Medici.com 64 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Fond ZO RS

Univerzitetska bolnica KC BL

Riječ urednika Um čovjeka se izuzetno popeo visoko, Nesvjestan da s visine može past duboko.

U ovim stihovima uočavanja obličja i progresa života, metaforizovana je ljudska težnja, čelična volja i neophodnost saznanja kauzalnosti svega što jeste i nije u ovozemaljskom vilajetu, opravdana Makijavelijevom formulom “Cilj sredstva opravdava”, a s druge, pak, strane neizbježost ljudske sudbine da pati i biva istovremeno izmanipulisana i potčinjena uslovima prirode i njenih do kraja nesaznatih procesa koji kulminiraju rađanjem i smrću. I eto, vrijeme je učinilo svoje, još jedna godina prepolovljena je na pola. Učinjeno je učinjeno, sumiranje rezultata i kreiranje novih planova za bolje i sveobuhvatnije poteze je na pomolu. Zaslužno ili ne, po inerciji običaja i vlastitog osjećaja, tijela i uma, većina nas je odlučila da se geografski dislocira iz svojih domicilnih staništa kako bismo obnovili baterije koje čine naš esencijalni rotor ovaploćenja i samopotvrde u zadatom modelu života. Zato se otiskujemo na godišnje odmore u različitim aranžmanima, dalje od svojih primarnih staništa, na mora, planine ili obilaske evropskih gradova. Dah ljeta, gledajući kalendarski, uveliko je dominantan i sveprisutan, ali složićete se, ovi kišni dani praćeni olujama i poplavama, više nas podsjećaju na kasnu jesen i majske poplave koje su napravile nepopravljive štete kod nas i u regionu. I ekipi časopisa “Medici.com” potreban je odmor, ali dužnost i zahvalnost koju dugujemo vama, našim najrelevantnijim medaljama uspjeha, ostavila nas je ovdje kako bismo novim brojem našeg pisanog medija donijeli novine i predstavili sve ono što može koristiti Čovjeku. Krećući se u susret prvom mjesecu jeseni, koji će nam donijeti izuzetno značajne i bitne stručne skupove, kongrese i simpozijume, pod tim reflektorom ne možemo zaobići pojavu epidemije ebole, kojoj će sigurno biti posvećena pažnja. Prema posljednjim podacima Svjetske zdravstvene organizacije, od početka epidemije ebole umrlo je 729 osoba, dok ih je zaraženo više od 1.300. Interesantno je da je američki ljekar Kent Brentli obolio od ebole u Liberiji, gdje je liječio pacijente, kao i medicinska sestra Nensi Rajtbol koja je radila sa njim. Ovakav primjer je dokaz da se, i pored napretka medicine, dijagnostike i farmacije, neizlječive bolesti koje izazivaju virusi i sve otpornije bakterije, pojavljuju u konstantnoj progresiji sa još otpornijim molekularnim sistemima, a za takva oboljenja trenutno nema lijeka. Pa, iako je čovjek svojom mentalnom visprenošću i blistavim vihorom uma, koji spava u natprosječnoj inteligenciji genija, uspio u mnogočemu da nadvlada i pokori prirodu, ipak, u velikoj mjeri je nemoćan i lako uništiv, kao vatra pred vodom. Stoga živimo vječno, makar vječnost bila nekoliko decenija, smijmo se naglas i gledajmo visoko u nebo... Provedite ljeto baš onako kako i priliči, obnovimo svoje mentalne resurse, da bismo nastavili u septembru tamo gdje smo stali na pragu ljeta. Vaš „Medici.com“ Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

U trendu svjetske medicine

Svjetski dan srca

Globalni zdravstveni problem

Hepatitis

Bilastin u terapiji hroničnog rinitisa

Z D R A V S T V O

S R B I J E

Intervju: dr Zlatibor Lončar

Entuzijazam treba podržati

Prof. dr Dragan Delić

Lekarska komora Srbije

Z D R AV S T V O C R N E G O R E

Centar za plastičnu hirurgiju i opekotine

NMK

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić

Hipoglikemija

Glavni urednik: Prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jovana Pušac, Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banja Luka Tiraž: 5.000

65. broj izlazi u oktobru 2014. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R A V S T V O

Sloveniji je nedavno organizovana stručna rasprava o ključnim razvojnim izazovima u zdravstvenom sistemu ove zemlje iz koje su proizašle smjernice o tome šta bi u sistemu trebalo da bude promijenjeno. Smjernice su grupisane u okviru pet strateških ciljeva na osnovu kojih je moguće zaključiti da se teži promjenama koje bi, prije svega, trebalo da doprinesu održivom finansiranju, a uz to i efikasnijem upravljanju sistemom, kadrovskim resursima i kvalitetom zdravstvene usluge. Većina smjernica proizlazi iz poređenja stanja u slovenačkom zdravstvu sa standardima najrazvijenijih zemalja Evropske unije, na osnovu čega su identifikovane slabe tačke. Jedna od njih su ljudski resursi, s obzirom na to da je broj ljekara u Sloveniji ispod prosjeka EU. Ovaj problem Slovenci planiraju da prevaziđu tako što će povećati upisnu kvotu na medicinskim fakultetima, ali računaju i s većim „uvozom“ kadrova i u vezi s tim planiraju da pojednostave proceduru priznavanja kvalifikacije i dobijanja licence ljekarima iz drugih zemalja. To se ne odnosi na stomatologe, farmaceute i medicinske tehničare jer ih imaju dovoljno, međutim, otvara se problem radnog angažmana diplomiranih medicinskih sestara, jer je sve više visokih škola koje školuju taj kadar, a u sistemu nisu urađene promjene koje bi omogućile da taj kadar bude prihvaćen. Problem planiraju da riješe proširenjem spektra usluga referentnih ambulanti za hronične bolesnike, koje su organizovane u okviru primarne zdravstvene zaštite te u okviru dugotrajne njege gdje takođe vide mogućnost angažovanja diplomiranih medicinskih sestara. Kad je riječ o ljudskim resursima u zdravstvenom sistemu, smjernicama se zagovora osnivanje neprofitnog fonda za finansiranje obrazovanja kadrova na dodiplomskom i postdiplomskom nivou, kao i za finansiranje cjeloživotnog obrazovanja. Smjernicama se skreće pažnja na potrebu unapređenja sistema menadžmenta kvaliteta na nacionalnom nivou i definisanja polja odgovornosti svih učesnika u sistemu kod dizajniranja protokola liječenja u konkretnoj oblasti, 8

Zdravstvo u Sloveniji

Smjernice za reformu zdravstvenog sistema

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za planiranje, analiziranje i razvoj zdravstvenog osiguranja

kliničkih smjernica, standarda kvaliteta za svaku oblast i drugih za evaluaciju i upravljanje kvalitetom neophodnih aktivnosti u javnom zdravstvenom sistemu. Zahtjevi za unapređenjem transparentnosti upravljanja kvalitetom i sigurnosti liječenja proističu iz direktove EU kojom se zahtijeva da pacijentima budu dostupni podaci o kvalitetu, referencama i sigurnosti za svakog pružaoca zdravstvene usluge. Ovo bi trebalo da služi evropskim pacijentima, ali i da bude osnov za izvoz zdravstvenih usluga u određenim oblastima. Planira se i to da se na poboljšanje kvaliteta i sigurnosti liječenja utiče unapre-

Koncentracija znanja u visokospecijalizovanim centrima, umrežena saradnja stručnjaka, postizanje visokih standarda u pogledu broja i složenosti zdravstvenih usluga, trebalo bi da omoguće najbolje rezultat u pogledu kvaliteta i bezbjednosti liječenja. Optimizacija zdravstvene mreže je takođe jedan od prioriteta jer je i Slovenija suočena s problemom viška kapaciteta. Smjernicama se ukazuje na potrebu donošenja zakona kojim bi bilo omogućeno udruživanje regionalnih zdravstvenih ustanova u jedinstveno javno preduzeće koje bi imalo zajedničke pojedine službe. Da bi

đenjem modela ugovaranja i plaćanja zdravstvenih usluga. Veliki značaj se pridaje promjenama u organizaciji zdravstvenog sistema i načinu upravljanja njime. U okviru organizacionih promjena zagovara se koncentracija aktivnosti u pojedinim bolnicama i specijalističkim centrima.

zdravstveni sistem bio eﬁkasniji, pored organizacionih promjena, ukazuje se i na potrebu poboljšanja načina upravljanja kako na nacionalnom nivou, tako i na nivou zdravstvenih ustanova. Upravljačka struktura u zdravstvenim ustanovama trebalo bi da ima slična prava i odgovornosti kao i uprava u

Z D R A V S T V O

Smjernice za razvojne promjene u oblasti zdravstvenog osiguranja Povećati izdvajanja iz državnog budžeta za razvjone i nacionalne projekte u oblasti zdravstva (mogući i novi javnofinansijski izvori: akcize na alkohol, duvan, zaslađena pića, nulta stopa PDVa za lijekove i medicinska sredstva); Smanjiti razlike opterećenja kod plaćanja doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje (izjednačavanje stope i širenje osnovica); Povećati odgovornost u vezi s obavezom plaćanja doprinosa; Definisati univerzalnu korpu prava u okviru obaveznog zdravstvenog osiguranja; Uspostaviti fleksibilan sistem/katalog zdravstvenih usluga koje se finansiraju iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja; Isključiti finansiranje pojedinih programa koji nisu povezani s pravima iz obaveznog zdravstvenog osiguranja i prenijeti ih na finansiranje iz budžeta; Unaprijediti obračunske modele za plaćanje zdravstvenih usluga na bazi troškovnih analiza; Preoblikovati dobrovoljno dopunsko zdravstveno osiguranje; Uspostaviti sistem finansiranja i pružanja usluga dugotrajne njege koji će biti dugoročno održiv.

privrednim društvima, što znači da se u odnosu na postojeće stanje predlažu viši stepen autonomije i šira ovlašćenja kod rukovođenja zdravstvenom ustanovom. Uporedo se zagovara i eﬁkasniji nadzor nad radom zdravstvene ustanove i to putem nadzornih savjeta koji bi trebalo da budu organizovani tripartitno (osnivač, zaposleni u zdravstvenoj ustanovi i korisnici usluga, odnosno nevladin sektor). Decidno se zagovara da javnim zdravstvenim ustanovama treba omogućiti dopunsku djelatnost na tržišnim principima. Međutim, imajući u vidu opasnost da privatni interes bude na štetu javnog, naglašava se potreba da budu precizno deﬁnisani uslovi pod kojima je moguće obavljanje privatnog rada u javnoj ustanovi, uz obezbjeđenje potpune transparentnosti. Jedno od osnovnih razvojnih pitanja zdravstvenog sistema u Sloveniji odnosi se na to kako obezbijediti nesmetanu dostupnost i kvalitetnu zdravstvenu zaštitu u okviru porasta

zahtjeva za zdravstvenom uslugom i ograničenih mogućnosti finansiranja. Rješenje problema povezano je s nizom ograničenja, od toga da nije moguće povećavati stopu doprinosa radno aktivnom stanovništvu jer ta populacija ionako nosi preveliko breme, a uz to je sadašnja stopa doprinosa među najvećim u EU (13,45%), do toga da nije moguće dodatno opteretiti stanovništvo plaćanjem iz džepa jer bi to moglo da ugrozi osnovna načela na kojima se zasniva zdravstveni sistem. U vezi s tim, rješenja se traže u većem učešću države u finansiranju zdravstvenog sistema, izjednačavanju stopa doprinosa, širenju spektra ličnih prihoda na koje bi se plaćao doprinos za zdravstveno osiguranje, uvođenju dodatnih izvora prihoda, dogradnji sistema dopunskog osiguranja itd. Kad je riječ o dopunskom osiguranju, zagovara se niži stepen solidarnosti, odnosno potreba da premiju plaćaju i mlađa populacija i penzioneri, što se obrazlaže time da radno aktivno stanovništvo ne može samo da nosi teret finansiranja zdravstvene zaštite, penzijskog osiguranja i dugotrajne njege. Učesnici rasprave na kojoj su predložene smjernice za reformu zdravstvenog sistema Slovenije, ukazali su na potrebu definisanja univerzalne korpe prava u okviru obaveznog zdravstvenog osiguranja uz istovremeno uspostavljanje sistema kontinuirane evaluacije zdravstvenih tehnologija (katalog/lista obaveznog zdravstvenog osiguranja) na osnovu čega bi bilo moguće kontinuirano uvođenje novih i napuštanje starih prava (tretman tehnologija). Saglasno ciljevima zdravstvene politike zemalja EU, kojima se zagovara smanjenje nejednakosti u dostupnosti zdravstvene zaštite, većina učesnika spomenute rasprave se založila za to da promjene u zdravstvenom sistemu budu u skladu s dosadašnjim temeljnim vrijednostima javnog zdravstvenog sistema koje uključuju pravičnost, solidarnost, univerzalnost, dostupnost, efikasnost i kvalitet. Ovim vrijednostima dodata je još jedna – odgovornost, i to svih, kreatora zdravstvene politike, pružaoca usluga, obveznika plaćanja zdravstvenih usluga i samih pacijenata i osiguranika. (Dokument „Strokovna izhodišča za reformo zdravstvenega sistema – zaključki“ dostupan je na internet stranici Zavoda za zdravstveno osiguranje Slovenije www.zzzs.si)

Upravni odbor FZO RS

Odluke koje obezbjeđuju bolju dostupnost zdravstvene zaštite

pravni odbor Fonda zdravstvenog osiguranja RS usvojio je izmjene i dopune nekoliko pravilnika, čime će osiguranicima biti omogućena bolja dostupnost zdravstvene zaštite, uključujući i dostupnost medicinskih sredstava i medicinske rehabilitacije. Između ostalog, usvojena je izmjena i dopuna Pravilnika o pravu na medicinska sredstva te je u listu medicinskih sredstava uvršten i potrošni materijal koji se koristi kod insulinskih pumpi. Osigurana lica koja koriste insulinsku pumpu moći će da dobiju u apoteci na osnovu ovjerenog naloga kateter za insulinsku pumpu, rezervoar za insulin i odgovarajuće baterije, sve prema proceduri koja se primjenjuje i kod ostalih medicinskih sredstava sa liste. Dopunjen je i Pravilnik o uslovima i načinu ostvarivanja prava na produženu medicinsku rehabilitaciju u specijalizovanim ustanovama za rehabilitaciju. Pravo na produženu medicinsku rehabilitaciju sada će moći da ostvare i osigurana lica koja boluju od hronične opstruktivne bolesti pluća (J44), astme (J45), cistične ﬁbroze pluća (E84) i osigurana lica kojima je urađena transplantacija pluća. Usvojenim izmjenama omogućena je i jednostavnija procedura za dobijanje imunosupresiva, koje će osigurana lica sada moći da dobiju na isti način kao i lijekove na recept. Inače, imunosupresivi su uvršteni u grupu lijekova na recept kod kojih rizik prekoračenja planiranog troška pada na teret Fonda. Ranije, Upravni odbor je usvojio i Listu bioloških lijekova koji se koriste u liječenju neonkoloških oboljenja. Listom je obuhvaćeno pet lijekova koji će se koristiti kod liječenja Kronove bolesti, ulceroznog kolitisa, reumatoidnog artritisa, juvenilnog idiopatskog artritisa, psorijatičnog artritisa i ankilozirajućeg spondilitisa. Spisak korisnika biološke terapije urađen je u saradnji s Kliničkim centrom Banjaluka, a akcenat je na populaciji djece i ostalih pacijenata mlađe životne dobi. 9

Z D R A V S T V O

roškovi za lijekove na recept u Republici Srpskoj su godišnje u prosjeku rasli za 18 odsto, a broj izdatih recepata za oko 13 odsto, slično kao i kod većine drugih zemalja regiona. U 2013. godini prvi put su troškovi za lijekove i broj izdatih recepata bili manji nego u prethodnoj godini, a takav trend je nastavljen i u 2014. godini. Ostvareni trošak za lijekove na recept u periodu januar – jun ove godine bio je za 2,9 miliona maraka, ili za 9,4 odsto manji od planiranog troška za taj period. U odnosu na isti period prošle

Troškovi za lijekove na recept

Već drugu godinu manji troškovi

Zdravstvene ustanove s najvećim i najmanjim prosječnim troškom po receptu u odnosu na prosjek Republike (8,9 KM) Zdravstvena ustanova

Procenat odstupanja od prosječnog troška po receptu

Dom zdravlja Drinić

+12 %

SC „Doktor i prijatelji“

+16 %

APM „Blagojević“ Doboj

+34 %

APM „Mediccare“ Banjaluka

+41 %

Dom zdravlja Istočni Drvar

-37 %

Dom zdravlja Šekovići

-25 %

Dom zdravlja Trnovo

-24 %

Dom zdravlja Kalinovik

-23 %

Dom zdravlja Han Pijesak

-22 %

Zdravstvene ustanove s najvećim i najmanjim brojem propisanih recepata u odnosu na prosjek (2,57 po osiguranom licu) Zdravstvena ustanova

Procenat odstupanja od prosječnog broja recepata

Dom zdravlja Novo Goražde

+37 %

Dom zdravlja Kalinovik

+45 %

Dom zdravlja Han Pijesak

+45 %

Dom zdravlja Trnovo

+46 %

Dom zdravlja Istočni Stari grad

+56 %

Dom zdravlja Istočni Drvar

-45 %

APM „S+Medico“ Bijeljina

-45 %

APM „Mediccare“ Banjaluka

-40 %

Dom zdravlja Derventa

-29 %

APM „Blagojević“ Doboj

-27 %

godine, ostvareni trošak je manji za 23 odsto, odnosno za 8,6 miliona maraka, dok je broj propisanih recepata manji za 11,2 odsto. U odnosu na to ko snosi rizik prekoračenja planiranog troška, lijekovi na recept su podijeljeni u dvije grupe: jednu za koju je rizik prekoračenja troškova na domovima zdravlja i ambulantama porodične medicine i drugu, za koje je rizik prekoračenja troškova na Fondu zdravstvenog osiguranja. U ovoj grupi su lijekovi za liječenje određenih hroničnih oboljenja na čije propisivanje porodični doktori ne mogu da utiču. Kod lijekova za čije prekoračenje troškova rizik snose domovi zdravlja, ostvareni troškovi za šest mjeseci ove godine su manji od planiranog troška za 15,9 odsto, a u odnosu na prošlu godinu za 23,8%. Broj recepata je takođe manji u odnosu na isti period prošle godine i to za 14,3%. Na viši procenat smanjenja troškova u odnosu na procenat smanjenja broja recepa-

ta uticale su niže cijene lijekova koje su u primjeni od sredine marta prošle godine te snižene cijene za oko 14 odsto kod 300 lijekova od kraja aprila ove godine. Pored sniženja cijene znatnog broja lijekova, na pad troškova u odnosu na prethodnu godinu uticala je i nova, revidirana lista lijekova koja je u primjeni od septembra prošle godine. Prema procjenama Fonda zdravstvenog osiguranja, ukoliko do kraja godine budu zadržani struktura i obim propisivanja lijekova na recept kod kojih je rizik prekoračenja troškova na domovima zdravlja, trošak na kraju godine bi trebalo da iznosi oko 42 miliona maraka, što bi za oko 13 miliona maraka bilo manje od ostvarenog troška u 2013. godini. Ostvareni troškovi lijekova kod kojih rizik prekoračenja troškova snosi Fond, za šest mjeseci ove godine iznosili su oko 7,1 milion maraka, što je više od plana za oko 18 odsto, a povećan je i broj recepata za 31,3 odsto

Z D R A V S T V O

u odnosu na isti period prošle godine. Međutim, treba reći da je na prekoračenje planiranog troška, a i povećanje broja recepata kod ove grupe lijekova, uticala realokacija troškova dijagnostičkih traka za mjerenje nivoa šećera u krvi, koji se više ne knjiže na troškovima insulina i skupih lijekova, već na troškovima lijekova na recept. Ukoliko se izostave troškovi za dijagnostičke trake, troškovi lijekova na recept za koje rizik prekoračenja pada na teret Fonda, bili bi na nivou planiranih. Do kraja godine troškovi ove grupe lijekova biće povećani za dodatnih 500 hiljada maraka s obzirom na to da će se i troškovi imunosupresivnih lijekova knjižiti na troškovima lijekova na recept ali, ukupno posmatrano, procjene govore da bi troškovi lijekova na recept na kraju godine trebalo da budu u granicama plana, a moguće i manji za oko 8,5 odsto. Inače, prosječan broj propisanih recepata po osiguranom licu u periodu januar – maj je iznosio 2,57, dok je prosječni trošak po receptu bio 8,9 KM. Kod 48 odsto zdravstvenih ustanova s kojima je ugovorena porodična medicina, broj propisanih recepata je veći od republičkog prosjeka, a kod njih 13 prekoračenje je znatno i kreće se od 20 do čak 60 odsto u odnosu na prosječan broj recepata po glavi osiguranog lica na nivou Republike. Što se tiče prosječnog troška po receptu on je prekoračen kod 12 od ukupno 54 doma zdravlja i dvije od ukupno 15 privatnih zdravstvenih ustanova iz oblasti porodične medicine. U odnosu na neki raniji period, situacija je bolja i sve je više zdravstvenih ustanova koje svakog mjeseca od Fonda traže podatke o propisivanju lijekova za svakog svog doktora na osnovu kojih rade analize. Srednjoročnim planom rada Fonda zdravstvenog osiguranja predviđeno je da budu razvijeni indikatori na osnovu kojih će se mjeriti eﬁkasnost i kvalitet rada zdravstvenih ustanova, kojima će svakako biti obuhvaćena i propisivačka praksa. U vezi s tim, za početak je planirano da se zdravstvenim ustanovama na primarnom nivou dostavljaju analize s uporednim podacima na osnovu kojih će biti moguće zaključiti gdje se pojedina ustanova nalazi u odnosu na druge, što bi trebalo da doprinese unapređenju upravljanja resursima s ciljem poboljšanja eﬁkasnosti rada.

Prihodi od doprinosa u prvom polugodištu

Prihod manji od planiranog, broj osiguranika u porastu je i na kategoriji poljoprivrednika i to za 171%, što je nastavak trenda s početka godine, s tim da je evidentan određeni pad nakon majskih poplava. Broj osiguranika, odnosno lica na čije se ime uplaćuje doprinos, u junu ove godine bio je veći za 12.820 nego u istom mjesecu prošle godine. U odnosu na prošlu godinu, povećan je broj osiguranika na kategorijama penzioneri, nezaposlena lica i poljoprivrednici, dok je zaposlenih osiguranika manje za oko 4.000. Kod kategorije zaposlenih osiguranika, koji su najbitniji za procjenu ostvarenja planiranog prihoda, evidentno je poboljšanje iz mjeseca u mjesec. Primjera radi, broj osiguranika na ovoj kategoriji u junu je bio veći za 7.900 u odnosu na stanje u maju. Odnos nosilaca osiguranja i izdržavnih članova porodice je povoljniji u ovoj nego u prošloj godini. Na jednog nosioca osiguranja u Republici Srpskoj sada imamo 0,53 izdržavanih članova porodice, a u prošloj godini ovaj odnos je iznosio 1:0,56. Najveća promjena u odnosu na prethodnu godinu je kod kategorije poljoprivrednika jer je sada preko jednog osiguranika osigurano 0,63 članova porodice, a u prošloj godini ovaj odnos je iznosio 1:1.

rema Finansijskom planu za ovu godinu, u prvom polugodištu Fond zdravstvenog osiguranja RS trebalo je da od uplaćenog doprinosa za zdravstveno osiguranje ima prihod od oko 289 miliona maraka, a uplaćeno je oko 244,7 miliona maraka što je za oko 15 odsto manje od plana. Manji prihod u odnosu na ﬁnansijski plan ostvaren je na kategoriji penzionera i to za 55,6%, na kategorijama za koje se doprinos plaća iz sredstava budžeta RS (nezaposleni, RVI, raseljena i izbjegla lica) i to za 19,1% te na kategoriji ino-osiguranika gdje je ostvareno svega 1,82 % planiranog prihoda. Kada je riječ o prihodu od uplata za zdravstveno osiguranje ino-osiguranika, treba reći da uplate uobičajeno budu vršene krajem godine, pa šestomjesečni podatak za ovu kategoriju treba posmatrati s rezervom. Takođe, treba reći i to da je u julu zabilježen rast prihoda i u odnosu na prethodne mjesece ove godine, a i u odnosu na prošlu godinu, jer je uplaćen redovni, a i dio zaostalog doprinosa za budžetske kategorije. Prihod od doprinosa za zdravstveno osiguranje zaposlenih lica za prvih šest mjeseci ove godine bio je za oko 200 hiljada maraka iznad planiranog, što je ohrabrujući podatak s obzirom na to da doprinos za ovu kategoriju osiguranika čini oko 83% ukupnog prihoda od doprinosa. Veći prihod od planiranog ostvaren

Stepen ostvarenja planiranog prihoda od doprinosa u periodu januar-jun 2014. godine Procenat Vrsta doprinosa za zdravstveno osiguranje ostvarenja ﬁnansijskog plana Doprinos za zaposlena lica

100,10%

Doprinos za poljoprivrednike

271,79%

Doprinos za penzionere

44,37%

Doprinos za ino-osiguranike

1,82%

Doprinos za nezaposlena lica, RVI i izbjegla i raseljena lica

80,89%

Ukupno

84,67%

Z D R A V S T V O

Edukacija na nastavnom modulu

JZU Institut za javno zdravstvo Centar za zdravstveni menadžment Jovana Dučića 1, 78000 Banjaluka Tel. +387 51/340-624 www.phi.rs.ba https://www.facebook.com/ CentarZaZdravstveniMenadzment www.twitter.com/CentarZaMng

dravstveni sistem Republike Srpske, kao i ostali sistemi širom svijeta, suočava se sa tendencijom rasta potreba za zdravstvenim uslugama, uzrokovanom povećanjem broja hroničnih oboljenja, demografskim promjenama i različitim ﬁnansijskim pritiscima. U okviru ovakvog trenda, sestrinska radna snaga posjeduje neprocjenjiv potencijal da utiče na zdravstvene ishode, prvenstveno zahvaljujući svojoj brojnosti, prilagodljivom kapacitetu, razumijevanju procesa njege i samoj blizini pacijentu. Jedno od osnovnih prava pacijenata je pravo na kvalitetnu i sigurnu zdravstvenu zaštitu, na liječenje u kojem se koriste savremena dostignuća medicinske nauke i principi medicine zasnovane na dokazima. Ovo pravo je utvrđeno i „Politikom unapređenja zdravlja stanovništva Republike Srpske do 2020 godine“. Politika nalaže da, u skladu sa potrebama korisnika usluga, treba jačati zdravstveni sistem, akcentujući potrebu za uvođenjem mehanizama za unapređivanje sigurnosti i kvaliteta zdravstvene zaštite. Iako je određeni broj domova zdravlja i bolnica prošao predocjenjivanje i/ili ocjenjivanje od strane Agencije za sertiﬁkaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite, u dosta takvih ustanova još postoje skromni kapaciteti za samostalan rad na unapređivanju kvaliteta i sigurnosti usluga koje pružaju. To se odnosi i na sestrinski aspekt rada ovih zdravstvenih ustanova.

Usaglašavanje sestrinskih procedura na nivou profesije i njihovo dokumentovanje u vidu standardnih operativnih procedura (SOP) je jedan od pristupa koji doprinosi unapređenju sigurnosti i kvaliteta sestrinske njege. Zahtjevi za postojanjem sestrinskih SOP-ova su u različitoj mjeri prisutni u 12

Standardne operativne procedure i unapređenje kvaliteta sestrinske njege u zdravstvenim ustanovama Pripremio: Aljoša Đudurović

manje grupe medicinskih sestara i tehničara, čime bi bila se stvorila osnova za dalju izgradnju kapaciteta i u drugim zdravstvenim ustanovama. Eduklacija će se realizovati kroz direktan rad s polaznicima modula koji će se sastojati od teoretskog dijela (predavanje, vježbe i diskusije), tokom kojih će biti obrađene osnove upravljanja sigurnošću i kvalitetom zdravstvene zaštite iz perspektive medicinskih sestara/tehničara, kao i značaj timskog rada, komunikacije i sestrinske dokumentacije za upravljanje sigurnošću i kvalitetom obavezujućim (sertifikacionim) standar- sestrinske njege i praktičnog dijela (indima za javne zdravstvene ustanove u dividualni i grupni rad), tokom kojeg će Republici Srpskoj. Dok je u „Vodiču kroz polaznici primijeniti stečena teoretska sertifikaciju i akreditaciju za bolnice“ se- Sadržaji vezani za unapređenje kvaliteta strinstvu posvećena određena podgru- zdravstvene njege nisu dovoljno zastupa standarda, u „Vodiču kroz sertikaciju pljeni u obrazovanju medicinskih sestaza domove zdravlja“ nije jasno odvojena ra. Jedan od načina za izgradnju kapagrupa standarda za sestrinstvo. Oblast citeta sestrinske profesije za pripremu, sestrinskog rada nije izostavljena iz ser- primjenu i procjenu SOP-ova u unapretifikacionih standarda za domove zdrav- đenju kvaliteta sestrinske njege, je da se lja, već djelimično pokrivena različitim oni izgrade putem specifične edukacije. poglavljima standarda (npr. procesi ste- znanja da bi izradili odabrane SOP-ove rilizacije, dekontaminacije, pranja ruku, za ustanove iz kojih dolaze. Ovaj dio naupravljanja medicinskim otpadom). stave će biti organizovan u pet blokova, Dosadašnji pristup zadovoljava- u okviru kojih su raspoređena 84 sata nju zahtjeva sertifikacionih standarda, direktnog rada sa polaznicima. u bolnicama i domovima zdravlja, se Polaznici edukacije će takođe sauglavnom bazirao na pristupu modifi- mostalno vršiti analizu stanja u vezi s kaciji dokumenata preuzetih iz drugih upravljanjem sigurnošću i kvalitetom zdravstvenih ustanova. Rijetki su primje- zdravstvene njege u sopstvenoj ustari gdje je osoblje ustanova izradu SOP- novi i identifikovati optimalan pristup ova započinjalo od praznog lista papira. za implementaciju izrađenih SOP-ova. Shodno tome, Centar za zdravstve- Samostalni rad polaznika u sopstvenim ni menadžment je u okviru Projekta ja- ustanovama podrazumijeva dodatnih 60 čanja sestrinstva u BiH koncipirao usko sati rada. fokusiran nastavni modul nakon čije reEdukacija će se realizovati u periodu alizacije će biti izgrađene kompetencije septembar 2014 – jun 2015.

Z D R A V S T V O

niverzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka, najveća zdravstvena ustanova u Republici Srpskoj, u prvoj polovini 2014. godine zbrinula je 284.654 pacijenata. Od tog broja 33.157 pacijenata se nalazilo na bolničkom liječenju, a ambulantno je pregledano 251.497 pacijenata u istom periodu. Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka zbrinjava skoro polovinu stanovništva u Republici Srpskoj, što potvrđuje važnost najveće i najvažnije zdravstvene ustanove. Konstantnim uvođenjem novih i vrlo zahtjevnih procedura, pored poboljšanja kvaliteta usluge, ostvaruje se značajan napredak u obimu usluga i na taj način se dodatno umanjuje potreba za slanjem pacijenata na liječenje u inostranstvo ili u ostale zdravstvene ustanove u regionu. Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka ukupno broji 2.644 zaposlenih, a od tog broja 504 ljekara, od kojih su 252 specijalisti, a 59 doktori nauka, te 1.136 višeg i srednjeg medicinskog kadra.

U posljednjih mjesec dana urađeni su po prvi put novi zahvati, kao što su rekonstrukcija potključne arterije zbog kompresije prekobrojnim vratnim rebrom u Klinici za vaskularnu hirugiju, te perkutana vertebroplastika u Klinici za traumatologiju. Ljekari Klinike za ginekologiju i akušerstvo, u okviru redovnih procedura, obavljaju laporoskopske zahvate, koje će od sada raditi u novoj endskopskoj sali koja je opremljena najsavremenijom opremom zahvaljujući donaciji Fondacije „Hemofarm”. Ekipa interventnih kardiologa Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka je pripravna 24h za zbrinjavanje akutnog infarkta miokarda za pacijente iz čitave Republike Srpske. U okviru Klinike za opštu i abdominalnu hirurgiju postoji Odjeljenje za jednodnevnu i minimalno invazivnu hirurgiju još od 2009. godine, gdje se rade jednostavniji zahvati, poput operacija sinusa, žuči itd. Na ovom prin14

Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka

U trendu svjetske medicine Nataša Štrkić, PR za odnose s javnošću

cipu, u prvoj polovini 2014. godine, su urađena 483 operativna zahvata, dok je u 2013. godini na ovaj način tretiran 971 pacijent koji je nakon ove vrste zahvata odlazio kući sljedeći dan. Sa ponosom možemo reći da je Zavod za kliničku radiologiju Kliničkog centra Banjaluka jedan od vodećih u širem regionu po kvalitetu usluge i soﬁsticiranosti tehnologije koju koristi. Osnovni zadatak je da pružimo kompletnu dijagnostičku i terapijsku uslugu gajeći principe kliničke izvrsnosti. Klinika za anesteziju i intenzivno liječenje je stručno osposobljena za sve vrste anestezioloških tehnika pri izvođenju operativnih zahvata, monitoringa i liječenja vitalno ugroženih pacijenata. Služba kliničke rehabilitacije, koja je ponovo osposobljena kao posebna organizaciona jedinica, bavi se ranom rehabilitacijiom pacijenata. Osnovni ciljevi rane rehabilitacije uključuju prevenciju komplikacija i imobilnosti (koje se odnose na kardiorespiratorni, lokomotorni, neurološki i druge sisteme) zato što je većina teških akutnih kliničkih stanja praćena imobilnošću (vezanošću pacijenta za krevet) te saniranje posljedica takvih stanja u skladu sa medicinskom strukom. Osoblje Službe za kliničku rehabilitaciju je prisutno u cijeloj Univer-

zitetskoj bolnici Kliničkom centru Banjaluka jer oni su pored pacijenta koji je doživio moždani udar, srčani udar, pacijentkinje koja je operisala dojku, amputirca, kvadriplegičara, te sa porodicama naših pacijenata. Ljekari Klinike za traumatologiju obavljaju poslove hitnog hirurškog zbrinjavanja pacijenata sa traumom koštano-zglobnog sistema, a takođe zbrinjavaju pacijenta sa problematikom vezanom za kičmeni stub, tumore i koštane infekcije, kao i pacijente poslije velikih trauma kao što su saobraćajne nesreće. U prethodnom periodu uvedeno je više od dvadeset novih procedura kao što laparoskopske operacije kod djece, perkutana drenaža apcesa jetre pod kontrolom ultrazvuka i ﬁberoskopije, artroskopija ramena i skočnog zgloba. Ljekari i srednji medicinski kadar kroz razne vidove edukacija značajno unaprijeđuju svoj rad jer kao što je poznato medicina konstantno napreduje kako u naučnom tako i u tehnološkom smislu. Važno je naglasiti da svi zaposleni u Univerzitetskoj bolnici Kliničkom centru Banjaluka konstantno rade na poboljšavanju komunikacije sa pacijentima tj. sa korisnicima naših usluga koji žele da dobiju pravovremenu informaciju. Redovno se održavaju sastanci

Z D R A V S T V O

sa udruženjima pacijenata, kao što je to bio slučaj u posljednjih mjesec dana sa Udruženjem pacijenata“Oculoplast” i Udruženja „Snaga” jer razgovorom i poboljšanjem komunikacije sa pacijentima razvijamo povjerenje i unapređujemo rad najveće zdravstvene ustanove

u Republici Srpskoj. Npr. više od 4.000 hematoloških pacijenata se liječi godišnje u Univerzitetskoj bolnici Kliničkom centru Banjaluka. S obzirom na to da je riječ o pacijentima sa teškom vrstom oboljenja, osim dobijanja potrebne dijagnostike i terapije, razgovorom sa nji-

Nova endoskopska operaciona sala

Donacija „Hemofarma“ Klinika za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka opremila je, zahvaljujući donaciji kompanije „Hemofarm“, novu savremenu laparoskopsku ginekološku salu koja je predstavljena i zvanično predata ljekarima i medicinskom osoblju klinike 25. jula ove godine. „Svečanim otvaranjem laparoskopske sale želimo da se zahvalimo kompaniji ‘Hemofarm’ jer prepoznaju važnost Kliničkog centra Banjaluka i pomažu u svemu onome što znači poboljšanje postojećih uslova za liječenje na dnevnom nivou, kao i podrška u dugoročnom razvoju najveće zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj. Nova ginekološka sala znači i mnogo više jer se radi o klinici koja, pored toga što spasava živote, svakodnevno pomaže u donošenju novog života, što je od najveće važnosti za Republiku Srpsku. Novi i opremljen prostor znači bolje i eﬁkasnije liječenje naših pacijenata. Ovo je izuzetno značajna donacija naših prijatelja iz ‘Hemofarma’, koji su se još jednom pokazali kao društveno odgovorna kompanija koja je godinama uz nas,” rekao je v.d. generalnog direktora prof.dr sc. med. Mirko Stanetić. Donacija opreme za novu ginekološku salu, u vrijednosti od 30.600 evra, prva je donacija Fondacije „Hemofarm“ izvan granica Republike Srbije.

„Ova bolnica ima sjajan kadar i to je ono što je najbitnije. Mi smo ovom donacijom obezbijedili bolje uslove za njihov rad i za zdravlje pacijenata koji se ovdje liječe. To je ono čime mi, kao zaista društveno odgovorna kompanija, možemo doprinijeti i to je ono što ćemo i u budućnosti činiti“, rekao je direktor “Hemofarma“ d.o.o. Banjaluka gospodin Aleksandar Veselinović. Prvu laparoskopsku operaciju u Republici Srpskoj u improvizovanim uslovima uradio je doc. dr Milan Kovačević koji trenutno radi u Sloveniji, a prvu laparoskopsku operaciju u novoj ginekološkoj sali uradio jedan od najiskusnijih ginekologa i akušera u Republici Srpskoj, dr Predrag Rosić.

ma poboljšavamo njihov, a i naš pristup prema teškim oboljenjima. Pacijenti koji borave u Univerzitetskoj bolnici Kliničkom centru Banjaluka imaju mogućnost anonimnog anketiranja u kojem se mogu izjasniti o zadovoljstvu radom medicinskih radnika kao i ocjeniti razumljivost informacije koja je direktno u vezi sa za njihovom dijagnozom, a koju im je saopštio ljekar. Cilj ovakvog poslovanja je naša zajednička težnja da unaprijedimo rad najveće zdravstvene ustanove i pratimo trendove u zdravstvu . U prethodnih nekoliko dana pojavio se niz, prije svega, netačnih spekulacija u vezi sa promjenom naziva Klinički centar Banjaluka u Univerzitesku bolnicu Klinički centar Banjaluka. Promjena naziva najveće zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj neće izazvati promjene u samoj organizaciji ove javne zdravstvene ustanove niti djelatnosti koje pruža građanima, studentima medicine, specijalizantima i institucijama Republike Srpske. Organizaciona struktura Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka može biti samo unaprijeđena, odnosno konstantnim uvođenjem novih dijagnostičko-terapijskih procedura i proširivanjem asortimana naših usluga samo možemo da napredujemo.

Nove operativne procedure Klinika za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka je uvela nekoliko novih i savremenih procedura i na taj način kontinuiranim radom unaprijedila liječenje pacijenata u Kliničkom centru Banjaluka. LAVH - laparaskopski asistirana vaginalna histerektomija - je prva i najznačajnija procedura koja se kao rutinska metoda izvodi u Klinici za ginekologiju i akušerstvo. Riječ je o endoskopskoj metodi koja se radi samo u najsavremenijim centrima u svijetu, koji su potpuno kadrovski osposobljeni za ovaj vid procedure. Ovakve visokosoﬁsticirane operacije, osim u Sloveniji, vrlo rijetko se izvode u zdravstvenim ustanovama u okruženju. U 2013. godini urađeno je devet, a u 2014. godini 22 procedure. Značaj ovakvih operacija je višestruk jer je smanjen morbiditet i mortalitet, rjeđa pojava postoperativnih komplikacija, značajno kraći boravak pacijenata u bolnici (3-4 dana najviše), manja potrošnja lijekova i sanitetskog materijala kao i manja upotreba transfuzije. Posebna prednost primjene minimalno 15

Z D R A V S T V O

Rekonstruisana šaka U Kliničkom centru Banjaluka 13. juna 2014. godine rekonstruisana je šaka pacijentu, amputirana motornom testerom. Timskim radom više hirurških specijalnosti, vaskularnog hirurga, traumatologa, specijaliste plastično-rekonstruktivne hirurgije i anestezije kompletna lijeva ruka je revitalizovana, a postoperativni tok i oporavak pacijenta protekao uredno.

invazivnih zahvata je kod gojaznih pacijentkinja, kod kojih se izbjegava hirurško otvaranje prednjeg trbušnog zida jer sa sobom nosi značajan morbiditet. Primjeri uspješnog izvođenja operacije kod izuzetno gojaznih pacijentkinja su brojni. Pacijentkinja R.G. (55) godina sa dijagnozom raka tijela materice kod koje je urađen zahvat je tjelesne težine od 219 kilograma, BMI - 71,50 kg/m2 , i visine 175cm. Ona je ujedno i pacijent sa najviše kilograma tjelesne težine koji je operisan u Kliničkom centru Banjaluka od osnivanja. Složeni operativni zahvat uradili su: dr Miroslav Popović, dr Rosanda Jevtović, dr C. Lazikić i anesteziolg dr Darko Golić. Druga, veoma začajna i nova procedura je radikalna trahelektomija koja je uspješno urađena prvi put u Klinici za ginekologiju i akušerstvo u aprilu 2014. godine kod pacijentkinja sa dijagnozom raka grlića materice. Speciﬁčna je po tome što pacijentkinja nije rađala, tako da joj je bilo potrebno sačuvati reproduktivnu sposobnost. Odstranjeno joj je samo kancerogeno tkivo grlića materice kao i regionalni limfni čvorovi, a ujedno ostavljeno tijelo materice sa adneksima gdje je pravljena anastomoza zdravog dijela materice sa zdravim dijelom vagine. Operacija je izuzetno rijetka i tehnički zahtjevna jer traje 6-7 sati. Složeni operativni zahvat uradili su: dr M. Popović, dr A. Baničević, dr C. Lazikić i anesteziolog dr M. Hadžibegović. Treća, veoma značajna operacija koja je urađena u Klinici za ginekologiju i akušerstvo je ﬁstulectomia sec. Martzius. Riječ je o ginekološko-urološkoj operaciji kojom se zatvara šupljina između mokraćne bešike i rodnice koja je nastala kao posljedica zračenja radioterapijom. Operacija je izvedena u decembru 2013. godine kod pacijentkinje M.D. (56) iz Prnjavora. Složeni operativni zahvat izveli su: dr Miroslav Popović, dr Vladimir Krivokuća, dr Slobodan Grahovac. 16

Složeni operativni zahvat uradili su: dr Milanko Maksić, subspecijalista vaskularne hirurgije, dr Simo Bilbija, specijalista opšte hirugije - traumatolog, dr Nataša Zelinčević, specijalista plastično-rekonstruktivne hirurgije, dr Vera Gazdić, specijalista anestezije, dr Srđan Veselinović, specijalizant plastično-rekonstruktivne hirurgije, dr Tatjana Šutilović, specijalizant opšte hirurgije, Isidora Smoljić, instrumentarka i Aleksandar Ilinčić, anestetičar. Sleeve-lobektomija Hirurški tim Kliničkog centra Banjaluka uradio je jedan od najkompleksnijih operativnih zahvata u grudnoj hirurgiji – operaciju karcinoma gornjeg režnja pluća, tzv. sleeve-lobektomiju. Gornji desni režanj pluća, zajedno s dijelom bronha, odstranjen je na pedesetšestogodišnjem pacijentu. Sleeve-lobektomija je metoda liječenja tumora niskog malignog potencijala, lociranih na ušćima lobarnih bronha, ali se u mnogo većoj mjeri primjenjuje i zbog karcinoma pluća na istim mjestima.

Riječ je o veoma kompleksnom operativnom zahvatu s visokim rizikom postoperativnih komplikacija (krvarenje, infekcije) koje su u ovom slučaju izbjegnute, zahvaljujući dobroj pripremljenosti tima ljekara koji su uradili ovaj zahvat. Novi, složeni hirurški zahvat uradili su doc. dr sc. Slavko Grbić, specijalista opšte i subspecijalista grudne hirurgije, dr Zoran Dakić, specijalista opšte hirurgije, dr Ljiljana Krupljanin, doktor medicine, dr Edita Grabovac, specijalista anesteziolog, dr Goran Topić, spcijalizant anestezije, Ljubinka Dvorančić, medicinski tehničar-anestetičar, Biljana Bojić, medicinski tehničar-instrumentarka, Stanislava Fiković, medicinski tehničarinstrumentarka, Bojana Đurđević, medicinski tehničar-instrumentarka. Perkutana vertebroplastika U Klinici za traumatologiju Kliničkog centra Banjaluka, po prvi put u Republici Srpskoj, urađen je operativni zahvat perkutana vertebroplastika. Kompresivni prelomi pršljenskih tijela nastaju kao posljedica slabljenja njegove građe, odnosno gubitka koštanog tkiva, što rezultira smanjenom čvrstinom. Najčešći uzrok ovih promjena je osteoporoza. Ovakvi prelomi pršljenskog tijela su prvi klinički znak osteoporoze. Isto tako, ukoliko su pršljenska tijela zahvaćena metastazama malignih tumora ili benignim tumorima krvnih sudova dolazi do razaranja koštanog tkiva. U tako izmijenjenim uslovima, moguće je da, pri minimalnim traumama kao što su pokreti, naglo sjedanje ili lakši padovi, dođe do tzv. kompresivnog preloma pršljenskog tijela. Nastanak preloma praćen je bolovima koji se pojačavaju pri sjedenju, hodu i obavljanju svakodnevnih aktivnosti. Princip izvođenja ove minimalno invazivne metode je da se kolabirano pršljensko tijelo, pod kontrolom radioskopije, punktira iglom i kroz nju ubrizga specijalna vrsta dvokomponentnog cementa. Nakon ubrizgavanja cement se stvrdnjava i stvara cementno-koštani blok sa fragmentima prelomljenog pršljenskog tijela dovodeći do smanjenja ili nestanka bolova. Kod ovakvih operativnih zahvata brži je postoperativni tok, pacijent je u stanju odmah nakon buđenja da hoda, a operativni zahvat traje 15-30 minuta. Operativni tim su sačinjavali mr sc. dr Nikola Bojić, mr sc. dr Zoran Bjelogrlić, dr Milorad Maran, dr Haris Vehabović, dr Ljubiša Tomić, dr Sanja Jeličić, instrumentari Mira Raca, Goran Tomašević i Dijana Lukić.

Z D R A V S T V O

Rekonstrukcija potključne arterije Hirurški tim ljekara Klinike za vaskularnu hirurgiju Kliničkog centra Banjaluka je prvi put samostalno uradio složeni operativni zahvat, tj. rekonstrukciju potključne arterije zbog kompresije prekobrojnim vratnim rebrom. Riječ je o složenom hirurškom zahvatu koji se izvodi samo u zdravstvenim ustanovama najvišeg ranga. Operativna procedura je podrazumijevala odstranjivanje prekobrojnog vratnog rebra koje je dovelo do ske cirkulacije desne ruke pacijentkinje. nastanka trombozirane aneurizme potPostojanje kompresije na krvne ključne arterije i naglog prekida arterij- sudove i nerve između ključne kosti

U posjeti Univerzitetskoj bolnici KC Banjaluka

Prof. dr Cezar Kacen Uvaženi prof. dr sc. med. Cezar Kacen, kardiohirurg iz AKH u Beču, uz podršku Kompanije ‘’Biotronik’’ je boravio 24. jula 2014. godine u Kliničkom centru Banjaluka. Tom prilikom, zajedno sa ljekarima Klinike za kardiovaskularne bolesti – Odjeljenja za poremećaje ritma, elektrofiziologiju i elektrostimulaciju srca, je obavio dvije složene operacije. Pacijentima sa srčanom insuficijencijom bila je potrebna ugradnja CRT-d sistema (resinhronizaciona terapija). Prijateljska posjeta dr Cezara Kacena, priznatog stručnjaka iz oblasti pejsinga i resinhronizacione terapije, nastavak je dugogodišnje saradnje između Kliničkog centa Banjaluka i Univerzitetske klinike u Beču gdje su se i usavršavali ljekari iz Odjeljenja za poremećaje ritma, elektrofiziologijui i elektrostimulaciju srca Klinike za kardiovaskularne bolesti Kliničkog centra Banjaluka. “Sve počelo sa boravkom i edukacijom dr Dragana Unčanina u bolnici AKH u Beču, a nakon toga ja sam došao u Banjaluku. Poznata je saradnja između AKH i Kliničkog centra Banjaluka, najviše po uspješno obavljenim transplantacijama srca. Postoji mogućnost da se ista vrsta saradnje ostvari i za ekstrakciju elektroda kao i edukaciju mladih kadrova. U svim tim navedenim saradnjama veliku ulogu igraju kompanije koje omogućavaju da se planovi saradnje realizuju,“ rekao je prof. dr sc. med. Cezar Kacen. Klinički centar Banjaluka već šest godina uspješno sarađuje s Univerzitetskom klinikom u Beču, posebno kada su u pitanju transplantacije srca. Transplantacija srca u Beču uspješno je obavljena za osam pacijenata iz Republike Srpske. Najzaslužniji za saradnju dvije zdravstvene ustanove iz oblasti transplantacije srca je prof. Andreas Cukerman, a saradnja se nastavlja između našeg Pejsmejker centra i Pejsmejker centra AKH u Beču.

i prvog rebra naziva se sindrom gornjeg torakalnog otvora ili skraćeno TOS sindrom. Najčešći uzroci pojave TOS sindroma su prekobrojno vratno rebro, anomalije mišića i ligamenata, ožiljci nastali nakon srastanja preloma ključne kosti i prvog rebra kao i tumorski procesi pomenute regije. Složeni operativni zahvat uradili su: dr Milanko Maksić, subspecijalista vaskularne hirurgije, dr Vladimir Keča i dr Tatjana Šutilović, specijalizanti opšte hirurgije, dr Ljubiša Tomić specijalista anestezije, instrumentarka Danka Kljajić i Mladen Peulja, anestetičar.

Dr Durr-e-Sabih Uvaženi dr Durr-e-Sabih iz Pakistana, direktor Instituta za nuklearnu medicinu i radioterapiju u Multanu, je u edukativnoj posjeti Zavodu za kliničku radiologiju. Povod za njegov dolazak je napredna edukacija iz core-biopsije dojke pod vođstvom ultrazvuka koji izvode naši radiolozi kao i dijagnostičko-terapijske procedure. Međutim, dr Sabih je zainteresovan za sve vidove ultrazvučne prakse kao i za interventne ginekološke procedure. Osim što se upoznao sa načinom rada naših radiologa i on je davao njima korisne stručne savjete. Riječ je o višegodišnjem i multinacionalnom projektu koji organizuje Međunarodna agencija za atomsku energiju u sklopu mirnodopskih medicinskih primjena jonizujućeg zračenja te se odnosi na unapređenje dijagnostike dojke. U okviru IAEA CRP projekta nalazi se 15 zemalja članica, a Zavod za kliničku radiologiju Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka je jedina zdravstvena ustanova iz Bosne i Hercegovine koja je učesnik ovog projekta.

Svaka od zdravstvenih ustanova zemalja članica ima za cilj da posjeti druge zdravstvene ustanove koje su superiornije po praksi ili da i sama obuči druge učesnike projekta. Na osnovu informacija koje je imao o radu Zavoda za kliničku radiologiju dr Durr-e-Sabih je procijenio da je isti referentan za edukaciju. „Zaista se osjećam predivno ovdje, sa ljekarima i ostalim medicinskim osobljem vaše bolnice, jer ste vrlo gostoljubivi i prijatni. Primijetio sam kako medicinsko osoblje vrijedno radi i ima dobar odnos prema pacijentima. Iznenadio sam se koliko ovdje mladi ljekari imaju znanja iako nisu završili specijalistički ispit. U svakom slučaju, nadam se da će se naša obostrana saradnja nastaviti i poslije mog odlaska“, rekao je dr Durr-e-Sabih, radiolog koji se bavi ultrazvukom i interventnim procedurama pod vodstvom ultrazvuka. Autor je mnogobrojnih naučnih radova koji se bave unapređivanjem ultrazvuka, a ekspert je za nuklearnu medicinu i dijagnostiku dojke. 17

Z D R A V S T V O

ekoliko posljednjih godina Dom zdravlja Bijeljina intenzivno radi na poboljšanju kvaliteta svojih usluga. Dio postignutih rezultata građani prepoznaju kao renovirane ili novoizgrađene objekte, terenske ambulante ili sanitetska vozila. Drugi, manje vidljiv, ali jednako važan dio unapređenja tiče se organizacije rada, smanjenja vremena čekanja na pregled i poboljšanja kontakta pacijenata i doktora. Sveukupno zalaganje rukovodnog tima Doma zdravlja Bijeljina i njegovih zaposlenih prepoznale su sve zainteresovane strane, tako da se sa sigurnošću može reći da se Dom zdravlja Bijeljina danas svrstava među najbolje zdravstvene ustanove kako u Republici Srpskoj, tako i u regionu. Novinar časopisa „Medici.com“ je početkom avgusta ove godine posjetio menadžment i prvog čovjeka, direktora Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatka Maksimovića i za čitoce našeg časopisa donio odgovore iz prve ruke. „Medici.com“ Na osnovu kojih kriterijuma, ocijena i rezultata ova zdravstvena ustanova se trenutno svrstava u najbolje u Republici Srpskoj? Ovo je zaključak koji se nameće i nakon sprovedenog nezavisnog ocijenjivanja koje su vršile kompetentne organizacije. U cilju primjene najbolje svjetske prakse, prije tri godine Dom zdravlja Bijeljina je počeo sa primjenom međunarodnog standarda ISO 9001:2008 i time postao prva zdravstvena ustanova primarnog i sekundarnog nivoa zdravstvene zaštite u Bosni i Hercegovini koja je sertiﬁkovana, a 2013. godine i resertiﬁkovana prema tom standardu i to od strane Lloyd’s Register Quality Assurance. Da proces

Intervju sa doc. dr Zlatkom Maksimovićem, direktorom DZ Bijeljina

Kvalitetom do zadovoljstva pacijenata Doc. dr Zlatko Maksimović

Dom zdravlja - nova sjećena

rada mora da bude siguran po pacijenta i zaposlene, u Domu zdravlja Bijeljina je deﬁnisano kao primarni cilj, ali da smo svjesni koliki uticaj imamo i na životnu okolinu pokazali smo kao prva zdravstvena ustanova u Bosni i Hercegovini, a i regionu koja je uspješno implementirala standard ISO 14001:2004 i time se obavezala da svjesno vodi računa o zaštiti životne okoline i da je svojim radnom ne narušava. Dokaz tome je i sertiﬁkat koji je takođe dodijelio Lloyd’s Register Quality Assurance. Opredjelje-

nje Doma zdravlja Bijeljina je da racionalnim korišćenjem prirodnih resursa, boljim korišćenjem energije i zaštite voda, kontrolisanom reciklažom, organizovanim prikupljanjem, razvrstvanjem, odlaganjem i pravilnim usmjeravanjem otpada onemogući štetan uticaj na životnu sredinu. Briga o životnoj okolini je nastala još prije šest godina, kada je Dom zdravlja Bijeljina definisao i počeo primjenjivati program upravljanja medicinskim otpadom, a potom su zaposleni koji su radili na tom projektu uključeni u veliki međunarodni program upravljanja medicinskim otpadom kao jedni od rijetkih sa iskustvom i rezultatima u tom poslu. Stečeno iskustvo omogućilo je da se u rekordno kratkom roku Dom zdravlja Bijeljina pripremi i za ocjenjivanje prema “Sertifikacionim standardima za domove zdravlja” i na osnovu rješenja Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, a prema preporuci Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite Republike Srpske postala prva sertifikovana zdravstvena ustanova. Sertifikacija Doma zdravlja Bijeljina podrazumijevala je da smo se morali usaglasiti sa zahtjevima standarda koji se odnose na aspekte bezbjednosti pri pružanju zdravstvene zaštite, kao i kontinuirano poboljšanje kvaliteta zdravstvene usluge. Sertifikacija prema sertifikacionim standardima za domove zdravlja, koji predstavljaju samo minimalne zahtjeve, međutim, nije dovoljn. Pored toga, akreditovani su Centar za zaštitu mentalnog zdravlja, Centar za fizikalnu rehabilitaciju i 34 tima porodične medicine prema akreditacionim standardima koji postavljaju više ciljeve kvaliteta pružene usluge. Naš cilj jeste da u narednom periodu akreditujemo svih 53 tima porodične medicine. Naravno, to je obiman posao i zahtijeva da lje-

Z D R A V S T V O

kari koji rade u akreditvanim timovima budu specijalisti porodične medicine. Cilj u 2014. godini jeste da broj akreditovanih timova porodične medicine podignemo na 40. Služba laboratorijske dijagnositke Doma zdravlja Bijeljina je u postupku akreditacije kod Instituta za akreditaciju Bosne i Hercegovine. Brzina određivanja i tačnost analiza, razvojem novih tehnologija, veoma su uznapredovali, a kroz Službu laboratorijske dijagnostike Doma zdravlja Bijeljina dnevno prođe do 250 pacijenata. Kadrovska i tehnička osposobljenost su na visokom nivou, što omogućuje da se rade sve laboratorijske analize iz domena primarne zdravstvene zaštite. Pouzdanost u tačnost rezultata laboratorijskih ispitivanja, rukovodstvo Doma zdravlja Bijeljina i osoblje Službe laboratorijske dijagnostike odlučili su povećati i obezbijediti akreditacijom metoda laboratrijskih ispitivanja prema standardu ISO 15189:2008. To

zdravlja Bijeljina prijavio i na konkurs za “Oskar kvaliteta” - nacionalnu nagradu Republike Srbije za poslovnu izvrsnost, gdje je ostvario zadovoljavajuće rezultate na šta je posebno ponosan. „Oskar kavliteta“ za poslovnu izvrsnost jedina je nagrada te vrste na prostorima Jugoistočne Evrope, a bijeljinski dom zdravlja je prva ustanova van granica Srbije koja je dobila ovo prestižno priznanje. Nagrada „Oskar kvaliteta“ za poslovnu izvrsnost ima ogroman značaj za nas, prije svega, tu se radi o objektivnoj i nezavisnoj potvrdi da nam je mjesto među drugim izvrsnim organizacijama. Tako smo dobili podršku da istrajemo u naporima da svim našim korisnicima pružimo maksimalno kvalitetnu uslugu. Ovo priznanje je dokaz da smo iskoračili ispred drugih zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj i okruženju i postavili standard kome i ostali treba da teže.

Vladimir Simić, direktor Beogradske kancelarije Lloyd’s Register Quality Assurance, ocjenjivačke kuće, koja pokriva područje Srbije, Crne Gore, Makedonije i Republike Srpske, uručio je sertiﬁkat standard ISO 14001 (19.06.2014.)

Edukacija, savremena dijagnostička i terapijska oprema? Stručnost osoblja, uspostavljen sistem kontinuiranog unapređenja i adekvatan ﬁzički prostor upotpunjuje se sa

predstavlja veliki korak u unapređenju rada laboratorije i realizacija tog cilja je planirana za septembar ove godine. Koliko je to ozbiljan poduhvat za jednu medicinsku laboratoriju govori podatak da je Služba laboratorijske dijagnostike Doma zdravlja Bijeljina jedina laboratorija te vrste u Bosni i Hercegovini koja je u postupku akreditacije kod Instituta za akreditaciju Bosne i Hercegovine. Nagrada “Oskar kvaliteta”! Dom zdravlja interesuje kako stoji u odnosu na najbolju svjetsku praksu, u odnosu na organizacije koje se smatraju izvrsnim prema međunarodno prihvaćenim kriterijumima. Zato se Dom Dom zdravlja - stara sjećanja

savremenom dijagnostičkom i terapijskom opremom, a sve u cilju da pacijent može da dobije što širi spektar zdravstvenih usluga u zdravstvenoj ustanovi primarnog nivoa. Neki od savremenih dijagnostičkih aparata jesu digitalni kolposkop u Ambulanti za specijalističke konsultacije iz ginekologije koji je od neprocijenjivog značaja i znatno će unaprijediti rad naših ginekologa s ciljem prevencije raka grlića materice. Zatim urinski analizator koji radi kompletnu analizu urina sa sedimentom, a prednost mu je tačnost, smanjenje uticaja spoljnih faktora i svakako pouzdanost i ubrzanost rada. Veliki broj savremenih dijagnostičkih aparata je obezbijeđen i Službi radiološke i ultrazvučne dijagnostike poput 4D ultrazvučnog aparata, pokretnog mamografa, aparata za 19

Z D R A V S T V O

određivanje gustine koštane srži, digitalni 3D ortopan i drugo. Promocija zdravlja i prevencija bolesti su prioritet u radu vaše ustanove? Redovna aktivnost Doma zdravlja Bijeljina koja se provodi već šest godina jesu redovni godišnji preventivni pregledi u seoskim mjesnim zajednicama u kojima nema sektorskih ambulanti, boračke populacije, penzionera, djece predškolskog i školskog uzrasta. Promocija zdravlja i prevencija bolesti su prioritet u radu naše ustanove i upravo navedenim populacijama, onima kojima je zdravlje već narušeno i onima koje je Dom zdravlja Bijeljina posjetio je 30. juna 2014. prof. dr Dietmar Ausserhofer, profesor Medicinskog fakulteta u Bazelu. On je, u okviru projekta „Jačanje sestrinstva“ Fondacije FAMI, održao predavanje za medicinske sestre i tehničare.

„Moram reći da mi je veliko zadovoljstvo što smo danas imali priliku da ugostimo uvaženog profesora. Mi već duže vrijeme učestvujemo u projektima sa međunarodnim pristupom koji se odnose na edukaciju naših kadrova, na razmjenu iskustva te primjenu novih znanja u zdravstvu. Vjerujem da smo stvorili ambijent gdje je želja za novim znanjima i iskustvima postala sastavni dio naših redovnih aktivnosti, a na primjeru švajcarskog zdravstvenog sistema puno toga možemo naučiti,“ istakao je direktor Dom zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatko Maksimović. Prof. dr Dietmar Ausserhofer je u svom obraćanju, između ostalog, čestitao rukovodstvu Doma zdravlja Bijeljina na postignutim izuzetnim dostignoćima, implementaciji modela porodične medicine i dostizanju visokih nacionalnih i svjetskih standarda. 20

potrebno usmjeriti ka očuvanju zdravlja, težimo da na ovaj način približimo naše usluge. Pored opšteg zdravstvenog pregleda, veoma često se organizuju i ciljane akcije na preventivnom i ranom otkrivanju oboljenja poput besplatnog mjerenja šećera u krvi, visine holesterola, krvnog pritiska, ali i onih složenijih poput mamografskih i papa pregleda, mjerenja gustine koštane srži, testa na okultno krvarenje i drugih. Rezultati koje je Dom zdravlja Bijeljina postigao u prethodnom periodu nisu došli slučajno, već kao posljedica višegodišnjeg planskog djelovanja i zalaganja rukovodstva Doma zdravlja, koje je postavilo ciljeve, ali i svih zaposlenih koji su radili na njihovom ostvarenju. Dobra saradnja menadžmenta sa osobljem je formula za pobjedu. A naša pobjeda se ogleda u sintagmi kvalitetom do zadovoljstva pacijenata, rekao je naš sagovornik dr Maksimović.

U krugu Doma zdravlja Bijeljina puštena je u rad prva javna česma koja će tokom ljetnih dana dobro doći svima koji ovuda budu prolazili. Uz konstataciju da su gradu koji ima preko 100.000 stanovnika, kao što je to slučaj u Bijeljini, i sa vrelim i sušnim ljetima, prijeko potrebne česme gdje bi se stanovnici mogli osvježiti, direktor Doma zdravlja Bijeljina je rekao: „Danas otvaramo prvu javnu česmu u gradu sa vodom za piće. Sredstva za ovaj naš poklon sugrađanima su prikupljena na donatorskom koktelu koji je Dom zdravlja Bijeljina organizovao početkom godine, te koristim priliku da se zahvalim svim poslovnim saradnicima koji su u tome učestvovali. Ovo smo uradili u svrhu promocije zdravlja, što je naš osnovni cilj, pored prevencije bolesti. Na kraju bih poručio sugrađanima da piju dovoljne količine vode jer je voda najzdravije piće, kao što to na ovoj česmi piše.“

29. septembar 2014.

