cover van Façades 2020, met het eerste exemplaar van het boek.

Facades 2020 staat een prachtige gevel ontworpen door MVSA Architects. Wouter Thijssen, directeur / architect bij MVSA Architects mocht het eerste

exemplaar van dit boek in ontvangst nemen. Thijssen: “Wij zijn er trots op dat het ontwerp Danzigerkade 125 aan de Houthavens in Amsterdam als kwaliteitsgevel op de cover staat van Facades 2020. Als MVSA Architecten ontwerpen wij gebouwen waarin gebruikers zich comfortabel voelen. Daarbij past het VMRG Keurmerk met hoge eisen aan gevels op het gebied van veiligheid, comfort en duurzaamheid.” Elk BNA architectenbureau heeft inmiddels een exemplaar van Facades 2020 gekregen. Heeft u het boek nog niet gezien en wilt u inspiratie opdoen voor kwaliteitsgevels, blader dan eens door het digitale Façades 2020 boek: www.digitaalpubliceren.com/ facades2020. “VMRG Keurmerk met hoge eisen aan gevels op het gebied van veiligheid, comfort en duurzaamheid”

316

WWW.VMRG.NL

Adverteerdersindex 3A Composites GmbH – pagina 156, 157

A Achmea Centraal Beheer – bladwijzer Adamasgroep – omslag 2, pagina 210, 211, 212 AGC Nederland Holding B.V. – schutblad 2 achter Aldowa B.V – pagina 230, 268 Alklima B.V. – pagina 196, 197 AluK – pagina 248, 249 Alumet Etten B.V. – pagina 233 Anyway Doors – pagina 252, 253 Armstrong Building Products B.V. – pagina 161 Axess B.V. – pagina 9

E Eco+Bouw – pagina 31 J.P. van Eesteren B.V. – pagina 66 Elton B.V. – pagina 134 Emergo – pagina 250, 251 Eternit NV - afdeling Gevel – pagina 166, 167 Euroliften – pagina 15

F Ferrolight – pagina 123 Fetim Professional – pagina 176 Finstral Nederland – pagina 108, 109 Forbo Flooring B.V. – pagina 124, 125

B.E.G. Nederland B.V. – pagina 240 van den Beemd B.V. – pagina 158, 159, 160 Boon Edam Nederland B.V. – pagina 68

GarantieGevels B.V. – pagina 45 Gedore Technag B.V. – pagina 175, 194 Gevelmeesters B.V. – pagina 187 Global Glass Group – pagina 260, 261 Grunbach Liften – pagina 4

C Carlisle Construction Materials NL – pagina 8 Cembrit Benelux – pagina 132 Colt International B.V. – pagina 10 Comelit Nederland B.V. – pagina 266

D Dakmerk – pagina 133 De Mâr 2D B.V. – pagina 17 Dejo Metaalindustrie B.V. – pagina 225 Douma Staal B.V. – pagina 56, 57 Duco Ventilation & Sun Control – pagina 11, 94, 95 Dun Agro B.V. – pagina 239 Duofor B.V. – pagina 206, 207 Dynamic Bonding Systems – schutblad 1 achter

318

H Häfele Nederland – pagina 2 Heaps – pagina 198 Het Nieuwe Instituut – pagina 188 Holland Geveltechniek – pagina 106, 107 van Hoorn & van der Kley – pagina 67 Husqvarna Construction Prod. Netherlands – pagina 174 Hydro Building System B.V. – pagina 178, 179

I IGP Benelux B.V. – pagina 194 Intratone – pagina 122 Isoluik Nederland – pagina 168, 169

Kingspan B.V. – pagina 170, 171

Saint Gobain – pagina 20 Saval Brandbeveiliging B.V. – pagina 136 Schlüter-Systems Benelux – pagina 99 Schrijvers Elektrotechniek – pagina 37 Simplicate Software B.V. – pagina 16 Jan Snel Holding B.V. – pagina 222, 223 Solarlux Nederland B.V. – pagina 74, 75 Soprema B.V. – schutblad 1 voor Stabil BVBA – pagina 208, 209 Staco – pagina 262, 263 Stöbich Brandschutz B.V. – pagina 175 Van Stokkum Natuursteen – pagina 28 Streetlife – insert

