Radioterapija benignih bolesti

Opšti dio

Radioterapija je od svojih početaka, osim tretmana malignih bolesti, bila korištena u tretmanu mnogih benignih bolesti, kao i benignih tumora. Opšti napredak medicine i otkrića novih lijekova su rezultovali efi kasnijom terapijom određenih hroničnih degenerativnih bolesti i manjim učešćem radioterapije u njihovom tretmanu, odnosno redefi nisanjem i suženjem indikacija za zračenje neonkoloških benignih bolesti. Osim u onkologiji (malignih i benignih tumora), radioterapija se uspješno primjenjuje i u terapiji pojedinih benignih bolesti kao što su vaskularni poremećaji, infl amatorne i degenerativne bolesti, sistemska oboljenja i dr. Radioterapija u Republici Srpskoj postoji od 2010. godine i koristi se u liječenju malignih tumora i benignih tumora sa malignim ponašanjem i lokalizacijom.

Zavisno od vrste neonkološke benigne lezije, postoji više hipoteza o postizanju povoljnog terapijskog efekta jonizujućeg zračenja: – Povećana propusnost kapilara (perfuziona teorija); – Destrukcija upalnih ćelija i oslobađanje medijatora, citokina i proteolitičnih enzima (fermentna teorija); – Uticaj na autonomni nervni sistem (neuroregulatorna teorija); – Uticaj na strukturu tkivnog miljea (elektrohemijska teorija); – Sprečavanje mitotske aktivnosti proliferišućih ćelija (antiproliferativni efekat).

Nove radiobiološke studije jasno potvrđuju efi kasnost niskodozne radioterapije (low-dose radiotherapy – LD-RT, u pojedinačnim dozama ≤ 1 Gy) u kontroli određenih benignih stanja, koja bi bila rezultat različitih molekularnih i imunoloških mehanizama. Jedan od važnijih je anti-proliferativni efekat zračenja, koji smanjuje rizik heterotopičke osifi kacije (primjer nakon implantacije proteze kuka) i na taj način obezbjeđuje bolju pokretljivost zgloba. Drugi, takođe detaljno ispitan mehanizam djelovanja LD-RT je antiinfl amatorni efekat koji obuhvata modulaciju različitih imunoloških “puteva” uključujući aktivnost endotelnih ćelija, monocita, polimorfonuklearnih leukocita, makrofaga itd.

Radioterapija neonkoloških benignih bolesti

Prof. dr Goran Marošević, medicinski direktor IMC Banjaluka-Affi dea

Inidikacije i liječenje radioterapijom

S obzirom na raznolikost neonkoloških benignih bolesti koje se uspješno liječe primjenom radioterapije, može se pretpostaviti da je terapijski efekat rezultat interakcije više navedenih mehanizama djelovanja zračenja na različite vrste ciljnih ćelija. Za postizanje optimalnog terapijskog efekta potrebno je da se na ciljni volumen aplikuje propisana doza zračenja u odgovarajućem vremenskom periodu. Za razne benigne bolesti terapijska doza zračenja može se značajno razlikovati, a njena vrijednost često je zasnovana na višedecenijskom iskustvu nego na rezultatima radiobioloških ispitivanja. Takođe, u raznim zemljama prisutni su različiti stavovi o indikacijama za primjenu radioterapije u liječenju benignih bolesti.

Kao rezultat dugogodišnjeg iskustva sa ovim tehnikama i pomenutih saznanja iz studija, stručna udruženja i zdravstveni fondovi EU (posebno Njemačke i Velike Britanije) uključuju ove indikacije za LD-RT benignih bolesti: – Degenerativne esteziopatije i bolne artroze: rameni (Slika 1) i lakatni (golferski i teniski lakat) bolni sindrom, gonartroze, artroze zglobova šaka, bursitisi, upale fascija (fascitis plantaris – Lederhozeova bolest); – Akutne/hronične upale (hidradenitis suppurativa, karbunkulusi i slične lokalne infl amacije); – Hipertropične/hiperproliferativne bolesti mekih tkiva (heterotopna osifi kacija različitih zglobova, Dipitrenova bolest, keloidi (Slika 2.), pterygium, induratio penis plastika - Pejronijeva bolest i sl.); – Funkcionalne bolesti (Grejvsova orbitopatija, arteriovenske malformacije, makularna degeneracija, ginekomastija, uzrokovana hormonalnom terapijom karcinoma prostate i sl.).

Lokalni nalaz pet dana (u toku RT) nakon hirurške ekstirpacije keloida (b) i 60 dana nakon operacije (c). Radioterapija je sprovedena na LINAC-u, X-zračenjem energije 6 MV. Na ciljni volumen je aplikovana TD 15 Gy u pet frakcija.