Z D R A V S T V O

Život. Posao. Igra. JESTE LI SE IKAD UPITALI KAKVO JE VAŠE OKRUŽENJE DA BISTE RAZVIJALI ZDRAVO SRCE? Povodom obilježavanja Svjetskog dana srca 2014, Svjetska federacija za srce i njeni članovi su stavili glavni aspekt na stvaranje okruženja za Zdravo srce. Obezbjeđivanje zdravog okruženja omogućuje da ljudi imaju najbolje mogućnosti za razvoj zdravog srca bez obzira na izbor, gdje žive, rade i gdje se odmaraju, čime se pomaže da smanje svoj rizik za nastanak KV bolesti kako kod sebe, tako i kod ljudi u svojoj okolini. Kardiovaskularne bolesti su svjetski ubica broj jedan. Već sada 17,3 miliona preranih smrtnih slučajeva su posljedica kardiovaskularnih bolesti, a do 2030. se očekuje da će taj broj porasti na 23 miliona. Međutim, većina KV bolesti se može spriječiti rješavanjem i smanjenjem faktora rizika, kao što su pušenje, nezdrava hrana i nedostatak ﬁzičke aktivnosti. Prečesto društvo “krivi” pojedinca za kardiovaskularno oboljenje, zato što puši, jede nezdravu hranu, previše pije, nije ﬁzički aktivan. Međutim, sredina u kojoj živimo, radimo i vježbamo može imati veliki uticaj na našu sposobnost da načinimo pravi izbor za zdravlje našeg srca - posebno u sadašnjem, sve više urbanizovanom okruženju, koje je promijenilo naš način života i ishrane. MNOGI POJEDINCI SU U “ZAMCI” ŽIVE U OKRUŽENJIMA U KOJIMA SU POD STALNOM PRIJETNJOM: • Nedostataka zelenih površina • Nezdrave školske hrane • Prevelike i preagresivne ponude cigareta, alkohola i brze hrane • Izlaganja pasivnom pušenju. Pojedincu je ograničena mogućnost da napravi izbor u razvijanju zdravog srca.

Svako ima pravo na izbor da razvija zdravo srce, gdje god da živi, radi ili se odmara. Ali, svi moramo preduzeti sve mjere da se to desi u našim domovima, našim zajednicama i u našoj naciji. Pridružite se globalnom pokretu za bolje #heartchoices. 22

Svjetski dan srca Pripremili: Prof. dr Duško Vulić dr Danijel Đekić

Pridružite se globalnom pokretu za bolji izbor za zdravo srce ... gdje god da živite, radite ili se odmarate #heartchoices Domaćinstva za razvoj zdravog srca

imaju u svom sastavu puno šećera, soli i masti Na Svjetski dan srca obratite pažnju na • Uključiti svježe voće i povrće u Vaš dom i vidite šta biste mogli promiobroke ili zamijeniti poslastice za jeniti da bi ambijent bio bolji za zdravo jabuku ili drugo voće srce . Čak i samo nekoliko promjena • Pripremite zdrave školske obroke može pomoći da se smanji rizik sebi ili jedite kod kuće i svojoj porodici za nastanak srčanih bolesti i moždanog udara. ZABRANITE PUŠENJE U SVOJOJ KUĆI • Zabrana pušenja u Vašem domu ne OBEZBIJEDITE ZALIHE HRANE samo da će poboljšati Vaše zdravlje, ZDRAVE ZA SRCE U SVOJOJ KUĆI već i zdravlje Vaše djece • Ograničite konzervirane i upakovane namirnice, koje često • Prekid navike kao što je pušenje,

Z D R A V S T V O

takođe je odličan način da budete pozitivan uzor za svoju djecu. BUDITE FIZIČKI AKTIVNI • Ograničite gledanje televizije kod kuće • Organizujte aktivnosti na otvorenom, kao što su biciklizam, planinarenje ili, jednostavno, igranje u dvorištu PREPOZNAJTE VAŠ RIZIK ZA NASTANAK KVB • Posjetite ljekara koji može izmjeriti krvni pritisak, holesterol i nivo glukoze, težinu i indeks tjelesne mase, a takođe Vam može dati savjete o Vašim rizicima • Kada jednom budete upoznati sa svojim rizikom za KVB, možete napraviti konkretan plan za poboljšanje zdravlja svog srca te se možete savjetovati sa Vašim ljekarom koje odgovarajuće opcije liječenja su Vam potrebne

Zajednice za razvoj zdravog srca

POSTOJE STVARI KOJE MOŽETE URADITI UPRAVO SADA DA BI VAŠE ŠKOLE, RADNA MJESTA I ZAJEDNICA POSTALI MJESTO ZA RAZVOJ ZDRAVOG SRCA • Tražite zabranu pušenja na vašem radnom mjestu i ohrabrite svog poslodavca da pruži pomoć kolegama koje žele prestati pušiti • Napravite žalbu kada vidite da se pušačka zona nalazi u blizini igrališta, škole ili blizu ulaza • Idite biciklom ili pješke na posao ili u školu, ako možete • Idite stepenicama umjesto liftom ili otiđite u šetnju za vrijeme pauze za ručak • Pitajte za zdravu hranu u kantini na poslu ili u školi Vaše djece Radeći zajedno, možemo doprinijeti da se ostvari globalni cilj, a to je smanjenje za minimalno 25% broja preuranjenih smrtnih slučajeva uzrokovanih kardiovaskularnim bolestima do 2025.godine

Nacije sa zdravim

Na Svjetski dan srca, apelujemo na lokalne zajednice širom svijeta da osi- srcem guraju da njihova naselja postanu mjeNa Svjetski dan srca pozivamo glosta gdje ljudi napreduju i imaju moguć- balne i nacionalne politike da pruže više nosti za izbor da razvijaju zdravo srce. prilika da ljudi imaju izbor da obezbijede razvoj zdravog srca KROZ KOLEKTIVNE AKTIVNOSTI, MOŽETE NAPRAVITI PROMJENE U SREDINAMA U KOJIMA ŽIVITE, UKONI MOGU: LJUČUJUĆI: • Povećanje kvaliteta fizičkog vaspi- • Regulisati opseg i učestalost reklatanja u školama i ustanovama za miranja brze hrane na TV-u i radio edukaciju djece programu • Stvaranje i održavanje u naseljima • Donijeti zakone za oporezivanje uslova za sigurno sprovođenje finezdrave hrane i podržavati lokalzičke aktivnosti, kao što su dobre nu proizvodnju voća i povrća ulične rasvjete, adekvatni trotoari • Pooštriti propise za kontrolu duvaili igrališta na i zabranu njegovog reklamiranja • Osiguravanje ponude zdrave i pri- • Osigurati pravovremeno otkrivastupačne hrane u školama, na radnje kardiovaskularnih oboljenja te nim mjestima, u bolnicama i kliobezbijediti ekonomičan tretman da nikama. bi se modifikovali faktori rizika kod • Uvođenje nacionalnih zabrana puosoba sa visokim rizikom šenja u prostorijama Faktori rizika za nastanak kardiovaLobiranje za promjene i pritisak na skulrnih bolesti su: lokalne donosioce odluka može ima- • Visoki krvni pritisak ti stvarni uticaj na uređenju uslova za • Pušenje zdrav život u Vašoj zajednici. • Višak kilograma • Fizička neaktivnost • Visok nivo holesterola u krvi • Dijabetes

Šta dalje? Proslavite Svjetski dan srca 29. septembra 2014. i naglasite svoj izbor za razvoj zdravog srca te šaljite fotograﬁje svojih aktivnosti za zdravo srce i dokaze za nezdravost Vašeg okruženja na www.twitter.com/ worldheartfed koristeći #heartchoices. Šetnje, trčanja i sportske manifestacije, koncerti, javni razgovori i tribine ...to su sve vrste aktivnosti koje će se održati u organizaciji članova i partnera Svjetske federacije za srce te pojedinaca širom svijeta. Uključite se na www.worldheart.org facebook.com/worldheartday twitter.com/worldheartf

O Svjetskoj federaciji za srce Svjetska federacija za srce vodi globalnu borbu protiv bolesti srca i moždanog udara, sa fokusom na zemlje sa niskim i srednjim prihodima, preko zajednice koju čini više od 200 organizacija članica i fondacija za srce iz više od 100 zemalja . Mi smo uskladili naše napore u vezi sa ciljnim efektom i planom SZO da se za 25% smanji preuranjeni mortalitet, uzrokovan KV bolestima do 2025. godine. Kroz naše zajedničke napore možemo pomoći ljudima u cijelom svijetu da vode duže i za srce zdravije živote.

O Fondaciji “Zdravlje i srce” Fondacija Zdravlje i srce podržava sve aktivnosti koje se preduzimaju u poboljšanju narodnog zdravlja a posebno u vezi kvaliteta života i prevencije kardiovaskularnih oboljenja. Punopravni je član European Heart Network (Evropske mreže za srce) i World Heart Federation(Svjetske federacije za srce) koje povezuju medicinske organizacije širom svijeta,sarađujući sa svjetskim kompanijama (Partnerima i generalnim sponzorima). Ove godine Svjetski dan srca obilježiće se u velikom broju mjesta u Republici Srpskoj, Bosni i Hercegovini, u saradnji sa zdravstvenim ustanovama, s ciljem da se stanovništvu ukaže na značaj sprovođenja zdravog načina života u porodicama radi očuvanja zdravog srca. Za sve informacije obratite se na naš sajt: www.zdravljeisrce.com e-mail: info@zdravljeisrce.com telefon: 051/301236 i fax 051/241246 ili nam pišite na adresu: 78000 Banja Luka, Marka Lipovca 1b Republika Srpska, BiH

Z D R A V S T V O

roblem virusnih hepatitisa predstavlja globalni zdravstveni problem u svijetu. Procjenjuje se da u svijetu trenutno živi više od 500 miliona oboljelih od hroničnih virusnih hepatitisa B i C. To upućuje na činjenicu da svaki 12. stanovnik na svijetu živi sa virusnim hepatitisom B ili C, a da većina njih i ne zna za to. Bolesti koje ovi virusi uzrokuju veoma često nemaju simptome, ali upalni proces u jetri je aktivan te kod trećine njih polako napreduje ka cirozi jetre, jetrenoj insuﬁcijenciji ili razvoju primarnog hepatocelularnog karcinoma, od kojeg godišnje umire oko milion ljudi širom svijeta. Svjetski dan borbe protiv hepatitisa, koji se obilježava 28. jula svake godine, izabran je kao rođendan profesora Blumberga, nobelovca koji je otkrio virus hepatitisa B. Svrha obilježavanja Svjetskog dana borbe protiv hepatitisa je informisanje javnosti o prevenciji ovog oboljenja i dostupnosti dijagnostike i liječenja osobama koje žive sa hepatitisom. Najčešće pod hepatitisima podrazumijevamo zapaljenje jetre uzrokovano virusima, iako mogu biti izazvani bakterijskim infekcijama, lijekovima, alkoholom, hemijskim supstancama i autoimunim bolestima. Virusi kao uzročnici hepatitisa su: A, B, C, D, E i G, od kojih najveći značaj imaju A, B i C. Hepatitis A se širi bliskim kontaktom sa zaraženom osobom, rjeđe putem zaražene hrane i vode, a može i seksualnim kontaktom. Najčešće obolijevaju djeca školskog i predškolskog uzrasta. U pravilu je lakog toka i ostavlja doživotni imunitet. U prevenciji ovog oboljenja najveći značaj imaju održavanje higijene i obezbjeđivanje higijenski ispravne vode za piće. Za razliku od hepatitisa A, koji se javlja u akutnoj formi, hepatitis B i C se može javiti u akutnom i hroničnom obliku pri čemu je za hepatitis C češći hronični oblik. Hepatitis B - Podaci Svjetske zdravstvene orgaizacije (SZO) ukazuju da je virusom hepatitisa B hronično zaraženo oko 240 miliona ljudi u svijetu, dok oko 600.000 osoba godišnje umre od posljedica ove hronične infekcije. Prema procjenama SZO 13,3 milona ljudi u Evropskom regionu zaraženo je hepatitisom B. Čak 66% inﬁciranih živi u istočnoj Evropi i centralnoj Aziji. Infekcija je znatno češća u vulnerabilnim grupama, kao što su korisnici intravenskih droga, gdje prevalenca ovog oboljenja iznosi 15% te muškaraca koji upra24

Povodom Svjetskog dana borbe protiv hepatitisa

Hepatitis - globalni zdravstveni problem žnjavaju seks sa muškarcima (8,7%) i seksualnim radnicama (3,3%). Virus hepatitisa B je veoma kontagiozan, čak 50-100 puta je infektivniji od HIV-a. Može se prenijeti sa majke na dijete tokom porođaja, prilikom seksa bez zaštite, direktnim krvnim kontaktom, ukoliko se dijeli igla, brijač, pribor za nokte ili četkica za zube. Hepatitis C - Od hepatitisa C, u skladu sa podacima SZO, godišnje oboli 3-4 miliona ljudi u svijetu. Oko 150 miliona ljudi ima hronični hepatitis C. Preko 350.000 ljudi godišnje umre od ciroze i karcinoma jetre koji nastaju kao posljedica infekcije ovim virusom. Više od 15 miliona ljudi u Evropskom regionu SZO inﬁcirano je hepatitisom C, a njih 64% živi u istočnoj Evropi i centralnoj Aziji. Kao i u slučaju hepatitisa B, prevalenca je značajno viša u vulnerabilnim grupama, kao što je slučaj kod korisnicika intravenskih droga (46%), muškarcima koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (4,2%) i seksualnih radnica (11%). Virus hepatitisa C nalazi se u krvi i tjelesnim tečnostima zaražene osobe. Na sobnoj temperaturi ovaj virus može da preživi do četiri dana. Uništavaju ga visoka temperatura, alkohol i organski

rastvarači. Glavni put prenošenja, do uvođenja obaveznog testiranja krvi dobrovoljnih davalaca, bila je transfuzija krvi i krvnih derivata, a danas to su: • upotreba nesterilnog pribora od strane korisnika intravenskih droga, • zadesne povrede zdravstvenih radnika na kontaminiran pribor, • seksualni kontakt sa zaraženom osobom, • vertikalni put - sa majke na plod, • korištenje nesterilnih instrumenata za pirsing i tetovažu, i • korištenje zajedničkog pribora za ličnu higijenu. U Republici Srpskoj ima oko 1.380 bolesnika sa hroničnim virusnim hepatitisima B i C, koji se javljaju na povremene ili redovne kontrolne preglede u Kliniku za infektivne bolesti Banjaluka ili u šest infektoloških odjeljenja opštih bolnica u Republici Srpskoj. Osnovna mjera prevencije je vakcinacija. U Republici Srpskoj vakcina protiv hepatitisa B nalazi se u kalendaru obavezne imunizacije od 2001 godine. Daje se novorođenčadi na rođenju, sa navršenih mjesec dana i navršenih šest mjeseci. Takođe se daje određenim grupama osoba koje su pod povećanim

Z D R A V S T V O

rizikom od obolijevanja od ove bolesti. Obavezna vakcinacija protiv hepatitisa B provodi se kod svih nevakcinisanih i nepotpuno vakcinisanih lica u zdravstvenim ustanovama, uključujući učenike i studente zdravstveno obrazovne struke, koji u obavljanju svojih poslova dolaze u kontakt sa infektivnim materijalom. Važno je napomenuti da ne postoji speciﬁčna prevencija za hepatitis C. Trenutno se u svijetu radi na pronalaženju vakcine protiv ovog virusa. Savjetovalište za hepatitise i HIV infekciju, Klinike za infektivne bolesti, Univerzitetske bolnice KC Banjaluka Edukovani savjetnici Savjetovališta Klinike za infektivne bolesti su povodom obilježavanja Svjetskog dana svjesnosti o hepatitisima pružali usluge besplatnog, anonimnog i savjetovanog testiranja na markere hepatitisa B i C, te HIV test svim zainteresovanim građanima. 28. jula 2014. godine u Savjetovalištu Klinike za Infektivne bolesti obavljeno je ukupno 51 testiranje. Od tog broja 4 klijenta su pozitivna na anti HCV, a jedan na HBsAg. Gospodin Zdenko Simonović je ispred udruženja B12 (udruženje građana oboljelih od hepatitisa) donirao 50 kutija Hepatil dražeja za pacijente naše klinike. Hepatil inače ne spada u lijekove nego u dodatak prehrani

Kao mjere prevencije, danas se preporučuju sve one nespeciﬁčne mjere prevencije, koje se preporučuju u prevenciji zaraznih bolesti: • testiranje krvi dobrovoljnih davalaca, • upotreba jednokratnih sterilnih šprica, igala i ostalog pribora u zdravstvenim ustanovama i njihovo bezbjedno odlaganje nakon upotrebe, • korišćenje zaštitnih rukavica, maski, kecelja, • upotreba sterilnog pribora za tetovažu, pirsing, bušenje ušiju, • dezinfekcija i sterilizacija instrumenata u stomatološkim ambulantama, • upotreba prezervativa pri seksualnim odnosima, • upotreba sterilnog pribora od strane korisnika intravenskih droga, • testiranje vulnerabilnih grupa radi ranog otkrivanja i liječenja ovog oboljenja.

Projekat „INFO-HEP centar - prekogranična saradnja u cilju obezbjeđivanja lakšeg pristupa zdravstvenim i socijalnim službama“ U periodu od aprila 2013. godine do juna 2014. godine, UG „Viktorija“ iz Banjaluke u partnerstvu sa Udruženjem oboljelih od hroničnog hepatitisa C „B18“ iz Banjaluke i Hrvatskom udrugom liječenih i oboljelih od hepatitisa HEPATOS iz Splita implementira projekat „INFO-HEP centar - prekogranična saradnja u cilju obezbjeđivanja lakšeg pristupa zdravstvenim i socijalnim službama“. Projekat se realizuje u okviru programa Prekogranične saradnje Hrvatska - Bosna i Hercegovina koji ﬁnansira Evropska unija (EU) iz sredstava Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA). Ciljevi projekta su bili otvaranje novih i jačanje već postojećih zdravstvenih i socijalnih servisa u okviru prevencije, dijagnostike i tretmana virusnih hepatitisa u sjeverozapadnom i jugoistočnom dijelu Republike Srpske i Splitsko-dalmatinskoj županiji kao i unapređivanje prekogranične saradnje u domenu javnih politika i njihovog usaglašavanja sa EU standardima u oblasti prevencije i tretmana virusnih hepatitisa. Tokom realizacije projekta, u Banjaluci je otvoren Info-HEP centar u okviru kojeg je pružena podrška osobama oboljelim od hepatitisa i članovima njihovih porodica kroz 120 SoS poziva, 41 on line savjetovanja, 68 individualna savjetovanja i 39 grupa podrške. Realizovano je osam predavanja na temu virusnih hepatitisa u okviru kojih je edukovano 249 osoba iz opšte populacije i 58 predstavnika zatvorskog osoblja. U saradnji sa centrima za povjerljivo savjetovanje i testiranje omogućeno je besplatno savjetovanje i testiranje na terenu i u okviru zdravstvenih ustanova.Važnost primarne zdravstvene zaštite i rad na jačanju timova porodične medicine u oblasti prevencije, dijagnostike i tretmana virusnih hepatitisa je naglašen kroz realizaciju tri obuke za 58 predstavnika timova porodične medicine u Banjaluci, Prijedoru i

Trebinju. Razvijeno je i distribuirano više od 10.000 primjeraka printanog edukativnog materijala i odrađena kampanja u cilju destigmatizacije oboljelih i povećanja svjesnosti o virusnim hepatitisima u lokalnoj zajednici. Kako bi se naglasila važnost unapređivanja zdravstvene zaštite u oblasti virusnih hepatitisa kao i važnost multisektorske saradnje u ovoj oblasti, realizovana je analiza legislativa u oblasti prevencije i tretmana virusnih hepatitisa u Bosni i Hercegovini kao i niz koordinacionih sastanaka sa donosiocima odluka u zdravstvenom sektoru. Nalazi i zaključci analize su pokazali da je u narednom periodu neophodno pristupiti definisanju strateškog odgovora na virusne hepatitise u BiH na državnom nivou, u formi jedinstvene i koherentne politike prevencije i tretmana virusnih hepatitisa, uspostaviti mehanizme intra/ intersektoralne saradnje i svrsishodnog partnerskog dijaloga između vladinog i nevladinog sektora kao i jasnom vizijom i strateškim pozicioniranjem definisati/ ostvariti pristup većim (međunarodnim i EU) fondovima, i osigurati diverzificiranost budžetiranja u cilju kvalitete i održivosti. Obezbjeđivanje finansijskih sredstava za sufinansiranje projekata koje je podržala Evropska unija predstavlja jednu od prepreka u planiranju i implementaciji projektnih aktivnosti. Nesenzibiliranost i nemogućnost lokalnih zajednica i institucija da obezbijede sredstva za realizaciju navedenih projekata dovodi do gubitka finansijskih sredstava od strane EU koja mogu biti uložena u unapređivanje zdravstvene i socijalne zaštite građana naše zemlje. Ministarstvo omladine, porodice i sporta Vlade Republike Srpske je sufinansiralo jednim dijelom implementaciju projektnih aktivnosti što je značajno doprinijelo ostvarivanju definisanih projektnih zadataka. 25

Z D R A V S T V O

Svjetska nedjelja dojenja

„Zdrav čovjek ima hiljadu želja, a bolestan samo jednu – da ozdravi“, rekao je Čehov. vu rečenicu su mnogi do sada više puta izrekli, ali, na nesreću, mnogi ljudi su u životu imali prilike da je provjere na vlastitoj koži i da se uvjere u njenu istinitost.

Dojenje – pobjednički O gol za cijeli život

vjetska nedjelja dojenja obilježava se svake godine u prvoj sedmici avgusta sa ciljem povećanja svijesti o važnosti i prednostima dojenja za bebu i za majku, pružanja podrške dojenju i unapređenju zaštite zdravlja majke i djeteta. Aktivnosti u okviru ove sedmiceje koordinisala Svjetska alijansa za zaštitu, promociju i podršku dojenju (World Alliance for Breastfeeding Action). Slogan i tema ovogodišnje Svjetske nedjelje dojenja je: Dojenje – pobjednički gol za cijeli život. Povodom Svjetske nedjelje dojenja, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Amela Lolić posjetila je majke i bebe u porodilištu Univerzitetske bolnice – Klinički centar Banjaluka, gdje je naglasila da je dojenje dugoročno ulaganje u zdravu budućnost djece, kao i u dobrobit cijelog društva i zajednice. „Za uspješno dojenje neophodna je motivacija majke da se taj čin obavi na najbolji mogući način, bez obzira na to što on ponekad može biti praćen i nekim neprijatnim događajima. Pripremu majke za dojenje treba obaviti još u toku trudnoće. Majka bi trebalo da nauči sve o svojim dojkama i nastanku mlijeka u dojkama, kao i o pozitivnim stranama dojenja“ rekla je dr Amela Lolić, pomoćnica ministra. Ona je naglasila da svaporodilišta u Republici Srpskoj su ustanove prijatelji beba, što znači da bebe mogu biti sa majkama nakon poroda, što 26

je jedinstveno u regionu, a u skladu sa preporukama Svjetske zdravstvene organizacije i UNICEF-a. „Uporedo s tim, naši zdrvastveni radnici koji rade sa porodiljama obučeni su kako da savjetuju i pomognu majkama oko dojenja“, rekla je dr Lolić. Načelnik Klinike za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetske bolnice – Klinički centar Banjaluka Saša Savić rekao je da godišnje u klinici bude oko tri hiljade porodilja, a da se od 2007. godine primjenjuje „baby friendly“ model - što znači da je beba sa majkom nakon porođaja.

„Psihološki efekat i bliski kontakt koji se stvara između majke i djeteta ako su zajedno odmah poslije porođaja je jako važan, a ta bliskost je bitna i za hormonalnu ravnotežu koja se dalje reﬂektuje i na mogućnost dojenja“, rekao je Savić. U porodilištima Republike Srpske, zahvaljujući uvođenju baby friendly programa, dojenje se zagovara kao jedini način ishrane. Medicinsko osoblje je obučeno da pruži pomoć porodilji prilikom dojenja te se organizuju škole za porodilje na kojima im se, između ostalog, govori o prednostima dojenja.

Šta je zdravlje? Postoji više definicija zdravlja. Ja bih se osvrnuo na najčešće korišćenu definiciju zdravlja kao stanje tjelesnog, duševnog, socijalnog i ekonomskog blagostanja, a ne samo odsustva bolesti. O značaju zdravlja se neću posebno osvrtati, ali želim da naglasim da nam ono ne može niko podariti i brinuti se brinuti o njemu ako mi sami ne brinemo. Postoji više načina da se brinemo o zdravlju i da ga sačuvamo. Jedan od načina je da spoznamo okolinu u kojoj živimo i da shvatimo kako mi utičemo na nju i ona na nas. Jer, bolest može biti rezultat naših unutrašnjih procesa ili vanjskih faktora, ali na kraju smo, ipak, sami odgovorni za naše stanje. Već sam napomenuo da postoji više načina da sačuvamo zdravlje i da se brinemo o njemu. Ja ću se osvrnuti na značaj sporta u očuvanju i unapređenju zdravlja. Važno je napomenuti da sport i tjelesna aktivnost imaju važnu ulogu u svim životnim dobima čovjeka. Zato je važno da čovjek počne da se bavi fizičkom aktivnošću i sportom od svoje rane životne dobi. Nikada nije prerano da se započne sa usvajanjem zdravih navika i edukacijom o važnosti tjelesne aktivnosti. Studije su pokazale da većina djece koja se bave spotom i fizičkom aktivnošću u djetinjstvu takve navike zadrže i u odrasloj dobi. Tjelesna aktivnost pozitivno utiče na usvajanje zdravog načina života, unapređuje zdravlje i kvalitet života. Redovna fizička aktivnost je jedan od ključnih faktora za zdrav život. Nemoguće je nabrojati sve pozitivne aspekte sporta i fizičke aktivnosti na zdravlje ljudi ali, bez sumnje, neke od njih su: • unapređenje zdravlja i kvaliteta života • smanjuje rizik za bolesti srca i krvnih žila • produžuje očekivano trajanje života • učestvuje u regulaciji krvnog pritiska • smanjuje rizik od šećerne bolesti • sprečava pojavu gojaznosti • uklanja i ublažava stres • poboljšava san, koncentraciju, raspoloženje... Kod djece sport ima pozitivnu ulo-

Z D R A V S T V O

gu u emocionalnom razvoju i olakšava proces socijalizacije. Uloga sporta u današnje vrijeme je još veća jer su djeca i omladina izloženi pogubnim uticajima savremenog života i savremenih medija koji utiču na psihu i ponašanje djece. Zbog savremenog života kod djece i omladine je sve više prisutna gojaznost, otuđenje, poremećaj ponašanja, upotreba droga, nastajanje seksualno prenosivih bolesti te mnoga djeca i omladina postaju mehanički roboti. Sport i ﬁzička aktivnost preventivno djeluju na prekomjernu gojaznost u djetinjstvu i, naravno, u odrasloj dobi. Značajno utiču na razvijanje samosvijesti, smanjuju anksioznost i stres, uče dijete kako da pobjeđuje, ali i da prihvati poraz, uči fer-plej u igri i životu, razvija prijateljstvo... Svi oni koji se bave sportom imaju zdravije navike hranjenja, uglavnom ne puše, izbjegavaju konzumiranje alkohola, manje se razbolijevaju... Sportski programi dovode do razvoja vještina timskog rada, samodiscipline, bolje socijalizacije u društvu. Sport

Iz seminarskog rada

Zdravlje i sport Povezanost sporta, ﬁzičke aktivnosti i zdravlja prepoznala je Svjetska zdravstvena organizacija koja je 2004. godine donijela dokument o globalnoj strategiji zdrave ishrane, ﬁzičke aktivnosti i zdravlja, kao i rezoluciju o unapređenju zdravlja i zdravog stila života. Kao što sport ima pozitivnu ulogu u našem zdravlju, postoje i negativni aspekti bavljenja sportom u zdravlju ljudi. Nažalost, danas smo svjedoci sve veće profesionalizacije sporta u svrhu postizanja materijalne dobiti te se gubi duh olimpizma „važno je učestvovati“ , a povećava se pritisak na djecu i sportiste s porukom „važno je pobijediti“.

Vladimir Beronja, student druge godine Medicinskog fakulteta u Beogradu

Veoma često etika i moralnost u sportu gube svoje značenje te se ne biraju sredstva i način da se ostvari „cilj“. Sportisti često postaju gladijatori i roboti koji bez bilo kakve sportske etike i morala teže postizanju uspjeha i pobjede. Nažalost, danas smo svjedoci negativnih i neetičkih aspekata sporta poput dopinga, mita, korupcije i velikih materijalnih zarada, vođenih isključivo idejom uspjeha i pobjede. U svemu tome veoma često učestvuju ljekari koji svojim neetičkim, a veoma često i nestručnim pristupom olako daju saglasnost sportisti za bavljenje sportom i mogućnost da se takmiči. Zbog toga smo veoma često svjedoci povređivanja, pa čak i naprasnih smrti na sportskim terenima. Ljekari su često izloženi raznim pritiscima da daju saglasnost nekom sportisti za mogućnost takmičenja, bez obzira na njegovu zdravstvenu mogućnost. Zbog toga zvanične preporuke donesene konsezusom za učestvovanje u sportskim aktivnostima sportista mogu da budu jedina legitimna podrška ljekarskoj odluci. U takvoj situaciji prihvatanje preporuka naučnih udruženja jedina je odgovarajuća odbrana i način da se sportista zaštiti od štetnog uticaja određenih sportskih aktivnosti i da se ljekar zaštiti u svojoj odluci.

i ﬁzička aktivnost ispunjavaju društveni život mladih i ne prepuštaju ih negativnim socijalnim pojavama i kriminalu i u njima se javlja pozitivan pristup životu. Zbog svega navedenog je veoma važno što ranije uključivanje djece i omladine u razne sportske klubove i sekcije te propagiranje sporta kao važnog činioca u unapređenju i očuvanju zdravlja. Sport je danas „medij“ kojim se šire poruke mira, jednakosti i prijateljstva među ljudima. On ima veliki uticaj na pojedinca i zajednicu na nacionalnom i globalnom nivou. Za pojedinca sport dovodi do poboljšanja ličnih sposobnosti i zdravlja. Na nacionalnom nivou, sport doprinosi ekonomiji i socijalnom napretku, poboljšava javno zdravlje i zbližava različite zajednice. 27

Z D R A V S T V O

kleroza kože predstavlja zadebljalu, tvrdu kožu, koja je teško pokretljiva u odnosu na strukture ispod sebe, a može biti rezultat širokog spektra autoimunih ili neimunoloških poremećaja. Skleroza kože koja nije autoimuna javlja se u sklopu: hroničnog GVHD (graft versus host disease, reakcija kalema protiv domaćina poslije alogene transplantacije matičnih ćelija hematopoeze), metaboličkih, genetskih ili neuroloških oboljenja, venske insuficijencije, infektivnih uzročnika, ekspozicije toksinima ili vibracionoj traumi. Autoimuno uzrokovana skleroza kože ispoljava se u dvije osnovne grupe oboljenja: lokalizovana skleroza kože ili sistemska skleroza. Morfea (Morphoea) Ovaj oblik sklerodermije je oboljenje u kojem skleroza zahvata samo kožu, nema sistemskih manifestacija. Klasična morfea in placibus je cirkumskriptan sklerotičan plak sa centrom boje slonovače i lividnom perifernom diskoloracijom (lilac ring, prsten boje jorgovana), veličine od nekoliko do više centimetara. Počinje kao eritematozna makula koja se sporo širi (eritematozna faza), potom dolazi do faze skleroze i po pravilu poslije nekoliko godina (3-5) do spontane regresije (faza atrofije). Ostali klinički oblici plak morfee su: generalizovana (multipli plakovi, konfluentni, zahvataju veće površine kože), gutatna (multiple sitne sklerotične lezije, često hipopigmentovane), bulozna morfea, atrofodermija Passini-Pierrini (površnija eritematozna varijanta bez prominentne skleroze, povlači se sa atrofijom i hiperpigmentacijama). Linearni oblici morfee ispoljavaju se kao trakasta zona skleroze kože, najčešće duž ekstremiteta ili trupa; spontana regresija nastupa poslije dužeg intervala, kao sekvele mogu ostati kontrakture zglobova. Frontoparijetalno lokalizovana linearna morfea naziva se en coup de sabre

Sklerodermija

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

(ima izgled poput otiska udarca sabljom po čelu) može u težim slučajevima zahvatati tkiva orbite. Progresivna facijalna hemiatrofija ili Parry-Romberg-ov sindrom je agresivni oblik linearne morfee lica sa dubokim zahvatanjem i atrofijom polovine lica, često praćen konvulzijama ili trigeminalnom neuralgijom. Pansklerotična morfea je najteži oblik ovog oboljenja, izuzetno rijedak, javlja se u dječjem uzrastu; duboka lokalizacija procesa dovodi do atrofije mišića, oštećenja kosti i gubitka funkcionalnosti zahvaćenog ekstremiteta. Osim ovih, primarno agresivnih formi, morfea najčešće ima dobru prognozu i sklonost ka spontanoj rezoluciji, a rizik progresije u sistemsku sklerozu je veoma mali (ispod 1%). Sistemska skleroza (Sclerosis systemica) Ovaj oblik skleroze je multiorgansko oboljenje sa sklerozom vezivnog tkiva kože, pluća, gastrointestinalnog trakta, bubrega. Prema toku bolesti postoje dva tipa sistemske skleroze. Oblik sa difuznom kutanom sklerozom ima bržu progresiju i nepovoljniji tok, sa sklerozom pluća, gastrointestinalnog trakta i renalnim krizama koje vode ka progresivnoj bubrežnoj insuficijenciji. Sklerotična je koža lica, distalnih i proksimalnih dijelova ekstremiteta, trup. Oblik sa ograničenom kutanom sklerozom ima sporiju progresiju; nakon godinama prisutnog Raynaud fenomena javlja se skleroza, koja zahvata kožu distalnih dijelova ekstremiteta. Fibroza pluća i gastrointestinalnog trakta nastupaju sporije, ne dolazi do bubrežne insuficijencije. CREST sindrom (kalcinoza, Raynaud fenomen, ezofagealna bolest, sklerodaktilija, telangiektazije) je varijetet ograničene kutane skleroze. Kod većine bolesnika Raynaud fenomen je prva manifestacija, poslije koje se razvija edem šaka, podlaktica, lica (edematozna faza, može trajati više mjeseci). Slijedi indurativna faza, koža postaje tvrda, neelastična, zategnuta. Na šakama nastaje sklerodaktilija, gubitak jastučeta prstiju, fleksione kontrakture; bolne ulceracije na vrhovima prstima ostavljaju tačkaste uvučene ožiljke.

Postoje telangiektazije proksimalnog nokatnog nabora i distrofija kutikule. Može se razviti kalcinoza kože, često sa ulceracijama i eliminacijom kalcifikovanog sadržaja. Koža lica je zategnuta, smanjene mimike, prominentne su telangiektazije. Razvija se mikrostomija sa radijalnim borama oko usta, sklerotičan je frenulum jezika, promjene na oralnoj sluznici slične su onima u sicca sindromu. Difuzna skleroza kože može da zahvata trup, ramena, proksimalne dijelove ekstremiteta. U gastrointestinalnom traktu najčešće je zahvaćen distalni dio jednjaka, sa sklerozom i dilatacijom, otežanim gutanjem; u težim slučajevima hipomotilitet zahvata tanko i debelo crijevo, sa poremećenim tranzitom hrane, može nastati ileus. Intersticijalna fibroza pluća i smanjenje respiratorne pokretljivosti zbog skleroze kože trupa ometaju difuziju kiseonika. Bubrezi mogu biti zahvaćeni nefrosklerozom, česta je hipertenzija (bubrežne krize) i progresivna bubrežna insuficijencija. Fibroza miokarda dovodi do aritmija, perikarditisa, srčane insuficijencije. Postoji povezanost sa primarnom bilijarnom cirozom i pozitivnim antimitohondrijalnim antitijelima. Na kostima se može javiti akroosteoliza. Proširenje periodontalne membrane zuba je koristan dijagnostički radiološki znak. Dijagnoza se zasniva na kliničkom pregledu; razlike u distribuciji zona sklerotične kože su ključni činioci za razlikovanje sistemske skleroze od morfee, s obzirom na to da je histološka slika identična. Od autoantitijela u morfei mogu biti prisutna ANA ili anti-ss-DNA antitijela. Liječenje je u domenu dermatovenerologa.

Z D R A V S T V O

Ebola virus

obzirom na pojavu epidemije virusa ebola na području Afrike, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, u skladu sa preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, je pripremilo edukativne materijale za stanovništvo (prvenstveno putnike u međunarodnom saobraćaju) i zdravstvene radnike kako bi se preventivnim mjerama zaštitili od eventualne zaraze. Ebola virus (virus Ebola) ili ebolski virus je uobičajeni naziv koji se koristi za grupu virusa koji pripadaju rodu Ebolavirus (koji se nalazi unutar porodice Filoviridae), a uzrokuju bolest iz skupine virusnih hemoragijskih groznica, ebola hemoragijska groznica ili uobičajeno ebola. Simptomi ove bolesti su bol u mi-

šićima, nagli rast temperature, pojačana slabost, grlobolja i glavobolja. Još nije pronađena vakcina niti način liječenja. Virus i bolest su dobili naziv po rijeci Eboli u Demokratskoj Republici Kongo gdje je bolest prvi puta prepoznata 1976. godine u bolnici koju su vodile časne sestre ﬂamanke. Inkubacioni period za bolest ebola virusa varira od dva do 21 dana. Osnovnim načinom prenosa smatra se direktni kontakt sa tjelesnim tečnostima/ sekretima bolesnog ili umrlog čovjeka od virusa ebole. Do sada nije prijavljen nijedan slučaj prenosa virusa bez direktnog kontakta. Takođe, ne postoji rizik prenosa bolesti od osoba koje su u periodu inkubacije, a rizik prenosa bolesti od osoba u ranoj fazi pojave simptoma bolesti je mali. Rizik za turiste i osobe koje zbog posla putuju u pogođene oblasti da se

Broj žrtava virusa ebole u zapadnoj Africi je dostigao 96, zaključno sa 6. avgustom 2014, saopštila je Svjetska zdravstvena organizacija (SZO). U saopštenju se navodi da je samo 5. i 6. avgusta registrovano 29 smrtnih slučajeva. U Sijera Leoneu i Liberiji je bilo po 12, u Gvineji četiri, a u Nigeriji jedna žrtva. Nigerija je najnovija zemlja na koju se proširila ebola. Među 68 novih slučajeva bolesti, četiri su registrovana u Nigeriji. Ukupan broj oboljelih u najnovijem, dosad najtežem naletu ebole otkad se bolest pojavila, dostigao je 1.779, podaci su SZO-e.

tokom boravka zaraze je mali, čak i ako budu boravili na području iz kog su prijavljeni primarni slučajevi. Za zaražavanje je potreban direktni kontakt sa krvlju, sekretima, organima ili drugim tjelesnim tečnostima žive, mrtve bolesne osobe ili životinje. Savjetuje se izbjegavanje svih ovakvih kontakata u bilo kom slučaju. Postoji mogućnost da se osoba koja je bila izložena ebola virusu i razvila simptome može ukrcati na komercijalni let ili drugo transportno sredstvo, a da ne informiše transportnu kompaniju o svom stanju. Nakon dolaska, takav pacijent treba potražiti hitnu medicinsku pomoć, nakon čega mora biti izolovan da bi se spriječilo dalje prenošenje bolesti. Rizik za zdravstvene radnike i volontere postoji, posebno ukoliko oni brinu o ljudima oboljelim od ebole. Ipak, ako se preduzimaju preporučene mjere zaštite, prevenira se prenos bolesti. Rizik

se može smatrati malim, osim kada se ne poštuju mjere lične zaštite ili mjere kontrole infekcije u zdravstvenim ustanovama (npr. slučajan ubod upotrebljenom iglom i sl.). Putnici koji se vraćaju iz pogođenih područja treba da budu opomenuti da ako razviju simptome zarazne bolesti (kao što su groznica, slabost, bolovi u mišićima, glavobolja, grlobolja, povraćanje, proliv, osip, krvarenje) unutar tri nedjelje nakon povratka i/ili ako sumnjaju da su bili izloženi ebola virusu (kao što su volonteri koji su radili u zdravstvenim ustanovama) moraju se telefonski hitno javiti u najbližu zdravstvenu ustanovu te zatražiti hitnu medicinsku pomoć i obavezno spomenuti svoje putovanje zdravstvenom radniku kojem se jave. Ono što je potrebno da putnici u ugrožena područja znaju jeste: • Bolest ebola virusa je rijetka. • Virus se prenosi kontaktom sa krvlju ili tjelesnim tečnostima zaražene osobe ili životinje, ili kontaktom sa kontaminiranim predmetima. • Izbjegavajte sve kontakte sa krvlju ili tjelesnim tečnostima zaražene osobe ili životinje • Ne dirajte predmete koji su mogli biti u kontaktu sa krvlju ili tjelesnim tečnostima zaražene osobe ili životinje. • Ne upražnjavajte nezaštićen seksualni odnos. • Obavezno održavajte ličnu higijenu. • Simptomi kod osoba koje su došle u kontakt sa krvlju ili tjelesnim tečnostima zaražene osobe ili životinje uključuju groznicu, slabost, bolove u mišićima, glavobolju i grlobolju. Ovo je praćeno povraćanjem, prolivom, osipom i ponekad krvarenjem. • Još ne postoji licencirana vakcina protiv ebola virusa. Napomena: Sve navedene informacije su u skladu sa preporukama Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu. N. A. 29

Z D R A V S T V O

etinopatija prematuriteta (ROP) je bolest oka koja zahvata prijevremeno rođenu djecu. Radi se o potencijalno osljepljujućem oboljenju koje se najčešće javlja kod djece koja imaju manje od 1250 grama na rođenju ili manje od 31 sedmice gestacije. Što je dijete manje na rođenju, to je veća mogućnost da se razvije ROP. Sama bolest je prvi put dijagnostikovana 1942. godine, kada je primijećeno da djeca koja su primala dodatni kiseonik imaju do tada nepoznato oboljenje koje se karakterisalo stvaranjem bjeličastog ožiljnog tkiva iza prirodnog sočiva zbog čega je bolest tada dobila ime retrolentalna ﬁbroplazija. Retinopatija nedonošenost se dijeli u pet stadijuma. Pojednostavljeno se može reći da se prvi stadijum karakteriše blagim poremećajem u razvoju krvnih sudova na gradnici između

vaskularne i avaskularne retine. Drugi stadijum ima izraženiji poremećaj u razvoju krvnih sudova, dok u trećem već dolazi do urastanja nepravilnih krvnih sudova prema centru oka. Četvrti stadijum se karakteriše djelimično odvojenom retinom, pri čemu zadnji dio oka može biti netaknut. Peti stadijum predstavlja u potpunosti odvojenu i skvrčenu retinu zbog ožiljnih promjena koje nastupe nakon što abnormalni krvni sudovi atroﬁraju. Za nastajanje ROP-a i progresiju bolesti, osim prijevremenog rođenja i male porođajne težine, od značaja su prisustvo anemije, problem sa plućima, transfuzije krvi kao i ukupno zdravstveno stanje djeteta. Da bi se spriječilo sljepilo, uzrokovano retinopatijom nedonošenosti, sva djeca iz rizične grupe treba da budu redovno pregledavana i da im se prati sazrijevanje krvnih sudova kao i eventualni poremećaji na očnom dnu koji traže tretman. Postoje jasno deﬁnisani standardi kada se odlučuje da li nekom djetetu treba ili ne treba uraditi tretman.

Retinopatija prematuriteta

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Od ključne važnosti je da se oči djece oboljele od ROP-a tretiraju na vrijeme. Obično se oftalmolog odlučuje za tretman kada bolest dostigne treći stadijum koji je zahvatio dovoljno veliko prostranstvo retine, kao i prisustvo proširenja krvnih sudova na zadnjem dijelu oka, tzv. plus bolest. Očno dno se pregleda korišćenjem kacige za indirektnu oftalmoskopiju i upotrebnom odgovarajućih lupa nakon širenja zjenica korišćenjem kapi. U posljednje vrijeme se koristi specijalizovana kamera koja je sposobna da pravi širokougaone fotografije očnog dna, što je od velike pomoći zbog mogućnosti praćenja i dokumentovanja promjena na očima, kao i zbog toga što same fotografije ne mora da uzima lično ljekar već obučeni tehničar. Interpretaciju fotografija može raditi isključivo specijalista oftalmolog, edukovan za ROP. Tretman se sastoji od korišćenja lasera kojim se spaljuje retina koja nije ishranjenja, kao i sami nenormalni krvni sudovi. Ranije je umjesto lasera korištena hladnoća kojom su se u osnovi pravile iste lezije na retini prislanjanjem instrumenta koji hladi na odgovarajući spoljni dio oka. Posljednjih nekoliko godina se koriste inhi-

bitori angiogeneze od čega najčešće Avastin (bevacizumab) koji dovodi do prekida i povlačenja rasta abnormalnih krvnih sudova. Pravovremeno tretirane oči obično imaju dobro očuvanu vidnu funkciju. Za pravovremeni tretman ove bolesti potrebna je bliska saradnja neonatologa i oftalmologa da bi se skrining retinopatije nedonošenosti radio po standardima i imala pravovremena indikacija za tretman. U Banjaluci se skrinig redovno radi od 1999. godine. Godišnje obično imamo troje do četvoro djece kojima se uoče promjene koje zahtijevaju tretman.

Z D R A V S T V O

rterijska hipertenzija je najčešće hronično nezarazno oboljenje savremenog čovjeka. Udružena je sa porastom oboljenja i smrtnosti od kardiovaskularnih, cerebrovaskularnih i bubrežnih bolesti. Veća je učestalost kod starijih, alkoholičara i crnaca. Najčešće nema prepoznatljive simptome, zbog čega se i naziva ”tihi ubica”. Arterijska hipertenzija je stanje povišenog krvnog pritiska. Prema vrijednostima krvnog pritiska klasiﬁkuje se na: • Normalan krvni pritisak - <139/<89 mmHg • Stadijum I - blaga hipertenzija 140159/90-99 mmHg • Stadijum II - umjerena hipertenzija 160-179/100-109 mmHg • Stadijum III - teška hipertenzija >180/>110 mmHg

Liječenje hipertenzije U liječenju hipertenzije koristi se više različitih grupa lijekova. Liječenje je prilagođeno svakom pacijentu pojedinačno. Na izbor lijeka, način doziranja i kombinovanje sa drugim lijekovima utiče mnogo faktora: populacija kojoj pacijent pripada (starije osobe, trudnice), • visina krvnog pritiska pacijenta, • eventualno prisustvo drugih bolesti (dijabetes melitus, preležani infarkt miokarda ili šlog), podnošljivost i eﬁkasnost prethodno primijenjene terapije, • osobine lijeka, • dostupnost lijeka na tržištu, • cijena lijeka. Liječenje je doživotno. Lijek za liječenje hipertenzije smije preporučiti i prepisati samo ljekar. Ishrana zauzima važno mjesto u regulisanju krvnog pritiska. Dijetetske i promjene načina života mogu da poboljšaju kontrolu krvnog pritiska a time smanje rizik od udruženih zdravstvenih komplikacija. Vegetarijanci imaju znatno nižu stopu oboljenja od hipertenzije od onih koji koriste meso. Kada mesojedi pređu na vegetarijansku ishranu krvni pritisak se snizi, a kada vegetarijanci uvedu meso u ishranu, krvni pritisak se povisi.

Kako se hraniti • Jesti mliječne proizvode niskog stepena masnoće dva do tri puta ne36

Ishrana u hipertenziji

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

djeljno. Dozvoljeno je obrano mlijeko, jogurt, kiselo mlijeko te mladi neslani sir dok su zabranjeni puter, margarin i punomasni sir. • Od jaja jesti samo bjelance. • Koristiti mlado nemasno živinsko i teleće meso. • Ne preporučuju se svinjetina, iznutrice i suvomesnati prizvodi. • Potrebno je najmanje tri obroka nedjeljno jesti ribu, najbolje morsku, što masniju. Masna riba sadrži omega 3 masne kiseline koje smanjuju nivo holesterola a time i povišeni krvni pritisak. • Korišćenjem maslinovog ulja snižava se krvni pritisak. U većim količinama snižava i kod osoba koji imaju normalan pritisak. • Ne koristiti bijeli šećer, bijelo brašno, bijelu mast. • Ograničiti unos soli. Navike o ograničavanju unosa soli treba da se uče u djetinjstvu, s obzirom na to da se djeca navikavaju na slanu hranu prema navikama svojih roditelja. Ograničen unos soli je 6 grama, odnosno jedna kafena kašičica soli (smanjenje pritiska za 2-8 mm Hg). Danas se u prodavnicama može kupiti so namijenjena osobama sa hipertenzijom, odnosno kombinovana kalijumova so.

• Voće i povrće (snižava TA za 8-14Hgmm) Preporučuje se voće i povrće bogato kalijumom (paradajz, krompir, narandža, banana, dinja, sjeme suncokreta, kelj, raštan, brokule). U ljetnim danima i pri sportskim aktivnostima organizam znojem gubi kalijum te ga treba nadoknaditi. Zbog toga sportisti u pauzama na duelima grickaju banane. Preporučena dnevna doza kalijuma je 47oo mg. Celer je biljka u kojoj je pronađena aktivna supstanca koja, u visokoj kon-

centraciji, snižava visok krvni pritisak. Ta aktivna supstanca smanjuje koncentraciju hormona stresa koji sužava krvne sudove te se celer preporučuje osobama kod kojih je uzrok povišenog pritiska psihički stres. Preporuka je da se uzima dnevno oko dva celera srednje veličine ili sok tokom više nedjelja. Celer istovremeno snižava i holesterol u krvi.

Bijeli luk utiče na opuštanje mišića krvnog suda smanjujući periferni otpor. Preporuka je da se uzima tri čena dnevno. • Nedostatak VITAMINA C može dovesti do povišenja pritiska te je preporuka unošenje vitamina C u tabletama ukoliko se ne unosi u dovoljnoj količini hranom. • Povećani unos alkohola dovodi do povećanja krvnog pritiska i može dovesti do rezistencije na antihipertenzivnu terapiju. Kod alkoholičara redukcija unosa smanjuje značajno krvni pritisak. Umjeren unos alkohola, za žene 20 grama dnevno, za muškarce 20-39 grama dnevno, što odgovara 1,5 boce piva, 3 dl vina ili 0,5 dl žestokog pića, smanjiće kardiovaskularni rizik. • Unositi dovoljne količine tečnosti (najmanje osam čaša tečnosti - voćni sokovi bez šećera, blagi čajevi), negazirana tečnost, do dva puta slabu kafu.

F A R M A C I J A

terilizacija je proces kojim se potpuno odstranjuju ili uništavaju svi mikroorganizmi i njihove spore s predmeta, instrumenata i materijala do te mjere da se na standardnim podlogama za kultivisanje mikroorganizmi ne mogu dokazati. Sterilizacija je apsolutni pojam i ne postoje stepeni sterilizacije. Sva medicinska sredstva koja ulaze u inicijalno aseptični dio tijela (kao što je krvotok) ili prolaze kroz kožu i sluzokožu moraju biti sterilna. Sterilizacija medicinskih instrumenata toplotom (plamenom) je korišćena još u antičkom Rimu. Međutim, sa ovom praksom je prekinuto tokom srednjeg vijeka, što je dovelo do značajnog povećanja morbiditeta i mortaliteta nakon hirurških zahvata. Potrebno je razlikovati pojmove sterilizacija i dezinfekcija. Sterilizacija, po definiciji, uništava sve mikroorganizme i njihove spore, dok dezinfekcija smanjuje broj patogenih mikroorganizama na „prihvatljiv“ nivo. Metode sterilizacije medicinskih sredstava se mogu podijeliti na: • Fizičke metode sterilizacije (temperatura, radijacija, filtracija, liofilizacija, osmotski pritisak, supersonične vibracije); • Hemijske metode sterilizacije (etilen-oksid, ozon, hlorni preparati, formaldehid, gluteraldehid, ortoftalaldehid, vodonik-peroksid, peracetatna kiselina). Od fizičkih metoda sterilizacije medicinskih sredstava najčešće je u upotrebi sterilizacija toplotom (suvom i vlažnom) i radijacija. Od hemijskih metoda sterilizacije medicinskih sredstava najčešće se koristi sterilizacija etilen-oksidom.

Sterilizacija suvom toplotom je jedan od najstarijih načina sterilizacije. Postoje dva tipa sterilizatora koji rade na ovom principu. Prvi je tzv. suvi sterilizator, a drugi je način sa pokretnom trakom na kojoj prolaze medicinska sredstva ispod grijača s infracrvenim zracima. Na ovaj način se sterilišu medicinska sredstva koja su napravljena od stakla, metala, porcelana. Sterilizacija vlažnom toplotom je najpogodniji način za sterilizaciju svih vrsta medicinskih sredstava koja dobro pod38

Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

Sterilizacija medicinskih sredstava

Mr ph. Tanja Savanović spec.načelnik Sektora za medicinska sredstva

nose visoke temperature. Provodi se u autoklavima. Sterilizacija jonizujućim zračenjem je veoma česta metoda sterilizacije medicinskih sredstava, a gama zračenje se naročito koristi za sterilizaciju medicinskih sredstava koja sadrže plastiku, kao što su medicinske šprice, hirurške rukavice, kao i za sterilizaciju hirurških odijela, maski, ﬂastera, vještačkih zglobova. Prodorna moć zraka je veoma velika, a sterilizacija veoma pouzdana. Hemijska sterilizacija može biti vlažna i suva. Vlažnom hemijskom sterilizacijom se obično sterilišu medicinska sredstva, kao što su optički instrumenti te gumeni i plastični instrumenti. Suva hemijska sterilizacija (formalinskim tabletama) se koristi za sterilizaciju aspiracionih katetera, tubusa te medicinskih sredstava od plastike.

ska sredstva, a odnose se na metode sterilizacije koje su primijenjene na njima, su: Sva medicinska sredstva koja su sterilisana moraju biti dobro upakovana, jer se na taj način štite od kontaminacije. Ukoliko je pakovanje medicinskog sredstva koje je sterilno oštećeno, takvo medicinsko sredstvo se mora povući iz prometa, jer nije sigurno za upotrebu. Sterilna medicinska sredstva, čija je sterilizacija izvedena fabrički, nakon upotrebe se ne mogu ponovo koristiti, tj. nisu namijenjena za ponovnu upotrebu. Isto tako se nakon upotrebe ne mogu ponovo sterilisati. Medicinski radnici ponekad budu u dilemi kada imaju sumnju na sterilnost medicinskog sredstva. Kada god postoji takva sumnja, bilo da je oštećeno pakovanje medicinskog sredstva ili primijećene neke nečistoće, medicinsko sredstvo

Sterilizacija etilen-oksidom je vrlo pouzdana metoda sterilizacije i veoma je zastupljena. Koristi se za sva medicinska sredstva koja su izrađena od polimernih materijala i ne mogu se sterilisati povišenom temperaturom. U kratkom vremenu i na nižim temperaturama uništavaju se svi mikroorganizmi. Etilen-oksid je veoma toksičan i u smjesi sa vazduhom veoma eksplozivan. Sterilizacija se provodi u specijalnim sterilizatorima na temperaturi od 45 - 60°C i traje od 2 - 4 sata. Nakon završenog procesa sterilizacije obavlja se povremena ili stalna kontrola sterilnosti medicinskih sredstava, koja može biti ﬁzička, ﬁzičko-hemijska i bakteriološka. Bakteriološka metoda je najsigurnija kod kontrole sterilizacije i najčešće se koristi. Zavisno od načina sterilizacije, sterilna medicinska sredstva imaju različite rokove upotrebe. Fabrički sterilisano medicinsko sredstvo ima rok sterilnosti najčešće od 3 do 5 godina. Oznake koje nose sterilna medicin-

treba staviti van upotrebe i ne koristiti ga. U tom slučaju, potrebno je obavezno obavijestiti nadležno tijelo zaduženo za prikupljanje informacija o neusaglašenosti medicinskog sredstva ili sumnje na neusaglašenost - Agenciju za lijekove i medicinska sredstva BiH, koja će preduzeti odgovarajuće mjere u svojoj nadležnosti. Nikada ne smijemo zaboraviti da je zdravlje i sigurnost pacijenata na prvom mjestu. Moramo biti sigurni da je medicinsko sredstvo koje koristimo ispravno i kvalitetno, jer ćemo na taj način najbolje sačuvati zdravlje naših pacijenata i spriječiti moguće komplikacije.

F A R M A C I J A

Medicinska sredstva u slobodnoj prodaji

a bi medicinska sredstva bila što dostupnija za upotrebu, prvenstveno u cilju zaštite zdravlja ljudi, jedan dio medicinskih sredstava se može naći u slobodnoj prodaji izvan apoteka i specijalizovanih prodavnica, registrovanih za promet medicinskim sredstvima na malo. Podrazumijeva se da ta medicinska sredstva moraju biti upisana u Registar medicinskih sredstava Bosne i Hercegovine, da su provjerenog kvaliteta, da imaju CE oznaku ili da ih je ocijenila Komisija za medicinska sredstva Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH, tj. da su prošla sve vidove provjere njihovog kvaliteta od samog proizvođača, notiﬁkacionog tijela ili pomenute komisije i Agencije. Obično su to medicinska sredstva koja imaju nizak stepen rizika za korisnika te ih je često moguće upotrebljavati i bez uputstva za upotrebu. Naravno, postoje i neki izuzeci, koji se mogu naći u slobodnoj prodaji, a radi se o medicinskim sredstvima koja imaju posebnu namjenu ili je njihova uloga u prevenciji različitih bolesti velika. Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine je u nekoliko navrata objavila spisak medicinskih sredstava za koja je data sglasnost da se mogu naći, pored zdravstvenih ustanova, bolničkih apoteka, apoteka i specijalizovanih prodavnica i u slobodnoj prodaji.

To su sljedeća medicinska sredstva: • Flasteri (hansaplasti, nesterilni), svih proizvođača; • Pelene za odrasle svih proizvođača; • Ulošci za inkontinenciju i ostala medicinska sredstva koja se koriste kod inkontinencije (gaćice za ﬁksiranje uložaka, podmetači, pelene gaćice...), svih proizvođača; • Dioptrijske naočale za čitanje (dioptrijski okviri sa ugrađenim dioptrijskim staklima) svih proizvođača; • Prezervativi svih proizvođača; • Nesterilne rukavice svih proizvođača; • Auto-apoteke (prva pomoć za automobile) svih proizvođača; • Colgate Sensitive Pro-Relief, zubna pasta za tretman preosjetljivih zuba, proizvođača „Colgate – Palmolive Industrial“ Ltd, Brazil; • Colgate Sensitive Pro-Relief Whitening, zubna pasta za tretman preosjetljivih zuba, proizvođača „Colgate – Palmolive Industrial“ Ltd, Brazil; • Colgate Sensitive Pro-Relief Multi-Protection, zubna pasta za tretman preosjetljivih zuba, proizvođača „Colgate – Palmolive Industrial“ Ltd, Brazil; • Kosmodisk Classic, proizvođača „Prestiž“ d.o.o, Slovenija; • Kosmodisk Prestige, proizvođača „Prestiž“ d.o.o, Slovenija; • Kosmodisk Active, proizvođača „Prestiž“ d.o.o, Slovenija; • Medicinska sredstva za čišćenje i ﬁksiranje zubnih proteza svih proizvođača. Pojam „svih proizvođača“ se odnosi na medicinska sredstva svih proizvođača koja su upisana u Registar medicinskih sredstava Bosne i Hercegovine. Agencija će redovno ažurirati ovaj spisak i o tome obavještavati širu javnost putem „Službenog glasnika“ i naše internet stranice.

Andreas Pott, zamjenik direktora Evropske agencije za lijekove

Evropska agencija za lijekove (EMA)

Komunikacije sa pacijentima i zdravstvenim radnicima

Beogradu je 23.6.2014. godine održana konferencija u organizaciji Evropske agencije za lijekove (eng. European Medicines Agency, EMA) i Agencije za lijekove i medicinska sredstva Srbije (ALIMS) pod nazivom: „Jačanje komunikacije sa pacijentima i zdravstvenim radnicima“, kao dio projekta u okviru instrumenata za predpristupnu pomoć (IPA) Evropske unije. Tema ovog skupa je bila prepoznavanje ključne uloge pacijenata i zdravstvenih radnika u pomaganju regulatornim organima u postizanju njihovog cilja u zajedničkom razumijevanju prihvatljivog nivoa rizika i otvorenom putu komunikacije ka široj javnosti. Cilj ove konferencije je bio fokusiran na bezbjednost lijekova, počev od kliničkih ispitivanja, farmakovigilantnih aktivnosti, procjene rizika i komunikacije sa pacijentima i zdravstvenim radnicima. Nova regulativa Evropske unije za oblast farmakovigilanse otvara nove mogućnosti za uključivanje šire javnosti i njihovih stavova u regulatorni

Tijana Spasojević, šef Odsjeka za informisanje o lijekovima, Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH

proces donošenja odluka. Angažovanje pacijenata i zdravstvenih radnika ima za cilj povećanje povjerenja javnosti. Učestvovanje javnosti u donošenju odluka, kao i podizanje njihovog znanja i stepena razumijevanja regulatornih odluka, doprinosi izgradnji povjerenja i vjere u cijeli regulatorni sistem u vezi s lijekovima. Na jednom mjestu su se okupili predstavnici regulatornih tijela za oblast lijekova u Srbiji i regionu, kao i udruženja pacijenata i udruženja zdravstvenih radnika iz Srbije. Učestvovalo je oko 150 delegata iz preko 50 različitih organiza39

F A R M A C I J A

cija, a tu su bili i eminentni predavači i gosti iz više od 20 zemalja članica EU i zemalja u predpristupnom statusu. Kroz predavanja istaknutih stručnjaka iz EMA i drugih agencija za lijekove te udruženja na evropskom nivou, kao i kroz diskusiju i dijalog, pacijenti i zdravstveni radnici su mogli da se upoznaju sa najboljim praksama u saradnji između vladinog sektora i ovih ciljnih grupa u EU. Ovaj događaj je bio veliki korak u uspostavljanju takvog sistema u zemljama koje nisu članice EU i još jedan oblik približavanja EU standardima i praksama u oblasti regulative lijekova. U svom pozdravnom govoru zamjenik izvršnog direktora EMA gospodin Andreas Pot je izjavio da se sa ovim događajem završavaju aktivnosti koje se obavljaju u okviru prve faze programa IPA, koji će biti praćen sa IPA II, obezbjeđujući nastavak predpristupnih aktivnosti. Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine (ALMBiH) takođe smatra da postoji mnogo dodirnih tačaka u kojima razmjena informacija, podrška i saradnja sa pacijentima i zdravstvenim radnicima može biti od obostrane koristi te će u svom budućem radu više pažnje posvećivati jačanju ove saradnje. EMA i pacijenti te udruženja pacijenata EMA se uključila u dijalog sa pacijentima i udruženjima pacijenata otkako je osnovana 1995. godine. Kao potrošači lijekova koje Agencija procjenjuje, pacijenti i udruženja mogu ponuditi speciﬁčna znanja i ekspertize. To čini osnovu njihovog učestvovanja u radu EMA koja je posvećena održavanju jakih poslovnih odnosa sa organizacijama koje oni predstavljaju. Uprava EMA je 2005. godine utvrdila okvir za interakciju sa pacijentima i udruženjima potrošača. Kako bi se omogućilo da samo odgovarajuće organizacije budu uključene u adekvatne aktivnosti, EMA je postavila kriterijume koje je neophodno da organizacije ispune kako bi se uključile u njen rad. Od 2006. godine Agencija permanento održava radne grupe sa pacijentima i udruženjima pacijenata (eng. Patients and Consumers Working Party, PCWP). Zadatak ovog posvećenog foruma je da daje savjete EMA i njenim naučnim komitetima u vezi sa sadržajima koji se odnose na medicinu, a koji direktno ili indirektno interesuju pacijente. 40

Središte aktivnosti PCWP-a je fokusirano na tri glavne oblasti: • transparentnost i komunikacija, • bezbjednost lijekova, • uključivanje sa EMA u njihove naučne komitete zbog evaluacije lijekova. PCWP se obično sastaje četiri puta godišnje, uključujući dodatne sastanke sa Radnom grupom za zdravstvene radnike (eng. Working Party with Healthcare Professionals’ Organisations, HCPWP), gdje se diskutuje o pitanjima od zajedničkog interesa. Uključivanje pacijenata i udruženja pacijenata Predstavnici pacijenata su formalni članovi: • Upravnog odbora EMA; • Četiri naučna komiteta EMA: - Komitet za lijekove “siročiće” (eng. Committee for Orphan Medicinal Products, COMP), - Komitet za napredne terapije (eng. Committee for Advanced Therapies, CAT), - Pedijatrijski komitet (eng. Paediatric Committee, PDCO), - Komitet za procjenu rizika na području farmakovigilanse (eng. Pharmacovigilance Risk ASSessment Committee, PRAC). Predstavnici pacijenata su takođe uključeni u širok opseg drugih agencijskih aktivnosti uključujući: • učestvovanje u evaluaciji lijekova sa Komitetom za humane lijekove (eng. Committee for Medicinal Products for Human use, CHMP): - učestvovanje u naučnoj savjetodavnoj grupi (SAGs) i ad hoc ekspertskim mišljenjima; - učestvovanje u pripremanju naučnih savjeta koji se daju farmaceutskim kompanijama; • pregled informacija o lijeku i komunikacije u vezi sa bezbjednošću lijeka pisanih za širu javnost; • članstvo Evropske mreže centra za farmakoepidemiologiju i farmakovigilansu (ENCePP); • članstvo Koordinacijske grupe Evropske mreže za pedijatrijska istraživanja pri EMA; • članstvo u EudraCT (eng. European clinical-trials database) pridruženo operativnoj grupi; • učestvovanje na mnogim radnim sastancima i konferencijama koje organizuje EMA.