L Leegwater Houtbereiding B.V. – pagina 44

M Medite Smartply – pagina 180, 214 Megamix Coöperatie B.V. – pagina 18, 19 Mobilane B.V. – pagina 231 Mostert de Winter – pagina 226

N Staalbouw Nagelhout B.V. – pagina 15 Nexxt Lighting Solutions – pagina 105 Niko Nederland – pagina 14 Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V. – pagina 93

P PEFC Nederland – pagina 213 Physee – pagina 224 PlanEffect B.V. – pagina 177 Platowood B.V. – pagina 195 Pleijsier Bouw Genemuiden BV – pagina 135 Pluimers Isolatie B.V. – schutblad 2 voor, pagina 182, 183

T TEC - CAD College – omslag 3 Technoplanning B.V. – pagina 69 Techwood B.V. – pagina 322, 323 Thermo Konstrukties B.V. – pagina 36 Triflex B.V. – pagina 38 Trilux C.V. – pagina 120, 121

U Uzin UTZ Nederland bv – pagina 264

V R Refin Ceramiche – pagina 320, 321 Renson Ventilation N.V. – pagina 221 Reynaers B.V. – pagina 6, 54, 55 Ritswand B.V. –pagina 184, 185, 186 Rockwool B.V. Rockfon – pagina 98 Rometa – pagina 39 Rots Bouw B.V. – pagina 119 Steenfabriek De Rijswaard B.V. – pagina 12, 13

Bouwbedrijf van de Ven – pagina 38 Viets Harskamp – pagina 225 VMRG – pagina 316, 317

W Warema Nederland B.V. – pagina 259 Warmteplan B.V. – pagina 265 Timmerfabriek WEBO – pagina 30 Wienerberger B.V. – pagina 96, 97

319

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

PORSELEINEN TEGELS VOOR ARCHITECTONISCH DESIGN CERAMICHE REFIN

EMA Kantoor

‘Reﬁn producten vertegenwoordigen de creatieve geest van Italiaans design’ 320

NHOW Amsterdam RAI

EMA KANTOOR Ontwerp: MVSA Architects, Fokkema & Partners Architecten, Okra Landscape Architects, The Dutch Government Real Estate Agency door Fokke van Dijk. Foto’s: Corné Bastiaanse Met dank aan: Fokkema & Partners NHOW AMSTERDAM RAI Ontwerp: Architect Reinier de Graaf – OMA (Office for Metropolitan Architecture) Foto’s : Egbert de Boer Met dank aan: OMA en Kerastone BV

het productieproces recyclet het gebruikte water, wint de warmte terug die zich anders zou verspreiden en recyclet intern in de mengsels van het productafval. Refin tegels zijn 100% recyclebaar en kunnen zonder risico voor het milieu worden afgevoerd; de verpakking is ook gemaakt van gerecycled materiaal en is zelf volledig recyclebaar. Om deze redenen zijn de producten en productieprocessen van de onderneming met prestigieuze internationale milieucertificeringen erkend.

Ceramiche Refin is sinds 1962 actief op de internationale markt. De onderneming ontwerpt en produceert haar porseleinen tegels volledig in Italië, middels een managementsysteem gebaseerd op hoogwaardige research, technische innovatie en respect voor het milieu.

Refin producten vertegenwoordigen de creatieve geest van Italiaans design. Vanuit een esthetisch oogpunt, drukken de oppervlakten diepte en materialiteit uit en het assortiment omvat een ruime keuze aan kleuren en grafische effecten: van natuurlijk hout, marmer of steen-look tegels tot hedendaags keramiek dat doet denken aan de effecten van hars, cement of glas, evenals nieuwe originele decoratieve patronen.

