Medici.com 77 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

FZO RS

Riječ urednika Kiša. Mokre ulice, pune vode i vlažni trotoari. Užurbani gradski saobraćaj, blješteći semafori i šetači s kišobranima. Svako ima svoju ovozemaljsku misiju, svoje obaveze i odgovornosti, svoje vizije i ciljeve prema kojima hrli. Modro i sivo nebo kroz svoju dominaciju može da ponuka čovjeka da pomisli da je život jedna tužna i iscrpna priča, ali ako samo malo više dignemo glavu prema horizontu, ugledaćemo predivne i šarene lepeze najdivnijih boja koje servira majka priroda. Po visokom drveću i njegovim krošnjama kao da je skakutao dobro raspoloženi Van Gogh i svojim kistovima razbacivao najveselije boje na svaki list posebno. Crvena, žuta, svijetlosmeđa i blijedozelena. Paleta koja zadivljuje i mami radost i osmijeh na lice. Tako treba zamišljati i sam život, iako je kompleksan i prepun zamki i prepreka, jer koliko na njega gledamo sa vedrinom i optimizmom, toliko će nam se on vratiti i dati nesebično upravo u tom svjetlu, ne žaleći nijedan segment svoje esencije. Sve što je proces, što je nastalo tajanstveno od prirode, ima potrebu i želju da živi, ništa ne želi da umre. Čovjek kao biološka tvorevina je najtajanstvenija forma sastavljena od neobjašnjivih sadržaja, misli, emocija, stanja i djelanja, koje ni sam čovjek ne može da podvede pod vlastiti um. Tajanstvena inteligencija vlastitog tijela. Priroda je čovjekovo najsigurnije utočiste, iako je sam čovjek drastično mijenja i uništava, pretvarajući je u vještačko stanište. Otuda sve ono Naše (Čovječansko) nas u velikoj mjeri otuđuje, uništava, remeteći nam cikluse života. Okruženi smo građevinama, relejima, telefonima, računarima, materijalima koji zrače i sl. Jedemo hranu koju stvaramo vještački i ubrzano, pijemo sve više industrijske preparate, zanemarujući iskonsku prirodu, jer nas je mnogo pa više i nemamo gdje da se sakrijemo. Sve to zajedno vrlo nepovoljno utiče na samog čovjeka i na njegov život uopšte. Ali, tu smo gdje jesmo. Nema poginjanja pogleda, no dizanje glave u visine i naoružavanje optimizmom i idejama. Kroz taj lavirint prošli smo i mi te smo došli na vrata 77. Broja časopisa “Medici.com”. I ovaj put smo se potrudili da donesemo najnovije informacije iz svijeta medicine i bliskih oblasti. Septembar i oktobar već su uveliko poznati kao mjeseci velikog broja simpozijuma, kongresa i konferencija. Da i zdravstvo Republike Srpske predstavlja zaokruženu institucionalnu cjelinu sa tačno utvrđenim sadržajem ukazuje i činjenica što su prijateljsku podršku našem sistemu pružili vodeći svjetski stručnjaci koji su boravili u Banjaluci. Naime, radi se o svjetski poznatom i uvaženom stručnjaku iz interventne kardiologije Japancu Sunau Nakamuri, kao i prof. dr sc. med. Joahimu Meyeru, šefu Kardiorespiratorne jedinice intenzivne njege Univerzitetske bolnice u Heidelbergu, profesoru na istom univerzitetu i direktoru Gradske kliničke bolnice u Minhenu. Vaš “Medici.com” Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Posjeta Banjaluci

Prof. dr Sunao Nakamura

Prijatelji zdravstva Srpske

Predstavljamo

Zavod za transfuzijsku medicinu RS 20 Fluoresceinska angiografija

Prof. dr Siniša Ristić

Destigmatizacija

Beograd

Hitna pomoć

Beograd

Opšta bolnica “Atlas”

Kako tretirati bol u leđima

Prof. dr Božidar M. Bojović Uzroci preranog puberteta

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat Jovana Pušac iz Banjaluke, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

78. broj izlazi u decembru 2016. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R A V S T V O

ezultati poslovanja zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj u prvom polugodištu ove godine, ukupno posmatrano, bolji su nego u istom periodu prošle godine i to prije svega, zahvaljujući poslovnim rezultatima domova zdravlja. Naime, u prvom polugodištu ove godine je dvadeset i jedan dom zdravlja (38,9% u odnosu na ukupan broj) imalo veće prihode od rashoda, dok je u istom periodu prošle godine, pozitivan finansijski rezultat imalo šesnaest domova zdravlja (29,6 % u odnosu na ukupan broj). Takođe, neto gubitak domova zdravlja je manji za 7,5% nego u prvom polugodištu prošle godine. U odnosu na prošlu godinu, veći je i broj bolnica koje su poslovale bez gubitka. Pored bolnice u Zvorniku, koja je i prošle godine imala manje rashode od prihoda, u ovoj godini je takav rezultat imala i bolnica u Nevesinju. Međutim, ukupni neto gubitak bolnica je veći nego lani i to za 20,4%. Najveći gubitak iskazali su UKC Republike Srpske te bolnice u Doboju i Bijeljini, dok su kod domova zdravlja najveći gubitak imali domovi zdravlja Trebinje, Kozarska Dubica, Bileća, Brod i Višegrad. Ukupna dobit ovog perioda za sve zdravstvene ustanove koje su poslovale pozitivno, iznosi 6.126.849 KM, dok ukupan neto gubitak iznosi 24.911.913 KM. Oko 82,6% iskazanog gubitka se odnosi na bolnice, 16,2% na domove zdravlja, a 1,2% na specijalizovane ustanove (zavode i institute). U poređenju sa istim periodom prošle godine, iznos neto dobiti polugodišnjeg poslovanja svih zdravstvenih ustanova koje su poslovale bez gubitka je povećan za preko 65%, dok je iznos gubitka veći za 13,8%, ali

Polugodišnji rezultati poslovanja zdravstvenih ustanova u RS

Pozitivan trend kod većine pokazatelja je istovremeno i manji u odnosu na isti period 2014. godine i to za 3,38%. Ukupni prihodi zdravstvenih ustanova u prvom polugodištu ove godine su iznosili oko 220,9 miliona KM i veći su u odnosu na isti period prethodne godine za oko 3%. U strukturi prihoda sa 82,7% su najzastupljeniji prihodi koje su zdravstvene ustanove ostvarile za pružene usluge koje im plaća Fond zdravstvenog osiguranja. Slijede prihodi od komercijalnih usluga sa učešćem od 5,5%, prihodi od donacija sa učešćem od 4%, prihodi od participacije osiguranih lica sa učešćem od 3,5% itd. U strukturi ukupnih prihoda sa 0,7% zastupljen je i prihod koji je ostvaren od uplata iz

osiguranja i to za 2,9%. Inače, ova vrsta prihoda najzastupljenija je u strukturi ukupnih prihoda bolnica (85,2%), dok je najniža u prihodima specijalizovanih ustanova (73,4%). U odnosu na isti period prethodne godine povećano je učešće i prihoda od participacije i to za 4,3%, dok je smanjeno učešće prihoda od komercijalnih usluga i to za 0,5% i prihoda od donacija za 12%. Ukupni rashodi zdravstvenih ustanova u prvom polugodištu ove godine su iznosili oko 239,7 miliona KM. Kao i prihodi, ukupni rashodi su za 3% bili veći nego u istom periodu prošle godine. U strukturi ukupnih rashoda, sa 59,6% su najzastupljeniji troškovi za zarade zapo-

budžeta opština i gradova. Iako je učešće ove vrste prihoda simbolično, zanimljivo je da je u odnosu na prethodnu godinu iznos novca koji je zdravstvenim ustanovama izdvojen iz budžeta opština veći za preko 70%. U odnosu na prošlu godinu veći je i prihod od uplata Fonda zdravstvenog

slenih, s tim da je učešće ovog troška kod domova zdravlja 76%, a kod bolnica 50,2%. Na drugom mjestu, sa učešćem od 16,6% su troškovi za lijekove i sanitetski materijal, gdje takođe postoji znatna razlika između domova zdravlja i bolnica. Naime, u strukturi ukupnih troškova, troškovi za lijekove i sanitetski

Struktura rashoda zdravstvenih ustanova

VRSTA RASHODA

DOMOVI ZDRAVLJA

BOLNICE

I-VI 2015.

I-VI 2016.

Rashodi zarada, naknada zarada 57.183.493 56.975.144 69.815.285 i ostali lični rashodi Rashodi za lijekove i sanitetski 3.338.783 3.430.426 28.881.894 materijal Rashodi amortizacije i 3.503.302 3.331.459 13.841.459 rezervisanja

SPECIJALIZOVANE USTANOVE

SVEUKUPNO

I-VI 2016.

I-VI 2015.

68.621.885

16.607.146 17.398.550 143.605.924 142.995.578 99,6

31.741.842

3.312.714

4.654.924

35.533.392

39.827.192

112,1

12.341.904

2.016.088

1.950.331

19.360.849

17.623.694

91,0

I-VI 2016.

INDEKS 2016/2015

Rashodi za električnu energiju

799.091

758.809

1.141.387

1.219.395

319.155

172.484

2.259.633

2.150.689

95,2

Rashodi za kreditna zaduženja

1.224.796

1.382.490

3.430.161

5.395.133

267.311

187.630

4.922.268

6.965.253

141,5

Ostali rashodi

9.415.242

9.125.274

13.286.078

17.258.769

4.358.413

3.784.068

27.059.733

30.168.111

111,5

Ukupno

75.464.707 75.003.602 130.396.263 136.578.928 26.880.828 28.147.987 232.741.798 239.730.517 103,0

Z D R A V S T V O Pregled domova zdravlja koji su poslovali pozitivno u prvom polugodištu 2016. godine

Naziv doma zdravlja

Neto dobit za period 1.1-30.6. u KM

DZ Bijeljina

959.410

DZ Doboj

834.117

DZ Prijedor

402.643

DZ Teslić

174.602

DZ Banjaluka

154.115

DZ Šamac

100.785

DZ Zvornik

87.286

DZ I. Sarajevo

47.723

DZ Lopare

46.200

DZ Čelinac

36.129

DZ Pale

33.826

DZ Mrkonjić Grad

33.738

DZ Bratunac

14.040

DZ Srebrenica

10.731

DZ Rogatica

10.628

DZ Krupa na Uni

10.516

DZ Kotor Varoš

9.524

DZ Laktaši

9.287

DZ Milići

5.853

DZ Šipovo

4.339

DZ Srbac

1.981

Ukupan iznos dobiti:

2.987.474

materijal kod domova zdravlja su zastupljeni sa 4,6%, a kod bolnica sa 23,2%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, učešće troškova za zarade je smanjeno za 0,4%, dok je učešće troškova za lijekove i sanitetski materijal povećano za 12,1%. Ukupne obaveze zdravstvenih ustanova u prvom polugodištu ove godine su bile veće za oko 13% nego u istom periodu prošle godine. Oko dvije trećine ukupnih obaveza se odnosi na bolnice, oko 19% na domove zdravlja i 6% na specijalizovane ustanove. Više od polovine ukupnih obaveza se odnosi na plate zaposlenih (27%) i obaveze u vezi sa kreditnim zaduženjima (25%). Na kraju, da pomenemo i to da je, prema podacima na dan 30.6.2016. godine, u zdravstvenim ustanovama bilo 13.254 zaposlenih, što je približno broju zaposlenih u istom periodu prošle godine s tim da je u domovima zdravlja i bolnicama broj zaposlenih smanjen, dok je u specijalizovanim ustanovama povećan.

Polugodišnji rezultati poslovanja FZO RS

Prihod manji od planiranog

lavno obilježje poslovanja Fonda zdravstvenog osiguranja RS u prvom polugodištu ove godine je manjak prihoda u iznosu od preko 70 miliona KM. Manjak prihoda u odnosu na finansijski plan evidentiran je većinom kod prihoda od doprinosa za zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica (24 miliona KM), zaposlenih lica (16,3 miliona KM) i inostranih osiguranika (10 miliona KM). U vezi sa ovom vrstom prihoda treba reći da se prihod od osiguranja inostranih osiguranika u pravilu ostvaruje krajem godine, kao i to da je uobičajeno da do kraja godine budu uplaćeni i doprinosi za zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica. Kada je riječ o broju osiguranika prijavljenih na zdravstveno osiguranje, na kraju juna ove godine ukupan broj prijavljenih osiguranika je iznosio oko 686 hiljada, a doprinos je uplaćivan za njih 638 hiljada, s tim da je za samo 604 hiljade osiguranika doprinos uplaćen za svaki mjesec. U odnosu na isti period Kategorija osiguranika

Učešće u ukupnom broju osiguranika

Zaposleni Poljoprivrednici Penzioneri Boračke kateg. Izbjeglice Nezaposleni C. za socijalni rad

35,42 1,03 33,12 0,69 0,07 25,28 0,60

Prosječni mjesečni prihod po osiguraniku u KM 164,45 40,41 3,65 35,84 38,96 6,32 60,92

prošle godine, broj osiguranika za koje je uplaćivan doprinos je smanjen za oko 2,7%, ali je povećan broj tih osiguranika na kategoriji zaposlenih lica što je pozitivan trend u odnosu na nekoliko prethodnih godina. Odnos broja stanovnika i aktivnih osiguranih lica pokazuje da oko 20% stanovnika Republike Srpske nije imalo pravo na ovjerenu zdravstvenu knjižicu, uglavnom zbog neplaćanja doprinosa, a manjim dijelom zbog toga što nisu ni prijavljeni na zdravstveno osiguranje. Prosječni mjesečni prihod po osiguraniku za šest mjeseci ove godine je iznosio 64,59 KM, dok je prosječni mjesečni trošak iznosio 80,04 KM, što znači da prosječnim prihodom nije bilo pokriveno 19,3% prosječnog troška. U odnosu na isti period prethodne godine stanje je bolje, s obzirom na to da je lani prosječni prihod pokrivao svega 75,65% prosječnog troška. Međutim, struktura osiguranika je i dalje nepovoljna s obzirom na to da preko 63% ukupnog broja osiguranika za zdravstveno osiguranje izdvaja manje nego što troši za zdravstvenu zaštitu. To je najizraženije kod penzionera jer njihov prosječni mjesečni prihod pokriva samo 4,56% prosječnog troška. Za razliku od prihoda, rashodi FZO RS nisu znatnije odstupali od plana. Za šest mjeseci ove godine rashodi su bili iznad plana za 5,9%, a na prekoračenje su u prvom redu uticali izdaci za otplatu dugova iz ranijeg perioda. Naime, u ovom periodu izdaci za otplatu duga su iznosili oko 38 miliona KM, a bili su planirani u iznosu od samo 500 hiljada KM. Prosječni mjesečni trošak po osiguraniku u KM 80,04 80,04 80,04 80,04 80,04 80,04 80,04

% pokrivenosti troška prihodom 205,46 50,49 4,56 44,77 48,68 7,90 76,11

Z D R A V S T V O

Pokazatelji efikasnosti rada domova zdravlja

Po jednom pregledu propišu od 1,1 do 11,8 recepata

Izmjene na listi lijekova koji se izdaju na recept

Lijek EllaOne više nije na listi

nalizama efikasnosti rada zdravstvenih ustanova, koje su u Fondu zdravstvenog osiguranja rađene ove godine, obuhvaćeni su i novi pokazatelji. Jedan od njih je broj propisanih recepata po jednom pregledu, koji je odabran za analizu radi veće objektivnosti. Naime, pokazalo se da analiza propisivačke prakse, posmatrana na osnovu broja propisanih recepata po ljekaru, ne daje pravu sliku s obzirom na odstupanja od standardnog broja zaposlenih ljekara. Analiza pokazatelja broja propisanih recepata po jednom pregledu u 53 doma zdravlja u Republici Srpskoj, pokazala je da se u prosjeku propiše 1,4 recepta. Prosječan broj propisanih recepata ima 12 domova zdravlja, manje od prosjeka 18, a u 23 doma zdravlja broj propisanih recepata po pregledu je iznad prosjeka. Među 23 doma zdravlja sa iznadprosječnim brojem propisanih recepata po pregledu nalazi se osam domova zdravlja sa znatnim, čak i ekstremnim odstupanjem od prosječne vrijednosti. Primjera radi, u jednom od domova zdravlja po jednom pregledu se propiše čak 11,8 recepata što je više od prosjeka za preko 740 odsto. Analiza podataka broja propisanih recepata u domovima zdravlja nije pokazala potpunu uslovljenost ovog pokazatelja brojem registrovane populacije, a ni njenom starosnom strukturom. 10

Među novim pokazateljima efikasnosti domova zdravlja, koji su analizirani ove godine, nalazi se i pokazatelj o radnoj opterećenosti zaposlenih u domovima zdravlja. Ovaj indikator je analiziran sa aspekta broja registrovanih lica po zaposlenom, broja usluga po zaposlenom i broja usluga po registrovanom licu. Analiza je pokazala da samo 15 domova zdravlja ima veći broj usluga po zaposlenom u odnosu na republički prosjek, s tim da četiri doma zdravlja iz ove grupe imaju manji broj registrovane populacije po zaposlenom u odnosu na prosječnu vrijednost. Takođe, u grupi domova zdravlja sa manjim brojem usluga se nalaze domovi zdravlja sa većim brojem registrovane populacije u odnosu na prosjek, tako da nije potvrđena pretpostavka da veći broj registrovane populacije obavezno podrazumijeva i veći broj usluga. Odstupanja analiziranih vrijednosti se kreću od toga da pojedini domovi zdravlja imaju za preko 60% više usluga po zaposlenom u odnosu na prosjek, do toga da broj pregleda u pojedinim domovima zdravlja iznosi manje od trećine republičkog prosjeka. Analize pokazatelja efikasnosti i kvaliteta rada zdravstvenih ustanova za sada služe za poređenje rezultata i unapređenje kontrole, a krajnja namjena je da analize budu osnov za unapređenje metoda plaćanja zdravstvenih usluga.

pravni odbor FZO RS je usvojio izmjene i dopune na listi lijekova koji se izdaju na recept, među kojima je i ta da se lijek ulipristal (EllaOne) briše sa liste lijekova. Ovaj kontraceptiv, koga popularno nazivaju „lijek za dan poslije“, skinut je sa liste jer je Agencija za lijekove promijenila režim njegovog izdavanja. Naime, ovaj lijek više ne spada u grupu lijekova koji se izdaju na recept, što znači da više ne ispunjava jedan od osnovnih kriterijuma za uvrštavanje lijekova na listu. Druga izmjena na listi lijekova odnosi se na indikaciju kod propisivanja lijeka rivaroksaban. Ranije je u okviru indikacije za propisivanje ovog lijeka, između ostalog, bilo navedeno da preporuku za propisivanje ovog lijeka daje specijalista kardiolog – aritmolog. S obzirom na to da aritmologa nema u našim bolnicama, pojavio se formalni problem u vezi sa propisivanjem ovog lijeka te je u vezi s tim izvršena izmjena prema kojoj preporuku za ovaj lijek daje specijalista kardiolog. U listi lijekova koji se izdaju na recept, tačnije u vezi s lijekovima na komponenti A1, usvojena je izmjena prema kojoj je proizvođačima lijekova obuhvaćenih komponentom A1 ostavljen rok da do kraja ove godine sprovedu proceduru dobijanja odobrenja za stavljanje lijeka u promet.

Z D R A V S T V O

a motom „Osnaži svoj život – čuvaj svoje srce“ u Banjaluci je obilježen Svjetski dan srca. Više stotina građana u Parku “Petar Kočić” imalo je priliku razgovarati sa ljekarima specijalistima, upoznati se sa načinima prevencije kardiovaskularnih oboljenja. Fondacija „Zdravlje i srce“, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Dom zdravlja Banjaluka, Udruženje kardiologa RS i banjalučki Hemofarm, organizovali su obilježavanje Svjetskog dana srca koje je održano od 12.00 do 14.00 časova u Parku „Petar Kočić“ u Banjaluci. Tim povodom, građanima je bilo omogućeno besplatno mjerenje faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih bolesti i upoznavanje sa preventivnim aktivnostima. Pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u resoru za zdravstvenu zaštitu Ljiljana Ivančić rekla je da Ministarstvo svake godine učestvuje u obilježavanju Svjetskog dana srca kako bi građane upoznalo o prevenciji kardivaskularnih bolesti s obzirom na to da se 47 odsto ukupne smrtnosti u Republici Srpskoj odnosi upravo na ova oboljenja. Ona je navela da prognoze pokazuju da će do 2030. godine od kardiva-

Obilježen Svjetski dan srca, 29.9.2016.