„Observatory Summer School 2014“, 6-12. jula 2014, Venecija

Ljetna škola - nacionalna politika lijekova

L Mr ph. Tatjana Ponorac, spec, Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

jetna škola na temu nacionalnih politika lijekova pod nazivom „Rethinking pharmaceutical policy: Optimising decisions in the area of uncertainity“, održana je u periodu od 6-12. jula 2014. godine na ostrvu San Servolo (Venecija), a uz neprocjenjivu pomoć UNDP-a. Agencija za lijekove i medicinska sredstva imala je aktivno učešće na ovom događaju. Školu je pohađalo oko 40 učesnika iz velikog broja zemalja kako unutar Evropske unije, tako i šire, na internacionalnom nivou: predstavnici regulatornih tijela (agencija za lijekove, fondova zdravstvenog osiguranja, ministarstava zdravlja, instituta za javno zdravstvo), predstavnici akademija, te predstavnici proizvođača. Takođe, na ljetnoj školi bili su prisutni predstavnici Evropske komisije, Svjetske zdravstvene organizacije, OECD-a (The Organisation for Economic Co-operation and Developement) kao i EFPIA (European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations). Škola je bila koncipirana na način da se kroz petodnevna predavanja, radionice i aktivno učešće (kroz debate i grupni rad) steknu i razmijene aktuelna i najnovija znanja iz oblasti regulisanja cijena lijekova, propisivanja lijekova, procjena zdravstvenih tehnologija (HTA), kvaliteta zdravstvenih usluga. Kratak pregled prezentovanih i obrađenih tema tokom petodnevne ljetne škole: • Regulatorni aspekt lijekova u Evropskoj uniji (predavač Martin Seychell, predstavnik Evropske komisije) • Evaluacija načina informisanja u vezi sa odlukama vezanim za cijene lijekova (predavač Panos Kanavos, zamjenik direktora Londonske škole ekonomskih i političkih nauka) • Unapređenje eﬁkasnosti na polju dodjeljivanja novčanih sredstava (Uloga procjene zdravstvenih teh-

F A R M A C I J A

•

nologija – HTA – i alati za deﬁnisanje cijena) (predavač Panos Kanavos, zamjenik direktora Londonske škole ekonomskih i političkih nauka) Upravljanje rizicima i nesigurnostima, uloga generičkih lijekova (deﬁnisanje cijena, potrošnje, strategije nabavke i dokazi o načinu funkcionisanja u praksi) (predavač Panos Kanavos, zamjenik direktora Londonske škole ekonomskih i političkih nauka) Strategije nabavke lijekova - metodološki okvir i uloga zajedničkih (centralizovanih) nabavki i tendera (predavač Panos Kanavos, zamjenik direktora Londonske škole ekonomskih i političkih nauka) Centralizovana nabavka iz ugla Evropske komisije (predavač Jean Luc Sion, predstavnik Evropske komisije) Nabavka iz ugla Svjetske zdravstvene organizacije (predavač Hanne Bak Pedersen, programmenadžer Svjetske zdravstvene organizacije) Cijene zasnovane na vrijednosti dokazi (predavač Valerie Paris, predstavnik OECD-a) Ugovori zasnovani na podjeli rizika (predavač Karianne Johansen, predstavnik EFPIA) Vrijednost farmaceutskih proizvoda - panel diskusija u kancelariji WHO u Veneciji - predstavnici iz Švedske, Francuske, WHO, Evropske komisije, OECD-a) Debata o nabavci lijekova - politike nasuprot pogledima farmaceutske industrije (predstavnici Evropske komisije, WHO, EFPIA) Kvalitet propisivanja lijekova tehnike i pristupi u usmjeravanju ljekara ka ispravnom propisivanju u primarnoj i sekundarnoj zdravstvenoj zaštiti (predavač Nick Barber, direktor istraživanja u Zdravstvenoj fondaciji Velike Britanije)

• Ispravna upotreba lijekova – pregled učestalosti, uzroka neadekvatne primjene lijekova od strane stručnog osoblja te neadekvatne primjene lijekova od strane samih pacijenata (predavač Nick Barber, direktor istraživanja u Zdravstvenoj fondaciji Velike Britanije) • Primjeri procjene zdravstvenih tehnologija i uvođenje novih lijekova u Švedskoj i Francuskoj (predavači: Mikael Hoffmann, NEPI fondacija Švedske, Guillaume Dedet, Ministarstvo zdravlja Francuske) • Strateška orijentacija Evropske komisije na polju procjene zdravstvenih tehnologija (predavač Dirk Van den Steen, predstavnik Evropske komisije) • Praćenje i evaluacija te izmjene nacionalnih politika lijekova (predavač Jane Robertson, predstavnik Svjetske zdravstvene organizacije) • Budući smjerovi u oblasti nacionalnih politika lijekova (predstavnici Evropske komisije, WHO, EFPIA) • Primjeri nacionalnih politika lijekova u pojedinim zemljama Svako predavanje i prezentacija praćeno je debatom i diskusijom kroz koje su se nastojala razmijeniti mišljenja i iskustva zemalja učesnica skupa, iz različitih uglova (regulatornog i iz ugla industrije). Iako je svaki segment petodnevnog kursa bio izuzetno koristan i primjenjiv, u narednom tekstu biće naznačene određene teme i pojedinosti. Jedna od osnovnih tema i izazova sa kojom se susreću zemlje EU, ali i šire, jeste kako pronaći mehanizam za dobru i eﬁkasnu a ujedno i primjenjivu politiku lijekova u skladu sa aktuelnom situacijom i problemima u ovoj oblasti, odnosno kako se nositi sa: brojnim hroničnim, mentalnim, gerijatrijskim, rijetkim bolestima, porastom potrošnje lijekova te održavanjem balansa između troškova novih lijekova i njihove dostupnosti u pogledu cijena. Novi izazovi u oblasti nacionalnih politika

lijekova svakako moraju obuhvatiti bolju koordinaciju između prevencije i terapije, rane dijagnostike, kao i bolju koordinaciju između zdravstvenih profesionalaca, a ono što bi trebalo da bude imperativ je sve veća potreba za boljom saradnjom ne samo unutar, nego i između država. Veoma važan segment i alatka za unapređenje zdravstvenog sistema predstavlja razvijen sistem procjene troškova u zdravstvu HTA (Health Tecnologies Assessment), čiji preduslov čini dobar informacioni sistem te zasigurno dobra kadrovska osnova sačinjena od profesionalaca edukovanih na polju farmakoekonomike. Tokom ljetne škole predstavljeni su različiti modeli i primjeri implementacije HTA sistema u Evropskoj uniji. Iz ugla Evropske komisije, evidentno je da se velika pažnja posvećuje dobrom HTA sistemu i koordinaciji, razmjeni informacija, uz izbjegavanje dupliranja podataka, odnosno centralizaciji aktivnosti na ovom polju. Tokom petodnevnog kursa moglo se zaključiti da na nivou Evropske unije postoji jasna potreba za centralizacijom nabavki određenih vrsta lijekova, pogotovo iz ugla nabavki vakcina, lijekova koji se koriste u terapiji rijetkih oboljenja, lijekova u terapiji HIV/AIDS-a, tuberkuloze, hepatitisa i sl. Prednosti država koje učestvuju u ovakvom načinu nabavke zasigurno su: bolji pristup tržištima, unapređenje sigurnosti distributivnog lanca, ujednačene i konstantne cijene lijekova. S druge strane, i farmaceutska industrija takođe bi imala prednosti i olakšice ovim tipom nabavke: unapređenje sopstvenih proizvodnih kapaciteta, smanjenje administrativnih prepreka i troškova, predvidivost troškova, ali i dobiti. Pored navedenih prezentacija, tokom ljetne škole održane su i grupne radionice sa konkretnim slučajevima datog problema na teme: propisivanja lijekova, procjene zdravstvenih tehnologija, kvaliteta zdravstvene zaštite i uloge generika u sistemu zdravstvene zaštite. Tokom pomenutih radionica, učesnici su bili raspoređeni u grupe sa jasnim zadatkom rješavanja datog problema i prezentovanja predavačima, gdje se kroz iznesene stavove i kritičnu ocjenu koju su dali eksperti iz pomenutih oblasti zasigurno steklo dodatno znanje. Imajući u vidu koncept, način održavanja i proﬁl učesnika, ova ljetna škola je pokazala da se samo zajedničkim snagama na svim poljima, kroz razumijevanje potreba i obaveza kako regulatoraca, tako i industrije, mogu postići veliki rezultati u unapređenju zaštite javnog zdravlja i nacionalne politike lijekova svake države. 41

F A R M A C I J A

medicini, ali i u svakodnevnom životu, često se javlja potreba da se ograniči kontakt čovjeka i mikroorganizama, naročito patogenih. Prisustvo mikroorganizama u određenoj sredini, ali i na koži i sluznicama, kontroliše se tako što se oni ubijaju ili uklanjaju. Nekim postupcima se uništavaju svi mikroorganizmi i njihovi oblici (postupci sterilizacije), a nekim postupcima uništavamo patogene mikroorganizme ili smanjujemo njihov broj (postupci dezinfekcije). Dezinfekcija je postupak kojim se ubija ili uklanja vaćina ili svi patogeni mikroorganizmi, a veoma rijetko bakterijske spore na površini neživih predmeta. Hemijska sredstva koja se primjenjuju u ovu svrhu nazivaju se dezinficijensi. Idealan dezinficijens bi trebao imati sljedeće osobine: • Radna otopina da bude što manje otrovna za ljude i domaće životinje, • Da ne kvari predmete s kojima dolazi u dodir, • Da je što efikasniji, • Da djeluje na širok spektar mikroorganizama, • Da djeluje u malim koncentracijama, • Da se lako rastvara u vodi, • Da nije neprijatnog mirisa, • Da ne izaziva alergiju, da ne nadražuje kožu i sluznice, • Da mu je upotreba jednostavna i da, po mogućnosti, ima široko područje upotrebe. Značaj dezinfekcije posebno se ističe nakon poplava koje su Bosnu i Hercegovinu pogodile u maju ove godine. Poplavne vode, iako su se povukle, za sobom su ostavile mikroorganizme, koji mogu biti uzročnici pojave zaraznih bolesti i pogoršanja higijensko-epidemioloških prilika. Veliku opasnost za domaćinstva predstavljaju i nečistoće koje za sobom nose poplave, a koje predstavljaju podlogu za razvoj mikroorganizama. Poslije čišćenja, obavezna je dezinfekcija svih površina u domaćinstvu kako bi se uništili mikroorganizmi i spriječila mogućnost nastanka zaraznih bolesti. U „Bosnalijekovom“ asortimanu se nalaze četiri dezinfekciona sredstva za široku upotrebu. ASEPTAN - djeluje na gljivice, plijesni, viruse, uključujući i viruse HIV-a i hepatitisa B, kao i na uzročnike tuberkuloze. Djelotvoran je i u prisustvu organskih tvari. ASEPTAN se koristi nerazrijeđen, a pogodan je za brzu dezinfekciju radnih površina, stolova, sanitar42

Značaj dezinfekcije u poplavljenim područjima

Dezinfekcija nih prostora i opreme. Na tržištu je dostupan u sljedećim pakovanjima: boca sa dozatorom s 0,5 l otopine i kanister s 5 l otopine. ALKOSOL - ima baktericidno, virucidno, tuberkulocidno i fungicidno djelovanje. U širokoj upotrebi koristi se za higijensku dezinfekciju ruku i radnih površina. Primjenjuje se nerazrijeđen, a nakon upotrebe ostavlja ugodan, osvježavajući miris. Na tržištu je dostupan u sljedećim pakovanjima: boca sa dozatorom s 1 l otopine, kanister s 5 l otopine. BENZAL 5 - djeluje na bakterije, gljivice, alge te na pojedine lipoﬁlne viruse. Radne otopine, pripremljene prema uputstvu, nisu toksične, ne nadražuju tkiva niti djeluju štetno na različite materijale od kojih su izrađeni predmeti, pribor, uređaji, oprema i površine. BENZAL 5 je namijenjen za dezinfekciju radnih površina i sanitarnih čvorova, u prehrambenoj industriji, u mesnicama, u zatvorenim sistemima u industriji i energetici, za dezinfekciju radne odjeće i protiv rasta algi na površinama, koje dolaze ili su došle u kontakt s vodom. Na tržištu je dostupan u sljedećim pakovanjima: boca s 1 l otopine, kanister s 5 l otopine. BAKTICID - eﬁkasan je baktericid, uključujući uzročnika tuberkuloze te bakterije Helicobacter pylori, djeluje na: viruse hepatitisa A,B,C, adeno, polio, herpes simplex viruse, ali i na gljivice. Namijenjen je za dezinfekciju svih radnih površina, namještaja, kuhinjskih elemenata, površina u sanitarnim prostorima. Pogodan je za dezinfekciju teško dostupnih površina i za

dezinfekciju zraka u prostorijama, koja se preporučuje uraditi nakon dezinfekcije svih radnih površina. Koristi se nerazrijeđen, a nakon upotrebe ostavlja ugodan, osvježavajući miris. Na tržištu je dostupan u sljedećim pakovanjima: boca sa dozatorom s 1 l otopine, kanister s 5 l otopine. Stručni tim za medicinsku podršku „Bosnalijek“ d.d.

Novo iz Bosnalijeka PHARYNGAL® Bosnalijek d.d. je obogatio farmaceutski bezreceptni asortiman novim proizvodom iz grupe lijekova za lokalnu terapiju sluznice ždrijela pod nazivom PHARYNGAL®. Lijek je dostupan u savremenoj i jednostavno primjenjivoj farmaceutskoj formulaciji spreja za usnu sluznicu. Predstavlja kombinaciju antiseptika i lokalnog anestetika. Djeluje antimikrobno i analgetski, te je namijenjen za simptomatsko liječenje bolnog, nadraženog i upaljenog grla. Olakšava prateće simptome, prije svega iritirajući bol i osjećaj žarenja u grlu, te nelagodu pri gutanju. PHARYNGAL® sprej tretira sluznicu cijele usne šupljine, posebno mjesta gdje se mikroorganizmi zadržavaju. Sadrži mentol koji osvježava dah. Namijenjen je odraslim osobama i djeci starijoj od pet godina. Ne sadrži šećer, te je pogodan za primjenu i kod osoba koje imaju dijabetes melitus. Dostupan je u svim apotekama širom FBiH po prihvatljivim cijenama. Ovaj lijek bit će uskoro dostupan i na Bosnalijekovim važnim tržištima Jugoistočne Evrope, CISa i Rusije, na kojima Kompanija registruje snažan rast prometa. Odgovornim razvojem proizvodnog portfolija, prateći savremene farmakoterapijske trendove, Bosnalijek u skladu sa svojom misijom doprinosi unapređenju kvaliteta života pacijenata.

F A R M A C I J A

ronični alergijski rinitis (HAR) je neinfektivno inflamatorno oboljenje sluznice nosa i okolnih struktura (konjunktive, sluznice ždrijela i sluznice srednjeg uha) koje nastaje IgE posredovanom alergijskom reakcijom na alergen iz spoljašnje sredine. To je oboljenje koje nema individualnu težinu u smislu mortaliteta ili invaliditeta, ali ima snažan kumulativni efekt na mnoge društvene procese. Visoka stopa incidence i morbiditeta odražava se na radnu sposobnost stanovništva, opterećenje zdravstvene mreže tokom dijagnostike i liječenja ove bolesti kao i na visoke troškove liječenja u ukupnoj populaciji. Od HAR obolijeva oko 20% populacije, pri čemu je taj procenat kod djece do 40% a u adultnoj dobi pada na 10-15%. Može se javiti kao sezonski ili perenijalni, u zavisnosti od ekspozicije alergenima. Patofiziološki mehanizam se zasniva na reakciji antigenantitijelo pri čemu se u raznim fazama otpuštaju određeni medijatori zapaljenja, u prvom redu histamin, a potom i leukotrieni i prostaglandini koji izazivaju fiziološke i nefiziološke reakcije koje dovode do pojave simptoma kod pacijenata. Kliničku sliku čini skup simptoma koji se javljaju nakon kontakta sa specifičnim antigenom iz okoline ili su simptomi konstantni tokom cijele godine kod perenijalnog oblika. Ti simptomi su bistra sekrecija iz nosa, zapušenost nosa, kijavica često u salvama, peckanje i suzenje u očima i peckanje u grlu. Dijagnoza se uspostavlja na osnovu anamnestičkih podataka, kliničkog ORL pregleda i dodatnih pretraga u koje spadaju bris nosa na eozinofile, određivanje nivoa IgE antitijela u krvi i alergološko tretiranje. Terapija hroničnog alergijskog rinitisa je kompleksna i sastoji se od lokalnih, sistemskih i imunoloških mjera. Lokalno se primjenjuju topički preparati u vidu spreja i to dekongestivi sa preporukama ne više od tri dana. Značajne i dugotrajne efekte imaju nazalni kortikosteroidi koji u kobinaciji sa sistemskim lijekovima najčešće dovode do željene remisije. Može se lokalno primjenjivati i kromolin sa ograničenim terapijskim mogućnostima. Sistemski se primjenjuju vazodilatatori (pseudoefedrin) sa kratkotrajnim efektima, dok se antihistaminici mogu smatrati jednim od stubova liječenja hroničnog alergijskog rinitisa. 44

Bilastin u terapiji hroničnog rinitisa Mr sc. med. dr Predrag Špirić, otorinolaringolog

Zbog značaja sistemski primijenjenih antihistaminika u liječenju ove bolesti, posebno ćemo se osvrnuti na njihovo djelovanje i izbor antihistaminika. Po preporukama ARIA (Allergic Rhinitis and Impact on Asthma) iz 2010. godine druga generacija blokatora H1 receptora se preporučuje u terapiji HAR i prevenciji hroničnog opstruktivnog bronhitisa i astme. Dugo su u upotrebi bili antihistaminici tzv. prve generacije u koju spadaju chlorphenamine (lentostamin) i diphenhydramin (benadryl). Iako je njihovo dejstvo bilo nesporno, a lijekovi jako dobro prihvaćeni od strane pacijenata, nuspojave, od kojih je pospanost bila najviše izražena, dovele su, praktično, do povlačenja ovih lijekova sa tržišta. U stvari, danas su ovi lijekovi u nekim zemljama u slobodnoj prodaji i koriste se za liječenje nesanice. Šta je to što se danas traži od modernog antihistaminika? Prvo, brzo i dugotrajno dejstvo, zatim dobra podnošlivost, lako doziranje i indiferentnost u interakciji sa drugim lijekovima i metabolizmom pacijenta. Da bi došla do preprata koji najviše odgovara „idealnom antihistaminiku“ farmaceutska industrija je razvila niz preparata koji danas čine drugu generaciju antihistaminika (blokatora H1-receptora). U tu grupu spadaju loratadin desloratadin, cetirizin, feksofenadin i jedan od najnovijih lijekova na tržištu bilastin, koji se kod nas na tržištu plasira pod zaštićenim imenom XADOS. Bilastin pokazuje visoki aﬁnitet za H-1 receptore i on je čak 6 puta veći od postojećih antihistaminika. Ne učestvuje, ili minimalno učestvuje, u metabolizmu tako da se 95% nepromijenjene supstance izlučuje preko digestivnog trakta. Dozira se 1x dnevno prije jela, djeluje brzo, za 30-60 minuta, i dugotrajno, do 24 časa. Ne stupa u interakcije sa drugim lijekovima i alkoholom. Nema sedacijski efekt, ne

utiče na sposobost upravljanja motornim vozilima i nije kardiotoksičan. Za razliku od drugih lijekova, može se bez podešavanja doze koristiti kod renalne i hepatičke insuﬁcijencije. Dobro se podnosi i nakon dugotrajne primjene. Bilastin ispunjava sve kriterijume određene EAACI i ARIA preporukama za upotrebu kod alergijskog rinokonjunktivitisa. Naša iskustva sa Bilastinom (Xados) su pokazala da efektno nadomješta učinak terapijski iscrpljenih antihistaminika slične generacije. Ispitivanja su pokazala da učinak blokatora H1-receptora opada sa učestalošću primjene jednog istog preparata. Tako prepisivačka navika često ide prema klasičnim lijekovima ove grupe (loratadin, desloratadin) iako je njihov učinak tokom vremena oslabio. Stoga uvođenje Bilastina (Xados) je opravdano ukoliko očekujete puni učinak lijeka. Upotreba ovog lijeka nije dovela do nuspojava i nakon njegove dugotrajne upotrebe. Jednostavno doziranje i brz učinak su prepoznati kod naših pacijenata. Neposredno nakon primjene Xados-a dolazi do povlačenja simptoma kako nazalnih, tako i okularnih što ga čini praktičnim za primjenu kod raznih formi alergijskih reakcija sluznice. Dobro se pokazao i kod kožnih reakcija (urtikarije) a mi smo ga uspješno primjenjivali i kod alergijskog edema usne i jezika (angioedem Quincke). Bilastin (Xados) je svakako osvježenje na tržištu antihistaminika druge generacije i kao originalni generički pripravak uspješno se koristi u terapiji hroničkog alergijskog rinitisa. Naravno da su svi korišteni podaci potkrijepljeni multicentričnim studijama koje dijele naša iskustva i iskustva 28 zemalja EU, gdje je lijek registrovan i u upotrebi.

F A R M A C I J A

zvještaji o farmaceutskoj zdravstvenoj zaštiti i doprinosu kliničke farmacije kvalitetu zdravstvenih usluga u BiH su malobrojni, dok istraživanja o konkretnim aktivnostima kliničkih farmaceuta u bolnicama nisu do sada objavljivani. Specijalistički rad: Problemi u vezi sa upotrebom lijekova i intervencije farmaceuta u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ Banjaluka, stoga predstavlja prvi izviještaj takve vrste ne samo u RS, već cijeloj BiH. Uradila ga je na Katedri za farmakokinetiku i kliničku farmaciju Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ Banjaluka, mr ph. Gordana M. Ljubojević, koja u ovoj zdravstvenoj ustanovi rukovodi Službom za medicinsko snabdijevanje Bolničke apoteke. Članovi Komisije za odbranu i ocjenu specijalističkog rada: prof. dr Silva Dobrić sa Medicinskog fakulteta Univerziteta odbrane Vojnomedicinske akademije u Beogradu i prof. dr Tatjana Bućma sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, ocijenile su ovaj rad desetkom. Tako je, uz zadovoljstvo i ponos mentora prof. dr Branislave Miljković sa Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu mr ph. spec. Gordana M. Ljubojević prva u BiH specijalizirala kliničku farmaciju, što nas je dodatno motivisalo za razgovor. ‘’Medici.com’’ U Vašem radu ste, između ostalog, ukazali da efekti farmaceutske usluge mogu donijeti velike uštede zdravstvenom sistemu u odnosu na tradicionalne. Klinička farmacija se definiše kao oblast farmacije koja se bavi naučnim i praktičnim aspektima racionalne primjene lijekova, a prema kojoj farmaceuti obezbjeđuju farmaceutsku zdravstvenu zaštitu. Cilj farmaceutske zdravstvene zaštite je optimizacija farmakoterapije, promocija zdravlja te prevencija bolesti. Primjena kliničke farmacije u praksi osnova je farmaceutske zdravstvene zaštite. To je proces u kojem farmaceut preuzima odgovornost i sarađuje sa pacijentom i drugim članovima zdravstvenog tima u cilju prevencije bolesti, procjene, uvođenja, praćenja i modifikacije farmakoterapije kako bi se osigurala bezbjedna i efikasna primjena lijekova. Klinički farmaceuti rade u neposrednom kontaktu sa pacijentom i obezbjeđuju farmaceutsku zdravstvenu za46

Mr ph. spec. Gordana M. Ljubojević, načelnica Službe za medicinsko snabdijevanje Bolničke apoteke Zavoda za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ Banjaluka

Klinički farmaceut

štitu na svim nivoima zdravstvenog sistema. Snabdijevanje lijekovima ostaje najvažnija zadaća konvencionalne farmaceutske djelatnosti, ali mnoga istraživanja upućuju da efekti farmaceutske usluge koja je usmjerena direktno ka pacijentu prevazilaze te granice i potvrđuju da ovakva usluga može biti isplativija za zdravstveni sistem u odnosu na tradicionalnu. Razvoj bolničke farmacije stavlja u fokus unapređenje farmaceutske zdravstvene zaštite u bolnicama. Uloga farmaceuta u liječenju hospitalizovanih pacijenata razvijala se tokom vremena, sa posebnim naglaskom na saradnji i interakciji sa pacijentom i zdravstvenim profesionalcima, prevazilazeći tako tradicionalne okvire. Evropska asocijacija bolničkih farmaceuta 2010. godine sprovela je četvrto istraživanje farmaceutske prakse

u evropskim bolnicama. Prema ovom istraživanju, broj bolesničkih kreveta koje servisira jedna bolnička apoteka nije promijenjen u odnosu na 2005. godinu. Broj bolničkih farmaceuta/100 bolesničkih kreveta kreće se od 0,24 u Bosni i Hercegovini do 4,35 u Ujedinjenom Kraljevstvu. Prema podacima Sekcije za bolničku/kliničku farmaciju BiH u Bosni i Hercegovini trenutno postoji 20 zdravstvenih ustanova sekundarnog i tercijarnog nivoa u kojima radi 58 bolničkih farmaceuta, na ukupnom kapacitetu od 10.686 bolničkih kreveta. Ovi podaci su ohrabrujući jer ukazuju da na terenu postoji 0,54 bolničkih farmaceuta/100 bolesničkih kreveta. ‘’Medici.com’’ Farmaceut ima aktivnu ulogu u racionalnoj farmakoterapiji. Farmakoterapiju prati pojava pro-

F A R M A C I J A

blema koji su u vezi s upotrebom lijekova (Drug Related Problem - DRP). Problem u vezi s farmakoterapijom (Drug Related Problem - DRP) predstavlja događaj ili okolnost pri primjeni lijeka koji interferira ili ima potencijal da interferira sa željenim ishodima terapije. Intervencije farmaceuta predstavljaju sve aktivnosti koje farmaceuti sprovode tokom propisivanja, izdavanja i primjene lijekova s ciljem preveniranja i rješavanja navedenih problema. Klinička, socijalna i ekonomska korist od intervencija farmaceuta je naučno i praktično dokazana. Dokumentovanje ovih aktivnosti je dokaz aktivne uloge farmaceuta u obezbjeđivanju racionalne farmakoterapije. ‘’Medici.com’’ Kako je organizovana bolnička farmacija u Zavodu ‘’Zotović’’? Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ je specijalizovana ustanova iz oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedske hirurgije i baromedicine u Republici Srpskoj u kojoj se u okviru bolničke i vanbolničke zdravstvene zaštite pružaju usluge sekundarnog i tercijarnog nivoa. Tradicija ‘’Zotovića’’ duga je 60 godina, a posljednjih desetak ustanova doživljava intenzivan razvoj. U zavodu radi 85 ljekara, tri diplomirana farmaceuta, 159 fizioterapeuta, 160 medicinskih sestara, preko 40 radnih terapeuta te dobro razvijen tim za psihosocijalno-edukativnu rehabilitaciju i tim za proizvodnju i aplikaciju ortopedskih pomagala. Zavod je organizovan u deset me-

dicinskih jedinica, uz pripadajuće odsjeke, kabinete i ambulante te četiri administrativne službe. Do 2009. godine poslove nabavke, prijema i izdavanje lijekova i medicinskih sredstava u zavodu samostalno je obavljala medicinska sestra. Zapošljavanjem prvog farmaceuta januara 2009. ovdje počinje zvanično uspostavljanje bolničke farmacije. Sve do aprila 2012. godine Bolnička apoteka je pripadala Službi za prijem, dijagnostiku i terapiju, a nakon toga prelazi u zasebnu organizacionu jedinicu i dobija naziv Služba za medicinsko snabdijevanje i apoteka Zavoda ‘’Zotović’’. Služba danas zapošljava tri farmaceuta i dva farmaceutska tehničara. Dva farmaceuta su od 2010. godine specijalisti farmaceutske zdravstvene zaštite. Osnovni zadaci Službe su planiranje potreba za lijekovima i medicinskim sredstvima, snabdijevanje, uz intenzivnu komunikaciju sa dobavljačima i/ili proizvođačima, prijem, skladištenje i izdavanje lijekova i medicinskih sredstava, administrativni poslovi (obrada

podataka o nabavci i distribuciji lijekova i medicinskih sredstava, analiza potrošnje, formiranje izvještaja o potrošnji lijekova i medicinskih sredstava po zahtjevima unutar i izvan ustanove) te izrada magistralnih i galenskih preparata. Pored toga, farmaceuti organizuju pripravnički staž za magistre farmacije i farmaceutske tehničare, pružaju informacije o lijekovima i medicinskim sredstvima, prate farmakovigilansu i materiovigilansu, učestvuju u kliničkim ispitivanjima lijekova i medicinskih sredstava, radu Komisije za lijekove i terapiju, Komisije za upravljanje bolničkim infekcijama i Etičkog odbora Zavoda. Formalna edukacija iz farmaceutske zdravstvene zaštite dala je polaznu osnovu za postepenu implementaciju osnovnih principa kliničke farmacije u Zavodu, ali i motiv za nastavak specijalističkog usavršavanja u ovoj oblasti. U skladu s tim, uporno i strpljivo se radi na uspostavljanju i jačanju saradnje između farmaceutskog tima i drugih zdravstvenih profesionalaca, a prvenstveno ljekara i medicinkih sestara/tehničara. Farmaceuti svoja stručna znanja stavljaju na raspolaganje putem svakodnevnih konsultacija i intervencija po pozivu, kroz rad u Komisiji za lijekove i terapiju, rad u Etičkom odboru i povremeno učešće u vizitama. Pored ovoga, farmaceuti pripremaju i prezentuju teme u okviru interne edukacije koja je namijenjena ljekarima i farmaceutima. Na ovim sastancima farmaceuti predstavljaju i svoje radove koji su prezentovani na stručnim skupovima u zemlji i inostranstvu, istakla je u ovom razgovoru za ‘’Medici.com’’, Gordana M. Ljubojević, sada već klinički farmaceut koja je u svom specijalističkom radu dokumentovala i analizirala konsultacije i intervencije farmaceuta u specijalizovanoj bolnici za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju, ortopediju i baromedicinu, tokom jedne godine, te opisala učestalost i strukuturu takvih intervencija. Anđa S. Ilić

F A R M A C I J A

Berlin – Chemie:

Donacije za ugrožena područja Donacija dostavljena bolnici u Doboju Donation for Hospital in Doboj

akon katastrofalnih posljedica, nastalih usljed obilnih padavina, koje su Bosnu i Hercegovinu pogodile u maju ove godine, kompanija Berlin – Chemie AG, Predstavništvo za BiH, aktivno se uključila u humanitarne aktivnosti te je tim povodom dodijelila pakete pomoći stradalim područjima. Iskazujući svoju društvenu odgovornost, solidarnost, a prvenstveno se vodeći željom da se pomogne najugroženijoj kategoriji – pacijentima, pripremljeni su paketi pomoći. Pomoć je distribuirana zdravstvenim ustanovama: Opšta bolnica Orašje, Opšta bolnica Bijeljina, Bolnica „Sveti apostol Luka“ Doboj i Narodna apoteka Maglaj. Ukupna vrijednost donacije je blizu 50.000 KM, a dodijeljeni su najneophodniji lijekovi u vidu analgetika, lijekova za iskašljavanje, za bolesti srca, dijabetes, hipertenziju. Doktori navedenih ustanova izrazili su svoju zahvalnost zbog jednog ovako nesebičnog čina. Pomoć je jednako raspoređena svim navedenim ustanovama. Berlin – Chemie AG, Predstavništvo za Bosnu i Hercegovinu, djeluje u ime kompanije Berlin –Chemie, koja je u vlasništvu Menarini Grupe, ugledne kompanije, prisutne u preko 100 zemalja svijeta. Kompanija sa bogatom tradicijom, dinamičnim i brzim rastom na farmaceutskom tržištu, izražava svoje iskreno saosjećanje sa stradalima, sa nadom da će navedena pomoć koristiti onima kojima je i upućena.

Donacija dostavljena u Opštu bolnicu Orašje Donation distributed to General Hospital in Orašje

Berlin - Chemie:

Donation to Affected Areas

fter the disastrous consequences incurred as a result of heavy rainfall, which have hit Bosnia and Herzegovina in May of the current year, the company Berlin - Chemie AG, Representative Office in BiH, has sent aid packages to the affected areas. Expressing its social responsibility, solidarity, primarily guided by the desire to help the most threatened category – patients, aid packages are prepared. Help is distributed to health care institutions: General Hospital in Orašje, General Hospital in Bijeljina, Hospital “Holy Apostle Luke” in Doboj and to National Pharmacy in Maglaj. The total value of the donation is close to 50,000 KM (25 000 EUR), and the most essential medicines were assigned in the form of an analgetics, drugs for heart disease, diabetes, hypertension. Doctors of these institutions have expressed their appreciation for this selfless act. Help is equally distributed to all these institutions. Berlin - Chemie AG, Representative Office in Bosnia and Herzegovina, acting on behalf of the company Berlin-Chemie, which is owned by the Menarini Group, reputable company present in over 100 countries worldwide. The company with rich tradition, dynamic growth, the pharmaceutical market leader, expressed sincere sympathy with the casualities, with the hope that help will use those that have been addressed.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Preparati hiljadugodišnje tradicionalne kineske medicine

Dijetetski suplementi Pripremile: Mr ph. Dajana Rađević, mr ph. Dijana Rađević, “Wellmedic“ d.o.o.

ijetetski suplementi omogućavaju unos hranjivih materija koje se standardnom ishranom ne unose u organizam u dovoljnim količinama. Pod dijetetskim suplementima podrazumijevamo vitamine, minerale, masne kiseline, aminokiseline, biljne droge i druge materije. U pojedinim zemljama oni podrazumijevaju hranu, u drugim lijekove. Tako pri američkom Nacionalnom institutu za zdravlje postoji Kancelarija za dijetetske suplemente koja razmatra sljedeće aspekte: nabavljanje upotrebu i sigurnost dijetetskih proizvoda, tržištu dostupne podatke o dijetetskim suplementima, regulatorna pitanja, naučne publikacije itd. Kada se ljekovite biljke upotrebljavaju kao dijetetski suplementi omogućeno je unošenje velikog broja supstanci različitog djelovanja na fiziološke funkcije organizma. Biljke su vijekovima bile osnova medicinskog tretmana te je ova tradicinalna medicina čest vid liječenja čak u mnogim razvijenim zemljama. Moderna medicina herbalizam smatra formom alternativne medicine, jer herbalizam nema uvijek isključivu naučnu potvrdu, tj. podatke opsežnih studija. Ipak, zanimljivo je da je od začetka farmacije do research and development (istraživanje i razvoj) lijekova za humanu upotrebu u istraživačkim laboratorijama današnjice, upotreba supstanci izolovanih iz biljaka ili određene strukturne promjene njihovog molekula gotovo standarni protokol u otkrivanju novih lijekova. Tako u 21. vijeku fitoterapija izlazi iz okvira narodne medicine i podliježe definisanim standardima, a to znači da efekat i posljedične tvrdnje o ljekovitom bilju moraju imati naučno uporište. Prethodno rečeno nameće sljedeće praktično pitanje: Šta ovo znači korisniku dijetetskog proizvoda? Odgovor ćemo dati posmatrajući dva proizvoda hiljadugodišnje tradicionalne kineske medicine, a koja se nalaze na tržištu Bosne i Hercegovine: kapsule na bazi žen šena i mladog roga jelena te kapsule na bazi ulja iz gljive Ganoderma lucidum.

Na primjeru preparata ljekovite gljive (Ganoderma lucidum) vidimo da proizvođač navodi sljedeći podatak pod stavkom aktivni principi: svakih 100 g proizvoda sadrži triterpenoide Ganoderma lucidum > 8,0 g. Triterpenoidi i njihova koncentacija se pominju u svim eksperimentima i studijama o medicinskom efektu ove gljive. Ovo znači da je proizvođač izvršio analizu konačnog proizvoda i da je poznata koncentracija ljekovitih supstanci (triterpenoidi) za koje važi tvrdnja o jačanju imuniteta, a na osnovu čega je koncipirano preporučeno doziranje. Druga činjenica značajna za kvalitetan dijetetski proizvod na bazi gljive Ganoderma lucidum je proces proizvodnje: Najveća koncentracija djelotvornih supstanci nalazi se u ulju izolovanom iz spora gljive obradom koja isljučuje upotrebu visokih temperatura. Mljevenje, pravljenje dekokta, akoholnog ili drugog ekstrakta su prevaziđene metode iskorištavanja ljekovite gljive u medicinske svrhe. Ovakve metode umanjuju kvalitet i efekat, ali i cijenu dijetetskog proizvoda na tržištu, s obzirom na to da su ove metode mnogo jeftinije za razliku od tehnike ekstrakcije superkritičnim ﬂuidom kojim se dobija kvalitetno izvorno, ali skuplje ulje. Apotekari i ljekari pri preporuci, a pacijenti pri odabiru dijetetskih proizvoda na bazi Ganoderma lucidum treba da obrate pažnju na količinu aktivnih principa u ulju gljive, kao i na proces proizvodnje koji je korišten prilikom dobijanja čistog ulja. Za drugi preparat zanimljiv je sljedeći podatak: Američki žen šen korišten u postupku proizvodnje star je 5-6 godina, što je važno, jer je samo tada količina saponina/ginsenozida u dovoljnoj količini koja ga čini cijenjenom ljekovitom biljkom. Česti su preparati gdje je iskorišten korijen žen šena u prvoj godini uzgoja, od takvih proizvoda se ne može očekivati imunostimulativni efekat smanjenja nivoa šećera u krvi ili

hipotenzivni efekti. Svi proizvođači dijetetskih proizvoda moraju imati sprovedenu mikrobiološku analizu i analizu prisustva teških metala, što, u slučaju prethodnih preparata, proizvođač potvrđuje dostavljanjem izvještaja uvozniku (Wellmedic d.o.o. Gradiška) o sprovođenju navedenih analiza. Da su kvalitetni i kontrolisani dijetetski suplementi beskompromisan cilj zarad zdravlja stanovništva upozorava sljedeći naslov “Herbalni supplementi najčešće nisu što bi trebalo da budu” (Anahad O’Connor, ‘New York Times’, objavljeno novembra 2013. godine). Članak se poziva na studiju koja je DNK analizom obezbijedila kredibilne dokaze o krivotvorenju, kontaminaciji i pogrešnom označavanju u industriji herbalnih proizvoda. Sljedeća važna naznaka, koja može da ukaže da li je određen dijetetski suplement pouzdanog kvaliteta, jeste njegovo prisustvo na globalnom tržištu. Ukoliko je proizvod prisutan na tržištu Sjedinjenih Američkih Država, poput navedenih preparata tradi-

cionalne kineske medicine, on je ispunio zahtjeve koje za polje dijetetskih suplemenata propisuje FDA (Agencija za hranu i lijekove). Da bi medicinski radnici mogli savjetovati upotrebu dijetetskih suplemenata moraju da imaju pouzdan izvor informacija, tj. rezultate naučnih istraživanja koje besplatno mogu potražiti među publikacijama agencija, (National Centre for Complementary and Alternative Medicine, National Institutes of Health ili Ofﬁce of Dietary Supplements) ili PubMed.gov, jednoj od najvećih on line bazi podataka iz oblasti medicine. Tradicionalna kineska medicina bi vjerovatno imala mnogo veći značaj u zaštiti zdravlja na našim prostorima da su dostupni svi podaci kojima raspolaže istočnjačka naučna zajednica a koja, više zbog različitih ideologija/interesa nego jezičke i prostorne barijere Istoka i Zapada, ostaje privilegija stanovnika Dalekog Istoka.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ovjek je svjesno otišao u jednu stvarnost koja nije realna ni po čemu. Neće da razmisli o tome ko je najviše kriv za njegovo zdravstveno pa i duhovno stanje, a da bi opravdao sebe i druge, vrijeme mu prolazi u očekivanju da će se desiti neko čudo. Deﬁnitivno čudo neće doći i ono što činimo preko ishrane, loše ili dobro, je osnova za sva naša čuda koja se dešavaju i koja će se desiti. Čovjek je sebi najveći neprijatelj ako ne pazi šta unosi u organizam. Ovo je citat iz knjige ‘’Liječenje hranom’’, autora Slavka Crnića iz Banjaluke, koji je među prvima u regionu pokrenuo lanac klubova: ‘’Hrana je lijek’’. Kao veliki poštovalac prirode, gospodin Crnić je osnivač i direktor Virtuelnog naučnoistraživačkog instituta za primjenu prirodnih materijala u poljoprivredi i ishrani. U njegovom društvu odgonetnućemo mnoge zablude i dileme u vezi sa ishranom u skladu sa mudrom izrekom: Reci mi šta jedeš, pa ću ti reći ko si? ‘’Medici.com’’ U vašoj priči o ‘’živoj hrani’’ nasuprot ovoj svakodnevnoj konvencionalnoj ‘’mrtvoj’’ počasno mjesto zauzima ruda zeolit. Na ovom institutu razdvajamo vrijeme i ulogu zeolita u službi ljudske ishrane i zaštite zdravlja. Zeoliti su kristalni hidratisani alumosilikati.Sastavljeni su iz elemenata I i II grupe periodnog sistema. Sadrže natrijum, kalijum, kalcijum, magnezijum, barijum i karakteristične mikroelemente u tragovima, potrebne živom organizmu: čovjeku, biljkama i životinjama. Zeoliti su jedina mineralna i anorganska materija, koju u nano veličini i aktiviranu može uzimati čovjek kao lijek ili kao sredstvo za podršku opštem zdravlju. Ni u najmanjim količinama se ne zadržava u organizmu i ne postoje nikakve kontraindikacije. Klinoptilolit(zeolit) se može koristiti sa bilo kojim lijekom. Pomaže njegovo brže djelovanje. Decenije proučavanja ove rude donose revolucionarna otkrića koja ne samo da pomažu lakšem svatanju

Virtuelni naučnoistraživački institut za primjenu prirodnih materijala u poljoprivredi i ishrani (http://vinisbl.com/)

Projekat: ‘’Bijeli restorani’’

funkcije ćelije i organa, već i promjeni obrazaca ponašanja. Sano resursi u Šnjegotini pokrivaju potrebe tržišta Republike Srpske i BiH za narednih 4050 godina da se ne eksploatišu ostala nalazišta, kojih je nekoliko na tlu BiH. Grupa naučnika, među kojima su i naučnici Virtuelnog instituta za istraživanje i primjenu prirodnih materijala u poljoprivredi i ishrani(VINIS) dobila je odobrenje za strateška istraživanja Šnjegotinskog i Prnjavorskog bazena, koja treba da budu okonačana u narednih 3-4 godine. Istovremeno, VINIS razvija nove proizvode i omogućava upotrebu svih zatečenih resursa. Naš cilj je da se zeolit koristi kod gajenja biljaka za hranu. Treba odstraniti toksine prije nego što hrana dođe na sto. Biljka ima svoj mehanizam odbrane od sredstava koja joj dodajemo prilikom gajenja i zaštite od bolesti ili nametnika. Ona sva ta sredstva neutrališe putem organskih jedinjenja koja su postojana na temperaturi između 41 i 42 stepena C. Na višoj temperaturi se ta jedinjenja raspadaju i stvaraju se slobodni radikali, koji su za ljude i životinje

potpuno neprobavljivi. Slobodni radikali (teški metali i ostala teška jedinjenja) se akumuliraju u organizmu, stvarajući preduslove za bolesna stanja i nastanak 99% bolesti Ako voće, povrće, sjemenke i druge plodove u bilo kojoj fazi podvrgnemo temperaturi višoj od 41stepena C dobićemo slobodne radikale i nećemo ih probaviti, Ako se ne detoksiramo zeolitom, onda je neka od teških bolesti već na vratima našeg organizma i nemoguće je da se te bolesti riješimo bez velikog i radikalnog zaokreta u načinu života, navikama, ishrani i duhovnosti. Ako tome još pridodamo sve viruse, bakterije i gljivice koje se nalaze u hrani, onda je pravo čudo što uopšte funkcionišemo i što uopšte imamo periode zdravlja. ‘’Medici.com’’ Vršili ste oglede u vezi sa djelovanjem zeolita K-96 u pripremi hrane, njenom skladištenju i konzervisanju. Kakvi su zaključci? Primijetili smo da kad pripremamo voće za izlaganje na sto za goste, često naiđemo na voćke koje su dobile ružne ﬂeke ili su na malim površi-

PRIRODA I

nama počele trunuti. Zbog otklanjanja toksina, slobodnih radikala, hemikalija, virusa, bakterija i gljivica smo redovno te ﬂeke i trulež otklanjali nožem i tek onda prali voće u zeolitnoj vodi. Takvo voće nije nastavilo trunuti i poslije 5-7 dana. Stavili smo voće koje nismo prali u zeolitnoj vodi (oprano samo u vodi i sa izrezanim ﬂekama) i primijetili da je to voće ili povrće nastavilo intenzivno trunuti i sagnjilo do kraja istog dana. Ogledi su nam dali sljedeće rezultate: • Svježi kao i suvi plodovi i sjemenke zaustavljaju svako raspadanje i truljenje poslije tretmana zeolitom; • Klijavost je povećana za najmanje 10% od konvencionalnih i do sada prirodnih mogućnostima (recimo, klijavost kod heljde je povećana sa 72,3% na 91,8%); • Sočni plodovi zaustavljaju propadanje i truljenje za više od jedne sedmice; • Lisnato povrće nastavlja primijetno da raste, uvelo lišće i izdanci postaju svježi i zdravog izgleda, salata dobija na bujnosti čvrstini listova i sl; • Nedozrelo voće dozrijeva (recimo jagode, maline i sl.); • Voće i povrće koji su tretirani stimulansima sazrijevanja i dobijanja boje zrelog ploda, gube boju i izgled

zrelog u roku od 3-6 časova i nastavljaju prirodno sazrijevanje, bez truljenja i ranog propadanja; • Na plodovima, suvim ili sočnim, nema ni u tragovima hemijskih sredstava kojima su bili tretirani, teških metala, virusa, bakterija, gljivica i sve ostalo što je štetno nestalo je! Sve se dešava kada se proizvodi namijenjeni hrani potope u zeolitnu vodu, gdje je na 5-8 litara vode rastvorimo samo 2-3 grama zeolita K-96. Pokušali smo doći do zaključka: Koliko ta voda može da se koristi (samo jednom ili više puta). Stavili smo posudu na sudoper i nastavili potapati voće i povrće namijenjeno za hranu. Mjerili smo učinak radeći laboratorijska ispitivanja i posmatrajući proizvode. Zaključak je sledeći: Zeolitna voda je imala nesmanjene učinke sve do momenta kada je vode nestalo (zbog činjenice da svaki put kada potopimo povrće ili voće i vadimo ga iz rastvora odnesemo dio vode) ili kada je voda postala prljava od prljavštine koja je preostala od pranja povrća ili voća, jer je pranje intenzivnije i detaljnije u zeolitnoj vodi nego u običnoj, pa smo vodu morali zamijeniti. U savremenim kuhinjama se upotrebljavaju (neki preporučuju upotrebu

Z D R AV L J E

tih sredstava što je pogrešno) sode bikarbone, sirćeta i sl. Sirće nema nikakvog opravdanja jer povećava kiselost koja je uslov razvoja svih neželjenih stanja živog organizma. Soda bikarbona stvara bazičnu sredinu u kojoj se zaustavlja razvoj štetnih organizama. Ona sama nije u stanju da uništi štetne organizme. Ona smanjuje kiselost običnim miješanjem i povećanjem zapremine, što ima nedovoljne učinke na naš organizam. Zeoliti su po svemu eﬁkasni i imaju dugoročno djelovanje kroz sve procese i obnavljaju svoj puni kapacitet poslije svake promjene temperature. POSLIJE OVIH SAZNANJA, RAZVILI SMO PROIZVOD: DETOKS-P kojeg preporučujemo za upotrebu svakodnevno i u svakoj kuhinji, skladištu, ostavi i prilikom pripreme hrane. On sigurno sprečava trovanje hranom i otklanja posljedice kod onih koji su se već otrovali hranom! Sve namirnice poslije čišćenja i pranja pod mlazom vode se potapaju u zeolitnu vodu i drže najmanje 10 minuta. Ukoliko ih zaboravite pa vam ostanu u toj vodi cijeli dan - ništa osim dobrih posljedica se neće desiti. Što duže stoji u toj vodi, proizvod je očišćen u dubljim slojevima i revitaliziran. Njegov život je u optimalnom stanju i može vam samo pomoći, pokušao nam je približiti vrijednosti ovog prirodnog blaga Slavko Crnić koji je do ovog zaključka došao na osnovu eksperimentalnih istraživanja, koja i dalje ostaju da se provjeravaju u praksi. Virtuelni naučnoistraživački institut za primjenu prirodnih materijala u poljoprivredi i ishrani organizuje i radionice: Ishrana prijesnom hranom sa praktičnom obukom pripreme prijesnih obroka, Upotreba zeolita za detoksikaciju organizma i kod pripreme hrane i suplementa uz hranu i lijekove, kao i radionicu o značaju ishrane za duhovno zdravlje. Osim Kluba ‘’Hrana je lijek’’ u Banjaluci iz Projekta ‘’Bijeli restorani’’ ovog instituta, planirano je otvaranje u Beogradu, Zagrebu, Gradišci. Najviša cijena jednog obroka koji može zadovoljiti dnevne potrebe čovjeka za svim nutritivnim vrijednostima u ishrani je samo 4 konvertibilne marke. I to nije sve. Ovaj Institut je prošle godine na Međunarodnoj izložbi inovacija i novih tehnologija, poznatom ‘’Tesla festu’’ u Novom Sadu, nagrađen zlatnom medaljom za nove tehnologije i proizvode. Anđa S. Ilić

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Najčešća oboljenja današnje populacije su uglavnom izazvana negativnim uticajima stresa koji je, nažalost, nemoguće izbeći. Kako bi se sprečili negativni uticaji i razvoj nekih težih psihičkih oboljenja prvenstveno je potrebno primeniti određene veštine koje mogu promeniti odnos i pogled na samu stresnu situaciju: 1. Potrebno je verovati da za svaki problem postoji rešenje 2. Pokušati pronaći pozitivne aspekte u stresnoj situaciji i iskoristiti to za rešavanje problema 3. Smireno prilaziti rešavanju problema 4. Negovati pozitivne, a izbegavati negativne odnose 5. Zadržati smisao za humor 6. Razgovarati sa prijateljima i stručnim osobama o problemima 7. Usmeravati se na sopstvene snage i razvijati pozitivno razmišljanje 8. Posvetiti više vremena aktivnostima koje pričinjavaju zadovoljstvo i dr.

Uz ove metode, ukoliko je neophodno, mogu se primeniti i određeni fitopreparati za tretman psiholoških problema izazvanih stresom (nesanica, anksioznost, nervoza i drugo). Najčešće se upotrebljavaju preparati na bazi valerijane, matičnjaka, hmelja, kantariona i passiflore. Passiflora incarnata je višegodišnja biljka puzavica sa karakterističnim ljubičastim cvetovima. Predstavlja jednu od najzastupljenijih divljih biljnih vrsta u južnom delu SAD. Čiroki Indijanci su ovu biljku nazvali ocoee, a reku u čijoj dolini je ona rasprostranjena Ocoee river. Cvet passiflore predstavlja i zaštitni znak Tenesija. Stabljika dostiže dužinu i do nekoliko metara i veoma je razgranata. Listovi su tamnozelene boje sa tri ili pet useka i dve vrste žlezda u blizini peteljke. Krunica je vrlo specifična, sačinjena od pet latica ljubičaste boje sa trakastim nastavcima ciklično raspoređenim. Obično 54

Fitoterapija kod anksioznosti, nesanice i nervoze

Passiﬂora incarnata (Passiﬂoraceae)

Mr ph. Anica Crkvenčić

cveta u julu, a cvetovi igraju važnu ulogu u sazrevanju larvi raznih vrsta leptira. Plodovi su ovalnog oblika, veličine kokošjeg jajeta. Boja ploda varira od zelene do narandžaste, u zavisnosti od stepena zrelosti. Pojedine vrste passiflora daju izuzetno ukusne plodove koji se upotrebljavaju za izradu džemova i kao korigensi. Tradicionalno se nadzemni delovi biljke Passiflora incarnata upotrebljavaju za tretman anksioznosti, nervoze i nesanice. Ranije je upotrebljavana biljka u sirovom stanju, međutim, u savremeno doba primenjuju se ekstrakti za izradu napitaka, tableta i drugih per os oblika.U SAD su popularne gume za žvakanje protiv nesanice sa ekstraktom passiflore. Prema ispitivanjima koja je vršio naučnik Kamaldeep Dhawan sa svojim saradnicima utvrđeno je da metanolni ekstrakt passiflore u dozi od 10mg/kg, kod miševa na kojima je primenjen model lavirint izazvane anksioznosti, ima sličan anksiolitički efekat kao doza diazepama 2mg/kg. Aktivni sastojak passiflore je benzoflavon koji može inhibirati enzim aromatazu. Na eksperimentalnim životinjama je utvrđeno da primenom ekstrakta dolazi do povlačenja simptoma zavisnosti

izazvanih primenom nikotina, tetrahidrokanabinola, alkohola, benzodiazepina i morfina. Ekstrakt passiflore sadrži flavonoide, uglavnom derivate apigenina i luteolina, etarska ulja, benzoflavone i dr. Po poslednjim studijama nije sa sigurnošću potvrđeno da farmakološko dejstvo potiče od flavonoida. Postoje određeni dokazi da farm. efekte prouzrokuju benzoflavoni. U preparatima na našem tržištu se primenjuje standardizovani ekstrakt pod nazivom Vitexin. Preparati passiflore se ne preporučuju trudnicama i dojiljama i ne smeju se upotrebljavati istovremeno sa drugim sedativima i anksioliticima, a vrlo retko prouzrokuju neželjena dejstva (povremeno mučnina kod malog broja pacijenata i sporadični slučajevi alergijske reakcije).

Bosna i Hercegovina

+387 65 511 +387 62 152 Hrvatska +385 91 4501 Srbija +381 63 308

301 453 030 200

atlasrelaxinfo@gmail.com www.atlasrelax.info

“ATLAS NE NOSI SAMO GLAVU VEĆ JE ODGOVORAN ZA PUNO TEGOBA I BOLESTI KOJE DANAS IMAMO”

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

nvesticija izgradnje otvorenog bazena u ZTC-u „Banja Vrućica“, vrijedna dva miliona maraka, uspješno je završena početkom jula. Svečanom otvaranju bazena koje se desilo 7. jula prisustvovao je veliki broj zvanica iz kulturnog, privrednog i javnog života Republike Srpske. Otvaranju je, između ostalih, prisustvovala i premijerka Republike Srpske Željka Cvijanović koja je zajedno sa ministrom zdravlja i socijalne zaštite u Vladi RS doktorom Draganom Bogdanićem izvršila svečano presijecanje vrpce. Tom prilikom navela je da joj je veoma drago da prisustvuje otvaranju jednog ovakvog objekta koji će umnogome doprinijeti razvoju ne samo poslovanja „Banje Vrućice“, nego i cijele opštine Teslić. Načelnik opštine Teslić Milan Miličević tom prilikom istakao je značaj saradnje lokalne zajednice sa privrednim subjektima te naglasio da će nova usluga ovog banjskog kompleksa upotpuniti turističku ponudu cijelog Teslića. Otvoreni bazen predstavlja najveću vodenu površinu u „Banji Vrućici“. Smješten uz hotel „Kardial“, pravo je mjesto za osvježenje u vrelim ljetnim danima. Cjelokupan kompleks otvorenih bazena prostire se na 5000 m², a sam bazen napravljen je u obliku prirodnog jezera. Izgrađen bez oštrih ivica i betona, bazen se kao takav u potpunosti uklapa u predivni prirodni ambijent koji okružuje hotel „Kardial“. Ukupna vodena površina bazena je 650 m², a sam kompleks je kapaciteta 500 gostiju, koji svakodnevno mogu uživati u čaroliji ljeta u srcu prirode. Bazen je otvoren za sve goste hotela kao i vanjske posjetioce ZTC-a „Banja Vrućica“ te je samim tim prilagođen kako za individualne posjetioce, tako i za grupne dolaske. Otvoreni bazen „Banje Vrućice“ djelo je italijanskog arhitekte. Po namjeni je rekreacioni i u funkciji je stvaranja dobrog ugođaja i opuštenosti svih posjetilaca. Izgrađen po načelima biotehnologije sa upotrebom biomaterijala, otvoreni bazen „Banje Vrućice“ je prvi takav izgrađen u BiH. Tokom izgradnje nije bilo zidanja niti upotrebe betona. Bazen je izgrađen od prirodnih materijala koji ne zagađuju okolinu. Zahvaljujući biodizajnerskoj tehnologiji površinski sloj bazena ima mogućnost da apsorbuje sunčevu toplotu te je zbog toga voda u otvorenom bazenu topla i ugodne temperature i nakon ljetnog pljuska. Sve navedeno omogućuje da u potpunom skladu sa prirodom na otvorenim bazenima „Banje Vrućice“ doži56

ZTC „Banja Vrućica“

Bazenski kompleks u srcu prirode otvorenih bazena na usluzi su sunčališta površine oko 1500 m². Takođe, dio bazena prilagođen je za najmlađe posjetioce na kojem će moći da se zabave i iskažu svu ljepotu dječje radosti i mašte u igranju vodom. Za sve one koji požele da se dodatno osvježe, na usluzi imaju i natkrivenu ugostiteljsku terasu bara „Oaza“. Završetkom ovog projekta „Banja Vrućica“ je zaokružila svoju ponudu u smislu rekreativnog i wellness programa. Inače, svi gosti koji borave u hotelu „Kardial“ u cijenu svog boravka imaju uključeno korišćenje i otvorenog i zatvorenog bazena. U „Banji Vrućici“ izrazili su zadovoljstvo uspješnim završetkom vite nezaboravno iskustvo. Da bi uži- investicije koja ispunjava sve standarde vanje bilo potpuno svim posjetiocima moderne izgradnje i ekoloških uslova.

