Medici.com 109 by Medici.com

www.medicicom.com Povodom obilježavanja 30 godina postojanja Republike Srpske

UKC RS - Odlikovanja za doktore GODINA XIX • BROJ 109 • FEBRUAR 2022 • CIJENA 6 KM, ZA INOSTRANSTVO 4 EUR • DVOMJESEČNIK • DISTRIBUCIJA PUTEM PRETPLATE

Zlatibor, 25-26. mart 2022.

7. kongres 34. ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku

Iz istorije medicine – Prim. dr Nada Vasić

Sjećanje na dr Vasu Savića

Prof. dr Bogdan Zrnić i dr Kristina Zrnić Vranješ

Pruriginozne dermatoze Lek protiv COVID-19

Pa xlovid

PLUS

RADIOTERAPIJA NEONKOLOŠKIH BENIGNIH BOLESTI NMK • STRUČNI SKUPOVI • INFO

U našoj zdravstvenoj ustanovi rade vrhunski stručnjaci različitih specijalnosti.

PEDIJATRIJA KARDIOLOGIJA ENDOKRINOLOGIJA NEFROLOGIJA GASTROENTEROLOGIJA REUMATOLOGIJA PULMOLOGIJA HEMATOLOGIJA NEUROLOGIJA PSIHIJATRIJA VASKULARNA HIRURGIJA UROLOGIJA ORTOPEDIJA ANGIOLOGIJA FIZIJATRIJA NUTRICIONISTA UZV DIJAGNOSTIKA DERMATOVENEROLOGIJA KLINIČKA PSIHOLOGIJA DJEČIJA KARDIOLOGIJA DJEČIJA PULMOLOGIJA DJEČIJA NEUROLOGIJA DJEČIJA NEFROLOGIJA DJEČIJA ENDOKRINOLOGIJA DJEČIJI NUTRICIONISTA DJEČIJA ORTOPEDIJA DJEČIJA FIZIJATRIJA LOGOPED ONKOLOGIJA

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

UKC RS

Odlikovanja za doktore

Uvodna reč Godina nova lagano zamah hvata, I duga, hladna uskoro odlazi zima, A mene pitanje jedno slama: Što februar dvaes’ osam dana ima ...

(“Pesma o februaru”, iz zbirke neobičnih pesama N.S)

Udrobljena gustom oblačnom kašom, noć je pod sebe bacila maglenosivu prostirku, njome umotala zimom obnaženu prirodu i otišla da predahne. Duž vrhova krajiških planina vetrovi predgorja povremeno bi razgrnuli vidik pokazavši mlad mesec, koji kao da je priželjkivao da svojim skutima obgrli zvezdu Danicu. I taman što smo, zagledani u nebeski beskraj, pomislili kako prođoše i decembar i januar, a prave zime ni na pomolu, ostadosmo zatečeni u svom tom vilajetu procesa majke Prirode. Kao da se poigrava svojom snagom i svojom dominacijom, još jednom nam pokaza svoju nadmoć. Ispustivši duboki ledeni dah oštrine i ugriz nenadanih minusa, osvesti nas toliko, da shvatimo da sa njom nikada nismo načisto i da su njene ćudi i misteriozne i prkosne. No, stisak je sve labaviji, jer je februar u svojoj punoj dominaciji. Svojim nezaustavljivim napredovanjem razgrće mračnu zavesu noći, skraćuje je i stvara uslove zori, da dan što pre porodi, a suncu da ga pridrži i umije. Tako poetično zakačeno na nebu, razgrće kišne i snežne oblake, boreći se za svoje zasluženo mesto na nebeskom svodu. I dok proleće još duboko spava na obroncima naših želja, na daskama planetarnog scenarija, već se uveliko odigrava početak radne godine. Osećamo vedre vibracije i kao da se ponovo rađamo! Započeli smo još jednu godinu našega žovota i pristali na sva vremenska pravila, na pisane i nepisane zakone. Život je samo osmišljena igra u dvorištima prolaznosti kroz godišnja doba i cikluse koje obogaćujemo svojom energijom. I našem novom, 109. slovnom tkanju „Medici.com“-a, utkali smo svoju energiju. Misaono i znalački, posložili smo brojna i značajna događanja. I dok tako po pločnicima vremena ispisujemo sadašnjost i projektujemo budućnost, prst Gospoda stavlja tačke po svojoj volji. Koliko juče smo imali prebliski suret sa virusom korona i njegovim mutacijma iz čijih kandži se još nismo sasvim iščupali. Doneo je bolest, paniku i strah. Doneo je jad, bol, tugu… Sejao je i seje smrt. U tako teškim godinama iza nas, najteže je bilo sačuvati zdravlje građana. A svako teško vreme iznedri svoje heroje. Na prvoj liniji odbrane bili su i ostali ONI, naši lekari, naše sestre i tehničari - Anđeli u belim mantilima… Svi medicinski i nemedicinski zdravstveni poslenici. Upravo su oni heroji koje su na pijedestal podigle poslednje dve turobne i tegobne godine. Na pijedestal ih je podigla i njihova država, njihova Republika Srpska, te ih je, 9. januara, kada Srpska obeležava svoj rođendan, predsednica RS gospođa Željka Cvijanović, obdarila najvišim odličjem, upravo kako i dolikuje herojima! Ostanite sa nama i čitajte još...! I Gospod Hristos reče: „ Ne sabirajte sebi blaga na zemlji gde moljac i rđa kvari i gde lopovi potkopavaju i kradu...jer gde je blago vaše, onde će biti i srce vaše...“ A istinsko blago je u srcima našim, u ljubavi, dobroti i radosti koju možemo i umemo da delimo sa drugima. Nesebičnost čoveka čovekom čini. Da pruži kap veselja ko zračak svetlosti u tami, da novu nadu da! Da probudi volju u iskonskoj borbi za život, kada se život od života, iz ruku sudbine, krade i otima... Čovek humanost u sebi nosi i daje je, a ruku pruža, da most bude preko provalije... Vaš „Medici.com“!

Vera Pušac, direktor

FZO RS

Prof. dr Goran Marošević

Radioterapija benignih bolesti

Simonida Paštar, dipl. psiholog

Postkovid rehabilitacija

Prof. dr Bogdan Zrnić i dr Kristina Zrnić Vranješ

Pruriginozne dermatoze

Lek protiv COVID-19

Paxlovid

VMA, Beograd

Vojno zdravstvo

Iz istorije medicine – Prim. dr Nada Vasić

Sjećanje na dr Vasu Savića

Zlatibor, 25-26. mart 2022.

7. kongres 34. ACC

UKC RS

Info bilten

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, akademik prof. dr Duško Vulić, akademik prof. dr Enver Zerem, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, prof. dr Nebojša Kavarić i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović i Nataša Aleksić. Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena Pušac Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 2.000

110. broj izlazi u aprilu 2022. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i d a n a

Povodom obilježavanja 30 godina postojanja Republike Srpske i proslave Dana Republike Srpske

Odlikovanja za dr Milku Jandrić i dr Danijela Đekića

ovodom obilježavanja 30 godina postojanja Republike Srpske i proslave Dana Republike Srpske, predsjednica Željka Cvijanović odlikovala je 9. januara ordenom Krst milosrđa za požrtvovanje, hrabrost i dugogodišnji rad u liječenju pacijenata i veliki doprinos u razvoju zdravstvenog sistema Republike Srpske dr Milku Jandrć, supspecijalistu intenzivne terapije, šefa Odjeljenja intenzivne medicine za oboljele od virusa korona u Klinici intenzivne medicine za nehirurške grane UKC Republike Srpske i dr Danijela Đekića, supspecijalistu endokrinologije u Klinici za unutrašnje bolesti, Odjeljenje endokrinologije UKC Republike Srpske. Ponosni smo na naše heroje u bijelom koji već skoro dvije godine daju izuzetan doprinos u organizovanju i pružanju medicinske pomoći u borbi protiv pandemije COVID-19 spasavajući ljudske živote.

rzom intervencijom naših ljekara spasen je još jedan ljudski život. Naime, Stanko Lorbern (1958) iz Maribora (Slovenija) juče je primljen sa jakim bolom u grudima te su mu ljekari Klinike za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske dijagnostikovali akutni infarkt miokarda. Hitnom intervencijom pacijentu je ugrađen stent u Sali za kateterizaciju srca. Već danas Stanko će biti, uz terapijske preporuke, otpušten na kućno liječenje. Pri polasku iz naše ustanove pohvalio je organizaciju rada, rukovodstvo, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, kompletno osoblje Klinike za kardiologiju, kojom rukovodi prof. dr Tamara Kovačević Preradović, te se zahvalio dr Bojanu Stanetiću i njegovom timu. Kako je rekao, iznenadio se opremljenošću bolnice, svim osobljem i činjenicom da se naša ustanova ni po čemu ne razlikuje od bolnica u Sloveniji ili Evropi, a čak smo u nekim segmentima i napredniji. 8

Hitnom intervencijom medicinskog osoblja UKC RS

Spasen život državljaninu Slovenije „Nisam očekivao da ću da ležim u dvokrevetnoj sobi jer u Sloveniji se leži u sobama sa pet ili šest pacijenata i da ću dobiti uslugu kao i u mojoj zemlji. Moja prva odluka je bila da idem za Ljubljanu, ali zbog hitnoće sam prebačen u Banjaluku. Sada shvatam da je bila pogrešna zamisao transporta do Ljubaljane i da mi je život bio ugrožen. Apelujem na sve moje zemljake, ukoliko se slučajno zateknu sa sličnim tegobama na ovim prostorima, da imaju povjerenje u UKC Republike Srpske jer su nekad i minute presudne“, rekao je Lorbern.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i d a n a

redsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković i ministar zdravlja i socijalne zaštite Alen Šeranić uručili su u januaru ključeve savremeno opremljenih sanitetskih vozila, ukupne vrijednosti 1.601.955 KM, rukovodiocima 15 zdravstvenih ustanova. Novih 15 savremeno opremljenih sanitetskih vozila nabavila je Vlada Republike Srpske u okviru realizacije Hitnog projekta COVID-19, koji sprovodi Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Uručivanju ključeva prisustvovali su predsjednica Republike Srpske Željka Cvijanović i srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik, koji su ocijenili da je ovakva nabavka za zdravstvene ustanove važan pokazatelj sposobnosti Vlade Republike Srpske, Realizacija Hitnog projekta odnosno institucija Republike Srpske da ulažu u sve sektore koji su važni za građane. - Ovo je podrška koja ide u kontinuitetu. Nekada se ona ogledala kroz izgradnju strateški važnih objekata, novih bolnica, tako da u svakoj našoj regiji imamo modernu bolnicu koja pruža adekvatne uslove i našim pacijentima i našim zdravstvenim radnicima. Tu su i mnogobrojne sanacije, rekonstrukcije domova zdravlja ali, paralelno s tim, i dila adekvatna oprema te, kao i u ovom izdvajanje sredstava da bi se obezbije- konkretnom slučaju, odgovarajuća sa-

COVID-19

Uručeni ključevi 15 sanitetskih vozila nitetska vozila, izjavila je predsjednica Republike Srpske Željka Cvijanović. Premijer Radovan Višković je rekao da je posljednjih deset godina u nove zdravstvene objekte opremu i lična primanja radnika u zdravstvu uloženo više od milijardu KM. On je dodao da će Vlada nastaviti da ulaže u zdravstvo u punom kapacitetu, ističući gradnju bolnica u Trebinju, Doboju i Zvorniku. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Alen Šeranić je rekao da je 15 saniteta dodijeljeno zdravstevnim ustanovama širom Republike Srpske, u skladu sa njihovim potrebama. - U posljednje tri godine obezbijeđeno je 45 saniteta. Ovo je samo dio opreme koju Vlada Srpske ulaže u zdravstveni sistem. Kontinuirano radimo na opremanju i izgradnji novih objekata, od ambulanti do bolnica, tako da nesmanjenom brzinom ulažemo ogromne kapacitete u naš zdravstveni sistem - naglasio je ministar Šeranić. On je dodao da su ti kapaciteti omogućili Republici Srpskoj da adekvatno odgovori na izazove koje je u posljednje dvije godine donijela pandemija. Saradnici za informisanje UKC RS

Z D R A V S T V O

oš jedna godina je iza nas koja je zbog epidemiološke krize pomalo ličila na onu koju smo svi htjeli da zaboravimo, 2020. godinu. Virus korona, nažalost, nije nestao niti su se smanjile njegove razmjere, ali i u takvim okolnostima Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske uspio je da osigura finansijsku stabilnost zdravstvenog sistema, nadograđuje paket prava obaveznog zdravstvenog osiguranja i pojednostavljuje procedure. U izazovnim vremenima postoje mnoga ograničenja, ali ukoliko postoji jasan pravac djelovanja, odlučnost u kreiranju procesa koji mijenjaju sliku zdravstva – rezultat je neminovan. I u godini koja je na izmaku donosimo kratak presjek rada Fonda, odnosno rezime naših aktivnosti koje su primarno imale samo jedan cilj – učiniti zdravstvenu zaštitu funkcionalnijom i efikasnijom. Nagrade i priznanja Godinu 2021. smo počeli sa nagradama i priznanjima, pa je tako predsjednica Republike Srpske Željka Cvijanović odlikovala Fond ordenom Njegoša 1. reda zbog izuzetnih zasluga i doprinosa u borbi protiv pandemije virusa korona. I u povodu 22. aprila – Dana grada Banjaluka, v.d. direktora Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejanu Kusturiću uručen je Zlatni grb Grada za doprinos Fonda u borbi protiv pandemije virusa korona. Finansiranje zdravstvenih usluga za sve građane Fond je i u 2021. godini nastavio da finansira zdravstvene usluge za sve građane (osigurane i neosigurane) u javnim zdravstvenim ustanovama, budući da još traje vanredna situacija, izazvana pandemijom virusa korona. Time je Republika Srpska postala jedinstvena u regionu, ali i šire, jer se skoro dvije godine korišćenje zdravstvene zaštite ne uslovljava uplatom doprinosa za zdravstveno osiguranje.

Presjek godine

Obezbijeđena finansijska stabilnost i veća prava osiguranika

Nova prava

Zamjena procesora za kohlearne implantate

ond je, pored kohlearnih implantata, počeo da finansira i procesor zvuka za korisnike kohlearnog implant sistema, odnosno zamjenu postojećih procesora, tako da Fond za djecu do 15 godina u potpunosti finansira zamjenu postojećih procesora koji koštaju više od 17.000 KM, roditelji djece od 15 do 18 godina participiraju u troškovima zamjene ovih procesora u iznosu od 5 odsto, a lica starija od 18 godina sa 10 odsto. Novi lijekovi U protekloj godini uvršteno je 20-ak novih lijekova na liste FZO RS. Na listu lijekova koji se izdaju na recept uvršteno je pet novih lijekova, poput lijeka za oboljele od dijabetesa tipa 2, za liječenje hronične opstruktivne bolesti pluća, kardiovaskularnih oboljenja i slično. Takođe, u ovoj godini na Osnovnu bolničku listu lijekova uvršteno je pet novih lijekova. Osim toga, Fond je u poseban program uvrstio devet novih, savremenih lijekova, poput lijekova za liječenje HIV-a, reumatoidnog artritisa, bolesti oka, lijek za liječenje moždanog udara i dr. Novi lijek uvršten je i na Listu citostatika, odnosno lijek ‘’bevacizumab’’ iz posebnog programa prebačen je na Listu citostatika, što znači da će ubuduće ovaj lijek biti dostupan svim pacijentima kojima

je potreban u liječenju, a ne samo ograničenom broju prioritetnih pacijenata. Takođe, u protekloj godini novi lijek je uvršten i na Listu lijekova domova zdravlja. Nove usluge Fond je u 2021. godini počeo je da finansira još 25 novih zdravstvenih usluga koje do sada nisu bile dio zdravstvenog sistema. Time je nastavljen trend uvođenja novih usluga u zdravstvene ustanove u Srpskoj, jer je u proteklih pet godina uvedeno više od 300 novih usluga zbog kojih su ranije naši osiguranici upućivani na liječenje izvan Republike Srpske.

Z D R A V S T V O

ond je u pandemiji virusa korona donio još jednu odluku u korist osiguranika kada je u pitanju procedura vantjelesne oplodnje. Naime, ukoliko se zbog korone postupak vantjelesne oplodnje prekine, osiguraniku se izdaje novo rješenje za istu proceduru koja je i prekinuta zbog virusne infekcije, odnosno osiguranik ne gubi pravo na jednu proceduru od ukupno tri koliko finansira FZO RS.

Pojednostavljenje procedura

Vantjelesna oplodnja u pandemiji virusa korona od 500.000 elektronskih kartica. Sa upotrebom elektronskih kartica prestaje potreba ovjeravanja zdravstvenih knjižica.

Jednostavnija procedura za oboljele od dijabetesa Fond je pojednostavio proceduru za osiguranike koji boluju od dijabetesa i koji koriste hormon rasta – umjesto mjesečnog propisivanja potrošnog materijala koji se izdaje na recept omogućeno je tromjesečno propisivanje. To se odnosi na trakice za mjerenje šećera u krvi i u urinu, lancete i insulinske igle koji se podižu na recept. Integrisani zdravstveni informacioni sistem (IZIS) U 2021. godini počela je masovnija podjela elektronskih kartica osi-

ana 27. jula obilježeno je 29 godina od osnivanja Fonda i tim povodom u svim filijalama organizovano je promovisanje prava iz zdravstvenog osiguranja. Tom prilikom su građanima dijeljeni i novi vodiči kroz prava iz zdravstvenog osiguranja koji su dostupni i na internet stranici FZO RS, kao i plakati zaštitnika prava osiguranih lica FZO RS.

guranih lica, budući da je Integrisani zdravstveni informacioni sistem implementiran u svim javnim zdravstvenim ustanovama. Do sada je uručeno više

Izmirena dugovanja Prema privredi Fond je izmirio sva dugovanja za bolovanja prema privredi i to prema onim poreskim obveznicima koji redovno uplaćuju doprinose za zdravstveno osiguranje. Tako je Fond, pored redovnih izmirenja tekućih obaveza, izmirio i sav akumulirani dug iz prethodnih godina po osnovu refundacije neto plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad.

Dostupnije informacije iz FZO RS

Dani Fonda

Ugovori sa privatnim zdravstvenim ustanovama Na internet stranici Fonda postavljen je novi link na kojem su dostupne informacije koje usluge iz oblasti konsultativno specijalističke zdravstvene zaštite je tačno ugovorio Fond sa privatnim ustanovama, kao i koje su sve zdravstvene usluge ugovorene sa privatnim bolnicama, a sve u cilju da osiguranici na jednom mjestu imaju egzaktne podatke koje su usluge dostupne na uputnicu porodičnog doktora u ovim privatnim zdravstvenim ustanovama. Humanost na djelu Radnici Fonda iz svih naših filijala širom Srpske u 2021. godini su više dragocjene tečnosti i kako bi pomogli puta darivali krv, kako bi doprinijeli ja- pacijentima kojima je krv potrebna. čanju svijesti o značaju darivanja ove Ove akcije, u saradnji sa rukovodstvom

Fonda, pokrenuo je Aktiv dobrovoljnih davalaca krvi naše institucije. Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

Z D R A V S T V O

inansijska održivost, dostupnost i kvalitet zdravstvenih usluga, te unapređenje poslovnih procesa u organizaciji, ključne su odrednice Fonda zdravstvenog osiguranja na osnovu kojih je i kreiran Plan rada za 2022. godinu. Naime, Fond se već godinama suočava sa nepovoljnom strukturom osiguranih lica, kao i rastom učešća starijih lica zbog čega rastu i troškovi određenog vida zdravstvene zaštite, kao i opterećenost Fonda troškovima zdravstvene zaštite za osiguranike za koje uopšte nisu uplaćeni doprinosi. Sve to se odražava i na finansijsku stabilnost Fonda te je jedan od strateških ciljeva naše institucije dugoročno postići finansijsku održivost. Zato je u Planu rada za 2022. godinu predviđeno definisanje strategije održivog finansiranja zdravstvenog osiguranja, ali ponovno nastojanje Fonda da obezbijedi dodatne izvore finansiranja koji su jedan od načina postizanja dugoročne finansijske održivosti. Takođe, Fond će u ovoj godini posebno analizirati i prakse drugih zemalja kada je u pitanju održivo finansiranje, a sve u cilju procjene mogućnosti i efekata primjene takvih iskustava u našem zdravstvenom sistemu. Budući da je Fond u proteklih pet godina akcenat u svom radu stavio na kontrolu i upravljanje svim troškovima, zbog čega su postignute i brojne uštede, sa tom aktivnošću se nastavlja i u 2022. godini. Kako je planirano, posebno će se analizirati mjesto nastanka troška kako bi se unaprijedili modeli kontrole. Osim toga, jedan od planova je i da se jača uloga primarne zdravstvene zaštite sa posebnim akcentom na prevenciju, kako bi se smanjio pritisak na bolni-

Fond slavi 30 godina Kao i ranijih godina, Fond će nastaviti da radi na unapređenju odnosa i komunikacije sa osiguranim licima i poslovnim partnerima s ciljem ostvarivanja što višeg stepena profesionalizma i izgradnje povjerenja, kao i na informisanju svih učesnika u sistemu zdravstvenog osiguranja, a prije svega osiguranika, o svim aktuelnim novinama u ovoj oblasti. Budući da Fond ove godine slavi 30 godina postojanja, planirane su i brojne aktivnosti u cilju obilježavanja ovog jubileja. 12

Plan rada FZO RS za 2022. godinu

Smjernice za održivo finansiranje zdravstvenog osiguranja

ce, odnosno smanjili troškovi bolničke zdravstvene zaštite. Zato je jedan od planova u ovoj godini unapređenje dostupnosti preventivnih pregleda sa kojima se očekuje unapređenje zdravlja građana. Takođe, svi zdravstveni sistemi, pa i zdravstveni sistem Republike Srpske, suočavaju se sa rastom potreba i očekivanja osiguranika, budući da savremena medicinina napreduje iz dana u dan. U vezi s tim, u Planu rada za ovu godinu predviđeno je definisanje potreba za novim uslugama, lijekovima i medicinskim sredstvima u skladu sa demografskim promjenama, novim zdravstvenim tehnologijama i finansijskim mogućnostima. Kada je riječ o strateškom cilju, koji se odnosi na unapređenje poslovnih procesa, i organizaciju učiniti efikasnijom, jedan od prijedloga rada za ovu godinu jeste i da se maksimalno

smanji upotreba papira i da elektronska pošta bude jedno od glavnih kanala interne komunikacije. Budući da je za uspješno poslovanje jako važno jačati interne procese i komunikaciju, Plan rada za 2022. godinu predviđa i unapređenje organizacionog modela funkcionisanja, a sve u cilju jačanja međusektorske saradnje FZO RS. Takođe, kako je predviđeno, monitoring realizacije Godišnjeg plana rada Fonda u 2022. godini sprovodiće se kontinuirano tokom njegove realizacije i to u okviru svakog od sektora koji su nosioci planiranih aktivnosti. Inače, evaluaciju rezultata realizacije Godišnjeg plana rada Fonda sprovodi Sektor za plan, analizu i razvoj zdravstvenog osiguranja na osnovu unaprijed pripremljene metodologije. Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

Z D R A V S T V O

siguranicima Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske od 15. januara ove godine na recept je dostupno više novih lijekova koji su uvršteni na Listu lijekova koji se izdaju na recept FZO RS, poput lijekova za osteoporozu, ulcerozni kolitis, epilepsiju, arterijsku hipertenziju, dijetetski preparat za bebe i drugi. To znači da će pacijenti izdvajati značajno manje novca za ove lijekove, odnosno za lijekove sa Liste A plaćaće samo participaciju ukoliko nisu oslobođeni plaćanja ove obaveze, dok će za lijekove sa Liste B, umjesto da plaćaju punu cijenu, učestvovati u troškovima u iznosu od 50% cijene lijeka. Pored toga što će pacijenti izdvajati manje novca, uvođenjem savremenih terapija ne samo da se obezbjeđuje efikasnije liječenje oboljelih, već se i racionalizuju ukupni troškovi liječenja, budući da nove terapije doprinose smanjenju hospitalizacija, pregleda, bolovanja i sl. Uvođenjem novih lijekova, Fond je nastavio dugogodišnju praksu da se krajem svake godine proširuje lista, a sa ciljem da u narednoj godini osiguranicima na raspolaganju bude više lijekova u okviru obaveznog zdravstvenog osiguranja. U skladu sa tim, za 2022. godinu FZO je planirao oko milion KM više za lijekove na recept, odnosno ukupno je planirano 61,5 miliona KM. Na ovaj način nastavljamo kontinuitet unapređenja dostupnosti lijekova, a samim tim i zdravstvene zaštite građana. Inače, na prijedlog Komisije za lijekove, Upravni odbor Fonda usvojio je odluku da se na Listu A lijekova koji se izdaju na recept uvrste četiri nova lijeka, dok je na Listu B uvršteno šest novih lijekova. Tako je osiguranicima koji imaju akutnu fazu ulceroznog kolitisa na recept sada dostupan lijek ‘’mesalazin rektalna suspenzija’’, koji je uvršten na Listu A. Lijek utiče na smanjenje akutnih napada, a samim tim i ljekarskih pregleda i hospitalizacija, te smanjuje potrebu za primjenom biološke terapije. Ovaj lijek je od ranije bio dostupan na Listi A, ali samo u obliku čepića i tableta. Na ovu listu uvršten je i lijek ‘’teriparatid, rastvor za injekciju’’, koji se koristi u liječenju teških formi osteoporoze. Pravovremenim tretmanom utiče se na smanjenje broja hospitalizacija oboljelih, bolovanja zbog invalidnosti, ljekarskih pregleda i dr. čime se doprinosi smanjenju ukupnih troškova liječenja. Osiguranicima

Proširena prava osiguranika

FZO RS od 15. januara finansira nove lijekove na recept

je na Listi A dostupan i lijek ‘’levetiracetam, oralni rastvor’’, koji se koristi u liječenju epilepsije. Ovaj lijek je već postojao na Listi, ali u obliku tablete, i koristili su ga odrasli pacijenti. Uvođenjem oralnog rastvora omogućena je primjena ove terapije i za djecu. Na Listu A uvršten je i dijetetski preparat, odnosno hrana za posebne medicinske namjene (‘’neocate’’). Ovo je značajna olakšica za roditelje beba do navršenih 12 mjeseci života koje imaju alergiju na proteine kravljeg mlijeka i višestruku intoleranciju na proteine hrane, koji su ovu hranu morali sami da kupuju. Upravo zbog čestih zahtjeva za refundaciju, a radi unapređenja dostupnosti, na prijedlog pedijatra ovu hranu je sada moguće dobiti na recept, bez plaćanja. Pored odojčadi, ovaj dijetetski preparat na recept je dostupan i za oboljele od Netertonovog sindroma. Takođe, kod enteralne hrane (nutrini, nutrini drink, infantrini) koju koriste oboljeli od pojedinih rijetkih oboljenja, proširena je indikacija te se ovi preparati od polovine januara mogu propisivati i oboljelima od mukopolisaharidoze tip 2 (Hanterov sindrom). Kada je u pitanju Lista B, između ostalih, uvršten je lijek ‘’mesalazin

gastrorezistentne granule’’ za liječenje akutnih epizoda i održavanje remisije ulceroznog kolitisa. Na ovu listu uvršteni su i lijekovi koji se koriste u liječenju arterijske hipertenzije, i to ‘’enalapril, lerkanidipin’’, ‘’amlodipin, valsartan’’ i ‘’amlodipin, hidrohlorotiazid, valsartan’’. U pitanju su lijekovi koji predstavljaju savremenu i efikasnu terapiju jer su komforniji za pacijente budući da jedna tableta u sebi sadrži dva, odnosno tri lijeka. Upravo iz tog razloga i Fond će imati manje troškove za farmaceutske usluge izdavanja lijeka. Pored toga, ovi lijekovi doprinose i smanjenju neželjenih efekata. Od 15. januara i lijek ‘’ezetimib tablete’’ nalazi se na Listi B, a on se koristi za sekundarnu prevenciju koronarne bolesti, kao i kod dijabetesa, hronične bubrežne insuficijencije te kod prisustva implantata i graftova na srcu i krvim sudovima. Propisivaće se po preporuci kardiologa ili endokrinologa. Lijek ‘’tadalafil film tablete’’ mogu se propisivati pod indikacijom benigna hiperplazija prostate i to po preporuci urologa. Nikolina Dušanić, Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

Z D R A V S T V O

Uvažene inicijative udruženja

Novine za žene u postupku vantjelesne oplodnje i oboljele od cistične fibroze

ond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske za lijek „progesteron“ (utrogestan) i „didrogesteron“ koji se nalaze na Listi A lijekova koji se izdaju na recept precizirao je medicinsku indikaciju kako bi i svim ženama koje se nalaze u postupku vantjelesne oplodnje bilo omogućeno propisivanje ovog lijeka na recept, ukoliko im je potreban. Ovu izmjenu je usvojio i Upravni odbor Fonda zdravstvenog osiguranja RS, a ona je donesena na prijedlog udruženja porodica koje se bore sa sterilitetom i primjenjuje se od 15. januara. Iako su se i ranije ovi lijekovi na recept u određenim slučajevima mogli propisivati i ženama koje su u postupku vantjelesne oplodnje i to pod indikacijom „prevencija ponavljanih pobačaja“, u cilju preciznosti i da spriječimo sve eventualne nedoumice u praksi, Fond je konkretnije precizirao indikacije za ovaj lijek. Tako da pored ranijih indikacija - prijetećeg pobačaja, opasnosti od prijevremenog porođaja, prevencije ponavljanih pobačaja, navedena je i indikacija da se lijek može propisati „u postupku vantjelesne oplodnje“. Fond na ovaj način želi da maksimalno pojednostavi procedure propisivanja lijekova na recept i da spriječi sva eventualna nerazumijevanja u praksi, a budući da su izmjene usvojene na prijedlog udruženja pacijenata, to je još jedna potvrda da Fond uvažava potrebe osiguranika i svakodnevno analizira primjenu propisa u praksi. Napominjemo da ove lijekove na recept propisuju ginekolozi koji imaju ugovor sa Fondom, odnosno koji imaju šifru za propisivanje lijekova na recept. Podsjećamo da je Fond još 2018. godine počeo da finansira lijek „utrogestan“ i time značajno finansijski rasteretio trudnice, jer se ovaj lijek veoma često propisuje. 14

Pored ove novine, Upravni odbor FZO RS je takođe usvojio još jednu izmjenu koja ima za cilj poboljšati dostupnost lijeka „dornaza alfa rastvor za raspršivanje“ kojeg koriste oboljeli od cistične fibroze. Naime, ovaj lijek Fond nabavlja putem javnih nabavki i za oboljele od cistične fibroze bio je dostupan u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Budući da ovaj lijek uglavnom koriste djeca, pa da roditelji sa djecom samo zbog lijeka ne bi putovali do UKC RS, Fond je omogućio da se ovaj lijek za oboljele od ove bolesti ubuduće podiže u apoteci u mjestu prebivališta oboljelih. Ova izmjena koju je inicirao Savez za rijetke bolesti Republike Srpske se takođe primjenjuje od 15. januara 2022. godine. Dakle, navedene izmjene su nastale kao produkt saradnje Fonda i predstavnika udruženja pacijenata, jer Fond kontinuirano analizira sve prijedloge i sugestije osiguranika, jer smatramo da se samo kulturom dijaloga između institucija i predstavnika udruženja mogu prevazići svi izazovi, a zdravstveni sistem na taj način činiti još boljim. Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

rojekat „Javnozdravstvena spremnost za epidemije i vanredne situacije koje prelaze granice država“ je projekat prekogranične saradnje koji se realizuje u okviru Prioritetne ose 1- Poboljšanje kvaliteta usluga javnog zdravlja i socijalne zaštite u programskom području Interreg IPA Programa prekogranične saradnje Hrvatska - Bosna i Hercegovina - Crna Gora 2014-2020. od tri projektna partnera – JZU Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, Zavoda za javno zdravstvo Sisačko-moslavačke županije i Instituta za javno zdravlje Crne Gore. Opšti cilj projekta je poboljšanje kvaliteta i dostupnosti usluga u oblasti javnog zdravlja, a kroz intenzivnu prekograničnu saradnju u slučajevima epidemija i vanrednim situacijama. Partneri će moći da razmjenjuju informacije i blagovremeno obavještavaju druge o epidemijama zaraznih bolesti i drugim javnozdravstvenim prijetnjama. Očekivani rezultati Projekta su unapređenje dijagnostičkih usluga na antropozoonoze (uključujući COVID-19) i vektorske bolesti za koje će biti pružene populaciji od 52.430 stanovnika programskog područja. Takođe, pored navedenog, u okviru Projekta obezbijediće se dodatna obuka za 265 epidemiologa, sanitarnih inženjera/tehničara i doktora u javnim ustanovama koje pružaju usluge primarne zdravstvene zaštite za prevenciju i reagovanje u slučaju prijetnji izazvanih antropo-

Z D R A V S T V O

JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske vodeći partner u Projektu

„Javnozdravstvena spremnost za epidemije i vanredne situacije koje prelaze granice država“ zoonozama ili vektorskim bolestima. Partneri na ERI-Health projektu imaju nadležnost i odgovornost da vrše nadzor, dijagnostiku, prevenciju i kontrolu parazitarnih bolesti i provode aktivnosti na zaštiti zdravlja ljudi. Kao vodeći partner, JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske prvenstveno je odgovoran da osigura nesmetano odvijanje projekta i poštovanje finansijskih, administrativnih i zakonskih obaveza, osiguravajući postizanje projektnih ciljeva, regulisanih rokovima i budžetom, osiguravajući komunikaciju i koordinaciju između partnera. Zavod za javno zdravstvo Sisačko-moslavačke županije priprema programe obuke koji se fokusiraju na zajednički nadzor i odgovor na vektorske bolesti i antropozoonoze. Institut za javno zdravlje Crne Gore zadužen je za pripremu strategije komunikacije i kreiranje ključnih poruka za ciljne grupe i opštu populaciju. U okviru Projekta do sada je, između ostalog, pokrenuta izrada edukativnih planova i operativnih programa koji će biti korišteni kao edukativni materijal za obuku zdravstvenih radnika o dijagnostici i kontroli antropozoonoza i vektorskih bolesti, izvršeno je hvatanje i determinacija vektora komaraca, nabavljena je računarska oprema za dijagnostiku virusa korona, a u planu je i nabavka vozila za transport uzoraka. Trenutna pandemija COVID-19 u svijetu je jasan dokaz potrebe za

(ERI-Health: Public Health Preparedness for Cross-border Epidemics and Emergencies)

upoznavanjem sa novim saznanjima o antropozoonozama i vektorskim bolestima jer postoji mogućnost javljanja sličnih epidemija ili pandemija i u budućnosti. U skladu s tim, održana je prva edukacija epidemiologa na regionalnom nivou, što predstavlja jedinstvenu priliku da se ostvare kontakti između epidemiologa iz regiona i učvrsti ili započne međusobna saradnja. Cilj edukacije je unapređenje kompetencija epidemiologa u domenu spremnosti i odgovora na javnozdravstvene prekogranične prijetnje, izazvane antropozoonozama i vektorskim bolestima. Jedan od epidemiologa koji je prisustvovao edukaciji u okviru projekta ERI-Health je i prof. dr Severin Rakić koji je iskazao svoje zadovoljstvo učešćem na radionici i posebno istakao da je edukacija u okviru projekta ERI-Health prvi ovakav tip kontinuirane edukacije koja je organizovana posebno za epidemiologe da bi produžili licencu bez neophodnog slušanja tema iz drugih oblasti medicine.

Prof. dr Rakić posebno izdvaja edukacije koje su bile fokusirane na imunizaciju protiv COVID-19 s obzirom na to da još postoje nepoznanice u vezi s neželjenim događajima nakon imunizacije i posebno ističe da je korisno bilo saznati više o mehanizmima koji ih uzrokuju. Isto tako, u okviru Projekta održana je i edukacija za sanitarne inženjere/ sanitarno-ekološke inženjere na temu jačanja kapaciteta sanitarnih inženjera/sanitarno-ekoloških inženjera za prevenciju i kontrolu antropozoonoza i vektorskih bolesti. Cilj edukacija bio je unapređenje kompetencija stručnjaka iz ovih oblasti u domenu spremnosti i odgovora na javnozdravstvene prekogranične prijetnje, izazvane antropozoonozama i vektorskim bolestima. Do kraja Projekta održaće se i šest edukacija za doktore porodične medicine. Milka Mrđa, stručni saradnik za odnose s javnošću u Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske

Z D R A V S T V O

ovodom obilježavanja Nacionalnog dana borbe protiv duvanskog dima – 31. januara na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci održana je konferencija za medije. Dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci prof. dr Ranko Škrbić i studentkinja šeste godine medicine Angelina Dulić predstavili su rezultate istraživanja o izloženosti duvanu i duvanskim proizvodima među studentima Univerziteta u Banjaluci. Istraživanja koje je provedeno 2020. godine, a koje je obuhvatilo 1200 studenta, pokazalo je sljedeće rezultate: • Istraživanje je pokazalo da su 34,7% muškaraca i 32,8% djevojaka aktivni pušači. • Studenti na prvoj godini fakulteta u prosjeku rjeđe koriste duvanske proizvode (29%), nego studenti završnih godina (31%). • Oko 27% studenata koji imaju ≤19 godina je navelo da uživa duvanske proizvode, dok je taj procenat kod onih koji imaju ≥26 godina starosti 38,6%. • Studenti Medicinskog fakulteta u prosjeku rjeđe puše (27,8%) nego studneti drugih fakulteta (38,5%). • Istraživanje je pokazalo da oni studenti koji su jačeg materijalnog stanja i koji imaju veći džeparac češće posežu za cigaretama. • Većina studenata (69%) su tzv. „laki pušači“ jer puše manje od 10 cigareta dnevno, „umjerenih pušača“ (11-20 cigareta dnevno) je 24,1%, dok je 6,9% tzv. „teških pušača“ (> 20 cigareta dnevno). • Pasivnom pušenju je izloženo 21,3%. Od toga je 52,2% izloženo pasivnom pušenju u kući, od članova domaćinstva, 44% je izloženo pasivnom pušenju na fakultetima, 5,5% na drugim javnim mjestima. Svaki treći građanin u Republici Srpskoj je pušač, a godišnje nekoliko hiljada ljudi umire od posljedica konzumiranja cigareta, istakao je dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci Ranko Škrbić. On je naglasio da je statistika poražavajuća te da je BiH sa 35,5 odsto pušača među populacijom starijom od 15 godina, iza Srbije, druga zemlja u Evropi u kojoj puši 37,6 odsto stanovništva. 16

31. januar - Nacionalni dan borbe protiv duvanskog dima

Svaki treći građanin u Srpskoj pušač

Prof. Škrbić je naveo da je naučno dokazano da duvanski dim šteti zdravlju te da je riječ o pošasti sa kojom je suočen cijeli svijet. “Cigarete su označene kao glavni krivac obolijevanja od brojnih nezaraznih bolesti kao što su karcinomi, prije svega karcinom pluća, ali i bolesti kardiovaskularnog sistema. Duvanskom dimu su izložena i djeca kroz pasivno pušenje, u kojem se krije posebna opasnost”, izjavio je Škrbić novinarima u Banjaluci. On je naglasio da je potrebno preventivno djelovati na djecu od samog rođenja, ističući da su djeca roditelja koji ne puše rjeđe pušači, nego ona čija oba roditelja puše.