Osnaži svoj život – čuvaj svoje srce

Trebinje

skularnih oboljenja umrijeti 23 miliona ljudi te da je cilj Svjetske zdravstvene organizacije do 2025. godine da smanji smrtnost od ovog oboljenja za 25 odsto. „Kardiovaskularne bolesti, koje su ubice broj jedan, u svijetu godišnje odnesu 17,5 miliona života, a u Republici Srpskoj oko 7.000 a najčešće se radi o infarktu miokarda i infarktu mozga“, rekao je nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u Republici Srpskoj prof. dr Duško Vulić. On je istakao da se u Republici Srpskoj svakodnevno dogodi četiri do pet infarkta, ali i da je posljednjih godina razvijena interventna kardiologija koja omogućava da se infarkti zbrinu što prije, odnosno u roku od dva sata. „Zahvaljujući tome, pacijenti koji su imali infarkt imaju mogućnost da pre-

Z D R A V S T V O

Bolnica «Sveti Vračevi» Bijeljina organizovala je besplatne preventivne preglede u naselju Dvorovi s ciljem ranog otkrivanja i prevencije kardiovaskularnih bolesti. - Preventivno djelovanje nije prioritet bolnica nego domova zdravlja, ali uključili smo se u akciju zajedno sa kolegama iz Doma zdravlja Bijeljina, koji to intenzivno i često rade, da pomognemo da se zravstveni sistem u gradu podigne na što viši nivo – rekao je direktor bolnice Siniša Maksimović. žive i da održe kvalitet života, da im se ne ošteti srce i da nastave normalan život”, rekao je prof. Vulić. On je naglasio da su ključni faktori rizika za nastanak kardiovaskular-

nih bolesti pušenje, gojaznost, nezdrava ishrana i nedovoljna fizička aktivnost, ali i povišen krvni pritisak, povišena masnoća u krvi i povišen šećer u krvi. „Ukoliko su kod pacijenta prisutni ovi faktori rizika, kardiovaskularne bolesti se dešavaju već u trećoj deceniji“, upozorio je Vulić. „Mi i danas, kao i tokom cijele godine, pokušavamo dati svoj doprinos u jačanju svijesti javnosti o važnosti prevencije i zdravog života, jer istina je da većinu kardiovaskularnih bolesti možemo spriječiti ili usporiti promjenom loših životnih navika. I to je ono o čemu treba da mislimo svaki dan jer, na kraju dana, poruka je veoma jednostavna i glasi: Čuvajmo svoje zdravlje“, istakla je produkt menadžer u Kompaniji “Hemofarm” Davorka Kopanja. U promociji zdravih životnih navika učestvovalo je i Udruženje fizioterapeuta RS, čiji su članovi prisutnim građanima demonstrirali vježbe za jačanje srca i cijelog organizma, dok su članovi Badminton kluba Banjaluka pokazali koliko bavljenje sportom doprinosi opštem zdravlju. Pet savjeta za zdravo srce: Ostavite cigarete, vježbajte 30 min. dnevno, hranite se zdravo, smanjite prekomjernu

Doboj

tjelesnu težinu i redovno provjeravajte krvni pritisak, nivo masti i šećera u krvi. Svjetski dan srca je uspostavila Svjetska kardiološka federacija s ciljem informisanja javnosti širom svijeta M.C. o opasnostima od ove bolesti.

Tuzla

nahranite

pokrenite

volite

Zdrava ishrana i piće obezbjeđuje Vašem srcu energiju potrebnu da živite svoj život

Fizička aktivnost Vam pomaže da se osjećate dobro i smanjuje rizik za nastanak bolesti srca

Prestanak pušenja je pojedinačno najbolja stvar koju možete uraditi da povećate zdravlje svog srca

sv je srce

•

• • •

• •

Nastojte da ne jedete industrijski obrađenu i konzerviranu hranu, koja je najčešće bogata mastima i šećerom Smanjite unos slatkih i zaslađenih sokova – radije izaberite vodu ili nezaslađene sokove Svježe voće je dobra alternative slatkišima Nastojte da jedete 5 obroka (manje količine) voća i povrća dnevno – mogu biti svježi, zamrznuti ili obrađeni Uskladite unos količine alkohola sa medicinskim preporukama Sami napravite zdrave obroke za školu ili posao

Budite upoznati sa nivoom glukoze u krvi Visok nivo glukoze u krvi može biti znak dijabetesa. 60% svih smrtnih ishoda kod dijabetesa su posljedica KVB, te neotkrivanje dijabetesa povećava rizik za nastanak srčanog oboljenjai i moždanog udara

sv je srce

• • • • • •

Neka Vam cilj bude 30 minuta dnevno, 5 dana u sedmici, umjerene do intenzivnije fizičke aktivnosti Sve dolazi u obzir: igranje, plesanje, kućni poslovi Budite aktivniji svakog dana –penjite se stepenicama, hodajte, koristite bicikl umjesto automobila Vježbajte sa porodicom i prijateljima, veća motivacija i zabava Provjerite sa Vašim ljekarom da li Vam je plan adekvatan Koristite aplikacije ili pedometer, da možete da pratite svoj napredak

Budite upoznati sa svojim krvnim pritiskom Visok krvni pritisak je najveći rizik za nastanak KVB. Nazvan je “tihi ubica” jer nema simptoma i znakova koji upozoravaju, te mnogi nisu svijesni da imaju povišen KP

osnaži svoj život

sv je srce

• • • • • •

Već 2 godine nakon prestanka pušenja se značajno smanjuje rizik od nastanka KVB Za 15 godina se rizik smanjuje na nivo nepušača Pasivno pušenje je, također, razlog nastanka srčanih oboljenja kod nepušača Tako da prestankom pušenja unapređujete svoje zdravlje i zdravlje ljudi u Vašoj okolini Ako Vam je potrebno , zatražite profesionalnu pomoć kako bi prestali pušiti Pitajte poslodavca da li ima program za pomoć pri prestanku pušenja

Budite upoznati sa nivoom holesterola u krvi i indeksom tjelesne težine(BMI) Holesterol je povezan sa 4 miliona smrtnih ishoda godišnje, zato posjetite ljekara i provjerite nivo Vašeg holesterola, kao i svoju težinu i BMI. To će omogućiti Vašem ljekaru da procjeni Vaš rizik i napravi adekvatan program prevencije

www.worldheartday.org worldheartday @worldheartfed

Z D R A V S T V O

odeći japanski stručnjak za interventnu kardiologiju i jedan od najboljih svjetskih stručnjaka u ovoj oblasti profesor doktor Sunao Nakamura boravio je u dvodnevnoj radno-edukativnoj posjeti Banjaluci. Kardiolog koji je poznat po tome što radi najkompleksnije koronarne intervencije sa 100 odsto uspjeha te po tome što operiše pacijente kod kojih drugi ljekari nisu uspjeli da otvore začepljene arterije, stigao je da neprocenjivo znanje podijeli sa kolegama u Republici Srpskoj. Nakamura je u RS stigao na poziv banjalučkog kardiologa prof. Aleksan-

Banjaluka, 7-8. septembra, radno-edukativna posjeta

Profesor dr Sunao Nakamura Pripremio: prim. dr Momir Pušac

dra Lazarevića, a domaćini su mu bili Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS, Univerzitet u Banjaluci, Medicinski fakultet, Univerzitetski klinički centar Banjaluka, Udruženje kardiologa Republike Srpske i Zdravstvena ustanova “Cardio”. Japanskog kardiologa svjetskog glasa prof. Nakamuru dočekao je u Banskom dvoru u Banjaluci ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić, istakavši da će znanje koje prof. Nakamura donosi i prilika da se uče nove vještine biti od izuzetne koristi za dalji razvoj kardiologije u zdravstvenom sistemu RS. “Došao sam u posjetu Banjaluci zbog dobrih i prijateljskih odnosa sa profesorom Aleksandrom Lazarevićem. Želim da unaprijedimo dobre odnose između Japana i BiH, Republike Srpske, u oblasti medicine”, izjavio je Nakamura. Dr Lazarević je prethodno proveo tri mjeseca na usavršavanju u Bolnici “New Tokyo Hospital”, gdje je Nakamura predsjednik i direktor Odjeljenja za kardiovaskularne bolesti. Za profesora Nakamuru Lazarević ističe da je čovjek za kojeg u pravom smislu riječi vrijedi deviza: “Nije znanje – znanje znati, nego je znanje – znanje dati”. Dodaje da je profesor Nakamura 14

Prof. Milan Mataruga, rektor Univerziteta u Banjaluci; dr Dragan Bogdanić, ministar zdravlja; prof. dr Sunao Nakamura i prof. dr Aleksandar Lazarević

veliki dio svog radnog vijeka posvetio edukaciji drugih ljekara u mnogim zemljama širom svijeta. “Profesor Nakamura uživo demonstrira operacije i tokom velikih kongresa čitav postupak se prenosi iz sale do auditorijuma. Prenos ponekad sluša i gleda i nekoliko hiljada doktora”, istakao je prof. Lazarević. Ministar Bogdanić je izrazio zahvalnost dr Aleksandru Lazareviću, koji je svojim radom u Japanu i odnosom sa profesorom Nakamurom omogućio da on dođe u Republiku Srpsku i Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Prof. Nakamura je u okviru priređene svečanosti u Vijećnici Banskog dvora održao predavanje o liječenju hroničnih

zapušenja koronarnih arterija pod nazivom “Mi smo sinovi Hipokrata”. Sutradan, 8. septembra, u Sali za interventnu kardiologiju UKC RS, zajedno sa timom interventnih kardiologa UKC RS prof. dr Aleksandrom Lazarevićem i akademikom prof. dr Miodragom Ostojićem, uspješno je izveo tri procedure otvaranja hronično zapušenih koronarnih arterija. Načelnica Klinike za kardiologiju doc. dr sc. med. Tamara Kovačević Preradović je naglasila da je značaj posjete profesora Nakamure nemjerljiv jer, kako je i sam profesor u jednom neobaveznom razgovoru rekao, suština je prenijeti znanje i obučiti ljekare u RS da primjenjuju stečeno znanje. Takođe je istakla da je

Z D R A V S T V O

“New Tokyo Hospital”

kontinuitet u dolasku vrhunskih stručnjaka izuzetno važan. Šef Odjeljenja interventne kardiologije UKC RS dr Saša Lončar je izjavio da je posjeta profesora Nakamure zapravo prenošenje ogromnog iskustva jednog skromnog čovjeka koji je došao da pokaže nove tehnike. Profesor Nakamura je trenutno vodeći japanski i jedan od vodećih svjetskih stručnjaka za obavljanje najkompleksnijih koronarnih intervencija, tj. hroničnih totalnih okluzija koronarnih arterija, a ujedno je i počasni član mnogih nacionalnih kardioloških udruženja i gostujući profesor u više zemalja: Tajvanu, Indoneziji, Koreji, Tajlandu, između ostalog i na Medicinskom fakultetu u Beogradu, gdje je proteklih godina uradio nekoliko desetina intervencija kod bolesnika sa hroničnim zapušenjem koronarnih arterija koje najbolji kardiolozi u Srbiji nisu mogli da urade. U Rimu, na kongresu JIM (Joint Interventional Meeting) 2012. godine kojeg organizuje čuveni italijanski kardiolog Antionio Colombo, uspio je da otvori zapušenu koronarnu arteriju, koju u prethodna četiri pokušaja nisu uspjela da otvore dva vodeća evropska i dva japanska interventna kardiologa.

Profesor dr Sunao Nakamura je iz Banjaluke u Japan otišao veoma zadovoljan sa puno emotivnih uspomena iz susreta sa kolegama, pacijentima, građanima Banjaluke, a ponio je diplomu

počasnog člana Udruženja kardiologa Republike Srpske i povelju za izuzetne rezultate na razvoju medicinske nauke i struke, dodijeljenu od Komore doktora medicine RS. Sa posebnom zahvalnošću na uvažavanju i gostoprimstvu poručio je da će češće dolaziti u Republiku Srpsku.

U Bolnici “New Tokyo” se uradi godišnje oko 7000 kateterizacija srca i koronarnih arteriografija, oko 2000 perkutanih koronarnih intervencija, 500 perkutanih perifernih intervencija, 300 kateterskih ablacija aritmija. Do sada je urađeno preko 140 transkateterskih implantacija aortne valvule (TAVI). Važno je istaći da se u velikom procentu perkutanih intervencija, preko 90% slučajeva koristi intravaskularni ultrazvuk (IVUS) ili optička koherentna tomografija (OCT). Takođe se kod kalcifikovanih lezija koristi rotablator ili u nekih bolesnika i laser, što značajno doprinosi unapređenju kvaliteta rada u sali. U ovoj bolnici se uradi i oko 450 procedura na Odjeljenju za kardiovaskularnu hirurgiju. Sve što se radi u Bolnici “New Tokyo” zasnovano je na sljedećim principima: Akademska medicina Nastaviti sa sticanjem najnovijih medicinskih saznanja i vještina, kako bi se praktikovala medicina zasnovana na dokazima. Obazrivost Najveći prioritet jeste sigurnost pacijenata. Ljudskost Tretman svakog pacijenta sa saosjećanjem i poštovanjem. Efikasnost Pružanje sveobuhvatne usluge visokog kvaliteta zajednici, efikasno i kompetentno. Iskrenost Iskrenost i posvećenost pacijentima i članovima njihovih porodica. “U Bolnici ‘New Tokyo’ se provode klinička ispitivanja koja se mogu prevesti u terapije koje poboljšavaju brigu o pacijentima i da obezbjeđuju resurse koji promovišu klinička istraživanja i dijele kliničke podatke sa raznim medicinskim društvima i odborima za recenzije koje čine naše kolege, te evaluiraju svoj rad. Aktivni su u polju obrazovanja mladih doktora i bolničkog osoblja, odavde i iz inostranstva, sve u cilju da se ide u korak sa medicinom, a u korist pacijenata”, istakao je prof Lazarević, koji je napomenuo da su za njegov odlazak na usavršavanje u New Tokyo Hospital zaslužani prof. dr Gorana Stanković, direktor Klinike za kardiologiju Kliničkog centra Srbije i prof. Satashi Nakatani sa Univerziteta u Osaki. 15

Z D R A V S T V O

rof. dr sc. med. Joachim Meyer, dugogodišnji šef kardiorespiratorne jedinice intenzivne njege Univerzitetske bolnice u Heidelbergu, profesor na Univerzitetu u Heidelbergu i direktor Gradskog kliničkog centra u Minhenu, još od 2007. godine redovno dolazi u Univerzitetski klinički centar Republike Srpske gdje predaje i obučava naše ljekare s ciljem da pruži dodatnu podršku razvoju intenzivne terapije u Srpskoj. Osim toga, profesor Meyer je i predavač na Medicinskom fakultetu u Banjaluci kao mentor za subspecijalizaciju iz oblasti intenzivne terapije. U periodu od 25. do 29. septembra 2016. godine profesor Mayer je održao kurs iz ultrazvučne dijagnostike za ljekare intenzivne njege, predavanja na temu uticaja mehaničke ventilacije na kardiovaskularne funkcije te praktičnu obuku iz oblasti bronhoskopije kod kritično oboljelih pacijenata. Saradnja sa profesorom Meyerom počela je davne 2005. godine, tokom sedmomjesečne edukacije tada mladog ljekara, a sada profesora Peđe Kovačevića, iz oblasti liječenja kritič-

no oboljelih pacijenata u Heidelbergu. Još jedan veliki uspjeh, koji je rezultat ove saradnje, jeste činjenica da je dana 27.9.2016. godine prof. Peđa Kovačević, načelnik Klinike intenzivne medicine za nehirurške grane, odbranio subspecijalistički rad na temu „Serumske vrijednosti azot-monoksida kao prediktor preživljavanja kod oboljelih od akutnog respiratornog distres sindroma“ i time postao prvi pulmolog intenzivista u Bosni i Hercegovini, a i šire. Upravo je prof. Meyer bio mentor na subspecijalizaciji, a prof. dr Mirko Stanetić, 16

Klinika intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS

Podrška prijatelja zdravstvu Srpske specijalista za bolesti pluća i redovni profesor Univerziteta u Banjaluci, bio je komentor. Pored svesrdne pomoći prof. Meyera članovi komisije u odbrani subspecijalističkog rada bili su i profesori - intenzivisti iz Mejo klinike (Mayo Clinik), profesor Ognjen Gajić i profesor Emir Festić koji su u proteklih desetak godina nesebično pomagali razvoj nehirurške intenzivne njege u našoj kući kroz mnogobrojne aktivnosti, od kontinuiranih edukacija (boravak prof. Kovačevića u Mayo Clinic u dva navrata), pa preko donacije opreme za neinvazivnu ventilaciju. Pored navedenih, član komisije je bio i profesor Igor Antončić, prvi neurolog-intenzivista iz Hrvatske. Sama činjenica da su u odbrani prvog subspecijalističkog ispita iz intenzivne terapije u Republici Srpskoj učestvovali pomenuti profesori iz prestižnih svjetskih institucija (četiri države i dva kontinenta) daje posebnu specifičnu težinu svemu navedenom. Planiramo i nadamo se da će nas uvaženi stručnjak profesor Meyer posjetiti sljedeće 2018. godine i da će skupa sa nama učestvovati u svečanom otvaranju i puštanju u rad novog prostora Klinike intenzivne medicine za nehirurške grane. Profesor Meyer je veliki prijatelj zdravstva Srpske, osoba koja je svih ovih godina davala podršku razvoju intenzivne medicine, odnosno liječenju kritično oboljelih pacijenata.

druženje anesteziologa i reanimatologa Republike Srpske, Klinika za anesteziju i intenzivno liječenje i Klinika za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske u sklopu intenzivne saradnje sa neprofitnom humanitarnom organizacijom simboličnog imena “Kybele” (anatolijska boginja majka) iz SAD održali su četvorodnevnu radionicu na temu “Anestezija u porodiljstvu (opstetriciji)”. Organizacija “Kybele”, posvećena poboljšanju uslova poroda širom svijeta, razvila je edukacioni model koji funkcioniše tako da ljekari volonteri koji dolaze iz SAD, Kanade, Ujedinjenog Kraljevstva, Evrope i Australije projekte sprovode u zemlji domaćina. Primjenjuju timski i multidisciplinarni (anesteziolozi, ginekolozi-akušeri, medicinske sestre, babice, neonatolozi, internisti,…) pristup koji vodi ka osnovnom cilju – sigurnijem i manje bolnom porodu. Četvorodnevnu cjelodnevnu radionicu, koja se sastojala prvenstveno iz praktičnog dijela (tzv. hands-on obuke) u operacionim salama Klinike za ginekologiju i akušerstvo UKC RS te teoretskog dijela tokom kojeg su razmatrane prednosti regionalne anestezije u opstetriciji vodili su volonteri “Kybele”, uvaženi stručnjaci Vanderbilt Univerziteta, SAD, prof. dr Curtis Baysinger i doc. dr Mary DiMiceli. Tokom razgovora sa poslovodstvom UKC RS na čelu sa generalnim direktorom prof. dr Mirkom Stanetićem, načelnikom Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje doc. dr sc. med. Darkom Golićem i šefom Porodilišta doc. dr sc. med. Dragicom Draganović, prof. dr Baysinger je naglasio da je fasciniran ne samo znanjem i vještinama naših anesteziologa, već i entuzijazmom specijalizanata koji je zapazio proteklih dana u salama GAK-a. Prisutni su došli do zaključka da je tokom proteklih desetak godina učinjen veliki pomak u anesteziji, ne samo po pitanju znanja i vještina naših anesteziologa, već i po pitanju organizacije njihovog rada i pravca u kojem idu. Primjer multidisciplinarnog pristupa anesteziji predstavlja i održana radionica tokom koje su naši anesteziolozi i ginekoloziakušeri krenuli u usavršavanje specifične akušerske anestezije zasnovane na regionalnoj (epiduralnoj, spinalnoj i kombinovanoj) anesteziji. Doc. dr sc. med. Mary DiMicelli je istakla da je više nego očigledno da naši ljekari, anesteziolozi i ginekolozi-akušeri, rade sve u cilju povećanja

Z D R A V S T V O

Saradnja sa “Kybele” iz SAD

Poboljšani uslovi poroda Pripremio: doc. dr Darko Golić

sigurnosti poroda kako za majku, tako i za dijete te da vjeruje da će se nakon uspostavljanja tješnje saradnje anesteziologa sa ginekolozima-akušerima i dodatnog usavršavanja tehnika regionalne anestezije u narednom periodu krenuti sa njenom standardnom primjenom tokom porođaja u UKC RS. Na sastanku je načelno dogovoren nastavak saradnje sa Neprofitnom humanitarnom organizacijom “Kybele”, a