A B

Slika 1. Radioterapija kalcifi cirajućeg tendinitis humero-skapularisa (plava strelica): A) prije i B) poslije radioterapije.

Slika 2. Radioterapija keloida: Veliki keloid prednjeg zida grudnog koša – 10 godina nakon operacije apscesa (a).

Prije početka terapije treba precizno odrediti ciljni volumen, terapijsku dozu, broj frakcija i ukupno vrijeme sprovođenja liječenja. S obzirom na to da se radi o radioterapiji niskim dozama u 5-10 frakcija, radioterapija neonkoloških benignih bolesti se sprovodi 3D konformalnom tehnikom ili po potrebi zahtjevnijom IMRT/VMAT tehnikom na linearnom akceleratoru energijom 4-6 MV. Takođe, treba definisati organe od rizika i njihovu zaštitu. Djecu treba zračiti samo u izuzetnim slučajevima, nakon pažljive procjene koristi i rizika od liječenja zračenjem. Određeni organi, kao što su štitna žlijezda, oko, gonade, koštana srž i dojke, naročito su osjetljivi, pa treba izbjegavati direktno ozračivanje kože iznad ovih struktura. Tehnike zaštite zdravog tkiva treba da se primjenjuju kad god je to moguće, uz precizno aplikovanje propisane doze zračenja na ciljni volumen. S obzirom na to da se primjenjuju doze zračenja višestruko manje nego što je prag radiotolerancije za većinu organa, vjerovatnost za komplikacije zbog zračenja je jako mala.

Dosadašnja praksa u Republici

Srpskoj

Liječenje navedene široke lepeze benignih bolesti u Republici Srpskoj je do sada bilo isključivo od strane ljekara kojem se pacijent prvo javi, a u skladu sa tipom bolesti (specijalista dermatovenerolog, specijalista plastične i rekonstruktivne hirurgije, maksilofacijalni hirurg, ortoped, oftalmolog, reumatolog, endokrinolog te specijalista za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju). Liječenje koje traje po nekoliko godina sprovode ljekari navedenih specijalnosti, uključujući primjenu više različitih antibiotika, imunoterapije, kortikosteroida, analgetika i antiinflamatornih lijekova kao i različitih hirurških pristupa i tehnika fizikalne medicine i rehabilitacije. S obzirom na efikasnost radioterapije neonkoloških benignih bolesti i njenu bezbjednost, posebno kod starije populacije (nizak, skoro zanemarljiv rizik indukovanja malignoma), u zemljama EU su formirane radne grupe koje su nakon revizije podataka iz literature i stanja u svojim zemljama publikovale detaljne, savremene vodiče za zračenje benignih bolesti (1-4). Ova tema je na osnovu upravo medicine, zasnovane na dokazima, detaljno obrađena u univerzitetskom udžbeniku koji je izdao Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci (5).

Stav i zaključci stručne i akademske zajednice

S obzirom na sve navedeno, kao i na to da su pacijenti za vrijeme dugotrajnog i skupog liječenja privremeno spriječeni za rad, nalaze se na bolovanju, imaju invaliditet, a u Republici Srpskoj postoji radioterapija koja može umanjiti sve navedeno. Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci je organizovao okrugli sto na temu “Primjena radioterapije u liječenju benignih bolesti”. Sastanak je održan dana 11.11.2021. godine na Medicinskom fakultetu u Banjaluci. Sastanku su prisustvovali specijalisti iz različitih oblasti medicine i predstavnici Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske kako bi se upoznali sa mogućnostima primjene radioterapije u liječenju benignih bolesti. Predavači su bili specijalisti dermatovenerologije, plastične i rekonstruktivne hirurgije, ortopedije te radijacijski onkolog. Na sastanku je zaključeno da je radioterapija u multidisciplinarnom liječenju neonkoloških benignih bolesti terapija koja je zasnovana na medicini zasnovanoj na dokazima i treba da bude indikovana i dostupna pacijentima u Republici Srpskoj.

Literatura

1. Seegenschmiedt MH, Micke O, Muecke R. Radiotherapy for non-malignant disorders: state of the art and update of the evidence-based practice guidelines. Br J Radiol. 2015. 2. A review of the use of radiotherapy in the UK for the treatment of benign clinical conditions and benign tumours. London: The Royal College of

Radiologists; 2015. 3. Rödel F, Fournier C, Wiedemann J, Merz F, Gaipl US, Frey B, Keilholz L, Seegenschmiedt MH,

Rödel C and Hehlgans S. Basics of Radiation

Biology When Treating Hyperproliferative Benign

Diseases. Front Immunol. 2017;8:519. 4. Kriz J, Seegenschmiedt HM, Bartels A, et al.