“Imamo problem i što žene aktivni pušači ne prestaju da puše ni u trudnoći, iako se ta djeca rađaju sa manjom tjelesnom težinom i u startu imaju neke atopijske i alergijske reakcije”, napomenuo je Škrbić. Zabrinjavajuća je, tvrdi on, činjenica da studenti iz srednje škole dolaze sa ovom razvijenom štetnom navikom, a određena istraživanja su pokazala da djeca eksperimentisanje sa cigaretama počinju već sa 10 godina. “Regulatorni organi kod nas i u okruženju nisu uspjeli da ovu oblast regulišu zakonom, iako je već u Sloveniji i drugim zemljama Evrope sasvim normalno da se u zatvorenom prostoru ne puši”, rekao je prof. dr Ranko Škrbić. Studentkinja šeste godine Medicinskog fakulteta Angelina Dulić istakla je da je prije godinu i po dana sprovedeno istraživanje na Univerzitetu u Banjaluci, koje je pokazalo da su trećina studenata pušači. “Poruka koju želimo da pošaljemo jeste da želimo generaciju bez duvanskog dima, da ukažemo koje su sve štetne posljedice na mlade ljude koji žele da se ostvare kao roditelji”, rekla je Dulićeva. Medici.com

Z D R A V S T V O

rterijski krvni pritisak je pritisak koji krv vrši na zidove krvnih sudova. Srce poput pumpe izbacuje krv u aorti i preko njezinih ogranaka (arterija, arteriola ili kapilara) krv stiže do mišića i organa. Krvni pritisak zavisi o dva faktora: snazi srca koje pumpa krv i o širini arterija. Optimalni krvni pritisak je manji od 120/80 mmHg. Mjerenjem krvnog pritiska određuju se dvije vrijednosti: –– sistolni, „gornji“ pritisak (srce izbacuje krv u arterije) i –– dijastolni, donji pritisak (srce je opušteno te se puni krvlju). Hipertenzija (povišen krvni pritisak) jedan je od tihih ubica modernog doba te se mora redovno kontrolisati kako bi se na vrijeme otkrila. To je hronična bolest kod koje je trajno povišen sistolni pritisak, iznad 140 mmHg i/ili dijastolni iznad 90 mmHg. Hipertenziju je potrebno liječiti s obzirom na to da bolesnici sa visokim vrijednostima krvnog pritiska imaju četiri puta veći rizik od nastanka srčanog udara i sedam puta veći rizik od nastanka moždanog udara nego osobe sa normalnim krvnim pritiskom. Sve ove komplikacije dovode do visokog stepena radne nesposobnosti. To je još jedan ozbiljan razlog za redovnu kontrolu krvnog pritiska kako bi se na vrijeme otkrilo postojanje hipertenzije, koju je potrebno liječiti da bi se izbjegli incidenti u vidu nastanka srčanog i moždanog udara, ali i smanji rizik i kod niza drugih bolesti. Hipertenzija se dijeli na: • primarnu ili esencijalnu hipertenziju (u više od 95% slučajeva povišenog krvnog pritiska uzrok je nepoznat ) • sekundarnu hipertenziju (uzrok je poznat - suženje bubrežne arterije, upala bubrežnog tkiva…) Nezavisno o uzroku nastanka ,hipertenzija traje godinama, bez prisutnih tegoba, mada cijelo vrijeme povišen krvni pritisak oštećuje vitalne organe. Faktori koji povećavaju rizik razvoja hipertenzije • prekomjerna tjelesna težina i gojaznost • pušenje duvana • nedovoljna tjelesna aktivnost • nezdrava prehrana (masna i slana)

Krvni pritisak i kako ga mjeriti • • • •

prekomjeran unos soli prekomjeran unos alkohola, stres porodična sklonost uzimanje nekih lijekova (kontraceptivi, kortikosteroidi…) Koji su simptomi • prvi simptomi: jutarnje glavobolje u zatiljku, vrtoglavica, umor, problemi sa vidom, smanjenje koncentracije... • hipertenzija dovodi do razvoja komplikacija i oštećenja vitalnih organa: srca, mozga, bubrega što povećava rizik od nastanka srčanog infarkta, zatajenja srca,moždanog udara, ostećenja bubrega, sljepoće Kako pravilno izmjeriti krvni pritisak Pravilno mjerenje krvnog pritiska je ključ za dijagnozu i praćenje povišenog krvnog pritiska. Mjerenje krvnog pritiska vrši se samomjeračem (u kućnoj atmosferi), odnosno manometrom koji prikazuje dijastolne i sistolne vrijednosti kao i srčanu frekvenciju. Savjeti za pravilno mjerenje krvnog pritiska: • Ne uzimati kofein, alkohol ili duvanske proizvode najmanje 30 minuta prije mjerenja krvnog pritiska. • Ako postoji nagon na stolicu ili mokrenje, obaviti to prije mjerenja krvnog pritiska. Pun mjehur može povećati pritisak za oko 10 nnHg stuba. • Prije samog mjerenja odmoriti se 3-5 minuta. Ne razgovarati. Govor

Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

može povećati pritisak za oko 67 mmHg. • Sjesti u udoban položaj, nasloniti se leđima na naslon. Ne prebacivati nogu preko noge. • Zasukati rukav visoko na ruci na kojoj će se mjeriti pritisak, a ruku postaviti na sto i mirovati. • Između dva mjerenja pričekati barem dva minuta kako krvni sudovi ne bi bili previše stisnuti i kako bi bili pripremljeni za novo mjerenje. • Odgovarajuća veličina manšete je od ključne važnosti za mjerenje pritiska. Širina manšete mora odgovarati 2/3 dužine od lakta do ramena, a njena dužina mora biti dovoljna da obuhvati 80% nadlaktice. Ukoliko je samomjerač sa premalenom manšetom, dobijaju se lažno visoke vrijednosti krvnog pritiska. • Ukoliko je izmjerena vrijednost neočekivano visoka, napraviti malu pauzu pa ponoviti mjerenje. U obzir se uzima niža izmjerena vrijednost. • Mjerenje obavljati redovno, čak i ako su se vrijednosi poboljšale, treba ih dalje nadzirati. • Mjerenje uvijek obavljati u isto vrijeme. Pritisak se mijenja sa godinama, što se vidi iz Tabele starosne granice i vrijednosti krvnog pritiska. Interesantna je za razmatranje. Tabelu izradila Maja Kuzelj Grgić, mag.comm.

1 do12 mj.

mimimalna vrijednost krv. pritiska 75/50

1 do 5 god.

80/55

95/65

110/79

6 do 13 god.

90/60

105/70

115/80

14 do 19 god.

105/73

117/77

120/81

20 do 24 god.

10875

120/79

132/83

25 do 29 god.

109/76

121/80

133/84

30 do 34 god.

110/77

122/81

134/85

35 do 39 god.

111/78

123/82

135/86

40 do 44 god.

112/79

125/83

137/87

45 do 49 god.

115/80

127/84

139/88

50 do 54 god.

116/81

129/85

142/89

55 do 59 god.

118/82

131/86

144/99

60 do 64 god.

121/83

134/87

147/91

Starost

normalna vrijednost krv. maksimalna vrijednost krv. pritiska pritiska 90/60 100/75

Z D R A V S T V O

Opšti dio Radioterapija je od svojih početaka, osim tretmana malignih bolesti, bila korištena u tretmanu mnogih benignih bolesti, kao i benignih tumora. Opšti napredak medicine i otkrića novih lijekova su rezultovali efikasnijom terapijom određenih hroničnih degenerativnih bolesti i manjim učešćem radioterapije u njihovom tretmanu, odnosno redefinisanjem i suženjem indikacija za zračenje neonkoloških benignih bolesti. Osim u onkologiji (malignih i benignih tumora), radioterapija se uspješno primjenjuje i u terapiji pojedinih benignih bolesti kao što su vaskularni poremećaji, inflamatorne i degenerativne bolesti, sistemska oboljenja i dr. Radioterapija u Republici Srpskoj postoji od 2010. godine i koristi se u liječenju malignih tumora i benignih tumora sa malignim ponašanjem i lokalizacijom. Zavisno od vrste neonkološke benigne lezije, postoji više hipoteza o postizanju povoljnog terapijskog efekta jonizujućeg zračenja: – Povećana propusnost kapilara (perfuziona teorija); – Destrukcija upalnih ćelija i oslobađanje medijatora, citokina i proteolitičnih enzima (fermentna teorija); – Uticaj na autonomni nervni sistem (neuroregulatorna teorija); – Uticaj na strukturu tkivnog miljea (elektrohemijska teorija); – Sprečavanje mitotske aktivnosti proliferišućih ćelija (antiproliferativni efekat). Nove radiobiološke studije jasno potvrđuju efikasnost niskodozne radioterapije (low-dose radiotherapy – LD-RT, u pojedinačnim dozama ≤ 1 Gy) u kontroli određenih benignih stanja, koja bi bila rezultat različitih molekularnih i imunoloških mehanizama. Jedan od važnijih je anti-proliferativni efekat zračenja, koji smanjuje rizik heterotopičke osifikacije (primjer nakon implantacije proteze kuka) i na taj način obezbjeđuje bolju pokretljivost zgloba. Drugi, takođe detaljno ispitan mehanizam djelovanja LD-RT je antiinﬂamatorni efekat koji obuhvata modulaciju različitih imunoloških “puteva” uključujući aktivnost endotelnih ćelija, monocita, polimorfonuklearnih leukocita, makrofaga itd. 18

Radioterapija neonkoloških benignih bolesti Prof. dr Goran Marošević, medicinski direktor IMC Banjaluka-Affidea

Inidikacije i liječenje radioterapijom S obzirom na raznolikost neonkoloških benignih bolesti koje se uspješno liječe primjenom radioterapije, može se pretpostaviti da je terapijski efekat rezultat interakcije više navedenih mehanizama djelovanja zračenja na različite vrste ciljnih ćelija. Za postizanje optimalnog terapijskog efekta potrebno je da se na ciljni volumen aplikuje propisana doza zračenja u odgovarajućem vremenskom periodu. Za razne benigne bolesti terapijska doza zračenja može se značajno razlikovati, a njena vrijednost često je zasnovana na višedecenijskom iskustvu nego na rezultatima radiobioloških ispitivanja. Takođe, u raznim zemljama prisutni su različiti stavovi o indikacijama za primjenu radioterapije u liječenju benignih bolesti.

Kao rezultat dugogodišnjeg iskustva sa ovim tehnikama i pomenutih saznanja iz studija, stručna udruženja i zdravstveni fondovi EU (posebno Njemačke i Velike Britanije) uključuju ove indikacije za LD-RT benignih bolesti: – Degenerativne esteziopatije i bolne artroze: rameni (Slika 1) i lakatni (golferski i teniski lakat) bolni sindrom, gonartroze, artroze zglobova šaka, bursitisi, upale fascija (fascitis plantaris – Lederhozeova bolest); – Akutne/hronične upale (hidradenitis suppurativa, karbunkulusi i slične lokalne inflamacije); – Hipertropične/hiperproliferativne bolesti mekih tkiva (heterotopna osifikacija različitih zglobova, Dipitrenova bolest, keloidi (Slika 2.), pterygium, induratio penis plastika - Pejronijeva bolest i sl.); – Funkcionalne bolesti (Grejvsova orbitopatija, arteriovenske malformacije, makularna degeneracija, ginekomastija, uzrokovana hormonalnom terapijom karcinoma prostate i sl.). Lokalni nalaz pet dana (u toku RT) nakon hirurške ekstirpacije keloida (b) i 60 dana nakon operacije (c). Radioterapija je sprovedena na LINAC-u, X-zračenjem energije 6 MV. Na ciljni volumen je aplikovana TD 15 Gy u pet frakcija.

Slika 1. Radioterapija kalcificirajućeg tendinitis humero-skapularisa (plava strelica): A) prije i B) poslije radioterapije.

Z D R A V S T V O

Slika 2. Radioterapija keloida: Veliki keloid prednjeg zida grudnog koša – 10 godina nakon operacije apscesa (a).

Prije početka terapije treba precizno odrediti ciljni volumen, terapijsku dozu, broj frakcija i ukupno vrijeme sprovođenja liječenja. S obzirom na to da se radi o radioterapiji niskim dozama u 5-10 frakcija, radioterapija neonkoloških benignih bolesti se sprovodi 3D konformalnom tehnikom ili po potrebi zahtjevnijom IMRT/VMAT tehnikom na linearnom akceleratoru energijom 4-6 MV. Takođe, treba definisati organe od rizika i njihovu zaštitu. Djecu treba zračiti samo u izuzetnim slučajevima, nakon pažljive procjene koristi i rizika od liječenja zračenjem. Određeni organi, kao što su štitna žlijezda, oko, gonade, koštana srž i dojke, naročito su osjetljivi, pa treba izbjegavati direktno ozračivanje kože iznad ovih struktura. Tehnike zaštite zdravog tkiva treba da se primjenjuju kad god je to moguće, uz precizno aplikovanje propisane doze zračenja na ciljni volumen. S obzirom na to da se primjenjuju doze zračenja višestruko manje nego što je prag radiotolerancije za većinu organa, vjero-

vatnost za komplikacije zbog zračenja je jako mala. Dosadašnja praksa u Republici Srpskoj Liječenje navedene široke lepeze benignih bolesti u Republici Srpskoj je do sada bilo isključivo od strane ljekara kojem se pacijent prvo javi, a u skladu sa tipom bolesti (specijalista dermatovenerolog, specijalista plastične i rekonstruktivne hirurgije, maksilofacijalni hirurg, ortoped, oftalmolog, reumatolog, endokrinolog te specijalista za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju). Liječenje koje traje po nekoliko godina sprovode ljekari navedenih specijalnosti, uključujući primjenu više različitih antibiotika, imunoterapije, kortikosteroida, analgetika i antiinflamatornih lijekova kao i različitih hirurških pristupa i tehnika fizikalne medicine i rehabilitacije. S obzirom na efikasnost radioterapije neonkoloških benignih bolesti i njenu bezbjednost, posebno kod starije populacije (nizak, skoro zanemarljiv ri-

zik indukovanja malignoma), u zemljama EU su formirane radne grupe koje su nakon revizije podataka iz literature i stanja u svojim zemljama publikovale detaljne, savremene vodiče za zračenje benignih bolesti (1-4). Ova tema je na osnovu upravo medicine, zasnovane na dokazima, detaljno obrađena u univerzitetskom udžbeniku koji je izdao Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci (5). Stav i zaključci stručne i akademske zajednice S obzirom na sve navedeno, kao i na to da su pacijenti za vrijeme dugotrajnog i skupog liječenja privremeno spriječeni za rad, nalaze se na bolovanju, imaju invaliditet, a u Republici Srpskoj postoji radioterapija koja može umanjiti sve navedeno. Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci je organizovao okrugli sto na temu “Primjena radioterapije u liječenju benignih bolesti”. Sastanak je održan dana 11.11.2021. godine na Medicinskom fakultetu u Banjaluci. Sastanku su prisustvovali specijalisti iz različitih oblasti medicine i predstavnici Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske kako bi se upoznali sa mogućnostima primjene radioterapije u liječenju benignih bolesti. Predavači su bili specijalisti dermatovenerologije, plastične i rekonstruktivne hirurgije, ortopedije te radijacijski onkolog. Na sastanku je zaključeno da je radioterapija u multidisciplinarnom liječenju neonkoloških benignih bolesti terapija koja je zasnovana na medicini zasnovanoj na dokazima i treba da bude indikovana i dostupna pacijentima u Republici Srpskoj. 1.

Literatura

Seegenschmiedt MH, Micke O, Muecke R. Radiotherapy for non-malignant disorders: state of the art and update of the evidence-based practice guidelines. Br J Radiol. 2015. A review of the use of radiotherapy in the UK for the treatment of benign clinical conditions and benign tumours. London: The Royal College of Radiologists; 2015. Rödel F, Fournier C, Wiedemann J, Merz F, Gaipl US, Frey B, Keilholz L, Seegenschmiedt MH, Rödel C and Hehlgans S. Basics of Radiation Biology When Treating Hyperproliferative Benign Diseases. Front Immunol. 2017;8:519. Kriz J, Seegenschmiedt HM, Bartels A, et al. Updated strategies in the treatment of benign diseases-a patterns of care study of the german cooperative group on benign diseases. Adv Radiat Oncol. 2018;3(3):240–244. Mileusnić D, Marošević G, Durbaba M (Urednici). Radijaciona onkologija. Banjaluka: Univerzitet u Banjaluci, Medicinski fakultet; 2020.

Z D R A V S T V O

Početak saradnje sa “Tiršovom” klinikom – napredak u dječjoj medicini

Uspješno hirurško liječenje pes equinovarus-a u bijeljinskoj bolnici

rva operacija urođenog krivog stopala /pes equinovarus/obavljena je u Srpskoj i to u Bolnici “Sveti vračevi” u Bijeljini. Operativni zahvat predvodio je prof. dr Siniša Dučić, direktor Univerzitetske dečje klinike “Tiršova”, uz asistenciju bijeljinskih ljekara i medicinskog osoblja. Sa ovom operacijom počinje zvanično saradnja između Bolnice “Sveti vračevi” i prestižne Univerzitetske klinike iz Beograda. Hirurški zahvati u dječjoj ortopediji nisu nimalo jednostavni i uvijek sa sobom nose rizik. Četvorogodišnji pacijent se dobro osjeća, rekao je prof. dr Siniša Dučić, direktor poznate klinike “Tiršova” iz Beograda, dodajući, da je operacija urođenog krivog stopala protekla bez komplikacija. “Operacija je prošla dobro, onako kako smo i očekivali. Dobro smo se spremili. Oprema u hirurškoj sali, odnosno instrumentarij koji posjeduje bijeljinska bolnica, je izvanredna, tako da sam ja zaista uživao u radu. Imao sam odličnog asistenta dr Mikajla Lazića, vrsnog dječjeg hirurga iz ove ustanove, i mislim da će on vrlo brzo moći samostalno da obavlja ovakve hirurške zahvate”, rekao je prof. dr Siniša Dučić, direktor Univerzitetske dečje klinike “Tiršova” u Beogradu, koji je pojasnio da se pes equinovarus sreće kod petoro od 1000 živorođene djece. On je naveo da se u posljednjih desetak godina ovakve operacije manje rade, jer se takav deformitet sto-

pala liječi na drugačiji način, kao i da vrlo malo centara izvodi ovaj zahvat. Ali, ako konzervativna metoda liječenja ne pokaže uspjeh hirurško liječenje je neophodno.

Dučić je izrazio zadovoljstvo i zahvalnost direktoru bijeljinske bolnice prof. dr Zlatku Maksimoviću na pozivu i napomenuo da ortopedski pacijeneti od sada više ne moraju biti upućivani u Beograd, jer u Bijeljini postoje odlični uslovi za rad, a uskoro će stići i novi magnet, što će pomoći rad u oblasti dječje ortopedije. Dječji hirurg Mikajlo Lazić izrazio je zadovoljstvo što je prva ovakva operacija urođeno krivog stopala na ovim prostorima izvedena upravo u Bijeljini. “To je jedna od najkomplikovanijih operacija koja može da se izvede u dječjoj ortopediji. Maltene sve koščice u stopalu se otvaraju i slažu. Većina

tetiva mora da se produži, a nekada se čak mora raditi iz više rezova. Ovog puta smo radili iz jednog reza, zahvaljujući vještini profesora Dučića”, rekao je dr Lazić. On je izrazio zadovoljstvo što se u bijeljinskoj bolnici radi na unapređenju i dječje medicine. Direktor Bolnice “Sveti Vračevi” prof. dr Zlatko Maksimović zahvalio je dr Dučiću, koji je specijalista dječje hirugije sa supspecijalizacijom iz dječje ortopedije, što je izveo ovako kompleksan operativni zahvat. “Na Balkanu postoje dvije najveće dječje klinike, a to je Institut za majku i dete u Novom Beogradu i Univerzitetska dečja klinika “Tiršova” u Beogradu. Mi smo srećni što oba direktora, i prof. dr Radoje Simić i prof. dr Siniša

Dučić, dolaze kod nas u bolnicu, vrše edukaciju. Uz našeg dječjeg hirurga Mikajla Lazića, a ove godine nam specijalizaciju iz ove oblasti završava još doktorka Dakić, očekujemo veliki iskorak u dječjoj hirurgiji”, naglasio je prof. dr Zlatko Maksimović, direktor JZU Bolnice “Sveti vračevi”, Bijeljina. Profesor Dučić je istog dana održao stručno predavanje o temi: ”Bolesti kukova djece”. Osim ljekara iz bijeljinske i zvorničke bolnice, predavanju su prisustvovali i predstavnici domova zdravlja iz Bijeljine, Ugljevika, Zvornika i Lopara. Služba za informisanje Bolnice “Sveti vračevi”, Bijeljina

Uvoznik i distributer: “Biomedic” d.o.o. Tel: +387 51/430-430 Više informacija o proizvodu na broj telefona: +387 51/306-969 www.biomedic-bl.com; biomedic@blic.net

Z D R A V S T V O

roz cijelu istoriju čovječanstva dostup do soli je imao značajnu civilizacijsku ulogu. Riječ salary, odnosno „plata“ na engleskom jeziku, latinskog je porijekla i u svom korijenu nosi riječ „so“ , s obzirom na to da su pripadnike rimskih legija svojevremeno plaćali upravo sa solju, koja je bila vrijedna poput zlata. Kroz istoriju, naselja su pravljena na područjima gdje je bilo soli, ili gdje se solju moglo trgovati. Udisanje slanog vazduha, poznato kao haloterapija, kao i upotreba slanih otopina u medicini su već dugo poznate . Haloterapija se provodi kako bi se bolesnicima otvorili disajni putevi, pomoglo kod upale sinusa te olakšali simptomi alergije . Udisanje slanog vazduha uzrokuje dugotrajno i lakše odstranjivanje sluzi iz disajnih puteva i uspješno sprečava razvijanje mnogih plućnih bolesti. Haloterapija u Banji Vrućici provodi se u dvije slane sobe. Jedna je smještena u terapijskom dijelu, a druga u wellnes centru . Obje slane sobe trenutno se najviše koriste u svrhu liječenja i rehabilitacije pacijenata koji su preležali upale pluća izazvane COVID-19 virusom. Ali namjena slane sobe je mnogostruka. Boravkom u slanoj sobi djelotvorno se tretiraju najrazličitiji respiratorni i dermatološki problemi, a pozitivno utiče i na cjelokupni imunitet organizma, umiruje neurološki sistem, opušta i sprečava niz drugih oboljenja. Ambijent slane sobe privlači na prvi pogled i poziva čovjeka da uđe. Zidovi i strop obloženi su solju, a pod je potpuno njome prekriven pa se stiče utisak kao da ste ušli u pravu, prirodnu slanu špilju. Bjelina prostorije opušta. Svjetla su prigušena, izmjenjuju se plavičaste, zelene, crvenkaste i ljubičasto obojene led zrake, čuje se opuštajuća muzika. Boravkom u slanoj sobi udišu se najfinije mikročestice kamene soli, aerosol, odnosno čisti natrijum-hlorid bez aditiva, što pozitivno utiče na smanjenje upala i pomaže u boljem radu pluća. Aerosol sadrži cijelu paletu minerala. Bogat je željezom, koji je sastavni dio hemoglobina te prenosi kiseonik iz pluća u tkiva, sprečava anemiju i podiže otpornost organizma. Bogat je i kalcijumom te je važan za rast i zdravlje kostiju i zuba. Sadrži magnezijum, važan mineral za zdravo funkcionisanje lokomotor22

Haloterapija Prim. dr Jelena Bogdanić, fizijatar

bina, olakšava apsorpciju željeza. Cink sudjeluje u brojnim procesima poput rasta i razvoja kostiju, a tu su još i ne manje važan litijum koji sprečava sklerozu, bolesti srca i dijabetes te selen, kao važan antioksidans koji štiti ćelije i tkiva od oštećenja koja izazivaju slobodni radikali, jača djelovanje imunog sistema i štiti kožu od starenja. Kaže se da je samo jedan 45-minutni boravak u slanoj sobi djelotvoran kao da ste proveli četiri dana na moru. Koncentracija negativnih iona je vrlo je visoka u slanoj sobi, a upravo oni pozitivno djeluju na cijeli organizam. Svi nabrojani mineralni i negativni joni skupa djeluju tako da omogućavaju brz oporavak od fizičke iscrpljenosti i umora i potiču bolju probavu ublažavajući napetost u želucu i crijevima te potičući proizvodnju probavnih enzima i dovode do pomlađivanja ćelija. Sada kada smo nabrajali sve pozitivne uticaje slane sobe i primjene haloterapije mislim da niko od čitalaca neće odoljeti a da ne proba sam i/ ili da preporuči primjenu ove terapije nog, probavnog i neurološkog siste- kako zbog tegoba, tako i preventivno. ma dok bakar poboljšava metaboli- Učinite nešto dobro i korisno za sebe, zam, učestvuje u stvaranju hemoglo- svoje zdravlje i svoju ljepotu.

Z D R A V S T V O

ao pionir u postkovid rehabilitaciji Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” je, u sklopu pulmološke rehabilitacije, osmislio i oformio program za pacijente koji su preležali Covid -19 infekciju. Rehabilitacija se, u zavisnosti od stanja pacijenta, provodi bolnički i kroz dnevnu bolnicu na obje lokacije Zavoda „Dr Miroslav Zotović“ u Trapistima i u Banji Slatina. Vremenom se bolest počela manifestovati spektrom različitih simptoma koji nekad ostavljaju trajne posljedice u postkovid fazi oporavka. U pružanju sveobuhvatne i efikasne podrške pacijentu neophodan je multidisciplinarni tim. Tim čine specijalista pulmolog, specijalista fizijatar, konsultanti drugih specijalnosti, doktori medicine, dipl. fizioterapeuti, dipl. radni terapeuti, medicinske sestre, psiholog i socijalni radnik. Zbog sve češćih psiholoških tegoba poseban značaj u rehabilitaciji dat je psihološkoj podršci. Upravo dužina trajanja pandemije, smanjenje socijalne podrške, emotivni gubici, iscrpljivanje osjećaja zajedništva prouzrokovali su povećan broj poteškoća i u oblasti mentalnog zdravlja kod ljudi. Prisiljeni da ostaju u svojim domovima, lišeni kontakta sa najbližima, asocijalizacijom i izolacijom, kao protivepidemijskim mjerama, boravak u bolnicama, upotreba kiseoničke terapije u opštoj populaciji – sve je to dovelo do povećanja uznemirenosti, nesanica, depresija i anksioznosti. Burnout sindrom, sindrom izgaranja kao bolest današnjice, je sve izražajniji ne samo kod zdravstvenih radnika, nego i kod svih drugih koji su izloženi mnogostrukim zahtjevima čije je ispunjenje dodatno otežano u uslovima pandemije. Može se slobodno reći da je mentalna, emocionalna i fizička iscrpljenost, uzrokovana dugotrajnim stresom za vrijeme trajanja pandemije, dostigla vrhunac u svim slojevima društva. U sklopu timskog pristupa rehabilitaciji svi bolnički pacijenti su upućeni psihologu, a usluge su dostupne i pacijentima dnevne bolnice. Simptomi koji su najčešće izraženi kod pacijenata u postkovid rehabilitaciji su - nesanica, snižen prag tolerancije na frustraciju, zaboravnost, slaba koncentracija, strah od posljedica infekcije na organizam i mogućnosti ponovnog obolijevanja. Takođe, vrlo su izraženi osjećanje tuge i bespomoćnosti zbog gubitka bliske osobe. 24

Uloga psihologa u postkovid rehabilitaciji

Individualni savjetodavni rad sa pacijentom je eksplorativni razgovor u cilju razumijevanja tegoba i potreba pacijenta radi daljeg tretmana ili dijagnostičkih procedura. Usluga psihologa u pulmološkoj postkovid rehabilitaciji podrazumijeva dijagnostičke i terapijske procedure. Pod dijagnostičkim procedurama podrazumijevaju se psihološki intervju, psihološka opservacija i procjena ponašanja pacijenta te psihološki testovi za procjenu kognitivnog i emocionalnog funkcionisanja, kao i testovi za procjenu ličnosti. Terapijske procedure podrazumijevaju grupe za progresivnu mišićnu relaksaciju uz imaginaciju i vođenje fantazije koje se odvijaju dva puta sed-

mično u tri ili više tretmana u zavisnosti od broja i potreba pacijenta. Od juna do kraja 2021. godine psihološka podrška pružena je 827 pacijenata. S obzirom na činjenicu da se broj individualnih savjetodavnih tretmana prilagođava potrebama pacijenta te da su neki pacijenti imali potrebu za kontinuiranim radom i bio im je potreban veći broj individualnih savjetodavnih tretmana, ukupan broj pruženih tretmana u navedenom periodu bio je 1028. Terapijskoj proceduri progresivne mišićne grupne relaksacije prisustvovalo je 418 pacijenta, gdje spadaju i individualne mišićne relaksacije kod pacijenata (koji imaju potrebu za konstantnom kiseoničkom podrškom, pacijenti koji imaju slabiji sluh i pacijenti koji imaju verifikovane depresivne epizode i nije im ugodan rad u grupi) . U cilju unapređivanja rehabilitacionog procesa, pored rada sa pacijentima, psiholog svakodnevno komunicira sa ostalim članovima tima. Pored navedenih procedura, uloga psihologa u postkovid rehabilitaciji je osnažiti pacijenta, predočiti mu važnosti brige i ulaganja u vlastito zdravlje, takođe iskoristiti priliku da potaknemo promjenu ka usvajanju zdravijeg životnog stila čime sami doprinosimo očuvanju mentalnog i fizičkog zdravlja. Autor teksta: Simonida Paštar, dipl. psiholog

Z D R A V S T V O

Upala očnog živca ljudi mogu da kažu da imaju bljeskove ili svjetlace u vidnom polju. Kako se ovi simptomi javljaju u čitavom nizu promjena i oboljenja oka i očnog živca, da bi se dobila dijagnoza potrebno je uraditi odgovarajuće preglede. Osim standardnog očnog pregleda, potrebno je uraditi pregled vidnog polja. Od koristi je često OCT, fluoresceinska angiografija kao i ul-

Slika 1. OCT angiografija

Slika 2. Otok papile očnog živca

ptički neuritis predstavlja upalu očnog živca. Najčešći simptom povezan sa ovim stanjem je bol, povezan sa pokretima oka i (privremeni) gubitak vida na strani gdje je došlo do upale. Opisane promjene mogu biti prvi pokazatelj da osoba ima multiplu sklerozu, ili se može javiti naknadno tokom razvoja bolesti. Upala očnog živca može da se desi i kod niza drugih stanja, kao što je, na primjer, lupus. Većini ljudi kojima se razvije ovo stanje dođe do oporavka vida i bez tretmana, iako je korišćenje kortikosteroida povezano sa bržim oporavkom. Upala se obično javlja na jednom oku. Najčešći simptom je bol koji se pojačava sa pokretima oka. Intenzitet bola može da varira. Gubitak vida koji se ispoljava može da bude različitog intenziteta bilo da dolazi do promjena u samoj vidnoj oštrini, bilo da dolazi do pojave skotoma u vidnom polju ili do promjena u vidu boja. Česta pojava je da dolazi do pomjeranja mjesta na kojima se javljaju skotomi ako se više puta ponovi vidno polje. Takođe, mnogi 26

Slika 3. Ultrazuvuk oka

trazvučni pregled. Ovo stanje traži angažovanje više specijalista kako bi se došlo do dijagnoze, a najčešće neurologa koji obično traži da se uradi MRI. Najčešći uzrok optičkog neuritisa je multipla skleroza. To je autoimuna bolest gdje dolazi do autoimune reakcije i oštećenja mijelinskog omotača nervnih vlakana. Osobe koje imaju optički neuritis imaju 50% šanse da tokom života razviju različite oblike MS. Svakako da treba istražiti i druge

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

uzroke promjena na očnom živcu kao što su bakterijske i virusne infekcije, sarkoidoza, Behčetova bolest i lupus. Takođe, lijekovi kao što je, na primjer, etambutol koji se koristi u tretmanu tuberkuloze mogu da dovedu do razvoja optičkog neuritisa. Drugi mogući uzrok može da bude trovanje etanolom i posljedično oštećenje i atrofija oba očna živca. Oboljenje se najčešće javlja u dobi između 20 i 40 godina i češće je kod žena nego kod muškaraca. Nakon što prođe epizoda neuritisa obično zaostane oštećenje samog živca, mada simptomi ne moraju da budu izraženi. Većina ljudi se oporavi i dobije normalnu ili skoro normalnu vidnu oštrinu nakon nekoliko mjeseci, iako dosta često dođe do promjena u vidu boja. Kako se najčešće tretman ovog stanja sastoji od primjene visokih doza kortikosteroida mogu da se jave svi sporedni efekti ovakve terapije. Što se tiče samih očiju, svakako da treba obratiti pažnju i na mogućnost skoka očnog pritiska, kao i na pojavu zadnje kortikalne katarakte.

Z D R A V S T V O

Nervus ulnaris

Rehabilitacija pacijenata nakon lezije nervus ulnarisa Klinička slika pokazuje da pacijent ne može da izvede sljedeće pokrete: addukcija i abdukcija prstiju, fleksija IV I V prsta, adukcija palca, opozicija malog prsta i volarna fleksija sa ulnarnom devijacijom. Prof. dr Gordan Bajić

Slika 1. Anatomska projekcija nervus ulnarisa

N. ulnaris predstavlja najveću granu medijalnog fascikulusa brahijalnog spleta, a sastoji se od vlakana osmog vratnog i prvog torakalnog segmenta (C8 i Th1). Nastaje od Slika 2. Kandžasta šaka donje ivice m. pectoralis minora, a spušta se medijalnom stranom ruke, probija septum inSindrom kubitalnog tunela termuskularne medijale, dalje se spušta niz Sindrom kubitalnog tunela je naziv za medijalnu stranu m. triceps brachi-a, a zatim Ispitivanje funkcionalnog stanja nakon preko sulcs n. ulnarisa prelazi u podlakat i ide kompresijski sindrom u kojem je ulnarni živac pritisnut s unutrašnje strane lakta pri prola- lezije N. ulnarisa do korijena šake. sku iz nadlaktice u podlakticu. Ovaj poremeNakon lezije je potrebno ispitati funkćaj je vrlo čest. cionalno stanje muskulature koju n. ulnaris Povrede N. ulnarisa inerviše: • Pritisak na ulnarni nerv u laktu - Pre1. m. flexor carpi ulnaris disponirajući faktori su stalno savijanje 2. m. abductor digiti quiti u predjelu lakta ili oslanjanje na lakat. 3. m. opponens digiti quinti Manifestuje se bolom u laktu koji se ši4. m. flexor digiti quinti ri više u podlakticu. Pored ovog javlja se 5. m. adductor policis utrnulost u predjelu malog i domalog prsta 6. m. flexor dig. profundus te unutrašnjeg dijela dlana i podlaktice. 7. m. flexor policis brevis Ukoliko se bolest zapusti šaka može da 8. m. lumbricales III,IV poprimi izgled kandže. 9. mm. interossei dorsales • Pritisak na ulnarni nerv u predjelu kori10. mm. interossei volares jena sake - utrnulost u predjelu malog i domalog prsta, bolovi u korijenu šake, Dodatno ispitujemo: nespretnost prstiju. Senzibilitet - U području unutrašnje strane Slika 3. Ulnarni živac kod sindroma kubitalnog tunela dlana i nadlaktice, kože cijelog malog prsta i Kandžasta šaka medijalne strane IV prsta; Jedno od glavnih obilježja sindroma je i Pokretljivost - Fleksija šake sa ulnarnom pozitivan Fromentov znak, koji se testira dava- devijacijom, fleksije prvih i ekstenzije drugih njem papira u ruku pacijenta, a on ga potom i trećih falangi, sva četiri prsta i opozicije grčevito drži tako da približi palac kažiprstu. malog prsta; Predstavlja osjetljiv znak atrofije mišića teMjerenje obima ruke i upoređivanje sa nara prilikom pareze n. ulnarisa. zdravom rukom: • Analiza statike: kao rezultat disbalansa između tonusa zdravih ekstenzora prstiSlika 4. Test - Fromentov znak ju i oslabljenih lumbrikantnih mišića prsti 28

Z D R A V S T V O

zauzimaju kandžast izgled, naime snažni ekstenzori prstiju vuku prve falange u hiperekstenziju, a fleksori druge i treće falange u fleksiju, palac u abdukciji. Vidljiva je atrofija hipotenara, a djelimično i tenara, međukoštani prostori su izdubljeni zbog atrofije interosealnih mišića. Mali prst odstoji od šake, dakle u abdukciji je. Kandžasta šaka je manje izražena ako je povreda visokolokalizovana te je zahvaćen i fleksor digitorum profundus. • Analiza dinamike: nemoguća je addukcija i abdukcija prstiju, nemoguće je držanje sitnih predmeta prstima jer nedostaju fleksije prvih i ekstenzija drugih i trećih falangi prstiju. Nesposobnost addukcije pri pokušaju držanja papira između palca i kažiprsta pacijent kompezuje fleksijom palca (Froment-ov znak). Oslabljena je volarna fleksija, a volarna fleksija sa ulnarnom devijacijom nemoguća. Pozicioniranje sake - Zglob šake je u blagoj fleksiji i ulnarnoj devijaciji, prve falange su u fleksiji a druge i treće u ekstenziji.

–– –– –– –– –– –– ––

Kineziterapija i fizikalna terapija Cilj kineziterapija: očuvanje fiziološkog obima pokreta u zglobu stimulisanje paretičnih mišića jačanje oslabljenih mišića sprečavanje pojave edema obnova osjetljivosti obnova punog pokreta ako je došlo do kontraktura ili hiperpokretljivosti reedukacija funkcija

Pored kineziterapije, koja preovladava, koriste se još i sljedeće metode: –– elektrostimulacija (bipolarna i monopolarna) –– elektroforeza lijekova (radi suzbijanja bola) –– peloid ili parafino terapija –– magnetoterapija –– hidroterapija

Pasivne vježbe

Aktivne vježbe

Slika 9. Elektrostimulacija

Slika 5. Fleksija i ekstenzija prstiju šake sa fleksijom u radiokarpalnom zglobu

Slika 6. Pasivna ekstenzija prstiju malog, domalog i srednjeg prsta

Slika 10. Parafinoterapija

Kod lezije n.ulnarisa koristimo pasivne, pasivno-intencione, aktivno potpomognute i aktivne vježbe sa manuelnim otporom sa ciljem maksimalnog funkcionalnog oporavka oštećenog nerva kako bi pacijenta osposobili za što veće mogućnosti samostalnog funkcionisanja u kućnim aktivnostima ali i na nivou profesionalnih aktivnosti. Pasivne vježbe se izvode pri mišićnoj snazi prema MMT-u ocjene 0 i 1. Pokreti se izvode bez udjela bolesnikove volje, tuđom snagom, jer bolesnik nije u stanju izvesti aktivni pokret kontrakcijom vlastitih mišića. Glavni ciljevi pasivnog vježbanja su: održavanje opsega pokreta u zglobovima, održavanje fiziološke duljine mišića, poboljšanje prehrane zglobnih struktura, te mekih tkiva uz bolju cirkulaciju krvi i limfe i održavanje propriocepcije.

Slika 7. Stisak šake Slika 8. Aktivne vježbe nakon lezije n. ulnarisa

Pasivne vježbe se rade na početku, svi pokreti su prisutni a pokrete vršimo lagano. Kako mišić, tj. njegova snaga, na MMT raste, uključuju se i aktivno potpomognute vježbe, aktivne vježbe i aktivne vježbe sa dodatnim otporom. –– Elektroceptivni stimulus (lupkanje, bockanje, čupkanje) –– Refleksi na istezanje –– Iradiacija impulsa

Z D R A V S T V O

ruritus ili svrab je neprijatan subjektivan simptom koji izaziva refleksno češanje. Zastupljen je u svim starosnim grupama. Pruritus može poticati iz kože i CNS-a. Različiti nadražaji stimulišu epidermalne receptore za svrab. Iz epidermisa se draž prenosi kroz nemijalinizovana sporoprovodna C nervna vlakna do medularnog kontralateralnog spinotalamičkog trakta, talamusa i senzornog korteksa. U nastanku pruritusa jednako važnu ulogu imaju periferni i centralni medijatori. Od perifernih medijatora to su: –– histamin, –– proteinaze, –– supstanca P, –– neurotropni faktor rasta, –– interleukini (IL-2, IL-6, IL-31), –– prostanoidi. Centralni medijatori su opijati i neuroadrenalin. Najvažnije je razjasniti porijeklo svraba: Da li potiče iz kože ili je posljedica postojanja bolesti drugog sistema organa. Anamnezom je potrebno utvrditi rasprostranjenost svraba (lokalizovan ili generalizovan), jačinu, trajanje (stalan, povremen), vrijeme ispoljavanja (noć - scabies). Kod lokalizovanog svraba obratiti pažnju na vrstu odjeće, trenje, ujed insekta, znoj, a kod generalizovanog svraba, ukoliko traje duže od dvije nedjelje, sprovesti ispitivanje. Klinčkim pregledom je potrebno utvrditi: –– primarne lezije kod kožnih bolesti (atopijski dermatitis, kontaktni dermatitis, kseroza kod starih osoba, urtikarija, psorijaza, pityriasis rosea, seboroični dermatitis, lichen simpex chronicus, prurigo nodularis, lichen amyloidosus, dermatitis herpetiformis, bulozni pemfigoid, linearna IgA dermatoza), –– sekundarne kožne lezije nastale usljed češanja: eksorijacije, lihenifikaciju, hiper- i hipopigmentacije, sjajne nokte, prurigo noduse i ekskorisane papule. Klinički se pruritus klasifikuje na: –– pruritus izazvan kožnim bolestima (gore navedeno) i infektivnim bolestima (varicella, HIV, onchocerciasis, scabies, površne gljivične infekcije), –– sistemski pruritus izazvan bolestima drugih sistema organa (medijatori djeluju na nivou CNS a ne oštećuju ga): 30

Pruriginozne dermatoze Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

–– Hronična bubrežna insuficijencija, –– Bolesti jetre (holestaza, primarna bilijarna ciroza, hepatitis C, holestaza u trudnoći), –– Hematološki poremećaji (policitemija vera, sideropenijska anemija, Hodgkin lymphoma), –– Endokrinološki poremećaji (Hyperthyreoidisam, Anorexia nervosa, Diabetes mellitus), –– Bolesti vezivnog tkiva (dermatomiozitis, Sjogrenov sindrom), –– Solidni maligni tumori, –– neuropatski - oštećenje aferentnog puta nervnog sistema, –– periferni neuritis (postherpetična neuralgija, Notalgia parestetica, brahioradijalni pruritus), –– moždani tumor, –– posljedica cerbrovaskularnog inzulta, –– multipla skleroza, –– psihogeni • Parazitofobija, • opsesivno-kompulzivni poremećaj, • depresija.