Doc. dr Darko Golić, doc. dr Mary DiMiceli i prof. dr Curtis Baysinger

Doc. dr sc. med. Dragica Draganović

dolazak uvaženih stručnjaka iz SAD se planira za april i maj 2017. godine. Generalni direktor prof. dr Mirko Stanetić je, u znak zahvalnosti za uloženi trud i zalaganje, gostujućim edukatorima simbolično uručio zahvalnice. Iako se u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske regionalna anestezija (epiduralna, spinalna i kombinovana) u porodiljstvu praktikuje još od 2011. godine, ipak, većina carskih rezova radi se u opštoj a ne spinalnoj anesteziji. Cilj ove i budućih radionica realizovanih u saradnji sa gostujućim edukatorima iz Amerike jeste da tokom vremena povećamo procenat carskih rezova koji se rade u spinalnoj anesteziji te da na taj način ostvarimo osnovni cilj – sigurniji i lakši porod, rođenje živog i zdravog djeteta uz maksimalnu sigurnost majke pri porodu. Naši anesteziolozi intenzivno rade na kratkom uputstvu za sve trudnice, buduće porodilje u kojem će se na jednostavan i razumljiv način, u skladu sa smjernicama Udruženja akušerskih anesteziologa, objasniti davanje epiduralne i spinalne anestezije prilikom poroda. Spinalna anestezija je metoda koja se najčešće koristi u ginekologiji. Može se primijeniti i kod planiranih i kod hitnih carskih rezova, nastupa brzo i sa malom dozom anestetika. Generalno gledajući, prednosti spinalne anestezije u odnosu na opštu leže u tome da je spinalna anestezija obično sigurnija za porodilju i dijete, da porodilja nije pospana nakon porođaja te da joj se na taj način omogućava da ranije uspostavi kontakt sa svojim djetetom i započne dojenje, da je i dijete budnije te da se uspostavlja bolja kontrola bolova nakon porođaja. Opšta anestezija je neophodna u određenom broju hitnih stanja, ili ako postoji neki zdravstveni razlog zbog kojeg je regionalna anestezija neodgovarajuća. 17

Z D R A V S T V O

Preuzeto:

prisustvo poroďż˝ďż˝ďż˝u

azumijevajuďż˝i poloďż˝aj trudnica uprava Univerzitetskog kliniďż˝kog centra Republike Srpske zapoďż˝ela je niz radnji s ciljem da se, u skladu sa najboljom medicinskom praksom, poboljďż˝aju uslovi i poloďż˝aj buduďż˝ih majki u porodiliďż˝tu. Dana 13.9.2016. godine donesen je protokol kojim je definisan postupak prisustva normalnom fizioloďż˝kom poroďż˝aju osobe od povjerenja. Porodilja od sada ima pravo da traďż˝i da njenom porodu prisustvuje osoba koju ona odabere. Sama procedura prisustva poroďż˝aju je daleko jednostavnija i viďż˝e ne ukljuďż˝uje sanitarni pregled. Troďż˝kovi prisustva poroďż˝aju iznose kao i do sada 20,00 KM (za pokrivanje troďż˝kova jednokratne opreme za ulazak u poroďż˝ajni blok). Univerzitetski kliniďż˝ki centar Republike Srpske ulaďż˝e velike napore da tu novost preko udruďż˝enja graďż˝ana i medija podijeli sa javnoďż˝ďż˝u Srpske. Protokol je u formi pojednostavljenog obavjeďż˝tenja dostupan na webstranici www.kc-bl.com. Koristimo ovu priliku da vas ukratko podsjetimo na nove procedure koje smo tokom prethodnog perioda uveli s namjerom da poboljďż˝amo uslove i poloďż˝aj buduďż˝ih majki u porodiliďż˝tu. Naďż˝i anesteziolozi, na zahtjev trudnice, p r i m j e n j u j u epiduralnu anesteziju joďż˝ od 2011. godine a poďż˝etkom 2015. godine s m o s n i z i l i c i j e nu s a 500,38 na 150,00 K M i samim tim ovu uslugu joďż˝ viďż˝e pribliďż˝ili buduďż˝im majkama. Pokrenute su i mnoge aktivnosti sa ciljem rekonstrukcije i opremanja porodiliďż˝ta Klinike za ginekologiju i akuďż˝erstvo UKC RS kako bi se obezbijedili adekvatni uslovi i stvorili 18

zdravije i sigurnije okruďż˝enje za porodilje i njihove bliďż˝nje. Cilj ovog projekta je formiranje Pretporoďż˝ajnog odjeljenja i Odjeljenja za prisustvo osobe od povjerenja poroďż˝aju, ďż˝to ďż˝e omoguďż˝iti naďż˝im pacijenticama komforniji boravak u iďż˝ďż˝ek ivanju jedno g o d najvaďż˝nijih momenata u njihovim ďż˝ivotima roďż˝enja djeteta. Prvi korak u realizaciji ovog projekta predstavlja isporuďż˝ena oprema uz pomoďż˝ koje ďż˝e se modernizovati Porodiliďż˝te, a trenutno su u toku kontinuirane aktivnosti na izvoďż˝enju radova ďż˝iji zavrďż˝etak se oďż˝ekuje tokom ovog mjeseca. Projekat renoviranja Poroďż˝ajnog bloka je od izuzetnog znaďż˝aja za zdravstveni sistem Republike Srpske jer se na godiďż˝njem nivou u Klinici za ginekologiju i akuďż˝erstvo UKC RS rodi viďż˝e od 3 000 beba. Osim toga, modernizacijom ďż˝e se olakďż˝ati rad ljekarima i medicinskom osoblju koji su i do sada pruďż˝ali, zahvljujuďż˝i svom znanju i vjeďż˝tinama, vrhunsku medicinsku uslugu naďż˝im pacijenticama.

Z D R A V S T V O

ransfuzijska medicina je specifična i veoma značajna grana medicine. Od nastanka čovječanstva krv je misterija i predmet izučavanja, a kao terapijsko sredstvo se primjenjuje od davnina. Zasluga za obavljanje prve humane transfuzije pripisuje se JeanBaptiste Denisu koji je 1667. godine izveo uspješnu transfuziju od ovce čovjeku. Nova era u transfuziologiji započinje početkom XX vijeka sa otkrićem krvnih grupa ABO sistema za koje je zadužen Karl Landsteiner (1901). Koliko je Landsteinerovo otkriće značajno govori i podatak da je 14. jun, dan njegovog rođenja, izabran za Svjetski dan davalaca krvi. Sve mnogobrojne bolesti i stanja u kojima nedostaju prenosioci kiseonika, ćelije ili proteini bitni za normalno zgrušavanje krvi, zahtijevaju transfuziju krvi i njenih odgovarajućih komponenti, tako da su svakodnevno transfuzije krvi i komponenti krvi potrebne za pacijente na mnogim klinikama. Zavod za transfuzijsku medicinu RS „Strategija sigurne krvi u Republici Srpskoj do 2015. god.“ i Zakon o transfuzijskoj medicini, usvojeni 2007. i 2008. godine, bili su ključni dokumenti na osnovu kojih je donesena odluka Vlade RS o osnivanju Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske. Transfuzijska djelatnost danas obuhvata planiranje, prikupljanje, testiranje, preradu, skladištenje, distribuciju, hemovigilansu i izdavanje krvi i komponenti krvi namijenjenih za transfuziju krvi pacijentima. Organizaciona struktura transfuzioloških službi ključna je za obezbjeđi-

Transfuzijska medicina, predstavljamo:

Zavod za transfuzijsku medicinu RS Prim. mr sc. med. Gordana Guzijan, direktor Zavoda za transfuzijsku medicinu RS

vanje dovoljnih količina bezbjedne krvi za pacijente u RS. Formiranjem Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske 2009. godine reorganizovana je transfuziološka služba, prema direktivama Evropske unije i Svjetske zdravstvene organizacije. Tada su sve transfuziološke službe, koje su ranije pripadale bolnicama, postale dio Zavoda. Na taj način smo dobili nacionalno koordinisanu službu što nam omogućava znatno bolje upravljanje postojećim resursima i zalihama krvi. Ovakva organizacija omogućava da se krv prikuplja u svim organizacionim jedinicama Zavoda i u dogovoru sa našim saradnicima (Crveni krst, savezi, udruženja i aktivi dobrovoljnih davalaca krvi, radne organizacije i drugi) i na mjestima van Zavoda, kada na teren izlaze mobilne ekipe naše ustanove. Na taj način smo omogućili građanima RS da daruju krv u najbližoj organizacionoj jedinici Zavoda, a da se komponente krvi dopremaju tamo gdje je najpotrebnije. Zavod je organizovan kroz rad deset transfuzioloških službi, koje se nalaze u Banjaluci, Doboju, Bijeljini, Trebinju, Gradišci, Prijedoru, Zvorniku, Foči, Istočnom Sarajevu i Nevesinju. Sjedište Zavoda je u Banjaluci. Implementacijom Strategije i osnivanjem Zavoda kao referentne ustano-

ve modernizovan je rad transfuzioloških službi u RS: • nabavljena je nova savremena oprema, što je omogućilo standardizaciju procedura u radu, uvođenje novih procedura u rad, pripremanje novih komponenti krvi: - nabavkom automatizovanih aparata centralizovali smo testiranje krvi na krvlju prenosive bolesti (HIV/AIDS, hepatisiti B i C, sifilis) u četiri centra, a u Banjaluci smo za referentnu laboratoriju nabavili još i aparate drugih proizvođača, što omogućava dodatna testiranja; - u Laboratoriji za određivanje krvne grupe ABO i RhD sistema nabavljen je automatizovani aparat koji nam omogućava da dobijene rezultate arhiviramo i čuvamo unutar zakonom propisanom vremenskom periodu; - u Laboratoriji za prenatalnu dijagnostiku uvedena je metoda gel tehnike koja je osjetljivija od prethodnih metoda i to nam omogućava otkrivanje senzibilizacije trudnica u ranijem stadijumu trudnoće. Takođe, to nam je omogućilo i otkrivanje senzibilizacije kod pacijenata na eritrocitne antigene i identifikaciju o kojoj vrsti antitijela se radi, kao i tipizaciju doza krvi na antigene drugih

Z D R A V S T V O

krvnogrupnih sistema; -- nabavljeni su serumi, test reagensi i kompleti testova za imunoserološka testiranja dobrovoljnih davalaca krvi i pacijenata koji se koriste i čuvaju prema uputstvima proizvođača koji su obavezni da posjeduju CE oznaku; -- nabavljen je aparat za automatsko izvođenje interreakcija, obavezan korak pri izdavanju krvi pacijentima; -- nabavka nove opreme je omogućila standardizaciju uzetih doza krvi uz optimalan omjer uzete krvi i antikoagulantne otopine u kesi za krv; -- takođe, unaprjeđeno je i pripremanje komponenti krvi (filtriranje eritrocita i trombocita, kao i puliranje nakon leukodeplecije); takve komponente krvi su namijenjene prvenstveno pedijatrijskoj populaciji pacijenata, pacijentima senzibilisanim na leukocitne antigene, imunokompromitovanim pacijentima i pacijentima koji se pripemaju za transplantaciju organa, kao i nakon transplantacije; -- nabavljeni su prenosivi transportni frižideri za krv sa kontrolisanom temperaturom, što nam olakšava transport krvi do najudaljenijih službi Zavoda na siguran način; • centralizovane su nabavke materi-

• --

•

jala za rad, čime sve službe dobijaju isti kvalitetan materijal za rad u potrebnim količinama; uradili smo jedinstven softverski program koji je instaliran u svim organizacionim jedinicama Zavoda: formiran je jedinstven informacioni sistem koji ima zajedničku bazu podataka za davaoce i pacijente u svim organizacionim jedinicama što nam omogućava praćenje raspoloživih doza krvi i komponenti krvi na nivou RS, kao i praćenje izdatih doza krvi pacijentima. Time je ispoštovana jedna od glavnih preporuka EU i SZO - da se omogući „sljedivost doze“ krvi od davaoca do pacijenta; primljen je novi kadar tako da su u Zavodu trenutno zaposlena 33 ljekara specijaliste a tri ljekara su na specijalizaciji. Takođe, sprovedena je edukacija medicinskih tehničara; povećan je broj prikupljenih doza krvi, kao i pripremljenih komponenti krvi na bezbjedniji i kvalitetniji način; urađena je rekonstrukcija i adaptacija zgrade Zavoda u Banjaluci, kao i sanacija prostora u drugim službama; Zavod je postao i naučna baza Medicinskog fakulteta – obavlja se na-

Djelatnost Zavoda obuhvata: 1. učešće u promociji dobrovoljnog davalaštva sa ciljem provođenja godišnjeg plana potreba za krvlju i komponentama krvi, 2. prikupljanje i laboratorijsko ispitivanje krvi, pripremanje komponenti krvi, skladištenje, distribucija i izdavanje krvi, 3. laboratorijsko ispitivanje krvi davaoca, 4. laboratorijsko ispitivanje krvi pacijenta, 5. određivanje eritrocitnih krvnih grupa, 6. pretransfuzijsko ispitivanje, 7. donorske aferezne postupke, 8. autologne transfuzije, praćenje efekata transfuzije i neželjenih pojava i neželjenih reakcija, 9. tipizaciju humanih leukocitnih antigena (HLA), 10. vođenje jedinstvene baze podataka u oblasti transfuzijske djelatnosti, 11. vođenje registra dobrovoljnih davalaca koštane srži, 12. obavljanje specijalizantskog staža u oblasti transfuzijske medicine u skladu sa Programom iz oblasti specijalizacija i supspecijalizacija, 13. organizovanje nastave po ovlašćenju univerziteta, 14. dodatnu edukaciju medicinskih i laboratorijskih tehničara za rad u transfuziji, 15. kontinuiranu edukaciju zaposlenih za stručno i kvalitetno obavljanje transfuzijske djelatnosti, 16. naučna istraživanja u oblasti transfuzijske djelatnosti, 17. predlaganje godišnjeg plana potreba za krvlju i komponentama krvi, 18. uspostavljanje i održavanje sistema kvaliteta u obavljanju transfuzijske djelatnosti, 19. druge poslove iz oblasti transfuzijske djelatnosti u skladu sa zakonom i aktom o osnivanju. stava iz oblasti transfuzijske medicine za potrebe Medicinskog i Stomatološkog fakulteta. Takođe, obavlja se i praktična nastava za učenike Medicinske škole. Zavod za transfuzijsku medicinu RS uspješno sarađuje sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS, Fondom zdravstvenog osiguranja RS, sa zdravstvenim ustanovama u RS, institutima i zavodima za transfuziju krvi sa zemlja21

Z D R A V S T V O

ma u okruženju (Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija). Kvalitet Oslanjajući se na zakonske regulative i želju za što boljim radom Zavod je pokrenuo proces sertifikacije naše ustanove. Sistem kvaliteta doprinosi ostvarenju osnovne uloge koju transfuziologija ima, a to je obezbjeđenje kvaliteta krvi i komponenti krvi, usluga i zadovoljenje potreba pacijenata da pod jednakim uslovima dobiju uvijek odgovarajuću bezbjednu krv. Sistem kvaliteta je danas u transfuzijskoj službi zastupljen kroz međunarodni ISO standard, preporuke EU i SZO, principe dobre proizvođačke i laboratorijske prakse, Zakon o transfuzijskoj

djelatnosti i Zakon o zdravstvenoj zaštiti. U 2015. godini Zavod je uspješno sertifikovan po međunarodnom standardu ISO 9001:2008. Uz već uspostavljen i dobro organizovan sistem poslovanja sertifikat ISO 9001 je došao kao potvrda našem radu i trajnom kvalitetu. Porast broja prikupljenih doza krvi Suština dobrovoljnog davanja krvi je anonimno, neplaćeno i dobrovoljno davanje krvi. U RS se prikupljanje krvi i komponenti krvi obavlja isključivo od dobrovoljnih, neplaćenih davalaca krvi, što doprinosi sigurnosti krvi i njenih komponenti. Dobrovoljni davaoci krvi su od izuzetnog značaja za rad, jer oni su ti koji obezbjeđuju krv i komponente krvi za pacijente u RS. Bez njih, naš rad ne bio moguć. Oni su svjesni da je krv lijek humanog porijekla koji nema zamjene u vidu farmaceutskog proizvoda i da jedna doza krvi može spasiti više života. Dobrovoljno davalaštvo krvi je u 22

stalnom porastu u odnosu na prethodne godine. Tokom 2015. godine u RS je prikupljeno oko 32000 doze krvi. Trenutno, od ukupno prikupljene krvi oko 70% jedinica krvi prikupi se u akcijama dobrovoljnog davanja krvi i drugim vidovima dobrovoljnog davanja. Ostali davaoci su takozvani namjenski, porodični davaoci, koji daju krv za određene pacijente. Cilj nam je da dostignemo 100% dobrovoljno davalaštvo krvi. U sklopu redovnog rada su i akcije dobrovoljnog davanja krvi, koje svake godine teže da budu sve masovnije. Tokom 2015. godine u RS organizovano je 265 akcija dobrovoljnog davanja krvi. Akcijama dobrovoljnog davanja krvi odaziva se veliki broj različitih aktiva i udruženja dobrovoljnih davalaca krvi. Najveći broj akcija organizuju nam opštinske organizacije Crvenog krsta, koje su i nosioci posla u promociji dobrovoljnog davalaštva krvi. Takođe, redovne akcije imamo i sa pripadnicima MUP RS, kao i sa pripadnicima Oružanih snaga BiH. Pored organizovanih akcija, građani iz godine u godinu dolaze i sami u sve organizacione jedinice Zavoda da dobrovoljno daju krv. Dobrovoljni davalac krvi može biti svaka zdrava osoba, muškog i ženskog pola, u starosnoj dobi od

Udruženje Udruženje transfuziologa Republike Srpske je specijalističko udruženje koje je osnovano 2010. godine. Ranije je pri Društvu ljekara RS postojala Sekcija transfuziologa koja je osnovana 2000. godine u Banjaluci. Danas u Udruženju imamo 36 aktivnih članova. Osnovni ciljevi i djelatnosti Udruženja su: • Kontinuirano i stručno usavršavanje članova • Blagovremena primjena savremenih naučnih i tehničkih dostignuća u svakodnevnoj praksi • Neprekidna i kvalitetna saradnja sa drugim ljekarskim društvima i udruženjima kod nas i u inostranstvu uz svakodnevnu razmjenu iskustava iz oblasti transfuziologije • Osavremenjavanje i uvođenje novih metoda dijagnostike i terapije iz oblasti transfuziologije • Izdavanje stručnih, naučnih i drugih publikacija u cilju stručnog usavršavanja svojih članova, razvoja medicine i njene praktične primjene u oblasti transfuziologije • Saradnja i razmjena iskustava sa univerzitetskim i drugim medicinskim centrima i izvan RS i BiH te drugi zadaci koji budu proizašli iz programskih ciljeva Udruženja. 18 do 65 godina. Krv ne treba da daju osobe koje trenutno primaju terapiju (npr. koriste lijekove ili su podvrgnuti određenim medicinskim procedurama) ili imaju akutnu ili hroničnu bolest. Dobrovoljno davanje krvi je jedan izrazito human čin kojim možemo nekome spasiti život. Pored toga, dobrovoljno davanje krvi je zdravo za davaoce - pro-

Z D R A V S T V O

Prava i beneficije dobrovoljnih davalaca krvi (koji imaju zdravstveno osiguranje) odnose se na: • oslobađanje od plaćanja participacije za zdravstvene usluge: -- davaoci koji su dali krv manje od 10 puta, oslobođeni su godinu dana od dana davanja krvi; -- davaoci koji su dali krv više od 10 puta, oslobođeni su trajno; -- plaćeno odsustvo u trajanju od dva radna dana prilikom svakog davanja krvi. Navedena prava regulisana su Opštim kolektivnim ugovorom i Pravilnikom o sadržaju, obimu i načinu ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu.

Ministar Bogdanić sa višestrukim davaocima krvi

vjerava se zdravstveno stanje, stimuliše se proizvodnja novih krvnih ćelija i poboljšava se cirkulacija. Redovno dobrovoljno davanje krvi doprinosi boljem opštem zdravstvenom stanju.