ZDRAVSTVO - SRBIJA

inistarstvo zdravlja Republike Srbije je, uz podršku Svetske banke (Projekat ‘‘Pružanje unapređenih usluga na lokalnom nivou’’ DILS), u 2013. godini sprovelo istraživanje zdravlja na reprezentativnom uzorku stanovništva Srbije. Podaci su dobijeni anketiranjem 6.500 domaćinstava i 15.999 članova domaćinstava (14.623 stanovnika starosti 15 i više godina i 1.376 dece uzrasta 7 do 14 godina). Podaci iz istraživanja su upoređeni sa istraživanjem koje je sprovedeno 2006. godine. U Palati “Srbija” 17.7.2014. su predstavljeni preliminarni rezultati istraživanja zdravlja stanovništva Srbije, koje je sprovedeno 2013. godine. Na konferenciji za novinare tom prilikom govorili su ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar i dr Jasmina Grozdanov, glavni istraživač. Ministar Lončar je naveo da je ovo treće po redu istraživanje toga tipa, koje je usklađeno sa evropskim standardima, što će omogućiti Srbiji da se poredi sa ostalim evropskim zemljama i istakao korist ovakve vrste istraživanja i podataka do kojih se na ovaj način dolazi, koji predstvaljaju dragoceni alat u kreiranju zdravstvene politike. U odnosu na 2006. godinu, kada je poslednji put sprovedeno istraživanje, broj gojaznog odraslog stanovništva povećan je sa 17,3 na 22,1 odsto, dok je broj gojazne dece povećan sa 8,5 na 13,7 odsto. Ovi podaci nam govore da u narednom periodu mnogo pažnje treba da posvetimo rešavanju ovog javnozdravstvenog problema, uključivanjem svih činilaca u društvu, od porodice, državne vlasti, lokalnih samouprava do zdravstvenih radnika, istakao je ministar Lončar i dodao da će Ministarstvo zdravlja, kroz povećane mere prevencije i promociju zdravih stilova života u saradnji sa institutima i zavodima za javno zdravlje i zdravstvenim radnicima, raditi na zajedničkom cilju, a to je bolje zdravlje građana Srbije, njegovo očuvanje i unapređenje. Ministar Lončar je rekao da medijske poruke u vezi sa zdravljem prati 47,4% odraslog stanovništva. Ovo češće čine žene, osobe visokog obrazovnog proﬁla i stanovnici urbanih naselja. Poređenje podataka iz 2006. i 2013. godine otkriva da se povećao udeo osoba u popu58

Pres konferencija - predstavljanje rezultata

Istraživanje zdravlja stanovništva Srbije, 2013. godina novništva o uticaju različitih faktora rizika koji utiču nepovoljno na zdravlje, kao i da je u odnosu na prethodno istraživanje zabeleženo da deca više konzumiraju mleko, voće, povrće, a da je ﬁzička aktivnost ostala na istom nivou kao 2006. godine. Deca se bave ﬁzičkom aktivnošću, ali očigledno i dalje mnogo više sede, ne troše dovoljno energije i ne troše ono što unesu, objasnila je dr Grozdanov.

laciji odraslih stanovnika Srbije koji prati medijske poruke u vezi sa zdravljem sa 31,3% na 47,4%, istakao je ministar i pozvao medije da zajednički radimo na poboljšanju zdravlja građana Srbije. Pored gojaznosti, zabeležen je i trend povećanja povremenog ili stalnog konzumiranja alkohola sa 40 na 54 odsto. Procenat odraslog stanovništva koje puši svakodnevno ili povremeno povećan je sa 33 odsto na 34,7 odsto, što je prema rečima glavnog istraživača dr Jasmine Grozdanov blagi porast, ali nije statistički značajno povećanje. Na listi bolesti koje najčešće muče stanovništvo Srbije na prvom mestu je povišen krvni pritisak, zatim masnoće u krvi, dijabetes i depresija. Lekove koje im je propisao lekar na recept, u periodu dve nedelje pre ispitivanja, koristilo 43,4 odsto stanovništva, dok je 27 odsto stanovnika koristilo lekove i biljna stredstva koja im nisu propisana. Dr Grozdanov je navela ohrabrujući podatak da je povećana svest kod sta-

Karakteristike domaćinstva U 2013. godini prosečno domaćinstvo u Srbiji činilo je 2,9 članova, što je identično prosečnom broju članova domaćinstava iz 2006. godine. Procenat stanovništva koje koristi unapređena izvorišta vode za piće je iznosio u proseku 96,9%, što je značajno više u poređenju sa 2006. godinom (92,6%). U Srbiji je tokom 12 meseci koji su prethodili istraživanju 51,6% stanovništva imalo izdatke za zdravstvenu zaštitu (najviše osoba iz južne i istočne Srbije – 58,8%, dok je udeo najmanji u Beogradu – 48,4%). Zdravstveno stanje stanovništva Srbije Najveći procenat stanovništva Srbije starosti 15 i više godina (57,8%) percipira svoje zdravlje u celini kao veoma dobro i dobro – više nego 2006. godine (49,0%). Prema iskazu ispitanika, najzastupljenije oboljenje je bilo povišen krvni pritisak (31,3%). Istraživanje je obuhvatilo i merenje krvnog pritiska i pri tome

Z D R AV S T V O - S R B I J A

je utvrđeno da hipertenziju ili potencijalnu hipertenziju ima (47,5%) odraslih stanovnika sa 20 i više godina, što je na nivou zabeleženom u istoj populaciji 2006. godine (47,2%). Kada je reč o uticaju zdravstvenog stanja na radnu sposobnost 14,6% stanovnika Srbije je u periodu od godinu dana pre ispitivanja odsustvovalo sa posla usled neke vrste zdravstvenog problema. Nešto više od polovine stanovništva Srbije (56,6%) je u periodu od četiri nedelje pre ispitivanja bilo suočeno sa napetošću ili stresom. Svakodnevnom pritisku i stresu češće su bile izložene osobe između 45 i 54 godina starosti, ženske osobe, kao i stanovnici južne i istočne Srbije. Ujedno, više stanovnika je bilo izloženo stresu nego u 2006. godini (43,1%).

praksi (31,0%) nego u državnoj zdravstvenoj ustanovi (26,9%). Lekara specijalistu je posetilo 40,1% stanovnika Srbije, najviše stanovnika Beograda (46,6%) a najmanje stanovnika Vojvodine (35,4%). Zdravstvena zaštita nije bila pružena za 18,2% stanovnika Srbije, iako su imali potrebu za njom i to najčešće iz ﬁnansijskih razloga (24,8%), dugog čekanja na zdravstvenu zaštitu (16,6%) ili udaljenosti/zbog prevoza (5,7%). Usluge privatne prakse koristilo je 15,1% stanovnika Srbije. Ove usluge češće su koristili stanovnici Beograda, stanovnici urbanih naselja, osobe ženskog pola i osobe najvišeg obrazovnog proﬁla. Kada je reč o upotrebi lekova, 43,4% stanovnika Srbije je u periodu od dve nedelje pre ispitivanja koristilo lekove koje im je propisao lekar, dok je 27% staKorišćenje zdravstvenih usluga novnika koristilo lekove, biljna sredstva Izabranog lekara opšte medicine ili ili vitamine koji im nisu bili propisani. pedijatra ima 91,7% stanovnika Srbije. Najveći procenat stanovnika koristi usOdrednice zdravlja luge lekara opšte medicine ili pedijatra U odnosu na 2006. godinu povećan u državnoj zdravstvenoj ustanovi, 91%, je procenat gojaznog stanovništva starosti dok samo 2,5% u privatnoj praksi. 15 i više godina i to sa 17,3% na 22,1%. S druge strane, veći procenat staNešto manje od polovine stanovnika novništva ima stomatologa u privatnoj Srbije prilikom obavljanja bilo kog po-

sla uglavnom sedi ili stoji, dok 72,9% stanovnika svakodnevno hoda najmanje deset minuta. U poređenju sa 2006. godinom, procenat odraslog stanovništva Srbije koje ima ispravno mišljenje o uticaju različitih faktora rizika na zdravlje se povećao (49,1% u 2006. godini naspram 56,7% u 2013. godini). Medijske poruke u vezi sa zdravljem prati 47,4% odraslog stanovništva. Ovo češće čine žene, osobe visokog obrazovnog proﬁla i stanovnici urbanih naselja. Poređenje podataka iz 2006. i 2013. godine otkriva da se povećao udeo osoba u populaciji odraslih stanovnika Srbije koji prati medijske poruke u vezi sa zdravljem (sa 31,3% na 47,4%). Stil života i zdravlje Procenat odraslog stanovništva koje puši svakodnevno ili povremeno iznosi 34,7%, što, iako je više nego 2006. godine (33%), nije i statistički značajno povećanje. Rasprostranjenost svakodnevnog ili povremenog pušenja iznosi 35,8%, dok u populaciji stanovnika starih između 15 i 19 godina prevalencija iznosi 19,2%. Cigarete svakodnevno puši 29,2% odraslih stanovnika Srbije, dok čak 17,4% odraslih stanovnika svakodnevno puši 20 ili više cigareta. Nažalost, u poređenju sa 2006. godinom, veći procenat žena svakodnevno puši (25,9% u 2013, a 24% u 2006. godini), a praktično isti procenat muškaraca: 32,6% u 2013. godini spram 33% u 2006. godini. U Srbiji 46,1% stanovništva ne konzumira alkohol tj. blizu 54% konzumira alkohol povremeno ili stalno, dok je, taj procenat u 2006. godini iznosio 40%. Zdravstvene navike dece Udeo dece uzrasta 7 do 14 godina u Srbiji koji svakodnevno doručkuju (93,8%) značajno je veći u poređenju sa 2006. godinom (90,5%). Više od polovine dece i mladih svakodnevno konzumira voće (51%), a 56,6% povrće, dok ostali voće i povrće konzumiraju nedovoljno ili ga nikada ne konzumiraju. Više od dve trećine dece (74,2%) svakodnevno popije bar jednu šolju mleka ili mlečnih proizvoda, što je značajno više od nivoa konzumacije mleka iz 2006. godine (60,4%). Više od 80% dece se najmanje jednom ili dva puta nedeljno bavi ﬁzičkim aktivnostima, odnosno sportom (82,3%) što je na nivou iz 2006. godine (82%). U odnosu na 2006. godinu povećan je procenat gojazne dece i to sa 8,5% na 13,7%. M.C. 59

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

&LTLMV[JWOJ JOUFSWKV [B Ă&#x2020;BTPQJT &LP .FE 1MVT

%S ;MBUJCPS -POĂ&#x2020;BS NJOJTUBS [ESBWMKB 3FQVCMJLF 4SCJKF 0OSLE DANA RADA NOVE 6LADE S PONOSOM ISTIÄ&#x2122;EM Ä&#x2122;INJENICU DA SMO DOBILI NAJOZBILJNIJE POHVALE OD 3VETSKE ZDRAVSTVENE ORGANIZACIJE ZA REAKCIJU NAÂ˝EG -INISTARSTVA ZDRAVLJA I 6LADE ZA VREME VELIKIH POPLAVA KOJE SU NAS ZADESILE OVOG PROLEÄ&#x203A;A q KAÄ?E ZA NAÂ˝ Ä&#x2122;ASOPIS MINISTAR ZDRAVLJA ,ONÄ&#x2122;AR

#LRSXGH?X?K RPC@? NMBPĂ&#x2013;?RG â&#x20AC;&#x201C; Prava je retkost da SZO nekog tako i toliko pohvali. Mi nismo mogli da biramo, morali smo da odreagujemo QDMEROMH ĂŁWR VPR ]QDOL L PRJOL 1DĂĽDORVW ta velika prirodna nepogoda usporila nas je u reformama u koje smo krenuli u naĹĄem zdravstvu.

,CGX@CĂ&#x2013;L? RCK? m JGQRC ĂĄCI?LH? Âą ,SDN EH] RE]LUD QD UHDOQH SRWHĂŁNRĂźH XVSHOL VPR X QDPHUL GD GHÂżQLWLYQR QDSUDYLPR MHGQX MHGLQX OLVWX ĂžHNDQMD QD nivou cele Srbije, za sve oblasti medicine za koje je to bilo neophodno. Koordinatori koje smo odabrali napravili VX WDNYH VSLVNRYH ĂžHNDMXĂźLK SDFLMHQDWD GD ĂźH VH WD MHGQD MHGLQVWYHQD OLVWD GR kraja godine smanjiti za najmanje 10 do 15 odsto. Do znatnijeg smanjenja GRĂźL ĂźH WRNRP VOHGHĂźH JRGLQH MHU VX

QDSUDYOMHQL RGJRYDUDMXĂźL SODQRYL L UHorganizacija sistema rada u zdravstvu Âą VD]QDMHPR RG PLQLVWUD /RQĂžDUD Uvedeno je redovno radno vreme SRSRGQH L VXERWRP XUDĂżHQD MH SUHUDVSRGHOD VWUXĂžQRJ NDGUD WDPR JGH VH WR pokazalo potrebnim, nabavljena je, ili MH X WRNX QDEDYND QHGRVWDMXĂźH RSUHPH Âą 7UXGLPR VH GD VH SRVWRMHĂźL NDSDFLteti, u opremi i kadru, maksimalno LVNRULVWH 9HRPD MH YDĂĽQR VYH RYH SURbleme izneti na videlo, ne treba ih zaWDĂŁNDYDWL L Ă&#x201E;JXUDWL SRG WHSLKÂł YHĂź LK UHĂŁDYDWL Âą QDJODĂŁDYD GU /RQĂžDU Âą Ă¤HOMD QDP MH X VXĂŁWLQL GD OLVWH ĂžHNDQMD VWDYLPR X QHNH QRUPDOQH RNYLUH NDNYL VX VYXGD X VYHWX 7DNRĂżH PRUDPR osmisliti adekvatan sistem samog GRODVND QD OLVWH ĂžHNDQMD 6YL SRGDFL R pacijentima moraju biti relevantni i adekvatno proveravani i obnavljani. 6WUXĂžQL WLPRYL VDUDGQLND L VWUXĂžQMDND ]D

Âą (YR EDQDOQRJ SULPHUD 8 1LĂŁX QH UDGL ]UDĂžQD WHUDSLMD 5D]ORJ Âą QLMH SRWSLVDQ XJRYRU VD VHUYLVHURP ]D DSDUDWH YHĂź WUL PHVHFD 1RYDF ]D WR QLMH SUREOHP REH]EHĂżHQ MH 3UREOHP MH WHQGHU NRML QLMH XVSHR -HGDQ RG VHUYLVHUD Âł6LPHQVÂ´ QHPD DGHNYDWQX GRNXPHQWDFLMX D GUXJL SULYDWQD ÂżUPD QHPD RYODĂŁĂźHQRJ VHUYLVHUD $SVXUG 7UHEDOR MH SR]YDWL WH OMXGH L UHĂźL LP ĂŁWD LP QHGRVWDMH /LĂžQD prepucavanja treba prepustiti drugima. 1DĂĽDORVW X FHORM WRM SULĂžL VWUDGDMX SDFLMHQWL NRML YHĂź WUL PHVHFD QH LGX QD terapije. Novac postoji â&#x20AC;&#x201C; a problem se ne reĹĄava. Âą 0HGLML PRJX PQRJR WRJD GD XUDGH , GREURJ L Âą RQRJ GUXJRJ QDĂĽDORVW Ne sme biti vest samo loĹĄa vest. Naprotiv! Postoji sloboda medija i sve treba da bude dostupno javnosti, i dobro i ono manje dobro. Âą .DG YLGLWH GD QHJGH SRVWRMH GREUD YROMD L HQWX]LMD]DP Âą XNOMXĂžLWH VH SRGUĂĽLWH RQR ĂŁWR YDOMD X LPH EROMLWND ]D VYH QDV +DMGH GD ]DMHGQR QHĂŁWR SRSUDYLPR MHU QLNR QH PRĂĽH VDP ,]JOHGD GD VH QHNH VWYDUL PRJX SRPHULWL WHN RQGD NDG QHNRPH QHĂŁWR OLĂžQR ]DWUHED 6YH GR WDGD YHĂźLQX QLĂŁWD QH ]DQLPD D GHĂĽXUQRJ NULYFD ]D VYH QHGRVWDWNH ODNR ĂźHPR QDĂźL VDPR GD VHEH QH PHQMDPR Âą NDĂĽH PLQLVWDU /RQĂžDU 60

â&#x20AC;&#x201C; Dobrog lekara pacijenti uvek prepoznaju i trude se da budu njegovi pacijenti. Ipak, pohvale same po sebi nisu dovoljne. I NJEGOVO DETE Ä&#x153;ELI BANANE dobre patike,... Ja sam za to da dobre lekare treba adekvatno i nagraditi. Rezultati rada lekara najbolje govore o njegovom radu. UHĂŁDYDQMH SUREOHPD OLVWD ĂžHNDQMD UDGH svoj posao vrlo odgovorno i sigurni smo GD ĂźH WR GDWL GREUH UH]XOWDWH L GD ĂźH SUH svega pacijenti, a i lekari, biti zadovoljQLML Âą NDĂĽH GU /RQĂžDU

)?BPMTQIG NJ?LMTG G LHGFMTM PCq?T?LHC â&#x20AC;&#x201C; Problemom kadrovskih planova se, WDNRĂżH YHĂź GXĂĽH YUHPH QLNR QLMH R]biljnije pozabavio. Moramo znati koliko je Srbiji zaista potrebno lekara i kojih VSHFLMDOQRVWL 3RMDYOMXMX VH SUREOHPL ĂžDN i tamo gde se ne bi reklo da ih ima â&#x20AC;&#x201C; LVWLĂžH GU /RQĂžDU Âą 0RUD VH XĂźL X LVWUDĂĽLYDQMH NROLNR L gde je nama zaista potrebno lekara, koje VWDURVWL VX OHNDUL QD RGUHĂżHQRP SRGUXĂžMX L NROLNR ĂźH LK ELWL SRWUHEQR NUR] QHNL SHULRG NDG SRVWRMHĂźL NDGDU RGH X penziju. Za sve ovo potrebno je vreme. Âą 3RGVHĂźDP QD ĂžLQMHQLFX Âą QDVWDYOMD GU /RQĂžDU Âą GD VPR GRQHOL QRYL ]DNRQ SUHPD NRMHP ĂźH VH RGPDK SRVOH SROR-

ÂŽ

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ĂĽHQRJ GUĂĽDYQRJ LVSLWD PRĂźL LĂźL QD VSHcijalizaciju, bez obzira na koju, tako da YLĂŁH QHĂźH ELWL SUD]QRJ KRGD RG GYH JRGLQH REDYH]QRJ OHNDUVNRJ VWDĂĽD 3ULRULWHW ĂźH QDUDYQR LPDWL GHÂżFLWDUQH specijalizacije â&#x20AC;&#x201C; anestezija, radiologija, pedijatrija, neurologija. Âą Ă˘WR VH WLĂžH PODGLK OMXGL NRML RGOD]H X LQRVWUDQVWYR LOL WHN ĂĽHOH GD RGX WUHED SUHPD QMLPD ELWL UHDODQ L LVNUHQ UHĂźL LP ĹĄta je ono ĹĄto je zaista potrebno Srbiji. 1D RVQRYX WRJD RQL ĂźH VDPL SURFHQLWL

GRJDĂżD Âą VPDWUDMX GD MH PQRJR EROMH ELWL X YHĂźLP FHQWULPD 8 VYDNRP VOXĂžDMX SRQRYR LVWLĂžHP GD MH YHRPD ELWQR QDpraviti dobru preraspodelu kadrova i SODQLUDWL NDGURYH SRWUHEQH X EXGXĂźQRVWL Âą UHĂžL VX PLQLVWUD /RQĂžDUD 'DNOH NDNR LVWLĂžH QDĂŁ VDJRYRUQLN YDĂĽQR QDP MH GD QDSUDYLPR GREDU WHPHOM Âą SD GD WHN RQGD GDOMH ]LGDPR NXĂźX 7HPHOM MH VLVWHP SR NRPH ELVPR WDĂžQR znali kakvi su naĹĄi kapaciteti, koliko OHNDUD MRĂŁ PRĂĽH GD UDGL NROLNR ĂźH QMLK

/D SEPTEMBRA Ä&#x161;E KRENUTI SA RADOM &OND KOJI Ä&#x161;E ÄĽNANSIRATI LEÄ&#x2DC;ENJE RETKIH DEÄ&#x2DC;JIH BOLESTI $RÄ&#x153;AVA JE POKROVITELJ I GARANT ÄĽNANSIRANJA TOG FONDA da li za njih ovde ima ili nema mesta, ĂŁWD MH RQR ĂŁWR ĂĽHOH -D LSDN GXERNR verujem da za sve njih ima mesta i nade L X RYRM ]HPOML D GD ĂźH WRJD ELWL VYH YLĂŁH GD ĂźH VLWXDFLMD ELWL VYH EROMD 6YL PRUDPR verovati u to i raditi na tome. NeophodQD MH RGJRYDUDMXĂźD SUHUDVSRGHOD FHORkupnog srpskog zdravstva, u svakom VPLVOX Âą LVWLĂžH PLQLVWDU Âą 1DĂĽDORVW MD PRUDP QDSRPHQXWL GD LPD GRVWD PODGLK VWUXĂžQMDND NRML ĂžHNDMX SRVDR X YHĂźLP FHQWULPD L QHUDGR RGOD]H X PDQMD PHVWD 6YH LSDN ]DYLVL RG ĂĽHOMD L DPELFLMD PODGLK OHNDUD 1DMYHĂźL EURM QMLK MH XSLVDR RYDM WHĂĽDN IDNXOWHW L] ljubavi i ambicije da radi ovaj posao, makar to bilo i u manjem mestu jedan period. â&#x20AC;&#x201C; Ipak, ne smatram da bilo koga treba SULVLOMDYDWL GD LGH WDPR JGH QH ĂĽHOL 0Hdicina svakim danom ide krupnim koracima napred i puno je usko specijali]RYDQLK VSHFLMDOLVWLĂžNLK JUDQD 'D EL mladi lekari bili u trendu svega ĹĄto se

"P 8J?RG@MP *MLĂĄ?P

KGLGQR?P XBP?TJH? Novembra 2012. imenovan je za direktora Urgentnog centra u BeoJUDGX 3UHWKRGQR MH ELR QDĂžHOQLN ,QWH]LYQH QHJH QD RGHOMHQMX +LUXUgije Klinike za Urgentnu hirurgiju X WRP FHQWUX 5RĂżHQ MH X %HRJUDGX JGH MH GLSORPLUDR na Medicinskom fakultetu. SpeciMDOLVWLĂžNL NXUV L] KHSDWRELOLMDUQH hirurgije zavrĹĄio je 2001. u Londonu X EROQLFL +DPHUVPLW JGH VH XVDYUĹĄavao i 2006. godine. Specijalizaciju iz opĹĄte hirurgije zavrĹĄio je 2003. JRGLQH =DYUĂŁLR MH L VSHFLMDOLVWLĂžNL kurs iz transplantacione hirurgije MHWUH X .UDOMHYVNRP NROHGĂĽX X Londonu.

L NDGD RWLĂźL X SHQ]LMX L NROLNR ĂźH QDP kojih lekara biti potrebno. Âą 9HUXMWH WHĂŁNR MH ]DGUĂĽDWL RQRJ NRPH VH SRQXGH EROML XVORYL ]D UDG L ĂĽLYRW negde u inostranstvu. Ukoliko se zadrĂĽLPR QD SULQFLSX GD MH OHNDU VSHFLMDOLVWD obavezan da odradi kod nas onoliko YUHPHQD NROLNR MH XORĂĽHQR X QMHJRYX edukaciju â&#x20AC;&#x201C; reĹĄili bismo dosta postojeĂźLK L EXGXĂźLK SUREOHPD

,MTG NPMHCIRG G GLTCQRGAGHC +GLGQR?PQRT? XBP?TJH? Âą Ă¤HOLP GD LVWDNQHP GD VPR XĂŁOL X SURFHGXUX VUHĂżLYDQMD VLVWHPD SULPDUQH sekundarne i tercijerne zdravstvene ]DĂŁWLWH 7DNRĂżH UDGL VH L QD MHGLQVWYHnom informacionom sistemu na repuEOLĂžNRP QLYRX â&#x20AC;&#x201C; Mora se transparentno prikazati ĹĄta VH WDĂžQR L JGH UDGL ĂŁWD VH GHĂŁDYD NDNYL su rezultati rada, koliko ima pacijenata, NDNYL VX QDĂžLQL OHĂžHQMD NROLNL VX WURĂŁkovi, kakva je uspeĹĄnost rada lekara. Sa Evropskom unijom i Svetskom bankom naĹĄe je Ministarstvo zdravlja povodom ovih pitanja u ozbiljnom projektu. Âą .RQDĂžQR VH NUHQXOR L VD L]JUDGQMRP .OLQLĂžNRJ FHQWUD X 1LĂŁX 8 SODQX MH GD se za oko tri godine on i zavrĹĄi, a 1. RNWREUD WUHEDOR EL GD L ]YDQLĂžQR SRĂžQH sa radom Kardiohirurgija u NiĹĄu â&#x20AC;&#x201C; sa ]DGRYROMVWYRP LVWLĂžH PLQLVWDU /RQĂžDU â&#x20AC;&#x201C; Krenulo se sa kardiohirurĹĄkim opeUDFLMDPD L X 8ĂĽLFX 1DĂŁ MH FLOM GD SDFLMHQWLPD EXGH ĂŁWR ODNĂŁH GD ĂŁWR EUĂĽH GRĂżX GR DGHNYDWQH SRPRĂźL Âą ,VNUHQR UHĂžHQR WUXGLPR VH GD QRYDF koji nam je na raspolaganju iskoristimo QD QDMEROML PRJXĂźL QDĂžLQ 2G L]X]HWQH MH YDĂĽQRVWL WUDQVSDUHQWQRVW X UDGX 0Lnistarstva zdravlja, i za kolege i za QDMĂŁLUX SRSXODFLMX 1DĂĽDORVW PL LPDPR osobinu da, kad vidimo da je neko enWX]LMDVWD L GD KRĂźH GD UDGL Âą VYH SUREOH-

8BP?TQRTCLG RSPGX?K Âą 2G MHVHQL NUHĂźHPR ]YDQLĂžQR sa zdravstvenim turizmom. Za SRĂžHWDN WR ĂźH VH RGQRVLWL QD VWRPDWRORJLMX L SODVWLĂžQX KLUXUJLMX 1D RYRP SODQX RĂžHNXMHPR SRPRĂź QDĂŁH GLMDVSRUH 0LQLVWDUVWYR ]GUDYOMD 6UELMH ĂźH OLFHQFLUDWL RUGLQDFLMH NRMH ĂźH XĂźL X RYDM SURJUDP i bave se ovim delatnostima. Iskustvo je pokazalo da dosta ljudi iz inostranstva dolazi zbog ovih vrsta medicinskih usluga u 6UELMX MHU VX RGOLĂžQRJ NYDOLWHWD D FHQH VX GRVWD QLĂĽH X RGQRVX QD FHQH istih usluga u zemljama iz kojih ti pacijenti dolaze. 3UHGORĂĽLĂźHPR SDNHWH XVOXJD X trajanju od nedelju-dve, u okviru kojih bi pacijenti dobili odgovaraMXĂźX ]GUDYVWYHQX XVOXJX D ELOL EL X SULOLFL GD XSR]QDMX L WXULVWLĂžNH znamenitosti naĹĄe zemlje.

me natovarimo na njega. Osim toga, ako VH SR QHĂžLMHP XNXVX XĂžLQL GD MH WDM QHNR prekomerno uspeĹĄan, tek tada strada. Mi, ĂžLQL VH WHĂŁNR RSUDĂŁWDPR XVSHK SD VDSOLĂźHPR L SURQDOD]LPR PDQH L WDPR JGH EL WUHEDOR SRPRĂźL L SRGUĂĽDWL RQRJ NRML GDMH sve od sebe za opĹĄti napredak. Kad ELVPR VDPR PDOR SURPHQLOL QDĂŁ QDĂžLQ razmiĹĄljanja, bilo bi lakĹĄe... 'U %RĂĽDQD 1RVNRY 3HUHJL

Na primer, u jednom momentu, u jednom od domova zdravlja, bilo je tri ginekologa. To je sasvim dovoljno specijalista za takvu ustanoVU -EÄ&#x2013;UTIM DOGODILA se situacija da je jedan od njih otiĹĄao u inostranstvo da radi, druga doktorka je otiĹĄla na porodiljsko bolovanje, A TREÄ&#x161;I GINEKOLOG NIJE hteo da radi kao jedini specijalista iz ove oblasti i raskinuo je ugovor o radu. Za sve to se neko morao proglasiti krivim, a to je, naravno, ministar zdravlja... 61

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Aktuelno

Specijalni intervju za Eko-Med plus: QSPG ES TD NFE ;PMUBO )PSWBU Ă&#x2020;MBO (SBETLPH WFĂ&#x201E;B [B [ESBWTUWP (SBEB /PWPH 4BEB WBTLVMBSOJ J PQĂ§UJ IJSVSH LD 7PKWPEJOF

Potrebna dobra organizacija rada, ĹĄtednja i nove investicije â&#x20AC;&#x201C;ProĹĄlo je godinu dana kako sam na ovoj IXQNFLML YUOR VSHFLÂżĂžQRM EDĂŁ ]D 1RYL 6DG JGH VH SUHSOLĂźX UD]OLĂžLWL LQWHUHVL Âą RG UHSXEOLĂžNLK GR SRNUDMLQVNLK D L LQWHUHVL VDPRJ JUDGD 1RYRJ 6DGD NRML QHPD VYRMX VHNXQGDUQX ]GUDYVWYHQX XVWDQRYX ]DWLP 9RMQH EROQLFH X 3HWURYDUDGLQX Âą NRMD MH SRWSXQR DXWRQRPQD D WX MH L ĂžLWDY QL] QRYRRWYRUHQLK L VWDULK SULYDWQLK ]GUDYVWYHQLK XVWDQRYD 6YDNDNR GD YDOMD VSRPHQXWL L GYH QDMYHĂźH ]GUDYVWYHQH XVWDQRYH X JUDGX X NRMLPD VH REDYOMD WHUFLMHUQD ]GUDYVWYHQD ]DĂŁWLWD Âą .OLQLĂžNL FHQWDU 9RMYRGLQH L ,QVWLWXW X 6UHPVNRM .DPHQLFL ĂžLML MH RVQLYDĂž $3 9RMYRGLQD Ă¤HOH]QLFH 6UELMH VX RVQLYDĂž =DYRGD ]D ]DĂŁWLWX UDGQLND

Akreditovani kursevi mogu smanjiti broj potrebnih specijaliQRGĂĄIGF NPCEJCB? Âą 8SUDYR QD WHPX DNUHGLWRYDQLK NXUVHYD ]D OHNDUH NRML VH SODĂźDMX ĂĽHOLP GD NDĂĽHP GD EL WDNYH NXUVHYH WUHEDOR RGUĂĽDWL ]D OHNDUH RSĂŁWH SUDNVH L SRURGLĂžQH OHNDUH NDR L]DEUDQH OHNDUH QD NRMLPD EL VH RQL SRGVHWLOL ĂŁWD VYH SRGUD]XPHYD MHGDQ NRPSOHWDQ SUHJOHG NDG SDFLMHQW GRĂżH NRG OHNDUD VD RGUHĂżHQLP WHJREDPD .DGD EL VH RYH NROHJH GREUR EDYLOH VYRMLP svakodnevnim poslom, mnogi paciMHQWL QH EL QL PRUDOL GD GRĂżX QD VSHFLMDOLVWLĂžNH SUHJOHGH YHĂź EL ELOL SUH WRJD VDQLUDQL 6DPLP WLP EL VH VPDQMLR SULWLVDN L ĂžHNDQMH QD SUHJOHGH NDR L OLVWH ĂžHNDQMD

Servis anesteziologa .DGD EL ELOR PDOR YLĂŁH GREUH YROMH VYL DQHVWH]LROR]L VD SURVWRUD JUDGD 1RYRJ 6DGD VD JLQHNRORJLMH KLUXUJLMH L] VYLK ]GUDYVWYHQLK XVWDQRYD PRJOL EL VH RUJDQL]RYDWL X RNYLUX MHGQRJ ]DMHGQLĂžNRJ VHUYLVD %LOL EL DQJDĂĽRYDQL SUHPD SRWUHEL

5HSXEOLND 6UELMD REH]EHĂżXMH SODWH ]D ]DSRVOHQH X RQLP ]GUDYVWYHQLP XVWDQRYDPD NRMLPD MH RVQLYDĂž 3RNUDMLQD L *UDG 1RYL 6DG 6DP *UDG 1RYL 6DG MH RVQLYDĂž QHNROLNR ]GUDYVWYHQLK XVWDQRYD SUH VYHJD 'RPD ]GUDYOMD Ă&#x201E;1RYL 6DGÂł QDMYHĂźH ]GUDYVWYHQH XVWDQRYH RYH YUVWH X 5HSXEOLFL ]DWLP Âą =DYRGD ]D KLWQX PHGLFLQVNX SRPRĂź =DYRGD ]D ]DĂŁWLWX ]GUDYOMD UDGQLND =DYRGD ]D ]DĂŁWLWX ]GUDYOMD VWXGHQDWD L $SRWHNDUVNH XVWDQRYH Ă&#x201E;1RYL 6DGÂł -D VDP NDR ĂžODQ 9HĂźD ]D ]GUDYVWYR *UDGD 1RYRJ 6DGD ]DGXĂĽHQ ]D RYH ]GUDYVWYHQH XVWDQRYH Âą SULĂžD QDP SURI +RUYDW 0RUDP GD LVWDNQHP GD LPDP L]X]HWQR YHOLNH SUREOHP X RUJDQL]DFLML ]GUDYVWYHQH VOXĂĽEH X 1RYRP 6DGX DOL X LVWR YUHPH ĂžDVW L ]DGRYROMVWYR ĂŁWR LPDP LX]HWQR GREUX VDUDGQMX VD JUDGRQDĂžHOQLNRP *UDGD JRVSRGLQRP 0LORĂŁHP 9XĂžHYLĂźHP Âą 0HGLFLQD MH R]ELOMDQ IDNXOWHW JGH GYD L GYD ĂžHVWR QLVX ĂžHWLUL MHU VH UDGL VD ĂĽLYLP OMXGLPD D VYDNL RUJDQL]DP QMHJRYR ]GUDYOMH L EROHVW UHDNFLMD QD WHUDSLMX VX VSHFLÂżĂžQL 1H PRĂĽH VH RWYRULWL NRPSMXWHU L QD *XJOX SURĂžLWDWL NDNR VH ĂžRYHN VDP PRĂĽH OHĂžLWL 0HGLFLQD VYDNDNR WUDĂĽL RVLP ]QDQMD L LVNXVWYR 6YH X VYHPX Âą SUREOHPD LPD 'D EL ]GUDYVWYR X QDĂŁHP JUDGX IXQNFLRQLVDOR PQRJR WRJD VH PRUD PHQMDWL L REMHGLQLWL %URM VWDQRYQLND VH GUDVWLĂžQR SRYHĂźDR MHU MH SXQR OMXGL GRĂŁOR VD VWUDQH ]DKYDOMXMXĂźL GRJDĂżDQMLPD SRVOHGQMLK GHFHQLMD QD RYLP SURVWRULPD 1DĂĽDORVW NDSDFLWHWL L EURM ]GUDYVWYHQLK XVWDQRYD VH QLVX SRYHĂźDOL ĂŁWR MH ED]QL SUREOHP 0L MRĂŁ XYHN QLVPR ELOL VSUHPQL ]D PQRJR WRJD QRYRJ NDNYL VX QD SULPHU NRO FHQWUL QD ĂžLML UDG LPD SXQR SULWXĂĽEL 5HGRYL ]D ]DND]LYDQMH SUHJOHGD VX MDNR GXJL D OLVWH ĂžHNDQMD EHVNRQDĂžQH 0LVOLP GD MH MHGDQ RG SUREOHPD L UDGQR YUHPH OHNDUD X .OLQLĂžNRP FHQWUX 5DGL VH VDPR SUH SRGQH ĂŁWR MH DSVROXWQR QHGRYROMQR 5HDOQR MH PRJXĂźH X RYRP WUHQXWNX RUJDQL]RYDWL VPHQVNL UDG VSHFLMDOLVWD ĂŁWR EL VPDQMLOR L OLVWH L YUHPH ĂžHNDQMD ]D SUHJOHG L LQWHUYHQFLMH 7D SUHUDVSRGHOD UDGQRJ YUHPHQD PQRJR EL SRPRJOD X RYRP WUHQXWNX Âą LVWLĂžH SURIHVRU

â&#x20AC;&#x201C; Neke specijalizacije traju suviĹĄe i nepotrebno dugo. Nije primereno C@ GHQTQF ONÄ&#x2122;MD R@LNstalno da operiĹĄe sa 40 godina. Njegova obuka AH LNQ@K@ ONÄ&#x2122;DSH AK@FNvremeno, jer sposobnost da se bavi ovim radom MHID ADRJNM@Ä&#x2122;M@ 'HQTQF ne bi smeo da gubi dve godine u opĹĄtoj praksi, a trebalo bi joĹĄ za vreme RSTCHI@ C@ ONJ@Ä?D HMSDQDsovanje i veĹĄtine za ovu NAK@RS LDCHBHMD 4K@Ä?T RD velika sredstva u njegovu edukaciju, a period rada jednog hirurga je vrlo kratak. Osim toga, siguran sam da hirurgija nije za one studente medicine koji ne zavrĹĄe fakultet na vreme, niti je medicina uopĹĄte za one koji preko raznih protekcija i veza CNÄ&#x2014;T CN ONRK@ T AHKN JNINI oblasti medicine. Mora se poĹĄtovati struka. ZapoĹĄljavanje maminih i S@SHMHG RHMNU@ H JÄ&#x203A;DQH UNCH u njihovo neprimereno ponaĹĄanje i dekadenciju profesije lekara. Mada, i tu ima dobrih izuzetaka â&#x20AC;&#x201C; JNIH ONSUQÄ&#x2014;TIT OQ@UHKN

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

± 7DNRÿH PQRJL SDFLMHQWL QHSRWUHEQR þHVWR GROD]H QD NRQWUROQH SUHJOHGH VD LVWLP WHJREDPD ]D NRMH VX PQRJR SXWD L VDPL odgovorni – ne piju redovno lekove ili se QH SULGUåDYDMX RGUHÿHQLK VDYHWD OHNDUD ãWR VPDQMXMH QMLKRYX ãDQVX ]D L]OHþHQMH 8 VYDNRP VOXþDMX OHNDU QHPD SUDYR GD QH SULPL SDFLMHQWD MHU WR QH VSDGD SRG kodeks lekarskog ponašanja! 1DåDORVW SRQDãDQMH OHNDUD MH GLUHNWQD SRVOHGLFD NDSLWDFLMH ]ERJ QHRSKRGQRVWL RGUHÿHQRJ EURMD SUHJOHGDQLK SDFLMHQDWD ]D RGUHÿHQL YUHPHQVNL SHULRG NDNR EL VH REH]EHGLOD VUHGVWYD ]D ]GUDYVWYHQX XVWDQRYX X NRMRM UDGL &LOM VYDNH ]GUDYVWYHQH XVWDQRYH MH QDåDORVW GD VH ãWR PDQMH VUHGVWDYD SRWURãL X UDGX VD SDFLMHQWLPD ãWHGQMRP QD RGUHÿHQLP GLMDJQRVWLþNLP SUHWUDJDPD L VODQMHP GD VH WL LVWL SUHJOHGL REDYH X WHUFLMHUQRM ]GUDYVWYHQRM XVWDQRYL ± ,]X]HWQR VH SRQRVLP þLQMHQLFRP GD üHPR XVNRUR SRþHWL VD JUDGQMRP ]JUDGH KLWQH SRPRüL X 1RYRP 6DGX 7UHEDOR EL GD ]D JRGLQX GDQD WDM REMHNDW EXGH JRWRY D ORNDFLMD MH QD 6RPERUVNRP EXOHYDUX 3URMHNDW MH XUDÿHQ L VUHGVWYD VX REH]EHÿHQD 7R üH ELWL MHGDQ RG QDMPRGHUQLMLK FHQWDUD X UHJLRQX SR XJOHGX QD WDNYH X .UDJXMHYFX =DJUHEX %HþX L %XGLPSHãWL 1DSUDYLOL VPR QDã NRQFHSW RYRJ REMHNWD VD JUXSRP DUKLWHNDWD X] NRQVXOWDFLMH VD GLUHNWRURP QRYRVDGVNH +LWQH SRPRüL DSVROXWQR EHVSODWQR ãWR MH SRNORQ QDãHP JUDGX 2EMHNDW üH LPDWL RNR P NRULVQH SRYUãLQH NDR L VD JDUDåX ]D YR]LOD KLWQH SRPRüL 7R üH LVWRYUHPHQR ELWL L HGXNDWLYQL FHQWDU ]D EXGXüH YR]DþH D DNUHGLWRYDQL VWUXþQMDFL üH YRGLWL WDNYH NXUVHYH 2YGH üH YHåEDWL L VWXGHQWL PHGLFLQH , VSHFLMDOLVWLþNLK JUDQD RGUåDYDüH VH VHPLQDUL L VLPSR]LMXPL ± QDVWDYOMD SURI GU +RUYDW ± -HGDQ RG YDåQLK UD]ORJD ]ERJ NRMHJ VPR VH PL XSXVWLOL X RYDM SURMHNDW MH L þLQMHQLFD GD MH L SHGLMDWULMVND KLWQD VOXåED SULSDOD +LWQRM SRPRüL 8 RYRP QRYRP REMHNWX SODQLUDQD MH VXSHUPRGHUQD SHGL-

MDWULMVND VOXåED VD VYRP SUDWHüRP RSUHPRP L GLMDJQRVWLNRP VD SRWSXQR RGYRMHQLP XOD]RP 8 RYRP &HQWUX üH ELWL L DSRWHND þLMH üH UDGQR YUHPHP ELWL VDWD äHOLP GD QDJODVLP GD üH RYDM REMHNDW ELWL YLãHQDPHQVNL VDJUDÿHQ WDNR GD üH X VOXþDMX YDQUHGQLK VLWXDFLMD LOL X VOXþDMX SRWUHEH PRüL GD KRVSLWDOL]XMH ± SDFLMHQDWD 0RJX VH L QDGRJUDGLWL MRã GYD VSUDWD DNR EXGH SRWUHEQR

Projekti koji se realizuju u 2014.godini 5DGL WUDQVSDUHQWQRVWL WUHED UHüL GD VX QDNRQ VSURYHGHQLK SRVWXSDND R L]ERUX SURMHNDWD NRML MH SURSLVDQ 3UDYLOQLNRP R QDþLQX L SRVWXSNX GRGHOH VUHGVWDYD L] EXGåHWD *UDGD 1RYRJ 6DGD ]D SURJUDPH L SURMHNWH L] REODVWL ]GUDYVWYD D QD RVQRYX ]DNOMXþDND JUDGRQDþHOQLND *UDGD 1RYRJ 6DGD JRVSRGLQD 0LORãD 9XþHYLüD UDVSRUHÿHQD VUHGVWYD X YLVLQL RG RNR GLQDUD ]D SUHNR SURMHNDWD 3URMHNWL VX ELOL L] REODVWL MDYQRJ ]GUDYOMD NRMLPD VH GRSULQRVL SURPRFLML ]GUDYOMD L SUHYHQFLML EROHVWL D UHDOL]XMX LK ]GUDYVWYHQH XVWDQRYH XGUXåHQMD ]DGXåELQH L IRQGDFLMH ]DWLP SURMHNWL SUHYHQFLMH KURQLþQLK QH]DUD]QLK EROHVWL ]ORXSRWUHEH GURJH L SURQDWDOLWHWQH SRSXODFLRQH SROLWLNH 6YL RYL SURMHNWL VX YHRPD DNWXHOQL L SRPRüL üH X UHãDYDQMX JRUXüLK SUREOHPD NRMLPD VH EDYH

Lekar opšte prakse G åXGI?JLG NPCEJCB

2YD YUOR R]ELOMQD LQYHVWLFLMD NRãWDüH RNR þHWLUL PLOLRQD HYUD .DGD RYDM REMHNDW ± 1DåDORVW PRUDP UHüL SRXþHQ EXGH JRWRY GRJUDGLüH VH L 'RP ]GUDYOMD LVNXVWYRP L] VYRMH SUDNVH GD YHOLNL X 9UãDþNRM XOLFL SD üH ELWL X VWDQMX GD SULPL EURM SDFLMHQDWD GROD]L NRG VSHFLMDOLEURMQX SRSXODFLMX VD WRJ SRGUXþMD 8 VDPRM VWH D GD LK QLMH SUHJOHGDR QD SUDYL GRJUDGQML NRULVWLüH VH VDYUHPHQL ODNL þYUVWL QDþLQ OHNDU RSãWH SUDNVH 7R MH VUDSDQHOL LWDOLMDQVNRJ SURL]YRÿDþD NRML üH PRWQR ± SRVODWL SDFLMHQWD NRG VSHnadam se, svojom savremenom gradnjom FLMDOLVWH EH] RVQRYQLK HOHPHQDWD XEU]R QDüL PHVWR X JUDÿHYLQDUVWYX QD RYLP ¿]LNDOQRJ SUHJOHGD L XSXWQH GLMDJQRSURVWRULPD ± NDåH SURI +RUYDW ]H D GD VH QLMH QL SRNXãDOR VD OHþH± äHOLP GD QDSRPHQHP MRã L SUREOHP VD QMHP VD XSXWRP X NRP VH WUDåL QDOD] DSRWHNDPD X RNROLQL 1RYRJ 6DGD NRML L PLãOMHQMH VSHFLMDOLVWH 1D NUDMX SRNXãDYDPR ãWR EH]EROQLMH GD UHãLPR 8 NUDMHYD LVSDGD NDR GD VX L]DEUDQL WLP PHVWLPD VH QH LVSODWL GUåDWL VWDOQR OHNDUL VDPR VNUHWQLþDUL RG SDFLMHQDRWYRUHQX DSRWHNX MHU VH UHDOL]XMH VYHJD WD ND VSHFLMDOLVWLPD GHVHWDN UHFHSDWD QD GDQ ,GHMD QDP MH GD RWYRULPR WDNR]YDQX SRNUHWQX DSRWHNX NRMD üH RGUHÿHQLP GDQLPD X RGUHÿHQR YUHPH ELWL X WLP PHVWLPD L VQDEGHYDWL WDPRãQMX SRSXODFLMX SRWUHEQLP PHGLNDUpravljanje zdravstvenim ustanovama u gradu pripada PHQWLPD 7DNYD LQYHVWLFLMD PQRJR PDQMH Q@YKHęHSHL RSQ@MJ@L@ ½SN RSU@Q@ CNC@SMD OQNAKDLD IDQ ID NRãWD D VDVYLP MH GRYROMQD ]D SRWUHEH VWDQRYQLND ONMDJ@C R@Q@CMI@ M@IAK@ĝD QDęDMN UQKN JNLOKHJNU@M@ 'DNOH RQR ãWR WUHED UHüL L VYDNDNR WUHED Protok i trošenje odobrenih sredstava vrlo je teško pratiti. SR]GUDYLWL ± MHVWH GRPDüLQVNR SRQDãDQMH #NF@ė@ RD C@ M@ OQHLDQ H ONQDC NCNAQDMHG RQDCRS@U@ SDM- þODQD *UDGVNRJ YHüD ]D ]GUDYVWYR 1RYRJ 6DGD ± SURI GU VF PHG =ROWDQD +RUYDWD der za digitalizaciju rendgen aparata, pada i po nekoliko .DG QHNR NDR RQ QD SR]LFLML QD NRMRM MHVWH OTS@ @ OQ@UH Q@YKNF RD MD YM@ ĞDKHL C@ UDQTIDL C@ RD SN RG QDMUDQLMHJ GHWLQMVWYD X VUHGLQL L SRURMD CNF@ė@ HY ĝDKID C@ RD SDMCDQ `M@LDRSHm NCQDėDMNL OQNHGLFL X NRMRM MH UDVWDR QDXþL GD SRãWXMH RQR YUNė@ęT LDCHBHMRJD NOQDLD (O@J M@C@LN RD C@ ěDLN H SN ãWR LPD UDG GUXJLK NROLNR L VYRM GD SRãWXMH KLMHUDUKLMX ± RQGD WR ]QD GD SUHQHVH QD uspeti da rešimo ove godine. Cilj nam je da nabavimo najVYH GHODWQRVWL NRMLPD VH EDYL L EODJRWYRUDQ JU@KHSDSMHIT NOQDLT Y@ -NUNR@ė@MD IDQ RT Y@ SN NCNAQDM@ MH ]D VUHGLQX X NRMRM åLYL L UDGL L ]D OMXGH YM@ę@IM@ RQDCRSU@ 2S@QD @O@Q@SD AHRLN QDMNUHQ@KH H RLDRSHKH VD NRMLPD VDUDÿXMH ih tamo gde bi i dalje mogli biti od koristi. 'U %RåDQD 1RVNRY 3HUHJL

Z D R AV S T V O - S R B I J A

naši medicinari učestvuju u multinacionalnim operacijama. Garant da će ta tradicija biti nastavljena su naši kadeti i kadetkinje Vojnomedicinske akademije, a prva klasa budućih vojnih lekara biće promovisana 2015. godine, što će biti veliki događaj za celokupan sistem – poručio je ministar odbrane. Gašić je naglasio da smo svesni težine trenutka u kome živimo i radimo, pa se zato i ulažu napori da se izdvoji što više novca da bi tehnološki i kadrovski mogli da odgovorimo svim svetskim standardima u ovoj oblasti. Potvrda kavliteta je i to što strane delegacije, tokom posete našoj zemlji, obavezno posećuju VMA.

VMA, Beograd, 30. 7.2014.

Obeležen Dan Sanitetske službe

večanost povodom 30. jula, Dana Sanitetske službe, održana je u amﬁteatru Vojnomedicinske akademije. Skupu su, pored domaćina, prisustvovali ministar odbrane Bratislav Gašić i načelnik Generalštaba Vojske Srbije, general Ljubiša Diković sa članovima kolegijuma. Čestitajući praznik pripadnicima te službe, ministar Gašić je istakao da tradicija duga 175 godina, uz to što imponuje i obavezuje. – Zato je važno da nastavimo da razvijamo sistem vojnog zdravstva. Nemamo prava na grešku jer naši građani to zaslužuju i to im dugujemo – naglasio je ministar odbrane podsećajući na bogatu tradiciju Sanitetske službe na ovim prostorima. Prema njegovim rečima, kada kažete da ste vojni lekar, to ima posebnu težinu i podrazumeva ne samo znanje iz oblasti medicine, već i profesionalnost, požrtvovanost i posvećenost poslu, kao i svojim pacijentima koji se ne dele na vojne i civilne. – To znaju svi građani Srbije, oni koji se leče u nekom od vojnozdravstvenih centara, kao i oni kojima je vojni lekar došao u kuću u krajevima do kojih se teško dolazi. To znaju i ljudi u svetu gde 64

Načelnik Uprave za vojno zdravstvo, brigadni general profesor dr Zoran Popović je istakao da je vojni sanitet bio i ostao jedan od najboljih delova naše vojske i uvek na raspolaganju našoj otadžbini. – U protekloj godini, opet smo pokazali da smo uvek tamo gde je najteže. Našli smo se svakom pacijentu koji nam se obratio i išli do onih kojima je to bilo neophodno. U strašnim poplavama, koje su zadesile veći deo regiona, celokupan vojni sanitet je svoje zadatke obavljao na najbolji mogući način – istakao je general Popović. U okviru današnje svečanosti, doc. dr Veljko Todorović predstavio je knjigu, čiji je jedan od autora uz dr sc. med. Aleksandra Nedoka i prim. dr Branislava Popovića, „Srpski vojni sanitet u Prvom svetskom ratu“, koja je izdata u godini u kojoj se obeležava 100 godina od početka Prvog svetskog rata. Kao i prethodnih godina, Uprava za vojno zdravstvo dodelila je priznanje za autorski poduhvat godine u oblasti medicinskih nauka pukovniku dr Nebojši Joviću i prof. dr Zvonku Magiću za delo „Klinički značaj genetskih i epigenetskih promena u oralnim planocelularnim karcinomima“. Za Dan Sanitetske službe određen je 30. jul, jer je na taj dan 1839. godine Ukazom Namesništva dr Emerih Lindenmajer postao prvi zakonski i ukazno postavljeni načelnik Srpskog vojnog saniteta.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

erapija udarnog talasa (ESWT) je postala veoma popularan način lečenja u fizikalnoj medicini. To je neinvazivna procedura u kojoj je jak zvučni talas usmeren na područje bola, tj. na područja na kojima je telo prestalo reagovati zbog dugotrajnosti problema. Tehnologija terapeutskih shockwave radijalnih talasa korišćena je u medicinske svrhe još pre 20 godina kao tretman za eliminisanje kamena u bubregu, bez povrede kože ili oštećivanja tkiva. Neke od popratnih pojava koje su primećene primenom ove tehnologije, kao što su brže zaceljivanje kostiju i ubrzana regeneracija tkiva, su dovele do razvoja Shockwave aparata i terapije radijalnim talasima, koja se danas široko primenjuje u fizikalnoj medicini. Radijalna terapija udarnim talasima je moderan efektivan tretman koji koristi visokoenergetske zvučne talase koji se uvode u bolnu regiju i fokusiraju unutar tela do dubine od 4-7 cm. Podstiče proces izlečenja aktiviranjem samoregeneracije tela, stimuliše metabolizam i ubrzava cirkulaciju krvi, zaustavlja hronična zapaljenja, stimuliše stvaranje kolagena i razgradnju nagomilanog kalcijuma. Oštećeno tkivo se regeneriše. Terapija radijalnim talasima se koristi kod hroničnih entezopatija i tendinopatija (zapaljenje tetiva i njihovih pripoja), sa ili bez kalcifikata. Ona se koristi kao alternativa operativnom za-

Extracorporeal Shockwave Therapy (ESWT)

Terapija udarnim talasom hvatu ili posle neuspelih ostalih uobičajenih ﬁzikalnih metoda. Odlične rezultate u dermatologiji, terapija shockwave-a dala je prilikom lečenja celulita i oblikovanja tela.

Dr Slađana Kostić, specijalizant ﬁzikalne medicine i rehabilitacije

Dijagnoze kod kojih je indikovana primena terapije udarnim talasom su: • Lateralni epikondilitis (“teniski lakat”) • Medijalni epikondilitis (“golferski lakat”) • Patelarni apicitis (“skakačko koleno”) • Plantarni fascitis (“petni trn”) • Medijalni tibijalni stress sindrom (“trkačka potkolenica”) • Sindrom rotatorne manžetne • Tendinitis calcarea (“kalciﬁkat u ramenu”) • Achillodynia (zapaljenje Ahilove tetive) • Bolna prepona

nosti ili blage bolnosti. U prvih 24-72 sata posle terapije moguća je pojava modrica, otoka i kratkotrajno pojačanje intenziteta bolova, nakon čega nastupa njegovo smanjivanje. Kako je ova terapija u stvari podražaj, njome započeti prirodni procesi zaceljenja nastavljaju se u telu i više nedelja i meseci nakon primene. Jedan deo pacijenata oseti olakšanje odmah posle terapije, većina nakon nekoliko dana, ali se simptomi mogu početi smanjivati i nakon nekoliko nedelja. Ova procedura kontraindikovana je kod neoplazmi i infekcija u tretiranom području, tromboze i tromboflebitisa, ugrađenog srčanog pacemaker-a, metalnih implantata, neurovaskularnih oštećenja. Ne sme se primenjivati u zoni rasta niti kod pacijenata koji uzimaju lekove koji utiču na zgrušavanje krvi. Shockwave terapija radijalnim talasima je izvanredna i neinvazivna

• Periostitis (“zapaljenje pokosnice”) metoda lečenja sa malo negativnih • Pseudoartroze (nesrasli lomovi ko- posledica. Ujedno, sama terapija je stiju) metod koji dovodi do smanjenja bola kod pacijanta u preko 80% slučajeTerapija udarnim talasom relativno va, povećava pokretljivost i funkcioje kratka procedura i traje od 10-30 nalnost pacijenta, a na kraju samim minuta. Tokom postupka pacijent mo- tim doprinosi i pacijentovom boljem že osetiti razne senzacije u rasponu kvalitetu života. od trnjenja, bockanja, lagane nelagod66

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Plastična hirurgija za vaše savršenstvo M

Fitoterapija u mastopatiji Si plus

uškarci i žene su kroz vekove radili svašta da bi postigli savršen ﬁzički izgled, od nanošenja opasnih hemikalija na telo do stezanja struka da bi se dobio željeni izgled. Oduvek su ljudi vodili računa o tome

Doc. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

kako izgledaju, a naročitu važnost su pridavali tome da ostanu lepi i zadrže mladalački izgled. Možemo reći da se ovaj način razmišljanja, u vezi s lepotom i mladalačkim izgledom, sačuvao i do danas. U današnje vreme nam plastična i estetska hirurgija omogućavaju da korigujemo mane na telu u relativno kratkom roku. Do savršenog izgleda

možete doći uz nekoliko najčešćih hirurških zahvata: • Podmlađivanje lica - popularno se još naziva face lifting ili lifting lica. Poznato je da sa vremenom koža gubi svoju elastičnost i mladalačku zategnutost. Da bi joj se vratio nekadašnji sjaj, žene, a neretko i muškarci, se odlučuju za zatezanje kože lica i vrata. Za uklanjanje bora sa lica i vrata koriste se još i botoks i ﬁleri, kao i hemijski pilinzi i mikrodermoabrazija. • Operacija nosa (rinoplastika) - je čest hirurški zahvat, najčešće kod mlađih osoba, a podjednako su zainteresovani i muškarci i žene. Prva operacija nosa se pominje još u Starom Egiptu između 3000. i 2500.

godine p.n.e. Od tada pa do danas, tehnike plastične i estetske operacije su uveliko napredovale pa se sada možete odlučiti koji biste oblik nosa želeli, može se korigovati i njegova dužina a, što je najvažnije, mogu se rešiti problemi sa disanjem. • Povećanje dojki - je jedan od najtraženijih hirurških zahvata. Svaka žena želi da izgleda zanosno i da ima lep dekolte. Zbog toga se sve više žena odlučuje za povećanje grudi. Majke znaju da nakon porođaja I gubitka kilograma čak dolazi i do smanjivanja dojki. Augmentacija grudi može jedino da pomogne da se njihov oblik i veličina vrate u prvobitno stanje, slobodno možemo reći čak i bolje nego što su bile. Naravno, uvek treba voditi računa o skladu tela, odnosno prirodnom izgledu. • Podizanje grudi - se vrši u nekoliko slučajeva. Jedan od njih je ako su grudi prevelike. Tada one gube svoju elastičnost i takoreći padaju. Tada se najčešće vrši smanjenje i podizanje grudi. Drugi slučaj je kada dojke izgledaju usahlo i suviše opušteno. Tada se najčešće kombinuje podizanje grudi sa njihovim povećanjem. • Povećanje usana - je sve učestaliji zahvat. Uglavnom je ženski deo populacije zainteresovan za ovaj vid korekcije usana. Najbolji kandidati su osobe sa tankim i asimetričnim usnama. Punije usne su privlačnije i senzualnije, ali i vraćaju veru u lepotu lica na kome se radi povećanje usana. Treba voditi računa o tome da izgled lica i tela imaju harmoničan sklad kako lepota ne bi bila narušena. • Liposukcija - je zahvat kojim se, pored uklanjanja viška kilograma, vrši i oblikovanje tela. U kombinaciji sa abdominoplastikom može dovesti do savršenog izgleda ﬁgure.

astopatija je pojam koji označava istovremeno prisustvo progresivnih i regresivnih promena u tkivu dojke, koje u različitoj meri pokazuju znakove atrofije, hiperplazije i metaplazije različitih tkivnih komponenti mlečne žlezde i kojima je u patogenetskom smislu zajedničko svojstvo njihova hormonska zavisnost. Po pravilu mastopatija se javlja obostrano i manifestuje različitim strukturnim promenama koje su individualno specifične. Dojke su povećane, bolne, palpiraju se tvrdi čvorići, posebno u gornjem spoljašnjem kvadrantu dojke, a i pazušni limfni čvorovi mogu biti otečeni. Mastopatija se može javiti u bilo kojoj životnoj dobi devojke i žene, ali najviše je izražena u klimakterijumu. Isto tako, simptomi se javljaju i za vreme menstrualnog ciklusa. Bez obzira na to da li se radi o hormonalnom poremećaju, ili jačem uticaju estrogenih hormona, mastopatija nije bezazlena pojava pa su potrebne redovne kontrole lekara ultrazvuk i mamografija.

BIOMEDIC DOO, Tel: +387 51/430-430

U preventivi i terapiji mastopatije ﬁtoterapija ima značajno mesto. Iz grupe biljnih preparata odlične rezultate u terapiji mastopatije dao je Si plus. Kombinacija lekovitog bilja u Si plus svojim aktivnim komponentama deluje na uzroke ovih promena (oksidativni stres), i doprinosi uspešnom otklanjanju i ublažavanju simptoma. Diuretičko delovanje aktivnih komponenti, poreklom iz kleke, pojačaće izlučivanje viška tečnosti koja se nakuplja u međućelijskom prostoru i tako smanjiti nabreklost i bol. Druge biljke imaju antizapaljenjsko i imunološko dejstvo, što je važno zbog uticaja na moguće cistične promene kod mastopatije i njihovo smanjivanje i nestanak. Dr Nedeljko Petković

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Gerijatrija

tanovniĹĄtvo na evropskom kontinentu ubrzano stari. Procene Svetske zdravstvene organizaFLMH VX GD ĂźH GR VYDNL ĂžHWYUWL JUDĂżDQLQ (YURSH ELWL VWDULML RG JRGLQD 6D VWDUHQMHP UDVWX potrebe za zdravstvenom i socijalnom SRPRĂźL ĂŁWR SUHGVWDYOMD YHOLNL L]D]RY X planiranju zdravstvenih i socijalnih sistema. Trendovi u starenju u Srbiji su MRĂŁ LQWHQ]LYQLML RG HYURSVNLLK MHU VH VD SURVHĂžQRP VWDURĂŁĂźX VWDQRYQLND RG EOL]X JRGLQH 6UELMD VYUVWDYD X JUXSX L]UDzito starih populacija. Prema poslednjem SRSLVX VWDQRYQLĂŁWYD 6UELMH VYDNL ĂŁHVWL VWDQRYQLN VWDULML MH RG JRGLQD 'LQDmika starenja je toliko intenzivna da je SURVHĂžQD VWDURVW VWDQRYQLND 6UELMH SRUDVOD MH VD JRGLQH X QD X JRGLQL 3RYROMQR MH GD MH X LVWRP SHULRGX SURVHĂžQL ĂĽLYRWQL YHN SURGXĂĽHQ ]D JRGLQD RGQRVQR PXĂŁNDUFLPD VD QD D ĂĽHQDPD VD QD JRGLQD 6UELMD NDR ]HPOMD NDQGLGDW ]D SULMHP X (YURSVNX XQLMX PRUDĂźH da intenzivira aktivnosti na poboljĹĄanju stanja zdravlja starijeg stanoviĹĄtva jer SURFHQH JRYRUH GD ĂźH GR VNRUR svaki peti stanovnik Srbije biti stariji RG JRGLQD

Dobro zdravlje i u poznim godinama

Trendovi u starenju u Srbiji su joĹĄ intenzivniji od evropRJHHG IDQ RD R@ OQNRDÄ&#x2122;MNL RS@QNÂ˝Ä&#x203A;T RS@MNUMHJ@ NC AKHYT 42 godine, Srbija svrstava u grupu izrazito starih popuK@BHI@

ÂŽ

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

*HULMDWULMD MH MHGQD RG QDMPODĂżLK GLVciplina moderne medicine koja se bavi NDNR EROHVWLPD VWDURVWL L QMLKRYLP OHĂžHQMHP WDNR L QMLKRYRP SUHYHQFLMRP D VYH X FLOMX SREROMĂŁDQMD NYDOLWHWD ĂĽLYRWD OMXGL X VWDULMHP ĂĽLYRWQRP GREX .ROLNL ]QDĂžDM LPD VWDUHQMH SRND]XMH L ĂžLQMHQLFD GD GUXJX JRGLQX ]DUHGRP .RQIHUHQFLMD srpske medicinske dijaspore u program XYUĂŁWDYD L PHGLFLQVNH WHPH RG ]QDĂžDMD ]D QDĂŁH VWDULMH VXJUDĂżDQH 2YH JRGLQH se tema odnosila pre svega na prevenFLMX QHJX L OHĂžHQMH JHULMDWULMVNLK SDFLjenata. Teme su bile iz oblasti savremene procene stanja zdravlja i zbrinjavanja DNXWQLK VWDQMD SRSXW JHULMDWULMVNRJ VLQGURPD DOL L XSRWUHED PRGHUQH GLMDJQRVWLNH NRG QDMĂžHĂŁĂźLK EROHVWL VWDULMHJ ĂĽLYRWQRJ GRED 6LPSR]LMXP L] JHULMDWULMH LPDR VDP L]X]HWQX ĂžDVW GD X QMHPX EXGHP PRGHUDWRU X] NROHJLQLFX SURI GU 'UDJDQX -RYDQRYLĂź RNXSLR MH FHQMHQLK VWUXĂžQMDND L] ]HPOMH L LQRVWUDQVWYD sa ciljem da u intenzivnom poludnevnom programu prenesu svoja iskustva i znanja iz oblasti gerijatrije. -HGDQ RG XĂžHVQLND QD VLPSR]LMXPX MH ELR L PRM GXJRJRGLĂŁQML NROHJD -RXNR /DXULOD SURIHVRU JHULMDWULMH L XSUDYQLN odeljenja akutne gerijatrije UniverziWHWVNH EROQLFH X +HOVLQNLMX 3URIHVRU /DXULOD MH WDNRĂżH HNVSHUW L] REODVWL JHULMDWULMVNRJ GHOLMXPD YUOR WHĂŁNRJ akutnog stanja sa visokim mortalitetom.

3URIHVRU VH RGD]YDR SR]LYX GD XĂžHVWYXMH QD .RQIHUHQFLML VUSVNH PHGLFLQVNH dijaspore i simpozijumu iz gerijatrije sa temom zbrinjavanja akutnih stanja gerijatrijskih pacijenata. Univerzitetska EROQLFD X +HOVLQNLMX MH QDMYHĂźD WDNYD XVWDQRYD X )LQVNRM X NRMRM VH RG DNXWQLK EROHVWL OHĂžL YLĂŁH RG RGDVWR VWDULMLK RG JRGLQD D ĂžDN ĂžHWYUWLQD MH VWDULMD RG JRGLQD 8 )LQVNRM MH JRGLQH ELOR RGVWR VWDQRYQLĂŁWYD VWDULMH RG JRGLQD 1D WR SURJUHVLYQR VWDUHQMH ÂżQVNH SRSXODFLMH SURIHVRU /DXULOD NDĂĽH

treated fairly, social inclusion and participation are encouraged, that everyoneâ&#x20AC;&#x2122;s health and functional capacity are promoted and that support and services are available. This creates of course some problems with taxation and growing expenses in elderly care which takes D ODUJH DPRXQW RI WKH ÂżQDQFLQJ WKH aging population.

Ravnopravnost privatnog i druĹĄtvenog zdravstva

Finski zdravstveni sistem je u osnovi â&#x20AC;&#x201C; In Finland we have high numbers SULOLĂžQR VOLĂžDQ RQRP NRML VPR LPDOL X of people born between 1946 and VRFLMDOLVWLĂžNRM -XJRVODYLML NRML GREULP 1949 so they are now between 66 GHORP L GDOMH IXQNFLRQLĂŁH X 6UELML and 69 and ageing fast. Probably Finska ima viĹĄegodiĹĄnje iskustvo u ravyou have same situation in Serbia nopravnosti privatnog i javnog zdravas well. Among European countries VWYHQRJ VHNWRUD SD MH ]DWR ELOR ]DQLItaly is very good example with an POMLYR ĂžXWL RG SURIHVRUD /DXULOH QD NRML aging population. So we need so- VX QDĂžLQ )LQFL WDM VLVWHP XQDSUHGLOL mething to be done before we reach novim zahtevima u razvoju zdravstvethe pick somewhere after 2030 and nog sistema. we have still about 20 more years to ÂżJXUH RXW KRZ WR JHW HQRXJK KHOS â&#x20AC;&#x201C; Our social welfare and health for this ageing population. Compacare system is founded on gored to some other countries the vernment-subsidised municipal Finnish welfare state is characterisocial welfare and health care sersed by a universal right to social vices. In addition to the public sector, welfare and health care service. In many private enterprises and nonpractice thatâ&#x20AC;&#x2122;s mean a socially sugovernmental organisations also stainable society where everyone is provide services. Actually it is big

Jouko Laurila M.D., Ph.D. Professor in Geriatrics, Head of the Departments of Internal Medicine and Geriatrics, Helsinki University Central Hospital,

Dimitrije Jakovljevic M.D., Ph.D Attendo Health Care, Helsinki ÂŽ

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

8 QHIRUPDOQLP NRQWDNWLPD WRNRP political debate about improvements since there are so many different NRQIHUHQFLMH VWHNDR VDP XWLVDN GD VX VRXUFHV RI ÂżQDQFH ZKLFK PDNHV HNRQRPVNH WHĂŁNRĂźH X NRMLPD VH QDOD]L system very complicate. In addition srpsko zdravstvo ponajviĹĄe danak via lack of doctors in some areas of ĂŁHGHFHQLMVNRP ]DRVWDMDQMX SUH VYHJD Finland especially in countryside X RGODJDQMX UHIRUPL X XQDSUHĂżHQMX areas where a most of old people zdravstvenog sistema. Iskustvo u live may have a problem providing REH]EHĂżHQMX UDYQRSUDYQRJ VLVWHPD a health care to everyone â&#x20AC;&#x201C; objaĹĄ- ]GUDYVWYHQRJ RVLJXUDQMD X L]MHGQDĂžDQMDYD SURIHVRU /DXULOD vanju javnog i privatnog sektora koje ima Finska moglo bi da bude dobra SROD]QD RVQRYD X UD]YRMX EXGHĂźH Razvoj medicinske nauke i primena ]GUDYVWYHQH SROLWLNH NRMD EL WUHEDOR moderne medicinske prakse umnogome GD X]PH X RE]LU QDGROD]HĂźL NDNR

"SĂ&#x2013;G G IT?JGRCRLGHG Ă&#x2013;GTMR

sa ciljem da unaprede zdravstveni VLVWHP 6UELMH GR VDGD QDĂĽDORVW QLVX GRQHOL QHND YLGOMLYD SREROMĂŁDQMD QDURĂžLWR QH QDSUHWNX VYD WUL QLYRD ]GUDYstvene zaĹĄtite vurneabilne populacije u koju spadaju stare osobe. 1D RYRJRGLĂŁQMRM .RQIHUHQFLML VUSVNH medicinske dijaspore i simpozijumu iz gerijatrije svoja iskustva iz ove oblasti su prezentovali mnogi naĹĄi lekari iz dijaspore i njihove kolege. Mislim da su takva mesta susreta od YHOLNRJ ]QDĂžDMD GD VH OHNDUL L] 6UELMH QD QDMMHGQRVWDYQLML L QDMEUĂĽL QDĂžLQ

'U -RXNR /DXULOD X GUXĂŁWYX VXSUXJH L SUHVWRORQDVOHGQLND $OHNVDQGUD .DUDĂżRUĂżHYLĂźD VX SURGXĂĽLOL ĂĽLYRWQL YHN DOL L SREROMĂŁDOL NYDOLWHW ĂĽLYRWD QDMVWDULMLK VXJUDĂżDQD 1DUDYQR VYDNRGQHYQD SUDNVD WUDĂĽL XQDSUHĂżHQMH NYDOLWHWD ]GUDYVWYHQLK XVOXJD D SUH VYHJD SUDYR L UDYQRSUDYQRVW X SULVWXSX LVWLP EH] RE]LUD QD JRGLQH VWDURVWL 3URIHVRU -RXNR /DXULOD ukazuje da bi usavrĹĄavanje lekara poboljĹĄalo kvalitet usluga gerijatrijskih pacijenta.