Posebne oblike pruritusa čine: akvageni pruritus, lijekovima izazvan (opijati, angiotenzin konvertujući enzim - inhibitori) i idioptaski pruritus. Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, klinčke slike, a u slučaju generalizovanog pruritusa, potrebno je uraditi pregled na Sarcoptes scabiei, a u slučaju negativnog nalaza i opsežno laboratorijsko ispitivanje: kompletna krvna slika sa diferencijalnom formulom. Takođe je potrebno da se uradi glikemija, nivo serumskog kreatinina, uree, enzimi jetre, funkcije štitaste žlijezde, plućni radiogram, eventualno ispitivanje stolice na parazite, testovi na hepatitis B, C i HIV, elektroforeza se-

rumskih proteina, α-fetoprotein, karcinoembrionalni antigen (CEA), nivo serumskih IgE. Ukoliko je potrebno dokazati bulozni pemfigoid ili kutanu mastocitozu radi se biopsija kože. Ako nakon učinjenog ispitivanja uzrok pruritusa ostane i dalje nepoznat, govorimo o idiopatskom pruritusu. Pruritus značajno remeti kvalitet života, san, koncentraciju, smanjuje seksualnu želju i aktivnost, uzrokuje agitiranost ili depresiju. Češanjem, sekundarno izaziva bakterijsku superinfekciju. Zavisno od uzroka, liječenje počinje upotrebom preparata za lokalnu upotrebu: emolijensi, salicilati, imunomodulatorna sredstva (tacrolimus, pimecrolimus), capsaicin, anestetici. U opštoj terapiji se koriste antihistaminici, opijatni antagonisti (naloxon), triciklični antidepresivi (doxepin, mirtazepin), imunomodulatori (thalidomid), aktivni ugalj, fototerapija UVB zračenjem. Naziv prurigo se koristi za grupu kožnih bolesti čija je osnovna karakteristika pruriginozna papula i/ili nodus. Uzrok nastanka pruriga je nepoznat, iako se često dovodi u vezu sa faktorima koji uzrokuju pruritus. Ostaje nejasno da li prvo nastaje svrab ili lezija na koži. Prema toku, prurigo može biti akutan, subakutan i hroničan. Akutni prurigo ili strophulus infantum se najčešće javlja u dječjem uzrastu, a rjeđe u odraslom dobu strophulus adultorum i izazvan je ujedom insekata. Osnovna eflorescencija je pruriginozna seropapula (papula sa izraženim edemom i vezikulom na vrhu). Lezije na koži nastaju usljed preosjetljivosti na ujed, najčešće buva ili komaraca. U školskom uzrastu, usljed desenzibilizacije, ovakva reakcija izostaje. Kod djece u predškolskom uzrastu na otkrivenim dijelovima tijela, linearno ili u grupama, na mjestu ujeda nastaje eksudativna papula na kojoj se stvara vezikula. Zbog intenzivnog svraba papule su ekskorisane i vrlo često sekundarno inficirane. Lijek izbora su peroralni antihistaminici i nefluorisani kortikosteroidi za lokalnu primjenu. Kod sekundarne in-

Z D R A V S T V O

fekcije se primjenjuje lokalna ili sistemska antibiotska terapija. Prurigo subacuta je pruritična papularna erupcija, slična nodularnom prurigu od kojeg se razlikuje po manjim i manje izraženim lezijama na koži. Uzrok su ekcemi, stres, psihogeni faktori i bolesti koje uzrokuju sistemski pruritus. Češće se javlja kod žena, od 40. do 60. godine života. Eflorescencije su lokalizovane na ekstenzornim stranama ekstremiteta, leđima i licu (acne urticata) u vidu ekskorisanih papula uz intenzivan svrab. Dijagnoza se postavlja nakon učinjenih ispitivanja kao kod generalizovanog pruritusa (v. pruritus). Histopatološkim pregledom bioptirane kože i direktnom imunofluorescencijom se isključuje morbus Duhring i bulozni pemfigoid. Liječenje je uglavnom simptomatsko. Primjenjuju se lokalni kortikosteroidi, 0,5% mentol u hidrantnom kremu, a u opštoj terapiji antihistaminici, fototerapija (UVB ili PUVA).

Prurigo nodularis Hyde je hronična dermatoza koju karakteriše pojava izrazito pruriginoznih nodusa na ekstenzornim stranama ekstremiteta. Opšteprihvaćen je kao vrsta ekcema. Kod većine pacijenata postoje podaci o atopijskom dermatitisu ili drugoj vrsti ekcema. Uzrok je nepoznat. Faktori koji doprinose nastanku nodusa su: emotivni stres, atopijska dijateza (prisutna kod 65-80% pacijenata) i ujed insekta (kod 20% pacijenata početak bolesti). Najčešće se javlja od 20. do 60. godine kod osoba oba pola. Kožne promjene su smještene na ekstenzornim stranama ekstremiteta u vidu braonkastih, keratotičnih nodusa veličine od 1 do 3 cm. Koža oko nodusa je suva i obično okružena nepravilnim hiperpigmentovanim prstenom. Svrab je intermitentan i intenzivan. Vremenom dolazi do spontane regresije nodusa uz zaostajanje ožiljaka. Klinički treba tražiti znake atopijskog dermatitisa, isključiti hroničnu bubrežnu insuficijenciju i druge uzroke sistemskog pruritusa (v. pruritus). Kli-

nički se verukozni lihen planus razlikuje po ljubičastoj boji lezija na koži. Liječi se potentnim kortikosteroidima intraleziono ili lokalno pod okluzijom. Krioterapija tečnim azotom daje povoljne rezultate, ali zaostaju hiperpigmentacije. U opštoj terapiji mogu se koristiti antihistaminici, trankvilansi i triciklični antidepresivi. Lichen simplex chronicus Vidal je hronična pruriginozna dermatoza sa jednim ili više lihenifikovanih plakova. Lihenifikacija je odgovor kože na njeno ponovljeno češanje i trljanje. Lichen simplex termin označava lezije kože bez prethodnog postojanja kožne bolesti dok sekundarna lihenifikacija obilježava lezije kože kojima prethodi pruriginozna dermatoza. Može nastati djelovanjem jednog ili više faktora. Od značaja su faktori spoljne sredine (toplota, znojenje, iritacija), emotivni i psihološki faktori. U slučaju posljednja dva nije uvijek jednostavno razgraničiti da li su uzrok ili posljedica. Atopijski dermatitis se dovodi u vezu kod 26-75% oboljelih, dok se kod neatopičara lichen simplex može povezati sa bolestima koje uzrokuju sistemski pruritus. Javlja se češće kod osoba ženskog pola od 30. do 50. godine života. Dominantan simptom je svrab, paroksizmalan ili stalan, koji uzrokuje češanje i pojavu kožne lezije. Promjene su najčešće smještene na zadnjoj i bočnim stranama vrata, kapilicijumu okcipitalno, ingvinokruralno, genitalno (vulva, skrotum, pubis), ekstenzornim stranama ekstremiteta, oko članaka ili bilo gdje drugo na tijelu gdje „ruke dosežu“. U početku su eritematozne i edematozne, a potom nastaje tipična kožna promjena - lihenifikacija. Centralni dio je zadebljan sa skvamama i pigmenatcijom, okolo je naglašeni kožni crtež, a na periferiji su pojedinačne lihenoidne papule između naglašenih linija kožnog crteža. Ponekad zadebljanje kože može biti jako izraženo te dovodi do svaranja verukoznih plakova. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike. Diferencijalno dijagnostički treba isključiti psorijazu, lihen planus i atopijski dermatitis. Prva terapijska linija su kortikosteroidi za lokalnu primjenu pod okluzijom. Koriste se nesteroidni antipruriginozni lokalni preparati: menthol, phenol, pramoxin ili katranski preparati (coal tar). U opštoj tearpiji se primenjuju sedativni antihistaminici ili triciklični antidepresivi. 31

Z D R A V S T V O

adnji trimestar 2021. godine bio je veoma dinamičan i uzbudljiv, ali i uspješan za Udruženje „Neuron“ iz Odžaka. Nakon što su na Konferenciji o mentalnom zdravlju u Sarajevu 8. listopada 2021. godine Udrugu predstavile Senada Halilović, Nerma Hamzić, Ana Majić i Azra Salkanović, koja je u svom izlaganju uz aktivnosti Udruženja iznijela i poteškoće koje imaju Udruženje i njegovi članovi u radu i opstanku, navela je i da sporadična podrška u lokalnoj zajednici nije dostatna za opstanak Udruženja i bolji položaj njenih članova u društvu. Potrebna su stalna sredstva financiranja rada Udruženja za što u lokalnoj zajednici još nema dovoljno razumijevanja. Neophodno je jačati resurse kako bi usluge bile dostupne i prepoznatljive, sa manje stigme i samostigme u mentalnom zdravlju i smanjenju nejednakosti u zajed32

Korisničke inicijative

Kraj godine u Udruženju „Neuron“ Pripremila: Ana Majić, dipl. med. sestra, okupacioni terapeut, Dom zdravlja - CMZ Odžak

nici. Za veliku pomoć i podršku radu Udruženja Salkanovićeva se zahvalila Projektu mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, koji podržava švicarska vlada a implementira Asocijacija IPD (Association Institute for Population and Development) skupa sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite

Republike Srpske, na podršci i financiranju brojnih projekata koje je Udruženje provodilo; od izrade većeg broja lutaka za Asocijaciju, čestitki, nabavci hrane, lijekova, zaštitne opreme, edukacijama trenera govorništva i uključenje govornika iz iskustva bolesti na seminarima za zdravstvene radnike i saradnike centara za mentalno zdravlje

Z D R A V S T V O

u Bosni i Hercegovini. Ona se zahvalila i na posjeti načelnici Općine Odžak, gospođi Nadi Ćulap i zagovaranju potrebe opstanka centra za mentalno zdravlje u lokalnoj zajednici u periodu kada je postojala opasnost od zatvaranja CMZ Odžak, a zahvaljujući kojoj je pružena i dodatna podrška Udruženju. Protekle godine Projektom „Sanacija Zelenare“ opremljen je devastirani općinski prostor (vrijednosti 40.000 KM)

sredstvima Federalnog ministarstva za raseljena lica i izbjeglice uz sufinanciranje Udruženja u iznosu 1.200 KM. Dio sredstava za priključak električne energije koji je koštao oko 1.600 KM odobrila je putem granta Vlada Županije posavske (1.200 KM) a ostatak je obezbijeđen putem donacija. Uspješno je završen Trening trenera u oblasti poznavanja i zagovaranja ljudskih prava za članove udruženja i

profesionalce u mentalnom zdravlju, a certifikate su dobili i tri trenera-korisnika usluga u mentalnom zdravlju, članova Udruženja i tri profesionalca CMZ Odžak. Svoja znanja i vještine primijenili su tokom mjeseca prosinca. Udruženje je u suradnji sa CMZ Odžak podržalo svjetsku kampanju „16 dana aktivizma u borbi protiv nasilja“ koja obuhvaća važne datume za pitanja ljudskih prava i prava osoba sa invaliditetom. Održane su radionice za članove udruženja, zdravstveni, prosvjetni i socijalni sektor, kao i policiju i nevladine organizacije. Početkom prosinca započeta je implementacija Projekta „Prevencija somatskih oboljenja kod osoba sa mentalno-zdravstvenim poteškoćama“ podržanog od strane Projekta mentalnog zdravlja, koji je predviđeno da traje do kraja kolovoza 2022. godine. Kroz ovaj program povećanog nadzora općeg fizičkog zdravlja i suradnju sa timovima obiteljske medicine Doma zdravlja Odžak ciljevi koji se žele postići su: –– poboljšanje kvalitete i dostupnosti usluga obiteljske medicine za osobe sa mentalnim poteškoćama putem poboljšanja senzibiliteta timova obiteljske medicine u praćenju somatskog zdravlja osoba sa mentalnim poremećajima, –– pružiti podršku obitelji u kojoj korisnik živi, što povoljno utiče na porodičnu klimu i dugoročno prevenira nastanak sindroma sagorijevanja kod članova obitelji, –– reducirati stigmatizaciju i diskriminaciju osoba sa mentalnim poremećajima u okvirima obiteljske medicine, –– podići svijest korisnika usluga mentalnog zdravlja i članova njihovih obitelji o komorbiditetu mentalnih poremećaja i somatskih oboljenja, i –– omogućiti održivost Udruženja. Suglasnost provedbi ovog projekta dali su rukovodstvo Doma zdravlja i šef službe obiteljske medicine, održane su diskusione radionice sa zdravstvenim profesionalcima i dio edukativnih radionica za korisnike usluga u mentalnom zdravlju, a prostor je opremljen novim namještajem. U drugoj polovini siječnja 2022. godine Udruženje je posjetio tim iz ureda IPD u Banjaluci i Sarajevu radi nadzora i pružanja stručne podrške provedbi tekućeg projekta. Napomena: Osobe na fotografijama suglasne su sa njihovom objavom.

Z D R A V S T V O

vjedoci smo da pandemija virusom COVID-19 ne jenjava, stalno se šire nove informacije o virusu, njegovim novim mutacijama, koristi se novo slovo grčkog alfabeta u označavanju novih sojeva virusa, nove informacije o prednostima procesa vakcinacije, a informacije se mijenjaju veoma često. Ne tako davno, prošle godine, sa velikom pažnjom su se očekivale dnevne konferencije i pratile informacije kriznih štabova/stožera, izvještaji zavoda i instituta o broju novooboljelih, oporavljenih, umrlih, gledale se i tumačile tabele, grafikoni, u naš svakodnevni vokabular ulazili pojmovi koji su ranije bili korišteni samo u stručnim krugovima. Jednostavno rečeno, prilagođavali smo se novom načinu života, a u svemu tome ključnu ulogu imaju informacije. Informacija ima ogroman uticaj na politiku, privredu, obrazovanje, zdravstvo, sigurnost, na apsolutno sve segmente života. Svakodnevno do stanovnika dolaze nove informacije, raste broj konzumenata informacija, a broj informacija raste eksponencijalno. Naravno da je sa porastom kvantiteta, povećanjem brzine protoka informacija za očekivati pad kvaliteta informacije, a stanje pandemije, kao globalno krizna situacija je veoma pogodna podloga za razvoj lažnih, štetnih i zlonamjernih informacija. „Povećanje broja dezinformacija i ozbiljnost prijetnje utječu na sve veću osviještenost i zabrinutost civilnog društva u državama članicama EU-a i na međunarodnoj razini“ (Europska komisija, 2018). To najbolje potvrđuje izjava Direktora Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) da se svijet ne bori samo s globalnom pandemijom uzrokovanom koronavirusom nego i

Aktivnosti CZMZ

Znanjem protiv predrasuda Pripremili: mr. sc. Nedim Muftić, dipl. defektolog surdoaudiolog – logoped; Amela Kalušić, dipl. medicinska sestra; Jasmina Pašalić Ramić, dipl. socijalni radnik; Amra Kovačević, medicinska sestra – okupacioni terapeut; Dom zdravlja - CMZ Travnik

s vrstom informacijskog poremećaja nazvanog infodemija ili epidemija informacija. Infodemija je fenomen preobilja informacija (istinitih i lažnih) o određenoj temi koje se nekontrolirano šire, što otežava pronalaženje jasnih i vjerodostojnih poruka, pouzdanih izvora i rješenja problema (Nielsen i sur., 2020). Ovome su posebno izložene osobe sa duševnim smetnjama i osobe sa smetnjama u psihofizičkom ravoju. Uočivši ove činjenice članovi tima Centra za mentalno zdravlje (CMZ) Travnik su redovno ostvarivali kontakt sa korisnicima usluga, te pored redovnih aktivnosti na očuvanju mentalnog zdravlja lokalne zajednice, posebnu pažnju u svom radu posvetili radu korisnicima sa teškoćama u učenju i učešću, njihovim roditeljima,

starateljima, asistentima u zajednici, a posebno korisnicima koji su uključeni u proces deinstitucionalizacije, dajući ima kao njihove osobe od povjerenja tačne i za njih korisne informacije. Na to nas i obavezuje i Konvencija o pravima osoba s invaliditetom, koju je Bosna i Hercegovina ratificirala 2010. godine, a koja nalaže da se “osobama s invaliditetom pruže informacije namijenjene općoj populaciji u pristupačnim oblicima i tehnologijama prikladnim za različite vrste invaliditeta”. Ista Konvencija navodi da države trebaju podsticati sredstva javnog informisanja, uključujući i online medije, da svoje usluge učine dostupnim osobama s invaliditetom. Ujedinjene nacije početkom pandemije istaknule su kako je milijardu ljudi koji žive s invaliditetom u svijetu među najteže pogođenim kategorijama stanovništva pandemijom korona virusa te naglasila i to da je pandemija otkrila u kojoj su mjeri marginalizovani ljudi i pojačala nejednakost s kojom se osobe s invaliditetom već suočavaju, poput siromaštva i visoke stope nasilja, zanemarivanja i zlostavljanja. Sa tim ciljem, u saradnji sa Zavodom za javno zdravstvo Srednjebosanskog kantona, zaposlenici CMZ Travnik, a pod motom „Znanjem protiv predrasuda“, su u više navrata organizirali stručna predavanja za korisnike naših usluga koji se nalaze u redovnom tretmanu, poštujući sve u tom trenutku predložene epidemiološke mjere zaštite. Predavač je bila prim. mr sc. dr Amra Mehmedbegović-Kalčo, koja je na metodološki, terminološki prilagođen i prihvatljiv način objasnila osnovne stvari o kolektivnoj i ličnoj higijeni, značaju očuvanja higijene u redovnim uslovima, a pogotovo uslovima pandemije, osnovnim znanjima o načinima prijenosa zaraze, značaju kvalitetne ishrane, zdravog načina života u očuvanju zdravlja i prevenciji obolijevanja od zaraznih bolesti, procesu vakcinacije, predrasu-

Z D R A V S T V O

dama, netačnim informacijama o vakcinaciji, procesu vakcinacije, koristi i neželjenim efektima vakcina općenito, s posebnim akcentom na vakcine protiv COVID-19 virusa kao najboljeg načina zaštite, čime je otklonjen strah te uklonjene predrasude o vakcinaciji znanjem i informacijama koje su imali

priliku dobiti od kompetentnih osoba, profesionalaca, osoba od povjerenja, što je veoma značajno kada su u pitanju osobe sa mentalnim poremećajima i teškoćama u učenju i učešću. Nakon par dana, u organizaciji CMZ Travnik, a u koordinaciji sa timom za vakcinaciju Doma zdravlja Travnik vak-

Da je porodični biti lako, porodični bi bio svako!

olim svoj posao. Volim ljude i medicinu. Moglo bi se reći da mi je to strast. To je razlog zbog kojeg sam jako traumatično podnijela odvajanje od mantila i stetoskopa jer sam, eto, morala na porodiljsko bolovanje. I kada je konačno došao dan povratka na posao htjela sam da svo to propušteno vrijeme u ordinaciji nadoknadim tako što ću dobrovoljno raditi prekovremeno i to po dvije smjene. I nije mi teško padalo. Adrenalin pokrenut željom nije jenjavao i davao mi je snagu. Bio je januar. Kao i što priliči januraskom jutru, sve je bilo zaleđeno. Moja prva odrednica bila je jedna od najudaljenijih ambulanti. Znala sam da se nijedan ljekar nije uspio probiti kroz poledicu i snijeg zadnjih mjesec dana. Ali ja sam riješila da ću uspjeti! Na putu posmatram zimski krajolik kao sa razglednica. Okitila se Trebava snijegom kao mlada u vjenčanici. Pomislih kako, osim ljepote, ovim ljudima i nije imala da ponudi mnogo čega. U tom razmišljanju trgnu me podsklizavanje auta. Sa moje desne strane tekao je planinski potok. Telefon mi ne znači puno jer ni tehnologija dovde nije našla put. Ako bih pala u potok hipotermija bi me održala dovoljno dugo dok ne naiđe prvi putnik namjernik jer ovde nenamjernika odavno nema. Trgnu se iz takvih misli i polako nastavih dalje. „Misli pozitivno“, reče Luiza Hej. Na ulazu u ambulantu dočeka me nekoliko starosjedilaca. Navikli na čekanje onih koji su davno otišli nisu se ljutili na kašnjenje. Poznajem ovaj narod. Ima nečeg naročitog u njemu. Onog rustičnog, neiskvarenog, iskonski dobrog, koje još nije stigla da iskvari tehnologija, žurba, civilizacija. Ovde će vas svako pozdraviti kao najrođenijeg, ponuditi gostoprimstvo i ispričati se kao da se poznajete čitav život. U ordinaciji me dočeka medicinar koji je tu nekoliko decenija. Poslije početne formalnosti odmah pređosmo na posao. Ne skidam jaknu. Peć zaostala iz prošlog vijeka daje sve od sebe, ali gubi bitku sa pukotinama na vratima i zidovima. Utrnuli prsti osta-

cinisani su svi korisnici usluga Centra koji su iskazali želju i spremnost da se podvrgnu procesu imunizacije, a tim CMZ Travnik po potrebi nastavlja sa ovim aktivnostima, prilagođavajući se aktuelnim epidemiološkim prilikama. Napomena: CMZ Travnik posjeduje saglasnosti za fotografisanje i objavljivanje fotografija.

Prim. dr Željka Popović, specijalista porodične medicine, Dom zdravlja Doboj

ju dosledni poslovično ružnom rukopisu ljekara. Vijest o mom dolasku brzo se proširila selom. Ljudi su dolazili kako su mogli. Oni bliži sa vunenim čarapama preko rudarskih čizama, kako bi se sačuvali od klizanja, a oni udaljeniji na volovskim kolima jer moderni automobili ne mogu da se izbore sa onim što mogu težačke životinje. Medicinar me pozva u intervenciju. Sin u poodmaklim godinama doveo je majku koja već odavno ima ranu na nozi, ali je sada kritična jer se zbog vremenskih neprilika dugo nije previjala. Ne govoreći ništa medicinar odvija ranu. Osjetim da ga njegovo iskustvo pomalo plaši jer sluti šta se krije ispod zavoja. I bio je u pravu! Rana je bila nekrotična i ispunjena crvima. Osjetih bol u želucu, ali uspjeh da sakrijem grimasu na licu. Sjetih se svog profesora koji mi je svojevremeno rekao da imam dvije lijeve ruke. Nisam se ljutila jer je bio u pravu. Ta spoznaja mi je kasnije dosta pomogla u odabiru specijalizacije. Ali sada nije bilo vrijeme za očaj. Prihvatih se skalpela i počeh da ćaskam sa pacijentkinjom kako bih joj odvratila misli od rane na nozi. „Kako bi sada moj profesor bio ponosan na mene“,

pomislih na kraju intervencije. Vartih se nazad u ordinaciju. Čekaonica se brzo punila. Sljedeći je bio pacijent sa temperaturom preko 40 u posljednjih nekoliko dana. Auskultatorni nalaz nije bio ništa bolji od opšteg aspekta. Predložila sam hospitalizaciju, ali pacijent ne pristaje jer nema čime da se preveze, a ne može ostaviti domaćinstvo. Njegov pogled je bio molećiv i istrajan. Osjetih ogromnu odgovornost jer ovi pacijenti nisu došli „usput“ po još jedno besplatno mišljenje na njihovom proputovanju do „velikih doktora“. Ovde ste čitav svijet u jednom čovjeku. „Nadam se da nema porodilja“, rekoh svom medicinaru nastojeći da razbijem ozbiljnost situacije. „Ne brinite. Ovdje babica nema posla zadnjih 10 godina“. Ljudi su se smjenjivali. Vrijeme smo mjerili učinkom a ne mijernom jedinicom. Pacijenti u matičnoj ustanovi su me već čekali. Zvuk telefona podsjetio me je na realnost. Trideset propuštenih poziva govorilo je o zabrinutosti kolega, ali i mojih najbližih. Sa izvinjenjem zbog kašnjenja ulazim u drugu ordinaciju i nastavlja . U kasno poslijepodne sjetih se da nisam jela taj dan. Nema veze, pomislih. Osjećaj gladi, zamijenio je osjećaj zadovoljstva. Noć se spustila na grad kada sam stigla kući. Bučni koraci moje djece koja su se takmičila koje će mi prije otvoriti vrata, podsjetilo me na svrsishodnost dana. Ako bih mogla u jednoj rečenici sažeti sve ono što su me rodietlji učili, bilo bi: „Budi od koristi, imaj svrhu i osjetićeš sreću“ . I.... osjetila sam sreću. 35

F A R M A C I J A

rilikom delatnosti u apoteci, osim stručnog znanja, izuzetno su važne komunikacijske veštine zaposlenih.Tokom obrazovanja magistara farmacije i farmaceutskih tehničara se relativno malo vremena posvećuje ovim veštinama pa je stoga neophodno vršiti edukacije iz oblasti psihologije i načina komunikacije sa određenim grupama pacijenata. Posebno je bitno uputiti kolege na početku karijere sa mogućim psihološkim profilima ličnosti pacijenata koji često posećuju apoteke. Najčešće problemi nastaju tokom komunikacije sa pacijentima sa posttraumatskim sindromom i bolestima ovisnosti, psihijatrijskim bolesnicima, agresivnim osobama i sl. Pacijentima je potrebno preneti sve potrebne informacije, a često pri tome može doći do nejasnoća i konfliktnih situacija. Iskusni magistri farmacije i farmaceutski tehničari već po samom ponašanju i stavu pacijenta, prilikom ulaska u apoteku, mogu proceniti eventualno konfliktnu osobu i u kakvom je stanju pacijent (da li je pod adekvatnom terapijom). Ukoliko je osoba razdražljiva treba joj se obraćati krajnje smirenim tonom, koncizno, bez suvišnih informacija.Ukoliko se radi o ovisnicima često situacije mogu biti vrlo neprijatne i opasne tako da ne treba dozvoliti provociranje i zaposleni treba da postupe u skladu sa merama lične zaštite. Nastale incidentne situacije je neophodno evidentirati u evidenciji neželjenih događaja kako bi se preduzele adekvatne preventivne i korektivne mere. Osnovni cilj komunikacije sa pacijentima je pružanje adekvatnih informacija o karakteristikama, doziranju, neželjenim efektima i načinu skladištenja leka, a da se apotekarska delatnost odvija u prijatnoj atmosferi što zajedno doprinosi kvalitetu usluge. Savremene apoteke su pružale dosta dodatnih usluga pacijentima pre početka pandemije izazvane viruson Sars COVID-19 i verovatno će se vratiti istoj praksi nakon prestanka važenja specijalnih mera. Najčešće su to usluge merenja krvnog pritiska i određivanja nekih biohemijskih parametara (koncentracija glukoze, triglicerida i holesterola u krvi). Potreba za ovim dodatnim delatnostima se javlja zbog izbegavanja zakazivanja i čekanja u ambulantama i biohemijskim laborato36

Veštine komunikacije u apotekarskoj delatnosti i pružanje dodatnih usluga

Mr ph. Anica Crkvenčić

rijama, brzog dobijanja rezultata, izbegavanja samostalnog merenja pomoću aparata za kućnu upotrebu i dr. Pružanjem dodatnih usluga zaposleni su izloženi raznim problemima: • Obavezno je vakcinisanje protiv hepatitisa za zaposlene, odgovorne za pružanje dodatnih usluga (koje podrazumevaju uzimanje

Upravo zbog ovih razloga, ukoliko apoteka pruža dodatne usluge, mora posedovati odvojeni prostor u oficini gde bi se nalazili samo pacijent i stručna osoba. Prilikom pružanja usluge neophodno je da zaposleni nosi zaštitnu masku i rukavice. Pacijenta treba upozoriti na moguće odstupanje rezultata ukoliko nije izvršena

uzoraka krvi) • Obezbeđenje adekvatnog odvojenog prostora u oficini za pružanje usluga u cilju bezbednosti pacijenata • Zbrinjavanje generisanog infektivnog otpada • Nepreciznost rezultata merenja koji zavise od mnogobrojnih faktora.

odgovarajuća priprema (izbegavanje određenih namirnica,vreme poslednjeg obroka i sl.) Nakon izvršenog merenja potrebno je pravilno skladištiti generisani infektivni otpad u za to pripremljen i pravilno signiran kontejner žute boje. Infektivni otpad se mora redovno predavati ovlaštenom preduzeću na dalje zbrinjavanje i uništavanje.

F A R M A C I J A

Formiranje zaštitne barijere respiratorne sluznice

eadekvatan i nedovoljan unos bitnih sastojaka u ishrani, imunodeficijencija, fizička neaktivnost, kao i prisustvo hroničnih oboljenja, naročito kod djece i starije populacije, u značajnoj mjeri mogu uticati na učestalost pojave prehlade, gripa i ostalih infekcija gornjih respiratornih puteva Svjedoci smo, pored COVID-19 pandemije, i učestalih akutnih infekcija gornjih respiratornih puteva. Ove infekcije su u značajnoj mjeri uslovljene nepovoljnim klimatskim faktorima, karakterističnim za jesenji i zimski period kao i mikroklimatskim poput neadekvatne temperature i čistoće vazduha, provjetrenosti te osvjetljenosti prostora u kojem se boravi (vrtić, radno mjesto, javni prevoz). Neadekvatan i nedovoljan unos bitnih sastojaka u ishrani, imunodeficijencija, fizička neaktivnost, kao i prisustvo hroničnih oboljenja, naročito kod djece i starije populacije, u značajnoj mjeri mogu uticati na učestalost pojave prehlade, gripa i ostalih infekcija gornjih respiratornih puteva. Među najčešće infektivne uzročnike se ubrajaju respiratorni virusi (rinovirusi; 30-50%, koronavirusi; 10-30%, adenovirusi, virusi influence i parainfluence, respiratorni sincicijalni virus, enterovirusi). Trećinu do polovinu svih akutnih respiratornih infekcija kod ljudi čini prehlada koja ima i visok potencijal širenja u populaciji, naročito među djecom, a sluznica nosa, grla i usne šupljine čini najčešću anatomsku lokalizaciju ovog oboljenja. Osim karakterističnih opštih simptoma, među vodećim lokalnim znakovima bolesti dominiraju osjećaj iritacije u nosu i grlu, zapušenost i sekrecija iz nosa, otežano i bolno gutanje, kijanje i kašalj. Slojevi epitelnih ćelija u usnoj i nosnoj šupljini čine fizičku i urođenu imunološku barijeru protiv virusa i bakterija, ali virusi imaju potencijal da narušavanjem ove barijere inficiraju ćelije u ovom području što rezultuje simptomima prehlade. Protektivni i terapijski efekat glicerola i tripsina: Upravo jačanje

Viruprotect - sprej protiv prehlade

Doc. dr sc. med. Dalibor Vranješ

prirodne epitelne barijere može biti od koristi kako bi se inhibirao ulazak slobodnih virusnih partikula u ćelije grla i usne šupljine. Viruprotect je inovativni sprej s terapijskim indikacijama kod prehlade, gripe i ostalih akutnih infekcija grla i usne šupljine s dvije glavne komponente, glicerolom i prirodnim enzimom tripsinom, porijeklom iz bakalara. Dosadašnja istraživanja su dokazala značajan protektivni i terapijski efekat glicerola i tripsina kod akutnih infekcija gornjih respiratornih puteva, poput prehlade i gripa. Dejstvo glicerola ogleda se u formiranju osmotski prolazne barijere na respiratornoj

sluznici, koja onemogućava prodor virusnih uzročnika, dok tripsin inhibira sposobnost virusa da se vezuju, odnosno deaktivira njihovu sposobnost da inficiraju ćelije, čime sprečava njihovo razmnožavanje i širenje. Formiranjem zaštitne barijere na respiratornoj sluznici ne postiže se samo značajan terapijski, nego i preventivni efekat kod simptoma prehlade i gripa poput iritacije i naglašene osjetljivosti sluznice grla i usne šupljine te grlobolje. Više informacija o spreju Viruprotect možete pronaći na www. viruprotect.ba

ViruProtect “Studije su pokazale da upotrebom Viruprotect spreja, broj virusa prehlade se može redukovati i za 90%, a vremenski tok bolesti smanjiti i do tri dana. Osim standardne aplikacije kod odrasle, pogodan je i kod dječje populacije starije od četiri godine. Prednosti upotrebe Viruprotect spreja se takođe ogledaju u lakom načinu aplikacije, vrlo pozitivnom i brzo nastupajućem lokalnom terapijskom efektu, naročito kada postoji akutni rizik od virusne infekcije i prvi znakovi prehlade. Dodatni benefit upotrebe ovog spreja ogleda se u njegovom prijatnom ukusu, jer u svom sastavu ne sadrži šećer i konzervans”, navodi doc. dr sc. med. Dalibor Vranješ. 37

P R I R O D A I Z D R AV L J E

rijemuš je divlji bijeli luk - biljka za koju studije potvrđuju izuzetnu ljekovitost u svrhu čišćenja krvi od nagomilanih masnoća, pesticida, teških metala i drugih otrova u krvi, a ima i izuzetno antibakterijsko djelovanje, što je svrstava u najjače prirodne antibiotike. Srijemuš je u prirodi u svježem stanju prisutan svega dva mjeseca (mart-april) te je stoga bilo neophodno sačuvati njegove ljekovitosti tokom cijele godine. Srijemuš je 1992. godine Asocijacija za zaštitu i istraživanje evropskih medicinskih biljaka proglasila evropskom biljkom godine. (Association for the Protection and Research on European Medicinal Plants) Mast i ulje od liofilizovanog srijemuša su prvi dermalni proizvodi od ove vrhunske biljke. Iz tog razloga su takođe i patentirani kao i kapsule i nagrađeni na takmičenju za Najbolju tehnološku inovaciju 2021. godine koju organizuje Ministarstvo za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske, Inovacioni centar Banjaluka zajedno sa Ministarstvom prosvjete, nauke i tehnološkog razvoja Srbije. Ovi proizvodi su vrhunski način da se sve ljekovitosti srijemuša koriste i u dermalne svrhe na način da se sačuvaju sve ljekovitosti ove biljke sa našeg podneblja i kreiranje proizvoda koji se koristi u ljekovite svrhe kao prirodni antibiotik za proširene i upaljene vene. Na taj način se zadovoljavaju dnevne potrebe aktivnih sastojaka srijemuša kako bi se na prirodan način djelovalo na kožu i zidove krvnih sudova – utičući da se ojačaju zidovi proširenih vena i da proširenja – kapilari, koji su vidljivi na nogama ili drugim dijelovima kože, potpuno nestanu, kako bi se preventivno djelovalo da se dermalnom upotrebom ljekovitih sastojaka srijemuša spriječi nastanak trombova u proširenim venama.

Mast od srijemuša Prirodni antibiotik koji pomaže kod proširenih i upaljenih vena, bubuljica i opuštanja mišića

Priprema: Jelena Pušac Broćilović

Mast od liofilizovanog srijemuša, divlje biljke, koristi se kao prirodni antibiotik koji pomaže kod proširenih i upaljenih vena, kapilara, opuštanja mišića te pomaže kod otklanjanja grčeva u nogama, bolova u zglobovima i natečenih nogu. Novost ovog patentiranog dermalnog proizvoda se ogleda u samom proizvodu masti koji je sada mnogo lakše dermalno koristiti i sa spoljašnje strane rješavati proširene i upaljene vene, kao i načinu proizvodnje masti koja je specifična jer kroz poseban tehnološki postupak

na niskim temperaturama od -35 do -40 stepeni C, dobija se proizvod koji je u sebi zadržao sve aktivne fitonutritijente biljke srijemuš koju je sada moguće koristiti i dermalno. Upotrebljava se na način da se dva puta dnevno maže mast na područje koje je zahvaćeno prošrenim ili upaljenim venama. –– Srijemuš, zahvaljujući svom antimikrobnom i antivirusnom djelovanju, ima izuzetnu moć kao prirodni antibiotik što potvrđuju razne studije; –– Neprijatan miris srijemuša pokazuje veliku količinu sumpornih jedinjenja koje sadrži ova biljka, a naučne studije iz Njemačke potvrđuju da ih srijemuš ima četiri i po puta više od običnog bijelog luka. –– Hemijski prekursori ovog mirisa su skupina spojeva na bazi ugljenika koji sadrže sumpor, poznati kao sulfoksidi. Jedan broj njih nalazi se u listovima divljeg bijelog lu-

ka, a najčešći su methiin, alliin i isoalliin. Sumporna jedinjenja se gube sušenjem, zato ova mast i ulje, dobijeni posebnim tehnološkim postupkom, imaju tako jako dejstvo jer je u potpunosti sačuvan prirodni – organski sumpor. Organski, potpuno prirodni sumpor u masti od liofilizovanog srijemuša doprinosi: 1. Rješavanju uapljenih vena jer ima protivupalno dejstvo;

2. Rješavanju proširenih vena - dermalno hrani kožu i zidove krvnih sudova - utičući da se ojačaju zidovi proširenih vena i da proširenja koja su vidljiva na nogama ili drugim dijelovima kože potpuno nestanu; 3. Pomaže kod kapilara 4. Sumporna jedinjenja u srijemušu čiste kožu od otrova i svojim prirodnim antibiotskim djelovanjem pomažu rješavanje bubuljica i akni. Velike količine magnezijuma u srijemušu, koji je liofilizacijom sačuvan u ulju i masti, pomažu kod: 1. Opuštanja mišića; 2. Otklanjanju grčeva u nogama, bolova u zglobovima i natečenih nogu; 3. Mnogo bolja je iskoristivost magnezijuma ako se unosi preko kože i na taj način se takođe jača mišić srca i krvni sudovi; Rješava se hormonalni disbalans; 39

P R I R O D A I Z D R AV L J E

8. Pomaže kod unosa minerala magnezijuma i sumpora preko kože što omogućava mnogo bolju apsorpciju. Velike količine C vitamina u srijemušu doprinose da ovo ulje od liofilizovanog srjemuša utiču na regeneraciju kože i podmlađivanje.

4. Pomaže kod glavobolja i migrena (namazati na sinuse) Ulje od liofilizovanog srijemuša Ulje od liofilizovanog srijemuša patentiran dermalni proizvod, bogat prirodnim sumporom i magnezijumom koji ima izuzetno dejstvo kod: 1. Liječenja psorijaze, 2. Ekcema 3. Gljivičnih infekcija 4. Seboroičkog dermatitisa 5. Bubuljica i akni 6. Pomaže kod zaustavljanja starenja zbog velike količine C-vitamina 7. Prirodnim sumporom uspješno rješava bore

Allium ursinum (srijemuš) je lijek i biljka posebne dijetetske vrste sa dugom tradicijom korištenja u liječenju, ali o kojoj se danas na našim prostorima jako malo zna. Razlog tome je što su mlade generacije zaboravile, ili nisu nikad ni imale priliku upoznati te stare vrste biljaka koje su nekada bile osnovno i vrhunsko sredstvo liječenja. Nažalost, sada smo mnoge, izuzetno moćne, proizvode iz prirode zamijenili brzim i sintetičkim lijekovima koji jedno liječe, a drugo razbolijevaju. Ime „ursinum“ je latinskog porijekla i potiče od riječi „ursus“ koja znači medvjed, zato što je srijemuš u narodu poznat i po nazivu „medvjeđi luk“ jer po starim, narodnim pričama, srijemuš je prva biljka koja raste nakon zime i to je prvo što medvjed nakon dugog, zimskog sna traži da bi se nahranio i samim tim, da bi uklonio sve toksine iz organizma i regenerisao ga i povratio snagu nakon dugog, zimskog sna. Divlji luk je zaista jedan od najsnažnijih čistača organizma, kojeg pronalazimo u prirodi, jer pomaže u otklanjanju toksina nakupljenih u našem tijelu tokom zime. Nije čudo što i životinje posežu za njegovim ljekovitim moćima – iskustvo ih je naučilo da medveđi luk vraća energiju neophodnu za opstanak. Danas se u svjetskoj literaturi naziv srijemuš koristi pod imenom allium ursinum, wild garlic, ramson ili bear’s garlic. A na našim prostorima ljudi ga zovu srijemuš, crijemuš, crembu, sremuša, medvjeđi luk, divlji bijeli luk...

ZDRAVSTVO - SRBIJA Najsavremeniji lek protiv COVID-19 infekcije stigao u Srbiju

Paxlovid

inistarstvo zdravlja obaveštava javnost da je u našu zemlju 7. februara 2022. godine pristigao prvi kontingent leka protiv korona virusa paxlovid. Srbija je prva zemlja kontinentalne Evrope kojoj je isporučen ovaj lek (u Evropi još isporučen V. Britaniji), i to deset dana nakon što je EMA (European Medicines Agency) odobrila upotrebu i promet ovog leka. Komisija Ministarstva zdravlja kojom presedava prof. dr Goran Stevanović, direktor Klinike za infektivne bolesti, napravila je distributivnu listu na osnovu koje će lek biti raspoređen po zdravstvenim ustanovama. Paxlovid je antivirusni lek koji sadrži dve komponente ritonavir i nirmatrelvir i namenjen je za oralnu upotrebu. Indikovan je za tretman COVID-19 infekcije kod odraslih, koji ne zahtevaju dodatni kiseonik i koji imaju povećan rizik progresije u tešku formu bolesti. Sa primenom leka preporučljivo je započeti u okviru prvih pet dana od pojave simptoma. Srbija je krajem prošle godine, među prvima, zajedno sa SAD i Velikom Britanijom, potpisala ugovor sa predstavnicima kompanije “Pfizer” o nabavci najboljeg leka protiv korona virusa, koji smanjuje rizik od hospita-

lizacije i teških oblika bolesti kod pacijenata i do 89 odsto. Ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar tom prilikom je istakao da vakcina ostaje i dalje primarno oružje u borbi sa virusom, a da je lek paxlovid dodatni napor države da sačuva zdravlje građana. “Mi se ne borimo za to da dođemo do toga da se neko razboli pa da se leči, već se borimo za to da ne dođe uopšte do toga nego da se ljudi vakcinišu i da ne dođu uopšte u fazu da moraju da koriste bilo koji lek. A ovo je neka naša odgovornost kao države i uspeh države koji smo obećali i koji ispunjavamo”, rekao je Lončar.