Budući planovi U predstojećem periodu planiramo dalje unapređenje našeg rada što zahtijeva: uvođenje novih procedura u laboratorijskom radu; pripremanje novih komponenti krvi; uvođenje sistema kvaliteta; dalje uvezivanje informacionog sistema sa drugim zdravstvenim ustanovama. Nakon završetka sertifikacije za međunarodni standard ISO 9001:2008, planirano je da se započne proces sertifikacije i akreditacije od strane Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite (ASKVA), kao i priprema za uvođenje ostalih ISO standarda, između ostalog i ISO 15 189 koji je bitan za unapređenje laboratorijskog rada.

išestruki davaoci krvi, rekorderi sa banjalučke regije u tom humanom gestu, imali su priliku 15. septembra da se sastanu sa ministrom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Draganom Bogdanićem i direktorom Zavoda za transfuzijsku medicinu RS Gordanom Guzijan. Tokom susreta bilo je riječi o važnosti dobrovoljnog davalaštva, a prisutni su gospodinu Bogdaniću iznijeli primjedbe na nedovoljno društveno priznanje davaocima. Istovremeno, zahvalili su se na činjenici da u sistemu zdravstvene zaštite dobrovoljni davaoci imaju niz pogodnosti i prednosti. Ministar Bogdanić je poručio da je krv lijek koji se ne može nabaviti na tržištu i nema cijenu. U 2015. godini dato je više od 32.000 doza, a organizovano više od 260 akcija dobrovoljnog davanja i treba da budemo zahvalni svakom pojedincu koji je spreman na takav gest. „Bila je ovo prilika da se uvjerim da je Zavod za transfuzijsku medicinu RS jedna respektabilna ustanova, a najbolje o tome govori činjenica da su davaoci uslovima i tretmanom osoblja izuzetno zadovoljni. Većina njihovih drugih zahtjeva može se vrlo brzo rije-

šiti na obostrano zadovoljstvo“, poručio je ministar Bogdanić. Direktor Zavoda za transfuzijsku medicinu Srpske Gordana Guzijan je navela je da se u avgustu radilo sa smanjenim zalihama krvi, što se popravilo u ovom mjesecu kada su organizovane vanredne akcije dobrovoljnog davanja. “Trenutno su zalihe u svim službama zadovoljavajuće. Uključile su se razne organizacije, aktivi, a kreću i srednje škole. Dakle, situacija će biti znatno bolja”, rekla je Guzijanova. Ona je naglasila da Zavod ne bi mogao da ispuni svoju funkciju bez dobrovoljnih davalaca s kojima godinama sarađuje u cilju liječenja pacijenata u bolnicama Srpske. Pero Vejnović, koji je dao krv 124 puta, rekao je da bi volio veću zastupljenost dobrovoljnih davalaca u medijima te da se nezaposlenima koji su dali krv preko 100 puta obezbijedi minimalno socijalno osiguranje i besplatan gradski prevoz. Rade Borković, koji je dao krv 124 puta, zahvalio je ministru što su dobrovoljni davaoci oslobođeni participacije i poručio da je davati krv izuzetno zdravo. 23

Z D R A V S T V O

tetna zračenja deluju na ljudski organizam ometajući metabolizam i normalan rad ćelija i tako dovode do bolesnih stanja i tegoba. ŽIVITE U SREDINI VISOKOG RIZIKA! Kuće, stanovi, placevi, ... na tržištu nekretnina postižu nižu cenu - za kupovinu ili iznajmljivanje - upravo zbog toga što su u neposrednoj blizini VELIKIH EMITERA ELEKTROMAGNETNIH ZRAČENJA!!! VIŠE NEMAMO GDE DA SE SAKRIJEMO! Do sada neviđeni nivoi svih oblika EMZ-NJZ izazivaju zbrku u našem celokupnom organizmu, remeteći tako homeokinezu (homeostazu), ozbiljno ugrožavajući sposobnost našeg tela da ispravno funkcioniše i adekvatno reaguje na mnoge nadražaje -podražaje iz prirodnog okruženja. Uvreženi pojam homeostaza nije baš najpodesniji da objasni stanje uravnoteženosti stanja u ljudskom organizmu kao biološkom dinamičkom sistemu. Zbog toga, upotrebljeni pojam homeokineza adekvantnije i sveobuhvatnije opisuje stanja koja proističu iz dinamičnosti sveukupnih biohemijskih, biofizičkih procesa u ljudskom organizmu najbolje opisujući stanje kompleksnosti biološkog sistema, koji ne miruje već se stalno menja, prilagođavajući se životnim uslovima, životnoj sredini - okruženju i to kroz uzajamnu interreakciju. Upravo zbog ovog principa, iako neprimetno, EMZ-NJZ ostvaruje mnogostruki udeo u remećenju zdravlja i izazivanju bolesti, čak više nego ijedan drugi vid zagađenja životne sredine. Prema nekim nalazima i rezultatima istraživanja čak preko 24-27% otpada na EMZ-NJZ a sve ostalo dele drugi zagađivači: hemija, otpad, čestice, radioaktivnost, industrijski otpad i dr. Štetna zračenja deluju na ljudski organizam ometajući metabolizam i nor-

Udruženje „Biogen” Beograd; rodonačelnik građanskog aktivizma u službi zdravlja

Živimo u svetu koji zrači! Štetna zračenja su svuda oko nas

Pripremio: Milan I. Rogulja, predsednik Udruženja BIOGEN (suosnivač); • Član saradnik Srpskog lekarskog društva • Suosnivač Sekcije tradicionalne medicine Srpskog lekarskog društva (STM-SLD • član Predsedništva STMSLD) • Rukovodilac Aktiva za detekciju i zaštitu od nejonizujućeg zračenja STM - SLD • Član Nacionalnog konventa Republike Srbije za predpristupne pregovore o prisutpanju EU za poglavlje 27 (Zaštita životne sredine) i 28 (Zaštita zdravlja i potrošača) • Član Mreže OCD ‚’Zelena stolica’’ u okviru Odbora za zaštitu životne sredine Narodne skupštine Republike Srbije

malan rad ćelija i tako dovode do bolesnih stanja i tegoba. Ne postoji prostor u kome čovek radi, boravi ili spava u kome nema nikakvih štetnih zračenja. Najopasniji je uticaj zračenja na onim mestima gde se provodi najviše vremena: krevet i radno mesto. Od posledica štetnih zračenja svake godine umre više ljudi nego od svih infekcija i virusa zajedno. Većinu zdravstvenih problema mogu izazvati zračenja podzemnih voda, kućnih električnih aparata, trafostanica, ... ONO ŠTO NE VIDITE, IPAK VAM MOŽE NAŠKODITI! Mnogi zdravstveni problemi se povezuju sa izlaganjem EMZ-u (rak mozga, oka, uha, leukemija, spontani pobačaji, urođeni defekti, sindrom hroničnog umora, glavobolje, hronični stres, mučnina i srčani problemi, autizam, teškoće s učenjem, nesanica i Alchajmerova bolest). IZVORI ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA: Veštački nastali delovanjem čovekovog rada • Transformatori, • Dalekovodi, • Radio i TV prijemnici, • Mobilni predajnici i prijemnici (uređaji moblnih komunikacija), • Radarski sistemi, • Kompjuteri, • Televizori, • Mikrotalasne peći, • Bežični telefoni (kućni DECA telefoni), • Halogeno osvetljenje, PRIRODNI bez uticaja (ili sa delimičnim uticajem) delovanja čovekovog rada • Podzemni vodeni tokovi, • Poremećaji geomagentnih silnica (linija magnetnog polja Zemlje)

usled tektonskih pomeranja (micanja) tla, • Pojava različitih šupljijna u tlu (bez: vrtače, špilje…; i sa učešćem čovekovog rada: tuneli, potkopi, prokopi…), • taloženje teških metala koje remeti strukturu i modus stacionarnog magnetnog polja Zemlje… BIOGEN inicijalno započinje da realizuje projekte, samostalno sopstevenim snagama ili uz pomoć i podršku resornih ministarstava - sa ciljem da u duhu preporuka: WHO, ICNIRP, ITU i drugih svetskih autoriteta, poboljša - INFORMISANJE I EDUKACIJU GRAĐANA REPUBLIKE SRBIJE i ZEMALJA IZ OKRUŽENJA NA POLJU UTICAJA NEJONIZUJUĆEG ZRAČENJA – ELEKTROMAGNETSKOG ZRAČENJA NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU (svih frekvencija) TE DA RAZVIJANJEM SISTEMA VREDNOSTI I KRITERIJUMA ZA PROIZVODE ZA ZAŠTITU OD EMZ. NJZ OBEZBEDI KONKRETIZACIJU MERA KOJE SU PROPISANE ZAKONOM O ZAŠTITI POTROŠAČA. Širenje misije i vizije udruženja osmišlejno je tako da se prisustvo na lokalnom nivou, na nivou gradova, opština i regiona intenzivira realizujje formiranjemm podružnica i aktiva koji će aktivno biti uključeni u rad osposoblajvanjem članova po podružnicama aktivnim i dinamičkim proceseom edukacije u ovoj oblasti. Jedino tako možemo očekivati da spoznaja blagovremeno i u izvornom obliku može dopreti do većeg broja građana naše zemlje. Ostvarivanje misije, stvaranje bazičnog fronta najširih osnova, na temeljima naučno utvrđenih, usvojenih principa modernih humanističkih i tehničkih nauka, zbog specifičnosti oblasti i materije koja predstavlja predmet interesovanja, temeljimo na aktivnoj saradnji referen-

Z D R A V S T V O

Udruženje „BIOGEN”, prvo srpsko udruženje registrovano je u APR-u Republike Srbije kao udruženje za: 1. Zaštitu životnu sredine (ZŽS) - zaštita od nejonizujućeg zračenja (ZNJZ) 2. Zdravstvenu zaštitu, tradionalnu medicinu, kroz promociju zdravlja i zdravog načina života metodama tradicionalne medicine - savetovalište, 3. Međuresorno povezivanje ZŽS i ZZ na delu detekcije zračenja i zaštita od NJZ-radioestezija (DZiZNJJ-R) na proučavanju, razvoju i primeni, pružanju informacija i edukovanju članovima udruženja i građanima kao i stručno usavršavanje praktičara (DTZ-R) različitog obrazovnog profila: zdravstveni – nezdravstveni, uz vođenje Registra praktičara-terapeuta priznate metode detekcije zračenja. 4. Podrška kroz saradnju državnih institucija i doprinos legislativom, na naučnim osnovama utvrđenim principima, analizama, sprovođenju i usaglašavanju zakonskih rešenja na polju zaštite zdravlja i životne sredine i organizacija civilnog društva. Pogramski ciljevi Udruženja BIOGEN, od samog osnivanja, bazirani su na aktivnom prikupljanju, obradi najnovijih informacija u oblasti uticaja elektromagnetskog-nejonizujućeg zračenja (EMZ-NJZ) na ljudski organizam zbog sve većeg broja naučnih dokaza o njegovim biološkim efektima. Svrstavanje ovog zračenja, prema nalazima i odluci WHO i IARC – Međunarodne agencije za proučavanje tumorskih bolesti, kao stručnog tela WHO) u 2B GRUPU TUMORSKIH RIZIKA ZA ČOVEKA – MOGUĆI IZAZIVAČI TUMORA KOD LJUDI) otvara mnoga pitanja i nedoumice koje se od strane korisnika izvora EMZ-NJZ ( na državnom i privatnom nivou) “prikrivaju” ili ne čine dostupnim običnim građanima. Radi argumetovanijeg informisanja - edukacije članova i šire javnosti o štetnosti EMZ-NJZ (zračenja niskih i visokih frekvencija; prirodnih i veštačkih izvora ovog zračenja) uspostavili smo najtešnju saradnju sa svetskim autoritetima u ovoj oblasti i iz EU: • WHO – Svetskom zdrastvenom organizacijom i rukovodstvom projekta „EMF project“ koji se realizuje pod pokroviteljstvom ove svetske organizacije, • ICNIRP Međunarodnom komisijom za zaštitu od nejonizujućeg zračenja - (učestvovali smo na svim konferencijama i radionicama WHO i ICNIRP od 2011 do današnjeg dana: Ljubljana, Edinburg, Torino, Kejptown, Johanesburg, Varna...) • ITU Međunarodnom unijom teleoperatera (na čiji smo poziv aktivno učestvovali u radu 3. i 4. konferencije u Torinu i Montevideu) • „INIS” (Institut za nejonizirano sevanje - Institut za nejonizujuća zračenja; nosioci projekta EMF u Sloveniji) • „BION” (Institut za bioelektromagentizam i novu biologiju) Ljubljana, Republika Slovenija, realizuje istraživanja na polju uticaja EMZ- NJZ, analize uređaja za zaštitu od EMZ-NJZ, kao i njihovo sertifikovanje. Radi realizacie projekata u ovoj oblasti, aktivno smo se povezali i sa resornim institucijama u Srbiji i to sa: • Ministarstvom poljoprivrede i zaštite životne sredine. • Ministarstvom zdravlja, • Ministarstvom trgovine, turizma i telekomunikacija • srpskim lekarskim društvom (aktivno učestvovali u osnivanju i dalje radimo na razvijanju rada Sekcije za tradicionalnu medicinu formirajući Aktiv za detekciju i zaštitu od nejonizujućeg zračenja, razvijajući i radeći na profesionalizaciji metode tradiconalne medicine priznate važećim Zakonom o zdravstvenoj zaštiti građana R Srbije ((„Sl. glasnik RS”, br. 107/2005, 72/2009 - dr. zakon, 88/2010, 99/2010, 57/2011, 119/2012, 45/2013 - dr. zakon, 93/2014, 96/2015 i 106/2015) • Kao i sa drugim naučnoistraživačkim i akreditovanim institucijama u ovoj oblasti u zemlji. tnih institucija u zemlji i inostranstvu. Za sticanje neophodnih znanja i usvajanja navika za PRAVILNO KORIŠĆENJE, BEZBEDNO KORIŠĆENJE UREĐAJA KOJI EMITUJU EMZ formatirali smo jasne stavove i kriterijum ceneći da je nedostatak istog omogućio nekritično pisanje i tumačenje kako problema EMZ,NJZ,

tako i pojavu promovisanja proizvoda koji nemaju ama baš nikakvu zaštitnu funkciju od ovih zračenja, a prisutni su na širem tržištu. Realizujući ovako visok cilj stvorili smo sistem vrednosti na bazi najnovijih naučnih zaključaka o efektima (termalnim i biološkim) EMZ –NJZ na ljudski organizam, na temelju

kojeg profesionalno, odgovorno, moralno, stručno i na svakom drugom nivou, možemo brzo i efikasno analizirati, prepoznati i definisati da li su proizvodi (pa makar imali i nagrade - jer jedno je nagrada za izum a drugo je na temeljima naučnih dokaza, sistemom i putem eksperimenata, uključujući tu i prilagođene metode bioloških i medicinskih, iz kliničke prakse). Na temelju toga Udruženje BIOGEN čini deo građanaskog proaktivnog društva koje se u svakom smislu te reči aktivno uključuje u rad strukovnih organa i u društvenim strukturama (elektrotehnika, telekomunikacije, od obrazovanja pa do: zaštite životne sredine, zaštite zdravlja, zdravstvene zaštite i zaštite potrošača). Ovakav rad u skorijoj budućnosti omogućiće sistemsko rešavanje pitanje statusa proizvoda za zaštitu od EMZNJZ i time konačno dati trajno rešenje efikasnom smanjenju efekata EMZ-NJZ. Svedoci smo, u poslednje vreme, pojave sve većeg broja veštačkih izvora nejonizuzjućeg zračenja na upotrebi u životnoj sredini (bazne stanice, emiteri i dr.) kao i kod ljudi u neposrednoj blizini (mobilni telefoni) jer...

Elektromagnetno zračenje može dovesti do trajnih posledica! Elekromagnetno zračenje, čiji se intenzitet svakodnevno povećava iznad dozvoljene granice, kod većine ljudi izaziva nervozu, probleme sa koncentracijom, glavobolje, nesanicu, gubljenje vitalnosti i smanjenu telesnu i psihičku aktivnost - tipične simptome jednog elektrostresa. Elektrozagađenje je vrlo stvarna pretnja današnjim i budućim generacijama. Sviđalo nam se to ili ne, sve širi i nametljiviji elektromagnetni svet je tu i ostaje sa nama ekspanziono šireći svoje prisustvo, ne više iz dana u dan već iz sata u sat. Efikasnost preduzimanja mera fizičko tehničke zaštite leži na svakom od nas, kao što leži i odgovornost za preduzimanje preventivnih koraka koji će zaštititi - nas, našu porodicu i buduće generacije !!! Što je društvo razvijenije - EMZ je 25

Z D R A V S T V O

Zaštita postoji i njena efikasnost se može dokazati. Upravo na temelju toga, a u skladu sa kriterijumima za proizvode PXD SISTEM-a možemo konstatovati da su FUNKCIONALNO PODOBNI, USKLAĐENI PREMA SVIM ZAHTEVIMA VISOKO POSTAVLJENIIH VREDNOSTI KRETERIJUMA ZA PROIZVODE OVE VRSTE. Takođe, ANALIZOM POTVRĐENIM SVOJSTVOM ističu se svojom efikasnošću, jednostavnošću upotrebe, karakteristikama i sofisticiranom načinu izrade koji je usaglašen takođe i sa svim principima kvantne fizike i medicine. Za sada, ovo je jedini proizvod (na osnovu dobijenih podataka i rezultata testova na biopolje i biološku funkcionalnost na celokupnom organizmu) za koji možemo dati preporuku.

prisutnije i intenzivnije Delotvorne mere nisu luksuz, već SUŠTA POTREBA! Opasnost je evidentna od EMZ mobilnih telefona, tableta, laptopa, mikrotalasnih pećnica, Wi-Fi rutera i generalno SVIH električnih uređaja i kablova, ali - POSTOJI I REŠENJE !!! JEDINO PROVERENO REŠENJE NUDI SIGURNU ZAŠTITU KAKO ZDRAVLJA, TAKO I SVAKOG GRAĐANINA KAO POTROŠAČA. SVIMA TREBA - ZAŠTITA OD ELEKTROMAGNETSKOG-NEJONIZUJUĆEG ZRAČENJA - I KORISTI ZDRAVLJU! NAŠE, A ZA NAS I SVET!!! - http:// bit.ly/2agDfDA PRIDRUŽITE SE MISIJI ZDRAVLJA ! - ZAŠTITITE SEBE I SVOJU PORODICU! Prema stavu i ustanovljenom kriterijumu, Udruženje BIOGEN i njegovi stručni organi, u ovom trenutku, na osnovu ostvarenog uvida u analize i rezultate analiza, te na podlozi sistematskog poređenja dobijenih podataka iz analiza, sa strogo određenim i definisanim kriterijumima, izdvaja neutralizatore štetnog EMZ-NJZ: KOJI IMAJU ZAŠTITNO DEJSTVO I ONE KOJI SU SAMO JAK MARKETINŠKI I DIZAJNERSKI PPROIZVOD. Snagu ovakvom stavu BIOGENU daje znanje stečeno iz aktivne saradnje (sa na početku teksta navedenim ustanovama i institucijama, svetskim autoritetima u ovoj oblasti. Zajednički, jasan, nedvosmisleni stav Stručne komisije Udruženja BIOGEN, Etičkog odbora i Programskog saveta 26

jeste da svi proizvodi moraju proći neophodna ispitivanja bilo da su iz zemlje ili iz inostranstva. Sistematskim radom i željom da se potrošači na našem tržištu zaštite od prevelikog broja „novih fantastičnih zaštitnka“ (koji u stvari nisu ništa od toga što proizvođač navede, dok god nije dokazano i naučno potvrđeno) aktivno smo se kroz institucije sistema uključili u izradu strategije za registraciju i kategorizaciju ovih proizvoda na nacionalnom nivou.

PXD BIOPIRAMIDA Napravljena je od prirodnog keramičkog materijala sa ukompovanim nano kristalima metala u oblozi. Ispitana je i sertifikovana od strane Međunarodnog instituta za elektrosmog (IGEF) iz EU koji je naučno potvrdio dejstvo na ljudski organizam i utvrdio da pored zaštite od zračenja smanjuje stres do 75%, pojačava cirkulaciju 25% i reguliše ritam otkucaja srca.