Updated strategies in the treatment of benign diseases-a patterns of care study of the german cooperative group on benign diseases. Adv Radiat Oncol. 2018;3(3):240–244. 5. Mileusnić D, Marošević G, Durbaba M (Urednici).

Radijaciona onkologija. Banjaluka: Univerzitet u

Banjaluci, Medicinski fakultet; 2020.

ZDRAVSTVO Početak saradnje sa “Tiršovom” klinikom – napredak u dječjoj medicini Uspješno hirurško liječenje pes equinovarus-a u bijeljinskoj bolnici

Prva operacija urođenog krivog stopala /pes equinovarus/obavljena je u Srpskoj i to u Bolnici “Sveti vračevi” u Bijeljini. Operativni zahvat predvodio je prof. dr Siniša Dučić, direktor Univerzitetske dečje klinike “Tiršova”, uz asistenciju bijeljinskih ljekara i medicinskog osoblja. Sa ovom operacijom počinje zvanično saradnja između Bolnice “Sveti vračevi” i prestižne Univerzitetske klinike iz Beograda.

Hirurški zahvati u dječjoj ortopediji nisu nimalo jednostavni i uvijek sa sobom nose rizik. Četvorogodišnji pacijent se dobro osjeća, rekao je prof. dr Siniša Dučić, direktor poznate klinike “Tiršova” iz Beograda, dodajući, da je operacija urođenog krivog stopala protekla bez komplikacija.

“Operacija je prošla dobro, onako kako smo i očekivali. Dobro smo se spremili. Oprema u hirurškoj sali, odnosno instrumentarij koji posjeduje bijeljinska bolnica, je izvanredna, tako da sam ja zaista uživao u radu. Imao sam odličnog asistenta dr Mikajla Lazića, vrsnog dječjeg hirurga iz ove ustanove, i mislim da će on vrlo brzo moći samostalno da obavlja ovakve hirurške zahvate”, rekao je prof. dr Siniša Dučić, direktor Univerzitetske dečje klinike “Tiršova” u Beogradu, koji je pojasnio da se pes equinovarus sreće kod petoro od 1000 živorođene djece.

On je naveo da se u posljednjih desetak godina ovakve operacije manje rade, jer se takav deformitet stopala liječi na drugačiji način, kao i da vrlo malo centara izvodi ovaj zahvat. Ali, ako konzervativna metoda liječenja ne pokaže uspjeh hirurško liječenje je neophodno. tetiva mora da se produži, a nekada se čak mora raditi iz više rezova. Ovog puta smo radili iz jednog reza, zahvaljujući vještini profesora Dučića”, rekao je dr Lazić.

On je izrazio zadovoljstvo što se u bijeljinskoj bolnici radi na unapređenju i dječje medicine. Direktor Bolnice “Sveti Vračevi” prof. dr Zlatko Maksimović zahvalio je dr Dučiću, koji je specijalista dječje hirugije sa supspecijalizacijom iz dječje ortopedije, što je izveo ovako kompleksan operativni zahvat. “Na Balkanu postoje dvije najveće dječje klinike, a to je Institut za majku i dete u Novom Beogradu i Univerzitetska dečja klinika “Tiršova” u Beogradu. Mi smo srećni što oba direktora, i prof. dr Radoje Simić i prof. dr Siniša

Dučić je izrazio zadovoljstvo i zahvalnost direktoru bijeljinske bolnice prof. dr Zlatku Maksimoviću na pozivu i napomenuo da ortopedski pacijeneti od sada više ne moraju biti upućivani u Beograd, jer u Bijeljini postoje odlični uslovi za rad, a uskoro će stići i novi magnet, što će pomoći rad u oblasti dječje ortopedije.

Dječji hirurg Mikajlo Lazić izrazio je zadovoljstvo što je prva ovakva operacija urođeno krivog stopala na ovim prostorima izvedena upravo u Bijeljini.

“To je jedna od najkomplikovanijih operacija koja može da se izvede u dječjoj ortopediji. Maltene sve koščice u stopalu se otvaraju i slažu. Većina Dučić, dolaze kod nas u bolnicu, vrše edukaciju. Uz našeg dječjeg hirurga Mikajla Lazića, a ove godine nam specijalizaciju iz ove oblasti završava još doktorka Dakić, očekujemo veliki iskorak u dječjoj hirurgiji”, naglasio je prof. dr Zlatko Maksimović, direktor JZU Bolnice “Sveti vračevi”, Bijeljina.