Postavljen kamen temeljac za Nacionalni centar “Ukras sveta”

U Beogradu je 28. januara na Bežanijskoj kosi postavljen kamen temeljac za Nacionalni centar za razvoj deteta i inkluziju “Ukras sveta”, namenjen deci sa smetnjama u razvoju, a ta ustanova biće mesto za sva pitanja, nedoumice, informacije za ro42

ditelje i decu, ali i za struku, čiji su fokus deca sa teškoćama u razvoju, poručeno je na događaju. Nacionalni centar za rani razvoj deteta i inkluziju je zamišljen tako da pruži dijagnostičku i terapijsku podršku za decu i njihove roditelje i staratelje, kao i specijalizovanu obuku i treninge za sve one koji se bave ranim razvojem dece. Centar će u svom sadržaju imati posebno opremljene prostorije za funkcionalnu procenu, dijagnostiku, posebne tretmane, uređene tako da podsećaju na kućno okruženje. Izgradnja Centra za rani razvoj deteta i inkluziju je državni projekat Vlade Srbije, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja. Jedan od idejnih tvoraca projekta izgradnje Centra bila je Tamara Vučić, supruga predsednika Srbije Aleksandra Vučića, koja je prilikom postavljanja kamena temeljca rekla da je Centar jedinstven, jer podrazumeva da pod jednim krovom postoji sveobuhvatan pristup ovako važnoj temi kao što je rani razvoj, ali i zato što je država prepoznala značaj te teme.

Vesti iz VMA

ојно здравство је добило појачање у виду 51 лекара, медицинског техничара, фармацеута, лабораторијског и хемијског техничара и радника других занимања, којима је начелник Управе за војно здравство бригадни генерал др сц. вет. мед. Радивоје Анђелковић уручио решења о пријему у стални радни однос на свечаности која је одржана на Војномедицинској академији у Београду. Потпредседник Владе и министар одбране др Небојша Стефановић честитао је новозапосленима, истичући да је поносан што данас запошљавамо младост Србије, а што нам уједно омогућава да се још снажније боримо да очувамо здравље наше војске и свих грађана Србије. „Поверење нашег народа у војно здравство je огромно. Заслужено је и стицано трудом, стручношћу и посвећеношћу генерација војних лекара и других медицинара. Ви данас добијате стални посао, али и прилику да радите са најбољима, да учите од најбољих и да их једног дана надмашите. Искористите је. Она се не указује свима. Такође, наше војно здравство данас добија појачање, значајну помоћ, на своја два фронта на која паралелно надљудским снагама бије битке“, навео је министар Стефановић. Он је подсетио да ће ускоро бити две године борбе са пандемијом ковида, у коју се војно здравство укључило свим снагама, али и готово исто толико интензивне борбе за здравље свих нековид пацијената, с обзиром на то да је ВМА отворила своја врата 24 сата и за цивиле. „Изузетно сам поносан на све наше људе. Они су показали како се неуморно, неустрашиво бори за наш народ и за Србију. Зато ми је посебно задовољство што данас добијају помоћ - нове колеге. Са данашњим пријемом војно здравство смо појачали за укупно 325 младих новозапослених људи, откако сам преузео дужност министра одбране, и то је нешто на шта сам заиста поносан“, навео је министар Стефановић, који се тренутно налази у изолацији због ковида.

Z D R AV S T V O

SRBIJA

ВМА Београд, 10. 1. 2022.

Војно здравство јаче за 51 припадника

Новозапосленима је добродошлицу на свечаности пожелео начелник Војномедицинске академије пуковник проф. др Мирослав Вукосављевић, истакавши да је реч о првом од најављених пријема нових лица у овој години, а који је наставак стратегије јачања војног здравства кадровском попуном. - Одлуке министра одбране о запошљавању су уједно и одлуке којима не дозвољавамо да ослаби наша прва линија одбране, посеб-

дужности савесно и одговорно са циљем унапређења здравља. У пружању најбоље здравствене неге полазна основа су људи, а у ланцу одбране здравља свих наших пацијената једнако су битна сва занимања – истакао је пуковник Вукосављевић. Позив војног здравственог радника, како је нагласио, красе особине као што су херојство, посвећеност и несебичност, а у исто време приврженост колективу. - Велики колектив има својих предности, као и мана, али уверио сам се за све ове године које проводим под овим кровом – ВМА је потпуно јединствена и на много начина неодољива. Препозната је широм света као место одакле потичу велики професионалци и место на које долазе грађани не само наше земље, већ и грађани земаља у окружењу јер се ослањају на традицију дугу 178 година. Наследство квалитета у сваком смислу остављамо вама, као и гене-

но важна у претходне две године, а прву линију чините сви ви. Било да сте у директном контакту са оболелима, са члановима њихових породица или пружате подршку на други начин, обављајући своје

рацијама које тек долазе. Ту смо да пружимо подршку када год вам затреба, а од вас ћемо, без сумње, очекивати да наслеђено чувате и унапредите – нагласио је пуковник Вукосављевић. 43

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Vesti iz VMA

Решење о пријему у стални радни однос данас је, између осталих, добио и Ненад Војиновић, који свој рад на Клиници за ортопедску хирургију и трауматологију ВМА сматра приликом да помогне отаџбини. Маријана Драгићевић, која је од данас у сталном

радном односу као инструментарка у операционом блоку ВМА, истиче да је за њу важно што ће радити посао који воли. - Много ми је драго што ћу добити посао за стално, јер могу да планирам своју будућност - нагласила је Маријана.

28. 1. 2022. Међународно признање за реуматолога ВМА

Доцeнт др сц. мед. Горица Ристић, из Клинике за реуматологију и клиничку имунологију ВМА, добитник je „International Medis awards for medical research“ за 2021. годину. Ова престижна интернационална награда за научно истраживање из области реуматологије додељује се за најбољи рад који је публикован у протеклој години у врхунском међународном часопису. Докторка Ристић је свој рад под називом “Impact of disease activity on impaired glucose metabolism in patients with rheumatoid arthritis” објавила у америчком часопису Arthritis Research & Therapy, који је један од најугледнијих часописа 44

у свету из области реуматологије, са импакт фактором 5,1. Резултати представљени у овом раду се односе на испитивање утицаја реуматоидног артритиса на степен инсулинске резистенције. У односу на контролну групу здравих испитаника, код ових пацијената показан је већи степен инсулинске резистенције и смањена функција бета ћелија панкреаса што све заједно повећава ризик за кардиоваскуларне болести. Такође, показана је висока корелација степена активности самог реуматоидног артритиса са повећаном инсулинском резистенцијом, као и њена повезаност са степеном атеросклерозе. С друге стране, код оболелих који су са добром контролом болести, ризик је био значајно мањи. Применом савремене имуносупресивне терапије, стабилна клиничка ремисија је данас достижна за највећи број оболелих, а самим тим и превенција кардиоваскуларних болести.

In memoriam Пуковник др

Ивица Милосављевић (1959-2022)

У Београду је 23. јануара у 63-ој години преминуо дугогодишњи колега, начелник Института за судску медицину, начелник Групе институтa за дијагностику и терапију Војномедицинске академије, председник Врховног суда части Лекарске коморе Србије, специјалиста судске медицине пуковник др Ивица Милосављевић. Др Ивица Милосављевић је рођен 14. новембра 1959. године. Медицину је студирао на Медицинском факултету Универзитета у Нишу, а специјализацију је завршио на Војној академији у Београду, где је стекао научно звање магистра медицинских наука као специјалиста судске медицине 1999. године. Рад у Војномедицинској академији започео је 1993. године. Колеге, сарадници и пријатељи др Милосављевића памтиће га као доброг, одговорног и надасве врсног патолога.

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Iz vojne kovid ambulante

Poruka lekara vakcinišite se!

ovid ambulanta u okviru Vojnomedicinskog centra Novi Beograd otvorena je u julu 2020. godine. U tom periodu je pregledano više od 16.000 pacijenata i urađeno oko 7.000 brzih antigenskih testova. Specifičnost ambulante je rad koji je od samog početka organizovan tako da svaki pacijent na jednom mestu prođe kompletnu dijagnostiku i dobije odgovarajuću terapiju. Potpukovnik dr Predrag Radonjić, zamenik upravnika VMC Novi Beograd, naglašava angažovanost osoblja kovid ambulante koja radi svakog dana, uključujući i vikende, i dodaje da je vakcinacija jedini način borbe protiv pandemije. - Kad se počelo s vakcinacijom onda je najveći deo ljudi vakcinisan, što je preporuka i za pacijente i što nam je dobrodošlo. Ovaj virus je specifičan i dešava se da prođe i kod ljudi koji su vakcinisani, ali svakako sve mere zaštite koje su propisane kako svetskim, tako i nekim našim protokolima se ovde poštuju i na taj način pokušavamo da se svi zaštitimo u meri u kojoj je, naravno, moguće. Vakcinacija je jedini pravi način borbe protiv ove pandemije da što pre svi završimo ovu borbu i da se vratimo normalnom životu - ističe dr Radonjić. Kovid ambulanta pripada Centru Vojnomedicinskih ustanova i smeštena je u okviru VMC Novi Beograd koji sve vreme epidemije radi i sa pacijentima koji nisu zaraženi korona virusom. Vojni osiguranici koji imaju simptome kovida u toj ambulanti mogu proveriti da li su i zaraženi, a u slučaju da test bude pozitivan, a klinička slika blaga, vojni lekari daće im odgovarajuću terapiju i savete. - Radno vreme ambulante je od 08,00 do 19,00 časova radnim danima i od 09,00 do 16,00 časova vikendom. Naši pacijenti, inače, na preglede dolaze bez zakazivanja. Dakle, svi vojni osiguranici koji imaju simptome suspektne na kovid infekciju dolaze u kovid ambulantu, javljaju se trijažnom 46

delu gde rade medicinski tehničari koji uzimaju anamnestičke podatke - kaže Mirjana Tasić, glavna medicinska sestra. Ona naglašava da se zatim pacijenti upućuju na brzo antigensko testiranje, a po nalogu lekara se rade laboratorijske analize i rendgenski snimak pluća.

- Ukupan broj obavljenih analiza u laboratorijskoj, našoj kovid ambulanti, je oko 25.000 - ističe koordinatorka vojne kovid ambulante Vesna Tatomirović i dodaje da je samo u januaru urađeno 300 rendgenskih snimaka pluća. Prema njenim rečima, laboratorija radi i analize kompletne krvne slike i specifičnih indikatora poput CRP-a. Novi talas omikron soja virusa, prema rečima naših sagovornika, uticao je da se poveća broj obolelih i u dečjem uzrastu. - Sva deca budu kompletno obrađena, dobiju terapiju koja je potrebna i upućuju se kući. Ako su pozitivna idu u izolaciju, a ako su negativna takođe dobiju adekvatnu terapiju i javljaju se svom lekaru - kaže pedijatar dr Miroslava Vukašinović Dragišić i objašnjava da se sa svakim detetom postupa na osnovu laboratorijskih analiza i rezultata pregleda. Zajednička poruka lekara i medicinskog osoblja kovid ambulante VMC Novi Beograd je da isključivo vakcinacija predstavlja pravi način zaštite stanovništva od posledica epidemije kovida. Sa njihove tačke gledišta imunizacijom je jedino moguće sprečiti širenje pandemije i težih oblika bolesti. Odsek za odnose sa javnošću, Uprava za vojno zdravstvo, Ministarstvo odbrane Republike Srbije

Z D R AV S T V O

SRBIJA

rvi pokušaji povećenja dojki rađeni su još 1904. godine. Međutim, ugrađivanje inplantata hirurškim putem pojavljuje se 1958. godine od strane Ivalon-a koji je ubaciovao inplantate koji su bili sastavljeni od sunđerastog polivinil-alkohola koji je brzo bio izbačen iz upotrebe. Cronin i Gerow su 1963. godine prvi put upotrebili protezu od silikonskog želea koji se uz velike modifikacije koristi i danas. Mnoge žene ne vole da su im dojke ogromne, ali vole da su toliko velike da zadovolje njihova unutrašnja osećanja željenog izgleda. Problem su uglavnom nerazvijena veličina ili asimetrija dojki, dok kod nekih žena (koje su bile zadovoljne svojim grudima u mladosti) često nakon gubitka težine, porođaja ili kao rezultata starenja, dolazi do gubitka volumena i promene oblika dojki. Augmentacijom dojki može se povećati veličina i oblik većih dojki kao i da se dobije proporcionalni oblik koji će odgovarati konfiguraciji tela. Mnoge žene postavljaju sebi pitanje da li su one pravi kandidat za augmentaciju dojki? Da bi dobile pozitivan odgovor na ovo pitanje moraju da ispune nekoliko uslova, tj. da poseduju sledeće indikacije: • da je žena previše opterećena veličinom svojih dojki, • da postoji nesklad u obimu kukova i obimu dojki, • da su vaše dojke postale male i da je njihova forma izgubljena nakon porođaja ili gubitka težine, • da postoje određene kongenitalne deformacije dojke. Preoperativna procena pacijenta Na prvom pregledu potrebno je uzeti anamnestičke podatke koji bi obuhvatili informaciju o alergijama na neke lekove, da li je pacijentkinja preležala ili se leči od neke bolesti, ranije hirurške zahvate, računajući eventualnu biopsiju dojke, i da li uzima neke lekove. Da li je ko u porodici bolovao od kancera dojke i kakvi su im bili rezultati mamografije. To je značajno za dobijanje kompletne informacije. Ukoliko želite da rađate decu nakon augmentacije dojke vi ćete to reći vašem doktoru. Trudnoća može promeniti veličinu dojke u nepredvidivom pravcu i može uticati na estetski dugoročni rezultat vaših augmentiranih dojki. Naučno nije dokazano da će inplantat uticati na funkciju vaših 48

Povećanje dojki (AUGMENTACIONA MAMOPLASTIKA) Prof. dr Milan Jovanović, šef Katedre za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju i direktor klinike za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

dojki u toku trudnoće ili vašu sposobnost da dojite bebu. Plastični hirurg će pregledati vaše dojke i razmotriće faktore kao što su veličina i oblik vaših dojki, kvalitet vaše kože i pozicija vaših bradavica i areole. Ako su vaše dojke spuštene njihovo podizanje može biti rešeno u kombinaciji sa augmentacijom dojke. Međutim, kod žena koje imaju predispoziciju za nastanak kancera dojke plastični hirurg može da zahteva osnovnu mamografiju pre hirurškog zahvata i drugo mamografsko ispitivanje nekoliko meseci pre hirurškog zahvata. Ovo će pomoći otkrivanju nekih budućih promena u tkivu vaše dojke. Nakon urađene augmentacije možete i dalje da kontrolišete vaše dojke od eventualnih patoloških promena, koje mogu nastati nezavisno od ugrađenog inplantata. Naučno nije dokazan rizik kancera kod augmentacije dojki. Prisustvo inplantata dojke, međutim, više ima tehnički značaj na okolno tkivo. Ukoliko uzimate aspirin ili neke druge inflamatorne lekove oni mogu prouzrokovati pojačano krvarenje tako da je potrebno prekinuti s njihovim uzimanjem pre hirurškog zahvata. Vaš hirurg će vas preoperativno pripremiPRE

ti sa dopunskim preoperativnim instrukcijama. Individualni faktor i personalne želje će pomoći vama i vašem doktoru da odredi odgovarajuću veličinu, oblik, i vrstu proteze. Zatim, lokaciju incizije i da li će inplantat biti plasiran iznad ili ispod pektoralnog mišića. Vrstu inplantata koja će se koristiti odrediće uz prethodnu konsultaciju sa vama. Postoji veći broj firmi koje proizvode inplantate dojke. Po obliku mogu biti okrugle ili konturne (nisko ili visokoprofilne); razlikuju se po kubikaži, prečniku i visini; po površini mogu biti glatke (ređe se koriste) ili teksturirane (češće se koriste, obezbeđuju odgovarajuću površinu za dodirivanje kolagena); po sastavu mogu biti ispunjene slabo ispuštajućim gelsilikonskim elastomerama (primenjuju se češće u Evropi) ili ispunjene slanim rastvorom (primenjuju se češće u Americi). Naučni dokazi za sigurnost i pouzdanost inplantata veoma brzo napreduju. U budućnosti su vrlo mogući novi tipovi materijala koji će biti korišćeni za proteze. Operativna tehnika Incizija može biti urađena u inframamarnoj brazdi, oko donje ivice areole, ispod pazušne jame ili ređe u nivou pupka. Inplantat se plasira u džep koji se isprepariše neposredno pozadi žlezdanog tkiva dojke (tzv. subglandularno) ili ispod pektoralnog mišića (tzv. subpektoralno). Augmentacija se može uraditi u opštoj ili lokalnoj anesteziji uz prateću intravenoznu analgosedaciju. Pre toga POSLE

Z D R AV S T V O

ćete dobiti preoperativnu premedikaciju radi vašeg boljeg komfora. Kada se operacija završi vi ćete iz operacijone sale biti prebačeni u prostoruju poluintenzivne nege gde će dalje biti praćen vaš kompletni monitoring. Nakon nekoliko sati možete otići kući. Ako vaš hirurg proceni, možete ostati u bolnici jednu noć. Postoperativni tretman Dan ili dva nakon hirurškog zahvata trebalo bi da se oporavite. Prvo previjanje se radi za jedan ili dva dana. Svo vreme se nosi posebno odelo u obliku brushaltera ili elastični zavoj koji je potpomognut brushalterom. Možete da se tuširate uz konsultaciju sa vašim hirurgom, obično nakon tri dana. Ceo oporavak se završava za oko sedam dana dok se konci skidaju oko četrnaestog dana nakon operacije. Normalnim aktivnostima se možete vratiti nedelju dana nakon operacije, u zavisnosti od posla kojim se bavite. Seksualnu aktivnost treba izbegavati najmanje nedelju dana nakon hirur-

škog zahvata. Nakon toga morate biti pažljivi i oprezni sa vašim grudima najmanje mesec dana nakon operacije. Komplikacije Operacija uvećanja dojki ima svoj rizik kao i svaka druga operacija. O subjektu rizika i mogućim komplikacijam najbolje je konsultovati se sa plastičnim hirurgom. Neke od potencijalnih komplikacija mogu biti hematom (koji treba drenirati), infekcija, promene senzibiliteta bradavice i areole koja je privremena. Oko proteze dojke može da se stvori ožiljačno tkivo koje može da prouzrokuje kapsularnu kontrakturu različitog stepena. Ako je ona izražena to može prouzrokovati nelegodnost ili promenu u spoljašnjem izgledu dojke. U takvim slučajevima hirurško rešenje tog problema može biti neophodno modifikovanjem ili vađenjem ožiljnog tkiva ili možda odstranjivanjem ili zamenom inplantata. Alergija na inplantat je vrlo retka. Ukoliko dođe do traumatskog oštećenja proteze dolazi do

SRBIJA

rupture inplantata koji ne predstavlja neki veliki problem jer se kod proteza ispunjenih slanim rastvorom njegov sadržaj apsorbuje za nekoliko sati, dok kod proteza ispunjenih silikonskim gelom sadržaj ostaje na svome mestu unutar kapsule. Do sada su rađene mnogobrojne velike studije i utvrđeno je da uneta proteza ne predstavlja nikakvu opasnost od mogućeg raka dojke. Augmentacija dojke će učiniti da vaše dojke izgledaju savršeno. Mnoge žene koje su uradile augmentaciju dojke izgledaju privlačnije i imaju unutrašnje jako izraženo samopouzdanje. Dobijeni rezultati augmentacijom su trajni. Međutim, graviditet i prirodni proces starenja će eventualno izmeniti veličinu i oblik vaših dojki koji se zapravo javlja kod svih žena i bez augmentacije. U takvim slučajevima moguće je uraditi dodatnu korekciju podizanja dojki. Nakon operacije redovno ćete da se javljate na zakazane kontrole koje će da odredi vaš doktor.

Treći kongres zdravstvenih radnika u privatnom sektoru 6-7. maja 2022. godine, Hotel Crowne Plaza u Beogradu

Teme: „Depresija i anksiozni poremećaji“ „Novi horizont u prevenciji kariodvaskularnih bolesti“

www.privatnapraksa.org 49

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Национални Конгрес Уролошке секције СЛД & Конгрес Балканске уролошке асоцијације

хотел “Zepter” Врњачка Бања

12-14. маја 2022. Поштоване колегинице и колеге, Драги пријатељи, Са великим задовољством вас обавештавамо да ће Уролошка секција Српског лекарског друштва и Балканска асоцијација уролога, уз подршку Европске уролошке асоцијације, организовати заједнички конгрес, који ће бити одржан од 12. до 14. маја 2022. године у хотелу “Zepter” у Врњачкој Бањи. Конгрес ће понудити бројним учесницима из земље и иностранства размену знања и сусрет са најновијим научним достигнућима. Наша активност усмерена је ка побољшању организационог, едукативног и научног профила конгреса, кроз низ нових и креативних идеја, у циљу размене и егализације знања и вештина, како међу уролозима, тако и међу регионалним уролошким и националним организацијама. Посебна пажња биће посвећена едукацији младих уролога и медицинских сестара и техничара, као и перспективама популаризације урологије међу студентима медицине. Програмским садржајем предвиђени су Курс европске школе урологије, Lasers in urology, као и апстракт сесије и медијска промоција скупа. Поред научног програма, учесници ће бити у прилици да уз богат социјални и културни програм, истински уживају у прелепом амбијенту и традиционалном и гостопримству Врњачке Бање. Срдачан поздрав,

Председник Уролошке секције СЛД Проф. др Драгослав Башић

Председник Балканске уролошке асоцијације Проф. др Оливер Станков

http://www.sld.org.rs/

организатор

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Banje na usluzi osobama trećeg doba Momčilo Vuksanović - Moma Brada Zamenik predsednika Saveza penzionera Srbije i potpredsednik Partije ujedinjenih penzionera Srbije - PUPS

Banje Srbije

og nam je podario da na tako malom prostoru u svetskim razmerama, kao u našoj prelepoj Srbiji, nigde ne postoji toliki broj termomineralnih izvorišta, odnosno banjskih i klimatskih lokaliteta. Od tog ukupnog velikog broja, nažalost, samo pedesetak banjskih mesta je registrovano. Pravilnikom o društvenom standardu korisnika penzija Republičkog fonda PIO obuhvaćeno je dvadeset pet banja, odnosno specijalnih bolnica, u kojima Fond PIO ima i različite suvlasničke udele. Skoro sve banje imaju lekovitu vodu, lekovito blato i dobru „ružu“ strujanja lekovitog vazduha. Imaju i sličan istorijat, odnosno legendu u vezi s otkrivanjem nastanka i početka korišćenja Božje blagodati radi izlečenja i ozdravljenja. Prošle su dve teške godine kovid muka, otežanih mogućnosti odlaska na odmore u inostranstvo, a sve to je doprinelo da se stanovništvo okrene našim prirodnim lepotama za odmor i, naravno, našim banjama. Banjski zdravstveni turizam je sve popularniji. Nekada se mogla čuti izreka „Nećeš valjda u banju, nisi penzioner....“ a danas je u banjama sve više mladih i zdravih osoba. Razlog za to je što pored lekovite vode, blata i vazduha, banje nude i druge raznovrsne sadržaje, velnes usluge i mnogo drugih mogućnosti zabave i razonode, interesantnih za mlade. Sve banje traže nove mogućnosti privlačenja potencijalnih korisnika. Primeri dobre prakse koje i drugi treba da slede su Banja Koviljača koja je, posle nekoliko godina upornog i mukotrpnog rada, uspela da zaključi ugovor sa Penzionim fondom Austrije, kao prva i jedina Ustanova izvan Evropske unije i može da ugosti više od pedeset penzionera tog fonda, kao i „Merkur“ iz Vrnjačke Banje koji je oformio poseban postkovid program oporavka. Program je namenjen svim pacijentima koji imaju hronični umor, otežano disanje, bolove u grudima i zglobovima, kašalj i druge postkovid simptome. Od ukupno oko 1.690.000 penzionera Republički fond PIO je prošle godine omogućio da na desetodnevni oporavak ode 15.550 penzionera o trošku Fonda PIO. To je dobro, ali poznato je da u Srbiji živi i oko 150.000 osoba trećeg doba sa preko šezdeset pet godina života koje nemaju nikakvu penziju, a verovatno je neće nikada ni dobiti, te i za njih treba tražiti rešenje za besplatni oporavak, delom uz pomoć države a delom preko Crvenog krsta i drugih humanitarnih organizacija. Veoma je važan budući status banja, ne samo za penzionere, već i za sve građane Srbije. Da se podsetimo, početkom ovog veka u brzopletoj i lošoj privatizaciji bilo je velikih želja nekih pojedinaca kako iz zemlje, tako i iz inostranstva da po bagatelnoj ceni otkupe banje. Naravno, cilj im je bio samo što veći profit pa su u prvom redu želeli da otkupe najuspešnije, Banju Koviljaču, “Merkur”, Ribarsku banju, Nišku banju, Soko banju... Na našu sreću, ta namera takve privatizacije nije realizovana. Do sada je privatizovano samo nekoliko banja. Kako je sada ponovo aktuelno pitanje privatizacije banja, ne sme se dozvoliti da se sve banje stave u isti „koš“, odnosno treba da se prvo privatizuju one koje uopšte ne rade i vrlo teško posluju. Selektivno donošenje odluka, uz unapred utvrđene kriterijume, a uz obavezno učešće u odlučivanju, pored nadležnih ministarstava i Vlade Srbije, mora se obezbediti i učešće fonda PiO koji je decenijama unazad ulagao ogromna sredstva u izgradnju, razvoj i opstanak banja. Na kraju, želim da istaknem značajnu ulogu časopisa „Medici.com“ u predstavljanju banjskih i klimatskih lečilišta, a naročito zahvaljujući Radetu Karaliću, koji je osmislio i uređuje posebnu rubriku „Banje Srbije“, koja ni u jednom drugom časopisu ne bi bila toliko korisna i tako lepo izgledala kao u svetski dizajniranom , vrhunski sadržajno i tehnički opremeljenom časopisu „Medici.com“ . Srećni i zdravi bili! Urednik Urednik rubrike rubrike “Banje “Banje Srbije”: Srbije”: Rade-Radenko Rade-Radenko Karalić Karalić Priprema: Priprema: “Medici.com” “Medici.com”; DTP: Sretko Bojić DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Mataruška Banja

 Tel. +381 36 541 10 22 Prijemna služba: +381 36 541 10 39  https://www.agensmb.rs E-mail: agens@agensmb.rs

pecijalna bolnica za rehabilitaciju “Agens” je zdravstvena ustanova koja se bavi lečenjem i rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumatskim bolestima (zapaljenjski i degenerativni reumatizam). Termomineralna voda Mataruške banje pripada kategoriji sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulfida što je

glavna terapeutska vrednost uz temperaturu od 38-42ºC. Ova voda ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta. Tokom boravka i lečenja u ovoj ustanovi o Vama brine tim lekara (specijaliste fizikalne medicine i rehabilitacije, internista-reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre - tehničari.

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Gamzigrad" Gamzigradska banja

 Tel. +381 19 450-443  https://www.gamzigradskabanja.org.rs

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od magistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima. INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotornog sistema

U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabilitacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapiju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magnetoterapiju, i terapiju laserom.

HBO - hiperbarična oksigenacija, terapija 100%-kiseonikom pod pritiskom

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Merkurovi predstavnici Srbija predstavljena kao atraktivna i savremena destinacija sa modernim banjskim centrima

redstavnici Specijalne bolnice Merkur bili su deo delegacije iz Srbije koja je posetila srpski paviljon na EXPO-u tokom nedelje posvećene turizmu od 7. do 15. januara 2022. godine. Cilj ove posete bio je predstavljanje novog turističkog brenda “Srbija. Doživi!” (Experience! Serbia), kao deo nove strategije marketinga nacionalnog turizma u cilju privlačenja domaćih i stranih turista. Prezentacija je bila fokusirana na iskustva koje turisti mogu da dožive u Srbiji, a Specijalna bolnica Merkur kao vodeći banjski kompleks bila je značajan deo priče o Srbiji. U organizaciji Vlade Republike Srbije, Privredne komore, Agencije za razvoji i Turističke Organizacije Srbije,

celokupna poseta, aktivnosti i sastanci protekli su uz veliko interesovanje za srpske banjske destinacije. Tim Merkura činili su dr Svetomir Nikolić, načelnik medicinskih službi, Slađana Blagojević, rukovodilac službe prodaje i bukinga i Nataša Binić, glavni fizioterapeut. Nakon velikog broja B2B sastanaka sa agencijama i predstavnicima privrede, otvorene su nove mogućnosti za saradnju i privlačenje turista sa arapskog kontinenta. „U prezentaciji Specijalne bolnice Merkur na EXPO-u akcenat je stavljen na lekovite mineralne vode i prirodni ambijent Vrnjačke Banje. Merkur već ima iskustva sa arapskim gostima i poseta EXPO-u je potvrdila da su oni željni vode i prirodnog zelenila, pa je poslovna komunikacija na poslovnim susretima sa potencijalnim partnerima bila usmerena na te kvalitete. Iskustvo i stručnost Merkura u lečenju dijabete-

sa, otvorili su opciju pregovora sa Fondom zdravstvenog osiguranja uz podršku Privredne komore Srbije“, izjavila je Slađana Blagojević rukovodilac službe prodaje u Merkuru. „Arapsko tržište ima veliki potencijal za saradnju i organizovani sastanci bili su idealna prilika da potencijalnim partnerima približimo naše usluge kroz video i foto materijale koje smo pripremili za ovu priliku. Već sada, nakon

Z D R AV S T V O

SRBIJA

na EXPO-u 2020 u Dubaiju Pripremila: Bojana Beljić, master ing. organizacionih nauka, PR Specijalne bolnice “Merkur”

povratka nastavljena je komunikacija o detaljima i modelima buduće saradnje sa ostvarenim kontaktima u Dubaiju i ovo tržište definitivno traži nove i autentične destinacije“, dodala je Slađana. „Poseta Dubaiju je veliko iskustvo za nas kao turističke radnike, jer smo imamo priliku da na jednom mestu vidimo objedinjene primere dobre prakse počev od destinacijskog menadžmenta(Destination Management – DM) gde

imamo izuzetnu koordinaciju svih aktivnosti interesnih grupa unutar Dubaia kao destinacije u što dovodi do jačanja njene konkurentnosti. O tome dovoljno govore brojke posetioca, a one su da su u 2019. godini imali 16 miliona turista i da su četvrta destinacija sveta po posećenosti“, izjavila je Slađana. „Od savršeno definisanih proizvoda destinacije, izuzetnog kadrovoskog potencijala (stručnost, ljubaznost...), poštovnja epidemilooških mera je poseban utisak. Naš zadatak za budući period je da se Vrnjačka Banja i Merkur kao nosilac banjske usluge, radom i usvršavanjem što više približimo zahtevima i navikama arapskog gosta, što se nadamo da ćemo ostvariti otvaranjem novog objekta Merkur Palace“, izjavila je Slađana. Paviljon Srbije predstavio je posetiocima Vinču, Srpske naučnike Nikolu Teslu, Mihajla Pupin, Iva Andrića, kao i velikane savremenog doba Novaka Đokovića i Marinu Avramović. Cilj je da posetioci izložbe Srbiju upoznaju kao destinaciju sa izuzetnim prirodnim bogatstvima, geografskim položajem, tradicijom, kultom dobrih domaćina koja uvek vraća turiste. Do sada je Paviljon Srbije posetilo više od pola miliona posetilaca.

Srpski paviljon lociran je u glavnoj ulici EXPO-a i za vreme nedelje turizma imao je veliki broj posetilaca. Zvuci Srpske trube i koncert Gorana Bregovića bili su atrakcija za brojne posetioce i dodatno privukli pažnju na Paviljon Srbije.

Z D R AV S T V O

SRBIJA

ilo da pomenemo Hašimoto, hipo ili hiperfunkciju štitaste žlezde, čvoriće ili ciste na štitnjači, nikada se ne radi o jednostavnom lečenju i medicinski tretman gotovo uvek podrazumeva dugo lečenje, sa malim šansama za trajno izlečenje, a da ne govorimo da je često jedino rešenje hirurška intervencija. Prirodna medicina svakako ima svoj odgovor na svaki od pomenutih problema. Naravno, svaki problem podrazumeva odgovarajući biljni tretman. Pošto štitastu žlezdu na neki način možemo smatrati regulatorom brzine rada tela, kada uspori njen rad automatski je usporena probava i cirkulacija, slabije je raspoloženje, oseti se nedostatak energije i sl. dok ubrzanje njenog rada najčešće dovodi do lupanja srca, razdražljivosti, ubrzane probave... Kako je nivo TSH, kao hormona, glavni indikator brzine rada štitaste žlezde, važno je uvek imati na umu da je TSH (thyroid stimulating hormone) hormon hipofize koji ona šalje štitastoj žlezdi u meri koja joj je potrebna da bi imala uravnotežen rad. Samim tim, vidimo da je kod tretiranja štitaste žlezde uvek neophodno voditi računa o čitavom endokrinom sistemu koji radi po sistemu spojenih sudova i štitnjača je samo jedan njegov deo. Imajući sve navedeno na umu, jasno je da kada biljnom terapijom gledamo da ubrzamo rad štitaste žlezde nikada ne smemo smetnuti sa uma da to možemo učiniti samo na način da balansiramo celi endokrini sistem. Isti je slučaj i sa usporavanjem funkcije tiroidne žlezde. Iako sve to izgleda vrlo komplikovano, iskusan fitoterapeut relativno lako i brzo dovodi celi endokrini sistem u balans, što se

Glog

Mala mlečika

Fitoterapija

Štitasta žlezda – biljni tretmani

Goran Poletan, fitoterapeut

Ivanjsko cveće

potvrđuje ne samo normalizovanjem nivoa TSH, nego se osoba odmah počinje subjektivno osećati puno bolje: normalizuje se probava, cirkulacija, raspoloženje, nivo pritiska, vraća se energija... Kada se radi o čvorićima i cistama ne samo na štitnjači, nego i na drugim žlezdama sa unutrašnjim lučenjem, lečenje je sasvim drugačije i, osim čajeva, podrazumeva i specifične obloge i posebnu dijetu. Mi smo u praksi imali slučajeve da od jedne čajne mešavine istovremeno nestanu ciste na jajnicima, dojci i štitnjači, što, opet, pokazuje kolika je povezanost celog endokrinog sistema i da, tretirajući jednu žlezdu sa unutrašnjim lučenjem, uvek tretiramo celi endokrini sistem. Samim tim je jasno da to nije slučaj kada tretiramo štitnjaču, nego i gušteraču, prostatu, nadbubrežne žlezde, reproduktivnni aparat kod žena...

Brojne su biljke koje se koriste kod u tretmana endokrinog sistema, a koje će se od njih koristiti zavisi od same prirode problema. Neke od njih su grčko seme, ivanjsko cveće, glog, crvena detelina, imela, sitnocvetna mlečika, morač..., neke kao deo mešavina za hiper, a neke za hipo stanja. Svima nama je poznata rakija orahovača, koja se spravlja dodavanjem mladih oraščića i šećera ili meda u rakiju, a kojoj je najveća vrednost visok sadržaj joda koji je neophodan za pravilno funkcionisanje štitaste žlezde.

www.ozdravite.com, gp@ozdravite.com Telefoni: Srbija +381 65 43 819 43, BiH +387 66 355 310

Medicina i pravo

Z D R AV S T V O

Predmet ugovora o lečenju

Kristina Đorđević, advokat, Beograd

govor o lečenju je ugovor kojim se fizičko ili pravno lice, koje je davalac medicinske usluge, obavezuje da drugom licu sprovede određene medicinske radnje u okviru svoje specijalnosti, a koje se tiču zdravstvenog stanja tog lica. Dakle, ugovorne strane u ovom pravnom odnosu jesu pacijent i lekar ili zdravstvena ustanova u kojoj lekar obavlja zdravstvenu delatnost. Sve radnje koje lekar prema pacijentu preduzima moraju biti odobrene od strane pacijenta, tačnije, svaku predloženu medicinsku meru pacijent, svojom slobodnom voljom, mora da prihvati i da se sa njom saglasi. Za sklapanje ugovora o lečenju nije propisana naročita forma, već su dovoljne konkludentne radnje ugovornih strana, njihovo prosto usaglašavanje volja. Ugovor je zaključen čim lekar pokaže spremnost da pacijenta koji mu se obrati pregleda, posavetuje ili kada jednostavno preduzme određenu medicinsku intervenciju. Ugovor je, dakle, zaključen početkom lečenja, ali i ugovaranjem termina za preduzimanje određene lekarske mere. Izuzeci od slobode ugovoranja postoje samo kada lekar ukazuje hitnu medicinsku pomoć licu kojem preti neposredna opasnost po život i zdravlje (što je njegova obaveza u skladu sa Kodeksom medicinske etike Lekarske komore Srbije) ili ako vrši pregled kao sudskomedicinski veštak. Ugovor o lečenju je neimenovani ugovor. Ipak, imajući u vidu pravni sistem Republike Srbije, on ima pravnu prirodu ugovora o delu iz člana 600. Zakona o obligacionim odnosima („Sl. list SFRJ“, br. 29/78, 39/85, 45/89 - odluka USJ i 57/89, „Sl. list SRJ“, br. 31/93, „Sl. list SCG“, br. 1/2003 - Ustavna povelja i „Sl. glasnik RS“, br. 18/2020). Sadržinu ugovora o lečenju čini kompleksan odnos sa obavezama različitog intenziteta. Lekar duguje pacijentu primenu svog stručnog znanja u skladu sa pravilima medicinske profesije, a u cilju lečenja pacijenta. U okviru ove, uopšteno postavljene obaveze, postoji niz konkretnih obaveza lekara, kao što su: da glavne medicinske radnje izvrši lično ili, ako je potrebno, pacijenta uputi specijalisti ili u specijalizovanu zdravstvenu ustanovu; da uzme podatke za anamnezu; da izvrši pregled, odnosno ispitivanje pacijenta; da postavi dijagnozu; da postavi indikaciju; da leči pacijenta; da se kasnije stara o pacijentu; da sačini pacijentovu dokumentaciju; da čuva

tajnu pacijenta; da postupa sa pažnjom dobrog stručnjaka i u skaldu sa pravilima struke. S druge strane, obaveze pacijenta iz ugovora o lečenju su da plati naknadu za rad lekara i da sa njim sarađuje. Odnos između lekara i pacijenta uspostavlja se povodom pružanja medicinske usluge čiji je sadržaj određena medicinska radnja. Tradicionalno, medicinska radnja je shvatana kao ona koja ima terapijski ishod, dakle, ona koja će poboljšati i unaprediti zdravstveno stanje pacijenta, pri čemu život, zdravlje i telesni integritet čoveka uživaju apsolutnu pravnu zaštitu. Danas, međutim, preovlađuje shvatanje da medicinska radnja ne mora uvek da “sačuva život, ponovno uspostavi zdravlje i ublaži bolove”. Dakle, predmet ugovora o lečenju nije određeni razultat rada, nego sam rad. Lekar, naime, ugovorom ne preuzima garanciju da će pacijenta izlečiti ili da će poboljšati njegovo zdravlje niti da će izostati usputne neželjene posledice lečenja. Lekar se obavezuje da će potrebne medicinske mere preduzeti u skladu sa pravilima svoje struke (lege artis). Uspeh tih mera ne zavisi isključivo od veštine i pažnje lekara, nego i od fizioloških i psihičkih činilaca na strani pacijenta, što je upravo i razlog današnjeg tumačenja predmeta ugovora o lečenju. Primer iz sudske prakse: Ugovorom o lečenju zdravstvena ustanova ne garantuje pacijentu izlečenje, poboljšanje njegovog zdravstvenog stanja ili izostanak nepoželjnih pratećih posledica lečenja, već jedino da će potrebne medicinske radnje obaviti prema pravilima struke i sa dužnom pažnjom. Iz obrazloženja: Tužioci su tužbom potraživali da se obaveže tužena bolnica da im na ime lečenja njihove maloletne ćerke nadoknadi materijalnu štetu u vidu troškova lečenja, isplatom iznosa od 3.995 evra sa kamatom počev od dana utuženja pa do isplate. Tužbeni zahtev tužilaca je odbijen, a protiv odbijajuće presude tužioci su blagovremeno izjavili žalbu. Ispitujući pobijanu presudu, drugostepeni sud je našao da žalba tužilaca nije osnovana. Naime, u toku prvostepenog postupka

SRBIJA

utvrđeno je da je maloletna kćerka tužilaca rođena sa deformitetom, nedostatkom kosti cevanice i prekobrojnim prstima na obe noge. U Univerzitetskoj bolnici izvršena je operacija otklanjanja prekobrojnog broja prstiju, a postupajući lekar predložio je da se lečenje devojčice nastavi stimulisanjem rasta kostiju nano iglama. Tužioci su ovaj predlog prihvatili i maloletnoj kćerki tužilaca ugrađene su nano igle na obe noge radi stimulacije rasta kostiju. Tužioci su nakon toga stupili u kontakt sa lekarom koji je lečio njihovu kćerku te kako nije bilo moguće obaviti intervenciju u Univerzitetskoj bolnici, jer nije bilo slobodne sale, on je predložio da se intervencija obavi kod tuženog. Tužioci su ovaj predlog prihvatili i tuženom u depozit predali iznos od 3.995 evra u dinarskoj protivvrednosti. Intervencija je protekla uredno, a maloletna kćerka tužilaca je sutradan puštena iz bolnice. Prema izveštaju lekara specijaliste, ugrađene su joj na obe noge nano igle radi stimulacije rasta kostiju. Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je pravilno zaključio da se ne radi o tužbenom zahtevu za nadoknadu štete, već o tužbenom zahtevu za vraćanje stečenog bez osnova te da je takav zahtev neosnovan. U konkretnom slučaju, tužiocima, kao roditeljima, predložen je metod lečenja koji su oni prihvatili, pokušavajući da na taj način reše problem deteta i bili su upoznati sa načinom i metodom lečenja, odnosno da postavljanje nano igala ne predstavlja završetak lečenja i potpuno ozdravljenje, već jednu fazu u lečenju. Kako je hirurška intervencija obavljena, a tužioci su po predračunu platili naknadu za obavljanje iste, to je pravilan zaključak prvostepenog suda da ne postoji obaveza tuženog na vraćanje primljenog novčanog iznosa. Naime, prelaz imovine - plaćanje naknade za obavljenu intervenciju ima svoj osnov u pravnom poslu – neimenovanom ugovoru, s obzirom na to da su tužioci prihvatili da se intervencija obavi kod tuženog za određenu nakandu u novcu i istu platili. S obzirom na to da se pravni osnov ostvario i da isti nije kasnije otpao, to nisu ispunjeni uslovi za vraćanje naknade po osnovu obavljene intervencije. Činjenica da intervencija, kako su tužioci tvrdili tokom postupka, nije dala rezultate, bez uticaja je na drugačiju odluku suda iz razloga što tužiocima nije garantovan uspeh u lečenju, već samo pokušaj da se dođe do izvesnog boljitka, odnosno da se stimuliše rast kostiju, na šta su tužioci pristali. (Presuda Apelacionog suda u Nišu, 14Gž br. 136/16 od dana 07.4.2016. godine) 59

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Историја медицине

Сјећање на др Васу Савића, првог српског фтизиолога!