Za sve informacije i detalje o Udruženju BIOGEN kao i pravilnoj zaštiti sebe, svoje porodice, svog doma i /ili poslovnog prostora možete se informisati na www.biogen.rs www.pxds.rs biogen.bgd@gmail.com medicicom.com@gmail.com Tel. +381 69 680 657; +387 65 603 346

Z D R A V S T V O

nterovirusi pripadaju porodici picornoviridae, PICORNA virusi, najmanji virusi veličine 10 do 30 milimikrona, (RHINO virusi ima ih preko 100. vrsta, a izazivaju kijavicu – Rhinitis i ENTERO virusi izazivaju crevne infekcije), uzrokuje banalne infekcije do vrlo ozbiljnih bolesti. Trenutno dijagnostifikovanje i liječenje ovih oboljenja je na vrlo visokom nivou u odnosu na prije nekoliko godina kad je znanje o ovim oboljenjima bilo vrlo oskudno. Oboljenja uzrokovana enterovirusima mogu se pojaviti u svim zemljama svijeta, najčešće se javljaju tokom ljetnog i jesenjeg perioda gdje su područja sa umjerenom klimom. Oboljenja se prenose fekalno – oralnim putem, zagađenom vodom u javnim bazenima i sa čovjeka na čovjeka. Sama infekcija se širi među bliskim članovima porodice, u kolektivnim boravištima, a najosjetljivija populacija za ova oboljenja su djeca od četvrte do 12. godine. Oboljenje traje do sedam dana, uz blage simptome, a kod nekih osoba sa smanjenim imunitetom mogu trajati i

duže uz težu kliničku sliku sa pratećim tegobama kao što su, bolest šaka, usta i stopala, herpamgina, visoka temperatura i opšte teško stanje oboljeloga. Oboljenje može zahvatiti više osoba u kolektivnim druženjima, ali vrlo rijetko svi imaju istu kliničku sliku oboljenja. Nakon ulaska u tijelo virus zahvata sluznicu ždrijela, probavnog trakta i žljezdano tkivo, a hematogeno se širi u ostale dijelove tijela. Oboljenje može proći sa blažom i težom kliničkom slikom. Blage kliničke manifestacije su febrilnost, osip po tijelu, faringitis, herpangina, konjunktivitis i bolest šaka, usta i stopala. Takođe se mogu pojaviti oblici oboljenja sa temperaturom i do 40 stepeni koja izmori oboljelog, uz loše opšte stanje koje traje nekoliko dana, ali prolazi bez posljedica. Jedan od najčešćih simptoma su 28

Enterovirusna oboljenja Dr med. Kristina Zrnić, dermatovenerolog

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

laryngitis, febrilonost, gubitak apetita i opšta slabost, praćena mučninom i povraćanjem. Dok je herpangina karakteristična za enteroviroze a manifestuje se pojavom sitnih mjehurića koji se lokalizuju na krajnicima, nepčanim lukovima, faringsu, uglavnom je prati visoka temperatura i teško opšte stanje oboljeloga. Oboljenje traje uglavnom 3-5 dana kada se svi simptomi i tegobe povlače. Bolest šake, stopala i usta je dosta česta manifestacija enteroviroza i lako se prepoznaje po mjehurićima u usnoj šupljini kao i papulama na šakama i stopalima, koje mogu preći u mjehuriće a kasnije i sitne kruste. Djeca odbijaju da hodaju zbog bolova od promjena na stopalima, visoka temperatura je uvijek prisutna, a oboljenje traje u prosjeku 3-5 dana. Bronholmska bolest ili pleurodinija je enteroviroza koja se manifestuje bolovima u mišićima, grudima i gornjem dijelu stomaka. Često su prisutni bljedilo i znojenje kod oboljelih. Može je pratiti povišena temperature, često se zamijeni sa upalom pluća, naročito od adolescenata. U teže oblike enteroviroza ubrajamo serozni meningitis, sindrom paralitičkog poliomijelitisa, encephalitis, kao i upalu srčanog mišića.

Egzantem – virusima se mogu manifestovati i sa ospom (makulozna ili makulopapulozna) sličnoj ospi kod morbila. Ponekad se javi i enantem. Redoslijed izbijanja ospe je sličan kao kod morbila i to najprije lice, vrat i trup. Egzantem obično traje 1 do 10 dana i praćen je temperaturom.

Herpangina izazvana Rhinovirusima počinje sa opštim infektivnim sindromom i anginom. Angina je karakteristična i može se lako prepoznati. Najprije se pojave vezikule na tonzilama, nepčanim lucima i uvuli. Oko vezikula se primjećuju uske hiperemične oreole. Obično su sitne 1 do 2 mm promjera i ima ih oko 15 do 20. Iz vezikula nastaju sitni plitki žućkasti ulkusi koji su oštrih rubova i nešto veći oko 5 mm promjera. Bolest traje 5 do 7 dana. Od herpangine oboljevaju najčešće djeca do 7 godina starosti, a znatno rjeđe odrasli. Liječenje enteroviroza je u domenu pedijatra i dermatologa.

Z D R A V S T V O

rterijska hipertenzija je akutna ili hronična bolest u kojoj je povišen krvni pritisak. Spada u najčešće hronično nezarazno oboljenje savremenog čovjeka. Smatra se da jedna trećina odrasle populacije ima pritisak koji bi trebalo da bude liječen. Ovaj procenat se mijenja zavisno od geografskog područja, načina ishrane, fizičke aktivnosti i životne dobi. Jedan je od vodećih uzroka bolesti srca, infarkta, zatajenja bubrega i prerane smrti te je povišeni krvni pritisak dobio i ime “tihi ubica”. Posljedice akutne hipertenzije su najčešće moždana krvarenja dok se kod hronične hipertenzije komplikacije najčešće ispoljavaju na bubrezima, mozgu i oku. Veća je učestalost kod starijih, alkoholičara i crnaca.

Simptomi Povišen krvni pritisak je bolest koja vrlo često protiče sa vrlo malo simptoma ili su oni čak i odsutni. Hipertenzija je vrlo važan faktor kardiovaskularnog rizika a bolesnici koji imaju hipertenziju obolijevaju od koronarne bolesti (angina pectoris, infarkt srca) desetak godina ranije od svojih vršnjaka koji je nemaju. Simptomi su: • glavobolja (naročito u potiljačnom predjelu) • nesvjestica • zujanje u ušima • nestabilnost pri hodu • bol u grudima • nedostatak vazduha • osjećaj ubrzanog ili nepravilnog rada srca Liječenje hipertenzije U liječenju hipertenzije koristi se više različitih grupa lijekova: • antagonisti kalcijuma • beta blokatori • ACE inhibitori • diuretici • AT1 blokatori • blokatori alfa i beta receptora Liječenje je prilagođeno svakom pacijentu individualno. Liječenje je doživotno. Lijek za liječenje hipertenzije smije preporučiti i prepisati samo ljekar. Na izbor lijeka, način doziranja i kombinovanje sa drugim lijekovima, utiče mnogo faktora: • populacija kojoj pacijent pripada (di30

Ishrana u hipertenziji

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

jabetes melitus, trudnice) • visina krvnog pritiska pacijenta • eventualno prisustvo drugih bolesti (dijabetes melitus, preležani infarkt miokarda ili šlog) • podnošljivost i efikasnost • prethodno primijenjene terapije • osobine lijeka • dostupnost lijeka na tržištu • cijena lijeka

Kako smanjiti rizik od hipertenzije • prestati pušiti cigarete • ograničiti unos alkohola • Umjeren unos alkohola, za žene 20 grama dnevno, za muškarce 20-39 grama dnevno, što odgovara 1,5 boArterijska hipertenzija je stanje povišenog ci piva, 3 dl vina ili 0,5 dl žestokog krvnog pritiska iznad pića, smanjiće kardiovaskularni rizik 120/80mmHg. • potrebno je najmanje tri obroka nePrema vrijednostima djeljno jesti ribu, najbolje morsku, što krvnog pritiska masniju, s obzirom na to da morska klasifikuje se na: • Normalan krvni riba sadrži omega 3 masne kiseline pritisak - <139/<89 koje smanjuju nivo holesterola a time mmHg i povišeni krvni pritisak • Stadijum I - blaga • jesti mliječne proizvode niskog stehipertenzija 140pena masnoće dva do tri puta ne159/90-99 mmHg • Stadijum II djeljno umjerena hipertenzija • unositi što više povrća i voća 160-179/100-109 • ograničiti unos soli (koristiti kalijummHg movu so) • Stadijum III • održavati normalnu tjelesnu težinu teška hipertenzija >180/>110 mmHg • biti fizički aktivan

• održavati optimalan unos kalcijuma, magnezijuma i kalijuma • ograničiti unos suvomesnatih proizvoda • smanjiti unos masti • izbjegavati proizvode koji sadrže aditiv MSG (natrijum-glutamat) Ishrana zauzima važno mjesto u regulisanju krvnog pritiska.

Dijetetske promjene i promjene načina života mogu da poboljšaju kontrolu krvnog pritiska, a time smanje rizik od udruženih zdravstvenih komplikacija. Vegetarijanci imaju znatno nižu stopu oboljenja od hipertenzije od onih koji koriste meso. Kada mesojedi pređu na vegetarijansku ishranu krvni pritisak se snizi a kada vegetarijanci uvedu meso u ishranu, krvni pritisak se povisi. Koju hranu koristiti

VRSTA HRANE

DOZVOLJENA HRANA

ZABRANJENA HRANA

mlijeko i mliječni proizvodi

Obrano mlijeko, jogurt, kiselo mlijeko, mlad neslan sir

puter, kajmak margarin, punomasni sirevi

jaja

bjelance

žumance

hljeb,peciva, tjestenina meso, riba, plodovi mora voće i povrće ulje i masti začini slatkiši pića

Proizvodi od punog zrna žitarica, integralni hljeb, tijesta i slatkiši u malim količinama,integralna riža,integralna tjestenina, soja posno i mlado meso, živinsko, teleće, juneće, jagnjeće i riblje meso, kuvano i dinstano. Blage supe, nemasne, od povrća i mladog mesa. voće, povrće i salate u neogranićenim količinama što manje ulja (kao preliv, ne za pečenje), bez masti što je moguće više smanjiti unos soli, limun, sirće slatkiši sa vještačkim zaslađivačima, suvi kolači bez masti voćni sokovi bez šećera, blagi čajevi, limunada, slaba kafa dva puta dnevno. Tečnost po potrebi (max. 1700 ml/dan). Poželjno čaša crnog vina dnevno

hljeb, tijesta i slatkiši u većim količinama svinjsko meso, iznutrice, suvomesnate prerađevine i konzervirane namirnice masne i začinjene čorbe i supe _ Prženje i pohovanje, zaprške majonez šećer, med, marmelada, džem, torte, kolači, puding, sladoled, čokolada prekomjerna upotreba alkoholnih pića

Z D R A V S T V O

voje tijelo, uglavnom, znamo samo spolja, onakvo kakvo vidimo u ogledalu, a stvarno ono je sastavljeno od oko 60 triliona ćelija, ono je najveličanstvenija veoma suptilna hemijska fabrika s velikim brojem pogona (organa), čiji čudesno skladan rad se sastoji u pretvaranju materija koje prima iz spoljašnjeg svijeta: hrane koju jedemo, vazduha koji udišemo i utisaka koje primamo preko čula u finije materije – svijest, misli, osjete, osjećanja, pamćenje, volju i drugo, pomoću mnogih složenih i nama poznatih i nepoznatih procesa. Ovo čudo uzbuđuje najveće ljudske umove i još je tajna za naš um. Postoje materije koje su hrana za čovjeka i one koje nisu. Sve materije koje su hrana za čovjeka razlikuju se po hemijskom sastavu, zdrava su hrana i omogućavaju njegov opstanak. Prva ljudska bića imala su sposobnosti da prepoznaju te materije, a i djeca vrlo rano nauče da ono što je hrana mogu progutati, a ono što nije da treba ispljunuti. Ovo znanje je savršeno, mada postoje uslovi u kojima nas čula mogu obmanuti. Sposobnost čovjeka da razlikuje materije koje su hrana za njega od onih koje nisu omogućuje mu da doživi najdublju starost, ali sa rastom čovjeka kao duhovnog bića, budući da je njegova prirodna težnja da istražuje zagonetke života i svijeta, mijenja se i njegova sposobnost izbora hrane. Čovjek jeste životinja, ali veoma posebna u svakom pojedinačnom slučaju, posebna je u svakoj dobi i okolnostima, i posebna je naročito po tome koliko se uzdigla kao ljudsko biće, koliko je uspostavila samodisciplinu i samokontrolu, koliko je povećala svjesnost. Ljudi mogu jesti istu hranu, ali će tu hranu pretvarati u različite supstance, zavisno od prirode njihovog bića; operska umjetnica pretvaraće je u božanstvene tonove, dok će je neko drugo ljudsko biće pretvarati samo u ono što je potrebno za biološki opstanak. Ista muzika kod jedne osobe izaziva radost i ushićenje, a kod druge ravnodušnost ili odvratnost. Isto vino u različitim tijelima pretvara se u različite energije; u jednom da ispoljimo divljaštvo, a u drugom da 34

Tajanstvena inteligencija tijela (Tijelo zna)

Mladen D. Marković, klinički psiholog

spoznamo božanstvenost. Svaka osoba hrani se najbolje što može, u skladu s prirodom svog bića. U što će tijelo pretvarati hranu koju jedemo, vazduh koji udišemo i utiske koje primamo zavisi od genetske predodređenosti, starosti, okolnosti, nivoa duhovne razvijenosti, zdravlja i trenutnog psihičkog stanja. Kaži mi u što pretvaraš hranu koju jedeš pa ću ti kazati ko si. Razvijeno ljudsko biće može i od najjednostavnije hrane da proizvodi najfinije mentalne suspstance. Još od pradavnih vremena znalo se da se ljudi prepoznaju i po tome šta jedu. Osobe čiji život krase dobra djela, jedu hranu koja produžava trajanje života, pročišćava postojanje i daje snagu, zdravlje, sreću i zadovoljstvo. Osobe čiji život određuju strasti jedu hranu koja je previše gorka, kisela, slana, ljuta, oštra, suva i vruća. Osobe koje žive u neznanju jedu ustajalu, neukusnu i drugima, u normalnim uslovima, nepodnošljivu hranu. Malo osoba tokom života postane svjesno činjenice da priroda k’o od šale stvara sve različito. Postoji mnoštvo svjesnih i nesvjesnih sila koje uobličuju

farmi i da je farmeru jedino važno koji koncentrat, kada i koliko, da daje. Tvorcu je prva briga bila da osigura održanje života i zato je učinio veoma jednostavnim raspoznavanje materija koje su hrana za nas od onih koje nisu na taj način što nam čula kazuju šta možemo progutati, a šta treba da ispljunemo, a načinio nas je takvima da možemo da živimo dug život s veoma oskudnom hranom i po sastavu i količini. Pitanje je: kako to da je problem ishrane postao tako složen? Tome je doprinio veliki broj činjenica. Od prvih dana čovjekovog postojanja počelo je da se umnožava njegovo znanje o tome koje su materije hrana, a koje nisu. Tako je nastajalo iskustveno znanje pojedinaca, naroda i rasa o zdravoj hrani, a kasnije je tome pridodano i naučno znanje. Sve to šta zovemo znanje o ishrani i hrani nije znanje, nego je i poluznanje, laži, predrasude i vjerovanja, pa je sve teže prepoznati ono što je pravo znanje od onoga što to nije. I ono što se zove naučno znanje može da bude lažno znanje. Samo manji procenat čovječanstva može da razlikuje pravo znanje od

naš život. Te sile su iste i posebne za svakoga od nas i zato smo mi svi isti kao ljudska bića, ali istovremeno svako je poseban. Svako ljudsko biće uobličuje svoje vlastito biće. Posebni smo i po tome koja je hrana zdrava za svaku pojedinačnu osobu. Ta činjenica se najčešće zaboravlja kada se govori o zdravoj hrani i ishrani. O zdravoj hrani uglavnom se govori tako kao da se ljudi uzgajaju na

onoga što nije znanje. Svaka pojedinačna osoba može usvojiti samo ona znanja koja može da primi njeno biće, čovjek prima znanje kašiku po kašiku, pa tako prima i znanje o hrani – postepeno s povećanjem njegove zrelosti. Ima više onoga što nas dovodi u situaciju da lako povjerujemo da je nešto zdrava hrana ili da nije. Hrana se povezuje sa zdravljem. Veoma davno je re-

Z D R A V S T V O

čeno da šta god da je otac bolesti majka joj je loša hrana i da je hrana lijek, a te tvrdnje povećaju mogućnost da nekritično prihvatimo za istinu neku tvrdnju da je nešto zdrava hrana ili da nije. Ono što je zdrava hrana za jednu osobu ne mora biti zdrava i za drugu, ono što je zdravo za mladića ne mora biti zdravo za starca, ono što je zdrava hrana za zdravu osobu ne mora biti i za bolesnu osobu, ono što je zdrava hrana u jednim klimatskim uslovima ne mora biti i u drugim. Slušao sam jednog promotera koji je tvrdio da naše zdravlje zavisi od toga da li hranu kuvamo ili ne kuvamo u loncu kojeg on prodaje. Čovjeka njegova priroda pokreće da pribavlja zadovoljstvo, pa je tako i jedenje, ne samo zadovoljenje potrebe za energijom potrebnom za život, nego i pribavljanje zadovoljstva. Čim se susretne više osoba one kažu: hajde da nešto pojedemo. Bilo kakva da je proslava ona obavezno podrazumijeva bogatu trpezu. To nas navodi da jedemo i kad treba i kad ne treba i da jedemo više nego što treba. Da bi nam jedenje bilo zadovoljstvo i svečanost naša inteligencija omogućila je da načinimo prekrasna jela po ukusu i izgledu, pa je ono zamka za osobe koje nemaju samokontrolu i samodisciplinu. Rečeno je: ne bacajte bisere pred svinje. Pravilo je: uzmite bez straha ono što vam je potrebno, ali ne više od onoga što vam treba. Sljedeća stvar koja je povezana sa hranom je povezivanje ishrane sa željom da nam drugi pripisuju pozitivne osobine i da sami sebe doživimo važnijim, boljim, moralnijim. Ako neko govori više nego što je potrebno o tome šta jede i kako se hrani, onda to znači da njegova ishrana nije zadovoljavanje prirodnih potreba tijela i duše, nego je prigušivanje nezadovoljstva samim sobom. Ako neko ima naglašenu potrebu da pokaže da je vegetarijanac to znači da to nije njegov prirodni način ishrane, nego da je negov način da se pokaže. Ako vegetarijanaci i vegani kažu da se hrane na određeni način zbog zaštite okoline i životinja onda njihova ishrana nije prirodna, ona je način da pokažu: ja sam dobar, ja sam inteligentan, ja sam u trendu, a to nije prirodna motivacija da jedemo. Ima osoba koje jedu više nego što treba da bi pokazale: ja imam, ili ja sam bolji od drugih, a neke jedu više nego što treba govoreći da nemaju ništa od života, pa da bar mogu da jedu. Kod osoba sa psihičkim smetnjama čest je poremećaj ishrane; ili jedu više nego što treba ili manje nego što treba – zadovoljavajući na taj način svoje bolesne potrebe.