PQRJL ÂżJXUDWLYQR NDĂĽX ageing tsunami ili u zdravstvenom sistemu â&#x20AC;&#x153;gerijatrijVNL FXQDPLÂ´ 1H]DSRVOHQL OHNDUL NDR L GUXJR PHGLFLQVNR RVREOMH PRJOR EL GD X]PH DNWLYQR XĂžHĂŁĂźH X SUXĂĽDQMX UD]OLĂžLWLK XVOXJD VWDURM SRSXODFLML

/QNBDMD 2UDSRJD YCQ@URSUDMD NQF@MHY@BHID RT C@ Ä&#x203A;D CN RU@JH Ä&#x2122;DSUQSH FQ@Ä&#x2014;@MHM $UQNOD AHSH RS@QHIH NC FNCHM@

â&#x20AC;&#x201C; Unfortunately most of the doctors in primary health care do not really understand the special needs of the 1DUDYQR NYDOLWHWQD HGXNDFLMD X REODVWL old people, their multiple comorbi- JHULMDWULMH NDNR X RVQRYQRM OHNDUVNRM dities and even the normal ageing HGXNDFLML WDNR L X SULPDUQRM ]GUDYVRPHWLPHV LI GLIÂżFXOW WR GLIIHUHQFH VWYHQRM ]DĂŁWLWL PRUD LPDWL ]QDĂžDMQX from the illnesses. That for sure ulogu u poboljĹĄanju kvaliteta stanja requires quite much of knowledge zdravlja i usluga za populaciju stariju and geriatric training to the staff in RG JRGLQD 6NXSL SURMHNWL NRMH VX NUHGLWLUDOH HYURSVNH L VYHWVNH EDQNH every stage of the health care. 70

upoznaju sa aktuelnostima u medicinVNRM SUDNVL ĂŁWR X GDOMRM EXGXĂźQRVWL VLJXUQR PRĂĽH YRGLWL GDOMHP ]EOLĂĽDYDQMX srpskih studenata i lekara sa zdravstveQLP XVWDQRYDPD X (YURSL L $PHULFL 2YRP SULOLNRP WUHED RGDWL SUL]QDQMH

RUJDQL]DWRUX .RQIHUHQFLML VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH +XPDQLWDULQRP IRQGX 1M . 9 SULQFH]H .DWDULQH L SDUWHULPD QD LVWUDMQRVWL GD SHWL SXW SRGUĂĽH RYDNYX LQLFLMDWLYX VD ĂĽHOMRP GD L GDOMH QDVWDYH GD SRPDĂĽX RYDM YLG povezivanja srpske medicinske dijaspore za maticom.

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Humanitarne akcije Ū1SP IVNBOŨ J[ #BE 4BM[VŹFOB /FNBÆLB

Dobrote nikad suviše %LOR MH PQRJR ± SRSODYD YRGH VYXGD ± L VDGD MH WHãNR EROQR VLURPDãQR $ GD OL VPR VDPL LOL MH NDR L XYHN NULY RQDM QHNR GUXJL LOL MH WR PRåGD YDVLRQD LOL ± NR ]QD YHü NR VYHjedno... Samo je jedno sasvim sigurno ± SRPRü MH ELOD D L VDGD MH MDNR SRWUHEQD 3RPRü VYDNH YUVWH ± RG YRGH ]D SLüH KUDQH VPHãWDMD QDPHãWDMD OHNRYD L EROQLþNLK NUHYHWD GR WRSOH UHþL L SRJOHGD VDXþHãüD L UD]XPHYDQMD 7UHED OL XRSãWH SRGVHüDWL QD LPH GU 0LUMDQH $QGUHMHYLü .U\ QDãH GUDJH 0LPLFH SUHGVHGQLFH 'UXãWYD VUSVNLK OHNDUD L VWRPDWRORJD 1HPDþNH L KXPDQLWDUQH RUJDQL]DFLMH Ä3UR KXPDQ³ L] %DG 6DO]XÀHQD" 1D LPH L OLN WH MHGLQVWYHQH åHQH SXQH GREURWH L KXPDQRVWL XYHN VSUHPQH GD SRPRJQH WDPR JGH MH WHãNR JGH VH þLQL GD L]OD]D QHPD 7DNR VX X UD]PDNX RG VDPR QHGHOMX GDQD SRãOL ãOHSHUL ]D 3DåDUHYDF L 'RERM ]D 6UELMX L %RVQX 3RãOD MH SRPRü WDPR JGH MH ELOR QDMWHåH SULNXSOMHQD DQJDåRYDQMHP L EH]JUDQLþQLP WUXGRP QDãH GU Mimice. .DPLRQL RG WRQD MHGDQ QDWRYDUHQ VD KLGUDXOLþQLK NUHYHWD QDPHQMHQLK 2SãWRM EROQLFL RWLãDR MH ]D 3RåDUHYDF D GUXJL MH QDWRYDUHQ VDQLWHWVNLP PDWHULMDORP VUHGVWYLPD ]D KLJLMHQX L GH]LQIHNFLMX L EROQLþNLK NUHYHWD RWSUHPLR svoj tovar za gradsku bolnicu u Doboju. 6YL EROQLþNL NUHYHWL SRNORQ VX NOLQLNH Asklepios iz Harburga (deo grada Hamburga).

'U 0LUMDQD $QGUHMHYLü .U\ QDMOHSãH VH ]DKYDOLOD EUDþQRP SDUX %UDQNL L )DELMDQX 6LQJEDUWHO L] NOLQLNH X +DPEXUJX L JRVSRGLQX +RUVWX /DQJX YODVQLNX ¿UPH ³)DUVWDU´ 'UDJDQX %RåLãNRYLüX YODVQLNX ¿UPH ³,QQDPRQ´ VYLP VDUDGQLFLPD L] +DUEXUJD .ULVWLMDQX *DYULüX 1HGHOMNX .XVPXNX L 0LODQX %DUQMDNRYLüX QD VYHVUGQRP DQJDåRYDQMX RNR SULNXSOMDQMD L RWSUHPDQMD SRPRüL 'U 0LUMDQD $QGUHMHYLü .U\ L QMHQ VXSUXJ 5DMQHU þXYHQL Ä5DND âXPDGLQDF³ VYDNDNR VX QDMDQJDåRYDQLML L QDM]DVOXåQLML ]D VYH DNFLMH NRMH VX do sada bile organizovane od kada postoje „Pro human“ i Društvo srpskih OHNDUD L VWRPDWRORJD 1HPDþNH þLMD vrednost u prikupljenim sredstvima prelazi više miliona evra.

±1LMH XYHN ODNR XEHGLWL SRVORYLþQR škrte Nemce da treba da se otvore i SUHPD GUXJLPD NDGD MH SRPRü X SLWDQMX i da bar malo isprazne prepune magaciQH RGOLþQH UH]HUYQH PHGLFLQVNH RSUHPH ± NDåH GU .U\ 6USVNL QDURG GHFHQLMDPD VDWDQL]RYDQ RG ]DSDGQLK PHGLMD NRMHP MH SULSLVL-

vano sve ono što je stizalo iz ovih NUDMHYD D ELOR MH ORãH ± WHãNR MH ELOR SULND]DWL L GRND]DWL GD MH GUXJDþLML 7R MH KXPDLWDUQL UDG þLQLOR MRã WHåLP –Situacija je odskora daleko bolja – NDåH VD ]DGRYROMQLP VPHãNRP QD VYRP OHSRP OLFX QDãD YHOLND KXPDQLWDUND GU 0LUMDQD $QGUHMHYLü .U\ 'DNOH þHVWR QL VDPL QLVPR VYHVQL NDNR ± DOL XVSHYDPR , WDPR X EHORP VYHWX L RYGH NRG NXüH 0RåGD L ]DWR ãWR VX QDP GXãH þLVWH L GREURQDPHUQH D PRåGD WR LSDN QHJGH QHNR L YLGL WX QDãX GREURWX L SURVWRVUGDþQRVW L QD NUDMX SRVOH PQRJR VFLOD L KDULEGL ± nagradi! GHR PDWULMDOD NRML H NRULãWHQ X WHNVWX SUHX]HW MH L] Ä9HþHUQMLK QRYRVWL SOXV³ 'U % 1 3

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

5.Konferencija

Þ?QR HC @GRG KCâS L?H@MJHGK? .GqC KP QA BP 2MKGQJ?T 1R?LRGà þODQ .UDOMHYVNRJ PHGLFLQVNRJ RGERUD 5R\DO PHGLFDO ERDUG

9HOLNR MH ]DGRYROMVWYR þLQMHQLFD GD MH .RQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH SRVWDOD QH VDPR WUDGLFLRQDODQ VNXS YRGHüLK VWUXþQMDND X REODVWL PHGLFLQH X VYHWX L NRG QDV YHü L YDåDQ VWXE UD]YRMD L XQDSUHÿHQMD ]GUDYVWYHQRJ VLVWHPD X 6UELML 3HWD NRQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH MXQ RYRJ SXWD MH NDR FHQWUDOQH WHPH VNXSD LPDOD HGXNDFLMX ]GUDYVWYHQLK UDGQLND PHGLFLQVNX JHQHWLNX ]GUDYOMH åHQD JHULMDWULMX L SVLKLMDWULMX 2YR VX WHPH NRMH VPR RYDM SXW L RUJDQL]DFLRQR L VWUXþQR XVDJODVLOL PL L] .UDOMHYVNRJ PHGLFLQVNRJ RGERUD VD NROHJDPD L] 6USVNR DPHULþNRJ 6USVNR NDQDGVNRJ L 6USVNR VNDQGLGDYVNRJ PHGLFLQVNRJ RGERUD NDR NRRUJDQL]DWRULPD .RQIHUHQFLLMH 5DQLMLK JRGLQD VX WHPH VNXSD XJODYQRP SUHGODJDOL HPLQHQWQL VWUXþQMDFL L] 6UELMH SD VPR QD RVQRYX WRJD SR]LYDOL QDãH OHNDUH L] GLMDVSRUH NRML VH EDYH RGUHÿHQRP WHPDWLNRP 1D RYDM QDþLQ .RQIHUHQFLMD SRVWDMH ]DLVWD DXWHQWLþDQ L]UD] VDYUHPHQLK SRJOHGD QD QDMDNWXHOQLMH PHGLFLQVNH WHPH X VYHWX NRML MH NUHLUDOD 6USVND PHGLFLQVND GLMDVSRUD 2QR ãWR WDNRÿH SRVWDMH WUDGLFLRQDODQ UH]XOWDW SUHWKRGQLK NRQIHUHQFLMD MH QDVWDYDN VDUDGQMH VWUXþQMDND VD REH VWUDQH JUDQLFH L X YUHPHQX L]PHÿX GYD VNXSD WDNR GD MXQVNL VXVUHWL EXGX QD QHNL QDþLQ L VXPLUDQMH MHGQRJRGLãQMH NRPXQLNDFLMH NROHJD L] 6UELMH L LQRVWUDQVWYD 6YH þHãüH VX PHÿXVREQH SRVHWH LQVWLWXFLMDPD NDR L ]DMHGQLþNLL UDG QD SURMHNWLPD =D PHQH OLþQR QDMVQDåQLML XWLVDN MH RVWDYLOD VHVLMD L] JHULMDWULMH V RE]LURP QD WR GD MH WR REODVW PHGLFLQH NRMD QHPD SRVHEQR PHVWR L GRYROMDQ ]QDþDM X QDãHP ]GUDYVWYHQRP VLVWHPX 3UHGDYDQMH NROHJD SUH VYHJD L] )LQVNH RWYRULOR QDP MH MHGDQ SRWSXQR GUXJDþLML SULVWXS NRML X VYHWX SRVWRML NDGD VX X SLWDQMX ]GUDYVWYHQL SUREOHPL VWDULK RVRED 9HUXMHP GD MH X ]GUDYVWYHQRP VLVWHPX 6UELMH PRJXüH VSURYHVWL RUJDQL]DFLRQH PHUH NRMH üH ]DMHGQR VD HGXNDFLMRP XQDSUHGLWL ]GUDYVWYHQX ]DãWLWX SULSDGQLND VWDULMHJ VWDQRYQLãWYD 8WLVDN MH WDNRÿH GD PHGLFLQRP X YHNX GH¿QLWLYQR GRPLQLUD JHQHWLND NDR QDMSHUVSHNWLYQLML UHVXUV SUHYHQWLYQH ERUEH X QDVWDQNX PQRJLK EROHVWL ]D NRMH X RYRP PRPHQWX QHPDPR DGHNYDWDQ WHUDSLMVNL RGJRYRU 6YHWVND GRVWLJQXüD X RYRM REODVWL VX L] JRGLQH X JRGLQX VYH YHüD L SULPHQMLYLMD X SUDNVL 3HWD NRQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH VD XþHãüHP SUHNR HPLQHQWQLK SUHGDYDþD VD QDMSUHVWLåQLMLK VYHWVNLK NOLQLND X SRWSXQRVWL MH LVSXQLOD RþHNLYDQMD L X VPLVOX YLVRNRJ NYDOLWHWD VWUXþQLK RSVHUYDFLMD DOL L SRWYUÿLYDQMHP VYRMH RVQRYQH PLVLMH ± EULVDQMH NLORPHWDUVNH GLVWDQFH L JUDQLFD L]PHÿX QDMEROMLK NRMH MH GDOD VUSVND PHGLFLQD«VD X]YLãHQLP FLOMHP XQDSUHÿHQMD ]GUDYOMD QDãLK OMXGL 72

NjLKRYD NUDOMHYVND YLVRþDQVWYD SUHVWRORQDVOHGQLN $OHNVDQGDU ,, L SULQFH]D .DWDULQD X SULVXVWYX GU $QJHOLNL (QGUMX] 0DUJDULWL VQDMH NUDOMHYVNRJ SDUD ]YDQLþQR VX RWYRULOL SHWX ³.RQIHUHQFLMX VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH ´ X KRWHOX ³0HWURSRO SDODV´ X %HRJUDGX =YDQLþQRP RWYDUDQMX VX SULVXVWYRYDOL 1- ( GU =ODWLERU /RQþDU PLQLVWDU ]GUDYOMD 1MHJRYR SUHRVYHãWHQVWYR YODGLND DXVWULMVNR ãYDMFDUVNL * $QGUHM JGLQ $OHNVDQGDU 9ODMNRYLü L] YODGLQH .DQFHODULMH ]D GLMDVSRUX L VDUDGQMX VD 6UELPD X UHJLRQX SURI GU 1HERMãD /DOLü GHNDQ 0HGLFLQVNRJ IDNXOWHWD X %HRJUDGX 1- ( JGLQ 0DMNO .LUEL DPEDVDGRU 6MHGLQMHQLK $PHULþNLK 'UåDYD 1- ( JÿD 'åXOLMD )LQL DPEDVDGRUND $XVWUDOLMH 1- ( JGLQ 5RPDQ 9DãþXN DPEDVDGRU .DQDGH NDR L SUHGVWDYQLFL 6YHWVNH ]GUDYVWYHQH RUJDQL]DFLMH 6USVNRJ OHNDUVNRJ GUXãWYD PHGLFLQVNLK RGERUD KXPDQLWDUQH RUJDQL]DFLMH ³/DMÀDMQ´ L] 6MHGLQMHQLK $PHULþNLK 'UåDYD

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

srpske medicinske dijaspore

2P?BGAGML?JLG QSQPCRG m NMKMà QPNQIMK L?PMBS G CBSI?AGH? JCI?P? 4 NQF@MHY@BHIH %NMC@BHID OQHMBDYD *@S@QHMD *@Q@ėNQėDUHě H 4MHUDQYHSDSRJD CDęID ANKMHBD T 3HQ½NUNI NUT JNMEDQDMBHIT RT ONCQĝ@KH ,HMHRS@QRSUN YCQ@UKI@ ,HMHRS@QRSUN RONKIMHG ONRKNU@ 1DOTAKHJD 2QAHID *@MBDK@QHI@ Y@ R@Q@CMIT R@ CHI@RONQNL H 2QAHL@ T QDFHNMT 5K@CD 1DOTAKHJD 2QAHID ,DCHBHMRJH E@JTKSDSDS 4MHUDQYHSDS@ T !DNFQ@CT 2QORJN KDJ@QRJN CQT½SUN 2UDSRJ@ YCQ@URSUDM@ NQF@MHY@BHI@ 2QORJH LDCHBHMRJH NCANQ H m+@Iĥ@IMn GTL@MHS@QM@ NQF@MHY@BHI@.

L .DQDGH GU $QJHOLNL (QGUMX] 0DUJDULWL VQDMD NUDOMHYVNRJ SDUD SUHGDYDþL L XþHVQLFL L] 6UELMH L LQRVWUDQVWYD 3HWD ³.RQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH ± PHGLFLQD X VYHWX L X 6UELML³ RGUåDQD MH RG GR MXQD X %HRJUDGX SRG SRNURYLWHOMVWYRP 1MLKRYLK NUDOMHYVNLK YLVRþDQVWYD SUHVWRORQDVOHGQLND $OHNVDQGUD ,, L SULQFH]H .DWDULQH D RUJDQL]RYDQD MH RG VWUDQH )RQGDFLMH 1- . 9 SULQFH]H .DWDULQH L KXPDQLWDUQH RUJDQL]DFLMH ³/DMÀDMQ´ X] SRGUãNX 0LQLVWDUVWYD ]GUDYOMD 0LQLVWDUVWYD VSROMQLK SRVORYD .DQFHODULMH ]D VDUDGQMX VD GLMDVSRURP L 6UELPD X UHJLRQX 9ODGH 6UELMH 0HGLFLQVNRJ IDNXOWHWD 8QLYHU]LWHWD X %HRJUDGX 8QLYHU]LWHWVNH GHþMH NOLQLNH X %HRJUDGX 6USVNRJ OHNDUVNRJ GUXãWYD L 6YHWVNH ]GUDYVWYHQH RUJDQL]DFLMH 6=2 1- . 9 SUHVWRORQDVOHGQLN $OHNVDQGDU ,, REUDWLR VH XþHVQLFLPD L JRVWLPD L rekao: ±9HRPD VDP SRQRVDQ QD PRMX VXSUXJX L QMHQX IRQGDFLMX ãWR VX SR SHWL 73

ÂŽ

Preuzeto iz:

Broj 16, godina III, avgust-septembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

SXW RUJDQL]RYDOL RYX ]QDĂžDMQX NRQIHUHQFLMX 9HOLNL MH ]DGDWDN L MRĂŁ YHĂźL XVSHK RUJDQL]RYDWL YDĂĽDQ VNXS NDR ĂŁWR MH .RQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH 3RVHEQR VDP VUHĂźDQ ĂŁWR YLGLP GD VX QDĂŁL OHNDUL L] LQRVWUDQVWYD NDR L QDĂŁL OHNDUL L] 6UELMH SRND]DOL YHOLNR LQWHUHVRYDQMH ]D RYH VNXSRYH 1- . 9 SULQFH]D .DWDULQD SR]GUDYLOD MH JRVWH L LVWDNOD Âą0L RYGH SULVXWQL WUHED GD GDPR VYRM GRSULQRV GD VLVWHP ]GUDYVWYHQH ]DĂŁWLWH X 6UELML SRVWDQH EROML HÂżNDVQLML L GRVWXSQLML VYLP QDĂŁLP JUDĂżDQLPD 2YLP ]DMHGQLĂžNLP QDSRULPD GRQHĂźHPR EROMX EXGXĂźQRVW QDĂŁRM ]HPOML 9L VWH SRWUHEQL RYRM ]HPOML NDR L YDĂŁH ]QDQMH D QDĂŁ QDURG YDP VH ]DKYDOMXMH QD ĂĽHOML GD SRPRJQHWH 6UELMD LPD XVSHĂŁQX WUDGLFLMX X PHGLFLQVNLP QDXNDPD 0L LPDPR YHRPD GREUH L NYDOLWHWQH OHNDUH =QDĂžDM PHĂżXQDURGQH VDUDGQMH L VWDOQRJ XVDYUĂŁDYDQMD MH MDNR YHOLNL +WHOD ELK GD VH ]DKYDOLP QDĂŁLP SDUWQHULPD PLQLVWUX ]GUDYOMD GU =ODWLERUX /RQĂžDUX 0LQLVWDUVWYX VSROMQLK SRVORYD .DQFHODULML ]D GLMDVSRUX PHGLFLQVNLP IDNXOWHWLPD X %HRJUDGX L 1RYRP 6DGX 6USVNRP OHNDUVNRP GUXĂŁWYX L 6YHWVNRM ]GUDYVWYHQRM RUJDQL]DFLML Âą UHNOD MH SULQFH]D .DWDULQD *RVWLPD VX VH REUDWLOL L SURI GU ,GD -RYDQRYLĂź X LPH NUDOMHYVNRJ PHGLFLQVNRJ VDYHWD L GU 6QHĂĽDQD %DERYLĂź X LPH QDĂŁLK OHNDUD L] GLMDVSRUH 3HWD Ă&#x201E;.RQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUH Âą PHGLFLQD X VYHWX L X

Na sveÄ?anom prijemu u Belom dvoru bili su prisutni pripadnici srpske medicinske dijaspore sa svih meridijana i najpoznatiji struÄ?njaci srpskog zdravstva, a domaÄ&#x2021;ini, Njihova kraljevska visoÄ?anstva princeza Katarina i prestolonaslednik Aleksandar KaraÄ&#x2018;orÄ&#x2018;eviÄ&#x2021;, pokazali su se, kao i uvek, kao izvanredni domaÄ&#x2021;ini

6UELMLÂł SRNULYD ĂŁLURNR SRGUXĂžMH PHGLFLQVNLK QDXND XNOMXĂžXMXĂźL L PHGLFLQVNX JHQHWLNX ]GUDYOMH ĂĽHQH L SDWRORJLMX GRMNH JHULMDWULMX L SVLKLMDWULMX 3UHGDYDĂžL L PRGHUDWRUL VX QDMLVWDNQXWLML PHGLFLQVNL VWUXĂžQMDFL L] 6UELMH L LQRVWUDQVWYD &LOM RYH NRQIHUHQFLMH MH GD SREROMĂŁD VDUDGQMX L]PHĂżX OHNDUD X 6UELML L OHNDUD VUSVNRJ SRUHNOD NRML UDGH X LQRVWUDQVWYX VD LQVWLWXFLMDPD L SRMHGLQFLPD NRML VX VXĂŁWLQVNL YDĂĽQL ]D NYDOLWHW ]GUDYVWYHQH

Dekan beogradskog Medicinskog fakulteta akademik LaliÄ&#x2021; i ministar zdravlja Republike Srbije dr LonÄ?ar prisustvovali su otvaranju 5. konferencije srpske medicinske dijaspore u hotelu â&#x20AC;&#x153;Metropol Palaceâ&#x20AC;? u Beogradu

Dr Gordana Dancer, vrhunski profesionalac u organizaciji skupova kakva je bila Konferencija srpske medicinske dijaspore u druĹĄtvu sa dr BoĹžanom Noskov Peregi, urednicom Ä?asopisa â&#x20AC;&#x153;EkoMed Plusâ&#x20AC;?

]DĂŁWLWH X 6UELML NDR L XPUHĂĽDYDQMH VUSVNLK LQWHOHNWXDOQLK YUHGQRVWL X REODVWL ]GUDYVWYD VD DNDGHPVNRP ]DMHGQLFRP X LQRVWUDQVWYX NDR L VD LVWDNQXWLP VWUDQLP VWUXĂžQMDFLPD L] REODVWL PHGLFLQH Ă˘HVWD Âł.RQIHUHQFLMD VUSVNH PHGLFLQVNH GLMDVSRUHÂ´ RGUĂĽDĂźH VH X %HRJUDGX RG GR MXQD JRGLQH PDWHULDO SUHX]HW VD ]YDQLĂžQRJ VDMWD %HORJ GYRUD %HRJUDG

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ekarska komora Srbije nedavno je dobila novog direktora. Na njeno čelo došao je prof. dr Dragan Delić, direktor Klinike za infektivne i tropske bolesti Kliničkog centra Srbije. Pred njim je nesumnjivo puno posla, jer je poslednjih godina ugled Komore, ali i samih lekara prilično urušen. U javnosti su sve češći napadi na tu struku, a pređašnje rukovodsvo LKS bilo je i meta optužbi za nenamensko trošenje novca i zloupotrebu položaja.

– Komoru doživljavam kao bitnu kariku u promenama zdravstvenog sistema Srbije – kaže profesor Delić. Po meni, postoje tri glavna problema: oblast ekonomije, ekonomičnosti i ekonometrije zdravstvenog sistema Srbije, jer polazim od toga da u njemu od toga trenutno nema ni E. Drugi problem je organizacija zdravstvenog sistema i rukovođenje njime, jer sada imamo tri paralelna - privatni, javni i vojni, što je za ovako malu državu veliki teret i neracionalno je. Treći problem su, navodi dr Delić, humani resursi. Pod tim, između ostalog, mislim i na upisnu politiku na medicinske fakultete, koja nije u funkciji razvoja zdravstvenog sistema, kao i na usavršavanja, specijalizacije i zapošljavanje mladih kadrova. Veliki problem, recimo, može nastati zbog restrikcije u zapošljavanju, jer je petina lekara u Srbiji pred penzijom. Onda se zaista pitam ko će narednih godina da leči narod, jer da bi se stvorio jedan lekar potrebno je bar 14 godina učenja i rada. Po meni su sve ovo izuzetno bitna pitanja koja zahtevaju angažovanje Komore, ali ne samo nje, već i drugih delova zdravstvenog sistema. Vraćanje ugleda lekarskoj profesiji takođe je jedan od zadataka LKS. U tom pravcu ćemo inicirati donošenja Zakona o lekarima ili o lekarstvu. 76

Prof. dr Dragan Delić novi direktor Lekarske komore Srbije

Vraćanje ugleda lekarskoj profesiji

– Zakon o zdravstvenoj zaštiti imamo, ali je prosto neverovatno da u njemu nema ni slova o lekarima, da se zdravstveni radnici uopšte ne pominju, a mi smo oni koji nose zdravstveni sistem. Kraljevina Jugoslavija je imala zakon o lekarima, a takav zakon postoji u okolnim zemljama i većini država u Evropi. Jednostavno, kao što postoji zakon koji reguliše prava pacijenata, tako nam treba i zakon koji će regulisati prava lekara. Profesor Delić pri tome upozorava na činjenicu da je vraćanje ugleda lekarskoj struci zapravo izuzetno složeno pitanje. – U zdravstvenom sistemu sam 35 godina i znam kako je bilo nekada a kako je danas. Apsolutno vidim gde je krivica u redovima lekara, ali kada se govori o, na primer, korupciji, onda je treba shvatiti kao simptom bolesti, znak koji govori da je naše društvo bolesno. To je kao povišena temperatura, koja je samo simptom, jer i ako je spustite, niste izlečili bolest. Korupcija postoji i lekare koji se ogreše o zakon, naravno, treba kazniti. To nije niti može biti sporno. Ali moramo shvatiti gde su izvori korupcije i koliki je njen obim. Ono što prof. Delić ističe kao dobro i pozitivno za dalji rad LKS jeste prisustvo lekara iz Vojvodine i njihovo učešće u radu Komore. Naime, na iz-

bornoj skupštini LKS prisustvovali su i predstavnici Regionalne lekarske komore Vojvodine koji su, kao kaže naš sagovornik, na neki način, do sada bili skrajnuti kada je u pitanju rad Komore. Međutim, stav prof. Delića je da LKS ne može da postoji bez lekara iz Vojvodine i da je bilo neprihvatljivo to da lekari iz Vojvodine godinama nisu aktivno učestvovali u radu LKS. – Jesam za decentralizaciju rada Komore, ali do granice koja ne remeti fukcionisanje LKS. Kad sva tela budu izabrana, razmotrićemo do koje granice decentralizacije možemo da idemo a da ne „sasečemo sami sebi noge”. Tek, mislim da sada postoji dobro raspoloženje da Komora napokon postane jedinstvena. Takođe, stojim iza stava da mora da postoji kontrola svakog utrošenenog dinara. Ne mogu da kažem da li su napadi na prethodno rukovodstvo Lekarske komore Srbije bili opravdani ili ne, jer postoje službe kojima je to posao. U svakom slučaju, za to sam da se svaka tri meseca na sajtu LKS objavi za šta je novac potrošen. Nužna je apsolutna transparentnost, jer novac može da uništi dobar sistem. Dakle, insistiraću na domaćinskom poslovanju u Komori. Prof. Delić kaže da je timski igrač i da voli i hoće da sarađuje sa Ministarstvom zdravlja, Fondom za zdravstveno osiguranje i drugim akterima zdravstvnog sistema, jer misli da je bilo dosta sukoba na tim relacijama, što je za njega kao lekara potpuno neprihvatljivo. – Iskreno želim da svaki član Skupštine LKS ima pravo, mogućnost i obavezu da kreira i predlaže svoja rešenja u okviru konsenzusom dogovorenih osnovnih načela i vrednosnih matrica. Iskreno želim da se većina lekara uključi u naše planirane aktivnosti i na taj način prepozna LKS kao svoju organizaciju, poručio je prof. Delić Preuzeto iz: novosadski list DNEVNIK, 27. jul 2014. godine, autor Jasna Barbuzan

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Ministar zdravlja u posjeti

Klinički centar Niš Ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar obišao je 21. jula gradilište u Kliničkom centru Niš, kako bi se uverio kako teku radovi koji su osnov za nastavak izgradnje po planiranoj dinamici. Ministar Lončar je zajedno sa direktorom Kliničkog centra Niš prof. dr Zoranom Radovanovićem i gradonačelnikom Niša prof. dr Zoranom Perišićem obišao radove na izgradnji i rekonstrukciji Kliničkog centra Niš i Klinike za kardiohirurgiju.

Podloga, kakva je predviđena, nije mogla da izdrži sve radove, tako da smo morali da tražimo novo rešenje, novo ojačanje betona, šljunka i izolacije, istakao je tom prilikom ministar zdravlja i podsetio da je rok za završetak radova na izgradnji i rekonstrukciji Kliničkog centra Niš bio dve godine i osam meseci, ali će zbog nastalog zastoja biti produžen. Mnogo smo vremena izgubili, tako da više ne možemo da čekamo i nalazimo razloge da ne radimo. Mi smo odlučili da tu praksu prekinemo i uradimo ono za šta čeka novac i za šta čekaju naši pacijenti, ukazao je ministar Lončar. Direktor Kliničkog centra Niš prof. dr Zoran Radovanović istakao je da je Niš medicinski centar područja sa 2,5 miliona stanovnika, koji pokriva područje od Preševa do Jagodine i od Bora do Kraljeva. Zato hoćemo da započete radove završimo u najkraćem roku, jer pacijenti ne smeju da čekaju, zaključio je prof. Radovanović. Prilikom posete Klinici za kardiohirurgiju u Nišu ministar je rekao da će država pomoći u osposobljavanju lekara, koji bi već od oktobra mogli samostalno da izvode operacije. Dve ekipe iz Beograda radiće ovde i menjaće se na po 15 dana. Oni će izvoditi operacije i istovremeno će obučavati ljude. Sada imamo dva hirurga na specijalizaciji u Kliničkom centru Srbije koji će, uz pomoć koju budu imali iz Beograda, vrlo brzo biti spremni da se osamostale, istakao je ministar Lončar.

Donacija za DZ Obrenovac Ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar ocenio je da donacija Farmaceutske kompanije “Novartis” Domu zdravlja Obrenovac treba da bude primer drugim kompanijama kako mogu da pomognu zdravstvu u Srbiji. On je prilikom uručenja donacije 15. jula, koja obuhvata digitalni rendgen-aparat, ultrazvučni aparat, dva ambulantna vozila, kombi za prevoz putnika na dijalizu, kao i kompresor za stomatologiju, precizirao da njena ukupna vrednost iznosi približno 250.000 evra. Ministar je pohvalio zaposlene u Domu zdravlja Obrenovac, jer su bili na visini zadatka tokom poplava i podsetio na to da je čitav zdravstveni sistem dobio pohvalu Svetske zdravstvene organizacije (SZO) za eﬁkasnu reakciju i sprečavanje pojave epidemije zaraznih bolesti. Direktor DZ Obrenovac dr Maja Todoro-

Medicinski fakultet Beograd

Otvorena genetska laboratorija

U Institutu za kliničku i medicinsku biohemiju Medicinskog fakulteta u Beogradu 26. juna otvorena je laboratorija za funkcionalnu genomiku i proteomiku koja će imati poseban značaj za rano otkrivanje onkoloških, kardioloških i endokrinoloških bolesti. Laboratoriju su svečano otvorili ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar, ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Srđan Verbić,

vić ukazala je na to da zahvaljujući navedenoj donaciji ova zdravstvena ustanova funkcioniše sa 98 odsto kapaciteta i da je veći deo službi vraćen u funkciju. Dr Todorović je navela da je šteta koju je ovaj dom zdravlja pretrpeo u poplavama procenjena na približno milion evra, uz napomenu da trenutno nisu aktivirane samo službe ﬁzikalne medicine i hemodijalize, zbog čega 57 pacijenta iz Obrenovca i dalje ide na hemodijalizu u Beograd. Direktor Farmaceutske kompanije “Novartis” u Srbiji Gabriel Dina naglasio je da je za opštinu Obrenovac, koja ima 75.000 stanovnika, dom zdravlja veoma važna zdravstvena ustanova i istakao da ta kompanija nije imala dilemu o tome kojoj ustanovi da uputi pomoć nakon poplava. Dina je ukazao na to da je majska prirodna katastrofa pokrenula veliki talas solidarnosti prema srpskom narodu, pri čemu je za nekoliko nedelja od raznih donatora prikupljeno više od četiri miliona švajcarskih franaka. zamenik direktora NIS-a Andrej Šibanov i dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu prof. dr Nebojša Lalić. Ministar Lončar je tim povodom naglasio da je otvaranje laboratorije izuzetno važno za dalji razvoj nauke i medicine. Za obične građane ovo znači da će pojedine bolesti u ovoj laboratoriji moći da budu otkrivene i pre nego što se pojave prvi simptomi, naveo je ministar zdravlja. Na Medicinski fakultet u Beogradu stiglo je oko milion evra nepovratne pomoći, a značajan deo tih srestava uložen je za opremanje laboratorije za funkcionalnu genetiku, rekao je ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Srđan Verbić. Laboratorija je opremljena sredstvima HETIP-a, što je zajednički projekat Ministarstva prosvete i EU za unapređenje rada visokoškolskih ustanova u Srbiji, a kompanija NIS je obezbedila sredstva za adaptaciju prostora u okviru programa ‘’Energija znanja’’. Otvaranju laboratorije prisustvovali su rektor Univerziteta u Beogradu prof. dr Vladimir Bumbaširević, akademik Ljubiša Rakić, kao i profesori i studenti Medicinskog fakulteta u Beogradu. 77

Z D R AV S T V O - S R B I J A

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

ije dovoljno da je neko dobar hirurg ili internista i da dobro poznaje svoju specijalnost, on mora dobro da poznaje i neke osnove postavke pravne nauke. Kada dođe do problema zdravstveni radnik mora biti svestan da stupa u oblast gde se vodi borba svim mogućim, dopuštenim i nedopuštenim sredstvima. Medicina i pravo imaju zadatak da služe čoveku. Medicinsko pravo nije zaokružen sistem normi, samo jedan deo njegovih pravnih normi nalazi se u propisima koji su posvećeni isključivo zdravstvenoj delatnosti, a drugi njegov deo rasut je po mnogim zakonskim tekstovima koji pripadaju raznim oblastima prava. Advokati Stana Mladenović i Ljubiša Živadinović sa sajtom www.afeja.com u okviru ﬁrme “Afeja” d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd, napravili su uspešan spoj medicinske i pravne nauke. Direktor ﬁrme “Afeje” dr Danica Mihailović, dugogodišnji načelnik zdravstvene inspekcije, bivši direktor Uprave za biomedicinu, sada na čelu “Afeje”, unela je niz novina i unapredila rad. Firma “Afeja”, osnovana je 2003. godine. Ime je dobila prema grčkoj boginji Afeji. Pretežna delatnost “Afeje” 78

Stana Mladenović, advokat

Afeja (lat. Aphaia), grčka boginja, bila je ćerka boga Zevsa i Krićanke Karme

Medicina i pravo su konsalting poslovi u oblasti zdravstva i turizma. “Afeja” pruža poslovne usluge i pravni konsalting preko svog sajta www.afeja.com ili preko advokatske kancelarije Ljubiše Živadinovića i Stane Mladenović, advokata kojima je medicinsko pravo jedno od usmerenja u radu. Niz korisnih rubrika na sajtu www. afeja.com olakšaće i pomoći u radu zdravstvenim radnicima. Rubrika Zbirka obrazaca ima za cilj da bude “prva pomoć” u sastavljanju odgovarajućeg modela obrasca, odnosno akta, rubrika koja se stalno dopunjuje i ažurira u skladu sa promenom propisa i zahtevima prakse. Uz stručnu pomoć advokatske kancelarije elektronskim putem, možete dobiti gotove obrasce različitih modela poslovnih ugovora ili odgovore

Ljubiša Živadinović, advokat

na pitanja i probleme iz Vašeg poslovanja putem rubrike Pitajte advokata. Dobijeni podaci spadaju u lične podatke o klijentu i predstavljaju službenu tajnu. Podaci su dostupni samo direktoru “Afeje” i advokatu koji treba da Vam pruži potrebnu informaciju ili da odgovor. Posebne poslovne usluge u okviru rubrike Medicinski e-klub mogu Vam pomoći u rešavanju statusnih, organizacionih, radnopravnih problema, izradi normativnih akata i pomoć u akreditaciji ili dobijanju određenog standarda kvaliteta. Rubrika Berza ima za cilj da preko jedinstvenog informacionog centra prikupi podatke o određenoj ponudi ili potražnji i ostvari međusobnu komunikaciju između zainteresovanih subjekata, odnosno zdravstvenih radnika. Međutim, ako je reč o “čisto medicinskom-stručnom” problemu ili pi-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

da na eﬁkasan i brz način omogući pristup brojnim dokumentima koji formiraju nove standarde, a koji su neophodni zdravstvenim radnicima, pacijentima, državnim i privatnim ustavovama koje se bave zdravljem. Svojim kolegama, studentima i pacijentima iskreno preporučujem tim stručnjaka “Afeja”, kao vrhunsku profesionalnu ustanovu koja spaja zdravlje i pravo, eﬁkasno rešavajući potrebe savremene medicine”. Prof. dr Valentina Arsić-Arsenijević, redovni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu

tanju, tu je rubrika Crvena linija. Putem nje možete postaviti pitanje ili zatražiti savet Vaših kolega za hitan slučaj ili da razjasnite stručnu nedoumicu ili dođete do potrebne informacije. Naravno, i ovde se brinulo o čuvanju podataka. Kontakt podaci, bilo da postavljate pitanje ili dajete odgovor, vidljivi su samo direktoru “Afeje”. U slučaju potrebe, radi daljeg kontakta, podaci o licu koje je dalo odgovor, uz njegovu saglasnost, daće se licu koje je postavilo pitanje. Tu je i jedna dopunska usluga, Google aplikacija Body Browser (medicinski pretraživač) koja trodimenzionalno prikazuje mapu ljudskog tela, koja će pomoći i lekarima i pacijentima da na jednostavan način zavire u delove ljudskog tela i bolje sagledaju prirodu zdravstvenog problema. Rekli su o AFEJI “Pravilna i stalna primena zakona u oblasti medicine i zdravlja je osnova za funkcionisanje sistema i savremene medicine. ‘Afeja’ je kompanija koja je spojila pravo i medicinu i razvila integrativni i inovativni pristup, zasnovan na znanju i iskustvu. Time je uspela

„Tokom više godina rada u kompaniji Fresenius Medical Care i Poliklinici InterTim imao sam priliku sarađivati sa kompanijom ‘Afeja’ iz Beograda. Naša saradnja se odvijala na polju pravne pomoći u organizaciji i vođenju zdravstvenih ustanova kao i na polju promovisanja naših usluga za korisnike zdravstvenog turizma. Po oceni mojih kolega i moje malenkosti ta saradnja je bila više od najboljih očekivanja. Jednostavno, pre svega, radi se o ljudima sa vanserijskom stručnom kompetencijom i dugogodišnjim iskustvom u ovoj oblasti, posvećenim poslu i klijentu te sa istančanim osećajem za negovanje partnerskih odnosa. Zahvaljujući tome, svi poslovi su završavani pravovremeno i na obostrano zadovoljstvo, uz redak osećaj da je u ‘Afeji’ zapravo sve podređeno vašoj pravnoj sigurnosti i poslovnim potrebama. Verujem da će naša saradnja, koju ova kompanija kontinuirano obogaćuje kreativnim inovacijama, potrajati još dugi niz godina“. Rajko Hrvačević, Country Medical Director, Provider Business Development Department, Fresenius Medical Care Srbija d.o.o.

Zdravstveni turizam

nameri da ukaže na prirodne resurse Srbije i njene poznate i u svetu priznate lekare, kao i nakon uporedne analize cena zdravstvenih usluga Srbije u odnosu na druge zemlje, “Afeja” je krenula i sa razvojem zdravstvenog turizma kao turističkog proizvoda, koji je kao takav prvi put deﬁnisan Zakonom o turizmu Republike Srbije iz 2009. godine. Imajući sve ovo u vidu, kreiran je sajt gde su se na ugovornoj osnovi, radi realizacije ovog zajedničkog poduhvata, povezale zdravstvene ustanove osnovane privatnim kapitalom, određene ordinacije i poliklinike iz privatne prakse i turističke agencije. Cilj je da se zajedničkim nastupom na domaćem i stranom tržištu pacijentima/korisnicima usluga pruži kvalitetna zdravstvena i turistička usluga uz adekvatnu pravnu sigurnost. “Afeja” sa svojim članicama otvorena je za saradnju i sa drugim pružaocima zdravstvenih usluga u zemlji i inostranstvu, sa jednim ciljem da se zadovolje potrebe korisnika usluga pacijenata iz svih specijalnosti – oblasti medicine i da se pored tako pruženih zdravstvenih, pruže i turističke usluge ne samo na teritoriji Beograda, već cele Srbije. Uskoro će bit predstavljen prerađen sajt zdravstvenog turizma, rađen za nastup na američko tržište, a prema studiji izvodljivosti, koju je uradio Cleveland State University iz Sjedinjenih Američkih Država. Reč je o Vodiču za zdravstveni turizam Srbije (www. serbiamedicaltourismguide.com, www.serbiamedicalguide.com, www.vodiczazdravstveniturizamsrbije.com, www.vodiczazdravstveniturizam.rs, www.zdravstveniturizam.com ili www.medicaltourisminserbia.com), online vodič za zdravstveni/medicinski turizam koji bi trebalo da neposredno pruži informacije o medicinskim i turističkim destinacijama u Srbiji i turističko-medicinskim programima i aktuelnostima. Svrha studije je bila da se utvrdi mogućnost ulaska na američko tržište radi promocije obavljanja medicinskih usluga u Srbiji i da se pruži metodološka pomoć u postizanju ovog cilja. Krajnji zaključak studije izvodljivosti je da je ulazak “Afeje” na američko tržište održiv, ali za sada “Afeja” će ući na tržište u manjoj meri i obimu, dok se ne izbori sa visokim nivoom konkurencije koji postoji u ovoj industriji. Za korisnike zdravstvenih usluga, pacijente i putnike koji nameravaju da posete Srbiju “Afeja” je osnovala i online turistički klub (www.turistickiklubsrbije.com ili www.tourisminserbia.com) najobimniji pretraživač turističke ponude Srbije, namenjen svima koji žele da budu dobro obavešteni o turističkoj ponudi naše zemlje. Zdravstveni turizam je vrlo ozbiljna delatnost, puna izazova, jer je zdravlje, ipak, najviša vrednost. Zato treba dosta vremena da se stekne poverenje i ugled, mnogo načina i uslova da se ispune da do toga dođe. To se, pre svega, može postići predanim radom i perfekciji u pružanju zdravstvenih i drugih usluga.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

сторија установа прати историју народа. Поготово нашег, када се у Великом рату трећина народа преселила на небо. Пегави тифус начинио је пустош, а да у Србију није дошао др Лудвиг Хиршфелд (и супруга му Хана), као и да није справио ефикасне тифусне паратифусне вакцине у пољским условима Солунског фронта, било би још погубније за српску војску и српски народ. Помагала су му два наша лекара: др Стеван Иванић и др Коста Тодоровић. Др Хиршфелд је касније постао први званични бактериолог у Србији (радио је у војсци), а његови сарадници, задивљени Хиршфелдовом стручношћу и сналажењем у кошмару рата, определили су се за бактериологију као основ свог целокупног будућег рада и образовања. Др Иванић био је најпре шеф Сталне бактериолошке станице у Београду (1922), а др К. Тодоровић у Зајечару исте године. Рокфелерова фондација опремила је лабораторије основаног Централног хигијенског завода у Београду (1924) и доделила др Иванићу стипендију да га оспособи за вођење бактериолошко-епидемиолошког одељења, а постао је и први директор ове централне превентивне установе (све до 1937. Године, када одлази за начелника у Министарство народног здравља). Др Коста Тодоровић постао је први директор заразне болнице, данашње Инфективне клинике у Београду која носи његово име. У историјату обе установе и биографијама ових лекара зато своје заслужено место има њихов учитељ са фронта и српски добротвор др Лудвиг Хиршфелд. Захваљујући његовом раду и заједничким искуствима стеченим на фронту, убрзо се почело с производњом првих вакцина у ЦХЗу, а почела је и градња посебне установе (најпре као одељења), а за производњу вакцина данашњи Институт ‘’Торлак’’. Заразна болница лечила је оболеле. Некадашњи ЦХЗ чува и део некадашње опреме, купљене новцем Рокфелерове фондације. Зато и трајно сећање на др Лудвига Хиршфелда треба тражити кроз историјат 80

Уређује: др Славица Жижић-Борјановић

Др Хиршфелд и његови сарадници из Великог рата

ових важних установа у Београду, које већ славе своје 90. годишња постојања. Управо ове јесени је јубилеј некадашњег ЦХЗ-а у Београду.

Лудвиг Хиршфелд/ Ludwig Hirszfeld (5.8.1884. Варшава - 7.3.1954. Бреслав) лекар, микробилог, имунолог и серолог.1907-1911. са Е.В. Дунгернемом у Хајделбергу поставио основе науке о крвним групама. У Првом светском рату, са супругом Ханком, добровољно дошао у Ниш ради помоћи српском народу. 1915.године са Србима преживљава повлачење кроз Албанију. На Солунском фронту био је руководилац Бактериолошке лабораторије Престолонаследникове болнице у Солуну. Произвео је сопствену вакцину против трбушног тифуса и паратифуса. Како се памти, ниједан од стотину хиљада српских војника није унео ове болести у земљу после пробоја Солунског фронта. Србију је напустио 1920.године. 1931-1939 - професор Универзитета Варшава. 1944 - професор Универзитета Марије Кири-Склодовске у Лублину. 1945 - професор Универзитета у Вроцлаву. Са групом од преко стотину пољских универзитетских професора и научних радника заточен је у Кракову, а Иво Андрић, тадашњи југословенски посланик у Берлину, лично се интересовао за његово спасење код окупационих власти, о чему се након рата на Јагелонском универзитету говорило с поштовањем. На препоруку Иве Андрића, Српска књижевна задруга објавила је 1962. године његову аутобиографију ИСТОРИЈА ЈЕДНОГ ЖИВОТА у преводу Ђорђа Живановића.

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

" Devedesetih godina proĹĄlog vijeka u okviru Klinike za hirurgiju KliniÄ?kog centra Crne Gore osnovano je Odjeljenje za plastiÄ?nu hirurgiju. Danas, skoro dvadeset i Ä?etiri godine kasnije, sa dugom istorijom postojanja plastiÄ?ne hirurgije u Crnoj Gori, ovo odjeljenje postoji u okviru Centra za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine. - U Centru za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine trenutno rade Ä?etiri ljekara plastiÄ?ne rekonstruktivne hirurgije; jedna doktorka je na specijalistiÄ?kom staĹžu i od skoro se pridruĹžila timu ljekara. Nezaobilazan dio tima su i medicinske sestre koje rade u Centru za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine, njih desetak, koje olakĹĄavaju rad doktora i Ĺživot pacijenata- navodi naĹĄ sagovornik prim. dr sci med. Zoran TerziÄ&#x2021;, specijalista za opĹĄtu, plastiÄ?nu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju. Zbog patologije kojom se bave i subspecijalistiÄ?kih oblasti koje pokrivaju, a koje nijesu pokrivene u medicinskim centrima ĹĄirom Crne Gore, sve veÄ&#x2021;i broj pacijenata upuÄ&#x2021;uje se na lijeÄ?enje u Centar za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine u Podgorici, a to je dovelo do nedostatka kapaciteta. - Sve veÄ&#x2021;a potreba pacijenata za pruĹžanjem zdravstvenih usluga koje mi nudimo dovela je do toga da su se kapaciteteti smanjili, tako da bi nam viĹĄe prostora svakako dobro doĹĄlo istiÄ?e dr TerziÄ&#x2021;. Svi zaposleni na odjeljenju Ä?ine ekipu koja skladno funkcioniĹĄe, pa samim tim problemi u radu javljaju se veoma rijetko. - Centar je dobro snabdjeven potroĹĄnim materijalom, ljekovima i svime ĹĄto je neophodno za adekvatno zbrinjavanje pacijenata. Kolege koje poĹžrtvovano obavljaju svoj posao viĹĄe 82

su nego dobrodoĹĄle kod nas. Upravo se pripremamo za dolazak joĹĄ jednog kolege u naĹĄ centar. Pet do ĹĄest plastiÄ?nih hirurga u Crnoj Gori mogu da zadovolje potrebe pacijenata. Ulaganjem u kadar ulaĹže se i u napredak, razvoj i sve ono ostalo ĹĄto ide u prilog jednom savremenom naÄ?inu razmiĹĄljanja i funkcionisanja svakog centra, tako da i mi tome teĹžimo i Ĺželimo ĹĄto veÄ&#x2021;i broj kolega, ukoliko je opravdana potreba za njima- kaĹže dr TerziÄ&#x2021;. Centru za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine koji se bavi joĹĄ i rekonstruktivnom i estetskom hirurgijom, najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e se javljuju pacijenati zbog tumora koĹže i mekih tkiva, raznih deformiteta nastalih nakon saobraÄ&#x2021;ajnih traumatizama i uroÄ&#x2018;enih anomalija. - Kao posebnu cjelinu izdvojio bih pacijente sa opekotinskom bolesti, jer je to stanje koje zahtjeva multidisciplinarni pristup u lijeÄ?enju. Takva vrsta pacijenata najteĹža je za lijeÄ?enje, jer se ekstenzivna opekotina smatra najteĹžim oboljenjem za lijeÄ?enje u medicini, a opekotinski ĹĄok je najteĹža vrsta ĹĄoka koju organizam moĹže da doĹživi. Osim lijeÄ?enja opekotina bavimo se i raznim rekonstruktivnim i estetskim procedurama. U estetske zahvate ubrajam: operaciju uĹĄiju, dojki, liposukciju stomaka, zatezanje bora, fejslifting i operacije kapaka â&#x20AC;&#x201C; istiÄ?e dr TerziÄ&#x2021;. Savremena dostignuÄ&#x2021;a, pogotovo ona u vezi sa ljekovima i preparatima estetske hirurgije, koja su posljednjih godina doĹživjela ekspanziju, prate se u Centru za plastiÄ?nu hirurgiju i opekotine. - Trendove moderne medicine pratimo bilo da je rijeÄ? o nabavci preparata koji se apliciraju u tijelo pacijenta, odnosno u odreÄ&#x2018;ene problematiÄ?ne djelove ili regione radi estetskog poboljĹĄanja ili aparature za obavljanje odreÄ&#x2018;enih procedura. VeÄ&#x2021;inu aparata i preparata koji su aktuelni u naĹĄoj oblasti rada

Broj 63, godina VI, juli 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

posjedujemo ili imamo mogućnost da nabavimo. Sve što je dostupno na našem tržištu i odobreno od strane agencija nadležnih za kontrolu ljekova i medicinskih sredstava na raspolaganju je i našim pacijentima. Već određeni vremenski period koristimo aspiracioni aparat za liposukciju koji predstavlja tehnološki trend u estetskoj hirurgiji. Ono čemu stremimo je nabavka laserskog aparata za promjene na koži, ožiljke i tetovaže – kaže naš sagovornik. Sa kolegama iz okruženja imaju odličnu saradnju koja se ogleda u razmjeni iskustava, gostovanju i učešću na skupovima. - Naš sistem školovanja povezan je sa Univerzitetom u Beogradu, Klinikom za plastičnu hirurgiju na VMA i Klinikom za plastičnu hirurgiju u Zvečanskoj ulici, tako da je naša saradnja sa njima odlična. To su naše drage kolege koje nam uvijek izađu u susret, bilo da je u pitanju savjet ili slanje pacijenta kod njih na liječenje. Veoma dobru saradnju imamo i sa Kliničkim centrom Ljubljana gdje smo rado viđeni gosti. Počev od prim. dr Miodraga Đurovića, načelnika Centra za plastičnu hirurgiju i opekotine, koga su prvog ugostili u Centru za plastičnu hirurgiju u Ljubljani, pa zaključno sa mnom, koji sam posljednji od kolega boravio kod njih, taj trend korektne saradnje se razvija na obostrano zadovoljstvo - dodaje dr Terzić. On takođe napominje da njegove kolege, zajedno sa njim, prate Balkanske i Evropske kongrese i simpozijume iz oblasti njihovog rada koji se održavaju širom Evrope. Nedostatak finansijskih sredstava umogome utiče na broj ljekara koji će posjetiti kongres, ali uvijek makar jedan doktor otprati kongres i prezentuje stečena znanja svojim kolegama koji nijesu bili u mogućnosti da prisustvuju stručnim predavanjima. - Prošle godine Crna Gora je bila domaćin Balkanskog kongresa plastične i rekonstruktivne hirurgije, u okviru koga su svi ljekari iz našeg Centra za plastičnu hirurgiju i opekotine imali aktivno učešće kako u organizaciji tako i u predavanjima koja su održana. Na taj način imali smo priliku da ugostimo ljude iz regiona, Balkana i Evrope, čak i goste iz Japana i Kine. To je bila fantastična prilika da sagledamo naš rad u odnosu na rad naših kolega iz mnogo većih i finansijski moćnijih zemalja, i mogu vam reći da nismo u nekom velikom zaostatku u odnosu na njih

u smislu znanja i stručnosti - sa ponosom ističe dr Terzić. Kongresi na svjetskom nivou održavaju se u Brazilu, koji je ujedno i kolijevka estetske i plastične hirurgije, Engleskoj, Njemačkoj, Švajcerskoj i Sjedinjenim Američkim Državama a za učešće na njima potrebno je izdvojiti znatna materijalna sredstva, tako da dr Terzić i njegove kolege vrlo često nijesu u mogućnosti da uzmu učešće na njima. Rad na odjeljenju koncipiran je tako da svi funkcionišu složno i profisionalno, a najbolja potvrda za to su brojni zadovoljni pacijenti koji imaju samo riječi hvale za kompletno osoblje Centra za plastičnu hirurgiju i opekotine. Osoblje centra uz pomoć truda, zalaganja i onoga što posjeduju daju svoj maksimum koji je evidentan.

Sandra Kavarić 83

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Skrining raka grlića materice Prim. dr Mensud Grbović Ministarstvo zdravlja Crne Gore

Skrining raka grlića materice je preventiva multidisciplinarna javno-zdravstvena aktivnost koju inicira država među zdravom asimptomatskom populacijom sa prosječnim rizikom obolijevanja. Od svih malignih tumora, karcinom grlića materice može najefikasnije da se kontroliše skiningom. Cilj skrininga karcinoma grlića materice je očuvanje reproduktivnog zdravlja žene smanjenjem incidence i mortaliteta od raka grlića materice u Crnoj Gori, podizanje svijesti žena o značaju redovnih pregleda i ranog otkrivanja promjena na grliću materice, kao i informisanje o značaju skrininga.

Opšti ciljevi skrininga karcinoma glića materice su: 1. Obuhvat preko 75% ciljne populacije programom ranog otkrivanja raka grlića materice tokom 3 godine od početka programa. 2. Smanjiti učestalost raka grlića materice za 50 – 60% u periodu od 8 godina od početka sprovođenja programa. 84

Broj 63, godina VI, juli 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

3. Smanjiti mortalitet od raka grlića materice za 50% u periodu od 10 godina od početka programa. Ciljnu populaciju čine zdrave ženeu Crnoj Gori starosti od 25 – 64. godine života. Sa redovnim pregledima treba započeti od 20. godine, odnosno 3 godine po otpočinjanju seksualne aktivnosti. Skrining raka grlića materice sprovodi se cistološkim pregledom vaginalnog brisa (Papanikolau test). Pregledom se otkrivaju i promjene na grliću koje predhode nastanku karcinoma. Ukanjanjem ovih promjena sprečava se nastanak invazivnog karcinoma. Ćelijski skrining (Papanikolau test) određene populacije svakih tri do pet godina može da redukuje incidencu karcinoma grlića materice preko 80%. Skrining se može obustaviti kod žena preko 60 godina koje su imale tri uzastopna negativna citološka nalaza. Ciljna grupa identifikuje se preko jedinstvenog matičnog broja i liste osiguranika Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Svim ženama iz ciljne grupe dostavlja se poziv za testiranje. Testiranje podrazumijeva uzorkovanje cervikalnog brisa za cistološki pregled (PAPA bris) kod izabranog doktora za žene – ginekolozi u domovima zdravlja, a cistološke preglede cerikvalnog brisa obavljaju ljekari specijalisti patološke anatomije u skladu sa stručno metodološkim uputstvima. Saopštavanje rezultata, određivanje dinamike i sadržaj daljeg praćenja, uključujući i upućivanje na dalje dijagnostikovanje i terapijske postupke u slučaju pozitivnog ili sumljivog nalaza, sprovode izabrani doktori za žene – ginekolozi u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Svi podaci o poslatim pozivima, odazivu, rezultatima testa, daljim dijagnostičkim i terapijskim procedurama upućiju se u Institut za javno zdravlje. Najrašireniji pristup u prevenciji raka grlića materice je konvencionalna citologija po Papanikolaou, koja je kod žena sa pozitivnim nalazom dopunjena kolposkopskim pregledom, HPV (humani papiloma virus) tipizacijom i ciljnom biopsijom. Senzitivnost PAPA testa se procjenjuje na 80 – 90% uz učešće lažno negativnih rezultata 5 – 30%. Broj novooboljelih na nivou Crne Gore za period od 01.01.2011. do 31.12.2012.godine: u 2011. godini bilo je 104

pacijentkinje sa karcinomom grlića materice, dok je u 2012. godini bilo 84 oboljelih pacijentkinja. Od ukupnog broja žena koje su umrle od tumora u 2011. godini u Crnoj Gori 3,25% su činile žene koje su umrle od malignog tumora grlića materice. Rak dojke je najčešće maligno oboljenje žena, a jedno je od najčešćih malignih oboljenja uopšte. Na našoj planeti svaka tri minuta se kod jedne žene dijagnostikuje rak dojke. Skrining raka dojke obuhvata mamografsko snimanje dojki cjelokupne populacije zdravih žena 45-69 godine života, svake dvije ili tri godine. Mjerilo uspješnosti skrininga je smanjenje smrtnosti od raka dojke kod redovno mamografski kontrolisanih žena; teži se obuhvatu od najmanje 70%. Skrining raka dojke je multidisciplinarni program koji zahtijeva rad stručnjaka različitih specijalnosti a kvalitet cjelokupnog procesa (obuka osoblja, način pozivanja žena, dijagnostički pregledi, postupak sa sumljivim lezijama, liječenje) i način njegovog kontrolisanja moraju biti definisani prije otpočinjanja programa. Skrining program karcinoma dojke može smanjiti mortalitet karcinoma dojke u starosnoj dobi od 40-74 godine. Skrining raka dojke sprovodi se mamografijom. Sprovođenje kliničkog pregleda prije mamografije povećava senzitivnost pregleda. Pored toga, svim ženama se savjetuje da, počevši od 30. godine života, redovno sprovode samopregled dojki (jednom mjesečno). Skrining treba sprovoditi samo kroz dobro organizovane programe. Ne postoje dokazi o efikasnosti kliničkog pregleda, samopregleda, termografije, magnetne resonance ili bilo koje druge metode, izuzev mamografije kao skrining testa za masovne programe. Broj novooboljelih na nivou Crne Gore za period od 01.01.2011. do 31.12.2012. godine: u 2011. godini je bilo 516 malignih tumora dojke, dok je u 2012. godini bilo 454 malignih tumora dojke. Od ukupnog broja žena koje su umrle od tumora u 2011. godini u Crnoj Gori 21.75% su činile žene koje su umrle od malignog tumora dojke. U 2011. godini je od malignog tumora dojke umrlo 3 muškarca. 85

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Priredila: Dragana MarkoviÄ&#x2021;, spec. predĹĄkolske pedagogije

Igra je sloĹžena pojava koja Ä?ini jedinstvo intelektualnog, emocionalnog, fiziÄ?kog, i socijalnog razvoja. Kroz igru se formiraju umne, jeziÄ?ke i kulturne vrijednosti. Komunikacija je spontanija i bogatija. NajveÄ&#x2021;a vrijednost igara u procesu vaspitanja i obrazovanja je moguÄ&#x2021;nost zadrĹžavanja paĹžnje djeteta. Ona je jako motivaciono sredstvo pri aktiviranju djeteta. Kroz igru, bilo da je samo ili s drugarima, dijete dolazi u dodir sa neposrednom okolinom, koju ne samo da upoznaje veÄ&#x2021; otkriva, provjerava i uvjeĹžbava svoja iskustva otkrivajuÄ&#x2021;i njene specifiÄ?nosti. Njegova aktivnost usmjerena je prema ispitivanju, istraĹživanju i pronalaĹženju rjeĹĄenja za pojedine situacije. Igra je riznica u kojoj pronalazi odgovore na mnogobrojna pitanja kako za upoznavanje okoline tako i za upoznavanje odnosa koji je oslikavaju. Igra je specifiÄ?an oblik uÄ?enja, najefikasniji za sticanje znanja, za rjeĹĄavanje postavljenih zadataka, za samostalno i stvaralaÄ?ko razmiĹĄljanje. IgrajuÄ&#x2021;i se dijete otkriva mnoge vrijednosti. Ono koriguje svoje ponaĹĄanje stiÄ?uÄ&#x2021;i nova iskustva i razvijajuÄ&#x2021;i svoje sposobnosti. Dijete najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e igra svoje omiljene igre.Tako moĹže da mijenja igru, da je bolje koristi, modifikuje i obogaÄ&#x2021;uje. Osposobljava se da diferencira, Ä?ime razvija sposobnost miĹĄljenja. Neophodno je voditi raÄ?una kako da unosimo igru u djeÄ?ji Ĺživot; kako ih motivisati novim igrama i oduĹĄevljavati, 86

da bi time uticali na sposobnosti i interesovanja djeteta i moguÄ&#x2021;nost da je prihvati. Prilikom igre dijete ulaĹže odreÄ&#x2018;eni napor, koji mu pruĹža zadovoljstvo igranja i sudjelovanja u rezultatima igre.Time se postiĹže joĹĄ jedna sposobnost koju u igri zapaĹžamo, kao sposobnost usmjeravanja napora prema cilju igre. Svoja prva iskustva o predmetima dijete stiÄ?e time ĹĄto ih hvata rukom, posmatra, premjeĹĄta i slaĹže. Tako otkriva razliÄ?itost predmeta, kako moĹže da ih upotrijebi i sliÄ?no. Na osnovu pokreta sopstvenog tijela koji dolazi do izraĹžaja u igri raznim predmetima, dijete stiÄ?e iskustvo u prostoru. Tako se uÄ?i da razlikuje veÄ&#x2021;e od manjeg, duĹže od kraÄ&#x2021;eg. Iskustva koja dijete stiÄ?e aktivnostima u igri neophodan su uslov za uspjeĹĄno zakljuÄ?ivanje i uporeÄ&#x2018;ivanje. Dijete razvija sposobnost opaĹžanja, shvatanja prostornih odnosa i zakljuÄ?ivanja. Pored osnovnog iskustva u prostoru sve te sposobnosti su neophodan uslov za kasnija napredovanja djeteta u formiranju poÄ?etnih matematiÄ?kih pojmova i sl. Poznato je da neka djeca predĹĄkolskog uzrasta imaju teĹĄkoÄ&#x2021;a u snalaĹženju i shvatanju prostornih odnosa, shvatanje koliÄ?ina i njihovih srazmjera. Uzroci ovih teĹĄkoÄ&#x2021;a najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e potiÄ?u iz prethodnih perioda. Igra je znaÄ?ajna pojava u miljeu odrastanja. Ona je slojevita tvorevina i u sebi nosi poruke o razvoju psihiÄ?kih funkcija, o naÄ?inu odrastanja djeteta i sebi kao produktu. Kako su igra i djetinjstvo imanentni i nedjeljivi dio kulture, postali su predmetom ne samo razvojne psihologije veÄ&#x2021; i povijesnih, socioloĹĄkih, etnografskih i kulturoloĹĄkih istraĹživanja. Po svom sadrĹžaju i obliku igra je privlaÄ?na i podstiÄ?e djeÄ?ju aktivnost koja pored dispozicija i stvarnih moguÄ&#x2021;nosti za razvoj, koje pruĹža okolina je znaÄ?ajan faktor koji omoguÄ&#x2021;ava da dijete razvije do kraja svoje potencijale za emocionalni razvoj.