октор Васа Савић рођен је у Перлезу 1893. године. Отац му је био учитељ и умро млад од туберкулозе. Мајка му је била домаћица и остала удовица са двоје мале дјеце. Васа завршава основну школу у Орловату, а гимназију у Зрењанину. Добија стипендију и као питомац Текелијанума наставио је школовање у Будимпешти. Завршава Медицински факултет 3. маја 1919. год. Пред крај студија и сам се разболио од туберкулозе те је посљедњи испит полагао на носилима. По завршетку студија одлази на опоравак у Швајцарску у чувени санаторијум за лијечење туберкулозе у Давосу. Ту се током опоравка упознаје са савременим лијечењем туберкулозе и доноси одлуку да његов животни позив буде борба против те болести. Опорављен, добија од владе

Прим. др Нада Васић

Краљевине Срба Хрвата и Словенаца задатак да организује први модерни санаторијум за лијечење туберкулозе у Тополшици у Словенији. Ту је био управник 16 година. Увео је нови приступ, тзв. санаторијумски, у лијечењу ове озбиљне и тада врло смртоносне болести. Доктор Савић у својој књизи „Проблеми тубер-

се организује школа, настава у природи . Много доктора из осталих дијелова земље долазило је у Тополшицу на усавршавање и, враћајући се у Србију, влада је почела да отвара санаторијуме на локацијама које су на неки начин одговарале Тополшици (клима, висина, шума). Одлуком министра здравља др Савић је

кулозе и смернице њеног решавања у Југославији“ наглашава да је „проблем медицински и широко социјални имунобиолошки и национално-политички, психолошки и материјалан, индивидуалан и колективан“. На територији Југославије од 1918-1935. године умрло је преко 580.000 људи од туберкулозе, а проценат смртности је 200-300% већи од свјетског просјека. Одлази на усавршавања у Енглеску, САД. По повратку уводе се најновије методе и хируршко лијечење плућа које је показало изванредне резулате. Прва сарадница др Савића била је докторка Марија Кучера. Лијечила је дјецу обољелу од туберкулозе. По узору на свијет и у Тополшици

премјештен у Београд 5.1.1939. године. Постављен је за шефа Грудног одељења Опште државне болнице (данашња Клиника за плућне болести КЦ Србије). У сјећањима његових блиских пријатеља и колега помиње се његова жеља да се врати у Тополшицу. На свој родјендан 2. 2. 1939. године доктор Васа Савић, а потом и његова сарадница др Марија Кучера одлучили су да прекину овоземаљски живот, извршили су самоубиство. Три дана послије његове смрти на Медицинском факултету у Београду промовисана је његова књига о туберкулози. Најбољи пријатељ и колега др Савића др Иван Спужић, послије сахране у изјави за дневне новине рекао је да Ва-

Z D R AV S T V O

су Савића “нису прихватили салонски доктори”. Доктор Савић почива на Томашевском гробљу у Зрењанину, а докторка Кучера је сахрањена на Мирогоју у родном Загребу. У Тополшици, гдје је он био управник од 1922. до 1939. године, и данас га се сјећају и чувају успомену на њега и његову сарадницу др Марију Кучеру. Болница за плућне болести у Зрењанину носи данас његово име. У Алеји великана у Карађорђевом парку

SRBIJA

у Зрењанину налази се биста др Васе Савића. Мислим да би сви пулмолози требало да се упознају са његовим дјелом, био је у првим редовима борбе против туберкулозе која је тада харала Европом. Људске црте овог неправедно заборављеног великана у српској медицини описала је Десанка Максимовић у свом првом роману «Отворен прозор” 1953. године. 8.2.2022. године

24. mart

Овако је почело!

ана 15. фебруара 1922. године др. Александар Радосављевић бива изабран за ванредног професора интерне медицине са „нарочитим обзиром на обољења дисаћег прибора“. Први управник III интерне клинике у Београду, основане 1923. године, био је професор др Александар Радосављевић, отац српске пулмологије. Била

Обележавање 100 година пулмолошке школе у Србији и 90 година Клинике за пулмологију КЦ Србије у Београду

У сусрет јубилеју Прим. др Нада Васић

Проф. др Aleksandar Radosavljević

је смештена у три дрвене бараке, са 30 постеља, лабораторијом и рендген-кабинетом. Године 1926. клиника је пресељена у зграду Опште државне

болнице, имала је 85 кревета и салу за вештачки пнеумоторакс. Данашња зграда клинике, а тада Института за туберкулозу и плућне болести, сазидана је 1932. 61

Z D R AV S T V O

SRBIJA

Институт за туберкулозу НР Србије формиран је 9. фебруара 1952. године, а за директора је постављен доц. др Милић Грујић. Његовим доласком почиње златно доба Института, како каже његов савременик Ђорђе Сибер, грудни хирург. Извршене су опсежне адаптације зграде, повећава се број кревета на 305, здравствених радника је било 107, од

Проф. др Милић Грујић Проф. др Јеврем Недељковић

године као болница за грудоболне и била је део Опште државне болнице. Имала је 145 кревета, три одељења (грудно интерно, грудно хируршко и грудно дечје одељење). Прве груднохируршке интервенције у Србији рађене су у овој кући. Обједињавањем фтизиолошког одељења Интерне клинике, настаје велики антитуберкулозни центар 1947. године под називом Фтизиолошка клиника, којом руководи професор Јеврем Недељковић. Руководилац Хируршког одељења је од 1952. године доц. доктор Манојло Будисављевић.

тога 33 лекара. Формирају се нова одељења и уводе нове дијагностичке методе. Пролазе године, деценије борбе против туберкулозе и других заразних и незаразних озбиљних плућних обољења. Генерације љекара и других медицинских радника чији рад почива на темељима који су постављени прије једног вијека и данас се труде да своје болеснике збрињавају на најбољи начин како су то радили и њихови претходници. Велика свечаност и прослава овог значајног јубилеја биће одржана 20.5.2022. године у Београду. Колектив института 1974

Колектив 2011

Z D R AV S T V O

andemijska covidna prinuda svakog našeg svesnog građanina u ovoj već dvogodišnjoj „otrovnoj magli“ proizvodi heroje iz naše medicinske struke u spasavanju života i upućuje svakog našeg građanina da u tome učestvuje. Opšta je pojava da je pandemija prouzrokovala poremećaj iz svih oblasti, pogotovo što nam je preporučena obavezna i nužna distanca koja na sve to utiče. Možda ćemo zaboraviti kako se ljubi, druži, posećuju pozorišta, koncerti, izložbe, čak nam je povremeno onemogućena poseta hramovima, duhovnim večerima i osećaj stvarnog srdačnog susreta, što religioznim ljudima pada teško. Dugo će nam trebati da se vratimo u svakodnevnu normalnost koja će nam omogućiti da pobedimo strahove, nervoze, neuroze, psihoze, gubitak najdražih, posla... Osim predloženog odbrambenog imuniteta organizma, uz preporuke i primenu vakcinacije, higijene i zdravstvene kulture života i tela, brojne oblasti su nepravedno zapostavljene. Odjeci neodržanih kongresa psihologa, psihijatara i sveštenstva… Trezvena samokontrola, dnevni razgovori sami sa sobom, bar deset minuta dnevno, su preporučljivi kao i pojačana komunikacija sa najbližima i animiranje prijatelja kao i traganje za novim prijateljima, makar se taj prijatelj zvao MAJKA PRIRODA. Meditacija ili trening mentalnog stanja, postignut fokusiranjem na dati momenat, može se primeniti tokom ove globalne pandemije, gde je većina stanovništva primorana da uspori, radi od kuće ili je bez posla i veoma je ograničena u tome gde mogu da odu, koga mogu da vide i, uopšte, šta mogu da rade. Svesnost nije klasična meditacija. Može se primeniti kod ljudi koji pate od anksioznosti, depresije, traume, problema u vezi, poremećaja kod upotrebe supstanci i zavisnosti, upravljanja besom i životnih tranzicija. Biti svestan ne znači da morate da odete na YouTube i pratite vođenu meditaciju, ne znači da morate da razbistrite svoj um i “odgurnete” sve misli. To samo znači da posebno vodite računa o svemu što radite i da ste prisutni. To ne znači da nemate misli, to zapravo znači suprotno. To znači da je vaš um preopterećen time što je toliko prisutan u trenutku da nemate dodatnog prostora za anksioznost ili prosuđivanje.

SRBIJA

Svesnost, otpor, vežbanje

Pandemijski bukvar Kristina Stihović

Recimo da želite pažljivo da doručkujete. Recimo da imate tanjir jaja i tosta i jutarnji napitak, možda kafu. Kada praktikujete pažnju, želite da pokušate da angažujete što više čula. Na primer, fokusirali biste se na ukus, temperaturu i teksturu svega što je ispred vas u ustima, osećaj tosta u ruci, mirise koji dolaze od doručka i kafe, možda gledajući svaki zalogaj pre nego što ga u potpunosti digestujete i šta god da čujete oko sebe – možda cvrkut ptica ili hrskanje tosta ili pijuckanje kafe. Ako ovo okrenete ka sebi, takođe možete da se fokusirate na sopstvene fizičke senzacije, kao što su osećaj da postajete zasićeniji, toplina kafe dok je gutate i možda povećanje energije iz goriva koje unosite, ili samo kako dišete za to vreme. Stvarnim angažovanjem u svakoj aktivnosti, vaš mozak ima malo prostora za katastrofu ili paniku, a ako i dalje ima, pogodite šta - i to je u redu! Opet, poenta svesnosti nije u uklanjanju svih misli, a ako se anksioznost i stres ušunjaju, cilj je posmatrati ih bez osuđivanja. Ponekad je samo pomisliti da nam nije dozvoljeno da osetimo nešto, dovoljno da se taj osećaj i pogorša. Dozvolite sebi da osetite anksioznost i primetite da se u nekim trenucima možete osećati gore, a u drugim da se malo smiri. Ovo nam omogućava da naučimo više o sebi i zauzvrat bolje kontrolišemo neke od naših simptoma, tako da postanemo posmatrač u

sopstvenom telu i dozvolimo sebi da se upijemo u sve oko sebe i u sebi, čak i na kratko vreme. Ideja svesnosti me podseća na savasanu, koja je tipično poslednja poza u praksi joge. Iz spoljašnje perspektive izgleda kao da osoba leži na joga prostirci. Kao da su tamo zaspali. Neko ko ne zna ništa o praksi može pomisliti: „To je čudno mesto za dremanje“. Ali iz perspektive osobe koja izvodi pozu, oni dozvoljavaju svom telu da se upije u sve što su upravo radili tokom vežbanja. Slično, sa pažnjom, osobi sa strane može izgledati kao da „ta osoba jede pomalo sporo“, ali iz vaše perspektive, kao osoba koja jede u datom trenutku vi upijate sve što je oko vas. Ne možemo da provedemo ceo dan posebno vodeći računa o svim stvarima. Dakle, neki drugi načini da se nosite sa sobom dok uključujete svesnost bili bi da stvorite labavu strukturu u svom danu i pokušate da uradite jednu ili dve stvari sa pažnjom. Na primer, kreiranje svakodnevnog pranja ruku, strukture za jutro i za spavanje i možda jednu „zabavnu“i jednu „produktivnu“ stvar za svaki dan. Ili da imate mesečni ili nedeljni kalendar da biste lakše pratili dane, posebno ako imate decu, jer im to može pomoći da održe strukturu i shvate da samo zato što su svi kod kuće ceo dan ne znači da je uvek vreme za igru. Naučili ste šta nam je obaveza iz pandemijskog bukvara. 63

Prvo pročitao, pa prepisao... IN MEMORIAM

Mudre misli

K Prof.

Tihomir Levajac, književnik (1937-2022)

U Banjaluci je 27. januara preminuo prof. Tihomir Levajac, književnik i omiljeni profesor srpskog jezika i književnosti generacijama đaka u banjalučkoj Gimnaziji i Medicinskoj školi. Rođen je u Kačulicama, selu u blizini Čačka 1937. godine. Posle završene osnovne škole u Slatini i gimnazije u Čačku, studirao je i diplomirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu, grupa Jugoslovenska književnost i srpskohrvatski jezik. Radni vek proveo je u Banjaluci. Kod 40 školskih banjalučkih generacija usađivao je i negovao prijateljstvo i ljubav prema vlastitom jeziku i književnosti. Bio je ponosan na svoje đake, od kojih su mnogi kasnije zauzeli odgovorne profesionalne i društvene funkcije. Po odlasku u penziju, nastavio je sa plodnim književnim i društvenoangažovanim radom u Banjaluci. Pored značajnog pedagoškog rada, gospodin Levajac se ostvario i kao vrsan pisac koji se okušao u raznim literarnim žanrovima. Njegov prvi roman „Za Sunčevim krugom“ publikovale su 1984. godine „Književne novine“ iz Beograda. Roman „Jopet sudanija“, izdat u sedam izdanja i preveden na engleski jezik pod nazivom „Here We Go on Trail“. Putopis „Sanjao sam Kanadu“, štampan dvojezično, u tri izdanja, na srpskom i engleskom jeziku. Knjiga - drama „Brod koji nije lađa“ objavljen je u izdanju Udruženja književnika Srpske. Putopis „Sanjao sam Moskvu“, štampan dvojezično na srpskom i ruskom jeziku, u izdanju „Grafida“ Banjaluka. Tu je i roman „Oproštajno pismo starog hrasta“ u izdanju „Art printa“. Knjiga „Priča koja luta svijetom“ predstavlja jedno neobično delo koje je prevedeno na 18 svetskih jezika. Učenicima banjalučke Gimnazije u lepom sećanju ostaće knjiga „Odsjaj duha“ sa podnaslovom „Profesori i učenici banjalučke gimnazije u anegdotama“. Prof. Tihomir Levajac bio je aktivni saradnik časopisa “Medici.com” i urednik rubrike “Mudre misli” “Ja sam zadovoljan svojim radnim vekom jer nema lepše profesije od profesije prosvetnog radnika... ...Onaj koji pravi nešto od kamena, bicikla, kakav emotivni odnos može da ima prema tom predmetu? ...Uvek sam voleo da budem razredni starešina, mnogi prosvetni radnici beže od toga, ali postaneš profesor tek kad si razredni starešina...”, pričao je Tihomir Levajac, Prof. Levajac bio je društveno veoma aktivan. Osnivač je i predsednik Zavičajnog udruženja „Sa Ovčara i Kablara“, član Udruženja književnika Srbije i Udruženja književnika Srpske, a takođe i počasni član Udruženja frulaša u Čačku. Po sopstvenoj želji, sahranjen je u svom rodnom selu Kačulice kod Čačka 2. februara 2022. godine. 64

ao profesor književnosti najčešće sam se sa knjigom družio. Čitao ono što sam morao i ono što mi je duša iskala. Često sam nailazio na rečenice koje su me osvežavale, na misli pri kojima mi je dah zastajao, na slike kojima sam se divio, te ih vremenom zapisivao da mi iz sećanja ne iščeznu i skupljao u mom kovčežiću. Te lepe trenutke želim sa vama da podelim. Svojim skromnim izborom. Ako se i vama svide, onda je u redu, a ako vam se ne sviđa, onda ništa. Prof. Tihomir Levajac, književnik

*** Ako radite pravi posao, završićete ga svojom savršenom smrću. Ludvig Houl

Čovek je najopasniji virus na Zemlji. Nenad Janjetović

Na pitanje kako su naučnici uspeli da otkriju atomsko oružje, a nisu uspeli da spreče njegovu upotrebu, Ajštajn je odgovorio: ‘’Dragi prijatelju, to je jednostavno: politika je teža od fizike’’. Nepoznati autor

Ako umrem, umreću na drugom svetu. Fjodor Mihailovič Dostojevski

Oni koji piju da bi ublažili tugu zaboravljaju da je tuga izvrstan plivač. Dilan Tomas

Ja sam kroz život prošao kao kroz samoposlugu. Čega god sam se dotakao, sve sam platio. Duško Radović

Jedni imaju sat, a nemaju vremena. Čarls Bukovski

Ptica ne leti zato što na to ima pravo, nego što ima krila. Juval Haruri

Mogu sve ono što može čovek. Ko može više, nije čovek. Viljem Šekspir

Kad se životinje sretnu, njuše jedna drugu, da bi bile sigurne da nemaju posla sa čovekom. Sinervejl

Drvo je kao čovek. Treba mu sedamdeset godina da sazri, a za sto je neupotrebljivo. Džulijan Barns

Ti si odrastao kada ti broj godina pređe broj cipela. Isidora Bjelica

GODINA XI BROJ 103. FEBRUAR 2022.

N M K

Uvod Naučno gledano, nadimanje je unutartrbušni pritisak (UTP) tj. intraabdominalna hipertenzija (IAH) koja je uzrok krvnom, hidrostatskom pritisku i poremećaju svih fizioloških pritisaka: arterijskom, venskom, onkotskom, osmotskom, plućnom... Nadimanje je opasna sila sabijenih molekula nagutanog vazduha, komprimiranog ždrijelom i jednjakom u probavnom kanalu i reaktivnog odgovora želudačne, crijevne i trbušne muskulature sa vanjske strane (autokompresija). Komprimirani, energizovani molekuli vazduha imaju kinetičku energiju i vječitu težnju da se vrate u niži atmosferski pritisak i na tom putu, kao crv pod korom, preko ishemije i zamora zgrizaju ćeliju po ćeliju, organ po organ, funkciju po funkciju (autofagija). To je tiha rastuća neman (meka moć) koju ne primjećujemo i od malih nogu se navikavamo, pomirujemo i srastamo sa njome. To je jednosmjerna, nevidljiva gravitacija i za ljudski um neshvatljiva „globalna sila“ koja vrši rad i izaziva srazmjerne posljedice „bolesti“. Ona se kreće od niskog do visokog intenziteta (10-25 mm/Hg) koji i određuje hronični, remisioni i akutni tok svake „bolesti“. Zato se one ozakonjeno i ponavljaju jer se ponavlja isti uzrok (uslovi). (I kod mašina se javljaju isti kvarovi koje uzrokuje režim rada).

Nadimanje kao uzrok bolesti kod ljudi Prof. dr Alek Račić, prim. dr sc. UKC Srbije Akademik RAS, Stanoje Radelić, dipl. ing.

trovi, kvrčanje u crijevima, mučnina, povraćanje, često mokrenje, zijevanje, uzdisanje, nesvjestica, lupanje srca, aritmija dijafragme... (ima ih oko 250). Svi navedeni simptomi su uveliko „bolest“, tj. posljedica TP-a (trbušnog pritiska) a ljekari ih bagatelišu da su „nespecifični, atipični, asimptomatični“, iako svaki analfabeta zna da nadimanje (UTP) akutno ubije vola, kravu, konja...i svakog onog ko se prenatrpa vazduhom. Vidimo da nadimanje (UTP) nije na listi agresivnih faktora, ne mjeri se niti je standardizovan!? Komprimirani (energizovani) molekuli vazduha, sadržani u vazdušnim jastucima jednjaka, želuca i crijeva, su živo, strano tijelo koje funkcionalno remeti i obolijeva istovremeno: srčano-sudovni i disajni sistem, zatim probavni, limfni i ostali sistemi, organi i funkcije (na krupnom planu), a u molekularnoj formi u krvi, jetri, Cilj mozgu... u ćelijama (na mikroplanu) izaDokazati da trbušni pritisak (TP) na- ziva sve metaboličke, alergijske, krvne, staje nagutavanjem vazduha sa hranom i kožne, nervne, psihičke „bolesti“ , ali ne pićem (aerofagija), pogrešnom, usisnom zaboravite, sve istovremeno! tehnikom gutanja 80%, pijenjem gaziranih pića 15% i fermentacijom 5%. Teza o Rezultati „nakupljanju gasova“ je naučno neosnoRezultati nedvosmisleno ukazuju da vana. Fenomen gutanja vazduha je uro- je moć nadimanja prije svega u našem đen time i nasljedan poremećaj koji se neznanju o pogubnoj istovremenosti, u učenjem može ispraviti. neumornoj i nevidljivoj prirodi duha (vazduh), u beskonačnom vremenu u kojem Metodologija ga iznova nagutavamo (autogol), u straPreko 80% ljudi na planeti ima povi- teškoj poziciji (u „zavezanoj vreći“), u šen ili visok UTP i zbog presudnog uti- multiefektnom djelovanju, u enormnoj pocaja na zdravlje ljudi i životinja davno je trošnji energije i biološke nadoknade, u trebalo da bude proglašen superpandemi- gubitku imuniteta, u ranjivosti mikrocirjom, a evo i zašto: kulacije (ishemija)... a onda u interakciji Podrigivanje i vjetrovi su svakodnev- kada jedan poremećaj dominoefektom i na prirodna potreba. To su dva spasono- progresijom izazove sljedeće. Zbog svesna ventila bez kojih bi većina od nas za ga toga „bolesti“ dolaze „združeno“ i sedam dana eksplodirala. O njima je u traganje za „osnovnom“ među njima je javnom prostoru na suptilan način „za- besmisleno. Osnovna bolest je neznanje branjeno“ govoriti, jer je „nepristojno i (lama, D. Incke). sramotno“. Slično je i sa većinom simpKada neki kažu „prejeo sam se, ne motoma nadimanja!?! gu da dišem, muka mi je, zlo mi je, povraNajčešći simptomi su: nadimanje – na- ća mi se, hoću da puknem - crknem“, ondutost, tvrd stomak, osjećaj punoće, loše da je na djelu nadimanje (TP) a ne hrana. varenje, proliv, zatvor, podrigivanje, vjeHrana u želucu djeluje svojom težinom 66

na dno a manje bočno (parcijalna komponenta). Taj pritisak je statične, pitome prirode i na njega je organizam projektovan, ali kada se nagutani vazduh nađe zarobljen (komprimiran) iznad hrane, onda se on nađe između nakovnja i čekića, preciznije: između ograničene zapremine želuca, količine vazduha, reaktivne snage i izdržljivosti zidova želuca - crijeva. Pod takvim uslovima smanjuju se međumolekularni prostori, (stišljiva osobina vazduha). Sabijeni molekuli se počinju ponašati kao sabijene opruge. Takav odnos je: dinamičan, živ, agresivan, zamoran... i kao takav je sposoban da: izaziva, remeti, pritišće, uzrokuje, atakuje, širi, buši (perforira), obolijeva... Pod stresom se ova borba intenzivira. To je taj famozni mehanizam nastanka i djelovanja UTP, (unutartrbušni pritisak). Pred nama je preko stotinu naučnih dokaza koji pojedinačno i zbirno govore da je UTP genijalni egzekutor nad zdravljem ljudi i životinja. Ti dokazi su u istovjetnoj i istovremenoj simptomatologiji, istom mehanizmu nastajanja (ishemija i zamor), u jednosmjernom početku, trajanju i eskalaciji uvijek istih „bolesti“ koje ozakonjeno počinju iznutra upravo odakle pritisak i djeluje. Isto se ponašaju i krvne „bolesti“ kao posljedica krvnog pritiska koji je samo kopija ili čedo pneumatskog UTP-a (unutar trb.prit.). Nesporno je da nadimanje uzrokuje podrigivanje i povraćanje sa ulazne strane, a vjetrove i proliv sa izlazne strane probavnog sistema. Iako četiri različita manifesta, mogu se nazvati jednim imenom „sigurnosni ventili“, jer im je zadaća ista: smanjiti pritisak. Tvorac nam je dao i adaptivnost probavnih organa da amortizuju i odgode nadim, ali samo 15-18 mm/Hg. Preko toga je crveno. Paralelno sa anatomskim uvećanjem probavnih organa, krvnih sudova... povećavaju se „slučajno“ i desetine laboratorijskih vrijednosti: masnoće, šećera, leukocita, bilirubina... „građevinski mate-

N M K

rijali“ koji služe da zaštite - otvrdnu krvne sudove od unutrašnjeg i spoljašnjeg pritiska (ateroskleroza). Više pritisci 15-20 mm/Hg povećavaju malokrvnost (ishemija) u sluznici probavnih organa i atak naduvenog želuca i crijeva na krvotok i limfotok jetre, gušterače, bubrega, aorte i drugih organa i struktura, što uzrokuje preko 50 upala i patoloških promjena „slučajno“ sa iste strane sa koje pritisak i djeluje: stomatitis, ezofagitis, gastritis... kolitis... (sve je to jedna upala). Ta upalna žarišta se putem krvi i metastatski raznose po cijelom organizmu i koži, (artritis, dermatitis, melanom.. sve je to ista posljedica, (alarm). Istovremeno odumiru „obrijane“ resice (celijakija), slabi resorpcija, Pejeirove pločice, imunitet... Kod goveda se „obrijane“ resice kriju pod latinskim izrazom parakeratoza. U veterinarskoj medicini opisano je preko 30 „bolesti“ koje su identične ljudskim, što snažno prokazuje i optužuje nadimanje koje je kod životinja mnogo drastičnije. Visoki pritisci od 20-25 mm/Hg su posljednja opomena (crveno). Pošto ih nosioci pritiska i medicina ne poštuju organizam je prisiljen da se dovija i sam buši rupe. 1. Na zidu proširenog jednjaka nastaće kila (divertikul) a nerijetko i rupa (perforacija). 2. Na zidu želuca, na najtanjem dijelu UTP će probušiti rupu (ulkus). 3. Na zidu dvanaestopalačnog crijeva (12-pc) i tankog isto tako... sva tri čira su jedan čir i moraju imati jedno ime i jedan tretman, jer je uzrok jedan, cilj jedan, probuditi... 4. Zašto nikada čirevi - ulkusi ne nastaju sa vanjske strane? Zato što nema ko da ih sa te strane proizvede! 5. Zid debelog crijeva je rastegnut i propustan pa imamo (transmuralni) prolazak tečnosti (ascites). Opet „slučajno“ jednosmjerno kretanje od iznutra prema vani!? 6. Na rektalnom dijelu imamo kanaliće rupe (neizlječive fistule), zato što uvijek nastaju iznutra i buše prema vani? 7. Na čmarnom dijelu imamo rupe na krvnim sudovima (hemoroidi). 8. Dugogodišnji UTP (unutar trb. prit.) proširiće stomak kao najveću kilu i sramotu na trupu čovjeka i razvezati pupak (umbilikalna kila) = rupa. 9. Na toj trupnoj, megakili pojavljuje se oko 20-tak lokalnih kila (hernija) = rupa: skrotalna, femoralna, preponska... sve sa samo jednim zadatkom da smanje UTP, (sve nastaju iznutra i buše prema vani?)

10. Ako je svemu nabrojanom zadatak smanjiti-drenažirati UTP, a jeste, onda su sve rupe „ventili“. Po toj logici je izlaz iz želuca (pilorus) ventil, jer se pri višim pritiscima otvara kao prirodni sigurnosni mehanizam, (proliv i vjetrovi). 11. Ulaz u želudac (kardija) isto tako propušta: podrigivanje, povraćanje i izlijevanje kiseline (refluks). 12. Želudačna (hijatalna) kila je rupa (hijatus) u dijafragmi čovjeka, a kod goveda je to pod pritiskom nasilno provaljena rupa u dijafragmi (ruptura) do 25 cm širine kroz koju prolete dijelovi organa za varenje. (Bikovi se nagutaju vazduha i do 250 litara samo u buragu). 13. Pitanje: Zašto pluća i srce kod ljudii i životinja nikada nisu provalili dijafragmu odozgo i ugrozili trbušne organe!? Zato što nema neophodnog pritiska sa te strane. 14. Slično pitanje je zašto potoci i rijeke nikada ne poteku uzbrdo? Zato što nema gravitacije u tom pravcu. (Dakle, UTP je gravitacija). 15. Dugotrajno podignuta dijafragma podrazumijeva smanjen kapacitet pluća, slijepljene alveole i bronhiole u vrhovima pluća, a to znači: manjak kiseonika (hipoksija), plućni empfizem, pneumotoraks... kiselost organizma... znači rak! 16. Samo 10-tak cm naviše u sredogruđu (medijastinum) imamo enormno širenje plućnih prostora da bi se nadoknadio deficit kiseonika, njihovo pucanje (bule) i rak pluća. 17. Zašto kile krvnih sudova (aneurizme) uvijek i bez izuzetka pucaju prema vani? 18. Zašto i proširene vene (varices) uvijek nastaju na potkoljenicama i pucaju prema vani? 19. Zato što je krvni hidrostatski pritisak „gravitacija“ i posljedica UTP-a posebno pojačanog u trudnoći i tjeskobom u trbuhu. 20. Zašto se bebe rađaju prije vremena? Zato što ne mogu da izdrže UTP devet mjeseci. 21. Zašto većina beba plače? Zato što se nagutavaju vazduha i „prolazak mjehurova vazduha kroz mlada i nejaka dječja crijeva, kroz fiziološka suženja stvara takve bolove da bebe plaču do zacenjivanja“, kažu pedijatri. 22. Upravo te bebe kada porastu su potencijalni bolesnici, jer sklonost ka nagutavanju (aerofagija), ostaje i sa vremenom se povećava.

23. Uz nabrojane, klinički dokazane rupe i rupice, bogaze i prolaze ide i često mokrenje, defekacija, povećana salivacija, znojenje, povraćanje... kao neupitni simptomi UTP-a i različiti mehanizmi smanjenja njegove meke moći. PARALELE Ako je krvni pritisak „tihi ubica“ i uzrok svih kardiovaskularnih bolesti, a jeste, onda je i trbušni pritisak uzrok svih trbušnih bolesti, pogotovu što je on otac krvnom pritisku. 24. Jednjak troši dodatnu snagu dok ugura hranu u naduveni želudac. 25. Dijafragmu dodatno smara svako novo potiskivanje naduvenog želuca. 26. Bubrezi i mokraćovodi se uvijek i iznova muče da ubrizgaju mokraću u pritisnuti mjehur. 27. Jetra i pankreas imaju nepotrebne poteškoće da utisnu sokove u 12-pal. crijevo. 28. Srce, aorta i arterijska muskulatura imaju Sizifov posao da dostave krv u ishemičnu sluznicu probavnih i drugih pritisnutih područja i organa. 29. Venska krv i limfa se otežano vraćaju kroz tjeskobu stomaka (abdomena). 30. Rastegnuti ili zgrčeni trbušni zid, međurebarna, želudačna, crijevna muskulatura i svi prethodno nabrojani troše dragocjenu životnu energiju na obuzdavanje UTP-a (kao vožnja pod ručnom), zato ljudi umiru mladi. 31. Sve ovo izaziva kiselost organizma (hipoksiju), rasipa biološku nadoknadu a ona divlje bujanje i odmetanje umornih ćelija. (Divlje ubijanje izaziva divlje bujanje ćelija) to je najkraća definicija raka. 32. Krv je pametni tečni organ koji ciljano koristi pojedine supstance kao „građevinski materijal“ za smanjenje poprečnog presjeka (lumena), da bi se umanjio krvni pritisak. 33. Kamenje u žučnoj kesi, bubrezima i mokraćnoj bešici ima istu logiku i svrhu da se otvrdnu zidovi tih organa i smanji efekat unutrašnjeg hidrostatičkog i spoljašnjeg IAP, tj. (intraabdominalnog pritiska). 34. Srazmjerno UTP-u stežu se svi prolazi, ventili i kapije u probavnom kanalu: usne, epiglotis, kardija, pilorus, čmarni, a i mokraćni izlaz (muskl. detrusoris). 35. Paralelno sa njima stežu se i dva bočna „jednosmjerna“ ventila. Faterova ampula i Odijev kanal u zidu 12-pal. cr. 36. Ako to stezanje - grč (spazam) preko67

N M K

37.

38.

39. 40.

41.

rači funkcionalne fiziološke norme, a to se dešava iznad 15 mm/Hg, onda imamo otežan ulazak pankreasovog i jetrinog soka u 12-pc, a to znači poremećenu digestiju, dijabetes...hepatitis. Ako UTP poraste na 20-25 mm/Hg, onda sadržaj 12-pc (po zakonu spojenih posuda i po Paskalovom zakonu) provaljuje u holodohus, cistikus... izaziva njihovu upalu a to za jetru i pankreas znači samosvarivanje (autodigestiju – autofagiju). Da li je ovo moguće? Moguće je! Kao što pritisak iz želuca savlada kardiju i epiglotis, izazove (refluks), proširi hijatalni otvor, pocijepa dijafragmu, perforira jednjak, probuši čir... tako i pritisak iz 12-pc provali prema jetri i pankreasu. Taj isti pritisak savlada izlaz iz želuca (pilorus) pa imamo proliv i nekontrolisane vjetrove. (Organizam je skladno projektovan). Zato UTP istovremeno zamori mokraćni mjehur pa imamo često i nekontrolisano mokrenje, (pelene). Unutar trb. pritisak (UTP) izaziva poznate aritmije koje nastaju istovremeno, ali uzročno-posljedično dolaze ovim redosljedom: želudačna aritmija – „stao stomak“ (atonija) izaziva crijevnu aritmiju, poznatiju kao lijena crijeva (infarkt crijeva). Te dvije uzrokuju UTP - (IAH) – intraabdomin. hipertenziju i aritmiju dijafragme, a ova pritisne srce i izazove srčanu aritmiju i njegovu slabost (insuficijencija). Proširena aorta i aneurizme su logična posljedica i nastavak pada pritiska i poremećaja ćelijskog metabolizma. Sve ove patološke devijacije imaju za cilj da smanje intenzitet UTP-a, ali i da svojim raznolikim upozorenjima i manifestima osvijeste naivnog čovjeka.

Diskusija Akutni slučajevi rješavaju se davanjem kiseonika, dekompresijom želuca (sondiranje), klizme, podrigivanje, ispravnim gutanjem, smanjenim unosom hrane, a onda prevencijom. Sa smanjenjem pritiska sve se funkcije vraćaju u normalu. Prevencija se svodi na samo jedan princip, ne unijeti vazduh u probavni sistem. Sadržana je u 17 preventivnih mjera, opisanih u sažetku knjige. Najvažnije je naučiti ispravno gutanje, podrigivanje i biti informisan o posljedicama UTP-a. Nije ljudsko biće stvoreno kao bolesno niti je predviđeno da se posljedice „bolesti liječe“, jer posljedice traže uzrok a ne li68

jek. Narod zna da je „bolje spriječiti nego liječiti i da je svako sebi najbolji ljekar“. Medicina se ne bavi uzrokom, nego „liječenjem“, tj. zatvaranjem nabrojanih rupa. Čovjek je mikrokosmos... zamislite kada bi neko „naučan“ krenuo da „liječi“ planetu zatvaranjem gasnih otvora, izvora rijeka, raznih odušaka, vulkana... zemlja bi eksplodirala. Ovaj apsurd se dešava čovjeku u ime „nauke“ i profita. Sve navedeno se može provjeriti: oslobodimo pacijenta pritiska, ozdraviće. Ponovo ga pustimo njegovim navikama, oboljeće i tako u nedogled. Da li ima još dokaza da je nadimanje bezazlena maca ili prokletstvo i kazna za naivne i neupućene? Ima još mnogo: Sama riječ nadimanje govori da imamo „imanje“ koje je nad-iznad, a koje je po dr Rušu „preko“, tj. iznad. On kaže: „Sve bolesti ovoga svijeta dolaze preko hrane i samo preko i isključivo preko hrane i mogu se liječiti“. Srpska riječ sahrana govori da je nešto i neko SA-hranom, a to je vazduh. Vaz-duh je živi duh koji ima živu silu da pocijepa kamionsku gumu, a kamoli dijafragmu ili izbuši čir - ulkus. Riječ hrana bez nepotrebnog „H“ ima trojako značenje: ’rana koju jedemo, ’rana koja boli i ’rana - poranila. Zaključak Benjamin F. Upozorava: „Što više pacijenta hranite, više mu zla nanosite“ (to važi i za zdrave). Po hrišćanskom učenju čovjek je „pao i postao smrtan, jer je pojeo plod sa drveta poznanja dobra i zla“. Religije su ovo donekle razumjele i s razlogom ograničavaju ljudsku neumjerenost i pohlepu za hranom „molitvom i postom“, jer znaju da je nepoznata zamka i udica sa njome. Medicina je modifikovala postove u dijete, gladovanje, izmislila nutriciologiju, veganstvo, makrobiotiku, krvne grupe, vitamine, enzime, probiotike... ali rezultata nema, iako se svi i sve vrti oko hrane. Najveći dokaz je u činjenici da ono što mogu vjetrovi na makroplanu, mogu i „vjetrovi“ na mikrokosmos planu i da svi oni koji su bolesni jesu zato jer imaju povišen ili visok UTP. Logika je da, ako može da akutno ubije konja, vola.., može hronično da izazove posljedice, a ne „bolesti“. Provjerite!

Literatura

Racic A. J., Colic M.; Differences in surgical reconstruction after excision of head and neck melanoma and carcinoma; World Congress of Melanoma;pp 118, Paris, France, May 2013. Racic, J.A., Sulovic-Dzelatovic N., Filipovic M.; Statistical analysis of skin carcinoma incidency; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; PP; Belgrade, 2010 Sulovic Dzelatovic N., Filipovic M., Racic A. J.; Malignant melanoma of Head and Neck Region; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; OP; Belgrade, 2010. Стојановић-Милосављевић, М., Правци кретања полихолорованих бифенила (пиралена) у водама након НАТО бомбардовања, докторска дисертација, Универзитет у Крагујевцу, 2010. Рачић Алек, Промоција превенције малигних болести, менаџмент у здравству – мастер рад, ФОН и Медицински факултет у Београду, 2008. Stošić-Divjak S., Račić A. J.,, Čvorović Lj., Boricic I., Divjak I.; CONFIRMATION OF EPSTEIN-BARR VIRAL NUCLEAR ANTIGEN AS A TUMOR MARKER; Materia Medica 2007; vol. 23; br. 3 Stošić-Divjak S., Kanjuh V., Đukić V., Račić A. J., Nesic V., Basarić D.; NEW VIEWPOINT TO HISTOLOGICAL CLASSIFICATION OF MALIGNANT EPITHELIAL TUMORS OF NASOPHARINX; Acta Chirurgica Yu 2005; vol. LII; br. 3; 616.321-006-091.8 Mitropolit Amfilohije, Tajna Hrista i tajna svijeta, „Svetigora“, ISBN: Ostalo, Godina izdanja: 2011. Stosic-Divjak S., Djukic V., Petrovic Z., Nesic V., Račić A. J., Tatic Z., Kanjuh V.; POSSIBILITY OF THE USE OF SEROLOGICAL METHOD FOR THE DETERMINATION OF IGA ANTIBODY AGAINST EARLY ANTIGANE OF EPSTEINBARR VIRUS AS A MARKER IN THE DIAGNOSIS OF NASOPHARYNGEAL TUMORS; Vojnosanit. Pregl., 2005 October; 62 (10); 739-744 Rade Biočanin, Branka Amidžić, MAKING DECISIONS IN THE BIOLOGICAL WAR USING GENETIC ENGINEERING, Defence tehnologies in the peace function, 2005. Račić A. J., Janosevic Lj., Stošić-Divjak S., Đukić V., Radulovic R., Babic D., Janosevic-Dotlic S.; CLINICAL STDUDY OF PATHWAYS RISING INFLAMATORY DISEASES IN THE MAXILLARY SINUSES; Acta Chirurgica Yu, 2004; vol. LI; br. 1;616.216.1-002-071 S. Ceranic, Psycho-social consequences in adolescens-victims of landmines, University in Srbinje, Foca, 2003.