Ishranu savremenog svijeta sve više komplikuje i strah da je hrana zatrovana hemijskim supstancama koje se koriste u procesu proizvodnje. Postoje mnogobrojne tvrdnje da je hrana zatrovana ili da nije. Na primjer, voćari koji proizvode jabuke najveći broj puta primjenjuju hemijska sredstva pa bismo mogli zaključiti da jabuke sadrže najviše otrovnih supstanci, ali, s druge strane, širom svijeta tržnice su prepune jabuka, narod ih jede, a masovnog trovanja nema. Isto to važi za tvrdnju nutricionista da treba jesti samo voće koje raste u geografskom području u kome smo rođeni i živimo. Kod nas ne rastu banane, narandže i limuni, a tržnice su prepune banana, narandži i limuna te kad bi bila tačna tvrdnja nutricionista došlo bi do masovnog obolijevanja, a to se ne dešava. Sve je više tvrdnji kako je hrana zatrovana, a ljudi sve duže žive. Svaka tvrdnja, naučna ili iskustvena, o tome da je neka hrana zatrovana ili da nije širi se kao glasina pa, na kraju, iskustvo pokazuje da je naše tijelo jedini kompetentni sudija da li je ovo što sada jedem zatrovano ili nije. Već smo rekli da se svaka osoba hrani u skladu s prirodom svoga bića. Većina čovječanstva ne traga za znanjem i istinom o sebi i svijetu u kome živi, nezainteresovana je za tajne koje je okružuju, ona živi ustaljeni način života, hrani se onako kako joj okolina nameće. Energiju koju proizvodi njen organizam uglavnom troši na nepotrebne i štetne aktivnosti; na negativna osjećanja, na očekivanja mogućih i nemogućih neprijatnih događaja, na poistovjećenja, na brzopletosti, nervozu, razdražljivost, maštanje, sanjarenje, na nepotrebnu napetost mišića, na beskrajno ćaskanje, na stalno interesovanje za događaje koji se dešavaju oko njih ili drugim osobama – a što nije povezano s njima i mnogo šta drugo. Taj način života ne omogućuje povećanje svjesnosti. Jedini način da hranu koju jedemo, vazduh koji udišemo i utiske koje primamo

pretvaramo u više energije, da budemo zdravi i zadovoljni sobom je da sve više živimo na način koji vodi rastu našeg bića, da povećavamo znanje, razumijevanje i svjesnost i tako postižemo smireno reagovanje na svakodnevna dešavanja. Tada ćemo sve više razumijevati jezik tijela. Sposobnost tijela da razlikuje ono što pripada tijelu od onoga što mu ne pripada je vrhunska inteligencija. Po tome je tijelo sam svoj glavni ljekar. Tijelo najbolje zna koju travu je neophodno upotrijebiti i kada, kako se hraniti, kada šta i koliko jesti, kako disati. Tih čudesnih sposobnosti uglavnom nismo svjesni. Mi možemo povećati znanje o sebi. Kada psiha procvjeta i tijelo procvjeta. Ukoliko se uzdižemo kao ljudsko biće, ukoliko nas više krasi vrlina, malo-pomalo i tijelo će učestvovati u tome. Osoba koja se svojim tijelom služi na vrli način, zapaziće kako se ono pokorava na prirodan i spontan način i postaće svjesna da od nje same zavisi koju će hranu jesti, da li će se drogirati, biti alkoholičar, da li će imati više ili manje kilograma nego što želi, da li će mučiti svoje tijelo na bilo koji način i, u velikoj mjeri, da li će biti zdrava ili bolesna. Tijelo nam uvijek kazuje da li mu hrana koju unosimo omogućuje da skladno radi nevjerovatno veliki broj pogona u njemu. Koliko god da se hranimo po savjetima najboljih poznavalaca ishrane, ako se pridržavamo određenih savjeta, ali ako nam taj način ishrane nije radost nego prisila, ako nije naš način života, ako smo uznemireni, ako smo pod stresom, doći će do poremećaja u preradi hrane i rada tijela u cjelini. Svaki put kada su izloženi stresu hronični bolesnici osjećaju povećane smetnje, najčešće bolove. Krava daje manje mlijeka u stresnim uslovima. Kad povećaš znanje, razumijevanje, svjesnost, smirenost, samokontrolu i samodisciplinu tijelo će ti kazivati šta ćeš, kada i koliko, jesti. Tada će se ono što ćeš progutati i ono što ćeš ispljunuti po mnogo čemu razlikovati od onoga što će divljak progutati i ispljunuti. Ako si to postigao onda ćeš, među brojnim patentima - koji nam se nude, pronaći svoj jedinstven patent kako da se hraniš. Tada ćeš razumjeti govor svoga tijela, voljećeš ga, divićeš se njegovoj tajanstvenoj inteligenciji i živjećeš po svom patentu. Ti to zaslužuješ, ti si jedinstveno biće. KONTAKT: Telefon: +387 51/252-011 Knjige: U potrazi za sobom; Satkani smo od sna; Duša raste u slobodi; Tri carstva; Staza psihe; Čistota inteligencije; U struji života. 35

Z D R A V S T V O

luoresceinska angiografija je medicinska pretraga tokom koje se, uz pomoć boje (fluoresceina) koja se ubrizga u venu, prave fotografije oka. Pretraga se najčešće koristi za pravljenje fotografija očnog dna. Fluoresceinska angiografija se koristi da bi se prikupile važne informacije, neophodne za postavljanje tačne dijagnoze kao i za planiranje eventualnog tretmana. Dobijene fotografije omogućavaju da se vizuelizuje protok krvi kroz krvne sudove retine i srednje očne ovojnice kao i da se uoče eventualne abnormalnosti u građi i funkciji retine i horoideje. Veoma često stanje, zbog čega se radi pretraga, je degeneracija tačke jasnog vida ili makularna degeneracija. Makula je dio oka koji omogućava jasan i precizan vid i često se zove tačka jasnog vida. Sama makularna degneracija obično napreduje polako, mada kod nekih ljudi može da dovede do značajnog i ubrzanog propadanja vidne funkcije zbog čega pacijenti ne mogu da vide jasno, voze, čitaju i rade druge aktivnosti za koje im treba centralni vid.

Osim makulopatije, uobičajeno stanje zbog čega se radi fluoresceinska angiografija je dijabetska retinopatija. Dijabetes dovodi i do promjena na oku tako što uzrokuje oštećenja krvnih sudova, a naknadno i druge komplikacije vezane uz proliferaciju i krvarenja na očnom dnu. U osnovi, postoje dvije vrste dijabetske retinopatije: proliferativna i neproliferativna, a promjene mogu biti prisutne više na periferiji ili centralno na očnom dnu. Fluoresceinska angiografija se koristi da bi ljekar znao koja vrsta tretmana je potrebna pacijentu kao i da bi pratio razvoj same bolesti. Priprema za pregled se sastoji od uzimanja vidne oštrine, opšteg oftalmološkog pregleda, širenja zjenica, provjere krvnog pritiska i otvoranja venskog puta. Pacijent se postavi za fundus kameru i nakon što se ubrizga sredstvo u venu uzima serija crno-bijelih fotografija 36

Fluoresceinska angiografija

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

koje se naknadno analiziraju. Metoda je u osnovi bezbjedna. Ipak, povremeno može doći do osjećaja gušenja, vrtoglavice i mučnine. Svakako da su moguće i druge teške komplikacije mada su one rijetke. Trudnicama se ne preporučuje da rade fluoresceinsku angiografiju, jer se ne zna uticaj fluoresceina na fetus. Rezultati pretrage mogu da budu normalni kada se krvni sudovi uredno pune fluoresceinom i kada nema nikakvog curenja boje niti blokiranja fluorescencije. Različite promjene u angiogramu nastaju zbog problema sa cirkulacijom,

makularne degeneracije, visokog krvnog pritiska, tumora unutar oka, otoka očnog diska i mnoštva drugih problema koji se mogu javiti u oku. Nakon pretrage, pacijent obično ima proširene zjenice do sutra ujutro, a nekada je moguće da proširenje i duže traje. Pacijentima se nakon intervencije objasni da će imati žuto obojenu kožu i urin sve dok se boja ne izluči iz organizma. Najčešće se nakon pretrage pacijentu preporučuje odgovarajući tretman, zavisno od stanja koje ima, bilo da se radi o intravitrealnim injekcijama, laseru, operaciji ili nečemu drugom.

Z D R A V S T V O

Projekat mentalnog zdravlja u BiH

Z D R A V S T V O

Principi dobre prakse u zaštiti lica sa mentalnim poremećajima

redinom ljeta ove godine upoznao sam rad Udruženja građana ,,Zajedno“ u Banjaluci koje zastupa interese lica sa mentalnim poremećajima i koje više od devet godina okuplja svoje članove u Dnevnom centru, čijim uslugama jača njihove socijalne kapacitete i utiče na kvalitet života kojim žive u kontekstu ukorijenjene stigme. Kontakt je došao spontano, u neformalnoj priči nekoliko prijatelja, zdravstvenih radnika, koji se uglavnom bave mentalnom higijenom i psihopatologijom u njihovim raznim segmentima i imaju iskustva o radu ovog udruženja, odnosno Dnevnog centra. Najviše me je ponukala moja ideja da se približim ovoj vulnerabilnoj populaciji stanovništva u toku pisanja udžbenika za studente medicine i defektologije iz predmeta fiziologija nervnog sistema i biološka psihologija, koje već nekoliko godina predajem studentima dodiplomskih studija Univerziteta u Istočnom Sarajevu, a ponekad i Univerziteta u Banjaluci. Smatrao sam da će mi ovaj kontakt olakšati razumijevanje načina na koji treba pisati dio teksta u pomenutim udžbenicima i dati mu određene specifičnosti koje sam osjetio da nedostaju u mojoj dosadašnjoj edukaciji kao doktora medicine, a potom edukaciji iz eksperimentalne fiziologije i patološke fiziologije, za koje sam se opredijelio da mi budu profesija. Zaista, ovaj kontakt sa korisnicima Dnevnog centra i osobljem koje u njemu radi dali su novu svježinu mojim pogledima na mentalno zdravlje i bolest. Mislim da je to ponajviše, budući da sam upoznao ovu vulnerabilnu kategoriju ljudi, izvan psihijatrijskih klinika, koje imaginarno nose određenu skučenost i sivilo koje ove zdravstvene ustanove zbog zapuštenog izgleda, sa pogledom na bolesnike u akutnim fazama bolesti, njeguju stigmu. Ovdje, ove ljude u Dnevnom centru „Zajedno“ upoznao sam u jednom okruženju koje miriše na svakodnevne životne situacije, gdje se priprema i servira obrok, razgovara, sluša i produkuje muzika, vode kreativne aktivnosti, organizuju susreti sa osobama izvan Dnevnog centra, a time i suzbija žig koje su mentalne bolesti svuda i uvijek nosile, nose danas i zasigurno će nositi. Tako su moja prvenstveno teoretska znanja iz oblasti bioloških osnova psihologije i

Destigmatizacija Pripremio: prof. dr Siniša Ristić

psihopatologije dobila novu, živu, praktičnu notu, tačnije nadgradnju. Tu, na licu mjesta, se vide načini rješavanja svakodnevnih potreba u radu - nabavka materijala neophodnog za izvođenje radionica, namirnica za obrok korisnicima, angažovanje profesionalaca za izvođenje određenih radionica, angažovanje psihijatra i psihologa-psihoterapeuta, muzičkih terapeuta, i dr. Sve je to namijenjeno njima i traženju načina kako se izboriti sa težinom svakod-

nevnog života, koji je za ovu grupaciju osoba dodatno težak. Posebno sam bio oduševljen kvalitetom psihoterapijskih radionica koje sam ovdje slušao i koje za mene nisu bile samo usvajanje znanja, nego i inspiracija. Jednakost u ophođenju, poštovanje i ljubav koja vezuje sve ljude koje sam ovdje sreo, ali i ono što reflektuju u ophođenju svojom predusretljivošću i otvorenošću, govori o njihovom zadovoljstvu i osjećaju probuđene vrijednosti. Pozitivna atmosfera, koja ovdje dominira, podstakla me je da i sam učestvujem na karaokama koje su bile upriličene na muzičkoj radionici i zapjevam omiljenu pjesmu. Aplauz koji sam dobio iskreno mi je značio i to je ono o čemu sam kasnije razmišljao, kao o priznanju kojim ovi ljudi ovdje grade dostojanstvo, što je osnovica za poboljšanje njihovog zdravlja. U prostoru Dnevnog centra primijetio sam baner sa oznakom USAID i obradovao se što ovdje svraćaju donatori, dajući time priznanje potrebama i prosperitetu usluga za ovu gotovo nevidljivu populaciju. Od korisnika i osoblja pojašnjeno mi je da ova organizacija, po Programu podrške marginalizovanim grupama - Instituta za

Z D R A V S T V O

razvoj mladih ‘’Kult’’ iz Sarajeva, pruža podršku ovom modelu brige, kroz Projekat pod nazivom ‘’Deinstitucionalna zaštita duševno oboljelih lica’’, finansirajući ovaj projekat, u trajanju od šest mjeseci. Saznao da se ovim projektom finansira i pilotiranje ovog modela brige za duševno oboljela lica u Sanskom Mostu u partnerstvu sa korisničkim Udruženjem ‘’Apel’’ iz Sanskog Mosta, radi njegovog širenja. Ovo je posebno važno, imajući u vidu da je, kako sam ovdje saznao, ovaj model brige do danas ostao jedini u BiH i okruženju. ‘’Ovaj projekat otvorio nam je prozore edukacijama namijenjenim osoblju, a predahnuli smo zbog šestomjesečnog finansiranja obroka za korisnike, uživali su u specijalitetima koje su poželjeli i koje su sami pravili, na trpezi je bilo sezonsko voće sa kolačima, obilježavali smo na svečaniji način nego inače rođendane i mnogo toga. Ovim projektom finansirane su i psihoterapijske radionice za korisnike, edukativne radionice za porodice koje Udruženje zbog nedostatka sredstava ne praktikuje u posljednje dvije godine. Po prvi puta, iako neophodne, uvedene su savjetodavne radionice psihijatra, a omogućeno je i finansiranje jednog od dva radno okupaciona terapeuta. Poseban doprinos Projekat je dao jačanju kapaciteta Udruženja, nesebičnom pomoći kadrova iz Instituta ‘’Kult’’. Sve se to u septembru završava i pada ponovo na teret Udruženja’’, saopštila mi je asistentkinja menadžera Projekta Tanja Valentić. Sada mi je bilo jasno zašto sam, dolazeći ovdje nekoliko dana, svaki puta od korisnika i osoblja bio ponuđen sirnicom, burekom, kolačima. Poželio sam da ovdje više svraćaju studenti medicine, psihologije, socijalnog rada, drugi mladi ljudi, političari i donatori ne samo radi pomoći Udruženju koje je kako sam zapazio, čvrsto opredijeljeno da utiče na promjenu stereotipa, nego i radi sticanja znanja i preispitivanja mišljenja o mentalno oboljelima i uvjerenja da ovi ljudi zaslužuju podršku. Podršku sigurno zaslužuje i entuzijazam osoblja, koji daje energiju korisnicima i članovima njihovih porodica i bez čega ovaj dnevni centar ne bi funkcionisao na ovaj način. Inspirisan onim što sam vidio u Dnevnom centru “Zajedno”, napisao sam svoje zapažanje, koje ustupam UG ‘’Zajedno’’. 40

Aktivnosti CMZ – saradnje u zajednici

Dijabetes dječji kamp Pripremili: Doc. dr. med. sc. Halima Hadžikapetanović i mr. sc. Tajib Babić, CMZ-DZ Zenica

okom trodnevnog seminara „Drugi dijabetes dječji kamp“, koji je u organizaciji Saveza udruženja dijabetičara u Zeničko-dobojskom kantonu (SUDZDK) održan u periodu 9-11. septembra 2016. godine održan u Zaostrogu (R Hrvatska), aktivno učešće imali su doc. dr. med. sc. Halima Hadžikapetanović, spec. Neuropsihijatrije, i mr. sc. Tajib Babić, dipl. psiholog, iz Centra za mentalno zdravlje JU „Dom zdrav-

lja“ Zenica. Na pripremnim sastancima prije seminara, zajedno sa gospodinom Harisom Delićem, sekretarom SUDZDK, dogovoreno je da se održe edukativna predavanja i radionice za djecu sa dijabetesom melitusom i njihove roditelje, uz evaluaciju rada na završetku kampa. Na početku seminara mr. sc. Tajib Babić održao je polusatno predavanje „Dijabetes – kako pomoći samome sebi“, s ciljem povećanja samosvijesti učesnika kampa o životu sa dijabetesom koji može biti mnogo funkcionalniji, uspješniji, sigurniji i lakši ako uspješno prođemo proces suočavanja i prilagodbe, uz korištenje svih aspekata psihosocijalne pomoći i podrške koji nam stoje na raspolaganju. Naglašen je značaj odgovornosti i samokontrole, uz značaj zdrave ishrane i tjelesnih aktivnosti u boljem suočavanju i životu sa dijabetesom. Drugog dana kampa, u jutarnjim satima, održane su dvije odvojene radionice za učesnike kampa. Tako je doc. dr. sc. Halima Hadžikapetanović održala radionicu za roditelje djece koja imaju dijabetes, na kojoj ih je prije svega pozvala da prepoznaju stres sa kojim oni žive, stres sa svojim fazama i negativnim djelovanjem na različite as-

Z D R A V S T V O

pekte naše ličnosti i života: faza šoka, žalovanja, odbijanja suočavanja, prihvatanja, procesuiranja i oporavka. Roditelji su upoznati i sa Basic Ph-modelom suočavanja sa stresom (B – belief, tj. vjerovanja, A – afection, tj. emocije, S – social, tj. društvenost, I – immagination, tj. mašta, C – cognitive, tj. spoznaja i Ph – phisiological, tj. tjelesne reakcije), koji je jedan od najboljih modela suočavanja sa stresom, nakon čega su roditelji kroz diskusiju i rad na sebi prepoznavali utjecaj stresa na njih, uz bolje načine suočavanja i potrebu za korištenjem svega onoga od resursa što nam stoji na raspolaganju. Radionica je završena vođenom fantazijom „Sigurno mjesto“. Mr. sc. Tajib Babić je održao radionicu sa djecu sa dijabetesom, u kojoj je naglasak bio, s jedne strane, na razvijanju slike o sebi, samopoštovanju i samopoimanju, a sa druge strane, na razvijanju svijesti da su, bez obzira na bolest s kojom žive, oni djeca kao i sva druga, sa svojim ličnim historijama, potrebama, željama, nadama, emocija-

ma, snovima. Nakon uvodnog klasičnog predstavljanja, praćenog primjetnim stidom te anksioznošću, urađena je vježba „Slika o Sebi – slika o nama“, kada su djeca na stikerima odgovarala na osam pitanja: Kakva je porodična priča o tvom rođenju? Kako si dobio ime?; Šta ti se najviše sviđa kod samog sebe, a šta ti se najmanje sviđa kod samog sebe?; Nabroji tri stvari zbog kojih se osjećaš dobro (to mogu biti uspomene, slike, sjećanja, osobne stvari…); Nabroji barem 3 vlastite vještine – sposobnosti!; Koji je najbolji savjet koji si dobio od svog oca ili majke?; Koja je tvoja najdraža bajka, dječja priča, knjiga, film, TV program? Navedi šta ti se u toj priči najviše sviđa! Na kojeg bi filmskog junaka volio ličiti – zbog čega?; Šta bi ti želio biti kada porasteš?; Kada bi pisao knjigu o svom životu, koji bi naslov dao toj knjizi? Nakon toga, svako dijete je izašlo pred svoje vršnjake i izlagalo novu priču o sebi, predstavljajući se na jedan potpuno novi način svojim prijateljima i poznanicima, a nakon svog

predstavljanja, stikere su lijepili na tablu u ovalni krug sa osam tačaka, u čijem centru se nalazilo MI. Dakle, JA sam osoba sa svojom ličnom historijom rođenja i pričom o dobivanju imena, sa lijepim i pozitivnim osobinama (veoma indikativno je da niko nije naveo dijabetes kao ono što im se kod njih najmanje sviđa), sa određenim sposobnostima i životnim optimizmom, sa korisnim savjetima od roditelja koji me vole, sa likovima sa kojima se poistovjećujem, sa životnim snovima šta želim postati i čime se baviti (doktorica dijabetolog, medicinska sestra, inžinjer elektrotehnike, kompjuterski programer, fudbaler, košarkašica, i drugo), sa životnom pričom, među kojima je najčešća bila: „Moj život sa dijabetesom“ a najoriginalnije „Moja životna avantura“ i „Kako sam pobijedio dijabetes“, ali krajnji zaključak vidljiv na tabli sa stikerima je bio MI smo sve to i još mnogo više. Trećeg dana kampa održana je zajednička evaluacija, na kojoj je mr. sc. Tajib Babić primijenio Upitnik problematičnih područja u šećernoj bolesti (Welch, 1995), kao najčešće korišteni upitnik za procjenu emocionalne prilagodbe na život sa šećernom bolešću, dok je doc. dr. sc. Halima Hadžikapetanović provela relaksirajuću tehniku „Upoznaj svoje tijelo“, nakon čega je naglašen značaj brige za sebe i svoje zdravlje kroz moto „Najetičnije je pobrinuti se za svoje zdravlje“, koje je sastavni dio naše brige: koliko se brinemo za sebe, koliko se brinemo za druge, koliko primamo brige od drugih. Razvila se potom korisna diskusija, uz navođenje očekivanja od ovoga i nekih budućih seminara – dogovorena je buduća saradnja i načini javljanja roditelja i djece u Centar za mentalno zdravlje Zenica kod psihijatra i psihologa radi pružanja psihološke pomoći i podrške. Na kraju, želimo pozdraviti aktivnost Saveza udruženja dijabetičara ZDK na proaktivnom pristupu i radu sa djecom sa dijabetesom i njihovim roditeljima, pri čemu je potrebno istaknuti značaj interdisciplinarnog pristupa i kontinuiranog rada na poboljšanju zdravstvenog i mentalno-zdravstvenog statusa roditelja i djece sa dijabetesom. Također, smatramo da je trodnevno druženje u Zaostrogu tokom Drugog dijabetes dječjeg kampa pozitivno djelovalo na fizičku i psihičku dobrobit svih učesnika Kampa, razmijenjena su iskustva, uspostavljeni kontakti za buduće aktivnosti i projekte, a svemu tome doprinijelo je i učešće medija, tako da je Drugi dijabetes dječji kamp u potpunosti ispunio svoju ulogu. 41