Profesor Dučić je istog dana održao stručno predavanje o temi: ”Bolesti kukova djece”. Osim ljekara iz bijeljinske i zvorničke bolnice, predavanju su prisustvovali i predstavnici domova zdravlja iz Bijeljine, Ugljevika, Zvornika i Lopara.

Služba za informisanje Bolnice “Sveti vračevi”, Bijeljina

Uvoznik i distributer: “Biomedic” d.o.o. Tel: +387 51/430-430 Više informacija o proizvodu na broj telefona: +387 51/306-969 www.biomedic-bl.com; biomedic@blic.net

Kroz cijelu istoriju čovječanstva dostup do soli je imao značajnu civilizacijsku ulogu.

Riječ salary, odnosno „plata“ na engleskom jeziku, latinskog je porijekla i u svom korijenu nosi riječ „so“ , s obzirom na to da su pripadnike rimskih legija svojevremeno plaćali upravo sa solju, koja je bila vrijedna poput zlata. Kroz istoriju, naselja su pravljena na područjima gdje je bilo soli, ili gdje se solju moglo trgovati. Udisanje slanog vazduha, poznato kao haloterapija, kao i upotreba slanih otopina u medicini su već dugo poznate . Haloterapija se provodi kako bi se bolesnicima otvorili disajni putevi, pomoglo kod upale sinusa te olakšali simptomi alergije . Udisanje slanog vazduha uzrokuje dugotrajno i lakše odstranjivanje sluzi iz disajnih puteva i uspješno sprečava razvijanje mnogih plućnih bolesti.

Haloterapija u Banji Vrućici provodi se u dvije slane sobe. Jedna je smještena u terapijskom dijelu, a druga u wellnes centru . Obje slane sobe trenutno se najviše koriste u svrhu liječenja i rehabilitacije pacijenata koji su preležali upale pluća izazvane COVID-19 virusom. Ali namjena slane sobe je mnogostruka. Boravkom u slanoj sobi djelotvorno se tretiraju najrazličitiji respiratorni i dermatološki problemi, a pozitivno utiče i na cjelokupni imunitet organizma, umiruje neurološki sistem, opušta i sprečava niz drugih oboljenja.

Ambijent slane sobe privlači na prvi pogled i poziva čovjeka da uđe. Zidovi i strop obloženi su solju, a pod je potpuno njome prekriven pa se stiče utisak kao da ste ušli u pravu, prirodnu slanu špilju. Bjelina prostorije opušta. Svjetla su prigušena, izmjenjuju se plavičaste, zelene, crvenkaste i ljubičasto obojene led zrake, čuje se opuštajuća muzika.

Boravkom u slanoj sobi udišu se najfinije mikročestice kamene soli, aerosol, odnosno čisti natrijum-hlorid bez aditiva, što pozitivno utiče na smanjenje upala i pomaže u boljem radu pluća. Aerosol sadrži cijelu paletu minerala. Bogat je željezom, koji je sastavni dio hemoglobina te prenosi kiseonik iz pluća u tkiva, sprečava anemiju i podiže otpornost organizma. Bogat je i kalcijumom te je važan za rast i zdravlje kostiju i zuba.

Sadrži magnezijum, važan mineral za zdravo funkcionisanje lokomotor-

Haloterapija

Prim. dr Jelena Bogdanić, fizijatar

nog, probavnog i neurološkog sistema dok bakar poboljšava metabolizam, učestvuje u stvaranju hemoglobina, olakšava apsorpciju željeza. Cink sudjeluje u brojnim procesima poput rasta i razvoja kostiju, a tu su još i ne manje važan litijum koji sprečava sklerozu, bolesti srca i dijabetes te selen, kao važan antioksidans koji štiti ćelije i tkiva od oštećenja koja izazivaju slobodni radikali, jača djelovanje imunog sistema i štiti kožu od starenja.

Kaže se da je samo jedan 45-minutni boravak u slanoj sobi djelotvoran kao da ste proveli četiri dana na moru. Koncentracija negativnih iona je vrlo je visoka u slanoj sobi, a upravo oni pozitivno djeluju na cijeli organizam.

Svi nabrojani mineralni i negativni joni skupa djeluju tako da omogućavaju brz oporavak od fizičke iscrpljenosti i umora i potiču bolju probavu ublažavajući napetost u želucu i crijevima te potičući proizvodnju probavnih enzima i dovode do pomlađivanja ćelija.

Sada kada smo nabrajali sve pozitivne uticaje slane sobe i primjene haloterapije mislim da niko od čitalaca neće odoljeti a da ne proba sam i/ ili da preporuči primjenu ove terapije kako zbog tegoba, tako i preventivno. Učinite nešto dobro i korisno za sebe, svoje zdravlje i svoju ljepotu.