N M K

Prilozi iz Čikaga od akademika Rajka Igića

Zastoj u citiranju otkrića Milutina Milankovića

Akademik Rajko Igić, Čikago, Ilinois, SAD

d posljednjih godina prošlog veka u našoj štampi se počelo često pisati o Milutinu Milankoviću. Vredi istaći da njegovo veliko naučno otkriće, teorija o ledenim dobima, nije bilo u početku ispravno procenjeno. Takav tip publikacije se u nauci retko sreće; nazvan je “uspavana lepotica” (Sleeping Beauty). Veoma mali broj citata o teoriji M. Milankovića (Kanon der Erdbestrahlung und seine Anwendung auf das Eiszeitenproblem, Beograd, SANU, 1941) nije prvih četrdesetak godina bio odraz vrednosti tog otkrića. Delimično kašnjenje citiranja je nastalo pošto je knjiga ukoričena i distribuirana tek posle rata. Zapravo, većina štampanih tabaka je sačuvana u podrumu štamparije koja je sravnjena sa zemljom kada su Nemci bombardovali Beograd na Uskrs 1941. godine. Kasnije su doštampani listovi i knjiga je poslana bibliotekama. Na takvim se primercima uočava razlika u boji listova. Teorija o ledenim dobima je prihvaćena 1984. godine, kada je uočeno da klimatski slojevi sadrže okeanske sedimente i Milankovićevi radovi se naglo sve više citiraju. Do 2005. godine, njegove publikacije su citirane 780 puta. Milanković

postaje heroj-naučnik jer njegova teorija objašnjava ciklične promene usled smene ledenih doba s dobima blage klime. Ta doba su smenjivana u pravilnim ciklusima jer se zemljina kugla naginje u svojoj orbiti oko sunca. Kasnije se u njegovu teoriju nisu uklopili nalazi u “Đavoljoj rupi” (Devil’s Hole, Nevada) jer se hlađenje i otopljavanje izgleda dešavalo i nezavisno od orbitalnih ciklusa. Već nakon godinu dana, iza svake vredne publikacije, broj citata pokazuje interes drugih istraživača i moguć značaj otkrića. Izuzetak su revijski članci (u njima se uglavnom iznose tuđa istraživanja), publikacije o tehničkom unapređenju i radovi u kojima su dopisani tzv. lažni autori. Na broj citata utiče oblast istraživanja jer daleko će biti manje citata ako u datoj naučnoj oblasti izlazi veoma mali broj časopisa. Dakle, citiranost istraživača doprinosi vrednovanju naučnika, ali tu postoje

brojna ograničenja. Najcitiraniji rad na svetu, metoda određivanja proteina prema Oliver-u Lowry-u s 305.000 citata i većina od 100 najcitiranijih naučnika, nemaju vrednost koja bi ih preporučila za Nobelovu nagradu. Zato se naučna otkrića ne procenjuju samo na osnovu citiranja već i klasičnim postupkom. O tome je pisao “otac citiranja” Eugene Garfield. On je 2011. godine pomoću programa, HisCite, pretražio citiranje tri srpska istraživača: Ivan Đaja (fr. Giaja), Milutin Milanković i Rajko Igić. Ivan Đaja (1884-1957) se posle doktoriranja na Sorboni vratio u Beograd. Za otkrića u termoregulaciji i o dubokom hlađenju životinja, primljen je za člana Francuske akademije nauka — kada se ukazalo mesto posle smrti Aleksandra

N M K

Fleminga koji je otkrio penicilin. Igić je pronašao da mrežnjača oka sadrži angiotenzin konvertirajući enzim (ACE). To otkriće, ističe Van Haeringen u časopisu British Journal of Ophthalmology, 1996. godine, ali i drugi istraživači. Za razliku od kašnjenja citiranja radova Milutina Milankovića, radovi druga dva istraživača pripadaju uobičajenom tipu citiranja. Jedino je na kraći zastoj citiranja publikacija Ivana Đaje doveo Drugi svetski rat, a međunarodne sankcije protiv SR Jugoslavije su možda uticale na citirnost radova trećeg autora koji je u to vreme bio profesor na Medicinskom fakultetu u Novom Sadu. Zbog očiglednih problema s tumačenjem broja citata, liste citiranosti naučnika nisu najpouzdanije merilo za procenu njihovih otkrića. Zato se o doprinosu naučnog istraživača rado postavlja pitanje: Koja su njegova najvažnija otkrića?

Sudbina talenata

postižu znatne uspehe u bogatim stranim sredinama. Sigurno je da se natprosečni talenti rađaju na svim stranama sveta, ali ih najlakše sakupljaju razvijenije zemlje. One im nude slobodu stvaralaštva i bolje životne uslove. Nije ovde reč o tome da bogate zemlje dobijaju besplatno školovane kadrove, već o otkrivanju najsposobnijih od mnoštva prispelih visokoobrazovanih osoba koje žele da ostvare ono što u svojim zemljama ne mogu. Taj proces sakupljanja talenata podseća na poznati „danak u krvi”, samo što se izbor nekada dešavao u mladom uzrastu i o školovanju se brinula imperija. U oba slučaja uskoro se među odabranima izdvajaju pojedinci koji postižu veće uspehe. Razlika je samo u tome što studenti danas odlaze svojevoljno. Kad postignu željeni uspeh, tamo sigurno ostaju. Evo dva primera organizovanog odlaska u SAD. U vreme ekonomske blokade Srbije profesor Miodrag Radulovački dolazio je u Beograd i Novi Sad da probere zainteresovane apsolvente ili tek di-

Srpska naučnica dr Zorica Pantić dobila je 2019. godine specijalno priznanje u Americi - svoj dan (9. maj) za naročite zasluge kao rektor Ventvort instituta u Bostonu, čiji je centralni dio ponio njeno ime. Boston u Masačusetsu je grad studenata i dom nekih od najpoznatijih američkih univerziteta od Harvarda do Instituta za tehnologiju Masačusetsa (MIT). Među 35 gradskih univerziteta i koledža, sve poznatiji je Ventvort institut tehnologije, osnovan 1904. godine. Njegov rektor je 2005. postala Zorica Pantić, kao prva žena inženjer u SAD na takvoj poziciji. Senator Stiven Linc je prilikom dodjele priznanja u Bostonu naglasio da je Zorica Pantić “poklon za Ventvort, a blagoslov za Masačusets”. Ventvort institut ima 4.500 studentata, godišnji budžet od 132 miliona dolara i Fondaciju od 114 miliona dolara. Diplomirala je na Elektronskom fakultetu u Nišu 1975. godine, kao najbolji student u generaciji i doktorirala na istom fakultetu 1982. godine, a kao Fulbrajtov stipendista otišla je u SAD 1984. godine. U štampi se povremeno objavljuju vesti o uspesima naših naučnika i stručnjaka koje postižu u stranim zemljama. Tako je 6. januara pisano i o Zorici Pantić. Nismo mi jedina zemlja iz koje su odlazili i odlaze najsposobniji mladi kadrovi koji 70

plomirane stručnjake i odvede ih u Čikago na boravak od mesec dana kako bi se upoznali s odeljenjima univerziteta gde bi mogli da se upišu na program doktorskih studija. Taj tzv. Recruitment program (vrbovanje studenata), profesor je predstavio

rektoru Univerziteta u Beogradu kao međunarodnu saradnju dva univerziteta. Više od polovine tih studenta upisalo se na doktorske studije, a stipendija im je pokrivala životne troškove. Od svih koji su doktorirali nijedan se nije vratio u Srbiju. Sličan program je u gradu Milvokiju, u državi Viskonsin, vodio profesor Željko Bošnjak. Od četrdesetak učesnika u programu, polovina doktora nauka vratila se u Hrvatsku, jer je profesor dovodio samo one mlade stručnjake koji su već bili zaposleni. Tako su oni imali gde da se vrate. Od ovakvih grupnih poziva na doškolovavanje izraženiji su individualni odlasci u Ameriku, ali i u druge zapadne zemlje. Najčešće je pojedincima pomagao tzv. Fulbrajtov program razmene stručnjaka, ali je bilo još sličnih fondova u Americi i većim evropskim zemljama. Najuspešniji mladi istraživači zadržali su se u tim sredinama. A kako se kod nas ranije odvijala razmena naučnika? Po pozivu su u Beograd i druge naše gradove dolazili lekari i mnogi talentovani stručnjaci koji su završili studije na stranim fakultetima. Tako je Ivan Đaja, uskoro nakon odbrane disertacije na Sorboni, pozvan u Beograd, gde je radio sve do smrti. Sličan poziv upućen je i Milutinu Milankoviću. Pored tih primera, bilo je mnoštvo onih koji su na strane univerzitete odlazili na usavršavanje. Oni su u stranim institucijama učestvovali u značajnim istraživanjima, ali su se vratili, a znanje su prenosili mlađim kolegama i društvu. Slično se dešavalo i u bogatijim zemljama od naše. Tako je Ulf Svante fon Euler dobio stipendiju koja mu je omogućila da se usavršava u stranim istraživačkim laboratorijama po svom izboru. Zatim se vratio kući i u Švedskoj radio sve do smrti. Povremeno je putovao, a čak dva puta dolazio je i u Jugoslaviju. Kao dobitnik Nobelove nagrade, u Tuzli je 1982. godine držao predavanje mojim postdiplomskim studentima. Uvek će neke sposobne i odvažne osobe vući želja za ličnim uspehom i mnogi će nadu da to ostvare potražiti odlaskom u najrazvijeniju zemlju. Ali, da male zemlje ne bi gubile talente, one bi morale da ih prepoznaju i obezbede im najbolje uslove za rad. One retke koji, ipak, odlaze i postižu svetske uspehe treba ceniti zbog dostignuća koja su ostavili čovečanstvu. Mada se i u maloj zemlji i skromnim uslovima nekada stvaraju vrhunska dela. Naše primere saopštio sam u „Ajnštajnovom časopisu za biologiju i medicinu” (Einstein J. Biol. Med., 2003; 20:23-27).

N M K

Evropski centar za mir i razvoj, Terazije 41, 11000 Beograd, Serbia

ECPD MEĐUNARODNE MASTER AKADEMSKE STUDIJE IZ OBLASTI INTEGRATIVNOG – HOLISTIČKOG PRISTUPA ZDRAVLJU (Beograd, 1. mart 2022. – 31. decembar 2022.) Evropski centar za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija (ECPD) u saradnji sa Life Univerzitetom (Atlanta, USA), Long Island Univerzitetom (Bruklin, USA) i VAMK Univerzitetom (Finska), organizuje Međunarodni Master program iz Integrativnog – Holističkog pristupa. CILJ programa je da pruži teoretska i praktična znanja za bolje razumevanje Integrativnog – Holističkog pristupa zdravlju. Program je namenjen lekarima i zdrastvenim radnicima sa visokom stručnom spremom.

NASTAVA će se odvijati tokom 20 vikenda (subota-nedelja). U nastavi učestvuje veliki broj istaknutih profesora iz više zemalja.

ŠKOLARINA iznosi 1350 EUR po semestru, uz dodatnu nadoknadu od 300 EUR za troškove prijave završnog rada i 950 EUR za troškove rada mentora i mentorskog tima, kao i rada Komisije za evaluaciju i odbranu teze. Broj polaznika je ograničen na maksimum 30 polaznika. Po završetku programa polaznici će dobiti međunarodno priznatu Diplomu.

Prijavu dostaviti na adresu: Evropski centar za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, Terazije 41, 11000 Beograd; telefon: +381 11 3246 041, 3246 042, 3246 043; e-mail: of�ice@ecpd.org.rs

www.ecpd.org.rs

N M K

redinom decembra prošle (2021) godine, u Dekanatu Medicinskog fakulteta u Beogradu doktorand Slobodan Kapor branio je doktorsku disertaciju “Morfološke promene u dopaminergičkim strukturama mozga pacova, uslovljene maternalnom deprivacijom”. Dr Slobodan Kapor završio je Medicinski fakultet 2016. godine, a već od 2018. primljen je kao perspektivni mladi istraživač u Institut za anatomiju “Niko Miljanić”, Medicinskog fakulteta u Beogradu. Osnovnu zdravstvenu specijalizaciju iz plastične, rekonstruktivne i estetske hirurgije pohađa od oktobra 2018. godine. U disertaciji doktorand Slobodan Kapor je detaljno analizirao promene u dopaminergičkim strukturama mozga kod mladunaca životinja (pacova) usled odvajanja od majke u ranom životnom dobu. Osnovni cilj ovog istraživanja je bio utvrditi kakav je uticaj stresa u ranom periodu života pacova na dopaminergičke strukture u mozgu sa osnovnim ciljem kako bi se rezultati disertacije mogli primeniti u humanom lečenju brojnih psihijatrijskih poremećaja sa akcentom na shizofreniju . Profesor dr Laslo Puškaš, predsednik komisije, pozitivno je ocenio disertaciju i naglasio da je dr Slobodan Kapor predan naučni istraživač. “Disertacija dr Kapora “Morfološke promene u dopaminergičkim strukturama mozga pacova, uslovljene maternalnom deprivacijom”, je izuzetna morfološka studija koja će u budućnosti stvoriti preduslove i olakšati lečenje teških psihijatrijskih bolesti” - istakao je profesor dr Laslo Puškaš.

Dr Slobodan Kapor - Odbrana doktorata

Mentor disertacije bio je dr Milan Aksić, vanredni profesor Instituta za anatomiju “Niko Miljanić” Medicinskog fakulteta, a komentor dr Marin Jukić, docent na Katedri fiziologije Farmaceutskog fakulteta u Beogradu. Članovi komisije bili su i dr Biserka Vukomanović Đurđević, profesor Medi-

Prof. dr Biserka Vukomanović Đurđević , Medicinski fakultet VMA, Univerzitet odbrane: “Doktorska disertacija Slobodana Kapora je jedna od najboljih doktorskih disertacija koje sam imala čast da ispratim. Ona se vizuelizuje na više nivoa. Standard multidisciplinarnosti, koji je bio standard

Naukom do pobede Parkinsa Disertaciju dr Slobodana Kapora objavio je ugledni međunarodni časopis FRONTIERS IN NEUROANATOMY

poslednjih decenija 20. veka, dr Kapor je preveo u standard interdisciplinarnosti koji je standard 21. veka. Značaj ovog rada je i u tome što je izneo benefite bazičnih nauka, anatomije, patoanatomije. Benefiti naučnih otkrića, vezanih za te bazične grane medicine, daju mogućnost kliničarima da adekvatno sagledaju određena klinička stanja i bolesti i na osnovu toga ih adekvatno klinički leče. Osim toga, jako je važno što je dr Kapor u svojoj doktorskoj disertaciji učinio, znači nastavio je trend svojih učitelja kao što je prof. dr Laslo Puškaš i drugi, a to je da postoji saradnja između Medicinskog i Farmaceutskog fakulteta Beogradskog univerziteta i cinskog fakulteta VMA Univerziteta od- Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta brane u Beogradu, i docent dr Dubravka odbrane. Mislim da akademska zajedniAleksić, sa Katedre anatomije Medicin- ca mora biti povezana i, na svu sreću, taj skog fakulteta. zlatni standard kod nas postoji. Disertacija dr Slobodana Kapora je jedna od prvih koja je odbranjena s poDocent dr Dubravka Aleksić - Kačetka II veka postojanja Medicinskog fa- tedra anatomije Medicinskig fakulteta kulteta Beogradskog univerziteta. u Beogradu: “To je jedna izuzetno detaljno napisana disertacija koju sam uživala da čitam. Ona daje jedan veliki doprinos naučnoj zajednici, a posebno svima nama koji se bavimo ranim životnim stresom kroz jedan animalni model kakav je matrimalna deprivacija. Zapravo, ta doktorska disertacija je ogledalo našeg kandidata , asistenta Slobodana Kapora koji je izuzetno vredan , posvećen i predan onome što radi, koji nikad ne odustaje i savladava sve prepreke da bi ostvario cilj, a to je da se upiše velikim slovima u naučne redove. Marin Jukić – komentor – Farmaceutski fakultet Beograd, Katedra za fiziologiju: “Ovo je bio jedan značajan trenutak koji je obeležio nešto što se događalo prethodnih godinu i po dana i gde sam ja bio uključen. Želeo bih da stavim akcenat na neke barijere koje su postojale i koje je prevazišao dr Kapor jako efikasno i do-

N M K

bro. Što se tiče celog eksperimenta, nije postojala barijera, od transporta uzoraka pa dalje . Dr Kapor je svojim entuzijazmom i upornošću izneo sve to bez ikakvih vidljivih napora. Svima se čini da je bilo lako, međutim, postojale su situacije, na primer, rad se pošalje u žurnal, a žurnal odbije taj rad, onda treba skupiti motivaciju pa ponovo slati. To je bio težak put, zato što su najbolji žurnali bili cilj. Znači, ne samo objaviti rad, već objaviti da to ima smisla. U samim eksperimentima, tu su bili resursi, kutije i kutije slajdova. Na svakom slajdu su hiljade ćelija, a slajdova je bilo mnogo, a na projektoru to izgleda jednostavno, međutim, nije. Kada bi se neka barijera pojavila dr Kapor bi to rešio u najkraćem mogućem roku. Ovo je bio jedan veliki rad iza kojeg stoji veliki rezultat i ova svečanost je divna kruna svega toga. Svoju visoku ocenu i podršku tom naučnom radu dao je i prof. dr Milan Aksić, mentor disertacije: “O aktuelnosti teme ove doktorske disertacije govori sama činjenica da je ovo četvrta doktorska teza u poslednjih šest godina, a svi znamo da je za izradu jedne doktorske disertacije neophodno mnogo truda, zalaganja i publikacija u stranim časopisima koji zahtevaju mukotrpan rad, napor, prepisku sa recenzentima i ubeđivanje u činjenice koje su rezultat jednog istraživanja. Ova disertacija ima strereotaksičku primenu u morfološkim istraživanjima dopaminergičkih struktura nervnog sistema na modelu maternalne deprivacije koji je odgovaran za brojne psihijatrijske poremećaje. Smanjena uloga dopaminergičkog sistema, odnosno dopamina izaziva Parkinsonovu bolest dok povećana produkcija dopamina dovodi do hiperkinezije kod pacijenata koji boluju od shizofrenije. Ovi rezultati koje je dr Kapor izložio su jedan temelj koji će se u budućnosti širiti u više pravaca i ja se na-

dam da će to proizvesti čitav niz dodatnih istraživanja i doktorskih disertacija. To zaista želim, kao mentor ovog rada, posebno kao utemeljivač modela maternalne deprivacije (ranog odvajanja mladunaca od majke) u Srbiji, zajedno s profesorom Laslom Puškašem i upokojenim prof. Branislavom Filipovićem. Shodno tome se nadam da će buduće generacije razvijati ovaj model i na međunarodnom i na nacionalnom planu”. Da bi jedan naučni projekat bio uspešan neophodan je multidiscilpinarni pristup istraživanja . To je suština uspeha velikih projekata i dostignuća. Ne možete se samo držati jedne metodologije, već morate imati iskustva širih aspekata i primeniti nove ideje sa ljudima koji se bave drugim oblastima i na taj način upotpuniti jedan projekat. Na ova način se približavamo Dr Kapor, da li rezultati mogu da se ciljevima kojima teži svetska nauka, čiji primene? su dokaz brojne publikacije iz ove oblasti Rezultati trenutno ne mogu da se priu svetski priznatim časopisima. mene, ali moguće je da će na osnovu ovih rezultata da se oni involviraju u pretpoDr Slobodan Kapor stavke za kliničke studije pre svega na Ovaj rad je u velikoj meri ostvaren Farmaceutskom fakultetu pa i nadalje. Da zahvaljujući profesoru Laslu Puškašu i probamo da postavimo nove eksperimennjegovim višedecenijskim naučnim veza- talne modele, da probamo neku terapiju, ma i saradnji sa Medicinskim fakultetom da vidimo da li ta terapija ima smisla, da VMA Univerziteta odbrane, Farmaceut- li promene koje se dešavaju na mozgu reskim fakultetom i Medicinskim fakultetom aguju na tu terapiju. Tek onda bi se radile Univerziteta u Beogradu. Moram da ista- kliničke studije koje obuhvataju četiri faknem, što je rekao docent dr Marin Jukić, ze razvoja na pacijentima i to uopšte nije da smo mi i ličnim kontaktima uspeli da jednostavno. Period od pet do deset goostvarimo naučnu saradnju. dina je neophodan da prođu istraživanja Rad je objavljen u časopisu FRON- da se pokažu da je nešto delotvorno da bi TIERS IN NEUROANATOMY. To je je- moglo da zaživi među pacijentima. Moj dan od prestižnih neuroanatomskih časo- naučni rad se nastavlja i dalje. pisa kategorije M 21, što je najviša kaPripremili: Dario Mirović i Marko Radoš tegorija u oblasti neuronauka s Impakt faktorom 3,86. To je visoka citiranost saDr Slobodan Kapor sa predsednikom komisije prof. dr mog časopisa. Laslom Puškašem, mentorima i komentorima disertacije

Prof. dr Gordana Bukara Radujković, prim. dr Vesna Jelača, doc. dr Ivona Risović, mr sc. dr Sneža Mališ, prim. dr Mladen Blagojević, prim. dr Dragomir Berić, prim. dr Mirjana Todorović, prim. dr Slavica Turanjanin, prim. dr Dragana Borovčanin, prim. dr Gordana Grubor, prim. dr Aleksandra Kamburov Čećez, prim. dr Radmila Nogo, prim. dr Marina Tomanić, prim. dr Mirjana Tekić, dr Svjetlana Grahovac, dr Olivera Čančar, dr Dušan Biuković, Danijel Đekić, dr Ljupka Cvijetić, dr Zoran Pudar, dr Draženka Subotić, dr Jelena Malinović Pančić, dr Nataša Filipović Subotić, dr Dragana Pačvara, dr Tamara Dojčinović, dr Gordana Rakita, dr Milan Grubor, dr Ana Jevrić, dr Marko Semiz, dr Marko Popović

Članovi Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

Autori-saradnici:

Snježana Popović-Pejičić, Valentina Soldat-Stanković Gabrijela Malešević, Aleksandra Marković, Milena Brkić, Bojana Carić

Autori:

Kao osnova za farmakološku terapiju hiperglikemije u DMT2 u RS u 2021. godini, uzete su posljednje ADA/EASD smjernice iz 2018. i 2019. godine, sa neophodnim prilagođavanjem aktuelnoj praksi i stručnom iskustvu endokrinologa u RS. Želja nam je bila da izradimo praktične, racionalne i u praksi provedive smjernice. Osnovni cilj je bio prilagoditi liječenje osoba sa DMT2, uzevši u obzir sve važne parametre pojedinog bolesnika, kao prisustvo kardiovaskularne bolesti, životnu dob, trajanje bolesti, očekivano trajanje života,

Uzimajući u obzir da je liječenje DMT2 posebno dinamično područje medicine, u okviru kojeg intenzivno stičemo nova saznanja, kao i da je zdravstveni sistem i organizacija dijabetološke zaštite u RS specifična, ukazala se potreba za ažuriranjem postojećih i izradom novih, lokalnih smjernica za liječenje osoba sa DMT2. Potreba za lokalnim smjernicama ogleda se u pojavi novih dostupnih terapija, kao i promjeni paradigme terapije koja postaje sveobuhvatnija u smislu prevencije komplikacija, u prvom redu kardiovaskularnih.

Kako je u prethodnom desetljeću, došlo do znatnih pomaka u raspoloživim terapijama za dijabetes, pojave novih klasa lijekova, kao i naučnih saznanja o njihovoj efikasnosti i sigurnosti, ukazala se potreba da se prethodni vodič, u dijelu farmakološke terapije, osavremeni sa najnovijim podacima iz objavljenih kliničkih studija i prakse. Aktuelne smjernice Američke dijabetesne asocijacije (ADA) i Evropske asocijacije za proučavanje dijabetesa (EASD), objavljene su krajem 2018. godine i ažurirane 2019. godine i kao takve su primjenjive u praksi. Ono što predstavlja ključnu razliku u odnosu na prethodne smjernice iz 2015. godine, koje su imale glukocentričan pristup, jeste stavljanje kardiovaskularnih ishoda u fokus i preferiranje terapije koja ima kardiovaskularne benefite.

Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

SMJERNICE ZA LIJEČENJE DIJABETESA MELITUSA U REPUBLICI SRPSKOJ

U Republici Srpskoj (RS) je oktobra 2004. godine, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite (MZSZ ), objavljen prvi „Nacionalni vodič za diabetes mellitus“, koji je vremenom dopunjen i osvremenjen u skladu sa novim naučnim saznanjima u dijabetologiji. Sljedeća publikacija, pod naslovom „Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishrane i metabolizma“ objavljena je 2010. godine u izdanju MZSZ RS, a sadrži i “Vodič za dijabetes melitus” koji je prvenstveno namijenjen doktorima porodične medicine.

Snježana Popović‐Pejičić

1. PREDGOVOR N M K p r e p o r u k e

Zaključak: U cilju poboljšanja liječenja i kvaliteta života oboljelih sa DMT2 neophodan je racionalan pristup u pozicioniranju pojedinih lijekova u algoritmu liječenja hiperglikemije u DMT2. Stoga je neophodno imati praktične, racionalne i lako provedive smjernice za liječenje DMT2, u cilju olakšanja rada svim ljekarima u RS koji brinu o ovim pacijentima.

Diskusija: Svim oboljelim od DMT2 je potrebna promjena stila života uz pridržavanje osnovnih mjera liječenja, kao što su pravilna ishrana, fizička aktivnost, strukturisana edukacija i samokontrola. Farmakološka terapija se primjenjuje, uz osnovne mjere liječenja, od trenutka dijagnoze DMT2. Metformin je prva, preferirana linija terapije, nakon koje slijedi postepeno uvođenje lijekova na osnovu procijenjenog individualnog nivoa HbA1c. Ono obuhvata dvojnu ili kombinovanu terapiju, potom intenzifikaciju terapije, uz analizu potencijalnih neželjenih efekata i komorbiditeta, kao i ukupnih troškova. Posljednji trendovi u pristupu DMT2 obavezno uzimaju u obzir i postojanje komorbiditeta (ASCVD, HF, CKD,) prisutnih kod 15-25% populacije sa DMT2. U ovoj grupi pacijenata GLP-1RA ili SGLT2i su prvi izbor terapije. Za preostalih 75 -85% pacijenata sa DMT2, trebalo bi da budu razmotrene i ostale kliničke karakteristike nakon terapije prve linije, kao minimiziranje hipoglikemije, gubitak tjelesne težine i cijenu lijekova. Ciljeve liječenja i odabir farmakološke terapije potrebno je prilagoditi oboljeloj osobi, uzimajući u obzir životnu dob, trajanje bolesti, očekivano trajanje života, rizik od hipoglikemije, komorbiditete, razvijene komplikacije i ostale činioce.

Materijal i metode: Izrađeni su jednostavni i pregledni terapijski algoritmi, uzimajući u obzir najnovija saznanja o djelotvornosti i sigurnosti primjene novih antihiperglikemijskih agensa, kao i njihovoj dostupnosti, sa ciljem olakšanja rada svim ljekarima koji se u okviru svakodnevnog kliničkog rada bave liječenjem oboljelih od DMT2.

Uvod: Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske (UED RS) izradilo je smjernice za liječenje dijabetesa melitusa tipa 2, prepoznajući potrebu za nadopunom postojećih vodiča za dijabetes melitus u Republici Srpskoj u skladu sa najnovijim preporukama međunarodnih stručnih društava.

SAŽETAK

Predsjednica udruženja endokrinologa i dijabetologa RS

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić

Nadamo se da će smjernice biti korisno štivo u svakodnevnoj kliničkoj praksi i olakšati tretman hiperglikemije kod pacijenata sa DMT2 u RS.

Kompleksnost terapijskog pristupa, usljed povećanja broja dostupnih antihiperglikemijskih agensa, podstakla je izradu jednostavnih i razumljivih terapijskih smjernica sa ciljem olakšanja svakodnevnog rada ljekarima na svim nivoima zdravstvene zaštite koji se bave liječenjem osoba sa DMT2, a prvenstveno specijalistima endokrinolozima, specijalistima interne i porodične medicine.

rizik od hipoglikemije, komorbiditete, razvijene vaskularne i ostale komplikacije. Preporuke koje su iznijete u smjernicama nude osnovu za farmakološki pristup DMT2, u okviru kojeg je neophodno poštovati individualan pristup svakom pacijentu, koji se zasniva na fiziološkim principima regulacije glikemije.

N M K p r e p o r u k e

Posljednji trendovi u pristupu DMT2 obavezno uzimaju u obzir i postojanje komorbiditeta (ASCVD, HF, CKD, gojaznost) koji su prisutni kod sve većeg broja pacijenata, kao i sigurnosni aspekt terapije, prvenstveno rizik hipogli-kemije, te specifičnosti zdravstvenog sistema, uključujući troškove liječenja. Kada su u pitanju troškovi liječenja, važno je napomenuti da se pod ovim konceptom ne podrazumijeva jedinična cijena pakovanja određenog lijeka, koja je sama po sebi varijabilna, već se pod troškovima liječenja u obzir uzimaju različite komponente, kao što su:  Režim doziranja i potrebna terapijska doza, efektivnost i efikasnost lijeka, mogućnost pokrivanja i drugih terapijskih područja (npr. lijek koji snižava glukozu može imati i pozitivne efekte na sniženje krvnog pritiska i lipida u krvi) pa se samim tim može korigovati i redukovati primjena drugih lijekova (npr. antihipertenziva, hipolipemika ili smanjiti doze drugih lijekova za tretman dijabetesa).  Smanjenje doza, tj. jedinica lijeka/insulina, čime se sa ostvaruju uštede u smislu dužeg trajanja jednog pakovanja lijeka.  Prevencija i smanjenje rizika od pojave hipoglikemija, čime se preveniraju troškovi akutnih komplikacija (npr. primjena glukagona, hospitalizacija, odsustvo s posla).  Prevencija dugoročnih komplikacija (ASCVD, HF ili CKD) čime se umanjuju potencijalni troškovi liječenja komplikacija.1 6

Slika 7‐1. Smjernice za liječenje hiperglikemije u DMT2 u Republici Srpskoj Udruženja endokrinologa i dijabetologa RS

Preporučeno je uticati na pacijente da promijene životni stil i uključiti ih u program strukturisane edukacije; razmatriti prisustvo komorbiditeta i hroničnih komplikacija i prevladati kliničku inerciju.3

Smjernice za liječenje hiperglikemije u DMT2 u Republici Srpskoj nastale su po uzoru na ADA/EASD smjernice iz 2018/2019. godine, uz neophodno prilagođavanje aktuelnoj praksi i stručnom iskustvu endokrinologa u Republici Srpskoj. Pri pristupu pacijentu sa novootkrivenim DMT2 potrebno je prvenstveno procijeniti karakteristike pacijenta i specifične faktore koji utiču na izbor terapije kao što su : individualna ciljana vrijednost HbA1c, uticaj terapije na tjelesnu težinu, rizik hipoglikemije, troškovi liječenja i dostupnost terapije.Važno je procijeniti i kompleksnost terapije, mogući neželjeni efekat lijekova, kao i saradljivost i perzistentnost u liječenju.1,2

Terapijski algoritam za liječenje hiperglikemije u dijabetesu tipa 2 u Republici Srpskoj N M K p r e p o r u k e

Gojaznost se definiše kao BMI > 30 kg/m2. U odabiru lijekova treba uzeti u obzir gojaznost i efekte koje terapija ima na tjelesnu težinu, tjelesni sastav i metabolički status pacijenata sa DMT2.

Upotreba preparata sulfonilureje i insulina povezana je sa povećanim rizikom za hipoglikemije, pa nije najbolja opcija za pacijente kod kojih hipoglikemija može biti problem.

Kada su u pitanju pacijenti kod kojih je vrijednost HbA1c iznad 7%, preporučuje se primjena GLP1-RA i SGLT2i, koji daju i dodatni benefit u smislu sniženja tjelesne težine i pojave hipoglikemija.

Potrebno je uvesti GLP-1RA, ako je BMI >27 kg/m2, kod pojave hipoglikemija, i kod potvrđene ASCVD, ali i prisustva faktora rizika za ASCVD.

Preporuka: Potrebno je rano uvođenje bazalnog insulina, posebno kada je vrijednost HbA1c iznad 11%, BMI < 30 kg/m² ili kada su prisutni simptomi i znaci katabolizma, kao gubitak tjelesne težine, poliurija i polidipsija.

Ovaj pristup je potkrijepljen dokazima velikih kliničkih studija.10-12

Preporuka: SGLT2i ili GLP-1RA su preporučeni kod pacijenata na terapiji metforminom sa ASCVD ili visokim/vrlo visokim KV rizikom, u drugoj liniji terapije, bez obzira na ciljanu vrijednost HbA1c.

METFORMIN +INJEKTABILNI AGENS (bazalni insulin ili GLP-1RA)

METFORMIN + SGLT-2 (preferisani agens kod ASCVD, HF i CKD)

METFORMIN + DPP-1/SU/TZD

U skladu sa navedenim, izbor lijeka koji se može dodati na metformin je različit, a ustaljena praksa u RS je:

Preporuka: Prvenstveno je potrebno procijeniti prisustvo ASCVD, HF i CKD. Kod ovih pacijenata, GLP-1RA ili SGLT2i su prvi izbor terapije. Za pacijente sa DMT2 bez prisutne ASCVD, HF i CKD, trebalo bi da se razmotre i ostale kliničke karakteristike nakon terapije prve linije, kao potrebu da se minimiziraju hipoglikemije, postigne gubitak tjelesne težine i cijene lijekova.

Takođe je potrebno procijeniti i rizik od specifičnih neželjenih efekata, u prvom redu, hipoglikemije i povećanje tjelesne težine (BMI >27 kg/m2), kao i sigurnost i podnošljivost, a uzima se u obzir i trošak liječenja. 7-9

Preporuka: Izbor lijeka koji se dodaje na metformin vrši se na bazi specifične kliničke slike svakog pacijenta. Ključne kliničke karakteristike koje se uzimaju u obzir su: potvrđena ASCVD, ali i prisutni faktori rizika za ASCVD ili drugi komorbiditeti, kao što je HF ili CKD.

2.1. IZBOR LIJEKOVA NAKON METFORMINA

Dokazano je da je inicijalna kombinovana terapija, DPP-4 inhibitora, vildagliptina sa metforminom, dovela do niže stope sekundarnog neuspjeha glikoregulacije sa ciljnim HbA1c <7% u odnosu liječenje samo metforminom ili dodavanjem vildagliptina nakon započetog liječenja metforminom.6

Preporuka: Kod pacijenata kod kojih je pri otkrivanju DMT2, HbA1c viši od 1,5% u odnosu na individalizovane ciljane vrijednosti, preporučeno je inicijalno započeti s kombinovanom terapijom.

Stepenasta terapija, tj.dodavanje drugih lijekova na metformin u cilju održavanja ciljnih vrijednosti HbA1c, je ustaljena praksa u Republici Srpskoj.

Preporuka: U slučaju da se ne postignu individualne ciljane vrijednosti HbA1c nakon tri mjeseca, preporučuje se stepenasta terapija, tj. postepeno dodavanje drugih antihiperglikemijskih lijekova na inicijalnu terapiju metforminom.

Kod večine pacijenata sa DMT2 bolest je progresivna te vremenom dovodi do smanjenja sekretornog kapaciteta insulina, postepenim gubitakom funkcije ß ćelija gušterače, zbog čega se primjenom monoterapije nakon nekoliko godina ne mogu postići glikemijski ciljevi te je potrebno dodatno uključivanje lijekova na terapiju metforminom.5

Metformin je preferiran lijek zbog svoje efikasnosti, sigurnosti, podnošljivosti, niskih troškova i velikog kliničkog iskustva sa ovim lijekom.4

Preporuka: Metformin se preporučuje kao inicijalna terapija kod većine novootkrivenih pacijenata sa DMT2.

Snježana Popović‐Pejičić, Valentina Soldat‐Stanković

2. ZAPOČINJANJE TERAPIJE – MONOTERAPIJA

N M K p r e p o r u k e

Preporuka: Kao prvi insulin kod novootkrivenih pacijenata sa DMT2, kao dodatak na metformin, potrebno je uvesti humani insulin u trajanju od šest mjeseci, u toku kojih se vrši evaluacija kako efikasnosti u smislu HbA1c svaka tri mjeseca, tako i pojava i učestalost hipoglikemija. U slučaju da ciljne terapijske vrijednosti HbA1c u ovom periodu nisu postignute ili se javljaju hipoglikemije, potrebno je umjesto humanih insulina u terapiju uvesti insulinske analoge (Slika 7-2).

Kada se u obzir uzimaju troškovi liječenja, preparati sulfonilureje, pioglitazon i humani insulini su relativno jeftini, međutim, u konačnoj odluci potrebno je u obzir uzeti dugoročne terapijske troškove.

Slika 7‐2. Pacijenti sa ustanovljenom ASCVD, indikatori visokog rizika za ASCVD, HF ili CKD (Udruženje endokrinologa i dijabetologa RS)

U našim smjernicama se preporučuju GLP-1 RA, u pogledu efekata na tjelesnu težinu, za pacijente sa BMI > 30 kg/m2 ili BMI > 27 kg/m2 sa komorbiditetima.

Poželjno je primjenjivati lijekove koji dovode do gubitka tjelesne težine (GLP-1 RA, SGLTi ) ili su neutralni u pogledu tjelesne težine (DPP-4 inhibitori).

Za pacijente kod kojih je primaran gubitak tjelesne težine, preporučeni su SGLT2i ili GLP-1RA, dok se kod onih kod kojih nije bitno sniženje tjelesne težine preporučuju DPP4 inhibitori.

Preporuka: Lijekove koji povećavaju tjelesnu težinu i imaju negativne metaboličke efekte treba izbjegavati ili zamijeniti. N M K p r e p o r u k e

Prepruka: Kod pacijenata kod kojih je potreban veći efekat na snižavanje glikemije, preferira se terapiju započeti GLP-1 RA, pa tek onda insulinom. Kod pacijenata sa ekstremno visokim vrijednostima glikemije preporučeno je odmah uključiti insulin.

Dodavanje/uključivanje injektabilnih lijekova

Prilikom izbora bazalnog insulina, potrebno je uzeti u obzir, pored efikasnosti, sigurnosni aspekt, kao što je manji rizik od pojave hipoglikemija, kardiovaskularnu sigurnost (potvrđena samo kod insulina degludek i insulina glargin U100) te potentnost insulina u smislu postizanja terapijskih efekata sa manjim brojem jedinica.19,20

Preporuka: Ukoliko je potrebno dodatno sniženje glukoze u krvi, preporučeno je uključiti bazalni insulin. Alternativno, basalni insulin se može dodati na oralnu terapiju, što se pokazalo efikasnim i sigurnijim u smislu manje hipoglikemija i povećanja tjelesne težine, u odnosu kada se uključe premiks ili prandijalni insulini.

Dostupne kliničke studije kao i kliničko iskustvo koje je poredilo GLP-1RA i insuline (bazalni premiks ili bazal-bolus) potvrdilo je sličnu, ili čak bolju efikasnost na sniženje HbA1c primjenom GLP-1RA. Stoga su, GLP-1 RA preferirana opcija kod pacijenata kod kojih je neophodna injektabilna terapija.17,18

2.2.1.

Dodavanje lijekova rezultuje i povećanjem troškova. Preporučeno je da se u ovakvim situacijama vrši redovan monitoring terapijskih ishoda u smislu praćenja HbA1c.

U slučaju povoljnog kliničkog odgovora (smanjenje HbA1c za 1% nakon šest mjeseci terapije sa GLP-1 RA) terapija se nastavlja (responderi). Ukoliko to nije slučaj, GLP-1RA treba da se obustave (non respoderi).

Prepruka: Uzimajući u obzir visoke troškove i značajne efekte na tjelesnu težinu, GLP1-RA su u našim smjernicama limitirani za liječenje pacijenata sa dijabetesom kod kojih je prisutna gojaznost.

Iako su efekti na sniženje glikemije isti između BMI podgrupa, imajući u vidu mali broj studija sa pacijentima sa normalnim BMI i neutemeljenim zaključcima, potrebne su dalje studije koje uključuju pacijente sa normalnim BMI i prekomjerno uhranjene/gojazne pacijente koje će utvrditi efikasnost GLP-1RA u zavisnosti od varijacija BMI.

Preporuka: Potrebno je postaviti graničnu vrijednost za uvođenje GLP1- RA u terapiju nakon dva oralna agensa na BMI >30 kg/m2, uzimajući u obzir da se pacijenti sa nižim BMI klasifikuju kao prekomjerno uhranjeni.