Z D R A V S T V O

Korisničke inicijative

Umijeće življenja Pripremila: Novka Rašević, UG “Zvonik” Zvornik

Etno-selu “Stanišići” kod Bijeljine te smo posjetili i neke od naših članova. Naredni period biće usmjeren na evaluaciju i posjetu članovima koji su uključeni u projekat. Pored navedenog, imali smo radionice psihosocijalne podrške, kontinuirano održavali recitatorsku sekciju, kada smo za građane Zvornika održali jedno poetsko veče. Takođe, u Udruženju provodimo učenje znakovnog jezika, njemačkog, ruskog i engleskog jezika te slikarske radionice, izradu ručnih radova i drugo. Nakon što smo prošle godine izveli pozorišnu predstavu “Ujka Vanja” po romanu A.P. Čehova, u pripremi je nova predstava, “Pop Ćira i pop Spira”. Želimo naglasiti da sve naše aktivnosti obavljamo u prostorijama Doma

druženje građana “Zvonik” iz Zvornika obilježilo je u maju ove godine tri godine od početka svoga rada. Između ostalih aktivnosti, tokom ove godine provodili smo Projekat “Umijeće življenja”, nazvan KALEIDOSKOP, koji je finansirala Švajcarska agencija za razvoj i saradnju i administrirala Asocijacija XY iz Sarajeva. Sa projektnim aktivnostima smo započeli u decembru 2015. godine, a planirani završetak ovih aktivnosti je kraj novembra ove godine. Novac koji smo dobili iskoristili smo za kupovinu tehničkih stvari potrebnih za realizaciju projekta. Aktivnosti vezane za KALEIDOSKOP podijeljene su u tri dijela. Na početku su realizovane radionice sa stručnjacima, koji su članovima Udruženja prenijeli teorijska znanja i adekvatne informacije o zdravoj ishrani, značaju fizičke aktivnosti i, generalno, o zdravim životnim stilovima. Prije ovih radionica svi članovi “Zvonika” uključeni u program uradili su predtest, a iza njih i posttestove, kako bismo mogli evaluirati njihovo predznanje i stečena znanja. Na početku realizacije projekta 15 naših članova uradilo je laboratorijske analize sa fokusom na holesterol, trigliceride i glukozu u krvi. Planirano je da se iste analize ponove i u novembru, kako bismo uporedili rezultate istih članova sa onima koje smo radili na početku. Poslije teoretskog dijela pristupili smo praktičnim radionicama koje su vodili stručnjaci. Na tim radionicama smo spremali hranu, kada su svi članovi Udruženja uključeni u ovaj projekat učestvovali u njenoj pripremi. Takođe, radili smo gimnastičke vježbe u prirodi, na otvorenom, a bila je obezbijeđena masaža za učesnike koju je radila stručna osoba. U sklopu aktivnosti organizovana je posjeta 42

omladine Zvornik, čime se na konkretan način u djelo provode principi socijalne inkluzije osoba sa mentalnim poremećajima i što predstavlja primjer direktne borbe protiv stigmatizacije i diskriminacije članova UG “Zvonik” iz Zvornika u svom gradu. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem

Centru za mentalno zdravlje Doma zdravlja Vitez krajem prošle godine održana je izložba radova klijenata okupacione terapije. Kroz okupacionu terapiju klijenti Centra za mentalno zdravlje redovito se susreću, druže i jedni drugima pružaju socijalnu i emocionalnu podršku. Kruna godišnjih aktivnosti grupe je blagdanska izložba radova, koja je ujedno iskorištena i za susret sa svim ustanovama s kojima Centar za mentalno zdravlje surađuje. Zajedničkom sastanku i druženju suradničkih ustanova, uposlenika i klijenata prisustvovali su ravnatelji osnovnih i srednjih škola s područja općine Vitez, ravnateljica dječijeg vrtića Vitez, predstavnici Policijske postaje Vitez, Predsjednik općinskog vijeća Vitez gospodin Tomislav Bošnjak-Matić, Odjel za

Z D R A V S T V O

Aktivnosti CMZ DZ Vitez

Promocija rada s korisnicima društvenu djelatnost Općine Vitez, prim. dr. Goran Čerkez, pomočnik Federalnog ministra zdravstva, predstavnice Udruženja za mentalno zdravlje BiH, predstavnik Zavoda za bolesti ovisnosti Zenica. Ravnatelj Doma zdravlja Vitez dr. Boško Pavlič i voditeljica Centra za

mentalno zdravlje Doma zdravlja Klementina Nuk-Vuković izrazili su ovom prigodom zahvalnost ustanovama i pojedincima koji su u proteklim godinama dali izniman doprinos radu Centra za mentalno zdravlje Vitez. Sa ovim načinom promoviranja rada sa našim klijentima, nastaviće se i ubuduće. Napomena: Sve osobe na fotografijama suglasile su se s njihovim objavljivanjem. Pripremila: Mr. sc. Klementina Nuk-Vuković, psiholog Voditeljica CMZ DZ Vitez

druženje građana za podršku osobama u duševnoj nevolji “MOST” osnovano je u Vitezu krajem 2015. godine i registrirano kod nadležnih institucija polovinom 2016. godine, ,na inicijativu gospodina Edina Hodžića iz Busovače, koji je nakon gledanja televizijskog priloga o udruženju “Fenix” iz Tuzle odlučio stupiti s njima u kontakt, a nakon toga i sam otići u Tuzlu. To je i učinio, kada je na licu mjesta vidio šta rade i čime se bave i koliko to sve znači ljudima koji su uključeni, te je došao na ideju da slično udruženje osnuje i na području Srednjobosanskog kantona. Uz nesebičnu pomoć djelatnika CMZ Vitez, kao i Edinovog truda i zalaganja, udruženje «Most» je zaživjelo i počelo sa radom. Udruženje trenutno djeluje na području opčine Vitez, Busovača, a u per-

Nova korisnička udruženja

Udruženje “Most” Vitez spektivi i na području cijelog Srednjobosanskog kantona. Udruženju može pristupiti bilo koji građanin, ali prvenstveno je namijenjeno za osobe sa mentalnim poteškoćama ili nekom drugom vrstom duševnih smetnji, kao i njihovim rođacima i prijateljima. Glavni ciljevi udruženja su: poboljšanje životnih uvjeta članova, druženje i rad kroz različite okupacione radionice, edukacije, te destigmatizacija osoba sa mentalnim poteškoćama.

Ono što je u planu je svakako i bavljenje poljoprivredom, prvenstveno stakleničkom proizvodnjom organskog povrća za što se nadamo da ćemo dobiti podršku od Općine Vitez, kao i od samog Ministarstva Zdravstva BiH, a svakako nam je, kao udruženju na početku svog rada, svaki drugi vid pomoći i podrške veoma dobrodošao Pripremili: Članovi Udruženja “Most” Vitez

Z D R A V S T V O

porodica. Uključivanje osoba s mentalnim poteškoćama u sve reformske aktivnosti predstavlja osnovni princip projekta i od ključnog je značaja za uspjeh reforme - izjavila je Barbara Dätwyler Scheuer, direktorica za saradnju pri Ambasadi Švicarske u BiH. Kroz pomenuti projekat Vlada Švicarske je od 2009. partner entitetskim ministarstvima zdravlja u poboljšanju usluga zaštite mentalnog zdravlja pružajući tehničku, financijsku i stručnu pomoć. Do sada je izdvojeno 15 miliona KM za aktivnosti u području reformi mentalSarajevo druženja korisnika usluga mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini organizirala su 10. oktobra u Sarajevu konferenciju „Dostojanstvo u mentalnom zdravlju: psihološka prva pomoć za sve“. Konferencija je, u sklopu Projekta mentalnog zdravlja u BiH kojeg podržava Vlada Švicarske, održana na Međunarodni dan mentalnog zdravlja, a pod pokroviteljstvom Asocijacije XY, Federalnog ministarstva zdravstva i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Cilj skupa je podizanje svijesti o mentalnim poremećajima i njihovom uticaju na stanovništvo, predstavljanje dobre prakse i promoviranje korisničkih inicijativa u oblasti mentalnog zdravlja. - Projekat mentalnog zdravlja doprinosi poboljšanju života osoba s mentalnim poteškoćama - omogućavanjem boljeg pristupa uslugama zaštite mentalnog zdravlja na nivou zajednice, jačanjem kvalitete i obima ovih usluga i poboljšanju okvira za poštivanje prava osoba s mentalnim poteškoćama kao i njihovih

10. oktobar, Svjetski dan mentalnog zdravlja

Psihološka prva pomoć za sve

nog zdravlja. Podršku za pružanje većeg obima kvalitetnih usluga zaštite mentalnog zdravlja su dobila 74 centra za mentalno zdravlje u zajednici diljem zemlje i korisnička udruženja i grupe za samopomoć, koji djeluju u 29 općina, saopćeno je iz Ambasade Švicarske u BiH.

Učesnici konferencije “Svjetski dan mentalnog zdravlja”, zgrada Vlade RS

Banjaluka U Republici Srpskoj prošle godine registrovano je 8.000 osoba sa depresivnim smetnjama, zdravstvene ustanove za zaštitu mentalnog zdravlja posjetilo 30.000 osoba, od kojih je 3.500 bolnički liječeno. Obilježavanje Svjetskog dana mentalnog zdravlja je prilika da se profesionalci, ali i svi članovi društva, okupe oko problema koje imaju osobe sa mentalnim poremećajima jer su to građani koji zaslužuju posebnu pažnju, rekao je član

Z D R A V S T V O

sektora za bolničku zaštitu u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite RS dr Milan Latinović. “Borba protiv stigme je dugotrajan proces u kojem moramo svi da učestvujemo. Osobe sa mentalnim poremećajima su dio naših građana i moramo stvoriti prostor za njihov rad”, istakao je Latinović. Nacionalni koordinator za mentalno zdravlje Republike Srpske Biljana Lakić je navela da se ove godine Svjetski dan mentalnog zdravlja obilježava sa akcentom na psihološku prvu pomoć, a odnosi se na sve ljude koji su unesrećeni u određenim kriznim događajima. “Intervenicja je jednostavna i veoma korisna, a taj termin se sve više koristi unazad 15 godina, te je postao popularan u svijetu zbog velikog broja svjetskih nesreća, katastrofa i ratnih zbivanja”, rekla je Lakićeva. Tridesetpetogodišnji Saša Tošić rekao je da se sa šizofrenijom bori od 2004. godine u čemu mu je puno pomoglo uključivanje u projekte za mentalno zdravlje. Prve simptome šizofrenije je uočio sa 10 godina, kada je i izgubio oca. Otvoreno je pred kamerama pričao o borbi sa ovim mentalnim oboljenjem. Najvažnije je, kaže Saša, prihvatiti da si bolestan. “Bio sam šest puta liječen na psihijatriji po 21 dan, a najveći pomak u borbi protiv ove bolesti bio je to da prihvatim da sam bolestan i slušam savjete ljekara”, rekao je Tošić, dodajući da su mu veliku podršku u liječenju dali prijatelji i komšije. Saša je i povodom Međunarodnog dana mentalnog zdravlja učestvovao na konferenciji. Svoju priču je podijelio sa mnogim ljekarima, socijalnim radnicima i predstavnicima obrazovnih ustanova. M.C.

Dom zdravlja Čelinac

CMZ Dom zdravlja Odžak

Centar otvorenih vrata

povodu 10. Listopada, Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, CMZ Doma zdravlja Odžak organizovao je Dane otvorenih vrata u periodu 5. - 12.10.2016. Moto ovogodišnjeg Svjetskog dana mentalnog zdravlja je “Dostojanstvo u mentalnom zdravlju: psihološka pomoć za sve”.

Psihosocijalna rehabilitacija kao strategija Jubilarnu petogodišnjicu smo obilježili u potpuno novom opremljenom Centru koji je u proljeće imao svoje otvorenje. Na timskom sastanku planirane su promotivne aktivnosti u zajednici za prosvjetne i zdravstvene radnike, policiju, NVO, učenike osnovnih i srednjih škola. U suradnji sa korisničkim udruženjem Neuron koje djeluje pri CMZ ,organizirat će se i prva prodajna izložba. Kroz aktivnosti u okupacionoj terapiji aktivno su u pripremi za izložbu učestvovali članovi suportivne grupe oboljelih od shizofrenije koristeći novinski papir za izradu košarica. Osim aktivnosti u Centru i u zajednici, dobili smo poziv za učešće na konferenciji mentalnog zdravlja u Sarajevu koju organiziraju Udruženja korisnika usluga mentalnog zdravlja u BiH, pod pokroviteljstvom Asocijacije XY, Federalnog ministarstva zdravstva i Ministarstva zdravlja Republike Srpske uz podršku Švicarske Ambasade.

Povodom 10. oktobra, Svjetskog dana mentalnog zdravlja, Centar za mentalno zdravlje Doma zdravlja Čelinac u svojim prostorijama je organizovala „Dan otvorenih vrata“. U okviru ove manifestacije stručnjaci CMZ Čelinac su pružali besplatnu psihološku podršku za sve zainteresovane građane, bez knjiSvima korisnicima usluga i profesionalcima u žice, bez uputnice i bez identifikacije. Svi mentalnom zdravlju našim čitateljima čestitamo građani sa teritorije opštine Čelinac, ali Međunarodni dan mentalnog zdravlja. i drugih opština u BiH mogli su dobiti Napomena: Osobe na fotografijama suglasne savjet stručnjaka u prostorijama CMZ, su s njihovim objavljivanjem. 07:00 do 20:00 časova.. Pripremila: Željka Stevanović, psiholog, CMZ - DZ Čelinac

CMZ Doma zdravlja „Stari grad“ Mostar

Pripremila: Ana Majić, dipl. medicinska sestra, CMZ-DZ Odžak

entar za mentalno zdravlje Doma zdravlja „Stari grad“ Mostar od svog osnivanja 1997. godine pa sve do danas kao svoju važnu strategiju u radu ističe psihosocijalnu rehabilitaciju osoba sa mentalnim teškoćama. Naša misija je da kroz brigu o čovjeku što bolje upoznamo vještine i vrline naših korisnika i na taj način im omogućimo povratak u zajednicu u kojoj žive.

Svake godine u prostorijama CMZ Mostar povodom Svjetskog dana mentalnog zdravlja organizuje se prodajna izložba radova korisnika naših usluga. Radovi su izrađeni tokom radno-okupacione terapije koja predstavlja bitan segment u procesu oporavka i rehabilitacije osoba sa mentalnim teškoćama. Na taj način nastojimo skrenuti pažnju na probleme osoba sa mentalnim poremećajima te informisati javnost o načinu rada i ulozi našeg centra u zaštiti i unaprijeđenju mentalnog zadravlja. I ove godine 10.oktobra, na Svjetski dan mentalnog zdravlja, u prostorijama centra korisnici su se predstavili izložbom svojih radova uz prijatno i veselo druženje. Napomena: Osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem Pripremila: Amra Džino, psiholog, CMZ-DZ „Stari grad“ Mostar

F A R M A C I J A

robiotici su živi mikrobiotički suplementi koji koloniziraju crijevo osiguravajući korist za domaćina (1). Obrazac kolonizacije gastrointestinalnog sistema je kod nedonoščadi bitno drugačiji u odnosu na zdravo terminsko novorođenče a ovisi i o načinu hranjenja. Tijekom ranog neonatalnog perioda odnos crijevne mikroflore i prehrane je najvažniji faktor normalnog crijevnog i imunološkog razvoja osobito u prijevremeno rođenog djeteta. Rana kolonizacija crijeva nepatogenim mikroorganizmima je od ključne važnosti za zdravlje novorođenčeta te sprječavanje razvoja upalnih bolesti crijeva (2). Stoga smo i na našoj Klinici za dječje bolesti u Mostaru, prateći najnovija svjetska istraživanja iznesena na brojnim kongresima, odlučili provesti ovo istraživanje. Eksperti se slažu da probiotici smanjuju rizik za nekrotizirajući enterokolitis (NEC) i dokazi za to su istog nivoa kao dokazi za već ranije utemeljene intervencije kao npr. za antenatalne kortikosteroide, surfaktant i hipotermiju. Lactobacillus reuteri Protectis sprječava antibiotske proljeve kao i razvoj crijevne infekcije, te je pokazao učinak i za vrijeme primjene antibiotika u djece (3). Iako molekularni mehanizam djelovanja nije do kraja razjašnjen, postoje dokazi da probiotici svoje djelovanje ostvaruju na razini imunološkog sustava putem apoptotičkih mehanizama, poticanja preživljavanja stanica, adhezije stanica i angiogeneze (4). Teško stanje koje pogađa prijevremeno rođenu djecu je sepsa gdje su probiotici i u tom polju pokazali svoj pozitivan učinak. S obzirom da je jedno od djelovanja probiotika poticanje imunološkog sustava na pravodobnu reakciju, u slučaju infekcije svakako mogu imati koristi bez nuspojava. Cilj ovog istraživanja je bio usporediti tijek, način, ishod liječenja te dužinu boravka u jedinici intenzivnog liječenja Odjela za neonatologiju i intenzivno liječenje novorođenčadi i nedonoščadi (JIL) Klinike za dječje bolesti, te učestalost komplikacija u skupini nedonoščadi koja su dobivala probiotik (Lactobacillus reuteri Protectis) i kontrolne skupine koja tijekom liječenja nije dobivala probiotik u mliječni obrok tijekom hospitalizacije. U retrospektivnu studiju uključeno je 100 nedonoščadi. U kontrolnu skupinu uključeno je 50 novorođenčadi kojima uz antibiotsku, potpornu simptomatsku terapiju nisu davani probiotici tijekom hospitalizacije, a u ispitivanu 46

Lactobacillus reuteri Protectis

Pozitivni učinci primjene probiotika na tijek, način i ishod liječenja nedonoščadi Mr. sc. Marjana Jerković Raguž, dr. med. Jerko Brzica, dr. med. Klinika za dječje bolesti Mostar, Odjel za intenzivno liječenje novorođenčadi i nedonoščadi, SKB Mostar

skupinu 50 novorođenčadi koji su dobivali probiotičku potporu (Lactobacillus reuteri Protectis). Posljednjih godina učinjen je značajan napredak u liječenju prijevremeno rođene djece. Istraživanja pokazuju da su probiotici u intenzivnim jedinicama liječenja nedonoščadi učinili povijesni korak ka boljem i uspješnijem liječenju (5). Rezultati našeg istraživanja u cijelosti su objavljeni u Journal of Pediatric and Neonatal Individualized Medicine (JPNIM 2016;5(2):e050228 doi: 10.7363/050228), a najvažnije spominjemo u nastavku (6). Istraživanjem smo uočili pozitivan utjecaj primjene Lactobacillus reuteri Protectis na dužinu boravka u jedinici intenzivnog liječenja, dužinu primjene antiulkusnog lijeka i kraći broj dana netoleriranja mliječnog obroka. Našim istraživanjem smo utvrdili da je u ispitivanoj skupini novorođenčadi statistički značajno veći broj djece liječen simptomatskom i potpornom terapijom uz Lactobacillus reuteri Protectis u odnosu na kontrolnu skupinu novorođenčadi koji su češće liječeni antibioticima (6). Zaključak ovog našeg istraživanja je da probiotici imaju pozitivan učinak na tijek i ishod liječenja. Ispitivana novorođenčad koja su dobivala Lactobacillus reuteri Protectis su kraće boravila u intenzivnoj njezi, prije su započeli puni peroralni unos mlijeka i kraće su dobivala antiulkusni lijek što je značajan rezultat ka poboljšanju ishoda liječenja nedonoščadi. Iako najnovija istraživanja ukazuju na značajan napredak u liječenju nedonoščadi ipak rezultati nekih istraživanja ukazuju na moguće terapijske manipulacije u vezi davanja probiotika nedonoščadi. Stoga smo mišlje-

nja da su potrebna daljnja istraživanja kako bi riješila dileme i popunila praznine neznanja o probioticima, kako bi ohrabrila sve one koji imaju sumnju u efikasnost davanja probiotika u intenzivnoj njezi nedonoščadi. Reference: 1. Murguía-Peniche T, Mihatsch WA, Zegarra J, Supapannachart S, Ding ZY, Neu J. Intestinal mucosal defense system, Part 2. Probiotics and prebiotics. J Pediatr. 2013;162:6471. 2. Wall R, Ross RP, Ryan CA, Hussey S, Murphy B, Fitzgerald GF, Stanton C. Role of gut microbiota in early infant development. Clin Med Pediatr. 2009;3:45-54. 3. Patole S. Probiotic Supplementation for Preterm Neonates – What Lies Ahead? Nestle Nutr Inst Workshop. 2015;81:153-62 4. Guo S, Guo Y, Ergun A, Lu L, Walker WA, Ganguli K. Secreted Metabolites of Bifidobacterium infantis and Lactobacillus acidophilus Protect Immature Human Enterocytes from IL-1β- Induced Inflammation: A Transcription Profiling Analysis. PLoS One. 2015;10(4):e0124549 5. Deshpande G, Rao S, Patole S. Probiotics in neonatal intensive care – Back to the future. Obstet Gynaecol. 2015;55:210-7 6. Jerković Raguž M, Brzica J, Rozić S, Šumanović Glamuzina D, Mustapić A, Novaković Bošnjak M, Božić T. The impact of probiotics (Lactobacillus reuteri Protectis) on the treatment, course and outcome of premature infants in the Intensive Care Unit in Mostar.JPNIM 2016;5(2):e050228 doi: 10.7363/050228

