Współdzielenie samochodów – przykład zmiany układu sił

Sprawiedliwe przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym 33

nice pojedynczych ekosystemów i wprowadził do gospodarki materię i energię niedostępną dla pozostałych gatunków – zasoby nieodnawialne. Czy będzie w stanie powrócić do gospodarki obiegu zamkniętego?

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) robi w ciągu ostatnich kilku lat zawrotną karierę. Komisja Europejska przyjęła pakiet na jej rzecz. Największe korporacje, m.in. IKEA czy BMW, przygotowują własne rozwiązania w tym zakresie. W działania na rzecz takiej gospodarki zaangażowały się znaczące organizacje pozarządowe, wspierane ze środków biznesu, np. Fundacja Ellen MacArthur. Organizowane są liczne konferencje, debaty i spotkania poświęcone temu zagadnieniu. Nic dziwnego, ponieważ konieczność przejścia z gospodarki linearnej, opartej na zasobach kopalnych i wytwarzaniu odpadów z ich wykorzystania, do gospodarki zamkniętego cyklu, wprowadza kolejne zaburzenia, które w inny sposób ukształtują sprawiedliwe relacje między ludźmi.

Tymczasem Polska jest na początku drogi do gospodarki obiegu zamkniętego. Projekt mapy drogowej do 2050 roku oraz rozwiązania z zakresu segregacji odpadów u źródła to działania, które trudno uznać za element jej wdrażania. To raczej przygotowanie gruntu pod rozwój tego typu gospodarki. Odkąd ujawniono aferę z tymczasowym składowaniem odpadów i plagą ich podpaleń, można wątpić, czy ten grunt jest rzeczywiście dobrze przygotowywany. W raporcie z realizacji celów zrównoważonego rozwoju z 2018 roku90 nie opisano żadnych działań rządu w zakresie promowania odpowiedzialnej konsumpcji. Wprowadzono co prawda wyższe opłaty za korzystanie z toreb foliowych w sklepach, ale wiele państw czy miast jest już o wiele dalej i całkowicie zakazało używania tego typu toreb, styropianowych kubków, tacek i plastikowych słomek91 . W Polsce tymczasem nadal nierozwiązanymi kwestiami pozostają zwrot butelek po napojach do dowolnego sklepu oraz szerokie stosowanie naczyń wielorazowego użytku w gastronomii. Podstawowym problemem uniemożliwiającym zamknięcie

90 Realizacja celów zrównoważonego rozwoju w Polsce. Raport 2018, https://www.mpit.gov.pl/media/54729/Raport_ VNR_wer_do_uzgodnien_20180330.pdf, dostęp 13.11.2018. 91 Decyzja Parlamentu Europejskiego o wprowadzeniu zakazu używania jednorazowych tacek, kubków sztućców czy słomek plastikowych już w 2021 roku. obiegu zasobów jest przy tym brak możliwości przywrócenia życia przedmiotom, które w polskim systemie zostały zaklasyfikowane jako odpad, choć mogłyby być ponownie wykorzystane. Dużym utrudnieniem przekazywania zdatnych do użytku przedmiotów do ponownego użycia jest także konieczność odprowadzania podatku VAT od darowizn. Każde z tych rozwiązań posiada znaczący potencjał do zmiany układu sił, do realizacji sprawiedliwego przejścia.

Przykładem może być car sharing, który można uznać za pierwowzór różnych usług polegających na współdzieleniu dóbr. Pierwsze jego mechanizmy wykształciły się podczas zarządzania flotą przedsiębiorstw (de facto firmowa flota jest pierwowzorem współdzielenia samochodów). Następne były spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Samochodami dzielą się już zorganizowane grupy w Kanadzie, Norwegii, Danii i Niemczech. Motywowane skąpym dostępem do miejsc parkingowych oraz wysokimi kosztami utrzymania prywatnych pojazdów spółdzielnie car share umożliwiają mieszkańcom osiedli korzystanie z nich, przy zachowaniu jedynie częściowej własności. Czasem powstają z inicjatywy deweloperów lub samorządu lokalnego. Niejednokrotnie pozwalają mieszkańcom osiedli zrezygnować z posiadania własnego pojazdu. Niezależnie od tego współdzielenie samochodów funkcjonuje tam, gdzie popyt na wynajęte pojazdy występuje, np. na lotniskach. W takich miejscach wynajęcie samochodu oferują firmy. Obecnie takie systemy funkcjonują dzięki niezależnym operatorom dysponującym najczęściej dużymi flotami pojazdów i zaczynają już oferować także wynajem okazjonalny, na godziny lub nawet minuty.

Warto zwrócić uwagę, że istnieje znacząca różnica pomiędzy współwłasnością pojazdów oferowaną w spółdzielni car share a współdzieleniem samochodów oferowanym przez operatorów. To różnica