Niti jedna od specifičnih kombinacija nije pokazala superiornost, osim u slučaju kada se na terapiju doda insulin ili GLP-1 RA. Što se dodaje više lijekova, to se povećava rizik od neželjenih efekata, ali i mogućnost interakcije lijekova, kao i kompleksnost liječenja, što negativno utiče na adherenciju pacijenata.14-16

Veliki broj pacijenata zahtijeva terapiju sa više od dva lijeka, uključujući i insulin. I u ovom slučaju prati se generalni princip dodavanja trećeg lijeka, kao i u slučaju davanja drugog.

Intenzifikacija terapije sa više od dva lijeka podrazumijeva analizu potencijalnih neželjenih efekata i komorbiditeta, kao i ukupnih troškova.

2.2. INTENZIFIKACIJA SA VIŠE OD DVA LIJEKA

N M K p r e p o r u k e

Slika 7‐3. Intenzifikacija injektabilnim lijekovima (UED RS )

Intenzifikacija injektabilne terapije

Navedena preporuka je u skladu i sa preporukama ADA/EASD.24,25

Preporuka: Ukoliko, pored navedenih opcija intenzifikacije, ciljne vrijednosti glikemije izostanu, kao posljednji vid terapije se preporučuje potpuni bazal- bolus režim.

Dostupna je koformulacija dugodjelujućeg bazalnog insulina (insulin degludek) i brzodjelujućeg insulina (insulin aspart), koja omogućava veću komfornost davanja insulina, nižu stopu hipoglikemija i nižu ukupnu dozu insulina.

Ovo su pokazali i rezulatati većeg broja studija.22,23

Preporuka: Kada se dodaje prandijalni insulin, najjednostavnija opcija je davanje jedne injekcije uz najveći obrok, a ukoliko se ne postigne željeni terapijski cilj, prandijalni insulin se može dodati i uz druge obroke.

Ova kombinacija je je iznimno efikasna i posebno korisna u smislu sniženja HbA1c, gubitka ili održavanja tjelesne težine te rjeđe pojave hipoglikemija u poređenju sa insulinskim režimom.21

Kombinacija bazalnog insulina i GLP-1 RA se često koristi u RS. Postojeće fiksne kombinacije insulina i GLP-1 RA, koje su dostupne u RS, doprinose manjem broju uboda u poređenju sa pojedinačnom primjenom monokomponenti, čime se povećava i komplijansa.

Preporuka: Potrebno je preferirati kombinovanje insulina sa lijekovima koji ne doprinose povećanju tjelesne težine.

Većina pacijenata sa DMT2 su gojazni i rezistentni na insulin, što zahtijeva mnogo veće doze insulina. Kod ovih pacijenata povećanje tjelesne težine je posebno problematičan neželjeni efekat insulina.

Preporuka: Preporučeno je da se intenzifikacija provodi kroz četiri koraka: 1. Uvođenje GLP-1RA 2. Dodavanje bazalnog insulina u kombinaciji sa GLP-1 RA ili u vidu dostupnih fiksnih kombinacija 3. Dodavanje komponente prandijalnog insulina 4. Potpuni bazal- bolus režim

Pacijentima, kod kojih nisu postignuti terapijski ciljevi HbA1c primjenom ranije terapije, potrebna je intenzifikacija terapije.

2.2.2.

N M K p r e p o r u k e

uzrokovanje hipoglikemijskih događaja kada god je to moguće.

Potrebno je uvijek u obzir uzimati kardiovaskularne komplikacije i rizike te birati terapiju koja pored kontrole glikemije nosi i dokazan kardiovaskularni benefit i prevenciju kardiovaskularnih komplikacija.

Kombinacije i koformulacije u intenzifikaciji

Rizik od hipoglikemije i dobijanje na tjelesnoj težini treba uvijek da budu jedna od vodilja pri izboru antihiperglikemijske terapije.

Potrebno je uvijek u obzir uzimati kardiovaskularne komplikacije i rizike, kao ASCVD, HF i CKD te birati terapiju koja, pored kontrole glikemije, nosi i dokazan kardiovaskularni benefit i prevenira kardiovaskularne komplikacije.

Savremena terapija DMT2 podrazumijeva integrativni pristup pacijentu cjelokupnog zdravstvenog tima.

Zaključak

Ovo rezultuje povećanim brojem injekcija (uboda) što značajno smanjuje kvalitet života pacijenata zbog izloženosti ubodu, komoditetu pacijenata te pojave veće stope hipoglikemija. Potrebno je birati insulin sa najmanjim mogućim potencijalom za uzrokovanje hipoglikemijskih događaja kada god je to moguće.29,30

Preporuka: U posljednjoj stepenici intenzifikacije terapije dodaje se brzodjelujući insulin u različitim opcijama - jedan, dva ili tri puta dnevno, u zavisnosti od individualnih potreba pacijenta.

Takođe, na našem tržistu je registrovana koformulacija bazalnog insulina degludek i brzodjelujućeg insulina aspart u omjeru 70:30. Klinički program za koformulaciju IDegAsp je pokazao svoje benefite kroz redukciju HbA1c, nižu stopu hipoglikemija te signifikantno nižu dozu.28

Preporuka: Ukoliko, pored ovog vida intenzifikacije insulinske terapije i primjene higijensko-dijetetskog režima, pacijent ne postiže ciljane vrijednosti HbA1c, potrebno je dodavanje prandijalnog insulina, do postizanja ciljnih vrijednosti glikemija.

Takođe, pored ove dvije monokomponente (GLP-1 RA i bazalni insulin) na tržištu RS su dostupne fiksne kombinacije, i to: IDegLira koja predstavlja kombinaciju bazalnog insulina degludek i GLP-1 RA liraglutida te IGlarLixi, kombinaciju insulina glargin U100 i liksisenatid.26,27

Preporuka: Intenzifikaciju insulinske terapije treba započeti dodatkom bazalnog insulina na GLP-1 RA te titrirati terapiju do ciljnih vrijednosti glikemije.

2.2.3.

Slika 7‐4. Insulinska terapija (UED RS)

Preporuka: Potrebno je birati insulin sa najmanjim mogućim potencijalom za uzrokovanje hipoglikemijskih događaja kada god je to moguće.

Rizik od hipoglikemija treba uvijek biti jedna od vodilja pri izboru terapije, odnosno insulina.

N M K p r e p o r u k e

Davies MJ, D’Alessio DA, Fradkin J, et al. Management of hyperglycemia in type 2 diabetes, 2018. A consensus report by the American Diabetes Association (ADA) and the European Association for the Study of Diabetes (EASD). Diabetes Care 2018;41:2669–2701. John B. Buse, Deborah J. Wexler, Apostolos Tsapas, Peter Rossing, Geltrude Mingrone, Chantal Mathieu, David A. D’Alessio, and Melanie J. Davies.2019 Update to: Management of Hyperglycemia in Type 2 Diabetes, 2018. A Consensus Report by the American Diabetes Association (ADA) and the European Association for the Study of Diabetes (EASD) Diabetes Care 2020;43:487–493. American Diabetes Association. 6. Glycemic targets: Standards of Medical Care in Diabetesd2018. Diabetes Care 2018;41(Suppl. 1): S55–S64. UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34). Lancet 1998;352:854–865. American Diabetes Association. 8. Pharmacologic approaches to glycemic treatment: Standards of Medical Care in Diabetesd2018. Diabetes Care 2018;41(Suppl. 1):S73– S85. Matthews DR, Paldanius PM, Proot P, Chiang ´ Y, Stumvoll M, Del Prato S; VERIFY study group. Glycaemic durability of an early combination therapy with vildagliptin and metformin versus sequential metformin monotherapy in newly diagnosed type 2 diabetes (VERIFY): a 5-year, multicentre, randomised, double-blind trial. Lancet 2019;394:1519–1529. Monami M, Dicembrini I, Kundisova L, Zannoni S, Nreu B, Mannucci E. A metaanalysis of the hypoglycaemic risk in randomized controlled trials with sulphonylureas in patients with type 2 diabetes. Diabetes Obes Metab 2014;16: 833–840. Vaccaro O, Masulli M, Nicolucci A, et al.; Thiazolidinediones Or Sulfonylureas Cardiovascular Accidents Intervention Trial (TOSCA.IT) study group; Italian Diabetes Society. Effects on the incidence of cardiovascular events of the addition of pioglitazone versus sulfonylureas in patients with type 2 diabetes inadequately controlled with metformin (TOSCA.IT): a randomised, multicentre trial. Lancet Diabetes Endocrinol 2017;5:887–897. Chen K, Kang D, Yu M, et al. Direct headto-head comparison of glycaemic durability of dipeptidyl peptidase-4 inhibitors and sulphonylureas in patients with type 2 diabetes

20.

19.

18.

17.

16.

15.

14.

13.

12.

11.

10.

mellitus: a meta-analysis of long-term randomized controlled trials. Diabetes Obes Metab 2018;20:1029– 1033 205. Marso SP, Bain SC, Consoli A, et al.; SUSTAIN6 Investigators. Semaglutide and cardiovascular outcomes in patients with type 2 diabetes. N Engl J Med 2016;375:1834– 1844. Zinman B, Wanner C, Lachin JM, et al.; EMPA-REG OUTCOME Investigators. Empagliflozin, cardiovascular outcomes, and mortality in type 2 diabetes. N Engl J Med 2015;373: 2117–2128. Neal B, Perkovic V, Mahaffey KW, et al.; CANVAS Program Collaborative Group. Canagliflozin and cardiovascular and renal events in type 2 diabetes. N Engl J Med 2017;377: 644–657. Yumuk V, Tsigos C, Fried M, Schindler K, Busetto L, Micic D, et al.; Obesity Management Task Force of the European Association for the Study of Obesity. European guidelines for obesity management in adults. Obes Facts. 2015;8(6):402–424. Mearns ES, Saulsberry WJ, White CM, et al. Efficacy and safety of antihyperglycaemic drug regimens added tometformin and sulphonylurea therapy in type 2 diabetes: a network metaanalysis. Diabet Med 2015;32:1530–1545. Zaccardi F, Dhalwani NN, Dales J, et al. Comparison of glucose-lowering agents after dual therapy failure in type 2 diabetes: a systematic review and network meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Obes Metab 2018;20:985–997. Moses RG, Round E, Shentu Y, et al. A randomized clinical trial evaluating the safety and efficacy of sitagliptin added to the combination of sulfonylurea and metformin in patients with type 2 diabetes mellitus and inadequate glycemic control. J Diabetes 2016;8:701–711. Gough SC, Bode B, Woo V, et al. Efficacy and safety of a fixed-ratio combination of insulin degludec and liraglutide (IDegLira) compared with its components given alone: results of a phase 3, open-label, randomised, 26-week, treatto-target trial in insulin-naive patients with type 2 diabetes. Diabetes Endocrinol 2014; 2:885–8. Rosenstock J, Aronson R, Grunberger G, et al. Benefits of LixiLan, a titratable fixedratio combination of insulin glargine plus lixisenatide, versus insulin glargine and lixisenatide monocomponents in type 2 diabetes inadequately controlled on oral agents: the LixiLan-O randomized trial. Diabetes Care 2016; 39: 2026–2035. Eng C, Kramer CK, Zinman B, Retnakaran R. Glucagon-like peptide-1 receptor agonist and basal insulin combination treatment for the management of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Lancet 2014;384: 2228–2234. Aroda VR, Bailey TS, Cariou B, et al. Effect of adding insulin degludec to treatment in patients with type 2 diabetes inadequately controlled with metformin and liraglutide: a double-blind randomized controlled trial (BEGIN: ADD TO GLP-1 Study). Diabetes Obes Metab 2016;18:663–670.

LITERATURA:

Troškovi liječenja su u porastu, a najveći udio nose troškovi komplikacija usljed neadekvatne terapije. Stoga je korišćenje lijekova preduslov za smanjenje ukupnih troškova u dugoročnom smislu.

N M K p r e p o r u k e

21. Maiorino MI, Chiodini P, Bellastella G, Capuano A, Esposito K, Giugliano D. Insulin and glucagon-like peptide 1 receptor agonist combination therapy in type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Care 2017;40:614–624 22. Raccah D, Huet D, Dib A, et al. Review of basal-plus insulin regimen options for simpler insulin intensification in people with type 2 diabetes mellitus. Diabet Med 2017;34:1193–1204. 23. Rodbard HW, Visco VE, Andersen H, Hiort LC, Shu DH. Treatment intensification with stepwise addition of prandial insulin aspart boluses compared with full basal-bolus therapy (FullSTEP Study): a randomised, treat-to-target clinical trial. Lancet Diabetes Endocrinol 2014;2:30–37. 24. Giugliano D, Chiodini P, Maiorino MI, Bellastella G, Esposito K. Intensification of insulin therapy with basal-bolus or premixed insulin regimens in type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Endocrine 2016;51:417–428. 25. AnyanwaguU,Mamza J,Gordon J, Donnelly R, Idris I. Premixed vs basal-bolus insulin regimen in type 2 diabetes: comparison of clinical outcomes from randomized controlled trials and real-world data. DiabetMed 2017;34:1728–1736. 26. Gough SCL, Bode BW, Woo VC, et al. Oneyear efficacy and safety of a fixed combination of insulin degludec and liraglutide in patients with type 2 diabetes: results of a 26-week extension to a 26-week main trial. Diabetes Obes Metab 2015;17:965–973. 27. Aroda VR, Rosenstock J, Wysham C, et al.; LixiLan-L Trial Investigators. Efficacy and safety of LixiLan, a titratable fixed-ratio combination of insulin glargine plus lixisenatide in type 2 diabetes inadequately controlled on basal insulin and metformin: the LixiLan-L randomized trial. Diabetes Care 2016;39:1972–1980. 28. Fulcher GR, Christiansen JS, Bantwal G, Polaszewska-Muszynska M, Mersebach H, Andersen TH, et al. Comparison of insulin degludec/insulin aspart and biphasic insulin aspart 30 in uncontrolled, insulin-treated type 2 diabetes: a phase 3a, randomized, treatto-target trial. Diabetes Care 2014;37:2084–90. 29. Garber AJ, Wahlen J, Wahl T, et al. Attainment of glycaemic goals in type 2 diabetes with once-, twice-, or thrice-daily dosing with biphasic insulin aspart 70/30 (the 1-2-3 study). Diabetes Obes Metab 2006;8:58–66 . 30. Linjawi S, Lee B-W, Tabak O, L ¨ ovdahl S, ¨ Werther S, Abusnana S. A 32-week randomized comparison of stepwise insulin intensification of biphasic insulin aspart (BIAsp 30) versus basal-bolus therapy in insulin-na¨ıve patients with type 2 diabetes. Diabetes Ther 2018;9:1–11.

N M K p r e p o r u k e

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Simpozijum Udruženja hematologa RS sa međunarodnim učešćem

rvi simpozijum hematologa Republike Srpske s međunarodnim učešćem,održan je u Banjaluci 3. Decembra 2021. Na ovom naučnom skupu predstavljena su najnovija dostignuća i stručni stavovi iz oblasti hematologije. Predsjednik Udruženja hematologa Republike Srpske prof. dr Sandra Lazarević Hotić rekla je da je na simpozijumu učestvovalo oko 150 stručnjaka, od kojih je 41 predavač.

Sarajevu je 13. i 14.12.2021. održana stručna dvodnevna konferencija „Oporavak od ovisnosti - preokret u politikama i praksi 5“. U ime UKC RS, Klinike za psihijatriju, ovom stručnom skupu su prisustvovale prof. dr sc. med. Nera Zivlak Radulović, dr Nataša Lužija i dipl. socijalna radnica Maja Tomanić. Konferencija je organizovana od strane “Proslavi oporavak” iz Bosne i Hercegovine, uz podršku WFAD-a (Svjetske federacije protiv droga) kao i podršku Odsjeka za suzbijanje zloupotrebe opojnih droga Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine koji sarađuje sa međunarodnim tijelima, ustanovama, udruženjima i drugim pravnim i fizičkim licima te se staraju za efikasno odvijanje međunarodne saradnje u sprečavanju i suzbijanju zloupotrebe opojnih droga. Peta po redu konferencija “Oporavak od ovisnosti - preokret u politikama i praksi” koja je održana sa ciljem obilježavanja Mjeseca borbe protiv zavisnosti, gdje su učesnici imali priliku da čuju strane stručnjake koji rade o oblasti suzbijanja zloupotrebe droga i oporavka od zavisnosti. Ono što je bilo u pozadini pomenute konferencije je jačanje saradnje između ključnih aktera koji na direktan ili indirektan način rade sa osobama koje su zavisne o drogama i onima u oporavku, ali i njihovim porodicama. Tako smo, kroz diskusije i radionice, doprinijeli u izgradnji i jačanju sistemskih rješe-

“Teme su bile raznolike i aktuelne. Od tema vezanih za uticaj kovid infekcija na hematološke pacijente do tema vezanih za anemiju, malokrvnost, hematoonkologiju. Sa nama su učestvovali transfuziolozi i kardiolozi koji će imali svoje sesije”, rekla je prof. Lazarević. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić istakao je da je ovaj simpozijum velika stvar za hematologiju Republike Srpske jer je okupio eminentne stručnjake iz ove oblasti. “Ovo je prilika da istaknem i znajačnu ulogu Fonda zdravstvenog osiguranja kada govorimo o uvođenju savremene terapije koja se koristi u Republici Srpskoj i koja na bazi preporuka naših stručnjaka ili stručnjaka iz svijeta pomaže našim pacijentima. Dijagnostičke metode, koje se koriste u ovoj oblasti, zastupljene su i kod nas. Ono što nismo u mogućnosti da radimo kroz ugovor fonda zdravstvenog osiguranja s ustanovama u Sr-

biji nalazimo načina da pomognemo pacijentima”, istakao je Šeranić. Direktor Univerzitetskog kliničkog centra (UKC) Republike Srpske Vlado Đajić rekao je da je ovaj simpozijum još jedan dokaz da zdravstveni radnici, bez obzira na uslove u kojima rade za vrijeme pandemije, imaju imperativ da napreduju u svojoj struci. “Kao prvi čovjek najveće zdravstvene ustanove presrećan sam što je ovoliko ljekara i što će najveći benefit od ovoga imati stanovnici Republike Srpske jer će ugledni profesori iz regiona i naše države predavati ljekarima UKC-a o najsavremenijim dijagnostikama i terapijama”, naglasio je Đajić. Načelnik Hematološke klinike u Ljubljani prof. dr Samo Zver rekao je da je saradnja u razmjeni znanja neophodna. “Mislim da je naše mjesto u edukaciji značajno i treba da se pomažemo”, rekao je profesor Zver.

Sarajevo, stručna konferencija

Oporavak od ovisnosti - preokret u politikama i praksi 5 nja koji bi mogli doprinijeti smanjenju osoba koje zbog stigme i marginalizacije ne mogu doseći stabilni oporavak. Konferencija je organizovana u sklopu implementacije regionalnog Projekta „Biram oporavak“ koji za cilj ima unapređenje pozicije koju u društvu imaju osobe pogođene

problemom zavisnosti. Konferenciju organizuje “Proslavi oporavak” iz Bosne i Hercegovine, uz podršku WFAD-a (Svjetske federacije protiv droga). Pripremila: Prof. dr Nera Zivlak Radulović

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

25-26. mart 2022, Zlatibor

Povodom 7. kongresa 34. ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku Prof. dr Milan A. Nedeljković, radi u Klinici za kardiologiju, Univerzitetskog kliničkog centra Srbije, 22. decembra 2021. godine, na skupštini Akademije nauka i umetnosti Republike Srpske izabran je jednoglasno za inostranog člana ANURS. Prof. dr Nedeljković je 2013. godine izabran za redovnog profesora na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, a u periodu 20112013. je bio predsednik Udruženja kardiologa Srbije. Takođe, od 2013-2015. bio je predsednik radne grupe za kateterizaciju srca i invazivnu kardiologiju Udruženja kardiologa Srbije. Naš novi inostrani član ANURS bio je osnivač i prvi predsednik 34.ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku od 2015-2018. godine. Profesor dr Nedeljković izabran je 2019. za redovnog člana Akademije medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva.

a zadovoljstvom vas obaveštavamo da će se Sedmi kongres PRACSIS 34. ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku održati na Zlatiboru u Hotelu “Palisad”, 25-26. marta, 2022. godine. Ovo je jedinstveno zajedničko udruženje kardiologa iz Srbije i Republike Srpske, koji s jedne strane izrasta iz naših udruženja kardiologa, ali istovremeno predstavlja i posebnu organizacionu strukturu koja objedinjuje naše kardiologe, gde se kongresi naizmenično održavaju u Srbiji i Republici Srpskoj. Prošle godine smo imali vrlo uspešan kongres uživo u Trebinju i verujemo da ćemo i ove godine imati sreće sa epidemiološkom situacijom i moći da organizujemo uživo kongres na Zlatiboru. Naučni koncept i struktura kongresa je takođe jedinstvena i čini je 86

Nakon svečanog predavanja 15.3.2015. godine, San Diego, SAD, formiran je 34. ogranak Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku, čiji je prvi guverner postao prof. dr Milan A. Nedeljković (desno), prof. dr Duško Vulić (u sredini) i prof. da Branko Beleslin (levo)

predstavljanje i komparativna analiza najnovijih preporuka Evropskog kardiološkog društva (ESC) i Američkog koledža kardiologa (ACC). Tako ćemo ove godine imati zadovoljstvo da predstavimo najnovije ESC i ACC/AHA preporuke sa posebnim fokusom na: 1) poređenje ESC i ACC/AHA preporuka, posebno u situacijama kada se razlikuju ili nisu baš iste, 2) interesantne prikaze slučajeva u kontekstu primenjivosti preporuka u našim sredinama i 3) šta obavezno znati i raditi ili ne raditi kada su prepopuke u pitanju. Preliminarne teme kongresa su sledeće: –– Preventivna kardiologija –– Valvularne mane

–– –– –– –– ––

Srčana slabost Elektrostimuacija srca (pejsing) Bol u grudima Miokardna revaskularizacija KV komplikacije i praćenje pacijenata posle pandemije COVID-19. Vidimo se na Zlatiboru!

Pripremio prof. dr Branko Beleslin, predsedvajući (guverner), 34. ACC ogranka za Republiku Srbiju i Republiku Srpsku, u saradnji sa prethodnim osnivačima 34. ACC ogranka i guvernerima prof. dr Milanom Nedeljkovićem, inostranim članom ANURS i akademikom Duškom Vulićem.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

alkanska asocijacija medicinskih sestara, BAMS, je formirana po ugledu na asocijaciju NNF. BAMS je združena organizacija za sada četiri udruženja balkanskih zemalja Bosne i Hercegovine /UMSTIB RS iz Republike Srpske i Udruženje anestetičara, i medicinskih sestara/tehničara intenzivne terapije, reanimacije, urgentne medicine i transfuzije u Bosni i Hercegovini- PULS/ i ESKULAP i Udruženje zdravstvenih radnika Loznice iz Republike Srbije, sa tendencijom na proširenje svog članstva udruženjima iz Crne Gore, Sjeverne Makedonije, Albanije, Bugarske i drugih zemalja Balkana. BAMS se bavi područjima od zajedničkog interesa u vezi sa strukom i javnom politikom. BAMS u ime svojih članova aktivno sarađuje sa svim asocijacijama širom regiona. Fokus naše organizacije je: –– razvoj kompetencija i funkcionalnog područja medicinskih sestara, –– poboljšavanje i održavanje visokog kvaliteta sestrinskih usluga, –– uvažavanje sestrinske profesije kroz primjenu obrazovanja usklađenog sa EU, –– Koordinacija ciljeva udruženih organizacija članica u evropskim i međunarodnim forumima. Balkansko udruženje medicinskih sestara je dobrovoljna, stručna, nevladina, neprofitna, strukovna organizacija udruženja, koja okuplja medicinske sestre na Balkanu radi ostvarivanja ciljeva u promociji medicinske struke, edukaciji medicinskih sestara. Ciljevi udruženja su: • Organizovati i mobilizovati medicinske sestre, zaposlene u zdravstvenim ustanovama, i poticati zajedničke aktivnosti i ciljeve u unapređenju medicinske struke i primjeni nauke u području zdravstvene zaštite. • Poticati kontinuirano stručno usavršavanje, naučno istraživanje te poticati i pratiti primjenu etičkih načela u radu; • Nadzirati provedbu prihvaćenih pravnih, etičkih i moralnih normi članova; 88

Balkanska asocijacija medicinskih sestara

• Aktivno učestvovati na stručnim skupovima, kongresima u zemlji i inostranstvu od značaja za svoje članove i struku; • Voditi registar članova udruženja; • Osnivati radne grupe unutar udruženja koje će pripremati izvještaje i stanovišta radi stalnog ažuriranja i definisanja smjernica za izvođenje dobre kliničke prakse BAMS je formiran u oktobru 2020. godine. Ideja o saradnji se pojavila 2018. godine. BAMS se trenutno fokusira na obuku medicinskih sestara iz osnivačkih udruženja. Medicinske sestre našeg regiona imaju trogodišnje i četvorogodišnje obrazovanje koje je neusklađeno, naša želja je da se bavimo obrazovanjem koje je usklađeno sa EU. Od osnivanja do danas održali smo nekoliko sastanaka, raspravljali o nacionalnim i međuna-

rodnim pitanjima od značaja za članice asocijacije, BAMS je pokrovitelj stručnih skupova, kongresa, simpozijuma, seminara, radionica u organizaciji osnivača. Jedan od ciljeva Balkanske asocijacije medicinskih sestara je promijeniti i unaprijediti status sestrinske profesije u balkanskim zemljama. Na osnovu dosadašnjih aktivnosti donesena je odluka da se 26. marta 2022. godine u Skupštini grada Beograda održi 1. konferenciju BAMS-a, na kojoj će biti prezentovan dosadašnji rad, planovi za buduće aktivnosti. Na konferenciji će biti prisutne eminentne ličnosti sestrinske profesije zemalja regiona, predstavnici vlada država članica osnivača BAMS-a, prijatelji i poznavaoci sestrinske profesije. BAMS je budućnost sestrinske profesije na prostorima Balkana. Mr Živana Vuković Kostić

INFO VIJESTI

a svečanom prijemu koji je upriličio direktor JZU UKC Tuzla, prim. doc. dr. med. sc. Alen Kamerić 31.12.2021. godine dodijeljena su priznanja za izuzetno zalaganje u suzbijanju i liječenju COVID-19 infekcije. Dobitnici priznanja su posthumno prof. dr. med. sc. Sead Jamakosmanović, prof. dr. med. sc. Suvad Dedić, dr Jovan Petković, dr Izmir Sijerčić, dr Adnan Burina, te medicinske sestare Senada Hodžić i Nevzeta Okić. Priznanja su uručena porodicama pomenutih zaposlenika UKC Tuzla koji su preminuli od posljedica uzrokovanih pandemijom COVID -19. Priznanja su dodijeljena i Svjetskoj banci u Bosni i Hercegovini, Evropskoj uniji, UNDP-u, predsjedniku Skupštine TK Slađanu Iliću, premijeru TK Kadriji Hodžiću, gradonačelniku Tuzle Jasminu Imamoviću i ministru zdravstva Boži Juriću, kao zaslužnim pojedincima i institucijama za zalaganje u suzbijanju i liječenju COVID-19 infekcije. Svečanom prijemu, pored direktora UKC Tuzla, prisustvovali su pomoćnik direktora za medicinske poslove doc. dr. med. sc. Bahrudin Hadžiefendić, pomoćnik direktora za nastavu i naučnoistraživački rad prof. dr. med. sc. Šefik Hasukić i pomoćnik direktora za sestrinstvo, magistar sestrinstva Šefik Husić. Prema riječima direktora Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla prim. doc. dr. med. sc. Alena Kamerića, 2021. godina je bila izuzetno teška, obilježena pandemijom COVID-19, ali se nastojalo u svakom trenutku biti na raspolaganju građanima TK, pa i šire. Gledajući globalno, svi zaposlenici UKC Tuzla dali su svoj maksimalni doprinos u liječenju oboljelih.

Preuzeto sa https://www.ukctuzla.ba

UKC Tuzla

Za izuzetno zalaganje u suzbijanju i liječenju COVID-19 infekcije

Dodijeljena priznanja

„Osam naših ljekara i dvije medicinske sestre su, nažalost, izgubili bitku u borbi protiv COVID-19 infekcije žrtvujući svoj život da bi spasili druge i dodjelom ovih priznanja mi smo željeli odati duboku zahvalnost, ali i priznanje za sav trud i sve što su pružili da bi spasili neki nepoznati život i obezbijedili mogućnost da naši pacijenti dobiju sigurnost, kvalitetnu njegu i da se na kraju i izliječe”, rekao je direktor Kamerić. Predsjednik Skupštine TK Slađan Ilić je u ime Skupštine i svoje vlastito ime izrazio poštovanje i počast preminulim uposlenicima Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla. „Moram reći da će Skupština TK zajedno s Vla-

dom TK i u narednom periodu davati doprinos u razvoju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla kako bi unaprijedili zdravstveni sistem”, rekao je predsjednik Skupštine TK. Direktor UKC Tuzla poželio je svim zaposlenicima UKC Tuzla i građanima Tuzlanskog kantona sretnu Novu godinu, sa željom i nadom da epidemiološka situacija u 2022. godini bude povoljnija.

UKC Tuzla

prostorijama Klinike za dječije bolesti UKC Tuzla, u prisustvu članova Udruženja porodica i prijatelja djece oboljele od leukemije i drugih malignih bolesti „PIPOL“ 17. decembra 2021. godine obilježeno je pet godina od rekonstrukcije i adaptacije prostora u kojem se nalazi Odjeljenje za hematologiju i onkologiju. Prema riječima prim. dr. Amile Latifagić – subspecijaliste pedijatrijske hematologije i onkologije, na ovom odjeljenju godišnje se hospitalizira oko petnaest pacijenata oboljelih od leukemije, tumora centralnog nervnog sistema i drugih maligniteta. Liječenje ovih pacijenata traje u prosjeku oko dvije godine, a proces praćenja od pet do deset godina, ovisno o stepenu i vrsti oboljenja. U proteklih pet godina na ovom odjeljenju je hospitalizirano do 100 djece koja su tokom liječenja boravila u pratnji roditelja. “S ciljem da djeci oboljeloj i izliječenoj od raka budemo još veća podrška tokom liječenja i oporavka, Udruženje porodica i prijatelja djece oboljele i izliječene od leukemije i drugih malignih bolesti ‘PIPOL’ sredinom 2021. godine u okviru Klinike za dječije bolesti otvorilo je i društveni, edukativno-razvojni Centar za psihosocijalnu pomoć i podršku za djecu oboljelu i izliječenu od raka i članove njihovih porodica u kojem djeca mogu ponovo osjetiti djetinjstvo, čari igre, učenja i druženja sa braćom i sestrama

INFO VIJESTI

Odjeljenje za hematologiju i onkologiju Klinike za dječije bolesti

Pet godina od rekonstrukcije i adaptacije

po bolesti”, istakla je Amra Saračević, predsjednica Udruženja. Tokom posjete, predstavnici Udruženja “PIPOL” su donijeli tortu i voće, sredstva za održavanje higijene i po-

Klinici za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla

Doniran mobilni RTG aparat

klon paketiće za mališane oboljele od raka, te cvijeće i prigodne poklone za njihove majke kao i osoblje Odjeljenja za hematologiju i onklogiju Klinike za dječije bolesti UKC Tuzla.

okviru programa pomoći BiH u borbi protiv korona virusa kojeg provodi Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) u Bosni i Hercegovini, a koji je finansirala Svjetska banka, Klinici za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla doniran je mobilni RTG aparat, model MAC D. Zahvalnost na donaciji izrazili su pomoćnik direktora za medicinske poslove UKC Tuzla doc. dr. Bahrudin Hadžiefendić i načelnik Klinike za radiologiju i nuklearnu medicinu dr. Samir Cipurković. Ovo nije jedina donacija koju je Klinika za radiologiju i nuklearnu medicinu dobila u proteklih mjesec dana. Naime, klinici su u okviru istog programa, a donacijama Evropske unije i Vlade TK, donirani digitalni RTG aparat kao i dva nova ultrazvučna uređaja. U narednom periodu planirane su i donacije dva RTG aparata, te jedan 128 slajsni CT uređaj čime će Klinika za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla obnoviti veći dio dijagnostičke opreme. 91

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS

INFO VIJESTI

relazak javnih zdravstvenih ustanova na trezorski sistem poslovanja jedna je od planiranih aktivnosti za zaustavljanje trenda povećanja ukupnih obaveza u zdravstvenom sistemu. Namjera je da sve zdravstvene ustanove u narednim godinama pređu na ovaj vid poslovanja, čime se podiže stepen odgovornosti svih u zdravstvenom sistemu Republike Srpske, za dobrobit zdravstvene zaštite stanovništva. Od početka 2022. godine na ovaj način poslovanja je prešlo još 15 domova zdravlja u Republici Srpskoj, kao i Zavod za forenzičku psihijatriju Sokolac, dok je u prethodnom periodu u trezorski sistem poslovanja uključeno šest zdravstvenih ustanova: Zavod za stomatologiju, Zavod za sudsku medicinu i Zavod za transfuzijsku medicinu, Dom zdravlja Čelinac, Dom zdravlja Derventa i Dom zdravlja Bratunac, što se pokazalo kao uspješan model. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić ističe da su dosadašnja iskustva pokazala da trezorski način poslovanja omogućava kvalitetnije i transparentnije finansijsko planiranje, upravljanje i kontrolu trošenja javnih sredstava. - Mi ćemo i ove godine napraviti projekciju, ispratiti bilanse stanja, a zatim ići sa odlukama i u koordinaciji sa načelnicima i gradonačelnicima potpisati sporazume za dalji prelazak na trezorski način poslovanja – rekao je ministar Šeranić. Izmirenje obaveza iz prethodnog perioda jedan od najvažnijih preduslova za ulazak ovih zdravstvenih ustanova u trezorski sistem Republike Srpske, kako se budžeti opština i gradova i republički budžet ne bi dodatno opteretili i time ugrozilo njihovo funkcionisanje. Zato je Vlada Republike Srpske izdvojila oko 6,5 miliona KM za izmirenje svih dugovanja koja su imali domovi zdravlja koji su od 1. januara ove godine prešli na trezor. Prelaskom na trezorski sistem poslovanja domovi zdravlja i druge zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj prestaju da funkcionišu kao individualne poslovne cjeline već kao budžetski korisnici postaju dio jedinstvenog trezorskog sistema Republike Srpske koji podrazumijeva drugačije operativne procedure i prakse, naročito kada se radi o finansijskom upravljanju. Shodno tome, jedinice lokalne samouprave, kao osnivači lokalnih domo92

Zaustavljanje trenda povećanja obaveza

Trezorski sistem poslovanja va zdravlja, dobijaju mogućnost i nadležnost neposrednog praćenja planiranja, upravljanja i kontrole finansijskog poslovanja nadležnog doma zdravlja. Lokalni trezori su odgovorni za izmirenje obaveza u skladu sa odobrenim finansijskim planom, odnosno odlukom o usvajanju budžeta opštine ili grada.

Prelaskom javnih zdravstvenih ustanova na trezorski sistem poslovanja uspostavlja se i bolja kontrola unutrašnjeg duga, jer se ograničava ranija praksa pojedinih ustanova u pogledu neizmirivanja obaveza prema Poreskoj upravi Republike Srpske.

Važan projekat za zdravstveni sistem u Trebinju

Pripreme za izgradnju nove bolnice

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić, sa saradnicima, je boravio u radnoj posjeti Trebinju tokom koje se sastao sa gradonačelnikom Trebinja Mirkom Ćurićem i njegovim saradnicima u Gradskoj upravi. Sastanku je prisustvovao i vršilac

dužnosti direktora JZU bolnica Trebinje Nedeljko Lambeta. Razgovarano je o planovima za kapitalna ulaganja izgradnje i opremanje savremene bolnice u Trebinju, kao i daljim aktivnostima koje je potrebno preduzeti za realizaciju ovog projekta nakon što je Vlada Republike Srpske prihvatila

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić potpisao je 4. januara 2022. godine Posebni kolektivni ugovor za zaposlene u javnim ustanovama u oblasti zdravstva Republike Srpske sa predsjednicima Sindikata zdravstva i socijalne zaštite Republike Srpske Nikolom Crnčevićem i Samostalnog sindikata radnika u zdravstvu i socijalnoj zaštiti Republike Srpske Željkom Šukalom. Ovim Posebnim kolektivnim ugovorom dodatno su unapređena prava radnika u zdravstvu u Republici Srpskoj, a ugovor je zaključen na period od tri godine. Ministar Alen Šeranić izrazio je zadovoljstvo što je među prvim aktivnostima Ministarstva u 2022. godini upravo potpisivanje ovog kolektivnog ugovora, koji je rezultat predanog rada i saradnje svih članova Radne grupe za izradu Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u javnim ustanovama u oblasti zdravstva, koju su činili predstavnici reprezentativnih sindikata u oblasti zdravstva i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Posebno je, naglašava, važna činjenica da je tekst nacrta Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u javnim ustanovama u oblasti zdravstva usvojen jednoglasno. Među novinama u Posebnom koinformaciju o izrađenoj Studiji ekonomske opravdanosti za izgradnju i opremanje objekta nove JZU bolnica Trebinje. Posebno je bilo riječi o izradi sporazuma o međusobnoj saradnji između Grada Trebinje i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske kojim će se definisati i podjela obaveza u vezi sa realizacijom ovog važnog projekta kako za lokalnu zajednicu i zdravstvenu zaštitu stanovništva u ovoj regiji, tako i za cijelu Republiku Srpsku. Podsjećamo da je Studijom ekonomske opravdanosti navedeno da postoji opravdana potreba da se pristupi izgradnji i opremanju novog objekta JZU bolnice Trebinje, a uzevši u obzir i funkcionalne nedostatke postojećeg objekta ove bolnice. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske posvećeno je unapređenju zdravstvene zaštite stanovništva i teži standardizovanju usluga za sve pacijente i kroz investiranje u izgradnju, opremanje i rekonstrukciju kapaciteta zdravstvenog sistema, a prvenstveno savremenih bolnica širom Republike Srpske.

INFO VIJESTI

Na snazi novi posebni kolektivni ugovor za zaposlene u javnim ustanovama u oblasti zdravstva

Unapređenje prava radnika

lektivnom ugovoru jesu normiranje rada po pozivu, kao posebnog oblika rada u izuzetnim slučajevima koji se smatra prekovremenim radom, zatim dodavanje novih osnova za plaćeno odsustvo, značajno duža mogućnost trajanja neplaćenog odsustva nego do sada, dok trudnice počev od šestog mjeseca trudnoće i majke sa djetetom do dvije godine života ne mogu biti raspoređene na noćni rad. Važno dodatno unapređenje prava zaposlenih postignuto je u pogledu primanja radnika, što uključuje određene izmjene u pogledu prava na naknadu troškova prevoza, kao i prava na otpremninu prilikom odlaska radnika u penziju, a uvode se i prava na naknadu za povećane troškova boravka za vrijeme rada na terenu, naknadu za medicinsku pratnju prilikom medicinskog transporta pacijenta iz ustanove u ustanovu, srazmjerno pređenoj udaljenosti, te naknadu za odvojeni život za vrijeme stručnog usavršavanja i osposobljavanja. Takođe, novim kolektivnim ugovorom radnik ima pravo na naknadu plate za vrijeme privremene spriječenosti za rad, za prvih 30 dana u visini od 90 odsto od osnova za obračun naknade plate u preciziranim slučajevima kao što su žene za vrijeme trudnoće, u slučaju bolesti ili komplikacija u vezi sa trudnoćom i u postupku vantjelesne oplodnje,

u slučaju njege oboljelog djeteta do sedam godina života, oboljeli od malignih bolesti i slično. Posebno je određeno da je prilikom izrade akta o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini obavezno učešće predstavnika sindikata, a pojašnjen je i preciziran i disciplinski postupak. Predstavnici sindikata ocijenili su da su ovi pomaci značajni za zaposlene u zdravstvu te izrazili zadovoljstvo zbog usaglašavanja i potpisivanja Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u javnim ustanovama u oblasti zdravstva. Podsjećamo da zaposlene u zdravstvenim ustanovama Republike Srpske u ovoj godini očekuje i dodatno povećanje plata, kroz nove modele plaćanja i povećanje koeficijenata za tri odsto radnicima koji primaju plate veće od 1.000 KM, odnosno pet odsto za one sa primanjima nižim od 1.000 KM, kao i da su radnicima u zdravstvu u protekle tri godine u nekoliko navrata povećana primanja. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske ostaje posvećeno stalnim pomacima u pogledu unapređenja socioekonomskog položaja zaposlenih u oblasti zdravstva u Republici Srpskoj. Odsjek za odnose s javnošću Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

INFO BILTEN

Nova procedura u Pejsmejker centru, Klinike za kardiologiju UKC RS

Kriobalon kateterisanoj ablaciji atrijalne ﬁbrilacije

im Odjeljenja za elektrofiziologiju srca i poremećaje srčanog ritma - Pejsmejker centra, Klinike za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, zajedno sa timom iz Instituta za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ na čelu sa dr Milosavom Tomovićem izveo je 23.12. 2021. godine dvije procedure kod pacijenata sa poremećajima srčanog ritma. Riječ je o proceduri – kriobalon, kateterisanoj ablaciji atrijalne fibrilacije, koja je prvi put izvedena u našoj ustanovi i u Republici Srpskoj. Kateterska ablacija srčanih aritmija predstavlja revolucionarnu metodu i za nju se odlučuje ukoliko je liječenje lijekovima neuspješno. Pomoću katetera koji se uvode kroz krvne sudove do srčanih šupljina, mapira se mjesto ubrzanog srčanog rada i primjenom radiofrekventne energije uništava se mjesto koje stvara ili učestvuje u sprovođenju aritmije. Benefit ove procedure je što najveći broj pacijenata intervenciju dobro podnese i najčešće se već sutradan otpuštaju kući. Nakon procedure pacijenti, u skladu sa preporukama ljekara, primjenjuju terapiju. Dr Milosav Tomović iz Instituta za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ je ovom prilikom istakao da Univerzitetski klinički centar Republike Srpske kadrovski i savremenom opremom koju posjeduje može da podrži ovu vrstu zahvata. 94

Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC Republike Srpske, je naglasio da je ovo još jedan dokaz da se naša ustanova svrstava u red najvećih evropskih zdravstvenih centara te da se i u pandemiji radi na unapređenju zdravlja stanovnika koji nisu oboljeli od COVID-a. On je dodao da edukacija kadra, uvođenje novih procedura i ulaganje u opremu ostaju prioriteti Poslovodstva naše ustanove, a sve u cilju što boljeg i eﬁkasnijeg liječenja naših pacijenata. Načelnica Klinike za kardiologiju prof. dr

Tamara Kovačević Preradović je istakla da je uvođenjem ove kompleksne procedure kompletirana oblast dijagnostike i terapije poremećaja srčanog ritma te da se od sljedeće godine očekuje dodatno ulaganje u opremu i edukaciju kadra u Institutu za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“. Dr Dragan Unčanin je rekao da je ova procedura uspješno izvedena kod dva mlađa pacijenta i naglasio da ova vrsta aritmije, ukoliko se ne zbrine, može da dovede do moždanog udara, srčanog popuštanja i učestalih hospitalizacija.

