Z D R A V S T V O
Opšti dio Radioterapija je od svojih početaka, osim tretmana malignih bolesti, bila korištena u tretmanu mnogih benignih bolesti, kao i benignih tumora. Opšti napredak medicine i otkrića novih lijekova su rezultovali efikasnijom terapijom određenih hroničnih degenerativnih bolesti i manjim učešćem radioterapije u njihovom tretmanu, odnosno redefinisanjem i suženjem indikacija za zračenje neonkoloških benignih bolesti. Osim u onkologiji (malignih i benignih tumora), radioterapija se uspješno primjenjuje i u terapiji pojedinih benignih bolesti kao što su vaskularni poremećaji, inflamatorne i degenerativne bolesti, sistemska oboljenja i dr. Radioterapija u Republici Srpskoj postoji od 2010. godine i koristi se u liječenju malignih tumora i benignih tumora sa malignim ponašanjem i lokalizacijom. Zavisno od vrste neonkološke benigne lezije, postoji više hipoteza o postizanju povoljnog terapijskog efekta jonizujućeg zračenja: – Povećana propusnost kapilara (perfuziona teorija); – Destrukcija upalnih ćelija i oslobađanje medijatora, citokina i proteolitičnih enzima (fermentna teorija); – Uticaj na autonomni nervni sistem (neuroregulatorna teorija); – Uticaj na strukturu tkivnog miljea (elektrohemijska teorija); – Sprečavanje mitotske aktivnosti proliferišućih ćelija (antiproliferativni efekat). Nove radiobiološke studije jasno potvrđuju efikasnost niskodozne radioterapije (low-dose radiotherapy – LD-RT, u pojedinačnim dozama ≤ 1 Gy) u kontroli određenih benignih stanja, koja bi bila rezultat različitih molekularnih i imunoloških mehanizama. Jedan od važnijih je anti-proliferativni efekat zračenja, koji smanjuje rizik heterotopičke osifikacije (primjer nakon implantacije proteze kuka) i na taj način obezbjeđuje bolju pokretljivost zgloba. Drugi, takođe detaljno ispitan mehanizam djelovanja LD-RT je antiinflamatorni efekat koji obuhvata modulaciju različitih imunoloških “puteva” uključujući aktivnost endotelnih ćelija, monocita, polimorfonuklearnih leukocita, makrofaga itd. 18
Radioterapija neonkoloških benignih bolesti Prof. dr Goran Marošević, medicinski direktor IMC Banjaluka-Affidea
Inidikacije i liječenje radioterapijom S obzirom na raznolikost neonkoloških benignih bolesti koje se uspješno liječe primjenom radioterapije, može se pretpostaviti da je terapijski efekat rezultat interakcije više navedenih mehanizama djelovanja zračenja na različite vrste ciljnih ćelija. Za postizanje optimalnog terapijskog efekta potrebno je da se na ciljni volumen aplikuje propisana doza zračenja u odgovarajućem vremenskom periodu. Za razne benigne bolesti terapijska doza zračenja može se značajno razlikovati, a njena vrijednost često je zasnovana na višedecenijskom iskustvu nego na rezultatima radiobioloških ispitivanja. Takođe, u raznim zemljama prisutni su različiti stavovi o indikacijama za primjenu radioterapije u liječenju benignih bolesti.
A
Kao rezultat dugogodišnjeg iskustva sa ovim tehnikama i pomenutih saznanja iz studija, stručna udruženja i zdravstveni fondovi EU (posebno Njemačke i Velike Britanije) uključuju ove indikacije za LD-RT benignih bolesti: – Degenerativne esteziopatije i bolne artroze: rameni (Slika 1) i lakatni (golferski i teniski lakat) bolni sindrom, gonartroze, artroze zglobova šaka, bursitisi, upale fascija (fascitis plantaris – Lederhozeova bolest); – Akutne/hronične upale (hidradenitis suppurativa, karbunkulusi i slične lokalne inflamacije); – Hipertropične/hiperproliferativne bolesti mekih tkiva (heterotopna osifikacija različitih zglobova, Dipitrenova bolest, keloidi (Slika 2.), pterygium, induratio penis plastika - Pejronijeva bolest i sl.); – Funkcionalne bolesti (Grejvsova orbitopatija, arteriovenske malformacije, makularna degeneracija, ginekomastija, uzrokovana hormonalnom terapijom karcinoma prostate i sl.). Lokalni nalaz pet dana (u toku RT) nakon hirurške ekstirpacije keloida (b) i 60 dana nakon operacije (c). Radioterapija je sprovedena na LINAC-u, X-zračenjem energije 6 MV. Na ciljni volumen je aplikovana TD 15 Gy u pet frakcija.
B
Slika 1. Radioterapija kalcificirajućeg tendinitis humero-skapularisa (plava strelica): A) prije i B) poslije radioterapije.