Broj 63, godina VI, juli 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Tek na taj način se može shvatiti nezamjenjljiva uloga dječje igre u predškolskom uzrastu za cjelokupan razvoj dječje ličnosti. Dijete se potpuno unosi u igru, radi intenzivno, istrajno, raduje se svojim tvorevinama u stvaralačkoj igri, zadovoljno je njima a drugi mu odaju priznanje zbog uspjeha. Time se povećava dječje samopouzdanje i učvršćuju motivi za dalje učešće u igri. Kroz aktivnost u igri dijete razvija svoje sposobnosti, stiče iskustva, učvršćuje motive za rad i tako neprimjetno, bez naročitih teškoća i sa radošću prelazi na radne zadatke. U igri se dijete sukobljava sa raznim teškoćama mada ih na svoj način savladava. Često se radi o snalaženju u novim situacijama gdje nije dovoljna samo mehanička primjena iskustva, nego je dijete prinuđeno da traži nove puteve. U takvim slučajevima dolazi do izražaja inteligencija djeteta. Kroz igru dijete razvija i oslobađa svoja osjećanja doživljavajući vrijednost različitih aktivnosti. Baš ti motivi, koji su nadahnuti osjećanjima imaju posebnu snagu. Zbog toga oni dobijaju posebnu ulogu u dječjoj motivaciji i tako postaju podstrekači i usmjerivači dječjih aktivnosti. U grupnim igrama razvijaju se socijalna osjećanja: simpatija prema ljudima, naklonost, obazrivost i solidarnost. Kroz igru dijete upoznaje druga sa kojim se igra, postiže uspjehe zajedno s njim i zajedno se raduju. U igri dijete uči da se kontroliše, da poštuje i cijeni druga kao i da se koriguje u korist kolektiva. Na taj način se dijete osposobljava za socijalni život. Dječja igra je izuzetno značajna za ostvarivanje zadataka umnog i radnog vaspitanja predškolskog djeteta, „Dijete radi igrajući se i igra radeći“ (Arkin). U igri dijete razvija radoznalost, opažanje, posmatranje, pažnju i pamćenje. Upravo u igri djeca razvijaju sve što se skraćeno zove inteligencija. Djeca treba brzo da se snađu u novim situacijama, da brzo reaguju, da smisle postupak, riješe problem i time vježbaju rezonovanje, oštroumnost, dovitljivost i odlučivanje. Poznato je da dijete predškolskog uzrasta ima potrebu za igrom. Igra je njegova prirodna, osnovna aktivnost i manifestacija.Tu potrebu ono zadovoljava neumorno se igrajući i gdje je god to moguće. Igra je nenadoknadivo sredstvo za razvoj djeteta. Ona odgovara prirodi djeteta i zakonitostima njegovog psiho-fizičkog razvoja. U društvenoj, pedagoško organizovanoj sredini koja osigurava djetetu srećno i bezbrižno djetinjstvo, uslove za svestran razvoj i zadovoljavanje potreba igra je nezamjenljiva. Igra u ranom djetinjstvu je značajna za razvoj čula. Tako

npr. u igri kada dijete zavezanih očiju prepoznaje drugo lice, ne učestvuje samo čulo dodira. Dijete te podatke mora zadržati u cjelini i upoređivati ih sa svojim predstavama iz sjećanja o drugovima u igri. Motorika se dovodi u sklad sa mislima. Kako raste, dijete pravi pokrete sve više s nekom namjerom, sa određenim zadatkom. U igri, uz pomoć mašte djeca ostvaruju svoje želje, ostvaruju uspjeh, radost i pravu afirmaciju. Kroz igru se oslobađaju dominacije mašte i postepeno prave razlike između fantastičnog i realnog. Igra je veoma značajna za pravovremeni razvoj naslednih predispozicija. Ona omogućava pravo manifestovanje. Kroz igru s drugom djecom dijete uči da dijeli, da prima i daje, da sarađuje i uključi svoju ličnost u grupu. Kroz igru se vježba i volja djeteta. Igra se ne može prekidati kako se kome prohtje već se mora dovesti do kraja. Poštuju se pravila igre, koja određuju djeca. Dijete se u igri prihvata mnogobrojnih različitih uloga i tako vježba različite forme ponašanja. Ono kroz igru saznaje što je za grupu pravo i krivo, a prinuda za usvajanje moralnih normi nije nametnuta. „Kaži mi kako se igraš pa ću ti reći ko si“ (Rože Kajoa) Dijete ako hoće da ostane u igri mora biti dobar drug, da gubi pošteno, bez ljutnje, da vlada sobom. Drugovi manje tolerišu ispade u igri nego porodica. Igra razvija elemente organizacionih sposobnosti i navike djece. Bitno je u socijalnim kontaktima biti stvaralac i inicijator zajedničkih aktivnosti. Igru treba izmisliti i rasporediti uloge, pripremiti ili napraviti igračke. Treba ukazati na elementarna pravila: ko i kada počinje, šta ko radi, na koji znak počinje igra i na koji se završava, ko se ne ponaša prema pravilima igre i ko ne učestvuje u igri. Grupne igre razvijaju osjećaj pripadnosti i radosti zbog uspjeha grupe. Igra može biti terapeutsko sredstvo za oslobađanje od straha. Ona pobjeđuje ambivalentnost i konflikte i izvlači dijete iz malodušnosti. Igre su utkane u sve vidove aktivnosti. Kroz igru se dijete vaspitava, ona ga motiviše, formira takmičarski duh, kroz igru stvara i razvija kreativnost u radu, dijete se osamostaljuje, dobija inspiraciju za samoinicijativu. Kroz igru ono uči, i igra učeći. Igra utiče na ukupni socio-emocionalni i intelektualni razvoj djeteta.

Vijesti

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

U radnoj posjeti Crnoj Gori

Delegacija Evropske komisije

uključujući ﬁnansijske i ljudske resurse, kao i unapređenja standarda kvaliteta i bezbjednosti koji se trenutno primjenjuju u SoHO sektoru u Crnoj Gori.

Delegacija Ministarstva zdravlja Crne Gore

Konferencija u San Marinu

Delegacija Evropske komisije, koju su činili eksperti Evropske unije i predstavnici Evropske komisije, boravila je od 1. do 4. jula u radnoj posjeti Crnoj Gori, sa ciljem procjene napretka na polju usaglašavanja sa zahtjevima EU na putu pridruživanja Crne Gore Evropskoj uniji, a u składu sa izvještajem Ministarstva zdravlja o sprovedenim aktivnostima. Interesovanje delegacije je bilo usmjereno na Sektor SoHO (Substances of Human Origin), čiji je zadatak da rukovodi i vrši nadzor nad djelatnostima propisanim u okviru Poglavlja 28 - Zaštita potrošača i zdravlja, a koje se odnose na rukovanje supstancama humanog porijekla i obuhvataju djelatnosti na polju transfuzije krvi i djelatnosti na polju ćelija, tkiva i transplantacije organa. Cilj SoHO misije je, prije svega, bilo utvrđivanje uspostavljenog stepena napretka u usklađivanju zakonodavstva sa zakonodavstvom EU u ovoj oblasti, administrativnih kapaciteta za njegovu implementaciju i sprovođenje, kao i stepena njihove osposobljenosti. Osim toga, misija je organizovana i sa ciljem uvida u postojeće stanje ispunjenosti uslova u pogledu prostora, kadrovskih kapaciteta, potrebne opreme i vođenja evidencije. Tom prilikom eksperti su, pored ostalog, obišli i budući prostor Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore koji je u izgradnji i izrazili svoje zadovoljstvo u pogledu poštovanja propisanih standarda za sigurnost u obezbjeđenju krvnih produkata. U razgovoru predstavnika Evropske komisije, Ministarstva zdravlja Crne Gore i domaćih eksperata za navedene oblasti, ekspertski tim Evropske komisije je izrazio svoje zadovoljstvo u pogledu visokog nivoa usaglašenosti zahtjeva u ovim oblastima, posebno u oblasti zakonodavstva i dao preporuke za dalji razvoj i unapređenje SoHO Sektora Crne Gore, a na osnovu ocjene planirane organizacione reforme nadležnih organa, inspekcije i drugih relevantnih nacionalnih tijela, održivosti SoHO sistema, 88

Delegacija Ministarstva zdravlja, predvođena ministrom, prof. dr Miodragom Radunovićem, učestvovala je na dvodnevnoj konferenciji, pod nazivom “Prvi sastanak visokog nivoa malih zemalja – Implementacija politike zdravlje 2020” koja je održana 3. i 4. jula u San Marinu. Cilj sastanka bio je deﬁnisanje platforme za razmjenu iskustava malih zemalja, što će doprinijeti jačanju kapaciteta za punu implementaciju politike “Zdravlje do 2020” i njenih inovativnih pristupa za unapređivanje zdravlja i smanjivanje nejednakosti u zdravlju.

Ministar Radunović je prvog dana sastanka uzeo aktivno učešće u okviru tematske sesije “Zdravlje 2020 kao okvir za sinergiju između zdravlja i drugih sektora, s ciljem promovisanja održivog razvoja – iskustvo Crne Gore”. On je istakao da resursi za zdravlje predstavljaju ulaganje u rast i razvoj. - Zdravlje nije trošak za ekonomiju. Ulažući u zdravlje, ulažemo u humani kapital, a dividenda se isplaćuje u formi zaposlenosti i povećane produktivnosti. Zdravlje doprinosi ekonomskom rastu i nacionalnom razvoju kroz produktivnu zaposlenost, smanjivanje troškova liječenja i bolovanja, doprinosi većoj socijalnoj koheziji. Intencija je da nacionalni okvir za održivi razvoj, koji će zacrtati put pametnog, održivog i inkluzivnog razvoja u Crnoj Gori, doprinese ostvarivanju maksimalnog zdravlja u svim životnim dobima kroz univerzalnu zdravstvenu zaštitu i sektorske politike koje su podrška zdravlju podsjetio je ministar Radunović. On je objasnio da promocija zdravlja i prevencija ne podrazumijeva samo “nagovaranje/ ubjeđivanje građana” da praktikuju zdrave stilove živote ili sprovođenje kampanja radi podizanja svijesti o njihovom značaju. Ona podrazumijeva stvaranje uslova da građani mogu jednostavno i lako napraviti zdrav izbor – a

ovo podrazumijeva da je čitav niz sektorskih politika u funkciji zdravlja. Ministar Radunović susreo se drugog dana sastanka sa regionalnom direktorkom SZO Žužanom Jakab. Tom prilikom razgovarano je o prioritetnim oblastima saradnje između Ministarstva zdravlja i SZO, usmjerenim na daljem jačanju primarne zdravstvene zaštite, jačanju kapaciteta za pružanje preventivnih usluga i realizaciji preventivnih programa, obezbjeđivanju kvaliteta. U delegaciji Ministarstva zdravlja, na konferenciji malih zemalja u San Marinu su, pored ministra Radunovića, učestvovali i šeﬁca Kancelarije SZO za Crnu Goru gospođica Mina Brajović i šef Kabineta ministra zdravlja gospodin Dražen Ljumović.

Sastanak u Bukureštu

Regionalna mreža zemalja JE Delegacija Crne Gore učestvovala je na sastanku Regionalne mreže zemalja jugoistočne Evrope, pod nazivom “Povećanje raspoloživosti krvi i obezbjeđenje najvećeg stepena bezbjednosti za davoce i pacijente u transfuziološkoj terapiji u specijalnim, hitnim okolnostima”, koja je od 7. do 9. jula 2014. godine održana u Bukureštu. Tema sastanka bila je usaglašavanje stavova i postizanje jedinstvenog pristupa u obezbjeđenju sigurne krvi u hitnim, specijalnim vanrednim okolnostima, a u cilju unapređenja međunarodne saradnje i brzog i eﬁkasnog djelovanja u takvim situacijama.

Sastanak je organizovala Evropska komisija, uz podršku TAIX-a, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Rumunije, Ministarstvom zdravlja Srbije, SEE RHDC za akreditaciju i kontinuirano unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite Republike Srbije i SEE RHDC za bezbednost krvnih produkata Oradea, Rumunija. Aktivno učešće na sastanku uzeli su predstavnici osam zemalja jugoistočne Evrope, predstavnici Turske i Kosova. U ime transfuziološke službe Crne Gore, sadašnju situaciju je prezentovala direktorka Zavoda za transfuziju krvi i Fokal point u oblasti transfuzije krvi za Crnu Goru prim. dr Gordana Rašović.

Vijesti

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Crnogorsku delegaciju sačinjavali su predstavnici Ministarstva zdravlja, direktorka Direktorata za bioteku i međunarodnu saradnju dr Mira Jovanovski-Dašić, direktorka Direktorata za unapređenje i kontrolu kvaliteta dr Sanja Simović, PR Ministarstva zdravlja Tanja Boljević, zatim direktorka Zavoda za transfuziju krvi, prim. dr Gordana Rašović i predstavnica Instituta za javno zdravlje dr Milica Stanišić, spec. epidemiolog.

Komitet za zdravlje Američke privredne komore

Partnerski odnos Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović sa saradnicima i predstavnikom Agencije za lijekove i medicinska sredstva, razgovarao je sa izvršnim direktorom AmCham Montenegro Edinom Seferovićem i predstavnicima Komiteta za zdravlje Američke privredne komore u Crnoj Gori (AmCham Montenegro). Na sastanku je bilo riječi o reformi zdravstvenog sistema, sa akcentom na reformi farmaceutske politike. Obostrano je iskazana spremnost za partnerski odnos u cilju unapređenja kvaliteta i dostupnosti usluga ovog segmenta zdravstvene zaštite. Ministar Radunović upoznao je predstavnike Komiteta za zdravlje Američke privredne komore u Crnoj Gori sa aktivnostima koje se preduzimaju u unapređenju farmaceutske politike, i da su već u završnoj fazi izrade: Pravilnik o referentnim cijenama, Pravilnik o koriterijumima za stavljanje lijeka na listu, Pravilnik o propisivanju lijeka na recept, kao i izrada Etičkog kodeksa o odnosima farmaceutskih kompanija i zdravstvenih radnika, što je jedna od obaveza Ministarstva zdravlja i Crne Gore prema Savjetu Evrope.

Petovalentne vakcine

Donacija turske vlade Povodom donacije Vlade Turske koja se odnosi na 22 hiljade petovalentnih vakcina doniranih crnogorskom zdravstvu, u Fondu za zdravstveno osiguranje održana je konferencija za novinare na kojoj su govorili dr Kenan Hrapović, direktor Fonda, i Ferhan Yurulmaz, prvi sekretar ambasade Turske u Crnoj Gori. - Danas je značajan dan za crnogorsko zdravstvo i zdravlje naše djece. Još u decembru prošle godine “Montefarm” je raspisao tender za nabavku kombinovanih petovalentnih vakcina, koje omogućavaju istovremenu imunizaciju djece protiv pet dječjih bolesti. Na raspisani tender nije stigla nijedna ponuda, a kako su

nas obavijestili predstavnici proizvođača ovih vakcina, zbog problema u proizvodnji došlo je do nestašice koja se posebno pojavila na evropskom tržištu ovih vakcina, istakao je između ostalog dr Hrapović, napominjući da ni Crna Gora, ni ostale zemlje u regionu i pored obezbjeđenih novčanih sredstava nijesu mogle nabaviti ovu neophodnu vakcinu za djecu. Po riječima dr Hrapovića, “Montefarm” je uz dodatna ﬁnansijska sredstva koja je obezbijedila Vlada Crne Gore raspisao trogodišnji tender, ali se nije smjelo dozvoliti da djeca u Crnoj Gori ne dobiju neophodne vakcine iz razloga što su njihove zalihe, prema dobijenim informacijama, bile do kraja juna ove godine.

Potpisan Memorandum o saradnji

je 28. jula 2014. godine, u Press centru Vlade Crne Gore. Protokol ima za cilj uspostavljanje i razvijanje međusobne saradnje u svrhu ostvarenja zajedničkog interesa u pogledu pitanja vezanih za ostvarivanja prava na privremenu spriječenost za rad. Protokol o saradnji su u ime Vlade Crne Gore potpisali ministar rada i socijalnog staranja Predrag Bošković i ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, u ime Unije poslodavaca Crne Gore predsjednik Predrag Mitrović, u ime Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje direktor Dušan Perović, u ime Fonda za zdravstveno osiguranje predstavnik Aleksandar Jovićević, u ime Saveza sindikata predstavnik Vidak Đuranović, u ime Unije slobodnih sindikata generalni sekretar Srđa Keković.

Sastanak u Ministarstvu zdravlja Crne Gore U nedjelju, 13. jula 2014. godine na Ivanovim koritima je potpisan Ugovor o saradnji između Udruženja fizioterapeuta Crne Gore i firme “Mediadria” d.o.o. iz Samobora, Hrvatska, koja je ekskluzivni distributer firme “Foot Science International” (FSI) iz Novog Zelanda, proizvođača Formthotics Custom Medical proizvoda, tj. terapije za područje Jugoistočne Evrope, države bivše Jugoslavije i Mađarske. FSI se takođe bavi izradom skijaških cipela “Strolz Custom Made Ski Boots”. Ovom događaju prisustvovao je Tim Hiscock, FSI EU menadžer, Crewe, Velika Britanija.

FZO CG, FONDA PIO, UP, SS CG I USS

Potpisan Protokol o saradnji Protokol o saradnji između Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva zdravlja, Unije poslodavaca Crne Gore, Fonda za zdravstveno osiguranje, Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, Saveza sindikata Crne Gore i Unije slobodnih sindikata Crne Gore, potpisan

Udruženje fizioterapeuta CG U srijedu, 30.7.2014. godine u Ministarstvu zdravlja Vlade Crne Gore održan je sastanak predstavnika Udruženja fizioterapeuta Crne Gore sa generalnim direktorom Direktorata za primarnu zdravstvenu zaštitu prim. dr Mensudom Grbovićem, pomoćnikom ministra. Sastanak je održan na inicijativu Udruženja fizioterapeuta Crne Gore povodom formiranja komisija za obilazak radnih mjesta fizioterapeuta na svim nivoima zdravstvene zaštite u Crnoj Gori. U ime Udruženja fizioterapeuta Crne Gore sastanku su prisustvovali Lola Ivanović, predsjednik Regionalnog odbora Podgorica Udruženja fizioterapeuta Crne Gore, Dragan Guberinić, član Etičkog odbora Udruženja fizioterapeuta Crne Gore i Krsto Kovačević, predsjednik Udruženja fizioterapeuta Crne Gore. Na konstruktivnom sastanku su predstavnici Udruženja fizioterapeuta Crne Gore upoznali dr Grbovića o formiranju komisija za obilazak radnih mjesta fizioterapeuta na svim nivoima zdravstvene zaštite u Crnoj Gori kao i njihov cilj djelovanja. Na sastanku je bilo riječi i o uopštenim stvarima, vezanim za fizioterapeutsku djelatnost i položaj fizioterapeuta u Crnoj Gori. 89

GODINA VII BROJ 58. AVGUST 2014.

N M K

ipoglikemija je limitirajući faktor koji često sprječava osobe sa dijabetesom u sigurnom i efikasnom postizanju ciljnih vrijednosti glikemije. Epizode ozbiljnih hipoglikemija su povezane sa značajnim porastom rizika od glavnih makrovaskularnih - prvenstveno kardiovaskularnih i mikrovaskularnih komplikacija, te mortaliteta. Manje epizode hipoglikemije također mogu imati ozbiljne posljedice na zdravlje pacijenta, psihičko blagostanje, te prihvatanje terapijskog režima. Hipoglikemijske epizode imaju uticaj i na zdravstvene troškove pacijenta, poslodavca, te zdravstvene fondove. Osobe sa dijabetesom tipa 1 u prosjeku doživljavaju simptomatske hipoglikemije dva puta sedmično, dok ozbiljne hipoglikemije doživljavaju jednom godišnje. Progresivni gubitak funkcije β-ćelija pankreasa kod osoba sa dijabetesom tipa 2 rezultira povišenim rizikom od simptomatskih i neprepoznatih hipoglikemija tokom vremena. Osobe sa dijabetesom koje imaju učestale hipoglikemije su sklone razvoju oštećenja ili gubitka odgovora kontraregulatornih hormona, naročito kateholamina, što dovodi do neprepoznavanja hipoglikemije, poznato pod nazivom autonomni poremećaj svjesnosti hipoglikemije (Hypoglycaemia awareness autonomic failure), koji je životno ugrožavajući i zahtijeva detaljnu obradu. Ljekari u primarnoj zdravstvenoj zaštiti imaju ključnu ulogu u prevenciji i tretiranju hipoglikemija kod osoba sa dijabetesom, a naročito onih koje zahtijevaju intenzivnu inzulinsku terapiju, imajući stalno na umu mnogobrojne posljedice hipoglikemije, kao i način kako se nositi sa njima. Najvažniji zadatak ljekara primarne zdravstvene zaštite je da prepoznaju činjenicu da je svaka osoba sa dijabetesom koja koristi antihiperglikemijsku terapiju pod rizikom od nastanka jatrogene hipoglikemije, te da u skladu sa tim uključe i pitanja vezana za pojavu hipoglikemije prilikom svake posjete ljekaru. 1 Postizanje optimalne glikemijske kontrole predstavlja prioritet u tretiranju dijabetesa sa ciljem minimiziranja rizika od dugoročnih komplikacija. Međutim, jatrogena (terapijom izazvana) hipoglikemija je učestao neželjeni efekat antihiperglikemijske terapije. U stvari, hipoglikemija je ključni limitirajući faktor u uspješnom tretiranju glikemije kod mnogih osoba sa dijabetesom, obzirom da novije studije ukazuju na značajnu prevalencu hipoglikemijskih događaja, i to ne samo kod osoba sa tipom 1 dijabetesa, već i kod osoba sa tipom 2 dijabetesa, naročito onih koje zahtijevaju intenzivnu inzulinsku terapiju i učestalo praćenje vrijednosti glukoze u krvi sa ciljem postizanja optimalne glikemijske kontrole. 2,3 Definicija hipoglikemije Hipoglikemija se javlja kada koncentracija glukoze u krvi padne ispod razine neophodne za održavanje energetskih zahtjeva organizma i njene nepromjenljivosti u odgovarajućim okvirima.4 Trenutno ne postoji konsenzus ili standardizirana definicija hipoglikemije. Različita strukovna udruženja nude različite definicije hipoglikemije. Također, postoje i značajne razlike u interpretaciji i načinu prijavljivanja hipoglikemijskih događaja u okviru kliničkih istraživanja, a što doprinosi određenoj pometnji u određivanju činjenica šta ustvari predstavlja hipoglikemijski događaj. Među najranije kliničke definicije hipoglikemije ubrajamo Whipple-ov trijas koji objedinjuje postojanje sniženih koncentracija glukoze u krvi, zatim simptoma koji odgovaraju hipoglikemiji, te naglo poboljšanje navedenih simptoma nakon korekcije vrijednosti koncentracije glukoze u krvi. Strukovna udruženja (ADA i AACE), također predlažu različite definicije pokušavajući

Značaj hipoglikemije kod osoba sa dijabetesom na antihiperglikemijskoj terapiji Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, predsjednica Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

definirati kliničku ozbiljnost hipoglikemija, klasificirati događaje obzirom na prisutnost provjere koncentracije glukoze u krvi, te pokušaja utvrđivanja univerzalne granične vrijednosti koncentracije glukoze u krvi za postavljanje dijagnoze hipoglikemije. Evidentne su razlike u graničnim vrijednostima glukoze u krvi kod različitih udruženja, i kreću se u rasponu od <3.9 mmol/L do 3 mmol/L. Vodiči također razlikuju asimptomatsku (hipoglikemija koja nije praćena tipičnim simptomima) i simptomatsku hipoglikemiju (hipoglikemija praćena tipičnim simptomima), kao i pojam ozbiljne hipoglikemije koja predstavlja epizodu kod koje pacijent nije sposoban sam sebi pružiti pomoć i zahtijeva intervenciju i pomoć druge osobe, i koja može biti praćena neurološkim efektima sposobnim da izazovu napad ili komu. Pacijentova percepcija hipoglikemije se može značajno razlikovati u odnosu na kliničke definicije, što se može odraziti na stvarni broj događaja prijavljenih ljekarima primarne zdravstvene zaštite. Zdravstveno osoblje mora shvatiti da su hipoglikemijski događaji potencijalno životno ugrožavajući, te stoga osobe sa dijabetesom i njihove porodice moraju biti dodatno educirane s ciljem minimiziranja učestalosti hipoglikemijskih događaja, kao i njihovog prepoznavanja, predviđanja i adekvatnog rješavanja akutnih hipoglikemija. 5,6,7,8 Američka agencija za hranu i lijekove (FDA) preporučuje slijeđenje vodiča ADA-e (Američka Dijabetesna Asocijacija) sa ciljem postizanja određenog nivoa dosljednosti. 9 Prevalenca Kliničari često potcjenjuju frekvenciju hipoglikemije kod populacije sa dijabetesom tipa 2. Kod uznapredovalog dijabetesa tipa 2, progresija bolesti i gubitak funkcije β-ćelija usporedo sa gubitkom hormonalne protu-regulacije vode ka hipoglikemiji. Također, osobe sa uznapredovalim dijabetesom tipa 2 koji su kandidati za terapijsku intenzifikaciju sa inzulinom će imati veći rizik od nastanka hipoglikemi-

je u odnosu na osobe sa dijabetesom tip 2 u ranim stadijima bolesti.10,11 Retrospektivne analize su pokazale da se očekivana incidenca blagih simptomatskih hipoglikemija kreće od 29 do 162 epizode po pacijentu godišnje. 13,14,15 Posljedice hipoglikemije Hipoglikemija predstavlja psihološku i patoﬁziološku barijeru optimalnoj glikemijskoj kontroli kod osoba sa dijabetesom. Fizikalni znaci povezani sa hipoglikemijom variraju od neprijatnih osjećaja (npr. anksioznost, palpitacije, tremor, preznojavanje, glad, parestezije) do znatno ozbiljnijih neuroloških posljedica (npr. promjene ponašanja, kognitivna disfunkcija, napadi, koma, te smrt). 17 Neurološke posljedice Obzirom da je mozak energetski ovisan o glukozi, hipoglikemija je očekivano, povezana sa neurološkim ispadima. Dva ključna segmenta moždane funkcije su zahvaćena: kognitivne sposobnosti (npr. memorija) i afektivne sposobnosti (nervoza i raspoloženje). Obično, koncentracija glukoze u krvi ispod 1 mmol/L, nazvana i neuroglikopenija, dovodi do gubitka svijesti, kome, te smrti. U slučajevima kada neuroglikopenija kao posljedicu ne uzrokuje smrt, teška neurološka oštećenja vode ka trajnom oštećenju mozga, ali se ovakva stanja javljaju relativno rijetko. U slučaju kada je koncentracija glukoze u krvi < 2mmol/L, nastaje kognitivna deterioracija, iritabilnost, ratoborno ponašanje, pospanost, zamućen vid, smetnje govora, zbunjenost, te opšta slabost. Ove pojave obavljanje pojedinih radnji, npr. vožnja, mogu činiti znatno opasnijim. Neurološka oštećenja izazvana hipoglikemijom mogu naročito biti opasna kod starijih osoba, te ubrzati pojavu demencije. Uticaj hipoglikemije na kardiovaskularne posljedice je još uvijek nedovoljno rasvijetljen, uz kontraverzne rezultate različitih studija. 18,19,20

N M K

Korištena literatura: 1. 2. 3.

4. 5. 6. 7.

Smanjena svjesnost od nastanka hipoglikemije Ponavljani hipoglikemijski događaji mogu dovesti do smanjene svjesnosti od nastanka hipoglikemije, gdje su hormonalni, autonomni, simpatički, te adrenomedularni odgovori smanjeni, tako da su upozoravajući simptomi razvoja hipoglikemije praktično izgubljeni. Ovo posljedično kompromituje prirodne urođene odbrambene mehanizme protiv hipoglikemije, poput unosa hrane, što posljedično dovodi do situacije da se umjesto epizoda blage hipoglikemije koje se mogu samostalno riješiti od strane pacijenta, dešavaju ozbiljne epizode hipoglikemije koje zahtijevaju intervenciju drugih osoba. Smatra se da se ovaj poremećaj može pojaviti kao rezultat ﬁziološkog odgovora na ponavljane hipoglikemijske događaje, poznat i kao Autonomni poremećaj povezan sa hipoglikemijom. Pretpostavlja se da tokom vremena, ponavljane epizode blage hipoglikemije uzrokuju snižavanje granične glikemijske vrijednosti potrebne za nastanak simpatičko-adrenalnog, simptomatskog i kognitivnog odgovora, a što posljedično oštećuje prirodne odbrambene mehanizme potrebne za prevenciju i prekid hipoglikemije. 21 Psihološke posljedice Psihološke posljedice hipoglikemije podrazumijevaju posljedični strah od nastanka hipoglikemije, osjećaj krivice zbog straha od hipoglikemije, neuspjeh u pridržavanju propisanih terapijskih režima, visok nivo anksioznosti, te nizak nivo osjećaja zadovoljstva i sreće. Strah od hipoglikemije je podjednako važan problem, koji postaje gotovo jednako važna prepreka za dobru glikemijsku kontrolu kao i sama hipoglikemija.22 Pacijenti uslijed straha od nastanka hipoglikemije, svjesno pribjegavaju održanju viših koncentracija glukoze u krvi u odnosu na preporučene, izbjegavaju osamljivanje, ograničavaju vježbanje ili ﬁzičke aktivnosti, postaju zabrinutiji zbog nastanaka hipoglikemijskih epizoda (npr. noćne hipoglikemije). 23 Ekonomski troškovi Ekonomski troškovi imaju različit uticaj na sistem zdravstvene zaštite, pacijenta i porodicu, te druge vidove pružanja zdravstvene njege. Troškovi vezani za pacijenta uključuju gubitak radne sposobnosti, direktne i indirektne medicinske troškove, te troškove ušteđevine pacijenta putem produženih perioda nezaposlenosti. Epizode koje zahtijevaju hospitalizaciju su posebno skupe. Studije rađene u Velikoj Britaniji i SAD ukazuju na zdravstvene troškove koje se u prosjeku kreću u vrijednosti od oko 2900 € po jednoj hospi-

talizaciji. Istovremeno, indirektni troškovi se kreću u prosjeku u vrijednosti od oko 1100 € po događaju. Također, i hipoglikemijski događaji koji nemaju karakter ozbiljnog događaja, imaju određeni ekonomski uticaj. Ovi događaji se učestalije javljaju radnim danima, sa značajnim uticajem na radnu sposobnost, povećanim brojem bolovanja, te stvarajući odgovarajuće troškove kod poslodavca i uposlenika. 24 Otkrivanje hipoglikemije Ključ za prevenciju i minimiziranje specifičnih rizika i troškova povezanih sa hipoglikemijom je unapređenje praćenja i otkrivanja, osobito putem unapređenja prepoznavanja prethodnih epizoda asimptomatskih, noćnih, te hipoglikemija koje nisu ozbiljne kod pacijenata pod povećanim rizikom, kao i identifikaciji pacijenata sa smanjenom svjesnosti od hipoglikemije. Konačno, najvažniji cilj za sve ljekare primarne zdravstvene zaštite je da prepoznaju da svaki pacijent koji se liječi sa antihiperglikemičnim lijekovima je pod rizikom od nastanka jatrogene hipoglikemije, te da prilikom svake posjete pacijent bude upitan o hipoglikemiji. Pacijenti se putem programa edukacije mogu informisati o rizicima hipoglikemije, kao i preventivnim mjerama i terapijskim opcijama. Pacijentima koji samostalno provode mjerenje koncentracije glukoze u krvi, ali rjeđe nego što je potrebno, a što je učestala pojava, ovi programi mogu pomoći u edukaciji vezanoj za značaj samomjerenja vrijednosti glukoze, dobre evidencije rezultata mjerenja, te značaja komunikacije sa ljekarima primarne zdravstvene zaštite sa ciljem unapređenja tačnosti informacija koje se razmjenjuju. Programi za edukaciju pacijenata, također mogu pomoći u smanjenju pacijentovog straha od hipoglikemije i poboljšanju liječenja dijabetesa. 25 Na kraju, možemo zaključiti da jatrogena hipoglikemija zaslužuje veću pažnju obzirom da predstavlja značajnu barijeru efikasnoj kontroli koncentracije glukoze u krvi kod osoba sa dijabetesom. Veća svjesnost o svim hipoglikemijskim događajima i njihovo otkrivanje putem detaljnog monitoringa, pridržavanja preporuka svjetskih vodiča, te korištenja optimalnih terapijskih kombinacija je neophodno radi prevencije ozbiljnih medicinskih i ekonomskih posljedica, povezanih sa ovim neželjenim efektom antihiperglikemijskih lijekova. Unapređenje edukacije pacijenata i pružalaca usluga zdravstvene zaštite u pogledu ostvarenja optimalnog otkrivanja i razumijevanja hipoglikemije, kao i koristi redovitih kontrola koncentracije glukoze u krvi, mogu pomoći sniženju rizika i straha od hipoglikemije, straha od smanjene svjesnosti od hipoglikemije, te straha od hipoglikemijskih događaja.

8. 9.

10. 11.

12. 13.

14. 15.

16.

17. 18. 19. 20.

21. 22.

23. 24.

25.

Unger J., Uncovering undetected hypoglycemic events, Diabetes Metab Syndr Obes. 2012; 5: 57-74 Cryer PE. Hypoglycaemia: the limiting factor in the glycaemic management of type I and type II diabetes. Diabetologia. 2002; 45(7):937–948. UK Prospective Diabetes Study Group. Intensive bloodglucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet. 1998; 352(9131):837–853. Unger J, Parkin C. Hypoglycemia in insulin-treated diabetes: a case for increased vigilance. Postgrad Med. 2011;123(4):81–91. Cryer PE. Hypoglycemia in Diabetes: Pathophysiology, Prevalence, and Prevention. Alexandria, VA: American Diabetes Association; 2009. Amiel SA, Dixon T, Mann R, Jameson K. Hypoglycaemia in type 2 diabetes. Diabet Med. 2008;25(3):245–254. American Diabetes Association. Defining and reporting hypoglycemia in diabetes: a report from the American Diabetes Association Workgroup on Hypoglycemia. Diabetes Care. 2005;28(5):1245–1249. American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes – 2012. Diabetes Care. 2012;35 Suppl 1:S11–S63. US Food and Drug Administration. Guidance for industry: diabetes mellitus – developing drugs and therapeutic biologics for treatment and prevention. Rockville, MD: US Food and Drug Administration; 2008. Cryer PE, Davis SN, Shamoon H. Hypoglycemia in diabetes. Diabetes Care. 2003;26(6):1902–1912. Leese GP, Wang J, Broomhall J, et al. Frequency of severe hypoglycaemia requiring emergency treatment in type 1 and type 2 diabetes: a population-based study of health service resource use. Diabetes Care. 2003;26(4):1176–1180. UK Hypoglycaemia Study Group, Diabetologia 2007;50:1140–7 Donnelly LA, Morris AD, Frier BM, et al. Frequency and predictors of hypoglycaemia in type 1 and insulin-treated type 2 diabetes: a population-based study. Diabet Med. 2005;22(6):749–755. UK Hypoglycaemia Study Group. Risk of hypoglycaemia in types 1 and 2 diabetes: effects of treatment modalities and their duration. Diabetologia. 2007;50(6):1140–1147. Janssen MM, Snoek FJ, de Jongh RT, Casteleijn S, Deville W, Heine RJ. Biological and behavioural determinants of the frequency of mild, biochemical hypoglycaemia in patients with type 1 diabetes on multiple insulin injection therapy. Diabetes Metab Res Rev. 2000; 16(3):157–163. Brod M, Christensen T, Thomsen TL, Bushnell DM. The impact of non-severe hypoglycemic events on work productivity and diabetes management. Value Health. 2011;14(5):665– 671.) Cryer PE, Davis SN, Shamoon H. Hypoglycemia in diabetes. Diabetes Care. 2003;26(6):1902–1912. Unger J, Parkin C. Hypoglycemia in insulin-treated diabetes: a case for increased vigilance. Postgrad Med. 2011;123(4):81–91. Warren RE, Frier BM. Hypoglycaemia and cognitive function. Diabetes Obes Metab. 2005;7(5):493–503. Whitmer RA, Karter AJ, Yaffe K, Quesenberry CP Jr, Selby JV. Hypoglycemic episodes and risk of dementia in older patients with type 2 diabetes mellitus. JAMA. 2009;301(15):1565– 1572. Unger J, Parkin C. Recognition, prevention, and proactive management of hypoglycemia in patients with type 1 diabetes mellitus. Postgrad Med. 2011;123(4):71–80. Wild D, von Maltzahn R, Brohan E, Christensen T, Clauson P, Gonder- Frederick L. A critical review of the literature on fear of hypoglycemia in diabetes: implications for diabetes management and patient education. Patient Educ Couns. 2007;68(1):10–15. Gonder-Frederick LA, Schmidt KM, Vajda KA, et al. Psychometric properties of the Hypoglycemia Fear Survey-II for adults with type 1 diabetes. Diabetes Care. 2011;34(4):801–806. Zhang Y, Wieffer H, Modha R, Balar B, Pollack M, Krishnarajah G. The burden of hypoglycemia in type 2 diabetes: a systematic review of patient and economic perspectives. J Clin Outcomes Manage. 2010;17(12):547–557. Curkendall SM, Zhang B, Lenhart GM, et al. Impact of hypoglycaemia events on short-term disability and absenteeism in patients with type 2 diabetes [Abstract]. Diabetes. 2011;60 Suppl 1: A549–A573.

N M K

ana je po definiciji prekid anatomskog i funkcionalnog kontinuiteta tkiva ili organa. Nastaje djelovanjem mehaničkih, termičkih, hemijskih, bioloških, električnih ili kombinovanih činilaca. Hronična rana je ona rana koja nakon odgovarajućeg liječenja ne pokazuje znakove cijeljenja u predviđenom razdoblju koje je dogovoreno, prosječno 8 sedmica. Najčešća lokalizacija hroničnih rana, 85%, je na donjim ekstremitetima. Najčešće se javlja venski potkoljenični ulcus u sklopu završnog stadija hronične venske insuficijencije s udjelom od 70%, arterijski potkoljenični ulcus kao posljedica periferne arterijske insuficijencije od 10%, miješane arterijsko-venske etiologije 5%, rana dijabetičnog stopala s udjelom od 10% te svih ostalih etiologija oko 5%. Hronične rane su danas važan medicinski problem i uzrok značajnog morbiditeta. Studije pokazuju da 5-8 % svjetske populacije pati od venske bolesti i aproksimativno 1% oboljelih ima razvijene venske ulceracije kao najtežu komplikaciju hronične venske insuficijencije. Šest miliona izgubljenih radnih dana u SAD je uzrokovano komplikacijama hronične venske insuficijencije, a za liječenja ovih bolesnika se godišnje izdvoji u SAD od 1,9 milijardi dolara do 2,5 milijarde. U Europi se procjenjuje da oko 1,53% odraslog stanovništva ima ili je imalo hroničnu ranu, što je znatno opterećenje zdravstvenog budžeta (1-2%) a s očekivanim porastom životne dobi stanovništva, za očekivati je dalji rast troškova. Na osnovu cijena koje su na bazi važećeg cjenovnika za Federaciju Bosne i Hercegovine, a donosilac je Zavod za zdravstveno osiguranje i reosiguranje FBiH, i na osnovu važećih cjenovnika lijekova (2007), cijena tretmana za mjesec dana na Dermatovenerološkoj klinici KCUS, iznosi: 1.490,00 – 2.247,00 EUR. Liječenje bolesnika s hroničnim ranama je dugotrajan proces o čemu svjedoče podaci da 22 % hroničnih rana zaraste za 3-6 mjeseci, 39% za 6-12 mjeseci, 16% za 12-24 mjeseca, dok 23% ne zacjeljuje za dvije ili više godina. Recidivi se pojavljuju već unutar prve godine u 30-58% slučajeva. Hronične rane se najčešće javljaju u populaciji starijoj od 60 godina, koja često boluje od više različitih drugih hroničnih bolesti koje kao komorbidne bolesti, npr. kardiovaskularne, metaboličke, maligne, autoimune, imunodeficijencija i dr. nepovoljno utiču na liječenje. U brizi za pacijenta sa hroničnom ranom učestvuje multidisciplinarni tim zdravstvenih radnika različitih specijalnosti i razina obrazovanja. 94

Terapijski efekti alfalipoinske kiseline u tretmanu pacijenata sa ulcusom dijabetičnog stopala Prim. mr. sc. med.dr Jasmina Begić, spec. dermatovenerolog, predsjednik Udruženja za rane u BiH, Dermatoveneroloska klinika, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu

1.1. DIJABETIČNO STOPALO Diabetes mellitus je kompleksna bolest makroorganizma, karakterizirana gubitkom prirodne glikemijske kontrole, a s posljedicom razvoja oštećenja malih i velikih krvnih žila te živaca. Kaskada patoloških promjena razvija se i na stopalu bolesnika te dovodi do dijabetičnog stopala. Strukturne promjene u obliku vaskularne insuficijencije, infekcije i pritiska su predisponirajući faktori u nastanku sindroma dijabetičnog stopala i rane (ulcusa) dijabetičnog stopala. Ulcus dijabetičnog stopala je kompleksna hronična rana, s obzirom na patofiziološki proces i otežanog i onemogućenog cjeljenja zbog imunokompetentnosti domaćina i sa neizvjesnim ishodom liječenja. Infekcija dijabetičnog stopala dovodi učestalošću od 12,0% - 92,0% do amputacije. Dijabetično stopalo je termin za stopalo bolesnika koji boluje od sećerne bolesti s potencijalnim rizikom od niza patoloških posljedica, uključujući infekciju, ulceraciju i/ili destrukciju tkiva, povezanu sa neurološkim abnormalnostima, različitim stupnjevima periferne vaskularne bolesti i/ili metaboličkim komplikacijama dijabetesa u donjim ekstremitetima (WHO). Pojam dijabetičnog stopala odnosi se na kombinaciju bolesti više organskih sistema koje zajedno dovode do niza kliničkih promjena na stopalu oboljelog od dijabetesa. Kliničke promjene se odnose na: 1. vaskularni sistem sa razvojem angiopatije (mikro i makro) 2. periferni nervni sistem s polineuropatijom

3. koštani sistem s osteoartropatijom 4. koža i meka tkiva sa trofičkim promjenama U svrhu uspješne dijagnoze etioloških faktora promjena na dijabetičnom stopalu potrebno je poduzeti sljedeće mjere: 1. iscrpno prikupljanje ciljanaih anamnestičkih podataka 2. detaljan klinički pregled stopala dijabetičnog bolesnika 3. primjenu adekvatnih specifičnih dijagnostičkih postupaka i pretraga 1.1.1. Dijabetička angiopatija Periferna arterijska bolest, tj. angiopatija, zajedno sa dijabetičkom polineuropatijom, glavni su etiološki čimbenici koji dovode do komplikacija, koje uzrokuju finkcionalne poremećaje i strukturna oštećenja u stopalima, dovodeći u krajnjoj fazi do pojave ulkusa, gangrena i amputacija. U određenom stepenu, dijabetična angiopatija je prisutna gotovo kod svih bolesnika s dugogodišnjim dijabetesom. Osnovne karakteristike dijabetične angiopatije: 1. Multisegmentna lokalizacija stenotičko-okluzivnih promjena koje prvenstveno zahvataju potkoljenične arterije i arterije stopala (makroangiopatija) sa slabijom kolateralnom mrežom; 2. Smanjena funkcionalna sposobnost kapilarnog bazena zbog mikroangiopatije (proliferacija endotela i zadebljane bazalne membrane) što dovodi do razvoja ishemije tkiva.

N M K

Dijagnostika dijabetične angiopatije U dijagnostici dijabetične angiopatije koristimo se sljedećim postupcima: anamneza, klinički pregled stopala i donjeg ekstremiteta, specifičnim dijagnostičkim pretragama (invazivne i neinvazivne dijagnostičke pretrage). 1. Anamneza Pojava grčevitih bolova u mišićima donjeg ekstremiteta prilikom opterećenja (intermitentne kludikacije) u dijabetičara upućuje na prisustvo periferne arterijske bolesti. 2. Klinički pregled Pažljivim kliničkim pregledom stopala dijabetičara možemo postaviti sumnju na arterijsku insuficijenciju - Inspekcija stopala - Palpacija pulsacija arterija - Test po Ratcschowu (test reaktivne hiperemije) 3. Neinvazivne dijagnostičke metode - Mjerenje segmentalnih tlakova - Indeks tlaka nožnog zgloba (ABI- Ankle – Brachial Index) - Indeks tlaka nožnog palca (TBIToe- Brachial Indeks) - Transkutana oksimetrija - Doplerska ultrasonografija 4. Invazivna dijagnostička metoda – angiografija Unatoč prednostima koje imaju neinvazivne dijagnostičke metode, arteriografija, koja mora uključivati i pedalne arterije, ostaje „zlatni standard“ kako za dijagnostiku, tako i za planiranje operativnog liječenja arterijske bolesti kod dijabetičnog stopala. - Digitalna subtrakcijska angiografija – DSA - Višeslojna CT angiografija (MSCTA) - Magnetna angiografija 1.1.2. Dijabetična polineuropatija Dijabetična polineuropatija jedna je od najčešćih komplikacija dijabetesa, gdje dolazi do oštećenja perifernog živca. Mogu biti zahvaćena senzorna, motorna i autonomna vlakna. Tip promjena zavisi od tipa vlakana koja su dominantno oštećena. Dijagnoza neuropatije se postavlja u prvom redu ispitanom anamnezom, kliničkim pregledom i elektrofiziološkim ispitivanjima. 1. Anamneza Postoji čitav spektar neugodnih senzacija (npr. bol, mravinjanje, obamrlost, hladnoća stopala) na koje se žale pacijenti

sa simptomatskom dijabetičkom polineuropatijom. Simptomi dijabetične neuropatije se mogu svrstati u dvije velike skupine, ovisno o tome da li se radi o nadražajnom ili paralitičkom tipu oštećenja senzitivnih vlakana neurona: - Nadražajni (pozitivni) tip oštećenja: bol, mravinjanje, žarenje, Bol je najznačajniji subjektivni događaj, najčešće senzacije koje upućuju na neuropatsku etiologiju su: pečenje, probadanje i/ili sjevajuća bol koja se intenzivira u mirovanju, naročito noću. 2. Paralitički tip oštećenja osjetilnih puteva karakteriše bezbolnu dijabetičnu polineuropatiju, koja je ili asimptomatska ili sa osjećajem obamrlosti, hladnoće stopala. S obzirom da je kod dijabetesa ostećenje matabolizma aksona i Schwanovih stanica najizraženije u distalnim dijelovima zahvaćenog živca, distalna senzorna dijabetična polineuropatija se primarno pojavljuje na distalnim segmentima udova. Granica neuroloških ispada senzibiliteta je uvijek cirkularna sa distribucijom tipa čarape. Klinička slika se manifestuje kao: - Motorna neuropatija, kada dolazi do atrofije mišića stopala i njihovog poremećenog djelovanja. Gubitak snage fleksora prstiju omogućava dominaciju ekstenzora zbog čega dolazi do deformacije prstiju koji se nalaze u položaju pandže. Stvara se deformacija prsta tipa pandžastog prsta - „claw toe“. Potkožni masni jastučić ispod glave metatarzalne kosti „izmiče“ se i ostavlja kožu s plantarne strane podložnu jačem opterećenju. Time se stvaraju uvjeti za oštećenje kože i/ili stvaranje nekroze i/ ili ulcusa. - Autonomna neuropatija kod dijabetičnog stopala dovodi do oštećenja tankih nemijeliniziranih C – vlakana (simpatička sudomotorna i vazomotorna vlakna). Disfunkcija sudomotornih vlakana dovodi do postupnog prestanka znojenja, što ima za posljedicu suhu kožu, sklonu ragadama. - Neuropatski ulkus dijabetičnog stopala, promjena koja značajno doprinosi invalidnosti dijabetičara. Neuropatski ulcus smješten je u područjima recidivirajuće traume ili povećanog pritiska obuće, što zbog deformacija dijabetičnog stopala odgovara područjima plantarne strane glavica metatarzlnih kostiju te dorzuma prstiju. Često se ulcus krije ispod klavusa. Koža okoline ulcusa je topla, dobre perfuzije i dobrog punjenja vena kao posljedica autonomne neuropatije.

KLINIČKA DIJAGNOSTIKA DIJABETIČNE NEUROPATIJE Postoji nekoliko kliničkih pretraga koje daju uvid u stanje motornih, senzitivnih i autonomnih vlakana. - Ispitivanje tetivnih refleksa - Test senzibiliteta monofilamentom – Semmes-Winstein - Vibrometrija - Termotest - Test vlažnosti kože ELEKTRONEUROGRAFSKA DIJAGNOSTIKA - ENG Dijagnoza dijabetične polineuropatije u osnovi se svodi na elektrofiziološku potvrdu postojanja polineuropatije. Međutim, ne može se utvrditi etiologija detektirane polineuropatije, pa se na osnovu anamnestičkih podataka može potvrditi dijabetes i isključiti druge etiološke faktore, npr. uremija, alkoholizam, neoplazme. Elektroneurografija podrazumijeva ispitivanje motornih i senzornih brzina provođenja, određivanje latencije kasnih odgovora i registracija amplitude evociranog potencijala. Elektroneurografskom analizom može se odrediti proširenost neurogenog oštećenja, a kontrolnim analizama procijeniti njezina progresija ili regresija. 1.1.3.DIJAGNOSTIKA KOŽNIH I MEKOTKIVNIH PROMJENA Koža kao najveći organ i primarna barijera infekciji, a kao posljedica dijabetične neuropatije i angiopatije te koštanih deformiteta, kod dijebetičnog stopala je podložna brojnim oštećenjima. Infekcije kože i mekog tkiva stopala u znatnoj mjeri otežavaju tretman dijabetičnog stopala i često su uzrok kirurških intervencija od incizije do amputacije. KLINIČKA SLIKA Kod pregleda kože dijabetičnog stopala treba obratiti pažnju na kvalitet kože, turgor, teksturu i toplinu. KOŽA dijabetičara s arterijskom bolesti je sjajna, atrofična, blijedo-cijanotična, na dodir hladnija i ranjiva, prema prstima promjene više izražene. Smanjena dlakavost. Kod dijabetičara sa dominantnim neuropatskim poremećajem koža je suha i i tanka, dobro prokrvljena i topla, sklona povredama. Na mjestima izbočenja koža ima zadebljani rožnati sloj, koji mjestimično puca, stvaraju se ragade i nastaje mogućnost infekcije. INFEKCIJA Sve opisane promjene u tkivu dijabetičnog stopala znatno pogoršavaju pojavu infekcije i to: 1. površna infekcija (furunkul, karbunkul, pioderma, celulitis) 95

N M K

2. teške nekrotizirajuće infekcije kože, potkožnog tkiva i mišića 3. (infekcije koje ugrožavaju stopalo duboke su, s općim simptomima i sa znakovima zahvatanja kostiju i zglobova ili gnojnih kolekcija, npr. plantarni apsces) 4. infekcije ulcerativno izmijenjenog dijabetičnog stopala. Kod neurotrofičnih ulkusa infekcija će se širiti u dubinu, tj. prema tetivnim ovojnicama, zglobnim ovojnicama, pokosnici i kosti. Kod inficiranih ishemičnih lezija javlja se neugodan miris i sekrecija. Zbog manjka kiseonika, razvit će se bakterije koje za svoj rast i razmnožavanje ne trebaju kiseonik, tzv. anaerobi. Postoji mogućnost razvoja vlažne gangrene, kao najteže komplikacije koja vitalno ugrožava pacijenta sa dijabetesom. 5. Osteomijelitis nastaje obično direktnim širenjem infekcije na dijabetičnom stopalu. U kliničkoj slici dominira bol u kostima, otok i crvenilo uz produženu febrilnost kao vodeći opšti simptom. RANA dijabetičnog stopala je kritički i centralni događaj kaskade sindroma dijabetičnog stopala i odgovoran je za najveći dio amputacija ekstremiteta. U Europi je 20-50 amputiranih bolesnika godišnje na 10 000 oboljelih od šećerne bolesti, u Republici Hrvatskoj se broj kreće od 400 do 1250 bolesnika godišnje. Specifični rizični čimbenici su periferna neuropatija, ishemija, deformiteti kao posljedica biomehaničke disfunkcije, trauma, periferna arterijska bolest - mikro i makroangiopatija, ranije amputacije, dugotrajnost bolesti, loša kontrola glikemije, uz dugotrajnu hiperglikemiju. Rane dijabetičnog stopala najčešće dijelimo na neurotrofičke i ishemične rane. 1. Neurotrofična rana: je rana na promijenjenom stopalu spuštenog poprečnog svoda s deformacijama koštanih dijelova. Rana je najčešće solitarna na plantarnoj strani , najčešće u području prvog i petog metatarzofalangealnog zgloba, bezbolna uz okolnu hiperkeratozu. Dno je pokriveno granulacionim tkivom , sekrecija oskudna do srednje obilna. 2. Ishemičke rane: najčešće na vrhovima prstiju, peti na medijalnoj strani glave 1. metatarzalne kosti. Dno je najčešće prekriveno nekrotičnim tkivom bez granulacijskog. Najčešće bolne, kod uznapredovale neuropatije mogu biti i bezbolne. 3. Gangrena – krajnja promjena koja dovodi do nekroze tkiva dijabetičnog stopala. Obično pacijent dolazi zbog blijedih prstiju na stopalu, koji su kasnije pocrnili bez prethodnih većih smetnji. Obično je zahvaćen i dio stopala oko pripadajućih zglobova stopala. Promjene su bolne, 96

sa tendencijom ograničavanja od zdrave okoline ako se radi o suhoj gangreni. DIJABETIČNA OSTEOARTROPATIJA - Charcotovo stopalo Kao posljedica višegodišnjeg dijabetesa opisuje se i povećana učestalost osteopenije koja, u kombinaciji s neuropatijom i angiopatijom, dovodi do deformacija koštano-zglobnog sistema. Charcotovo stopalo je teška deformacija stopala koja se javlja u odmakloj fazi dijabetesa i koja u osnovi ima progresivnu destrukciju kostiju i zglobova, fragmentaciju i remodeliranje stopala. To je ujedno jedna od najdestruktivnijh komplikacija dijabetičnog stopala. Uz koštanu destrukciju postoje i destrukcije hrskavice. 1. Anamneza: Bolest se javlja nekoliko sedmica ili mjeseci nakon minorne traume. Ima hroničan tok. Pacijent se javlja zbog deformacije i otoka stopala, uz odsustvo boli, zbog dijabetične neuropatije. 2. Klinička slika: Najčešća lokalizacija dijabetične osteoartropatije je srednji i stražnji dio stopala, što dovodi do kolapsa i urušavanja svoda stopala. Stopalo je oštećeno, deformisano, pojavljuje se planovalgusna deformacija uz deformitet prstiju, pogotovo područje palca. Zbog deformacije i koštane protruzije dolazi do povećanog pritiska na kožu od obuće i rizik od stvaranja neuropatskog ulcusa. Veliki neuropatski ulcus je najčešće smješten u tom dijelu stopala. 3.Radiološke pretrage Radiološke pretrage dijabetičke osteoartropatije stopala podrazumijevaju: konvencionalnu radiografiju u dva smjera (antero-posteriorni), kose snimke, kompjuteriziranu tomografiju - CT i magnetnu rezonancu - MR. 4. Pedobarografija Pedobarografija je metoda koja omogućava mjerenje pritiska između stopala i podloga prilikom statičnog i dinamičnog opterećenja. Pedobarografska analiza pokazuje distribuciju plantarnih pritisaka stopala. Moguće je uraditi analizu statičkih i dinamičkih otisaka stopala. Dijagnoza dijabetičnog stopala U dijagnostici dijabetičnog stopala koristimo se anamnezom, fizikalnim pregledom, labaratorijskim testovima te specifičnim testovima za dokazivanje dijabetične neuropatije, angiopatije, osteoartropatije, infekcije.

TERAPIJA RANE DIJABETIČNOG STOPALA Terapija rane dijabetičnog stopala zahtijeva multidisciplinaran pristup različitih područja medicine, ali i drugih djelatnosti s ciljem zacjeljenja, smanjenja komplikacija i recidiva, odnosno amputacija. Sastoji se od lokalnog liječenja rane (22), kontrole infekcije uz rasterećenja zona pritiska na stopalu razlicitih pomagala (off- loading), hirurško-ortopedskog liječenja, uz adekvatno ortopedsko pomagalo - obuću. Adekvatna kontrola glikemije i intenzivna terapija dijabetesa, kao i liječenja komorbitetnih bolesti, uz edukaciju bolesnika i redovnu samokontrolu je uslov za prevenciju komplikacija. U lokalnoj terapiji rane, pa tako i rane dijabetičnog stopala, Europsko udruženje za rane (European Wound Management Association EWMA) preporučuje TIME koncept liječenja: T- Tissue management , odnosi se na proceduru dna rane i postupka debridmana I – Infection, na procjenu mikrobiološkog statusa rane, odnosno kontaminacije, kolonizacije, kritične kolonizacije ili infekcije M – moisture balance, količinu sekrecije iz rane i vlažnost E – Epithelisation, napredovanje epitelizacije Kvalitetno provedeni osnovni principi potpore cirkulaciji, preventivnim postupcima u sprječavanju razvoja infekcije te preraspodjela pritiska ključni su za procjenu i brigu o dijabetičnom stopalu. 1.0.4. PREHRANA Adekvatan nutritivni status i odgovarajuća hidracija su osnovni preduvjeti očuvanja intaktne kože i potkožnog tkiva koje sprječavaju narušavanje njihove strukture i funkcije. Osnovni cilj nutritivne brige je postizanje optimalne kvalitete života, može biti ostvaren timskim, multidisciplinarnim pristupom u bolničkoj i vanbolničkoj brizi za pacijenta. Na nastanak i ishod liječenja hroničnih rana kod pacijenata sa šećernom bolesti, bitno utiču pothranjenost, nepokretnost, inkontinencija. Dokazi o povoljnim učincima primjene perooralnih pripravaka i obogaćene prehrane ukazuju na manji mortalitet, manji broj komplikacija te kraće prosječno vrijeme hospitalizacije. U kliničkim studijama zabilježena je pozitivna korelacija povoljnog ishoda bolesti i adektvatnog nutritivnog statusa bolesnika.