Refin porseleinen aardewerk is het resultaat van een mix van natuurlijke grondstoffen (voornamelijk zand en klei) die op een eco-duurzame manier worden gewonnen en

Bovendien maakt de verscheidenheid aan beschikbare formaten, van 15x15cm tot grote 120x278cm platen, en oppervlakte-afwerkingen, variërend van glanzend tot

mat met een zeer goede grip, het mogelijk om aan nieuwe projecteisen te voldoen. De porseleinen aardewerkoplossingen die door het bedrijf worden aangeboden worden wereldwijd door architecten en designers gekozen vanwege hun uitstekende esthetische en technologische eigenschappen en vanwege het vermogen om de vele stijlen van de hedendaagse architectuur te versterken en ermee om te gaan, zowel in commerciële en openbare projecten als ook in de woonsector. Refin opereert direct op de Nederlandse markt en ondersteunt actief architecten en interieurontwerpers die Refin-producten in hun projecten willen gebruiken, middels een directe lijn van de fabrikant naar de eindgebruiker. Om deze reden is Ceramiche Refin door verschillende prestigieuze ontwerpbureaus in Nederland voor internationale projecten geselecteerd, waaronder de meest recente, het nieuwe EMA hoofdkantoor en het Hotel Nhow Amsterdam RAI. Manager Nederland: Attila Bongiovanni T: +31 627175038 M: a.bongiovanni@refin.it

321

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

TECHWOOD, MEER DAN ALLEEN HOUTBOUWER

TECHWOOD

‘Waar wij voor staan is het authentieke terugbrengen in de houtconstructie of juist het hele moderne’ 322

Een architect die een houtconstructeur zoekt, heeft volop keus. Een houtbouwer vinden die weet wat er nog meer speelt bij het bouwen van een woonhuis en die al vooraf meedenkt over mogelijke knelpunten, is minder makkelijk. Sander van Kaathoven legt uit waarom Techwood - dat hij oprichtte samen met zijn broer Maarten - deze meerwaarde wel kan bieden. Techwood is een bedrijf dat uitstekend draait. Dat komt volgens Van Kaathoven doordat ‘kwaliteit, juistheid en blijvend innoveren altijd voorop staan’. Aannemersbedrijf Van Kaathoven Bouw bestond al 12 jaar toen de broers in 2018 2 grote CNC-houtbewerkingsmachines en een enorme 4-zijdige schaaf kochten om ‘het anders aan te pakken dan anderen’.

“Veel houtbouwers zijn volledig geënt op alleen houtbouw”, zegt Van Kaathoven. “Wij bouwen al 14 jaar particuliere nieuwbouwwoningen en weten dat het om meer gaat dan alleen de houtconstructie. Wij houden ook rekening met installaties voor water en elektra, met staal, met leidingen... Waar wij voor staan is het authentieke terugbrengen in de houtconstructie of juist het hele moderne.” Wij kunnen rekening houden met andere disciplines aangezien wij werken met BIM (3D) en daardoor snel knelpunten kunnen zien. Met ‘authentiek’ bedoelt van Kaathoven zwaluwstaart-verbindingen of pen-en-gat-verbindingen en dan juist die met dat specifieke randje, een bepaalde hak eraan of een verzinking waardoor het

constructief echt sterk is. “We houden rekening met koudebruggen, met de werkingen van het hout en wij maken de houtconstructie met de pure kwaliteit van vroeger. Hele simpele verbindingen frezen kan iedereen die met hout is opgegroeid, wij gaan een stap verder. Bij een eiken gebintenconstructie voor een woonhuis komt veel meer kijken. Wij weten precies hoe dat constructief en esthetisch kan”, aldus Sander van Kaathoven. www.techwood.nl

323

Colofon

BNA Architecten Jaarboek 2020/2021 is een uitgave van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam 020 555 36 66 E bna@bna.nl I www.bna.nl Tekst BNA, Amsterdam Foto omslag Marcel van der Burg

Advertentie-exploitatie Elma Media B.V. Silvèr Snoek - Salesmanager E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl Druk Elma Media B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de BNA. Voor informatie die onjuist of onvolledig is opgenomen aanvaardt de BNA geen aansprakelijkheid. De gegevens in deze uitgave zijn bijgewerkt tot 3 november 2020. De BNA is niet verantwoordelijk voor fouten of omissies. De “marktvisie”artikelen vallen buiten de verantwoordelijkheid van de BNA.