INFO BILTEN

UKC Republike Srpske, predavanja 24.12.2021.

Eminentni stručnjaci sa „Dedinja“

KC Republike Srpske je čast da ugosti eminentne stručnjake iz Instituta za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ prof. dr Nenada Ilijevskog, upravnika Klinike za vaskularnu hirurgiju, doc. dr Slobodana Tanaskovića, vaskularnog hirurga, i dr Igora Atanasijevića koji su održali predavanja za vaskularne hirurge, neurologe, interventne radiologe i kardiologe naše ustanove. Prilikom obraćanja predstavnicima medija, generalni direktor UKC Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić se zahvalio prof. dr Nenadu Ilijevskom na dolasku i na dosadašnjem zalaganju u edukaciji našeg medicinskog osoblja te liječenju pacijenata iz Republike Srpske. Naglasio je da je cilj nastaviti kontinuiranu medicinsku edukaciju našeg kadra, ali i da ljekari iz Instituta za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ izvode operativne zahvate u našoj ustanovi. Prof. dr Nenad Ilijevski je istakao da je cilj predavanja da se prikaže potpuno nova hirurška tehnika karotidne endarterektomije koja će se poslije Beograda izvoditi jedino u Banjaluci. Dodao je da se nakon petogodišnjeg iskustva sa „Dedinja“ pokazalo da ova tehnika potpuno ukida neurološke komplikacije i smrtnost. Tehnika je samostalno osmišljena u Institutu za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ i ne izvodi se nigdje drugdje u svijetu. Načelnik Klinike za vaskularnu hirurgiju UKC Republike Srpske dr Milanko Maksić je ovom prilikom izrazio zadovoljstvo zbog kontinuiranog napretka vaskularne hirurgije u našoj ustanovi.

INFO BILTEN

U UKC Republike Srpske kursevi osnovne životne podrške i zbrinjavanja prehospitalnih trauma pacijenata

Edukacija za medicinske profesionalce iz Republike Srpske povreda unutar sale za edukaciju te simulaciju automobilske nesreće i brzog izvlačenja povrijeđenog iz automobila. Demonstrirana je simulacija automobilske nesreće prilikom koje se sumnja na povredu vratne kičme koja spada u opasna stanja po život pacijenta. Pokazan je način kako brzo

Eduardo Gatika

Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske Resuscitacioni savjet Republike Srpske je održao BLS kurs (Basic life support – Osnovna životna podrška) i PHTLS (Prehospital Trauma Life Support) kurs u prostorijama UKC Republike Srpske u trajanju od tri dana 10.12 - 12.12.2021. godine. Predavači su bili licencirani edukatori Resuscitacionog savjeta Republike Srpske za kurseve BLS I PHTLS pod mentorstvom Eduarda Gatike, prdstavnika NAEMT-a i ESCI asocijacija. Prehospital Trauma Life Support – PHTLS je internacionalni program kontinuirane edukacije za zbrinjavanje povrijeđenih. PHTLS program je nastao u Sjedinjenim Američkim Državama, u saradnji NAEMT-a (Nacionalne asocijacije medicinskih radnika) i American College of Surgeons Committee on Trauma, a bazira se na Advanced Trauma Life Support (ATLS) programu. PHTLS promoviše kritičko razmišljanje kao osnov za kvalitetno zbrinjavanje povrijeđenih i smanjenje mortaliteta i invaliditeta. Svi kandidati koji zadovolje kriterije na ispitu su dobili međunarodni sertiﬁkat o položenom kursu. Predavanja su bila podijeljena na teoretski i praktični dio. Praktični dio je podrazumijevao simulacije zbrinjavanja

Grada, Lopara, Bijeljine, Istočnog Sarajeva i cijele Republike Srpske. Eduardo Gatika je naglasio da su ovi kursevi važni kako za medicinske, tako i nemedicinske radnike da mogu da se prilagode i vatrogascima, pripadnicima policije i vojske te da su oni veoma značajni za hitno zbrinjavanje pacijenata. Medijima su se obratili i predstavnik FAMI fondacije - Eldin Fišeković i predstavnica Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske Mirjana Janković, koji su pozdravili ove aktivnosti kontinuirane edukacije medicinskih sestara i tehničara te pružili podršku.

Slađana Vranješ izvući pacijenta iz vozila sa najminimalnijom opremom u autu. Naglašena je važnost da se uvijek pokuša učiniti nešto na poboljšanju stanja unesrećenog od prisutnih na licu mjesta, jer pacijenti nekada nemaju vremena da čekaju pomoć. Pomoćnik generalnog direktora UKC Re- Mirjana Janković publike Srpske za zdravstvenu njegu Slađana Vranješ ovom prilikom je naglasila da se naše osoblje konstantno edukuje uprkos teškoj epidemiološkoj situaciji i da u tome uvijek ima podršku rukovodstva naše ustanove. Predsjednik Resuscitacionog savjeta Biljana Ćurguz je izjavila da će nakon završetka praktičnog i teoretskog dijela kurseva svi polaznici koji ostvare uslove dobiti međunarodne licence. Ona je izrazila zahvalnost rukovodstvu naše ustanove kao i resornom ministarstvu i FAMI fondaciji u razvoju sestrinstva. Dodala je da polaznici kursa nisu Eldin Fišeković samo medicinari iz Banjaluke, već i Novog

INFO BILTEN

U UKC RS

Svjetski dan borbe protiv malignih oboljenja

ovodom Svjetskog dana borbe protiv malignih bolesti, dana: 4.2.2022. godine generalni direktor prof. dr Vlado Đajić zajedno sa načelnicom prof. dr Zdenkom Gojković i osobljem obišao je pacijente Klinike za onkologiju. Na ovaj način je želio da pacijentima pruži podršku na putu ozdravljenja od teške bolesti, a zaposlenima da se zahvali za sav uloženi trud i rad u liječenju pacijenata. Prethodni period je bio izuzetno zahtjevan za zdravstveni sistem i zdravstvene radnike, ali bez obzira na pandemiju Klinika za onkologiju je uspjela zadovoljiti potrebe svih pacijenata. Uzimajući u obzir da se radi o malignim bolestima, dijagnostika i terapija se nisu mogle odgađati jer „karcinom ne uzima u obzir pandemiju“ nego napreduje. Klinika za onkologiju je tokom 2021. godine uspjela zadovoljiti potrebe svih pacijenata što pokazuju i podaci. Ukupan broj hospitalizacija je bio 11.147 (u dnevnoj bolnici 7.948, a kroz odjeljenja radioterapije i odjeljenje solidnih tumora 3.199 pacijenata). Ukupan broj aplikacija (hemioth., biološke terapije i dr.) je 13.090, a ovaj broj se u prosjeku množi sa tri jer protokoli sadrže po tri, četiri pa i do pet različitih lijekova. Svaki od lijekova se mora posebno rastvoriti i pripremiti za aplikaciju. Urađeno je 7.180 specijalističkih/supspecijalističkih pregleda, a broj konsultacija/pregleda obavljenih telefonom nije zaveden. Urađeno je 685 prvih pregleda i ukupno je 420 UZV pregleda. Na onkološkim konzilijumima (svih lokalizacija, osim ginekoloških) su donesene 2.663 odluke. Posljednjih nekoliko godina značajno je unaprijeđena edukacija kadra kao što je i nabavljana i zanavljana potrebna medicinska oprema. Važno je naglasiti da se pored Klinike za onkologiju pacijenti sa onkološkom problematikom zbrinjavaju i u Klinici za pulmologiju, Centru za dojku, Odjeljenju hematologije itd. Zbog pandemije korona virusa Poslovodstvo UKC Republike Srpske na čelu sa prof. Vladom Đajićem je donijelo rješenje da se Klinika za onkologiju smjesti na lokaciju u centar grada (stara hirurgija) i da se na taj način zaštiti najosjetljivija kategorija pacijenata. Prethodno je zgrada u potpunosti rekonstruisana, uređena su kupatila, mokri čvorovi, zamijenjena stolarija, prostor okrečen, promijenjene instalacije. Povećani su kapaciteti klinike, što je posebno važno za pacijente na zračenju. Od tada nema

liste čekanja za zračnu terapiju, što je važno napomenuti, jer pacijenti iz cijele Republike Srpske dolaze u UKC Republike Srpske na zračenje. Prelaskom na novu lokaciju razdvojeni su pacijenti tako da na jedan ulaz ulaze pacijenti koji se hospitalizuju, na drugi ulaze za dnevnu bolnicu, a na treći ulaze pacijenti koji dolaze na preglede i kontrole. Na taj način je maksimalno smanjeno „miješanje“ pacijenata i mogućnost prenosa infekcije COVID-19 među najostjetljivijim kategorijama pacijenata. Nažalost, zbog povećenog broja oboljelih od karcinoma ukazala se potreba za izgradnjom Instituta za onkologiju. Na sreću, ta potreba je prepoznata te zahvaljujući razumijevanju i podršci Vlade Republike Srpske, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS kao i generalnog direktora prof. dr Vlade Đajića i Poslovodstva

UKC Republike Srpske, tokom 2022. godine treba da se započne s izgradnjom nove zgrade za liječenje malignih bolesti. Cilj Projekta „Projektovanje, izgradnja i opremanje namjenskog objekta za pružanje zdravstvene zaštite oboljelim od malignih bolesti UKC RS“ je izgradnja objekta koji bi u sebi obuhvatio Kliniku za hematologiju, Kliniku za onkologiju i Kliniku za palijativnu njegu koja će imati 50 kreveta. Objekat bi služio za smeštaj pacijenata na dužem liječenju kao i dijagnostički centar sa adekvatnim kapacitetima za dnevno liječenje pacijenata. Koristimo priliku da apelujemo na stanovništvo da redovno obavlja preglede, jer je rano otkrivanje bolesti najvažniji faktor, a redovnim pregledima stvaramo prednost u odnosu na bolest.

INFO BILTEN

Klinika za plućne bolesti UKC RS

Iskoraci u liječenju pulmoloških onkoloških pacijenata

UKC Republike Srpske podržao projekat Udruženja “Baby steps”

Prof. dr sc. med. Mirko Stanetić, prim. spec. za bolesti pluća Univerzitetski klinički centar Republike Srpske, Klinika za plućne bolesti, redovni profesor Univerziteta u Banjaluci, Medicinski fakultet, uža naučna oblast interna medicina

linika za plućne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je tokom 2021. godine uspjela održati zadati tempo i odgovoriti na zahtjeve bolesnika. O tome svjedoče brojevi hospitalizovanih i ambulatnih bolesnika, koji su izuzetno respektabilni. Danas se liječenje karcinoma pluća u potpunosti promijenilo. Ono što je posebno važno istaći je da se liječenje ove grupe bolesnika provodi u skladu sa smjernicama koje se ažuriraju gotovo mjesečno, a rezultat je rada multidisciplinarnog tima Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Sve češće u izboru terapije koristimo sveobuhvatno gensko testiranje. U potpunosti smo svjesni da je iza nas razdoblje kada su svi bolesnici sa karcinomom pluća liječeni na isti način. Imamo bolesnike koji su u toku sa liječenjem i održavanjem stabilne bolesti više godina. Imunološka terapija, ciljana terapija i kombinovane terapije praćene su i promjenama na pozitivnim listama lijekova u okviru FZO Republike Srpske. Možda nedovoljnog broja, ali se situacija značajno promijenila u posljednje dvije godine. Kao primjer napredovanja u razvoju pulmološke onkologije želimo istaći da smo kod pacijentkinje koja je rođena 1981. godine, poslije potvrđivanja dijagnoze uznapredovale maligne bolesti pluća, prije četiri godine, liječenje u prvoj liniji proveli imunološkom monoterapijom, potom kombinovanom radioterapijom, imunološkom i hemioterapijom. Uz pomoć porodice, u toku progresije bolesti, sveobuhvatnim genskim testiranjem utvrđena je rijetka RET fuzijska mutacija. Za ove rijetke mutacije kod nemikroćelijskog karcinoma pluća danas je poznat lijek pralsetinib (Gavreto), koji je registrovan u EU u novembru 2021. godine. S obzirom na to da kod nas nije regulisan program milosrdnog doniranja, zahvaljujući farmaceutskoj kompaniji “Roche”, ali i maksimalnim angažovanjem Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Klinike za plućne bolesti, pacijentkinja je krajem decembra započela s liječenjem doniranim lijekom. Lijek se na osnovu saglasnosti o interventnom uvozu, koju potpisuje Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, doprema u Kliničku apoteku Univerzitetskog kliničkog centra, a potom preuzima pacijentkinja uz potpuni nadzor onkologa i prateću medicinsku dokumentaciju. Radi se o veoma vrijednoj donaciji za koju pretpostavljamo da iznosi oko 70.000 KM za 45 dana liječenja. Treba naglasiti da donacija traje dok postoji potreba za liječenjem ove pacijentkinje. Vrijednost ovog liječenja nije samo novčana, nego predstavlja dokaz da se i u našoj ustanovi može obezbijediti izuzetan medicinski napredak u liječenju bolesnika sa karcinomom pluća.

druženje “Baby steps” je sprovelo istraživanje na temu korupcije u porodilištima širom BiH te su u anonimnoj anketi prikupljena iskustva 2.713 porodilja. Cilj projekta je da se kroz saradnju sa zdravstvenim ustanovama smanji korupcija u porodilištima. Prema riječima predsjednice Udruženja Amile Tatarević, u okviru projekta prikupljena su anonimna, ali i iskustva onih koji su bili spremni da svoju priču podijele sa drugima. Naglasila je da bez saradnje sa medicinskim osobljem nema napretka na ovom polju te se zahvalila UKC Republike Srpske što je podržao ovaj projekat.

Brankica Raković, koordonatorka projekta za Banjaluku, naglasila je da je rad u ovom gradu pokazao da ima prostora za dijalog. Činjenica je da odgovornost nije samo na majkama ili samo na medicinskim radnicima. Rekla je da je konačni cilj da dobijemo sistem koji će bolje funkcionisati, te da majke u porodilištima dobiju bolji tretman. Dr Slobodan Hajder, pomoćnik direktora za medicinska pitanja u UKC Republike Srpske, istakao je da je ova zdravstvena ustanova opredijeljena da učestvuje u ovom projektu. Mnogo se priča o korupciji u javnim ustanovama, a interes poslovodstva UKC Republike Srpske je da se negativne pojave i priče pokušaju riješiti. Dodao je da je ovaj projekat način da pomognemo samima sebi i način je da građani imaju bolju sliku o javnim ustanovama. Rekao je da je ovaj projekat posebno značajan jer je riječ o osjetljivoj populaciji – majkama i bebama.

INFO BILTEN

IN MEMORIAM

UKC Republike Srpske prva ustanova u kojoj se ovakav tretman institucionalno provodi

Terapija igrom za najmlađe pacijente u Klinici za psihijatriju

očetkom decembra 2021.godine u Klinici za psihijatriju UKC Republike Srpske počela je sa radom soba za terapiju igrom. Ovaj način terapije namijenjen je za djecu i adolescente različitih uzrasta koji imaju probleme sa emocionalnim reakcijama, agresivnim ispoljavanjima emocija, anksioznim smetnjama, kao i za djecu koja su prošla određena traumatska iskustva i teško se socijalizuju. U radu sa pacijentima angažovan je psiholog edukovan iz oblasti terapije igrom, odnosno praktičar terapije igrom usmjerenom na dijete. Kroz terapiju igrom edukovani terapeuti koriste terapeutske metode da pomognu pacijentima da razriješe psihosocijalne teškoće te da postignu optimalan rast i razvoj. Univerzitetski klinički centar Republike Srpske je postao prva ustanova u kojoj se ovakav tretman institucionalno provodi. Pacijenti mogu doći ambulantno sa specijalističkom uputnicom, a poželjno je da se prvo napravi klinička procjena psihologa koji bi uputio dijete u tretman (psiholog u UKC Republike Srpske ili iz Centra za mentalno zdravlje). Za početak soba za terapiju igrom će raditi četvrtkom u terminima koji se dogovore sa pacijentima. Sve dodatne informacije pacijenti mogu dobiti na brojeve telefona 051/434-650 ili 051/434-652 koje mogu pozvati svaki radni dan u periodu od 08:00-14:00h.

Prim. dr Aco-Asim mr sc. med.

Hotić

(1927- 2021) Obavještavamo Vas da je preminuo naš uvaženi ljekar, prim. dr Aco-Asim Hotić, mr sc. med., specijalista interne medicine - supspecijalista hematologije, koji je svoj radni vijek proveo u UKC Republike Srpske. Prim. dr Aco-Asim Hotić rođen je 25. februara 1927. godine u Banjaluci gdje je proveo djetinjstvo. Osnovnu školu je potom pohađao u Beogradu sve do bombardovanja tog grada, kada se sa porodicom vratio u Banjaluku. Iz tog perioda ga veže ljubav prema novinama POLITIKA koje ima složene decenijama unazad. Sa 18 godina odlazi da studira ﬁlozoﬁju u Moskvu, gdje je proveo godinu dana, a zatim se vratio u zemlju i upisao se na Medicinski fakultet u Sarajevu, koji je završio 1958. godine. Stručni ispit položio je 1963. godine Prim. dr Aco-Asim Hotić radio je u Zdravstvenoj stanici u Skender Vakufu, Domu narodnog zdravlja Bosanska Gradiška i Domu zdravlja Banjaluka, a 1964. godine zaposlen je kao ljekar u Opštoj bolnici Banjaluka u Internom odjeljenju. Specijalistički ispit iz interne medicine položio je 1970. godine u Zagrebu. Postdiplomski studij iz citodijagnostike završio je u Zagrebu. Pod mentorstvom prof. dr Andrije Mikeša užu akademsku specijalizaciju/supspecijalizaciju iz hematologije završio je u Beogradu. U oktobru 1971. godine postavljen je za šefa Hematološkog odsjeka Internističke službe Medicinskog centra Banjaluka i na toj dužnosti je ostao do juna 1985. godine. Prim. dr Aco-Asim Hotić je u oktobru 1985. godine postavljen za načelnika Interne klinike. U februaru 1991. godine otišao je u penziju. Bio je omiljen ljekar kako među pacijentima, tako i među kolegama, poznat po svom vedrom duhu i duhovitosti i širokih vidika, pored ogromnog znanja koje je posjedovao.

Saradnici za informisanje UKC RS 99

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P Uređuje i piše: Snežana Despot Vuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036 Svima vama, koji ste rođeni u znacima RIBE i OVAN, želim SREĆAN ROĐENDAN i da ste mi živi, zdravi i voljeni.

OVAN 20. 3 - 20. 4. U ovom periodu vaš vladar Mars podstiče na akciju. Energija i polet se vraćaju. Vrijeme je da realizujete svoje planove i želje. Moguće je udruživanje sa prijateljima u cilju zajedničke akcije.Motivisaće vas veliki ideali. Početkom aprila moguće su prepreke koje treba da savladate. Samo hrabro i bez straha idite naprijed i sve će doći na svoje mjesto. Možete očekivati pomoć i podršku od kumova. Tokom marta je izuzetno povoljan period za ljubav, slobodnim za upoznavanje partnera ili harmonizacija odnosa u braku. Na finansijskom planu iznenadne povoljne promjene, prihodi stabilni, negdje i veći, ne pretjerujte u trošenju. Čuvajte se povreda gležnjeva. BIK 21. 4 - 20. 5. Venera, vladar Bika, nakon dugog boravka u Jarcu, sada uzima zamah i želi promjene. Moguć je profesionalno dobar period, uspon u karijeri. Dobar period i za zaradu i ljubav. Kada u aprilu pređe u znak Riba, znak svoje egzaltacije, i udruži se sa Jupiterom u sjedištu, iskoristite pogodnosti za maksimalan prosperitet i ostvarenje planova i želja. Povoljan period da napravite saveznike od prijatelja. Društveni život buran sa dosta zabave. Jedino su Bikovi rođeni između 8. i 14. maja još na udaru Saturnove energije i mogu imati zdrvstvene tegobe ili profesionalne teškoće koje uz blagonaklon uticaj Jupitera mogu uspješno prebroditi. Sa Uranom u svom znaku vaša individualnost se razvija i skloni ste radikalnim potezima u životu. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. U ovom dvomjesečnom periodu vaš vladar Merkur ima brzo kretanje kroz četiri znaka i donosi raznolikost interesovanja i akcije. Intelektualna energija je jaka i usmjerena na sticanje znanja, duhovna stremljenja i putovanja. Sklonost osmišljavanju novih planova kao i paralelnim poslovima. Mars iz Vodolije, tokom marta i aprila podstiče na neprestano djelovanje, razvija preduzetnički duh i podstiče na borbu za ostvarenje ambicije. Stvaraju se prilike za uspješne poslovne transakcije i pregovore. Povoljan uticaj Saturna doprinosi istrajnosti, inače, nestrpljivim blizancima. Možete računati na podršku starijih osoba. Bolesti mogu doći zbog neadekvatne ishrane i pretjeranog pića. RAK - 21. 6 - 22. 7. Povoljan period za rakove. Jupiter iz Riba u harmoničnom aspektu sa vašim Suncem nudi finansijski prosperitet, mogućnost putovanja u inostranstvo, saradnju sa strancima ili stranim organizacijama. Mnogima slijedi profesionalni usjeh. Ovo je povoljan period i za sklapanje braka ili poboljšanje odnosa ako je bilo problema u prethodnom periodu, naročito u aprilu. Rođenima od 3 - 6. jula Uran donosi iznenadne dobre promjene, jako zdravlje i napredovanje u karijeri. Hronične zdravstvene tegobe koje imate nisu nestale iako osjećate olakšanje. Budite oprezni u saobraćaju prve sedmice aprila.

100

Horoskop od 18. 2. - 19. 4. 2022. PLANETARNA KONFIGURACIJA NA NEBU U ovom periodu SUNCE će boraviti u znaku Riba od 18.2 - 19.3. i znaku Ovna od 20.3 - 19.4. MJESEC će dva puta obići cijeli zodijak putujući od znaka Djevica do znaka Strijelac. MERKUR se direktno kreće kroz četiri znaka, od Vodolije do Bika. VENERA izlazi iz znaka Jarac 6.3. i prelazi u znak Vodolije u kome boravi od 7.3 - 5.4. nakon čega odlazi u znak Ribe. MARS napušta znak Jarac 7.3 i od 7.3 15.4. je u znaku Vodolije, nakon čega prelazi u znak Ribe. JUPITER je cijeli period u direktnom kretanju kroz znak Ribe od 11-25. stepena. SATURN i dalje u Vodoliji, u direktnom kretanju od 17-23. stepena. URAN u Biku, cijeli period je u direktnom kretanju od 11-14. stepena. NEPTUN u Ribama, cijeli period je u direktnom kretanju od 22-24. stepena. PLUTON u Jarcu, direktan i kreće se od 27-28. stepena. Sve planete su u direktnom kretanju i svi ćemo osjetiti neku vrstu olakšanja. Razilazi se napet aspekt Saturna iz Vodolije i Urana iz Bika, koji nas je stavljao u teške situacije u proteklom periodu. Idemo u pravcu ostvarenja ciljeva. Snaga nam se vraća. Spremni smo da prihvatimo izazove života i onda kada znamo da nije lako. Jupiter, planeta dobrotvor, iz Riba šalje energiju optimizma svakome od nas u nekom segmentu života, zavisno od naše natalne karte. Već sam pisala da iskreno vjerujem u njegovu moć da zaustavi koronu i olakša život ljudima. LAV - 23. 7 - 23. 8. Vaše Sunce je u opoziciji Saturnom što utiče na težinu u partnerskim odnosima, naročito rođenima u drugoj dekadi znaka. Jupiter iz Riba poboljšava finansijsko stanje, a vrši i povoljan uticaj na poboljšanje zdravlja.Tokom marta i prve polovine aprila Mars u opoziciji sa vašim Suncem može uzrokovati nestrpljivost i impulsivnost koji vode u sukobe i svađe. Moguće su i povrede, lomovi. Morate biti oprezni i kontrolisati potrebu za suprotstavljanjem, naročito ako ste rođeni sa napetim aspektima Sunca, kako bi ovaj period prošao sa manje stresnih situacija. Moguće srčane tegobe usljed stresa. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Rođeni u znaku Djevica, naročito oni početkom septembra, su cijeli period pod povoljnim uticajem Urana koji donosi neplanirane i povoljne događaje. Jupiter u polju partnerstva otvara brojne mogućnosti napretka u javnom životu, popularnost i ulazak u brak. Onima koji su u braku je srećan period, pun obostranog razumijevanja i uvažavanja. Dobar period za rješavanje pravnih pitanja, sudskih sporova. Ukoliko vam je natalni Jupiter slab ili u lošim aspektima neće biti od velike koristi, kao drugima sa snažnijim Jupiterom. Nastojte da ne pretjerujete ni u čemu, bilo da je u pitanju hrana, piće ili novac jer je to siguran put da sebi naškodite. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Tranzit Venere tokom marta ukazuje da ulazite u proces promjena na emotivnom planu, dok će tokom aprila fokus biti na poslovnim odnosima gdje je moguće njihovo poboljšanje sa saradnicima. Primate povoljan uticaj Saturna iz Vodolije koji doprinosi izdržljivosti i dobroj koncentraciji. U procesu ste sazrijevanja i prihvatanja odgovornosti i prilagođavanju većim obavezama. Jupiter u polju posla i zdravlja štiti zdravlje i pomaže uvećanju koristi od obavljenog posla. Zbog izrazite emotivnosti vage su podložne stresu ukoliko se stvari ne odvijaju po planu. Ukoliko imate problema sa srcem izbjegavajte stresne situacije. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Škorpije prolaze kroz vrlo izazovan period. Rođeni od 4 - 6.11. su pod uticajem Urana koji, izaziva iznenadnu želju za promjenom, jer neki kritični momenti ne trpe odlaganje. Promjene mogu biti vrlo burne, kratke i brze kao udar groma, ali sa trajnim posledicama. Moguće su krize u partnerstvu ili braku i sve što se ne može popraviti na dobro mora doživjeti kraj. U slučaju bolesti moguća je operacija. Na udaru uticaja Saturna su rođeni od 10 - 16.11. i kod njih se sporo odvijaju procesi. Zbog dugog trajanja pritiska moguće su mentalne patnje, pesimistički stavovi, otuđenja kao i profesionalne poteškoće. Nadu da postoji spas iz teških životnih situacija šalje Jupiter iz Riba i poručuje da optimizam i vjeru ne smijemo izgubiti. Najveća sreća je ako imate nekoga koga volite i ko voli vas, jer ljubav

čuda čini. Zdravlje osjetljivo, moguće srčane i psihičke tegobe i bolest reproduktivnih organa. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Vaš vladar Jupiter, u tranzitu kroz polje doma i porodice donosi mir i blagostanje porodice. U svom domu se najbolje osjećate. Povoljan trenutak za kupovinu nekretnine i rješavanje stambenog pitanja. Mars u povoljnom aspektu sa vašim Suncem tokom marta i prve polovine aprila daje vam energiju, dobro zdravlje i odlučnost da ostvarite svoje ambicije. Moguće je da budete nestrpljivi i netaktični sa drugima što vas može uvesti u sukob sa bližom rodbinom i okolinom. Ako ste učesnik u saobraćaju budite dodatno oprezni, jer su moguće nezgode zbog žurbe. Pod povoljnim uticajem Saturna imate sposobnost dobre koncentracije i izdržljivosti. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Venera svoj dugi boravak u vašem znaku završava 6.3.U proteklom periodu uticala je da budete šarmantniji i ljubazniji. Tokom marta doprinijeće sposobnosti sticanja novca i društvenog statusa. Ako imate teške aspekte bićete skloni da trošite više nego što zarađujete. Tokom aprila moguć je ulazak u vezu sa osobom koja se nalazi u vašem neposrednom okruženju. Jupiter doprinosi dobrim odnosima sa braćom i sestrama kao i pomoć od njih. Odličan period za kupovinu automobila, kao i za putovanja. Uran u dobrom aspektu sa Suncem donosi povoljne promjene, napredak u karijeri. Poboljšanje zdravlja kroz nove metode liječenja. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. U ovom periodu težinu prelaska Saturna preko Sunca osjećaju rođeni od 7 - 13.2. Moguć je pad energije i imuniteta pa je potrebno naći više vremena za odmor. Boravak Marsa i Venere u vašem znaku tokom marta i prve polovine aprila daju energiju i snagu volje da se nosite sa izazovima života i da zadržite životni optimizam i pozitivno gledate na život i u teškim situacijama. Tranzit Jupitera kroz polje novca uvećava prihode i utiče na stabilnu finansijsku situaciju. Zdravstvene tegobe moguće su zbog slabe cirkulacije i svim vodolijama preporučujem da prekontrolišu krvne sudove i srce. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Ovo je povoljan period za rođene u znaku Ribe. Jupiter koji svakih 12 godina dolazi u vaš znak, ove godine biće u ribama do 10.5. i opet od 29.10 - 20.12. Pozitivan aspekt Urana prema vašem Suncu uz prisustvo Jupitera omogućava povoljne promjene u vašem životu i poboljšanje položaja i zdravlja. Povoljne prilike i srećne okolnosti biće u gotovo svim segmentima života. Ovo je period velike sreće i prosperiteta. Saturn iz 12. polja traži da osim materijalnog života imate i duhovni život, smirenost i skromnost. Kada Venera početkom aprila dođe u Ribe donijeće vedrinu, dobro raspoloženje, društvenost i lakoću življenja. Zdravstveno dobar period.

S M I J T E Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Smrt je samo promena svjetova, kao što prijatelji prelaze preko mora, zauvjek boraveći jedni u drugima. Oni možda umiru, ali njihovo prijateljstvo i njihova prisutnost, besmrtni su! (Medici.com ) Do viđenja, druže, do viđenja. Ti mi prijatelju jednom bejaše sve! Urečen rastanak bez našega htenja, obećava i sastanak, zar ne!? (Jesenjin)

Aforizmi Kako bolest uđe i u one koji su po prirodi zatvoreni? *** Ima jake veze da po treći put dobija rijetku bolest. *** Primljen je u bolnicu u teškom stanju: Platu ne dobija, račune ne plaća, a nema šta da jede. *** I kod nas se sve češće rade komplikovane operacije. Uvijek se nađe neko da iskomplikuje i one najjednostavnije. *** Devedeset godina je pio i pušio, a da nije znao da to šteti zdravlju, sve dok mu praunuk nije rekao. *** Smrt se strašno naljutila na zdravstvenu službu; decenijama čeka neke da umru. *** Nesreća je kad neko prespava cijeli život, a ne usni ni jedan lijep san. *** Namučio se poslije transfuzije krvi. Dali mu krv uzetu od nekog člana protivničke stranke. *** Ptice nose jaja u gnijezdu, domaćice na pijacu. *** Pristao je da se odrekne lijekova u bolnici pod uslovom da ga njeguje lijepa mlada sestra. *** Uveliko se vrši presađivanje bubrega što je mnoge obradovalo, jer ni ona muška stvar nije daleko od njih. *** Neko je rekao:Otadžbina je majka vaša i čim ga je majka odbila od sise, nastavio je da sisa otadžbinu. *** Kad se prvi put razbole, ljudi govore: „Samo da mi je živ do bolnice!“ Kad se ponovo razbole, kažu: „Samo da mi je iz bolnice!“ *** Znao je da će sutradan umrijeti, pa živ nije izašao iz noći. *** Šta radi uprava bolnice, kad svi pacijenti piju – lijekove? *** Otkrili su mu kupljenu diplomu medicinskog fakulteta kad je pravio vizitu u mrtvačnici. *** Djedu se, dok je čuvao ovce, navukla mrena na oči, pa je cijeli dan ganjao psa misleći da je vuk.

Mala anatomija

Čulo ravnoteže Čulo sluha i ravnoteže se nalazi u unutrašnjem uvu. Možda baš zato što je tako skriveno, mnogi lako gube sluh za neke stvari i ravnotežu sve ostalo, ali se kod sviju ne primijeti. Ne mislim na ono kada se majmun stropoštao s drveta na zemlju da bi postao primitivno i neuravnoteženo biće, zvano čovječuljak. A kivan sam na tog nespretnjakovića majmuna, jer su sve nastranosti počele od tog gubitnika ravnoteže. I, inače nam sve nevolje potiču od majmuna, što prijavljenih i registrovanih, što onih koji majmunišu na crno. Ove današnje majmunarije potiču od manjeg broja upornih majmunčića. Da, onaj prvi, nespretnjaković nije izgubio ravnotežu, mogli smo i dan-danas pljuckati s drveta na luđe životinje od nas koje, poput današnjih ljudi, gazaju po blatu i gube ravnotežu. Iz neuravnoteženog čovjeka i duša bježi kad umre. Da li nebesa uspijevaju da je uravnoteže, ostaje kao nebeska tajna kojoj se ne može ući ukraj kao ni bogatstvima pojedinaca?Svijet je

Šale Otišao muž na operacju, kod kuće ostala mlada žena. Kad se vratio, pita: - Jesi li mislila na mene? - Kako da ne, kad god bih s nekim izašla, plašila sam se da se ne pojaviš... --U posjetu babi u bolnici iznenada došao djed. Začuđena, pita ga zašto je došao, a on kaže: - Sanjao sam gadan san. Kao ja, da prostiš, doveo drugu ženu, a ti se vratila iz bolnice... - Pa? - Pa, nisam znao šta bih s tobom... --Babica prilazi porodilji i šapuće joj da ima posjetu. - Ako je muško - veli porodilja - pitajte je li muž ili otac djetetu... --- Je li, komšinice, ti reče da ti je kćerka otišla na operaciju žuči, a ona iz bolnice donijela bebu? - Taman kad se operisala, neka dobrotvorna organizacija je dijelila bebe, pa i njoj jednu dali – odgovara djevojčina mati. --Prilikom prijema u bolnicu, sestra pita: - Bako, imaš li ikoga kod kuće? - Nemam, kćeri, nikoga - samo djed... --Bolesnik ulazi u bolesničku sobu i traži krevet na kome je neko skoro umro. Na pitanje zašto, kaže: - Zato što je taj krevet ispunio normu za umiranje...

S E ,

Z D R AV O

J E !

pun takvih nesigurnih ljudi, kao pas buva. Neuravnoteženi ljudi čine neuravnoteženu državu. Neuravnotežene države čine neuravnotežen svijet. Kod nas, neuravnoteženi popisivači stanovništva prave neuravnotežene spiskove, pa se ne zna ima li nas koliko Kineza, ili smo malo pleme koje će izumrijeti dok se saga o popisima skrajči. I kad pođemo na izbore gubimo ravnotežu pa biramo najneuravnoteženije među nama, koji javno i stalno pokazuju svoju neuravnoteženost i nezasitost. Neuravnotežen svijet je klimav svijet, a sve što se klima, nije čvrsto. Ako hoćete da se uvjerite koliko je neko neuravnotežen, birajte ga u vlast. Kad gledam prenos iz skupštine, prosto mi se izmiče stolica i sam se uneuravnotežim pa počnem nekima da aplaudiram. Kad se osvijestim, kasno se j... kajati.Osim grupno, ljudi su i pojedinačno neuravnoteženi. Da li je to posljedica bolesti čula za ravnotežu ili težeg oblika nezasitosti? Ne možemo da uravnotežimo penzije sa troškovima, apetite stranačkih lidera i visokih političara s našim mogućnostima, prebogatih pojedinaca s narodnim siromašvom, državnim rasipništvom sa sirotinjskim porezom... --Pred operaciju, pacijent pita doktora: - Doktore, hoću i ja umrijeti? - Hoćete, sigurno, kao što ću i ja, ali ne znam da li ćete danas, jer sam noćas sanjao lijep san... --Jedan, uznemiren bolesnik, pita sestru: - Ima li u bolnici dana kada se ne umire? - Ima – odgovara mu sestra – 367-og dana u godini... --Vraća se muškarac s telefonske govornice i priča da se čuo sa ženom, ali je toliko promukla da joj glas ne prepoznaje. Neko će od bolesnika: - Ne sekiraj se, prijatelju, ništa joj neće biti. To se javio švaler, a ne ona. --Djed govori babi da se spremi, sutra je vodi u bolnicu. - A kako ću se vratiti? – pita ona. - Ne sekiraj se, ima više varijanti... --Starica pita hirurga da li joj je izvadio desni ili lijevi bubreg, a on će, u šali, da ne zna ni sam, jer je bilo nestalo svjetla. Na to će starica: - Nije toliko ni važno, meni je čo`jek zaprijetio da se kući ne vraćam s oba bubrega... --Vratila se svekrva iz bolnice i snahi će: - E, snaho, kako je bilo bez mene? Jesi li me sanjala? Snaha malo porazmisli pa će iskreno: - Bilo je lijepo, a i sanjala sam te. Kao ti, ne budi primjenjeno, umrla i svi plaču, a meni suza neće na oko dok nisam oči protljala crvenim lukom. --Tek primljeni starac pita je li skupa bolnica. Odgovaraju mu: - Ako umreš, ništa ne plaćaš, neko će drugi platiti. - A, ako ne umrem? - Skoči kroz propzor, ovo je treći sprat... --Jedan bolesnik obukao bijeli mantil i ulazi u drugu sobu. Pošto je znao ko je danas primljen, pita ko je Branko. Kad se on javi, reče: - Sutra na operaciju u sedam sati. - Ali, ja sam primljen radi ispitivanja – buni se bolesnik. - Izvučen si na bolničkoj lutriji i dobijaš gratis operaciju. Poslije operacije ispitivanje da li je bila potrebna – izgovori i nestade.

101

109

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

pet do dvanaest

POMOĆ U OČUVANJU ZDRAVLJA CIJELE PORODICE! 78000 BANJA LUKA; Ul. Braće Mažar i majke Marije 18 (Hanište); Tel: 051/212-437; prizmabls@teol.net; www.prizmabl.com PRIZMA

Tlakomjer RS 2

200

50 KM

150 KM

Tjelesni analizator

Elektromasažer E3 INTENSE

145 KM

200 KM

AutoCode

Oralni tuš Dental Jet

150

155 Kompresorski inhalator C 28P

120

Tlakomjer M3

Tlakomjer INTELLIIT

Glukometar

Koncetrator kiseonika

2000

vrijeme je za ZDRAVLJE

PRIZMA

PENZIONERI I ZAPOSLENI KUPOVINA NA RATE

PREGLEDI I LIJEČENJE

Obradujte sebe ili svoje voljene poslasticama Voila Fini Kolači Pronadjite nas na Instagramu i Facbooku ili nas kontaktirajte:

Tel. +387 65 173 199; 65 398 149 Mali Voila Fini Kolači Tim

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL, alergologa, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

051-265-000 066-788-000 Duška Koščice 33, Banja Luka www.primamedicabl.com primamedicabl primamedicabl

PEDIJATRIJA I PORODIČNA MEDICINA KABINET ZA ZAŠTITNU ŽLIJEZDU GINEKOLOGIJA ULTRAZVUČNI KABINET (abdomen, dojka, vrat ...) KARDIOLOGIJA NEUROLOGIJA PULMOLOGIJA ENDOKRINOLOGIJA HEMATOLOGIJA REUMATOLOGIJA ORL DERMATOLOGIJA PSIHIJATRIJA FIZIJATRIJA

Medici.com 109

Articles inside

Info bilten

7. kongres 34. ACC

Sjećanje na dr Vasu Savića

Pruriginozne dermatoze

Vojno zdravstvo

Radioterapija benignih bolesti

Paxlovid

FZO RS

Odlikovanja za doktore

Postkovid rehabilitacija