N M K

ALFA- LIPOINSKA KISELINA (UNIVERZALNI ANTIOKSIDANS) - Alfa – lipoinska kiselina je sastavni dio svake stanice u organizmu - Alfa – lipoinska kiselina je univerzalni antioksidans koji štiti stanice od negativnog uticaja slobodnih radikala, ali istovremeno i pomaže djelovanje drugih antioksidansa, kao što su vitamini E i C i glutation. -Pomaže u metabolizmu glukoze, odnosno sećera, generalno neutrališe slobodne radikale, tako štiti druge važne sisteme u organizmu. -Alfa- lipoinska kiselina ima jedinstvenu osobinu da se rastvara i u mastima i u vodi, čime je olakšan put do svakestanice u organizmu. -Najčešća primjena je kod pacijenata sa dijabetesom, posebno kod pacijenata sa dijabetičnom polineuropatijom, smanjivanjem simptoma i usporavanjem daljeg napredovanja bolesti. - Suština djelovanja je u podizanju odbrambene sposobnosti organizma, podizanjem nivoa antioksidativnih supstanci. - Ispitivanjem je utvrđeno da ovaj antioksidans u značajnoj mjeri regeneriše periferne nerve poboljšavajući stanje njihovog omotača koji je oštećen zbog povišene vrijednosti sećera u krvi. - Primjenom alfa –lipoinske kiseline:, Intravenski, u trajanju do 4 sedmice, dovodi do očekivanog poboljšanja za dvije do tri sedmice. Primjena kapsula, pozitivan efekat terapije se očekuje poslije 8 sedmica. - U malim količinama se može naći u pojedinim namirnicaam kao sto su špinat, brokule, grašak, riža. 1.1.6. MULTIDISCIPLINARNI TIM Dijabetični ulcusi su kompleksne hronične rane u čijem zbrinjavanju učestvuju multidisciplinarni timovi . Uspješno zbrinjavanje i preventivni postupci smanjuju broj komplikacija te značajno utiču na kvalitet života bolesnika, njegove obitelji i okoline. TIM se definiše kao manja skupina ljudi s komplemetarnim znanjima i vještinama, za koji rade zajedno kako bi ostvarili cilj za koji se smatraju odgovornima. Tko može obuhvatati sve aspekte liječenja bolesnika s ovakvim ranama: Ljekar opšte prakse Endokrinolog Imunolog Dijabetolog Dermatolog Opći kirurg Vaskularni kirurg

1.1.7.PRAKTIČNE UPUTE I PREPORUKE O NJEZI STOPALA KOD BOLESNIKA SA DIJABETESOM Pridržavajući se osnovnih načela o higijeni stopala, njege stopala i savjeta u vezi s nošenjem ispravne obuće i čarapa, postiže se prevencija ulcusa na dijabetičnom stopalu čak u 80- 90 % slučajeva. OSNOVNA NAČELA HIGIJENE STOPALA -Svakodnevni pregled stopala -Svakodnevno pranje stopala -Utrljavanje krema -Redovito i pazljivo rezanje noktiju -Adekvatna obuća

SLIKE PACIJENTA KOJI JE TRETIRAN NA DERMATOVENEROLOŠKOJ KLINICI KLINIČKOG CENTRA UNIVERZITETA U SARAJEVU

Pregled stopala -Svakodnevno pregledavanje, posebice tabana, noktiju i prostora među nožnim prstima -Posebno treba obratiti pozornost na crvenilo, otok, naboj, ranice te se kod bilo kakve promjene zatraži stručnu pomoć Njega stopala -Svakodnevno pranje netvrdim sapunima u mlakoj vodi (temperatura ne smije biti niža od 37 stepeni Celzijusa) - brisanje mekim peškirom, bez trljanja (posebno područje između prstiju) -pravilno rezanje noktiju (rezati ravno, bez zaobljenih rubova) - nanošenje hidratantnih krema na kožu, izuzev na kožu između prstiju - raditi lagane vježbe stopala (pomicanje prstiju naprijed-nazad, raditi kružne pokrete u skočnom zglobu) Obuća- karakteristike - dovoljno široka - bez šavova - izbjegavati duže nošenje - najbolje na čičak traku - unutrašnjost bez nabora i neravnina - izrada od laganog materijala - obuću treba redovno čistiti da bi postala savitljivija Čarape- preporučljivo - napravljene od pamučne ili vunene tkanine - bez šavova, obruba i gumica - svakodnevno mijenjanje - izbjegavati čarape od najlona Izbjegavajte !!! - hodanje bez obuće - nošenje ostećene obuće - nošenje cipela bez čarapa - korištenje samo jednog para cipela - ne stavljati stopala direktno na izvore hladnoće ili topline (termofor, vruća cigla, led, električna deka )

Pacijenti su hospitalizirani na Dermatovenerološkoj klinici KCUS zbog tretmana hronične rane, ULCUS DIJABETIČNOG STOPALA. U okviru tretmana hronične rane, pacijentima su ordinirane i Berlithion amp. a 600mg u 250 ml 0,9 % Sol NaCl uz zaštitu od svjetla u trajanju od 3 sedmice, nakon završenog bolničkog liječenja pacijenti su nastavili tretman s Berlithion caps. a 300mg.Prije i poslije rađeni su pregledi neurologa.

iabetes melitus ili šećerna bolet je jedno od najrasprostranjenijih hroničnih nezaraznih oboljenja koje pokazuje stalni porast broja obolelih. Rezultati epidemioloških istraživanja ukazuju da dijabetes melitus iz godine u godinu uzima sve veće učešće u morbiditetu i mortalitetu kako svetske, tako i naše populacije U našoj zemlji blizu 500 000 osoba ima dijabetes, što predstavlja preko 5 % populacije, sa tendencijom daljeg porasta. Od ukupnog broja obolelih, oko 90% boluje od dijabetesa tipa 2. Porast ovog oblika je uzrokovan, pre svega, “savremenim” načinom života, koji karakterišu gojaznost, nepravilna ishrana, smanjena fizička aktivnost, stres, pušenje. Po definiciji koju je dala grupa za studije dijabetesa Svetske zdravstvene organizacije diabetes mellitus predstavlja hronično progresivno oboljenje,koje se karakteriše hiperglikemijom idrugim biohemijskim poremećajima zbog neadekvatne produkcije ili neadekvatnog dejstva insulina koji kontroliše metabolizam glukoze,masti i belančevina. Rizik od kardiovaskularnih bolesti je 2-3 puta veći kod nas nego kod ostale populacije. Zbog kardiovaskularne (6070%) i renalne bolesti (7-8%) očekivana dužina života se skraćuje za 5-10 godina u pacijenata preko 40 godina.Oko trećine dijabetičara umire u okviru 30 godina od postavljanja dijagnoze kardiovaskularne ili renalne bolesti. Faktori rizika su mnogobrojni: 1. Gojaznost, 2. Virusne infekcije, 3. Preteran unos prostih šećera kao što su slatkiši, beli šećer, gazirani sokovi, 4. Nedovoljna fizička aktivnost, 5. Stres, 6. Pozitivna anamneza. Dijabetes je rastući zdravstveni problem u svim zemljama i u svim životnim dobima. Ovo oboljenje je doživotno, ima sklonost ka akutnim i hroničnim komplikacijama i može uzrokovati preranu smrt. Međunarodna je obaveza svih ministarstava zdravlja evropskih zemalja da izgrade najbolje uslove koji će dovesti do smanjenja rasta oboljevanja od dijabetesa, ranog otkrivanja i sprečavanja komplikacija. Sve zemlje Evrope formalno su uočile dijabetes kao problem I odlučile da izdvoje sredstva za rešenje problema. Planovi za prevenciju, rano otkrivanje i lečenje dijabetesa, posebno komplikacija (slepila, bubrežne insuficijencije, gangrena i amputacija, češćeg oboljevanja od koronarne bolesti i šloga) treba da se formiraju u lokalnom, nacionalnom i evropskom nivou.

N M K

Socijalno medicinski aspekt dijabetesa Predstavnici svih ministarstava zdravlja evropskih zemalja i pretstavnici svih evropskih društava obolelih sastali su se sa ekspertima za dijabetes pod pokroviteljsvom Regionalne kancelarije Svetske zdravstvene organizacije i Internacionalne dijabetesne federacije (IDF) od 10.-12. oktobra 1989. godine u St. Vincet-u, Italija i jednoglasno su prihvatili preporuke i složili se da ih treba hitno primenjivati. Opšti ciljevi i petogodišnji zadaci mogu se postići samo organizovanom akcijom medicinske službe, i aktivnim učešćem dijabetičara, njihovih porodica, prijatelja i organizacija u lečenju dijabetesa i edukaciji za lečenje; u planiranju, sprovođenju i kvalitetu zdravstvene zaštite, kao i primeni naučnih dostignuća u ovoj oblasti. Dugoročna zdravstvena zaštita osoba sa dijabetesom organizovana je na različite načine u raznim regionima sveta. Tradiconalan način podrazumeva bolničko lečenje u ustanovama specijalizovanim za lečenje dijabetesa. Sve više se, međutim, uvodi koncept podeljene zaštite u kojem je briga o dijabetičarima podeljena između ustanove za bolničko lečenje i ustanova primarne zdravstvene zaštite. Zadatak tima primarne zdravstvene zaštite je zadovoljavanje zdravstvenih potreba dijabetičara i u koordinaciji sa lekarima opšte medicine i specijalistima konsultantima kao i sprovođenje programa edukacije. Tim primarne zdravstvene zaštite dijabetičara, u idealnom slučaju, čine: dijabetolog konsultant, specijalno obučena medicinska sestra za oblast dijabetologije, dijetetičar, pedikir, lekar opšte medicine i medicinska sestra. Kao konsultanti uključuju se: oftalmolog, nefrolog, neurolog, vaskularni hirurg, ortoped, ginekolog-akušer i po potrebi druge specijalnosti. Edukacija osoba sa dijabetesom važan je deo njihove zdravstvene zaštite. Svaka osoba koja ima dijabetes odgovorna je za kontrolu ovog stanja i zbog toga mora razumeti osnovne principe patofiziologije i lečenja da bi ono bilo što efikasnije. Svi članovi dijabetološkog tima učestvuju u edukaciji bolesnika. Edukacija se sprovodi

bilo individualno bilo grupno. Kvalitet života i de- Mr. sc Jasmina Visoka presija su veoma zna- Radojlović, medicinska škola čajni faktori u borbi strukovnih studija pacijenta sa njegovom ,,Milutin Milanković” bolešću. Depresija je Beograd mnogo češća u dijabetičara, doprinose joj komplikacije i utiče na glikoregulaciju. Terapija antidepresivima (selektivnim inhibitorom serotonina-SSRI) se pokazala korisnom kod dijabetičara. Kognitivna bihejvioralna terapija je takodje efektivna, ali u manjoj meri kod onih sa komplikacijama. Preporuke: • U sprovodjenju edukacije mora se računati sa prisustvom depresije kod dijabetičara za koju se preporučuje terapija selektivnim inhibitorima serotonina. • U edukaciji potrebno je uzeti u obzir da stresni dogadjaji mogu imati negativan uticaj na metaboličku kontrolu. • Pacijenti moraju biti obučeni da izbegnu tešku hipoglikemiju obzirom da ona utiče na kvalitet života. Zaključak Diabetes melitus kao jedna od vodećih bolesti kako u svetu tako i kod nas, zahteva veliku pažnju. Poseban akcenat je stavljen na rano otkrivanje bolesti i sprečavanje nastanka komplikacija, u svrhu smanjenja stope mortaliteta i produženja životnog veka. Literatura: 1.

Lalić N., Pudar G., Kocić R.: Nacionalni vodič dobre kliničke prakse DIABETES MELLITUS, Agencija za akreditaciju zdravstvenih ustanova Srbije, 2012 Max-medica., Jelena Djordjević, Šećerna bolest (access 2012 Decembar) Avaible from URL http://www.max-medica.com/ozdravlju/secerna-bolest.html Stetoskop.info, Bojan Jovanović, Savremena terapija dijabetesa (access 2012 Decembar) Avaible from URL http://www.stetoskop.info/Savremena-terapija-dijabetesa-419-s10content.htm

N M K

ovećanje težine trudnice je očekivana i normalna pojava. U toku tudnoće raste plod, ali na porast težine utiče porast dojki, raste materica, povećava se količina krvi, raste posteljica… Na kraju trudnoće, od ukupog porasta u telesnoj masi trudnice 3.400 g je pretpostavljena/prosečna težina ploda, prosečna težina posteljice je 650 g, materice 970 g, amnionske tečnosti 800 g, dojki 405 g, povećanje količine telesnih tečnosti 1480 … (1) Odgovarajući porast telesne težine se određuje računanjem indeksa telesne mase ITM (ili prema anglosaksonskoj literaturi - Body mass index BMI). Indeks tjelesne mase (ITM - BMI) predstavlja odnos težine i visine i izračunava se formulom: BMI= kg/m2. Indeks telesne mase koji označava nedovoljnu uhranjenost je ispod 18,5, normalan indeks telesne mase je od 18,5 do 24,9 kg/m2. Od 25 do 29,9 je povišena telesna težina, a od 30 je gojaznost. (2) U trudnoći povećanje telesne mase treba pratiti preko indeksa telesne mase i određivati koliko trudnica treba da dobije na težini i da li je povećanje telesne težine optimalno. Preporučeno povećanje telesne mase kod pothranjenih trudnica je 12,5–18 kg, kod trudnica normalne težine je 11,5–16 kg, trudnica povišene telesne težine 7–11,5 kg a kod gojaznih 5–9 kg. Zato kod žena koje su imale preveliku telesnu težinu pre trudnoće, ili su previše dobijale na težini u trudnoći, treba preduzeti konkretne mere u smislu hipokalorijske ishrane, (3-5) Odgovarajuća težina može značajno smanjiti učestalost pojedinih komplikacija u trudnoći i na porođaju. U studiji provedenoj na više od 25.000 žena, u periodu od 12 godina, nedvosmisleno je dokazano da se kod žena sa povećanom telesnom težinom i gojaznih žena češće javljaju pobačaji, prevremeni porođaji, komplikacije u trudnoći kao što su dijabetes, hipertenzija, preeklampsija, niži Apgar skor novorođenčeta, perinatalna i fetalna smrt. Takođe je češća pojava LGA (large for 100

Indeks telesne mase i njegov uticaj na tok i ishod trudnoće Dr Aleksandar Marjanović, spec. ginekologije i akušerstva

Sažetak: Adekvatno povećanje telesne težine u trudnoći je od velikog značaja i može uticati na ishod same trudnoće, ali i na morbiditet i mortalitet majke i deteta. Brojne studije su se bavile neophodnošću praćenja indeksa telesne mase u trudnoći i nedvosmisleno opravdale praćenje njegove vrednosti, savetujući konkretne mere u smislu nutritivne adaptacije kao i prilagođene fizičke aktivnosti kako bi se željeni indeks telesne mase održao u preporučenim granicama i izbegle moguće i brojne komplikacije.

gestational age) i pojava kongenitalnih defekata, nego kod dece majki sa normalnim BMI skorom. (5) Stoga se gojaznost u trudnoći s pravom može smatrati rizičnim stanjem. Obstretički rizik se povećava u skladu sa indeksom telesne mase. Rizik za nastajenje fetalne smrti se povećava za više od dva puta, ukoliko se telesna težina u trudnoći dovede u rang gojaznosti. (5) Centar za pitanja majke i deteta (The Centre for Maternal and Child Enquiries – CMACE) iz Velike Britanije je organizacija koja se bavi ispitivanjima uzroka smrti trudnica i porodilja. Ova organizacija na trogodišnjem nivou sačinjava izveštaje . U izveštaju izdatom 2007. izneti su zaključci da je gojaznost povezana sa više od polovine smrti trudnica u kasnoj trudnoći ili u toku porođaja. (6) U toku je više istražvanja koja ispituju kakve posledice imaju deca gojaznih

majki u kasnijem životnom periodu. Dosadašnja ispitivanja na životinjama su utvrdila da se majčina gojaznost negenetskim mehanzmom prenosi na potomstvo. (7,8) Kod žena koje, pak, imaju nedovoljan unos hranljivih materija i nepravilnu ishranu postoji rizik od male težine ploda u trudnoći te na porođaju u smislu intrauterinog zastoja u razvoju (IUGR) i male težine na porođaju (LBW), što kasnije dovodi do većeg morbiditeta i mortaliteta u neonatalnom periodu (9,10) , slabijeg razvoja u postnatalnom periodu (11,12), slabijeg razvoja u detinjstvu (13,14) i slabijeg kognitivnog i biheivoralnog razvoja u prvim godinama života, (15,16), ali i do posledica u smislu slabijeg zdravstvenog stanja u odraslom dobu. (17 - 19 ) Zaključak: Adaptivnost ljudskog organizma na različite uticaje je često individualna, ali ne i neograničena. Trudnoća koja je komplikovana neadekvatnim indeksom telesne mase može, iako ne mora, da dovede te teških sekvela. Nepravilnost ovog parametra predstavlja stanje na koje treba obratiti pažnju, uz aktivno učešće u borbi protiv ove pojave. Reference: 1) Hytten FE. Weight gain in pregnancy. In: Hytten FE, Chamberlain G, editors. Clinical Physiology in Obstetrics. Oxford: Blackwell Scientific Publications; 1991. p.173-203. 2) WHO: Global Database on Body Mass Index

N M K 3) The American College of Obstetricians and Gynecologists : Weight Gain During Pregnancy COMMITTEE OPINION 2013 548 4) Bergmann MM , Flagg EW, Miracle-McMahill HL, Boeing H. Energy intake and net weight gain in pregnant women according to body mass index (BMI) status. 1997:1010-7. 5) Raatikainen K , Heiskanen N, Heinonen S. Transition from overweight to obesity worsens pregnancy outcome in a BMI dependent manner. 2006 :165-71. 6) Lewis G 2007 Saving Mother’s Lives. Reviewing maternal deaths to make motherhood safer—2003–2005. The Seventh Report of the Confidential Enquiries into Maternal Deaths in the United Kingdom. CEMACH, London 7) Gluckman PD, Hanson MA, Buklijas T, Low FM, Beedle AS 2009 Epigenetic mechanisms that underpin metabolic and cardiovascular diseases. Nat Rev Endocrinol 5:401–408 8) Zhang J, Zhang F, Didelot X, Bruce KD, Cagampang FR, Vatish M, Hanson M, Lehnert H, Ceriello A, Byrne CD 2009 Maternal high fat diet during pregnancy and lactation alters hepatic expression of insulin like growth factor-2 and key microRNAs in the adult offspring. BMC Genomics 10:478 9) Ashworth A. Effects of intrauterine growth retardation on mortality and morbidity in infants and young children. Eur J Clin Nutr 1998;52(suppl) 10) Black RE, Allen LH, Bhutta ZA, et al. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. Lancet 2008; 371:243– 60. S34–41 11) Kolsteren P. Linear growth retardation: an assessment of the process and its determinants. Amsterdam, Netherlands: University of Amsterdam, 1996; 12) Morris SS, Victora CG, Barros FC, et al. Length and ponderal index at birth: associations with mortality, hospitalizations, development and postnatal growth in Brazilian infants. Int J Epidemiol 1998;27:242–7 13) Martorell R, Ramakrishnan U, Schroeder DG, Melgar P, Neufeld L. Intrauterine growth retardation, body size, body composition and physical performance in adolescence. Eur J Clin Nutr 1998;52(suppl):S43–52 14) Lartey A, Manu A, Brown KH, Dewey KG. Predictors of micronutrient status among six- to twelve-month-old breast-fed Ghanaian infants. J Nutr 2000;130:199 –207 15) Grantham-McGregor SM, Fernald LC, Sethuraman K. Effects of health and nutrition on cognitive and behavioural development in children inthe first three years of life. Part 1. Low birthweight, breastfeeding, and protein-energy malnutrition. Food Nutr Bull 1999;20:53–75 16) Goldenberg RL, Hoffman HJ, Cliver SP. Neurodevelopmental outcome of small-for-gestational-age infants. Eur J Clin Nutr 1998;52(suppl): S54–8 17) Godfrey KM, Barker DJP. Fetal nutrition and adult disease. Am J Clin Nutr 2000;71(suppl):1344S– 52S 18) Barker DJP. Maternal nutrition, fetal nutrition and disease in later life. Nutrition 1997;13:807–13 19) Victora CG, Adair L, Fall C, et al. Maternal and child undernutrition: consequences for adult health and human capital. Lancet 2008;371:340– 57

Neinvazivna procena sekretornih funkcija želudačne sluznice

iziološka sekretorna funkcija želudačne sluznice predstavlja osnovu za dobro funkcionisanje celog digestivnog sistema, a regulisana je brojnim stilmulativnim i inhibitornim faktoMr sc. dr Miroslav Ž. rima tokom cefalične, Đurašinović, internista gastrične i intestinalne – gastroenterolog, KBC faze sekrecije. Sluznica „Bežanijska kosa“, želuca se sastoji od poBeograd, Srbija vršnog, epitelnog sloja cilindričnih mukusnih ćelija i različitih želudačnih žlezda, prema kojima se deli na korpusnu (75% površine želuca) i antralnu sluznicu (oko 25%), kao i sluznicu kardije (1-5%). Žlezde korpusa imaju najveću sekretornu ulogu u želucu, sastoje se od parijetalnih ćelija koje sekretuju želudačnu kiselinu i unutrašnji faktor, kao i glavnih ćelija koje stvaraju pepsinogen, a u manjoj količini i gastrične lipaze. Antralna ili pilorusna sluznica je nešto tanja, a žlezde su prilično razgranate, za razliku od relativno pravilnih korpusnih žlezda. Za antralne žlezde karakteristične su neuroendokrine G ćelije koje luče gastrin G-17, a sekrecija zavisi od pH želudačnog sadržaja. Sluznica kardije je prelazna zona između jednjaka i korpusa, a žlezde su slične antralnim žlezdama, uz dominantne mukusne ćelije. Gastritis je definisan histološki dokazanom inflamacijom želudačne sluznice, za šta su neophodne endoskopske biopsije sluznice želuca. Ezofagogastroduodenoskopski nalaz bez biopsije sluznice nije dovoljan, jer je kliničkim studijama dokazana slaba korelacija endoskopskog i patohistološkog nalaza prema unapređenoj Sidnejskoj klasifikaciji. Preporuka je da se minimalno uzima pet biopsija (dve antrum, incizura,

mala i velika krivina korpusa), a smatra se da je incisura angularis lokacija najranijih atrofično-metaplastičnih promena. Brojni su uzročnici gastritisa, ali se smatra da je na prvom mestu infekcija sa Helicobacer pylori, kojom je inficirano oko 80-90% stanovništva u zemljama u razvoju, a manje od 40% u razvijenim zemljama. Kod gastritisa kliničke manifestacije nisu obavezne, ali se smatra da je promenjena sekretorna funkcija želudačne sluznice, što može biti osnova za patološka stanja, kao što su ulkusna bolest, želudačni polipi, benigne i maligne neoplazme. Kao posledica hronične inflamacije dolazi do atrofije želudačne sluznice i intestinalne metaplazije koje su prepoznate kao prekancerozna stanja. Atrofični gastritis (AG) je definisan gubitkom odgovarajućih želudačnih žlezda, uz koji mogu postojati i druge histološke promene (inflamatorne ćelije i/ili hiperplazija). Intestinalna metaplazija (IM) predstavlja metaplastične transformacije ćelija želudačnih žlezda, koje nije uvek praćeno sa smanjenjem broja, ali se menja struktura žlezda odgovarajućeg dela želuca. IM se klasifikuje (po Filipe-u) na tri podtipa, smatra se da tip II i tip III predstavljaju prekancerozne lezije, dok tip I ne povećava rizik od nastanka intestinalnog tipa maligne bolesti želuca. Prema nekim autorima, smatra se da će se kod intestinalne metaplazije tipa III, u 42% razviti rani želudačni karcinom tokom praćenja od pet godina. U stručnim krugovima i dalje opstaje dilema da li IM predstavlja samo marker povećanog rizika od karcinoma ili maligna bolest nastaje iz same intestinalne metaplazije. Učestalost atrofičnog gastritisa i intestinalne metaplazije, prema podacima iz literature, se kreće od 4-25% i raste sa godinama života. Rizik za pojavu karcinoma želuca je značajno veći kod starijih od 45 godina. Dosadašnjim istaživanjem potvrđeno je da razvoj atrofije sluznice 101

N M K

dovodi u najranijoj fazi i do poremećaja mehanizma kontrole sekretorne funkcije želudačne sluznice. Od ranije postoji potreba da se dopunska dijagnostika racionalnije koristi iz praktičnih, ali i ekonomskih razloga što potvrđuju i istraživanja vezana za endoskopske procedure, gde je ustanovljeno da se u 22,9% do 52% ezofagogastroduodenoskopija ne pronalaze klinički relevantni nalazi. Potreba za racionalizacijom i standardnijem pristup problemu promena sluznice želuca doprineo je međunarodno prihvaćen stav da za intestinalni tip adenokarcinoma želuca postoji kaskada histopatoloških lezija: hronični gastritis, atrofični gastritis, intestinalna metaplazija i displazija. Prema istraživanjima, smatra se da atrofija sluznice želuca skoro šest puta poveća relativni rizik od karcinoma želuca, a što je izraženija težina i proširenost atrofija rizik je veći. U više studija, praćena je intestinalna metaplazija, uzrokovana H.pylori infekcijom, cigaretama i visokim unosom soli, prepoznata je kao prekancerozne lezije i dokazano je da povećava rizik od karcinoma želuca intestinalnog tipa. Prema navednom, atrofični gastritis i intestinalna metaplazija su izuzetno važni rizični faktori za maligne bolesti želuca, ali su klinički asimptomatski, a samim time i neopravdano zapostavljeni u kliničkoj praksi. Problem je prepoznala grupa japanskih autora, prvenstveno radi pokušaja da selekcionira pacijente i unapredi program ranog otkrivanja karcinoma želuca, prva je počela da koristi “pepsinogenski test”. Na osnovu prethodno navedenog, jasno je da fiziološka sekrecija pepsinogena i gastrina predstavlja funkciju morfološki normalne želudačne sluznice. Elektroforezom se prikazuje sedam izoformi pepsinogena, a prema imunoreaktivnosti prvih pet čini pepsinogen I (PGI), a preostala dva pepsinogen II (PGII). Svi pepsini se stvaraju u inaktivnom, proenzimskom obliku, koji u lumenu želuca, pod dejstvom kiselog pH, prelaze u aktivan pepsin, a u malim količinama se detektuju i u krvi (oko 1%). Izuzetno je važna različita lokalizacija ćelija koje luče pepsinogene. Pepsinogen I sekretuju isključivo glavne ćelije sluznice kardije i forniksa. Pepsinogen II sekretuje sluznica kardije i forniksa, još i sluznica antruma, kao i Brunerove žlezde duodenuma. Kada dolazi do atrofije sluznice želuca, pored histološke, menja se i funkcionalna sposobnost želuca za sekreciju. Dokazano je da srazmerno topografiji, stepenu i proširensoti atrofije dolazi postepeno do pada vrednosti pepsinogena I i II (PGI i PGII), njihovog odnosa (PGI/PGII) i gastrina (G-17), što za posledicu ima smanjenje sekrecije gastrične hlorovodične kiseline što se može meriti i koristiti kao marker atrofije, koja se smatra za prekancerozno 102

stanje. Brojne studije na etnički različitim populacijama dokazale su da PGI i odnos PGI/PGII je dovoljno senzitivan i specifičan indikator atrofičnog gastritisa. Niske vrednosti PGI govore u prilog atrofije korpusne sluznice. U antralnom delu želuca, gde Gćelije sekretuju specifični gastrin-17 (G-17), atrofija dovodi do pada vrednosti G-17, ali do istog rezultata dovodi i hipersekrecija želudačne kiseline. Kod atrofije sluznice korpusa dolazi do konstantne hipergastrinemije, uzrokovane visokim gastričnim pH, radi čega su smanjene ili povišene vrednosti G-17 manje senzitivne i specifične u atrofiji sluznice antruma ili celog želuca. Kasnije nastavljenim istraživanjima dokazane su povišene vrednosti PGI i PGII kod akutnog gastritisa, kasnije vrednosti PGI i odnosa PGI/PGII postepeno opadaju, a posle eradikacije H.pylori infekcije opada i vrednost PGII. Danas se smatra da su neinvazivni testovi vrednosti pepsinogena za procenu gastrične atrofije dovoljno efikasni i finansijski opravdani u visokorizičnim grupama da potvrde prisustvo atrofije, kao i da identifikuju grupe pacijentata za endoskopsko praćenje. Navedeni stavovi, dokumentovni i dokazani brojnim studijama dobili su svoje mesto i u zvaničnim smernicama na Dalekom istoku 2008. godine na Konsenzus konferenciji o prevenciji želudačnog karcinoma (engl. Asia-Pacific Consensus Guidelines of Gastric Cancer Prevention*), a u Evropi od januara 2012. od strane Evropskog udruženja gastroenterološke endoskopije (engl. ESGE: Management of precancerous conditions and lesions in the stomach MAPS **). U saradnji Kliničkog centra Srbije (prof. dr sc. Tomica Milosavljević, doc. dr sc. Aleksandra Sokić Milutinović) i KBC „Bežanijska kosa“ (ass. dr sc. Branka Filipović, dr Siniša Basara, dr Miroslav Đurašinović), po prvi put u Republici Srbiji je sprovedeno istraživanje o vrednosti nivoa serumskih markera u dijagnostici atrofičnog gastritisa (prekanceroznim stanjima). U našem istraživanju obradili smo 71 pacijenta (37 muškog pola, prosečne starosti 65 god), starijih od 45 godina sa dispeptičnim tegobama. Ezofagogastroduodenoskopija je urađena od februara do decembra 2011. god. u KBC “Bežanijska kosa”. Prema unapređenom Sidnejskom sistemu po dve biopsije su uzete iz antruma i korpusa, jedna sa incizure angularis za histološku analizu. Serumski nivo PGI, PGII i G-17 je dobijen korišćenjem ELISA testa (Gastropanel, Biohit, Finska). Statistička analiza je urađena korišćenjem SPSS 18. Atrofični gastritis je patohistološki dijagnostikovan u šest (8,5%) pacijenata (prekancerozna stanja u 21,6%). Vrednosti serumskih markera za atrofiju u antrumu su pokazali visoku specifičnost

(95,4%), uz nisku senzitivnost (16,7%), uz stepen preklapanja sa patohistološkim nalazom u 88,7%. Vrednosti serumskih markera za atrofiju u korpusu su pokazali visoku specifičnost (92,3%), uz bolju senzitivnost (66,7), uz stepen preklapanja sa patohistološkim nalazom u 91,5%. Iz navedenih rezultata našeg istraživanja, zaključili smo da radi slabije senzitivnosti primena serumskih markera nije dobar metod za dijagnostiku prekanceroznih stanja. Zbog visoke specifičnosti primena serumskih markera je dobar metod za odabir pacijenata (eng. screening) kojima je indikovana endoskopska ezofagogastroduodenoskopija radi sumnje na prekancerozna stanja. Posebnu zahvalnost dugujemo finskoj kompaniji “Biohit” i prof. dr Osmou Suovaniemi kao i preduzeću “Beoimpex” a.d. iz Beograda - generalnom zastupniku kompanije “Biohit” i Radenku Karaliću koji su svojom donacijom ELISA testova za određivanje serumskog nivoa PGI, PGII i G-17 (Gastropanel, Biohit, Finska) omogućili, bez finansijskog interesa za autore, izradu našeg istraživanja. *

Fock KM, Talley N, Moayyedi P et al. Asia-Pacific consensus guidelines on gastric cancer prevention. J Gastroenterol Hepatol. 2008 Mar;23(3):351-65.

** Dinis-Ribeiro M, Areia M, de Vries AC, et al. Management of precancerous conditions and lesions in the stomach (MAPS): guideline from the European Society of Gastrointestinal Endoscopy (ESGE), European Helicobacter Study Group (EHSG), European Society of Pathology (ESP), and the Sociedade Portuguesa de Endoscopia Digestiva (SPED). Endoscopy. 2012 January; 44(1): 74–94.

Prof. dr Osmo Suovaniemi

N M K

edicina je avantura akademika Igića, u stvari njegov životni put, koji je istovremeno i diskretan i spektakularan. Intelektualna znatiželja prof. dr Igića je velika i impresivna tako da se zna udaljiti od medicine i otisnuti u druga područja ljudskog stvaranja kao što su književnost ili poezija. Dr. Igić je renesansni tip naučnika, stvaraoca, kojeg krasi enciklopedijska erudicija i, kao što netom rekoh, velika duhovna znatiželja. Stilski prepoznatljivim izrazom, koji uspješno spaja svestranu ne samo medicinsku, nego opštu naobraženost i intelektualnu zaigranost, dr. Igić je ostvario svoj cjelokupni stvaralački opus. Nemali broj doktora medicine znao je bježati iz medicine i ponovo joj se vraćati, poput A. P. Čehova. Spisak imena doktora medicine koji su postali čuveni u književnosti impresivan je. Bacimo samo pogled na neka od tih imena: F. Rable, doktor medicine, slobodni mislilac, autor čuvenoga Gargantue i Pantagruela; Konan Dojl, okulista i tvorac krimi-romana; M. Bulgakov, hirurg i autor čuvenog remek-djela Majstor i Margarita; Ž. Dijamel, hirurg, autor poznatog romana Porodica Pakije; E. For, internista, napisao je najljepšu i najbolju istoriju umjetnosti; A. Šnicler, otorinolaringolog, koji je prvi u literaturu uveo unutarnji monolog prije Dž. Džojsa i V. Vulf; G. Ben, dermatolog, najveći njemački i evropski ekspresionistički pjesnik; A. J. Kronin, okulista, autor čuvene Citadele; S. Moam, internista, koji lakim stilom, vrsnom psihologizacijom, suptilnom atmosferom i finom ironijom, ispisuje svoja čuvena djela Ljudsko robovanje, Mjesec i novčić, Oštrica britve, Liz iz Lambeta; A. Munte, psihijatar, čija se autobiografija Priča San Mikele smatra najboljom autobiografijom koju je ikada napisao jedan doktor medicine i koja je prevedena na više od 50 jezika te prodana je u više od 250 miliona primjeraka; H. Mondor, čuveni francuski hirurg, napisao je najbolju i najčuveniju biografiju o S. Malarmeu; M. Feldman, internista, pjesnik, književnik i dramatičar; L. Lazarević, ne samo da je ušao u istoriju medicine, poznati Lazarevićev znak, nego je postao i najcjenjeniji pripovjedač srpske književnosti i začetnik psihološke novelistike; I. Samokovlija, internista, koji je u svojim pripovjetkama Nosač Samuel, Rafina avlija, Od proljeća do proljeća, Praznično veče dosegao vrhunac svog književnog opusa. A šta reći za velikoga Frojda, doktora medicine, koji je bio neurolog i psihi-

Riječ čitaoca

Farmakologija renin-angiotenzin sistema

Rajko Igić:

Banjaluka, Medicinski fakultet, 2014.

jatar, koga su kandidovali za Nobelovu nagradu i to za književnost – ne za medicinu (sic!), a kandidovali su ga ni manje ni više nego S. Cvajg i H. Man, brat Tomasa Mana, nobelovca. I tako, dr. Igić, radeći i pišući u raznim oblastima duhovnog stvaranja, sa nevjerovatnom lakoćom prelazi iz medicine u književnost i vice versa, a da pritom nema nikakvog osjećaja nesigurnosti ili straha, već krajnju intelektualnu znatiželju. A znati to uraditi je, opet, majstorstvo svoje vrste. Uostalom, zar Čehov nije rekao: „Ja imam dvije žene: jednu legalnu, medicinu i drugu ljubavnicu, književnost. Kada mi dosadi sa jednom, noć provodim sa drugom, ali zbog te moje nevjernosti ni jedna ni druga nisu ništa izgubile“. Ovoga puta je pred nama Igićeva knjiga iz medicine pod naslovom Farmakologija renin-angiotenzin sistema. Knjiga je odlično koncipirana. Ona ispunjava već dugo prisutnu prazninu na ovim medicinskim prostorima, jer je sa farmakološkog aspekta prikazan cijeli renin-angiotenzin sistem i potom je vrlo plastično prezentirana faramakološka blokada toga sistema. Niz ilustracija daje posebnu dimenziju, kvalitet i vrijednost knjizi, što onda još više približava cjelokupan tekst čitaocu i omogućava mu da lakše čita i shvati pojedine pasuse. Majstorski su uklopljene fus note, koje se na pojedinim mjestima čitaju kao mini-eseji. To daje dodatni i poseban kvalitet određenom tekstu u knjizi. Naime, tema renin-angiotenzin sistem i njegova blokada još uvijek je aktualna, počevši od Tigeršteda i Bergmana, kada su 1898. godine u Karolinska institutu u Štokholmu otkrili renin, pa sve do današnjih dana. Zato je za svakog autora, koji se bavi ovom problematikom, to izazov i iskušenje svoje vrste. Da li smo otkrićem aliskirena, odnosno inhibitora renina, konačno zatvorili krug

blokade renin-angiotenzin sistema, vrijeme će pokazati. Jer, ne zaboravimo da smo otkrićem ACE inhibitora i njihovim uvođenjem u liječenju srčane dekompenzacije smanjili mortalitet za više od 50%. Istovremeno, uvođenjem ACE inhibitora u liječenju nedijabetične i dijabetične nefropatije, smanjili smo za više od 50% broj pacijenata koji su završavali na dijalizi. Nažalost, trebalo je dosta vremena od pojave teprotida (1974), odnosno do pojave kaptoprila (1977) da se shvati da su ACE inhibitori ključni i bazičan lijek u liječenju srčane dekompenzacije. Naime, tek 1987. godine, kada su objavljenui rezultati čuvene Consensus I studije, kardiolozi su shvatili da su poslije otkrića digitalisa dobili u ACE inhibitorima ključni lijek za srčanu dekompenzaciju. Poslije otkrića losartana mnogi su 103

N M K

Kada se knjiga počne čitati, onda se može odmah uočiti da je stil lagan, lepršav, pun šarma, nenametljiv, a istovremeno iskričav, i da se knjiga čita sa istim intenzitetom i istim interesovanjem na početku prvog kao i posljednjeg poglavlja. Upravo taj lagan, lepršav stil omogućava da od početka do kraja knjige, doslovno jednom nevjerovatnom lakoćom autor provede čitaoca kroz sva poglavlja, a da se pri tom čitalac ne zamori i da uopšte ne primijeti da je došao do kraja knjige. Znati to uraditi je majstorstvo svoje vrste. Le style est l’homme même, stil, to je sam čovjek. Upravo ova čuvena rečenica ingenioznog Žorža Luja Leklerka, grofa de Bifona, može se primijeniti na profesora Igića. Profesor dr. Igić je uspio ovu kompleksnu materiju, koja se i na početku ovoga milenijuma i vijeka nalazi u žiži naučnih i kliničkih ispitivanja, da na jedan suveren, autoritativan i savremen način osvijetli iz svih aspekata i približi čitaocu, bilo da je taj čitalac student medicine, klinički farmakolog ili ekspert iz područja hipertenzije. Svaka studija, monograﬁja ili knjiga o renin-angiotenzin sistemu je interesantna, privlačna, intrigantna. Ako

vodeći eksperti za hipertenziju smatrali da će antagonisti angiotenzina II u cijelosti istisnuti ACE inhibitore u liječenju hipertenzije, srčane dekompenzacije i nefropatije. Njihov stav se bazirao na činjenici da je broj sporednih efekata ravan placebu kada se apliciraju losartan, eprosartan ili valsartan. Štaviše broj sporednih efekata bio je još veći u placebo grupi nego u grupi antagonista angiotenzina II. Međutim, to se nije desilo. Taj interesantan momenat i razlog što se to nije desilo, dr. Igić je vrlo detaljno i sa velikim umijećem opisao. Od samoga početka knjige, od stepenice do stepenice diže se tekst, razvija se misao, poimanje cijelog problema, a uz to se proširuje i upoznaje materija. Cijeli tekst je pisan bez ikakve školske suhoparnosti, a najmanje nametljivišću ili profesorskom superiornošću. Ova knjiga, kao što sam već rekao, ispunjava već davno prisutnu prazninu u našim obradama ovakvih medicinskih tema. U većini poglavlja, i to posebno u uvodnom dijelu, dati su teoretski osnovi koji predstavljaju bazične informacije za problematiku u datom poglavlju. Posebno je značajno da je navedena odgovarajuća literatura, i to najnovijeg datuma.

jednog dana uspijemo još efikasnije i sa još većom sigurnošću da blokiramo ovaj sistem, možda ćemo onda moći još bolje da liječimo ona patološka stanja koja su direktno vezana za renin-angiotenzin sistem, počevši od hipertenzije pa preko srčane dekompenzacije do nefropatije sa ili bez proteinurije. I ova knjiga dr. Igića je jedna od stepenica koja nas vodi na kraljevski put, koji nam onda otkriva kako da efikasno blokiramo taj sistem i da istovremeno dobijemo najnovije spoznaje i saznanja iz oblasti fiziologije ili patofiziologije renin-angiotenzin sistema. Le monde est fait pour aboutir à un beau livre, svijet je stvoren da bi završio sa lijepom knjigom, napisao je veliki S. Malarme, jedan od najvećih francuskih i evropskih pjesnika, tvorac apsolutne poezije. Ono što Malarme označava pod imenom knjiga, on pod tim podrazumijeva cjelokupno naučno ili umjetničko stvaranje. Možda je ova knjiga prof. dr. Igića summa njegovog cjelokupnog naučnog opusa. Tim prije ona još više zavrjeđuje da bude pročitana i iščitavana. Akademik Vjekoslav Gerc, Sarajevo

Povodom 50-godišnjice naučnoistraživačkog rada akademika Rajka Igića, koji je stručnu karijeru otpočeo u Somboru, a završava je u Čikagu, Banjaluci i Somboru, biće održan simpozijum pod naslovom

RENIN-ANGIOTENZIN SISTEM: OD BAZIČNIH ISTRAŽIVANJA DO SERIJE NOVIH LEKOVA Sombor, subota 6. septembar 2014. godine [Svečana sala, Županija, Trg cara Uroša, br. 1] Moderator: akad. med. Stojan Berber, Sombor Teme:

Okrugli sto:

KOMPONENTE RENIN-ANGIOTENZIN SISTEMA prof. dr Ranko Škrbić, Banjaluka/Beograd ACE INHIBITORI prof. dr Svjetlana Stoisavljević Šatara, Banjaluka ANTAGONISTI ANGIOTENZINA prof. dr Ljiljana Gojković Bukarica, Beograd INHIBITORI RENINA doc. dr Nevena Divac, Beograd Okrugli sto:

NEŽELJENE REAKCIJE BLOKATORA RAS-A Voditelj: akademik Enver Zerem, Tuzla Učesnici: prof. dr Milan Stanulović, Novi Sad; prof. dr Momir Mikov, Novi Sad; prof. dr Slobodan Janković, Kragujevac

104

BLOKADA RAS-A U TERAPIJSKE I PREVENTIVNE SVRHE Voditelj: akademik Miodrag Ostojić, Beograd Učesnici: prof. dr Ranko Škrbić; prof. dr Živojin Jonjev, Novi Sad/Sremska Kamenica; prof. dr Duško Vulić, Banjaluka; dr Branislav Bojić, Sombor; dr Goran Poljak, Sombor IMUNI SISTEM I HIPERTENZIJA prof. dr Rajko Igić Prikaz knjige

FARMAKOLOGIJA RENIN-ANGIOTENZIN SISTEMA, akademik Enver Zerem BIOGRAFSKI PODACI O RAJKU IGIĆU

NMK

Emory University School of Medicine, ATLANTA

Kliničko ispitivanje - Ovo je veliki i važan korak u tretmanima Parkinsonove bolesti. Naši rezultati, dobijeni u ispitivanju na miševima, daju dovoljno racionalnih razloga da započnemo i testiranje kod ljudi u ranim stadijumima Parkinsonove bolesti - kaže dr Malu Tansej, profesor fiziologije Univerziteta Emori.

medicini

Nemački i američki naučnici pokazali da određene kombinacije pilula mogu da pomognu u lečenju opasne bolesti

Malú G. Tansey, Ph.D.

Majkl Džej Foks je kanadsko-američki glumac, rođen 1961. godine. Slavu je stekao već sedamdesetih godina, a najpopularniji ﬁlmovi su mu trilogija „Povratak u budućnost“ i „Mladi vukodlak“ te serija „Svi gradonačelnikovi ljudi“. Parkinsonova bolest mu je dijagnostiﬁkovana 1991. godine, ali je to javnosti objavio tek 1998. Fondaciju koja traga za lekom za Parkinsonovu bolest osnovao je 2000. godine.

Dva nova leka za hepatitis C!

Naučnici su, uz pomoć fondacije koju je osnovao Majkl Džej Foks, uspeli da otkriju medikament koji bi mogao da uspori napredovanje Parkinsonove bolesti

ATLANTA - Eksperimentalni lek za sprečavanje zapaljenja može da zaštiti ugrožene nervne ćelije i smanji motorni deficit kod osoba obolelih od Parkinsonove bolesti, tvrde istraživači sa Medicinske škole Univerziteta Emori. Istraživanje, koje sponzoriše fondacija poznatog glumca Majkla Džeja Foksa, pokazalo je da lek XPro1595 može pozitivno da utiče na mozak kada se daje kao injekcija.

Novosti

bolesti do gubitka najvećeg broja ugroženih neurona. Ovim lekom bismo mogli da usporimo taj proces - kaže dr Tansej.

Novi lekovi zaustavljaju propadanje nervnih ćelija

Dobri rezultati... Ispitivanje na miševima

Lek XPro1595 već je registrovan, a naučnici sada nameravaju da vide da li bi i ljudi reagovali na lek kao i miševi. U tome im pomaže fondacija koju je osnovao poznati glumac, a za istraživanje Parkinsonove bolesti. - Ovo su ohrabrujući pretklinički rezultati. Terapija koja bi drastično usporila napredak Parkinsonove bolesti značajno bi promenila život milionima ljudi koji pate od ovog oboljenja. Ovo istraživanje je korak napred u tom pravcu - rekao je dr Marko Baptista, direktor programa fondacije Majkla Džeja Foksa.

Parkinsonova bolest je bolest poremećaja pokreta zbog smanjenja lučenja hemijske supstance dopamin u delu mozga koji ima važnu ulogu u kontroli voljnih pokreta. Bolest je nazvana po lekaru iz Londona Džejmsu Parkinsonu, koji je 1817. godine prvi opisao njene simptome. Simptomi su drhtanje, ukočenost, usporenost, slaba ravnoteža, smetnje u kretanju.

Dokazi su pokazali da su zapaljenja važan mehanizam napredovanja Parkinsonove bolesti. XPro1595 cilja faktor nekroze tumora (TNF), molekul koji pokreće zapaljenja. Brzi gubitak neurona - Zapaljenje nije pokretač Parkinsonove bolesti, ali je važan za degeneraciju nervnih ćelija - kaže Tansej. Dr Kristofer Barnam i njegove kolege za ispitivanje su koristili model Parkinsonove bolesti kod miševa. Kada bi im dali lek XPro1595 tri dana posle dobijanja bolesti, oni bi pet nedelja kasnije izgubili samo 15 odsto neurona, dok su za to vreme miševi bez leka gubili 55 odsto nervnih ćelija. - Nedavna istraživanja pokazala su da prođe između četiri i pet godina od dijagnoze

HANOVER - Dve nove pilule mogle bi dovesti do kraćeg i efikasnijeg tretmana hepatitisa C, s manje neželjenih dejstava, pokazale su dve studije objavljene u časopisu “Lanset”. Obe studije bave se genotipom 1 hepatitisa C, koji je jedan on najčešćih genotipa, ali i najtežih za lečenje. Više od 150 miliona ljudi širom sveta ima hepatitis C, oboljenje koje je glavni uzročnik za cirozu i rak jetre.

Nove mogućnosti Donedavno je bilo uobičajeno da se u terapiji koriste kombinacije tri leka - ribavirina, interferona i inhibitora proteaze, koji su inhibirali razmnožavanje virusa i pojačavali imunološki odgovor organizma. Ipak, ovi lekovi su veoma teški za uzimanje i prave mnogo problema pacijentima. Novi lekovi pružaju nove mogućnosti lečenja, a neželjenih efekata je mnogo manje. U jednoj od dve studije prof. dr Majkl Mens iz Medicinske škole u Hanoveru šest meseci je isprobavao lekove Asunaprevir i Daclatasvir. Tretman je bio izuzetno efikasan. - Efikasnost i sigurnost ovih lekova tokom 24 nedelje predstavlja veliko poboljšanje u tretmanu hepatitisa C. Ova kombinacija mogla bi dovesti do efikasnijeg, sigurnijeg i jednostavnijeg tretmana ciroze - kaže Mens. U drugom istraživanju tim američkih i evropskih naučnika koristio je Sofosbuvir i Simeprevir i posle samo 12 nedelja uspeo je da izleči 93 odsto pacijenata. Oni više nisu imali virus u telu.

105

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

XI simpozijum magistara farmacije i biohemije RS, Teslić, 5-8. juna 2014.

ve godine XI simpozijum magistara farmacije i medicinske biohemije proveli smo radno u prekrasnom ambijentu hotelskog kompleksa ‘’Kardial’’ u Banji Vrućici, pritisnuti činjenicom da su katastrofalne poplave opustošile RS, razorile domove i unesrećile mnoge naše kolege. Uz dobru posjećenost, sam događaj su svojim prisustvom uveličali profesori sa Farmaceutskog fakulteta u Beogradu, predavači iz Republike Srpske, predstavnici farmaceutskih kuća i izlagača. I ove godine imali smo čast da skup pozdravi ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Bogdanić, koji je, uz tople riječi dobrodošlice, uputio i čestitke Farmaceutskoj komori zbog odvažnosti da održi simpozijum i nastavi edukaciju.

Sama tema simpozijuma – ANKSIOZNOST I DEPRESIJA – bila je odraz naše stvarnosti. U pravo vrijeme i na pravi način shvatili smo šta je anksioznost, a šta depresija. Sve o nastanku tih stanja, prepoznavanju te liječenju, imali smo priliku čuti kroz kvalitetna predavanja profesora iz Beograda (prof. Ugrešić, prof. Vujić i prof. Savić). Uz klasičnu terapiju antidepresivima, važno mjesto u liječenju depresije zauzimaju biljni preparati koji imaju potencijal da olakšaju tegobe i ublaže poremećaje zdravlja, nesanice i uznemirenosti (prof. Nada Kovačević, mr farm. Relja Suručić). Vrlo interesantno predavanje o homeopatskom načinu liječenja anksioznosti i depresije održala je dr Ljiljana Bajić-Bibić. Homeopatija ima značajan uspjeh u liječenju anksioznih i depresivnih poremećaja, ne stvara zavisnost, 106

Anksioznost i depresija Pripremila: prim. mr farm. Jagoda Radaković, predsjednica Farmaceutske komore RS

je nesanice zbog teške socioekonomske situacije, zbog doživljenih trauma. Depresija se često javlja udruženo sa drugim mentalnim poremećajima i teškim oboljenjima što povećava ukupni morbiditet i mortalitet. Pozivam sve farmaceute da aktivno učestvuju u prepoznavanju depresije kod pacijenata, te da svojim profesionalnim pristupom i znanjem pomognu boljoj adherenciji kod antidepresivne terapije, da podstaknu i osnaže želju nije toksična, nema neželjena dejstva pacijenta da se podvrgne kompleksnoj i ne umanjuje profesionalnu aktivnost. terapiji i da aktivno učestvuje u svom Prema analizi Agencije za lijekove liječenju. BiH i Instituta za javno zdravlje Republike Srpske došlo se do zaključka da se iz godine u godinu povećava upotreba antidepresiva te da je diazepam najviše korišteni lijek, što ukazuje na neophodnost boljeg nadzora nad propisivanjem i izdavanjem benzodiazepama. Uz ova predavanja, imali smo priliku čuti o adherenciji u terapiji depresije (mr farm. Želimir Janjić) o analizi odnosa troškova i eﬁkasnosti terapije (mr farm. Ženjka Vujičić), o prometu lijeka (mr farm. Mr. ph. Milan Kubat, spec., predsjednik Izvršnog Mila Janković) te o apoteci kao zdrav- odbora Farmaceutske komore RS stvenoj ustanovi i upravljanju ciljevima apoteke (mr farm. Zdravko Čugalj). Simpozijum smo završili donatorIz svega što smo čuli, nameće se skom večerom koja je namijenjena nazaključak da depresija značajno naru- šim kolegama koji su pogođeni poplašava kvalitet života i očekuje se da će u vama, uz apel da pomognemo, da bubudućnosti biti još učestalija zbog viso- demo humani i da im, bar na trenutak, kog nivoa stresa kome smo svakodnev- olakšamo život i rad. Pomažući drugima, no izloženi zbog smanjene koncentraci- pomogli smo sebi. Na kraju koristim priliku da se najtoplije zahvalim, u ime Farmaceutske komore Republike Srpske i u svoje lično ime, svim učesnicima simpozijuma, kolegama, predavačima, izlagačima i svima ostalima koji su nam dali podršku da u speciﬁčnim uslovima održimo simpozijum i potaknemo edukaciju farmaceuta kao nezaobilazan faktor u svakodnevnom radu. A šta ono biješe DEPRESIJA?

N M K

arkomanija je kompleksan problem savremenog društva, a samim tim i pronalaženje najboljih modela liječenja narkomanije je zahtijevan proces. Dosadašnja dugogodišnja iskustva i praćenja pokazuju da ne postoji jedinstveno sredstvo niti univerzalno eﬁkasan metod liječenja narkomanije. Na teritoriji BiH do sada su se u nekoliko navrata, u relativno kratkom vremenskom razdoblju, mijenjali opšti principi terapijskog pristupa i institucionalnog zbrinjavanja populacije zavisnika o PAS-a. S tim ciljem Udruženje građana ‘’Viktorija’’ je osnovano 2002. godine i u okviru svog programa iste godine donijelo odluku o otvaranju Savjetovališta za prevenciju i tretman zavisnosti sa sjedištem u Banjaluci, sa pravom djelovanja na teritoriji cijele BiH. Program rada Savjetovališta za prevenciju i tretman zavisnosti UG ‘’Viktorija’’ obuhvata: populaciju zavisnika o narkotičkim sredstvima sa teritorije grada Banjaluke, ali i drugih gradova Bosne i Hercegovine i šire, nekonfesionalan pristup, koji obuhvata pripadnike svih nacija, preventivni i terapijski program, besplatne usluge savjetovanja i testiranja na prisustvo psihoaktivnih supstanci.

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Iskustva Udruženja građana ‘’Viktorija’’, Banjaluka

Multisektorski odgovor na bolesti zavisnosti

Misija Udruženja građana „Viktorija’’ Preventivno suzbijanje zavisnosti te stručni tretman i pomoć zavisnicima o alkoholu, drogama i drugim opijatima sa posebnim naglaskom na organizovanje što ranije, pokrenuti liječenje kod što zajedničkog života zavisnika u poseb- većeg broja zavisnika, konzumenata i nim terapijskim centrima - komunama. eksperimentatora, zadržati ih što duže pod stručnim nadzorom (savjetovanje Jačanje sistemskog pristupa u i individualne terapije i/ili liječenje u liječenju zavisnosti sa aspekta or- terapijskoj zajednici, nakon čega sliganizacije civilnog društva jedi faza resocijalizacije), uskladiti akVećina aktivnosti našeg programa tivnosti UG ‘’Viktorija’’ sa aktivnostima rada obuhvata smanjenje zloupotreba državnih institucija, organizacija i javopojnih droga, čime pokušavamo postići nih ustanova, angažovati predstavnika značajan doprinos iz oblasti primarne u koordinativnim tijelima na republičprevencije, pružanja pomoći zavisnici- kom i lokalnom nivou. U preventivnim programima podma i njihovim porodicama, kao i prevenciji rizičnog ponašanja i zaraznih stičemo ulogu roditelja u ranom otkribolesti u populaciji zavisnika (HIV/AIDS, HEPATITIS B, C, siﬁlis i ostale krvno i polno prenosive infekcije). U okviru implementacije Global Fond programa i UNDP-a u Bosni i Hercegovini,’’Viktorija’’ ima uspostavljena četiri drop in centra sa adekvatnom medicinskom i psihosocijalnom podrškom za rizična ponašanja u populaciji injekcionih korisnika droga. Temeljne tačke prevencije i tretmana u našem radu su: otkriti zavisnost

Sanja Stanić, direktorica Udruženje građana Viktorija

vanju zloupotrebe opojnih droga. S tim u vezi, primjenjujemo princip savjetovanja, kao i upućivanja u relevantne institucije (ukoliko ima potrebe za drugim vidom pomoći). U sklopu tercijarne prevencije leže nastojanja da se tretman u terapijskoj zajednici uključi u programe javnog zdravlja i socijalnih službi kroz Akcioni plan za realizaciju Strategije nadzora nad opojnim drogama i suzbijanja zloupotrebe opojnih droga u Republici Srpskoj. UG ‘’Viktorija’’ radi na uspostavljanju multidisciplinarnosti i integrisanog pristupa prevenciji i liječenju bolesti zavisnosti. Jedan dio takvog pristupa je postignut kroz uspostavljanje saradnje sa: Klinikom za infektivne bolesti Banjaluka koja pruža ambulantne i hospitalne usluge pacijentima iz oblasti infektologije, kazneno popravnim zavodima u Republici Srpskoj, pri čemu je omogućen pristup zdravstvenim i psihosocijalnim servisima koji su dostupni i u vanjskoj sredini, Klinikom za psihijatriju Banjaluka - korisnici koji se nakon detox programa upućuju na liječenje u našu terapijsku zajednicu. Kao kruna našeg rada na polju multidisciplinarnog pristupa liječenju zavisnosti jeste već tradicionalno organizovanje Trećeg simpozijuma o bolestima zavisnosti sa međunarodnim učešćem na temu ‘’Multisektorski odgovor na bolesti zavisnosti’’ - Izazovi u tretmanu zavisnosti u savremenom društvu. Simpozijum organizuje Udruženje građana ‘’Viktorija’’ u saradnji sa Komisijom za suzbijanje zloupotrebe opojnih droga Vlade Republike Srpske i partnerima Klubom liječenih alkoholičara grada Banjaluke i Udruženjem psihijatara Republike Srpske. 107

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Simpozijum je mjesto susreta na kojem bi svi učesnici trebalo da dobiju priliku da svojim stručnim doprinosom, kroz otvorenu diskusiju, predavanja, pitanja, kritike i nadasve prijedloge, pomognu poboljšanju svakodnevnog rada na ovom zahtjevnom području. Izlagači na simpozijumu su bili eminentni stručnjaci (ljekari, psiholozi, pravnici, policijski službenici) iz regiona i zemlje. Simpozijum je održan 16. i 17. juna 2014. godine u Banjaluci u dijelu Poslovne zgrade ‘’Integra’’ koja je dio kompleksa objekta Vlade Republike Srpske. Simpozijum se odvijao u četiri tematske oblasti: . Zavisnost od psihoaktivnih supstanci . Patološko kockanje . Zavisnost od alkohola . Međusektorski modeli saradnje . Tehnike porodične konstelacije Prema zaključcima skupa ‘’Viktorija’’ je prepoznata kao organizacija od velikog značaja, koja ide ispred vremena i nudi savremeni model multisektorskog pristupa rješavanja bolesti zavisnosti. Isto tako, istaknuta je važnost i provođenja

mjere obaveznog liječenja vaninstitucionalno gdje je predloženo da se provodi u okviru rada UG ‘’Viktorija’’. Jedan od važnih zaključaka je i ﬁzička, ekonomska i geografska dostupnost supstitucijske terapije na pozitivnoj listi. Prema riječima direktorke UG ‘’Viktorija’’ Sanje Stanić, najbolji način za pronalaženje djelotvornosti odgovora na pitanje rješavanja problema droga u društvu jeste povezivanje državne politike, organizacija civilnog društva, struke i prakse u jedinstveni, integrativni i multidisciplinarni sistem kako bi se djelovalo s različitih nivoa i s podijeljenom odgovornošću. 108

Sedmi simpozijum hirurga Srbije i Republike Srpske sa međunarodnim učešćem

Ambulantna hirurgija

edmi simpozijum hirurga Srbije i Republike Srpske sa međunarodnim učešćem održan je od 19. do 21. juna na Medicinskom fakultetu u Foči. Simpozijum je okupio oko 150 ljekara iz Srbije, Crne Gore, Republike Srpske i Federacije BiH. Stručno predavanje održao je i predsjednik Mađarske asocijacije za ambulantnu hirurgiju Džamal Eldin Muhamed, koji će iduće godine obavljati i dužnost predsjednika Svjetske asocijacije za ambulantnu hirurgiju. Zdravstveni fondovi u BiH moraju raditi na razvoju ambulantne hirurgije koja podrazumijeva prijem pacijenta, operaciju i otpuštanje kući u jednom danu,

istaknuto je na 7. simpozijumu hirurga Srbije i Republike Srpske. U razvijenim zemljama ovo je praksa koja se primjenjuje već duže od dvije decenije, a u Republici Srpskoj je tek u začetku. Profesor Univerziteta u Budimpešti Džamal Eldin Muhamed na simpozijumu u Foči govorio je o prednostima ovog vida liječenja kao i o mogućnostima da se takvo liječenje primijeni i u BiH. Profesor Muhamed je istakao da se ambulantnom hirurgijom postiže veća ušteda, komfor za pacijente, veći obrt pacijenata i veći broj operacija. On je poručio nadležnim institucijama u BiH da se moraju koncentrisati na ozbiljnu reformu zdravstvenog sistema, koji

N M K

mora da bude unaprijeđen. Takođe je istakao je da se Međunarodna asocijacija trudi da promoviše edukaciju u organizaciji ambulantne hirurgije vezano za sva polja hirurških grana. To je urađeno u Rumuniji, Srbiji, Mađarskoj te se nadaju da će se i BiH pridružiti. Načelnik Centra za hirurgiju Univerzitetske bolnice Foča Radmil Marić je rekao da će hirurzi iz tridesetak bolnica u regionu moći da razmijene korisna iskustva. Takođe je istakao da im je drago što je među njima jedan od vodećih svjetskih eksperata za oblast ambulantne hirurgije koja je danas u trendu, tako da njihovi hirurzi, naročito mlađi, mogu da nauče mnogo o toj oblasti medicine. Predsjednik Upravnog odbora Udruženja hirurga Republike Srpske Duško Panzalović je rekao da je razvijenost hirurgije, kao bazične grane medicine, mjerilo svake ustanove i da skupovi kao što je ovaj doprinose njenom unapređenju. Istakao je da su teme vrlo atraktivne i da će im poslužiti da se dodatno edukuju i da saznaju šta je to novo u naprednoj Evropi kao i da se nada da će to moći da prenesu i u njihove ustanove. Hirurg iz Beogradskog kliničkog centra Zoran Krivokapić je rekao da je hirurgija u Srbiji na višem nivou u odnosu na Srpsku, ali da se još dosta mora uraditi da bi se dostigao standard zapadnih zemalja. On je istakao da je od velikog značaja da jednodnevna hirurgija zaživi u zdravstvenim ustanovama u Srpskoj. Krivokapić je rekao da je u Srbiji hirurgija na visokom nivou, dok je u Srpskoj standard nešto lošiji i upravo ovakvi sastanci su bitni da njihovu saradnju iskoriste kako ekskluzivni centri ne bi bili samo u velikim gradovima. Rekao je da žele da podstaknu kolege u Srpskoj, gdje se jednodnevna hirurgija još ne radi na tom nivou, te da i oni počnu sa tom praksom. Dodao je da jednodnevna hirurgija pacijentu pruža adekvatnu uslugu, a štedi se i zdravstveni novac. Krivokapić je istakao da je to opasna hirurgija, čovjek ide odmah kući, moraju ga pratiti, moraju imati mlade ljekare i sestre koji će obilaziti pacijente, ali su već poslije nekoliko godina evidentne ogromne uštede. Organizatori Sedmog simpozijuma hirurga su Hirurška sekcija Srpskog lekarskog društva Srbije, Udruženje hirurga Republike Srpske, Univerzitetska bolnica i Medicinski fakultet Foča.

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Psihijatrijske teme u Beogradu

eogradski Institut za mentalno zdravlje (IMZ) je u periodu 5-7. juna 2014. godine bio domaćin dva zajednička stručna skupa: VI forum IMZ i 1st International Review of Psychiatry (InterΨ2014). Organizatori ovog događaja su IMZ (Srbija) i the International Society of Neurobiology & Psychopharmacology (Grčka), u saradnji sa nacionalnim psihijatrijskim udruženjima psihijatara Srbije i Grčke te Psihijatrijskom asocijacijom Istočne Evrope i Balkana (PAEEB). U dvodnevnom programu eminentni predavači iz Grčke, Srbije, Austrije, Kanade, Indije, Njemačke, Irana, Španije, Australije, Belgije i Italije su predstavili nova istraživanja i trendove iz više oblasti u psihijatriji: Depresivni poremećaj, bipolarni i spektar shizofrenije, neurobiologija, psihofarmakologija, poremećaji ličnosti, mentalno-zdravstvenih politika i dječje i adolescentne psihijatrije, u kojima je napominjan značaj kontinuiranosti istraživanja za sve bolje i potpunije razumijevanje različitih psihijatrijskih poremećaja i lakših nalaženja puteva za pozitivne ishode adekvatnim tretmanima. Ali, koncept

kongresa se zasnivao i na naglasku ostvarivanja neprestanog unapređenja odnosa terapeut - korisnik kroz partnerstva između njih te aktivnijem uključivanju korisnika i u liječenje (individualizacija terapije) i u rehabilitaciju psihijatrijskih oboljenja. Prvog dana, a prije započinjanja naučnog dijela kongresa, kome je prisustvovalo oko 100 učesnika, u svečanoj atmosferi jedne od beogradskih znamenitosti i zaštićenih spomenika kulture grada, Krsmanovićevoj kući (sada pretvorene u Kuću kulture), na Svečanom otvaranju učesnike su pozdravili ispred Organizacionog odbora akad. prof. dr Dušica Lečić-Toševski, direktorka IMZ i doc. Dr sc. Konstantinos N. Fountoulakis (Aristotelov univerzitet u Solunu, Grčka), kao i prof. dr sc. Slavica Đukić-Dejanović ispred Udruženja psihijatara Srbije. Pripremio: dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

M.C.

109

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

mostarskom hotelu “Ero”, 14. juna 2014. godine, održana je Jedanaesta mostarska psihijatrijska subota, koja se ove godine bavila temom „Placebo i nocebo: između rituala, religije i medicine“. Ovaj tradicionalni jednodnevni simpozijum ove godine je okupio 13 eminentnih stručnjaka (iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske) iz oblasti medicine, psihijatrije, teologije i ﬁlozoﬁje, koji su kroz intrigantne i dinamične sesije ukazali na današnji značaj placeba i noceba u savremnim medicinskim, psihijatrijskim tokovima.