324

colofon

Ontwerp Elma Media B.V.

DYNAMIC BONDING SYSTEMS

Totaalaanbieder in lijmoplossingen Het lijmen van gevelbeplating neemt een hoge vlucht. Neem bijvoorbeeld de verbouwing van Thialf. Dynamic Bonding Systems werkte mee aan dit prachtige project. “Bij de Thialf renovatie werd gekozen voor structureel gelijmde composietpanelen op SAB-carriers. Er werden in totaal zo’n 10.000 composiet gevelpanelen van Alucoil verlijmd met Dynamic Bond,” vertelt technisch directeur Peter Poot. “Voor ieder afzonderlijk gevelelement bepaalden we vooraf het aantal vereiste lijmrillen. Het resultaat is een uniek en opvallend ijskristallenpatroon.” De totaalaanbieder van lijmoplossingen verlijmt naast composietpanelen vele andere gevelmaterialen, zoals hpl, vezelcement, natuursteen, keramiek, glas en steenstrips. Inmiddels heeft Dynamic Bonding Systems, naast haar eigen werkgebied in Nederland, in meer dan 38 landen haar distributeurs. Een eigen engineeringsafdeling, totale projectbegeleiding en een unieke dubbele projectgarantie zijn onlosmakelijk aan Dynamic Bonding Systems verbonden. “De combinatie van kwaliteit, service, innovatie en 30 jaar ervaring maakt ons tot een belangrijke speler met een core business in gevelplaatverlijming,” zegt algemeen directeur Theo Steenvoorden namens Dynamic Bonding Systems. “Het verlijmen van steenstrips, glas en vele andere industriële toepassingen heeft een dusdanige vlucht genomen, dat we met recht de totaalaanbieder in lijmoplossingen voor de bouw en industrie genoemd mogen worden. Naast het reguliere assortiment met Dynamic Bond, Dynamic Stone en Dynamic Bond HIT, beschikt Dynamic Bonding Systems over Dynamic Bond 2.5 en 4.5: extreme verlijmingen waarbij een hoge elasticiteit van de lijm vereist is.

Duurzame steenstripverlijming Met de Zwitserse kwaliteiten worden al meer dan 24 jaar hpl- en vezelcementbeplating, natuursteen, keramiek en glas verlijmd. Gezien de eenvoud van verwerking – directe verlijming op een isolatie- of steunplaat – was het een logische stap om deze innovatie verder vorm te geven. Dynamic Bonding Systems heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in duurzaamheidstesten bij het onafhankelijke testinstituut SHR om een goed inzicht te

Thialf Heerenveen Dynamic Bond

krijgen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van steenstripverlijming. Voor steenstripverlijming wordt zowel Dynamic Bond/HIT, als Dynamic Sprayable gebruikt. Dynamic Bond/ HIT (bevestiging door middel van lijmrillen) kent een bijzonder hoge aanvangssterkte, waardoor snel verticaal, horizontaal of op plafonds gelijmd kan worden. Dynamic Sprayable wordt als volvlaksverlijming toegepast en kent eigenlijk geen enkele beperking in het gebruik van materialen.

KOMO Het KOMO-attest met productcertificaat is een technische onderbouwing, voortgevloeid uit laboratoriumtesten van externe instanties. Dynamic Bonding Systems beschikt inmiddels over een tweetal certificaten met 45 verschillende gevelplaten.

UNIEKE KOMO- DE EER GECERTIFIC IDER B Y MS-H POLYMEEREN M LIJMSYSTE ERS IM R HECHTP DIG! OVERBO

DYNAMIC BOND

DYNAMIC BOND HIT

DYNAMIC SPRAYABLE

DYNAMIC BOND 2.5

DYNAMIC STONE 2.5

DYNAMIC BOND 4.5

HPL, VEZELCEMENT, METALEN EN GLAS

STEENSTRIPS VERTICAAL EN HORIZONTAAL

VOLVLAKS VERLIJMINGEN

CONSTRUCTIEVE GLASVERLIJMINGEN

NATUURSTEEN, COMPOSIET EN KERAMIEK

EXTREME VERLIJMINGEN

Dynamic Bonding Systems B.V. • P.O. Box 190 • 5250 AD Vlijmen • Tel.:088-6230800 E-mail: sales@dynamicbondingsystems.com • Website: www.dynamicbondingsystems.com

NIEUW!

In vijf stappen

uw glasbestek downloaden

www.agcnederla nd.nl/ bestekken

VEEL DAGLICHT Ă&#x2030;N BESCHERMING TEGEN DE ZON STOPRAY VISION-70 EN STOPRAY VISION-70T AGC komt met twee nieuwe hoog-selectieve beglazingen: Stopray Vision-70 en de hardbare Stopray Vision-70T. De coating van deze beglazingen combineert een uitstekende lichttransmissie van 70% naadloos met een lage zontoetredingsfactor van 35% en biedt daarmee een buitengewone selectiviteit van 2. Deze hogere selectiviteit zorgt ervoor dat het glas meer daglicht het gebouw binnenlaat waardoor een klimaatsysteem minder hard hoeft te werken als de zon op de ramen schijnt. Met een Ug-waarde van 1,0 W/(m2K) wordt ook een uitstekende bescherming geboden tegen lage buitentemperaturen, waardoor op stookkosten wordt bespaard en het milieu minder wordt belast.

AGC Nederland Holding B.V. - T +31 344 67 97 04 - sales.nederland@eu.agc.com - www.agcnederland.nl

3x AWARD WINNER

TEC CADCollege | Nijmegen

Word de beste CAD-engineer en ontwikkel jezelf verder met een deeltijd HBO-opleiding

BEST OF THE BENELUX

Met deze unieke deelopleidingen bent u snel op HBO-niveau aan het werk in AutoCAD, Revit, Inventor, Fusion 360 of 3ds Max. De opleiding kent twee delen. In het eerste deel volgt u de aangewezen cursusblokken en herhaalt u thuis/werk de oefeningen uit de cursussen. In het tweede deel gaat u het geleerde in uw eigen praktijk voor het eerst toepassen en is dit gelijk ook uw afstudeerproject. Zo heeft u niet alleen kennis en vaardigheden opgedaan, maar QQM QPFGT DGIGNGKFKPI WY GGTUVG RTQLGEV CN WKVIGXQGTF XQQT WY YGTM QH Å¿ EVKGH U kiest een richting uit de vier verschillende HBO-trajecten. U werkt altijd met de nieuwste versie van de software en het laatste leer- en naslagwerk.Voor de software bij uw studie wordt gezorgd zodat u thuis volop kunt oefenen.

jecten HBO Tra

.nl llege .cadco www 356 56 77 024

cten

Voor advies op maat: Inventor Revit 3ds Max

024 - 356 56 77

HBO-Traje

AutoCAD

bel voor advies op maat

Info@cadcollege.nl stel uw vraag per email ollege TEC / CADC t

ollege.nl www.cadc llege.nl |

HBO instituu

cadco

egen ollege Nijm

TEC / CADC

| AutoCAD

- Inventor

- Revit - 3ds

Max | info@

TEC CAD College Kerkenbos 1018 B 6546 BA Nijmegen

BNA, branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 bna@bna.nl www.bna.nl