Intrigantnost placeba i noceba u savremenoj psihijatriji

U pozivu za učešće na simpozijum, predsjednik Organizacionog odbora, prof. dr sc. Dragan Babić je podstakao predavače i učesnike na kvalitetne diskusije: „Iako je od pamtivijeka poznat učinak koji mi stručno nazivamo placebo i nocebo, posljednjih desetljeća oko toga problema se otvara sve više dvojbi i kontraverzi, postavljajući čitav niz pitanja: Što je „kemijski učinak“ lijekova koje mi propisujemo, što čini psihogena komponenta u glavi korisnika lijeka, a što nešto treće ili četvrto, što je nerijetko zbunju-

juće, mistiﬁcirajuće ili u svakom slučaju izazovno i nedovoljno jasno… Posve je sigurno da današnja znanost nije dovoljno proučila organski dio mozga i ljudsku dušu, a s druge strane smo posve sigurni da se neke stvari ne mogu u cijelosti objasniti znanstveno utemeljenim činjenicama. I nije jasno zašto netko dobivajući lijek bude u neku ruku „nagrađen“ a netko drugi ne, nego mu se čak očekivana ‘nagrada’ ne dogodi.“. Stručno-naučni dio programa pratilo je oko 130 učesnika iz svih dijelova

Bosne i Hercegovine i većine ustanova mentalnog zdravlja, kojima je organizator obezbijedio sertiﬁkate o učešću sa KME bodovima Liječničke komore Hercegovačko-neretvanske županije, kao i prigodni koktel u pauzi između sesija, kada su imali priliku da međusobno razmijene lična iskustva i utiske o stručnom dijelu Subote. Organizator simpozijuma je Klinika za psihijatriju Sveučilišne kliničke bolnice Mostar u saradnji sa Medicinskim fakultetom Sveučilišta u Mostaru i Udruženjem psihijatara u Bosni i Hercegovini, koje ovaj visokokvalitetni simpozijum ubraja u psihijatrijske događaje prvog reda. Pripremio: dr Goran Račetović, generalni sekretar UPuBiH

Udruženje za dječju i adolescentnu psihijatriju u BiH Prof. dr Marija Burgić-Radmanović

reća godišnja Skupština Udruženja za dječju i adolescentnu psihijatriju u Bosni i Hercegovini je održana 25.4.2014. godine na Ilidži. Prof. Vera Daneš-Brozek, predsjednica udruženja, je podnijela izvještaj o dosadašnjim aktivnostima oko registracije udruženja. Na sastanku je za novu predsjednicu izabrana prof. dr Marija Burgić-Radmanović. Osnovne aktivnosti udruženja su poboljšanje zaštite mentalnog zdravlja djece i adolescenata u skladu sa evropskim i svjetskim standardima te razvoj prevencije, intervencije i servisa za zaštitu mentalnog zdravlja djece i adolescenata. Prof. dr I. Pajević (UKC Tuzla), prof. dr M. Burgić-Radmanović (KC Banjaluka), prof. dr Vera Daneš (UKC Sarajevo), Mr dr Nermina Kravić (UKC Tuzla), Mr dr Martina-Krešić Ćosić (KB Mostar) i Doc. dr Zihnet Selimbašić (UKC Tuzla)

110

N M K

periodu od 26 - 28. juna 2014. godine u Yokohami, Japan, održan je 110. godišnji sastanak Japanskog udruženja psihijatara i neurologa (110th annual meeting of the Japanese Society of Psychiatry and Neurology). Oko 5.000 učesnika prisustvovalo je sjajno organizovanom godišnjem sastanku, koji svojim kvalitetom i predstavljanjem najnovijih rezultata istraživanja čini događaj prvog reda za japanske psihijatre i neurologe. Ovogodišnji moto sastanka bio je „Psihijatrija koja mijenja svijet: od psihijatrije u zajednici do globalne psihijatrije“. Naročiti interes su iza-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

110. sastanak Japanskog udruženja psihijatara i neurologa (JSPN)

Psihijatrija koja mijenja svijet zvala predavanja vezano za suicid, s obzirom na to da je Japan ima izuzetno visoku stopu suicida. Održan je i udruženi simpozijum između Tajvana, Koreje i Japana, vezan za prevenciju suicida. Svojim prisustvom i predavanjima ovaj događaj su uveličali eminentni stručnjaci: prof. Murray Patton (predsjednik Udruženja psihijatara Australije i Novog Zelanda), prof. Darrel A. Regier (direktor Divizije za naučna istraživanja Američke psihijatrijske asocijacije) i prof. Dinesh Bhugra (budući predsjednik Svjetske psihijatrijske asocijacije). Svakako, veliki interes pobudile su i sesije vezane za novi Američki dijagnostički i statistički priručnik mentalnih poremećaja (DSM-V), koji je među prvima preveden i s njegovom primjenom se otpočelo u Japanu. JSPN svake godine dodjeljuje nagrade za mlade psihijatre iz cijelog svijeta (JSPN Fellowship Award). U sklopu ovogodišnjeg sastanka nagrađeni su mladi psihijatri iz više zemalja: Velika Britanija, Njemačka, Italija, Ukrajina, Bosna i Hercegovina, Mianmar, Tajvan, Šri Lanka, Bangladeš, Izrael, Tajland, Moldavija i Japan. Svaki od nagrađenih učesnika predstavio se na Internacionalnom simpozijumu sa temama iz komunalne psihijatrije i tretmanom demencije. Pored ovog zvaničnog dijela, organizatori su nam omogućili prijatan boravak i bogat socijalni program iza cjelodnevnih aktivnosti. Dr Višnja Banjac, Klinika za psihijatriju, KC Banjaluka

111

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

vropski centar za mir i razvoj Univerzitet za mir Ujedinjenih nacija, u okviru ECPD-a, Međunarodnog programa transfera sistema znanja, u saradnji sa Svjetskom federacijom za srce (WHF), Evropskom asocijacijom za kardiovaskularnu prevenciju i rehabilitaciju (EACPR), Fondacijom “Zdravlje i srce” i Ministarstvom zdravlja Crne Gore organizovao je u Miločeru od 30. juna - 4. jula 2014. VI ECPD međunarodnu ljetnu školu o kardiovaskularnim bolestima sa glavnom temom: Kontrola faktora rizika, dijagnostika i tretman kardiovaskularnih bolesti. Evropski centar za mir i razvoj (ECPD) Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija već tradicionalno organizuje ovu ljetnu školu s ciljem da unaprijedi znanje pružalaca usluga u primarnoj zdravstvenoj zaštiti i specijalista kardiologije te drugih specijalnosti u oblasti najnovijih tehnoloških i naučnih dostignuća, smjernica za prevenciju i liječenje kardiovaskularnih

bolesti. Tokom petodnevnog programa razmatrana su najnovija istraživanja, tehnološka dostignuća, studije slučaja, kao i smjernice i savremene mogućnosti prevencije, ranog otkrivanja i tretmana kardiovaskularnih bolesti. Škola je namijenjena ljekarima primarne zdravstvene zaštite i specijalistima (kardiolozi, endrokrinolozi, internisti, pedijatri i drugi). Neophodnost i opravdanost organizovanja ove edukacije potvrđuje činjenica da, uprkos smjernicama za liječenje akutnog koronarnog sindroma, srčane slabosti, atrijalne ﬁbrilacije i prevencije kardiovaskularnih bolesti, mnogi pacijenti, posebno u regionu jugoistočne Evrope, ostaju neadekvatno tretirani kada je riječ o faktorima rizika akutnog koronarnog sindroma, srčanoj slabosti ili 112

Miločer, 30. jun  4. jul 2014. godine

VI ECPD međunarodna ljetna škola KVB Pripremio: prof. dr Duško Vulić

Prof. dr Nathan D. Wong; prim. dr sc. Mensud Grbović, pomoćnik ministra zdravlja Crne Gore; akademik Vladimir Kanjuh; prof. dr Budimir Lazović, prodekan ECPD Međunarodnih postdiplomskih studija i prof. dr Duško Vulić

atrijalnoj ﬁbrilaciji i pridržavanje tretmana nije optimalno. Najnovija istraživanja iz EUROSPIRE III pokazuju da mnoge osobe sa preegzistirajućom koronarnom bolešću nisu na preporučenoj terapiji i postoje značajne razlike u obrascima tretmana između regiona, čak i u okviru ograničenih geografskih regiona kao što je region jugoistočne Evrope. Podaci često pokazuju da i pored toga što tretman individualnih faktora rizika može biti adekvatan, kombinovani tretman i postignuti cilj kod multiplih faktora rizika, kao što su LDL-C, krvni pritisak i nivo Alc, zajedno sa dijabetesom, često je nedovoljan i zahtijeva implementaciju sistemskih napora usmjerenih na sve faktore rizika u primarnoj i u sekundarnoj prevenciji.

Ciljevi edukacije: 1. Razumijevanje patogeneze bolesti koronarnih arterija 2. Razumijevanje rezultata najnovijih kliničkih istraživanja i najnovijih terapija za regulisanje lipida 3. Razmatranje najnovijih kliničkih istraživanja i smjernice za regulisanje hipertenzije 4. Razmatranje potencijalne uloge HDL-holesterola i savremene terapije 5. Razumijevanje povezanosti metaboličkog sindroma dijabetesa i kardiovaskularnih bolesti i smjernice za redukciju kardiovaskularnih rizika kod tih pacijenata 6. Razumijevanje “evidence-based” smjernica za prevenciju kardiova-

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

stituta za rehabilitaciju Beograd • Prof. dr Ivan Tasić, Medicinski fakultet, Univerzitet prof. dr Milica Lazović, Direktor Instituta za rehabilit • Prof. dr Ivan Tasić, Medicinski fakultet, Univerziteta u Nišu, dr Mirza Dilić, Medicinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu • Prof. dr Duško Vulić, Medicinski fakultet, Banjaluka

skularnih bolesti kod mladih i adolescenata 7. Razumijevanje uloge sveukupnih životnih stilova u prevenciji kardiovaskularnih bolesti 8. Razumijevanje smjernica za sekundarnu prevenciju i tretman koronarne bolesti 9. Razumijevanje najnovijih modaliteta i “evidence-based” smjernica za skrining i procjenu rizika asimptomatskih odraslih osoba 10. Razumjevanje najnovijih modaliteta i “evidence-based” smernica za tretman atrijalne ﬁbrilacije (AF) 11. Razmatranje novih mogućnosti i strategija doziranja za oralna koagulantna sredstva u AF-u 12. Razmatranje novih mogućnosti za unapređenje DAPT-a i implantaciju stenta 13. Razumijevanje najnovijih modalite-

ta i “evidence-based” smjernica za tretman srčane slabosti 14. Razumijevanje najnovijih modaliteta i “evidence-based” smjernica za tretman akutnog koronarnog sindroma Kodirektori ovogodišnje Škole su bili akademik prof. dr Miodrag Ostojić i prof. dr Nathan D. Wong. Generalni sekretar Škole je prof. dr Duško Vulić. Predavači su: • Akademik prof. dr Miodrag Ostojić, SANU, Beograd • Prof. Nathan D. Wong, šef Katedre za kardiovaskularne bolesti, Univerzitet Kalifornija, Irvine, SAD • Prof. dr Zlatko Fras, KC Ljubljana, predsjednik Udruženja kardiologa Slovenije • Akademik prof. dr Vladimir Kanjuh, SANU, Beograd • Prof. dr Milica Lazović, direktor In-

Nastava je održavana svakog dana od 9 do 15 časova. U sklopu predavanja organizovani su i specijalizovani workshop-ovi sa panel diskusijama i prezentacijom slučajeva iz prakse na komparativnom principu SAD, iskustvima iz zemalja EU i zemalja Balkana. Polaznici ECPD, Međunarodne ljetne škole, su dobili odgovarajući materijal i literaturu potrebnu za efektivnije praćenje škole. Autorizovana izlaganja će biti objavljena u Zborniku škole. Polaznici Škole dobili su međunarodno validan Sertifikat Evropskog centra za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, Certifikat European Board for Accreditation in Cardiology (EBAC) sa 23 boda KME i Curriculum sa planom i programom nastave i nosiocima programskih cjelina. Naredna VII ECPD, Međunarodna ljetna škola, o kardovaskularnim bolestima biće održana se od 29.6 3.7.2015. u Miločeru. Sve informacije o prijavi za ućešće u Školi mogu se dobiti na adresi: Evropski centar za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, 11000 Beograd, Terazije 41; fax: + 381 11 3240673, 3234-082; e-mail:ecpd@Eunet.rs i office@ecpd.org.rs

113

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

periodu od 2 - 7.7.2014, u Kongresnoj sali u Lisabonu, održana je 19. Wonca Evrope (Evropska konferencija udruženja doktora porodične medicine). Udruženje porodične medicine Republike Srpske, kao i proteklih godina, aktivno se posvetilo ovom događaju. Udruženje je učestvovalo u organizaciji odlaska 45 doktora porodične medicine iz RS u Lisabon, gdje su prisustvovali svečanom otvaranju na kome je prisustvovalo 3.700 ljekara sa plaćenim koti-

zacijama. Prije samog otvaranja, ljekari su prisustvovali poster prezentacijama, među kojima su bili i posteri ljekara iz naše zemlje, a posebno smo promovisali i poster koji je radilo naše udruženje u saradnji sa Fondom zdravstvenog osiguranja RS na temu „Uticaj edukacije iz farmakoekonomije na propisivačku praksu u pordičnoj medicini“(Inﬂuance of pharmacoeconomy education on family medicine prescription practice“) Tema ovogodišne Wonce bila je „Novi korijeni u opštoj i porodičnoj medicini“ sa naznakom na poboljšanju uslova rada, boljih ugovora i bolje saradnje privatnog i državnog sektora u samoj Portugaliji kao domaćinu Wonce. Otvaranje Wonce je predstavljeno u vidu simfonijskog orkestra koji može da funkcioniše i da lijepo zvuči samo onda kada sve karike u lancu funkcionišu, što bi, gledajući iz naše perspective, treba114

19. Wonca Evrope Lisabon2014.

Novi korijeni u opštoj i porodičnoj medicini

lo da i mi primjenjujemo, prije svega, misleći na uzajamnu bolju saradnju našeg udruženja sa Fondom zdravstva RS, Zdravstvenom komorom RS i Ministarstvom zdravlja i soc. zaštite RS u vidu stalnih kontakata i zajedničkog rada na boljem uspostavljanju zdravstvenog sisitema naše zemlje. Posebno je ostvaren uspjeh na sjednici borda Wonce koja je održna 2.7.2014. u periodu od 9-14 sati i gdje je naše udruženje predstavio dr Danijel Atijas . Na sjednici borda od 47 delegata prisutno je bilo 29 članova što je bilo dovoljno da se mogu donositi odluke. Već u prvoj tački, nakon govora predsjednika Svjetske Wonke gosp. Michaela Kida, riječ je dobio dr Atijas i predstavio situaciju u našem zdravstvenom sisitemu nakon katastrofalnih poplava. Jednoglasno je odlučeno da će sva udruženja nastojati da pomognu našem

udruženju u ﬁnansijskoj pomoći koja bi pomogla ugroženim domovima zdravlja da koliko-toliko prebrode ovu zaista tešku situaciju koja nas je zadesila. Takođe, jedan od zaključaka Wonce bio je i taj da će se Wonka zvanično obratiti ka ministarstvima zdravlja svih članica Wonce sa preporukama za bolju organizaciju porodične medicine i preporukama za promovisanje specijalizacije iz porodične medicine. Iduće godine (2015) Wonca će biti održana u Istanbulu, a 2016. u Kopenhagenu, a za 2017. godinu delegati borda su odlučili da domaćin Wonca Evrope bude Prag. Ono što je bilo pohvalno od pomenutih 3.700 učesnika preko 1.500 je bilo mladih ljekara i specijalizanata širom svijeta. Dr Danijel Atijas, delegat u Wonci za RS

N M K

ovodom Svetskog dana doktora porodične medicine (19. m2), koji je zbog poplava u Republici Srpskoj obeležen sa mesec dana zakašnjenja, u Bijeljini je održan stručni i svečani skup na kojem je zaključeno da je ulaganje u primarnu zdravstvenu zaštitu najbolji način za smanjenje troškova za zdravstvo. Organizatori ovogodišnjeg skupa su Udruženje doktora porodične medicine i Dom zdravlja Bijeljina, a sa svojim predavanjima učestvovali su eminentni stručnjaci iz zemlje i inostranstva (Srbija, Hrvatska, SAD). Skupu je prisustvovao i dr Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srp-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Stručni i svečani skup doktora u Bijeljini

Porodična medicina - stub zdravstvenog sistema Kao domaćin ovoga skupa, direktor Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatko Maksimović je izjavio da je porodična medicina sada stub zdravstvenog sistema te da u svim razvijenim sistemima štednja u zdravstvu podrazumeva veća ulaganja u primarnu zdravstvenu zaštitu, odnosno u prevenciju. Ulaganja ne moraju biti samo materijalna, naprotiv, posebno su značajna ulaganja u edukaciju kadra i ovaj današnji događaj je doprinos Udruženja doktora porodične medicine i Doma zdravlja Bijeljina unapređenju zdravstvene zaštite. Naučni skup i svečano godišnje okupljanje više od 300 doktora porodične medicine iz RS i regiona održano je Etno-selu ‘’Stanišići’’. M.C.

ske, koji je iskazao zadovoljstvo što prisustvuje ovom naučnom, a ujedno i svečanom okupljanju doktora, i dodao: „Kontinuirana edukacija i samim tim unapređenje kvaliteta usluge je nešto što obilježava porodičnu medicinu od momenta kada se počelo sa implementacijom ovog modela, tj. od 1996. godine. Moram reći da smo mi 2010. godine radili istraživanje koje se odnosilo na zadovoljstvo korisnika uslugama porodične medicine i 90% korisnika je iskazalo zadovoljstvo. Naravno, mi i dalje moramo raditi na unapređenju usluga“. Dr Draško Kuprešak, predsednik Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske, podsetio je da ovakvi skupovi služe i da se razgovara o problemima kojih još ima u izvesnoj meri, jer, iako je model porodične medicine kod nas zaživio, ima još dosta prostora za napredak. 115

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Bukureštu je od 20-22. juna održana redovna godišnja skupština ECPC /Evropske koalicije pacijenata lečenih od raka. ILCO Srbije se prvi put priključilo članstvu daleke 2005 godine u Ljubljani. Kao rezultat desetogodišnjeg rada udruženja sa sedištem u Briselu navedeno je povećanje svesti o uticajima na dostupnost bolje zdravstvene zaštite lečenih od raka u Evropi, postignuto je da stručnjaci u većoj meri konsultuju udruženja pacijenata pri donošenju važnih odluka u vezi s lečenjem i da lečene osobe utiču na kreiranje prava na bolji život sa bole-

šću kroz bolje zakone i uključivanje u život zajednice. Ima mnogo problema oko nestašice lekova za lečenje maligne bolesti, naročito u zemljama istočne i južne Evrope /mahom se koriste generički lekovi, koji su jeftiniji, umesto lekova koji su prošli sva potrebna ispitivanja/, takođe se često do lekova dolazi na crnom tržištu. Ipak, kao praktični rezultat navedeno je da nijedan važan stručni sastanak, pa ni jedna odluka, se više ne donosi bez glasa i mišljenja osoba koje se leče. Osobe iz Evropske unije, obolele od maligne bolesti, mogu da se leče u ustanovi u kojoj god žele, ukoliko imaju prebivalište u toj zemlji. Neretko, da bi dobili kvalitetniji tretman, pacijenti iz raznih zemalja EU, za vreme lečenja, promene adresu, promene državu. Naglašena je važna podrška stručnjaka u udruženju lečenih koji bolje poznaju prirodu problema pacijenata i mogu da pomognu u nalaženju rešenja. Zanimljivi su projekti ovog udruženja koji počinju sa realizacijom u Evropi, gde pacijenti primaju hemioterapiju u 116

Evropska koalicija pacijenata lečenih od raka

Uvažavanje mišljenja obolelih Snežana Cmiljić, predsednica Udruženja ILCO, Srbija

rom. Ukoliko imaju tegobu usled terapije, pozivom na žuti alarm dobiju savet meilom kako da sebi pomognu usled neke lakše nus pojave, a ako signaliziraju poziv preko crvenog alarma, tada lekar izlazi u kućnu posetu. Na ovom sastanku su učestvovali i predstavnici zemalja iz okruženja, udruženja iz Slovenije, Hrvatske, Makedonije sa kojima smo se posebno družili, iznoseći svoja iskustva. Veliko zadovoljstvo i prijatno iznenađenje je bilo kada smo darovali brošure o našoj lepoj Srbiji predsedniku ECPC-a Francescu de Lorencu, direktorki ECPC-a Mihaeli Militaru i članu borda Francuske. I na kraju, srdačan susret i večera sa starim prijateljem ILCOSrbije, našim Stevom Lepojevim od 90 leta koji živi kućnim uslovima i preko računara su kao penzionisani novinar i brine da se kroz program povezani sa svojim leka- očuva tradicija Srba u Bukureštu.

N M K

vake tri godine održava se EOA kongres. Ove godine od 8 - 11. maja okupili smo se u prelepom gradu Krakovu, Poljska. Zvanično otvaranje skupa održano je u svečanoj sali Jegelonskog univerziteta koji je star 640 godina. Bili su prisutni delagati iz 23 nacionalna udruženja, među kojima i gosti, naši stari prijatelji iz Severne Afrike, Bliskog istoka, Amerike i Meksika. Posle pozdravnih govora, zvanično je otvorila kongres predsednica EOA gospođa Ria Smeijers. Lepa tradicija se nastavlja da svaki EOA kongres započne sa takozvanim, medicinskim danom te je domaćin po-

zvao eminentne profesore i iz Varšave, pokazujući veliku brigu za stomičare u Poljskoj. Prvi dan je završen gala večerom u čuvenom restoranu “Vierzinek,” na glavnom trgu Krakova. U toku izložbe stoma-pomagala, posetili smo štandove i dobili uzorke pomagala, convatek, coloplast, braun, holister, veland. Nažalost, to je savremeniji program koji nije zastupljen kod nas jer je skup za naš Fond zdravstvenog osiguranja. Prikazan je projekat “Život bez granica” i to je projekat EU za češki, njemački i slovački “ilco”. Meri Stind, predsednica grupe za mlade stomičare 20-40 godina, napravila je zanimljivu prezentaciju “Kuvar za ljude za posebne”. Johan Albert i Marija Gilfe, iz Univerzitetske bolnice u Stokholmu, su nas obavestili o knjizi. Prijatno iznenađenje je nagrada ,,Arči Vinitski” za našeg bivšeg presednika EOA Arnea Holte i svi smo se radovali i uputili čestitke jer Arne nije bio prisutan. “Ovo je moja priča”, ﬁlm mlade Ingrid Annete Hoff iz Norveške,

s t r u ~ n i

s k u p o v i

14. evropski kongres stomičara

Kvalitet života stomičara Snežana Cmiljić, predsednica Udruženja ILCO Srbija

gde se prati i njena bolest, operacija, opravak i venčanje, sve nas je u suzama dočekao kraj ﬁlma. Poslednje predavanje bilo je dr Karla Pezcoller-a, iz Italije, koji je pričao o iskustvima u Africi i o obuci za hirurge, medicinske sestre i pacijente u Keniji 2013. Veliko zadovoljstvo je bilo razgovarati sa starim prijateljima. Pričali smo o pravima stomičara na pomagala, informisanju i pomoći koju pružamo našim članovima . U budućnosti očekujemo da će nas uključiti u projekte EU kako bismo poboljšali kvalitet života stomičara. Odlična organizacija kongresa, uz veliku podršku grada Krakova, ministarstva zdravlja , udruženja kolorektalnih hirurga i stoma sestara i uvoznika stoma pomagala. Sledeći kongres, 2017. godine, biće organizovan u Amsterdamu, Holandija.

117

N M K

118

s t r u ~ n i

s k u p o v i

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

MEĐUNARODNI KONGRES

“BIOMEDICINA I MEDICINSKA EKOLOGIJA (BIMEK)” Zrenjanin, Kaštel Ečka, 11-13. septembra 2014. godine TEMATSKE OBLASTI: • • • • • • • • • • • Izvršni organizator Kongresa:

ŽIVOTNA SREDINA I ZDRAVLJE LJUDI EKOGEOFIZIČKI FAKTORI I ZDRAVLJE MEDICINSKA ZAŠTITA U VANREDNIM STANJIMA ŽIVOTNE NAMIRNICE I VODE BOLESTI SAVREMENE CIVILIZACIJE BANJSKO I KLIMATSKO LEČENJE

DINEX Beograd, Ratka Mitrovića 113, tel. +381 11 2511997, E-mail: dinex@open.telekom.rs

119

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Deveti dani porodične medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem

Briga za cijelu porodicu 10 - 11. oktobra 2014. Hotel ‘’Kardial’’ Teslić Teme konferencije su: 1. Najčešći neurološki problemi u ambulanti porodičnog ljekara (vertigo, glavobolje i dr) 2. Alergije 3. Ruralna porodična medicina 4. Infekcije gornjeg respiratornog trakta kod djece 5. Sve relevantne teme za porodičnu medicinu

18 20 9

Ohrabrujemo sve koleginice i kolege koji rade u porodičnoj medicini da predstave svoj rad i dosadašnje iskustvo. Pri prijavljivanju rada ispoštovati sljedeće:

www.lungclinic-banjaluka.com N A JAVA TREĆI KONGRES FARMACEUTA BOSNE I HERCEGOVINE sa međunarodnim učešćem 3rd CONGESS OF PHARMACISTS OF BOSNIA AND HERZEGOVINA with international participation Sarajevo, 14.-17.05.2015.

- Struktura rada: uvod, cilj rada, metodologija, rezultati, zaključak; - Broj riječi u tekstu apstrakta: do 250; - Na posebnoj strani navesti: puna imena autora, titule, naziv ustanove u kojoj su zaposleni i e-mail adresa; - radove slati u vidu apstrakta na porodicnamedicina@gmail.com - kranji rok za slanje je 15. septembar 2014. godine (apstrakti prihvaćenih radova biće objavljeni u časopisu ‘’Porodična medicina’’ kao sastavni dio radnog materijala konferencije) - krajnji rok za dostavljanje prezentacija u power pointu je 1.10.2014. (Kompletne prihvaćene prezentacije biće dio materijala objavljenog na CD-u, a koji će biti distribuiran učesnicima konferencije)

E-mail: porodicnamedicina@gmail.com Tel +387 65 380 631; Faks +387 51 436 060 www.porodicnamedicina.com

Poštovane kolegice i kolege, Čast i zadovoljstvo nam je obavijestiti Vas da Komora magistara farmacije Federacije Bosne i Hercegovine, Farmaceutsko društvo Federacije Bosne i Hercegovine i Farmaceutsko društvo Republike Srpske organizuju

Treći kongres farmaceuta Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem koji će se održati u Sarajevu u periodu 14.-17.05.2015. godine. Kongres će biti prilika da razmjenimo iskustva, ugostimo predavače iz cijelog svijeta, te zajedno zauzmemo stavove u cilju unapređenja uloge farmaceuta u zdravstvenom sistemu Bosne i Hercegovine. Rezervišite najavljene datume u Vašim planerima Aktuelnosti vezane za kongres i više informacija potražite na internet stranici www.farmakongres.ba

I Simpozijum sa međunarodnim učešćem

STANJE I PERSPEKTIVE FARMACEUTSKOG I MEDICINSKOG OTPADA SIMPOZIJUM JE AKREDITOVAN OD STRANE ZDRAVSTVENOG SAVETA R SRBIJE POD BROJEM B-177/14

Palić , kongresni centar “Velika terasa” 22.-24.septembar 2014.godine

120

N M K

Edukativna radionica

r a d i o n i c a

U “Istok susreće zapad u Srbiji” Doc. Arsen Ristić i prof. Miljko Ristić

sali za kateterizacije na I spratu Poliklinike KCS 4. i 5. jula ove godine vodeći interventni kardiolozi: Prof. Antonio Colombo, San Raffaele Hospital and Columbus Hospital, Milan, Italy, prof. Sunao Nakamura, Cardiovascular Center, New Tokyo Hospital, Chiba, Japan i prof. Gerald Werner, Klinikum Darmstadt GmbH, Darmstadt, Germany, obavili su 12 kompleksnih intervencija na krvnim sudovima srca. Edukativna radionica na kojoj su ugledni gosti održali predavanja i na kojoj je uživo prenošeno svih 12 intervencija je simbolično nazvana “Izazovi i rešenja u kompleksnim perkutanim koronarnim intervencijama: Istok susreće zapad u Srbiji” (Challenges and Solutions in Complex PCI 2014: East Meets West in Serbia). Razlog za ovakav naslov je činjenica da je prof. Nakamura predsednik Japanskog udruženja za intervencije na hronično zapušenim arterijama srca, a prof. Werner predsednik istoimenog evropskog udruženja, dok je prof. Colombo prvi ekspert u ovoj oblasti u svetu i pionir u mnogim inovacijama koje su dovele do veoma eﬁkasnog i bezbednog lečenja srčanih oboljenja bez potrebe za hirurškom intervencijom i opštom anestezijom. U radu workshopa su aktivno učestvovali kardiolozi iz svih 13 centara u Srbiji u kojoj se ove intervencije rade, a na svakoj proceduri je uglednim internacionalnim ekspertima asistiralo po dvoje naših kardiologa iz različitih centara. Na konferenciji za medije, upriličenoj tim povodom, govorili su: prof. Miljko Ristić, prof. Goran Stanković, prof. Antonio Colombo, prof. Sunao Nakamura, prof. Gerald Werner i doc. Arsen Ristić. M.C.

121

Novosti iz UKC Tuzla

INFO VIJESTI

rvi put u UKC Tuzla tim dječijih hirurga izvršio je oparativni zahvat kompleksne urođene anomalije spolnog organa - epispadije. Epispadija je vrlo rijetka anomalija spolnog organa koja se javlja kod jedne od 117.000 muške novorođenčadi i jedne od 484.000 ženske novorođenčadi.

Prema riječima dječijeg hirurga doc. dr. sc. Elvire Konjić dječak A. M., 2007. godište, rodio se sa izolovanom anoma-

Uspjeh dječijih hirurga, 1.8. 2014.

Korekcija epispadije “gornje strane” (dorzum). “Muška djeca sa ovom anomalijom imaju ometan rast i razvoj spolnog organa, te poremećenu urinarnu i reproduktivno-seksualnu funkciju spolnog organa. Operativna procedura kod ove rijetke anomalije je vrlo speciﬁčna i delikatna. Sastoji se od nekoliko bitnih faza: rekonstrukcija mokraćne cijevi, translokacija kavernoznih tijela uz produženje spolnog organa sa očuvanjem neurovaskularne peteljke. Sve to je neophodno da bi se djetetu omogućio adekvatan rast i razvoj spolnog organa uz očuvanu kako urinarnu, tako i reproduktivno-seksualnu funkciju. To direkto utiče i na psihosocijalni razvoj dječaka”, kaže doc. dr. Elvira Konjić, primarijus. Operativni tim koji je izveo ovaj zahvat činili su: doc. dr. sc. Elvira Konjić, uz asistenciju dječijeg hirurga dr. Emira Rahmanovića, mr. sc., anestelijom spolnog organa, karakteriziranom ziolog dr. Lejla Dedić, anestetičarka defektom mokraćne cijevi koja se za- Suada Bašić i instrumentarka Sabina vršavala na sredini spolnog organa s Ahmetašević.

Na Klinici za plastičnu i maksilofacijalnu hirurgiju

Novi mikrohirurški zahvati N

a Klinici za plastičnu i maksilofacijalnu hirurgiju UKC Tuzla u julu ove godine uspješno su urađena dva nova mikrohirurška zahvata. Prema riječima dr. Emira Halilbašića, operativni zahvat replantacije dijela prsta je izveden kod 14-godišnjaka, koji je imao traumatsku atipičnu amputaciju distalne trećine srednjeg prsta, prema principu avulzivne povrede. “Nakon uspješno izvedenog operativnog zahvata pacijent se odlično oporavlja te je već započeo sa neophodnim ﬁzikalnim tretmanom, gdje

očekujemo odlične funkcionalne rezultate aﬁcirane šake”, ističe dr. Halilbašić. Drugi, mikrohirurško-rekonstruktivni operativni zahvat, rađen je pacijentu

koji je prethodno u više navrata operativno tretiran. “Operativni zahvat je izveden u područiju skočnog zgloba na defektu nastalom zbog smrksavajuće povrede lijeve potkoljenice. Uz posljedično stanje osteomijelitisa redukovanih koštanih fragmenata te eksponiranost osteosintetskog materijala, pravi izbor za rekonstrukciju postojećeg defekta je bio slobodni mišićni režanj. U konkretnom slučaju pomenuti defekt je pokriven sa slobodnim mišićnim režnjem m. Gracilis (mišić unutarnje strane natkoljenice)”, pojašnjava dr. Halilbašić i dodaje da postoperativni oporavak, zahvaljući velikom zalaganju i timskom radu sa kliničkim farmakologom, protiče uredno. Planovi plastične i rekonstruktivne hirurgije UKC Tuzla baziraju se na integraciji mikrohirurgije, kao neizostavnog modaliteta u području rekonstruktivne hirurgije, čime se, uz povećan broj usluga, smanjuje potreba za odlazak pacijenata u zemlje inostranstva. M.C.

INFO VIJESTI

Okrugli sto

Zakon o javnim nabavkama

U organizaciji Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS 25.7.2014. je u Fondu zdravstvenog osiguranja RS održan okrugli sto o Zakonu o javnim nabavkama, koji će početi da se primjenjuje u novembru ove godine. Okrugli sto, kojeg je otvorio ministar zdravlja i socijalne zaštite Dragan Bogdanić, je održan s ciljem da se rukovodstvo i zaposleni u zdravstvenim ustanovama RS, zavodima, institutima, Fondu i resornom ministarstvu upoznaju sa novinama i detaljima Novog zakona o javnim nabavkama. Bogdanić je istako da su procedure javnih nabavki u zdravstvu često u žiži javnosti te da se one moraju sprovoditi transparentno kako bi se pozornost javnosti vratila na osnovnu djelatnost zdravstvenog sistema, a to je liječenje pacijenata. ‘’Zaposleni koji rade na procedurama javnih nabavki moraju da budu svjesni odgovornosti svojih postupaka i da sve što rade u potpunosti bude izloženo javnosti’’, rekao je ministar. Zaposlenima u zdravstvu prezentaciju o Novom zakonu održao je Ostoja Kremenović, predsjedavajući Kancelarije za razmatranje žalbi BiH. On je prisutne upoznao s tim da Novi zakon predviđa skraćivanje procedura javnih nabavki, odnosno da će biti kraći rokovi postupaka. Kremenović je naveo da se Kancelarija za razmatranje žalbi BiH suočava sa velikim brojem žalbi, a samo u prošloj godini ih je bilo 2.100, zbog čega, kako je naveo, ‘’trpi i kvalitet’’. On je takođe ukazao na značaj transparentnosti u javnim nabavkama. ‘’Institucije nemaju pravo da bilo šta sakriju od javnosti, jer troše javna sredstva’’, naveo je Kremenović.

Porodična medicina u Bočcu, Borkovićima i Jezeru

Izgradnja ambulanti Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske pokrenulo je proceduru javne nabavke radova na izgradnji objekata ambu-

lanti porodične medicine Bočac i Borkovići Doma zdravlja Banjaluka i Jezero Doma zdravlja Mrkonjić Grad. Ukupna procijenjena vrijednost ovih radova je oko 800.000 konvertibilnih maraka, od čega Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite obezbjeđuje 70% sredstava kroz realizaciju Projekta „Jačanje zdravstvenog sektora“. Lokalne zajednice, kao osnivači domova zdravlja, obezbjeđuju svu potrebnu tehničku i projektnu dokumentaciju i sufinansiraju izvođenje radova u skladu sa potpisanim Sporazumom o obavezama i odgovornostima u procesu realizacije projekta „Jačanje zdravstvenog sektora“. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite nedavno je objavilo i javne pozive za nabavku radova na izgradnji ambulanti porodične medicine Donji Žabar i Trnjaci koje se nalaze u sastavu Doma zdravlja Bijeljina, ambulante porodične medicine Karanovac Doma zdravlja Petrovo i sanaciji dijela centralnog objekta Doma zdravlja Kalinovik. Predviđeni rok završetka radova po svim javnim pozivima je 150 dana od dana uvođenja izvođača u posao. Planirano je da do kraja 2015. godine za finansiranje radova na sanaciji i rekonstrukciji domova zdravlja i izgradnji objekata ambulanti porodične medicine bude izdvojeno još oko osam miliona konvertibilnih maraka, a biće obuhvaćeni svi domovi zdravlja u Republici Srpskoj koji do sada nisu bili uključeni u Projekat „Jačanje zdravstvenog sektora“. Projekat „Jačanje zdravstvenog sektora“ se finansira iz kredita Svjetske banke i Banke Savjeta Evrope, uz učešće Vlade Republike Srpske i lokalnih zajednica.

porodične medicine, informatizaciju ove ustanove i nabavku stomatološke stolice utrošeno je oko 280.000 konvertibilnih maraka, dok je dodatnim sredstvima iz donacija, u iznosu od oko 99.000 konvertibilnih maraka, omogućena rekonstrukcija Centra za mentalno zdravlje i nabavka biohemijskog analizatora“, dodao je ministar Bogdanić. Proces sertiﬁkacije je završen u 12 domova zdravlja, bolnici „Dr Mladen Stojanović“ iz Prijedora, osam privatnih specijalističkih ambulanti i 44 privatne apoteke, a još oko 80 zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj je uključeno u program.

Posjeta ministra

Dječje odmaralište u Kumboru

Status sertiﬁkovane ustanove

Dom zdravlja Teslić Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić posjetio je Dom zdravlja „Sveti Sava“ u Tesliću i tom prilikom direktorki Željki Kovačević-Miličević uručio rješenje o sticanju statusa sertifikovane ustanove. „Dom zdravlja Teslić jedna je od prvih ustanova primarne zdravstvene zaštite koja je ispunila sve propisane standarde sigurnosti u procesu pružanja zdravstvene zaštite te, na prijedlog Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite Republike Srpske, dobila rješenje o sertifikaciji na period od četiri godine“, rekao je ministar Bogdanić. „Minisatrstvo zdravlja i socijalne zaštite i Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske izdvojili su određena finansijska sredstva za unapređenje uslova rada u ovoj zdravstvenoj ustanovi. U periodu od 2009–2011. godine za sanaciju, rekonstrukciju i opremanje ambulanti

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić posjetio je u julu ove godine djecu koja u okviru programa ‘’Socijalizacija djece u Republici Srpskoj’’ borave u dječjem odmaralištu u Kumboru, Crna Gora. Riječ je o najosjetljivijim kategorijama djece iz Republike Srpske, uzrasta od 6 do 15 godina, čije je zadovoljavanje razvojnih potreba onemogućeno ili otežano nepovoljnim socijalnim, materijalnim ili zdravstvenim problemima ili porodičnim prilikama. “Projekat socijalizacije djece Republike Srpske ﬁnansira Vlada Srpske i u posljednjih dvaneast godina, koliko traje, kroz njega je obuhvaćeno oko 17.500 djece. Ove godine u projekat su uključena i djeca iz poplavljenih područja Republike Srpske”, rekao je ministar 123

INFO VIJESTI

zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić. U Kumboru trenutno boravi 180 lica, od kojih 150 djece iz 10 gradova Srpske i radno osoblje koje ih prati. “Znatan broj djece je iz Šamca, koji je bio poplavljen. Djeca se ovdje lijepo druže, a smještaj, ishrana i nadzor su na zavidnom nivou”, dodao je ministar Bogdanić. U Kumbor je 31.7.2014. godine otputovala deveta smjena projekta i nju čine mališani iz: Lopara, Zvornika, Šekovića, Istočnog Starog Grada, Berkovića, Prnjavora, Ribnika, ukupno 166 lica.

Zaključno sa devetom smjenom, u 2014. godini u projektu je učestvovalo ukupno 1.113 djece.

Rekonstrukcija CMB-a

Izbor – ‘’Vamed Joint Venture’’

Evropska investiciona banka (EIB) dala je saglasnost na izbor kompanije ‘’Vamed Joint Venture’’ iz Austrije kao najuspješnijeg ponuđača za izvođenje radova na projektu rekonstrukcije i opremanja Centralnog medicinskog bloka i izgradnju novog Sjevernog krila Univerzitetske bolnice – Kliničkog centra Banjaluka. Vršilac dužnosti pomoćnika ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Gordan Jelić rekao je da je EIB dala saglasnost da se može ući u sljedeću fazu realizacije projekta, a to je pregovaranje za ugovor. On je rekao da je ponuda kompanije ‘’Vamed JV’’ 83.990.000 evra, ali da će konačna vrijednost ugovora biti poznata nakon zvaničnih pregovora Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i ove kompanije koji su planirani za avgust. Prema njegovim riječima, ugovor koji će biti 124

potpisan je praktično ugovor “ključ u ruke”, što znači da će izabrana kompanija raditi i rekonstrukciju i opremanje i da neće biti naknadnih radova i dodatnih ugovora. “Očekuje se da će ugovor biti potpisan krajem avgusta ili početkom septembra, pa bi radovi mogli početi već u septembru”, rekao je pomoćnik ministra Gordan Jelić. ‘’Planirano je da svi radovi budu završeni za oko 40 mjeseci’’, dodao je on. Kompanija „Vamed JV“ je realizovala više od 700 sličnih projekata širom svijeta i jedna je od respektabilnih kompanija u svijetu u realizaciji projekata u zdravstvenim sistemima. On je podsjetio da je proces evaulacije bio detaljan te da je kriterijume zadovoljilo pet kompanija, za koje se od juna 2013. pa sve do februara 2014. godine radilo na pripremi tenderske dokumentacije, uz pomoć tehničkih konsultanata iz njemačke kompanije ‘’Obermajer’’. Jelić je istakao da je riječ o veoma detaljnom tenderu sa više od 12.000 strana koje su 12. februara dostavljene na adrese pet zainteresovanih kompanija, a do roka za podnošenje ponuda, 7. maja, stigle su dvije ponude i to ‘’Vamed JV’’ iz Austrije i kompanije ‘’Metrostav AS’’ iz Češke Republike. “Kompletnu tehničku i ﬁnansijsku evaulaciju prispjelih ponuda uradio je konsultant Ministarstva, kompanija ‘Obermajer’ iz Njemačke, evaluirajući 44 kriterijuma postavljena tenderom. Na osnovu rezultata i nalaza ocijenjene su ponude i u izvještaju je navedeno da je pobjednik na tenderu ‘Vamed JV’ iz Austrije. Taj izvještaj je 18. juna poslan u EIB na saglasnost”, naveo je Jelić. Projektom je predviđena sanacija, adaptacija i reorganizacija Centralnog medicinskog bloka, izgradnja novog Sjevernog krila, kao i nabavka kompletne medicinske i nemedicinske opreme. Novi objekat sjevernog krila, veličine 17.000 metara kvadratnih, biće izgrađen na mjestu na kome se sada nalazi nezavršena betonska konstrukcija. U ovom objektu biće smješteno 12 operacionih sala, Centralna jedinica za sterilizaciju, Centar za urgentnu medicinu i Patologija. Na ovaj način biće omogućeno da se hirurgija iz centra grada preseli u nove prostorije Univerzitetske bolnice – Kliničkog centra na Paprikovcu.

Maketa debelog crijeva

Stoma Članovi Udruženja stomičara Republike Srpske, uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka i posebno Udruženja stomičara Srbije, 8. avgusta 2014. godine izveli su akciju postavljanja makete debelog crijeva u parku „Petar Kočić”. Cilj je bio skrenuti pažnju javnosti na ovaj zdravstveni problem - kako ga spriječiti, ali i

kako živjeti sa njim. Tom prilikom su ukazali na poteškoće pacijenata sa stomom i skrenuli pažnju javnosti na važnost preventivnih pregleda kako bi se spriječila pojava bolesti. Stoma je hirurški izveden otvor na površini stomaka, a postoje tri vrste stoma, u narodu poznatih kao “kesa na stomaku”, čiji su najčešći uzroci rak debelog crijeva, urođene mane i teške povrede. “Karcinom debelog crijeva predstavlja veoma veliki problem ne samo kod nas, nego i u svijetu. To je bolest koja je potpuno izlječiva ako se otkrije na vrijeme i u pravom trenutku uradi operativni zahvat. Važno je znati da je od trenutka začeća polipa do njegove maligne aliteracije potrebno proći deset godina, a ta faza bolesti je bez ikakvih simptoma. U toj fazi je veoma važan preventivni pregled kako bi se uradio operativni zahvat kod pacijenta. Prevencija ove bolesti je veoma bitna

i zavisi od pojedinca, tj. od načina života kojim živi, da li se bavi ﬁzičkom aktivnošću, da li ima drugih oboljenja. Osim toga, važno je da ljudi koji nemaju tegoba, a imaju više od pedeset godina idu na preventivni pregled - kolonoskopiju“, rekao je mr dr sc. med. Zoran Aleksić, specijalista opšte i abdominalne hirurgije Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka. Iz Udruženja stomičara Republike Srpske i Srbije kažu da se s kesom u stomaku, takozvanom stomom, koja se ugrađuje pacijentu nakon operacije karcinoma ili nekog drugog oboljenja debelog crijeva, može nesmetano živjeti više decenija. Oni zato apeluju na građane da zdravim načinom ishrane, ﬁzičkom aktivnošću, izbjegavanjem cigareta i alkohola, ali i preventivnim pregledima kod ljekara, zaštite svoje zdravlje, a na nadležne u oblasti zdravstvene politike da omoguće bolje uslove za život pacijenata sa stomom. Nataša Aleksić, Služba za odnose s javnošću, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

AS MEDICUS VRAČAR x Sazonova 71 (ex Filipa Filipovića), Telefon: 011/2836-836, 011/2835-393 AS MEDICUS BEŽANIJSKA KOSA x Ljubinke Bobić 13/2, Telefon: 011/2272-916, 065/2272-916 E-mail: asmedicus@yahoo.com x http://www.asmedicus.rs/ Radno vreme: radnim danima od 08-20h, subotom od 08-15h

Osnivači poliklinike DDr sci.i med. d Ni l k Si i ki Nina Nik Nikolovska-Sinicki Dr Aleksandar Sinicki

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 23. 8. - 22. 10. 2014.

Planetarna konﬁguracija na nebu SUNCE putuje sazviježđem Djevice od 23.8 - 22.9. pozivajući na odgovornost i rad, a sazvježđem Vage od 23.9 - 21.10. ukazujući na važnost partnerstva i javnog života. MJESEC u dvostrukom obilasku zodijaka ima polaznu stanicu u znaku Lava, a krajnju u znaku Vage, kao okidač događaja i pokazatelj dnevnih raspoloženja. MERKUR završava boravak u Djevici 2.9, a od 3 - 27.9. direktnim hodom kreće se kroz znak Vage u koji će se još jednom vratiti retrogradnim hodom u periodu od 10 - 26.10. Nakratko će u međuvremenu posjetiti znak Škorpije. VENERA ujednačenim ritmom od po 23 dana prolazi tri znaka. Od 6 - 29.9. boravi u Djevici nakon boravka u znaku Lava.Od 30.9 - 23.10. je u znaku Vage kojom vlada. MARS s obnovljenom snagom izlazi iz znaka Škorpije i 13.9. prelazi u znak Strijelca, gde ostaje do 26.10. JUPITER je od 16. jula u znaku Lava i u direktnom kretanju dolazi do 19. stepena. SATURN je u Škorpiji i kreće se direktno do 22. stepena. URAN u Ovnu ima retrogradno kretanje od 16-13. stepena. NEPTUN u Ribama je retrogradan od 6-4. stepena. PLUTON u Jarcu je direktan od 22.9.i boravi na 11. i 10. stepenu znaka. Najveći dobrotvor zodijaka, planeta Jupiter, koji će boravi-ti u znaku Lava sve do 11.8.2015. zaslužuje da mu odamo posebnu pažnju. Svojim boravkom doprinijeće jačanju sa-mopouzdanja koje će se odražavati kroz spremnost na rizike kako bi se postigao uspjeh, zašto ne i slava, kako bi se za-blistalo u punom sjaju. Doprinijeće da budemo velikodušniji kao odraz sopstvene sigurnosti. Praviće se veliki plano-vi za budućnost, ali mogu ostati neostvareni ukoliko se ne preduzmu realne akcije. Svaki projekat i djelo edukativnog karaktera ima šanse za uspjeh i nagradu. Fakulteti će biti cijenjeni po učenim i uglednim profesorima i znanju koje se stiče. Na vlasti ostaju pravedni. Obrazovani će napredovati i sticati funkcije. Aspekt sa Uranom iz Ovna doprinijeće jačanju harmoničnih sila dobra, sintezi dobrote i humanosti Urana sa moralnošću i pravdom Jupitera. Ovo je aspekt „ljudske sreće“ kako reče naš veliki astrolog Goran Milekić. Odvažite se i započnite s promenama u svom životu. SREĆAN ROĐENDAN rođenim u znacima Djevica i Vaga. Iako je pred nama vrijeme kada praktično i smisleno dobija snagu, kada se više postiže diplomatijom nego silom, ne treba zaboraviti da kako bismo postali ono što treba da postanemo, moramo biti vođeni strastvenim ubjeđenjem, vizijom o življenju punim životom. Svi imaju snagu da životu daju novi smisao. Samo tu snagu treba osloboditi okova ustaljenog ritma. Budite to što jeste, a ne ono što je neki loš događaj učinio od vas. Nemojte biti kao stvari što stoje na policama, jer ih ne žele zbog lošeg pakovanja. Imajte želje i radite na njihom ostvarenju sa osmijehom i sopstvenim stilom.

OVAN 20. 3 - 20. 4 Već od polovine septembra Vaš vladar Mars dobro aspektovan Jupiterom i Uranom donosi novi priliv energije i entuzijazma. Energija jača srazmjerno slobodi kretanja, putovanjima ili okrenutosti višim vrijednostima. Vjera u sopstvene sposobnosti je osnažena. Misao je okrenuta prema partnerstvu i diplomatski izgovorenoj riječi. Oktobar je idealan za ljubav ili brak ako ste u vezi. Vitalnost je snažna. Kod slabijih ličnih horoskopa mogući problemi s jetrom, a kod povreda strada butna kost.

BIK 21. 4 - 20. 5 Tokom septembra pažnja i razmišljanja usmjereni su na praktična pitanja u vezi sa voljenom osobom i djecom. Prisutno je strpljenje i razumevanje partnera.Važno je ljubavi dodati praktičnu vrednost i radom obezbjediti sigurnost voljenoj osobi i djeci.U oktobru su moguće povoljne poslovne promene. Možete steći popularnost i javni uspeh zbog sposobnosti da oko sebe stvarate harmonično okruženje. Saturnovo prisustvo u segmentu braka i dalje poziva na odgovornost i ispunjavanje obaveza, a za nagradu Jupiter poklanja prosperitet doma i porodice. Zdravlje uglavnom stabilno. Stres utiče na rad štitne žlezde u prvoj dekadi oktobra. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Najveći dio vremena Merkur će provesti u znaku vage, u prirodnom 5.polju ljubavi donoseći radost i zadovoljstvo. Jača sposobnost za kreativnije razmišljanje i dramatitičnije izražavanje. Veliki broj novih kontakata i mogućnost češćih kraćih putovanja. Opozicija sa Uranom može uticati na pojačan unutarnji nemir i razdražljivost. Nastojte iskoristiti sposobnost za akciju i razrješiti situaciju u svoju korist.U drugoj dekadi oktobra moguć ponovni susret koji može imati novi epilog. Moguće glavobolje zbog nervoze. RAK - 21. 6 - 22. 7. Rakovi pripadaju grupi vodenih znakova i spadaju među emotivno najosjetljivije. Česte su promjene raspoloženja, od euforije do depresije. Emocionalna neusklađenost najčešće se odražava na

126

probleme s organima za varenje. Osjetljivi periodi su oko polovine septembra i oktobra, kada povećani troškovi mogu izazvati strah za sigurnost i egzistenciju porodice koji se odražava na zdravstveno stanje. Ne treba paničariti, jer će boravak Jupitera u polju novca obezbijediti priliv i funkcionalnost po pitanju ﬁnansija. Za dobro zdravlje razvijajte samopouzdanje i nastojte održati emocionalnu stabilnost. LAV - 23. 7 - 23. 8. S Jupiterom u svom znaku otvaraju se razne mogućnosti za ekspanziju svake vrste i lični rast. U odnosu na prethodni period vaš optimizam je porastao, ali zbog kvadrata sa Saturom iz Škorpije moguće je da ćete morati otkloniti neke nepravilnosti iz ranijeg perioda kako bi vaš optimizam imao realnu osnovu za napredak. Zato otpustite ono što vam ne pripada. Period je povoljan za putovanja u inostranstvo, kontakte sa strancima i upis na fakultet. Moguća su poznanstva sa uticajnim ljudima koji mogu pomoći. Srce, leđa i oči su vaši osjetljivi organi i ako osjetite neke tegobe posjetite ljekara. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Ako ste do kraja avgusta analizirali svoju situaciju i napravili planove, tokom septembra i oktobra možete očekivati rezultate i dobitke od intelektualnog rada, trgovine ili poslova koji su vezani za kreativno i umjetničko stvaranje. Mnogo zadovoljstva, dobrog raspoloženja i optimizma kao i naklonjenosti javnosti, uz mogućnost kraćih putovanja i korist od njih. Razmišljanja usmjerena na brak, pa su moguće važne odluke oko zajedničkog života. Nekoliko dana sredinom septembra moguća nervoza, nerviranje i opasnosti na ulici zbog brzopletosti, a zbog brze vožnje moguće kazne. Smiren um i vjera u sebe su snaga koja vas budno čuva i vodi.

VAGA - 23. 9 - 22. 10. Tokom septembra moguća ljubav koja je vaša tajna sve do oktobra. Oktobar je inače vaš srećan mjesec, a ove godine će prisustvo Merkura i Venere donijeti sreću, veselje, uživanje, mnogo druženja i kontakata s prijateljima, uopšte mnogo zadovoljstva. S dobrim aspektom od Jupitera, moguć ulazak u neka udruženja, stranku ili humanitarnu organizaciju. Period velikih planova i velikih očekivanja. Ne drži vas mjesto, potreba za ﬁzičkom aktivnošću, sportom. Oprezno vozite na autoputu kako biste spriječili nezgode.

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Tokom septembra, prolazeći kroz 11. kuću, Venera donosi dobre kontakte s prijateljima, a moguće je i da prijateljstvo preraste u ljubav koja će tokom oktobra biti tajna. Buran društveni život povezan s ljudima sa zajedničkim interesovanjima ili kroz članstvo u nekom udruženju. Tokom oktobra, zbog sklonosti zabo-

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić

E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036 ravnosti, moguće je da izgubite neke stvari ili dokumente pa nastojte održati potreban nivo pažnje. Po pitanju novca, period je kada se više troši, zbog neplaniranih troškova. Rođeni između 10. i 16. oktobra uvijek su slabijeg imuniteta i skloniji zdravstvenim problemima. Izbjegavajte da jedete na brzinu i usput. Jedite umjereno.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Period pred vama je pun entuzijazma, kontakata i druženja s prijateljima te mogućih putovanja s njima. Pravljenje planova. Bogat društveni život. Boravak Marsa u vašem znaku donosi vam veliku energiju, snagu volje i sposobnost za velike akcije. Dobar period za sportske aktivnosti. Jedino osobe koje imaju slabo postavljen Mars na rođenju mogu biti nježnijeg zdravlja, podložni zapaljenjima i groznicama s visokom temperaturom, a trebalo bi da se čuvaju i od povređivanja. Ostali će uživati u zdravlju i aktivnom životu.

JARAC - 22. 12 - 19. 1. S tranzitom Marsa kroz 12. polje moguća su psihička uznemirenja, nesanica ili nemirni snovi. Izbjegavajte mračna i usamljena mjesta, jer tu možete doživeti neugodnosti. Jupiter će i dalje blagodatno uticati na zaštitu od opasnosti pa ako se i desi da odete u bolnicu zbog neke intervencije, sve će dobro završiti. Merkur, planeta intelekta, omogućiće uspon na poslu ili promjenu posla zahvaljujući vašim intelektualnim sposobnostima ili posebnoj spretnosti u vezi s poslom koji radite. Ako ste bez posla oktobar je povoljan za zapošljavanje. U oktobru jako povoljan period i za zaradu i za ljubav.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Vladar znaka Vodolije, planeta Uran, kreće se retrogradno kroz 3. polje i ukazuje na razmišljanje o davnašnjoj ideji da se napiše knjiga ili uradi neki maštovit intelektualni projekat. Ideje su brojne i neobične. Energija je dobro usklađena s voljom, a rezultati svima vidljivi. Nova prijateljstva. Saturn vam već duže vrijeme pruža otvorene mogućnosti za uspjeh i položaj pa ako do sada niste, nastojte do kraja godine iskoristiti ponuđenu šansu. U oktobru moguće kraće putovanje u vezi s poslom, a duže i planirano putovanje s voljenom osobom. Zdravlje stabilno. Oprez u vožnji na raskrsnicama.

RIBE - 20. 2 - 20. 3. Jupiter će se pobrinuti da vaš posao i dalje napreduje i da se zarada od rada uveća. Mogući su i poslovni putevi u inostranstvo. S Marsom u 10. polju imate šansu za početak novog posla ili je prisutna borba za status. Intuicija će vas nepogrešivo usmjeriti u pravom smjeru. Rođeni u ovom znaku imaju poseban dar da snove i maštu pretoče u stvarnost, zato sanjajte velike snove. Jupiter u polju zdravlja pobrinuće se za stabilnost zdravlja iako će biti perioda nervoze i strahova s kojima se treba nositi.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Malje

Aforizmi Tek kad su mu rekli da boluje od infektivnog hepatita, javio se da je dao krv oboljeloj punici. *** Bolnice i bolesnici nikako da usklade borbu - dok se bolesnici bore za život, bolnice se bore za pare. *** Da uz ljekovitost, neki lijekovi nisu toksični, ljekari bi izliječili bolesne i – ostali bez posla. *** Nikada u istoriji ljudskog roda nije bilo jeftinije liječenje, kao ono kad se zdravlje tražilo samo od Boga. *** Toliko je bio zaljubljen u svoju dušu da se tri dana rastajao s njom. *** Iz bolnice tri putića vode na tri strane: Kući, u neku veću bolnicu i na onaj svijet. *** Babica je sanjala da će imati težak dan i imala je dvoje novorođenčadi sa preko četiri kilograma. *** Kćerka je skrivala od majke da je trudna, a kad se vratila s porođajnog, rekla je: „Vidi, mama, šta sam dobila na bolničkoj lutriji kad sam išla koleginici u posjetu“. *** Još dok su smještali našu privredu u bolnicu, odmah su znali da je anemična. *** Sestra je bila toliko vrijedna da je bolesnicima dijelila lijekove nekoliko dana unaprijed. *** Oči svih pacijenata u sobi su bile uprte u doktora. Čak i onaj što je bio umro, pogled je zaustavio na njemu. *** Jedan krupan političar nije pristajao u bolnici da mu daju male tablete. *** Možda je i dobro što među našim dobrovoljnim davaocima krvi nema političara, trgovaca i advokata. *** U bolnicu je lijepo otići kada medicinski radnici imaju dobre i redovne plate. *** Porođaj jest bio težak, ali je najteže bilo kada je trebalo da se upiše ko je otac djeteta. *** Jedan kamenac iz žuči se zahvaljuje doktoru što ga je izvadio iz tolike gorčine. *** Bolnice imaju dušu. A i ne imale je koliko je duša u njima ispušteno.

Po čovjeku stalno nešto raste . Dok je mlađi po njemu rastu dlake, rastu mu brkovi i kosa, a kad ostari po njemu počinju da rastu pečurke. Nažalost, ne one koje se jedu, već one koje slute skorašnjoj gozbi za pokoj duše. I muškarci i žene muku muče s dlakama; žene hoće da ih odstrane, a muškarcima opada kosa pa svako veče prebrojavaju koliko dlaka imaju manje. Ima jedna posebna vrsta dlačica koje zovemo maljama, a koje u čovjekovom, naročito u ženinom životu, igraju značajnu ulogu. Kada se pojave na pokrivenim mjestima mogu i da se trpe, ali kada se naslikaju tamo gdje se vidi i gdje žene vole da im se gleda, na nogama i po licu, e, tada su napast protiv koje će žene da upotrijebe sva borbena sredstva da bi ih uništile. Najjeftinije je, ali i najmanje uspješno, kada ih čupkaju. Jer, dok one počupaju malje s jedne strane lica, one već izrastu s druge. Počupaju s jedne noge, druga obraste maljama. Istini za volju, tu se krije ogroman broj zapošljavanja nezaposlenih mučenika pa sam se ja nekoliko puta prijavljivao u zavod za zapošljavanje da ženama, naročito onim mlađim, čupkam malje. Međutim, oni u zavodu nemaju naviku da nam traže posao, već nezaposlene šalju da sebi nađu šta će da rade, a oni će sebi upisati da su nešto radili. Mene su podržali i rekli da je ideja odlična samo da ja sebi pronađem mlađu žensku osobu s maljama. I naivčina ja, krenem gradom. Idem i ženama gledam u noge i u lice. Najednom, učini mi se da nema nijedne mlađe žene s maljama na licu ili nogama. Ali, upornost se isplatila. Sretnem jednu dok je ulazila u prodavnicu kozmetike. Ukočio se ja pred ulazom i strpljivo čekam. Kad je izašla, kao da me je sunce ogrijalo. Ona preda mnom, ja za njom. Moja me je sreća toga dana pratila, kao nikada. Mlada dama ide prema parku. Baš lijepo, tu ćemo se dogovoriti o poslu i već sebe vidim kako sutradan idem u zavod za zapošljavanje da oni sebi upišu kako su me zaposlili. Izabra dama jednu klupu u skrivenom dijelu parka, sjede, stavi tašnu pored sebe i poče nešto vaditi. Ja brže-bolje na drugu, najbližu i uživam dok joj gledam malje po cijelom tijelu koje je, na moju sreću, maltene, sve otkriveno. Trljam ruke, biće posla bar za prijevremenu penziju, što je danas aktuelno. Ali, avaj! Izvadi ona nekakvu ﬂašicu sa sprejom i poče da se sprejiše! Dlačice padaju ničice, kao vojska na Kosovu. Nisam više mogao da gledam, ali za to kratko vrijeme polovina malja je nestala kao da ih nikada nije ni bilo! Vraćao sam se kući razočaran. Teško je danas doći do posla!

Šale Smješta snaha svekrvu u bolnicu i grdi je što jauče. - Ti jaučeš umjesto da ja jaučem, a tebi je lakše, jer ćeš ti noćas umrijeti, a kako je meni dok te budem sahranjivala i trošila se... --Pita starac penzioner može li dobijati dijetalnu hranu dok je u bolnici. - Je li držite dijetu? – sestra će. - Ma, ne. Penzija mi je mala pa ne bih da navikavam želudac na bolju hranu... --U porođajnom babica pita ženu s kim je ostala trudna. Ova se nasmija pa će: - E, moja babice, kad biste vi golom zadnjicom sjeli na mravinjak da li biste znali koji vas je mrav ugrizao?

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

--Dok je upisivala punicu u bolnički protokol, sestra upita zeta kome da se javi u slučaju smrti. On brže-bolje dreknu: - Meni, ako hoćeš da budeš dobro počašćena!.. --Jedan čičica ide od sobe do sobe, a sestra ga pita da li traži babu. - Tražim ja, sestro, nešto mlađe, nemam ja zuba da glođem staro i tvrdo. --Cijelo jutro bolesnica stoji ispred laboratorija. Kad je sestra upita šta čeka tu, odgovori: - Nemam novaca, a htjela bih da počastim doktora, pa ko velim, krv je najdragocjenija. --Zabilježeno u korumpiranoj bolnici: - Doktore, kakva je moja bolest? - Skupa, gospođo, vrlo skupa... --Bolesnik se obraća bolesniku do sebe i traži čašu vode. - Nisam ti ja snaha – odgovori ovaj. - Da si mi snaha, ne bih smio ni da tražim. --- Doktore, mogu li da vas počastim ? Nema potrebe, odgovori ljekar. - Fala Bogu - odgovori bolesnik - odavno sam švorc, ali pitam reda radi. --- Sestro draga, hoće li moja operacija ići glatko? - Ako je dobro podmazana, hoće - reče sestra više za sebe, ali se čulo. --Komšinica se obraća komšinici: - Kad već ideš u bolnicu, obiđi mi svekrvu, operisana je. Pa ako mi javiš dobru vijest pozvaću te na ručak kad bude sahrana. --Primijetio jedan bradati starac da ga svi radoznalo gledaju u sobi pa će upitati: - Šta mislite ko sam ja s ovolikom bradom? Bolesnici se nasmijaše, a jedan će: - Ne znamo ko si, ali znam da postoji brada zvanja, brada znanja i brada sranja... --- Doktore dragi, ja sam došla u bolnicu da umrem. - Ali, zašto onda nisi umrla kod kuće? - Nije mi dala snaha, hoće da se kasnije priča kako je sve uradila za mene. --Obraća se tehničar šefu jednog odjeljenja na psihijatriji i kaže da se jednom bolesniku stanje naglo pogoršalo. - Uobrazio je da je predsjednik neke političke stranke i cijelo prijepodne drži bezvezne govore, a nikome ne dozvoljava da izađe. --- Sestrice, molim vas, ako umrem nemojte javljati mojim snahama... kad se već raduju da se makar ne raduju prve... --Na psihijatriji dotor govori kako su uveliko počele predizborne kampanje. - Ogroman je priliv onih koje su izludjela prazna obećanja...

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

Prodajem

ELEKTROMYOGRAPH - Medelec TD - 50, 1994 godina  U odličnom stanju Programi svih menu testova - 6  Uredna tehnička dokumentacija i uputstvo za rukovanje Externi printer LaserJet 5L Tel. +387 65 528 399, E-mail: rakita@blic.net

PREGLEDI I LIJEČENJE

64 62

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net