Za cije

Ĺ ifra materijala: 004-BIOG/2016 Datum pripreme materijala: april/travanj 2016

Za zdravlje crijevne c ijevne flore flo e cijele porodice Mali ekspert ekspe preporuÄ?uje

lu poro

dicu

BioGaia Bosna i Hercegovina www.biogaia.ba

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Osnovni pojmovi

konstituente, ekstrakte ili kombinaciju ovih komponenti.” Dijetetski suplementi se proizvode u dozno zavisnim oblicima kao kapsule, tablete, sirupi, kapi i slično. Direktiva EU definiše dijetetske suplemente kao namirnice koje dopunjuju normalnu ishranu i predstavljaju koncentrovane izvore nutrijenata, vitamina, minerala i drugih supstancija sa hranjivim i fiziološkim efektom, a u prometu su u doziranim farmaceutskim oblicima, predviđeno da se uzimaju u odmjerenim pojedinačnim količinama (doziranim oblicima, kao kapsule, pastile, tablete, kesice praška, ampule tečnosti i drugo). S obzirom na svoj specifičan sastav, oblik, primjenu kod posebnih kategorija stanovništva (dojenčad, mala djeca, lica sa posebnim medicinskim potrebama, lica sa smetnjama u metabolizmu i dr.) i mogući uticaj na zdravlje ljudi, pre-

ma zahtjevima evropskih direktiva traži se dodatna kontrola prilikom stavljanja ovih proizvoda na tržište, što zahtijeva i postupak notifikacije ovakvih proizvoda i upis u registar. Kada govorimo o dijetetskim suplementima na svakom pakovanju mora biti odštampana oznaka “dijetetski proizvod”. Prema Pravilniku o herbalnim ljekovitim proizvodima, herbalni ljekoviti proizvodi su proizvodi izrađeni od ljekovitog bilja, dijelova bilja ili drugih prirodnih sirovina, a koriste se u svrhu prevencije ili tretmana/liječenja bolesti. U ovu grupu proizvoda prema Pravilniku, ne mogu se svrstati proizvodi kojima su dodati vitamini i minerali; proizvodi kojima su dodate hemijski definisane aktivne supstance, uključujući hemijski definisane aktivne supstance izolovane iz biljaka; proizvodi sa aktivnom supstancom dobijenom biotehnološkom proizvodnjom; proizvodi koji se izdaju na recept ili proizvodi sa otrovnim supstancama; proizvodi namijenjeni za parenteralnu primjenu i homeopatski proizvodi. Propisi regulišu kvalitet, bezbjednost i efikasnost obje grupe ovih proizvoda, a istovremeno uloga ljekara i farmaceuta ima izuzetno značajnu ulogu da precizne i kvalitetne informacije o herbalnim ljekovitim proizvodima i dijetetskim suplementima budu dostupne pacijentima.

hrana biva sve popularnija, te kako joj se priklanja sve više ljudi, naročito mladih. Kao i svi koji žele primjenjivati zdravu i raznovrsnu prehranu, tako i vegetarijanci treba da konzumiraju raznovrsne obroke koji uključuju orašaste plodove, sjemenke, mliječne proizvode s niskim udjelom masnoće (ovisno o tome koji smjer vegetarijanstva su prihvatili), mahunarke te različita jela i proizvode s cjelovitim žitaricama. Vegetarijanstvo je popularno, posebno među mlađim generacijama, a razlozi su različiti. Neki se na vegetarijanski način prehrane odlučuju zbog zdravstvenih razloga, dio iz moralnih pobuda, a neki jednostavno žele isprobati nešto novo. Naime, istraživanja su pokazala da su osobe koje primjenjuju vegetarijansku prehranu zdravije i da u prosjeku duže žive. Bez obzira na to o kojem se razlogu radilo, dobrobiti vegetarijanstva su više nego očigledne, kao što je: manja mogućnost prekomjerne težine, smanjeni rizik od bolesti srca i krvnih žila, posebno smanjeni problemi povišenog M.C. krvnog pritiska.

Albert Einstein: “Ništa neće više doprinijeti ljudskome zdravlju i našim šansama za opstanak kao evolucija na vegetarijansku prehranu.” Leonardo da Vinci: “...doći će vrijeme kada će ljudi na ubojstvo životinje gledati jednako kao što sada gledaju na ubojstvo čovjeka.” Thomas Alva Edison: “Nenasilje je put do više etike, koja je cilj svekolike evolucije. Sve dok ne prestanemo nanositi zlo svim živim bićima i dalje ćemo biti samo divljaci.” Pitagora: “Sve dok ljudi budu ubijali životinje, ubijat će i jedni druge. Uistinu, onaj koji sije sjeme smrti i boli ne može požnjeti sreću i ljubav.”

Dijetetski suplementi i biljni ljekoviti proizvodi

erbalni ljekoviti proizvodi i dijetetski suplementi zauzimaju značajno mjesto u današnjem vremenu napretka konvencionalnog liječenja. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) preparate na bazi ljekovitog bilja koristi 80% svjetskog stanovništva. Potrebno je naglasiti razliku između dijetetskih suplemenata i herbalnih ljekovitih proizvoda. Prema DSHEA (Dietary Supplement Health and Education Act,1994) dijetetski suplementi se definišu kao: “proizvodi, osim duvana, koji su namijenjeni suplementiranju hrane (dodaci ishrani) koja se konzumira i koji sadrže jednu ili više određenih komponenti: vitamine, minerale, biljne komponente, aminokiseline, hranjive supstance koje povoljno utiču na unos hrane, koncentrate, metabolite,

Mr ph. Zorica Jusupović, Institut za javno zdravstvo RS

Vegetarijanstvo Riječ vegetarijanstvo proizlazi iz latinske riječi vegetus, što znači zdrav, čio, krepak, svjež i pun života. Homo vegetus znači tjelesno i mentalno zdrava osoba. Izvorno značenje riječi ukazuje na širenje svijesti na duhovno i moralno uravnotežen život, a ne samo prehranu koja se sastoji od voća, povrća, sjemenki i klica. Vegetarijanstvo, tj. prehrana bez namirnica životinjskog porijekla, obuhvata više varijanti prehrane, zavisno o tome šta se može, a šta ne može konzumirati. Tako s jedne strane imamo najliberalnije vegetarijance koji u svoju prehranu uključuju mlijeko, jaja pa i peradarsko meso, a s druge vegane koji su iz svoje prehrane isključili apsolutno sve što je životinjskog porijekla. Činjenica je kako vegetarijanska pre48

andida albicans je gljivica koja je normalno prisutna na sluzokoži čoveka. Često zbog različitih uzročnika (savremeni uslovi života, nepravilan način ishrane, učestala upotreba antibiotika, stres, hormonski disbalans i dr.) dolazi do poremećaja prirodnog balansa i umnožavanja kandide što dovodi do zdravstvenih problema. U stolici se normalno nalazi do 20 kolonija kandide, ukoliko ih je više obično lekar propisuje terapiju nekim od antimikotika. Simptomi kandidijaze su različiti: • Digestivni trakt (diareja, grčevi, nadimanje, refluks) • Urogenitalni trakt (svrab, osećaj peckanja, pojačan beličast sekret) • Respiratorni trakt (zapušen nos, kijanje, kašalj, grlobolja) • Nervni sistem (anksioznost, depresija, slabo pamćenje i koncentracija, razdražljivost) • Hronični umor Uz klasičnu medikamentoznu terapiju obično se preporučuje i poseban režim ishrane i upotreba fitoterapije. Režim ishrane se bazira na smanjenju unosa ugljenih hidrata i povećanju unosa dijetalnih vlakana.

PRIRODA I

Režim ishrane i fitoterapija kandidijaze

Mr ph. Anica Crkvenčić

Divlji origano

Hrana koju treba izbegavati: 1. sveže i suvo voće koje sadrži dosta šećera, voćni sokovi 2. hleb i peciva sa kvascem 3. prosti šećeri, beli i smeđi, med, džemovi, slatkiši i ostale namirnice koje sadrže glukozu, saharozu,fruktozu, laktozu, maltozu, sorbitol 4. sirćetna kiselina, kečap, senf, majonez i ukiseljeno voće i povrće 5. pečurke 6. kikiriki, pistacije 7. alkoholna pića 8. kafa i crni čaj 9. suvomesnati proizvodi, konzervisana i sušena riba, svinjetina 10. zreli sirevi, oni koji sadrže plesni, i drugi mlečni proizvodi osim nemasnog probiotskog jogurta 11. svi prehrambeni artikli koji sadrže konzervanse, natrijum-glutamat, veštačke arome itd.

Z D R AV L J E

12. povrće koje sadrži dosta skroba i (Origanum minutiflorum, Lamiaceae) je šećera, npr. mrkva, grašak, pasulj biljka mediteranskog podneblja, a zastupljena je i na jugozapadu Turske. Teško se uzgaja tako da se najkvalitetnija Hrana koja se preporučuje: 1. zeleno lisnato povrće (blitva, zelje, spanać), brokoli, karfiol i ostale vrste povrća i sokovi od povrća 2. integralne žitarice, raženi hleb, zobene pahuljice, ovas, heljda, koje zbog prisustva velike količine vlakana mehanički uklanjaju gljivice iz digestivnog trakta 3. limun, badem 4. meso - piletina, ćuretina, divljač, riba, teletina, bistre supe od mesa 5. beli luk, maslinovo ulje 6. nemasni probiotski jogurt, kefir Mravinac Posebni dodaci ishrani koji imaju pozitivan efekat su probiotici, vitamini sirovina sakuplja na prirodnom staništu. C, E i B kompleks, cink, magnezijum, Osnovni aktivni princip je karvakrol koji ekstrakti belog luka, semenki grejpa, ispoljava antibakterijska, antimikotička, antivirusna, antiseptična i antioksidativdivljeg origana i dr. Ekstrakt semenki grejpa sadrži bi- na svojstva. Karvakrol razara proteine u oflavonoide (kvercetin, hesperidin, na- zidu ćelije mikroorganizama što dovodi ringin), kumarine, limonoide, vitamine do povećanja propustljivosti membraB grupe, C i E, minerale i biljna vlakna. ne i inaktivacije. Usporavanje razmnoMehanizam delovanja se manifestuje žavanja bakterija se ne odvija putem blokiranjem preuzimanja aminokiseli- prenosa hromozoma tako da ne postoji na, što dovodi do oštećenja citoplaz- opasnost od nastanka rezistencije. Zbog matske membrane patogena i njegove ovih efekata ulje divljeg origana se upoinaktivacije. Retko dolazi do tolerancije trebljava za jačanje imuniteta, kod resi rezistentnosti tako da su preparati sa piratornih infekcija, alergija, sinusitisa, ovim ekstraktom pogodni za primenu kandidijaze, grlobolja, zapaljenja desni, kod hroničnih kandidijaza. Posebno su aktinomikoza, emfizema, azbestoze itd. Kandidijaza se obično teško i dugoefikasne kombinacije koje sadrže probiotske kulture, ekstrakt belog luka i trajno leči tako da je za postizanje trajnih rezultata neophodno koristiti medisemenki grejpa. Otkrivena su i antimikotička dejstva kamentoznu terapiju, prilagoditi način ekstrakta divljeg origana. Divlji origano ishrane i po potrebi uključiti fitoterapiju.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Lijekovi protiv bolova iz vaše kuhinje

oli vas glava, zub, zglobovi, mišići? Olakšanje od bola mnogi će prvo potražiti u tabletama, ali i hrana koju svakodnevno koristimo u kuhinji može djelovati poput prirodnog, a time i mnogo zdravijeg analgetika. Saznajte kojih je to osam namirnica snažnog ljekovitog dejstva. 1. Kurkuma Kurkuma pomaže u borbi protiv raznih vrsta upale, hroničnog bola, bolnih leđa i mišića, zubobolje, artritisa, uspješno obnavlja tkiva i odlična je za detoksikaciju, kao i za poboljšanje ukupnog zdravlja. Možete je dodati raznim jelima, ali i čaju i sokovima. Najbolje je uz kurkumu kombinovati i crni biber, jer je tada najdjelotvornija. 2. Đumbir Ova izuzetno ljekovita biljka pomoći će vam da ublažite hronični bol u zglobovima i artritis. Đumbir možete dodati čaju, jelima pripremljenim u voku, čorbama i desertima. Neki ljudi su vrlo osetljivi na đumbir pa ga zato trba postepeno uvoditi u ishranu. 3. Čili papričice Za blagotvorno djelovanje čili papričica zaslužan je glavni sastojak kapsaicin, koji slabi signale da vas nešto boli koje tijelo šalje u mozak. Uspješno liječi bol u zglobovima, fibromijalgiju, kožni osip, migrene i glavobolje. Ukoliko možete da podnesete ukus, stavite tri kašičice kajenskog bibera u čašu vode i popijte za trenutno olakšanje. 4. Bijeli luk Zubobolja, upala uva i bol izazvan artritisom uspješno se liječe bijelim lukom. Napravite sopstveno ulje od bijelog luka: tri usitnjena češnja dodajte u pola šoljice maslinovog ulja i pustite da vri na laganoj vatri dva minuta. Procijedite i ostavite da odstoji u frižideru do dvije nedjelje. Tako pripremljeno ulje zagrijte i nježno utrljajte na bolne zglobove ili mišiće. Imate li upalu uva, nakapajte dvije kapi toplog ulja. Boli li vas zub, napravite smjesu od zdrobljenog češnja bijelog luka i prstohvata soli i nanesite na zub. 5. Karanfilić Zubobolju, kao i bolne desni, snažno savladava i karanfilić. Najbolje ga je žvakati, pri čemu će ispuštati svoj moćni 50

Priprema: Jelena Broćilović

sastojak s analgetskim djelovanjem, eugenol. Ukoilko ne možete da podnesete njegov oštar ukus, napravite jak čaj od karanfilića. 6. Trešnje Možda najukusniji analgetik na listi pomaže kod artritisa, kostobolje i hroničnih glavobolja. Za protivupalno i analgetsko djelovanje trešanja zaslužan je antioksidans antocijanin, kojim obiluje ovo sočno voće. Antocijanin eliminiše enzime koji izazivaju upalu tkiva i bol. 7. Jabukovo sirće Ukoliko patite od žgaravice, pomiješajte jednu kašičicu jabukovog sirćeta u čaši vode i popijte prije jela ili polagano pijuckajte nakon obroka kako biste izbjegli žgaravicu. Jabukovo sirće pomaže boljem sagorijevanju masnoća i bjelančevina koje izazivaju neugodan osjećaj žarenja u stomaku. 8. Borovnice Najbolji su prirodni lijek za liječenje i prevenciju infekcije mokraćnih puteva. Pune su tanina, prirodnog organskog jedinjenja koje efikasno ubija bakteriju koja izaziva upalu mokraćnih kanala.

Devet narodnih lijekova za brzo uklanjanje glavobolje Glavobolja kao bolest, tvrde ljekari, ne postoji, ona je simptom. Glavobolja je neka smetnja u zdravlju. Svaka prehlada počinje povišenom temperaturom i glavoboljom. Visoki pritisak takođe izaziva glavobolju. Od gladi i preobilnog jela - glavobolja. Stoga nema smisla glavobolju liječiti acisalom (i to godinama). Čovjek se mora zapitati od čega ga boli glava. Potrebno je obratiti se iskusnom ljekaru za temeljit pregled. Glavobolja nekom

nestaje čim dobije dobre naočale, izliječi nos, zube itd. 1. 2-3 glavice crvenog luka samelje se na mašini za mljevenje mesa. To se pomiješa s finim uljem i doda malo soli. Tom smjesom masira se glava, zatim se ta masa stavi u gustu krpu i priveže na glavu. Preko krpe stavi se suva marama i malo prilegne. 2. Korijen maslačka, korijen angelike, matičnjaka - supena kašika, majčine dušice - pola supene kašike, cvijet zove - jedna kašika, metvice dvije supene kašike. Sve se to dobro promiješa i od te mješavine jedna supena kašika prelije s dva decilitra ključale vode i ostavi stajati 10-15 minuta. Nakon toga se ocijedi i pije hladno više puta na dan. 3. Od jednog većeg limuna iscijedi se sok i dobro promiješa sa kašikom fino samljevene prave kafe. To se popije i malo prilegne. 4. Nekoliko listova od glavice kupusa stavi se u pećnicu da se smekšaju i ugriju. Time se obloži glava triput dnevno, sve dok bol ne prođe. 5. Ako vas neprekidno boli glava, neophodno je dva do tri puta dnevno masirati (osam dana) jakom dobrom domaćom rakijom (komovicom). 6. Bolovi koji trgaju u glavi, zubima ili ušima prestaće ako na tavicu stavimo po kašiku ljupine od bijelog luka, ljupine od crvenog luka, kamilice, lorberovog lista, borovnice i ruzmarina. Nakapati malo finog ulja te grijati. Kad se najviše dimi (ne smije goriti), držati nad dimom složen topao ručnik. Kad se ručnik napuni dimom, hitro ga povezati djetetu ili odrasloj osobi na glavu. Preko toga svezati još jedan čist, topao ručnik. Ako kod prvog postupka bolovi ne prođu, treba postupak ponoviti. 7. Ako dijete boli glava, treba naribati sirov krompir i krpom pričvrstiti na čelo. Noge moraju biti tople. 8. Limunov sok sa jednakim dijelom vode, zaslađen šećerom. Uzima se nekoliko puta dnevno. 9. Ako patimo od nervne glavobolje, treba stavljati obloge od kvasca (germe) - 10 g - pomiješane sa kašikom meda.

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

ži r b j na

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

i las k u

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

ZDRAVSTVO - SRBIJA

radski zavod za hitnu medicinsku Predstavljamo: pomoć Beograd ili popularnije, u narodu prepoznatljiva Hitna pomoć Beograda, ustanova je bez koje ovaj naš veliki grad svakako ne bi mogao da živi. Neophodna je i toliko je utkana u tkivo grada da se jedno bez drugog više ne mogu ni zamsliti. Lekari Hitne pomoći pozdravljaju nas i savetuju iz jutarnjih programa, izveštavaju o prethodnom danu, a posebno o brojnim noćnim intervencijama, nagoveštavaju moguće zdravstvene probleme kao posledice naglih promena vremenskih uslova. Nekako su nam bliski Pripremio: Radenko-Rade Karalić i deo su našeg svakodnevnog života. Baš Foto: Momir-Moša Marušić kako i treba da bude, jer Hitna pomoć je tu za nas, svakoga dana u godini, bez prestanka, bez pauze, bez dana odmora za sve hitne zdravstvene probleme i povrede. Radenko Karalić u razgovoru sa direktorom dr Goranom Sa Gradskim zavodom za hitnu Čolakovićem medicinsku pomoć može se porediti po ovom i ovakvom pregalačkom radu, moglo bi se reći konstantno u “vanrednom stanju” još jedino Urgentni centar Kliničkog centra Srbije, koji je uvek otvoren i koji zbrinjava najveći broj pacijenata, kojima prvu zdravstvenu uslugu pruži Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć. Ove dve ustanove zajedno pružaju hitne medicinske, odnosno urgentne usluge u Beogradu. Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć (GZZHMP) Beograd je regionalni lider u oblasti prehospitalne urgentne Goran Čolaković, Direktor Zavoda za hitnu medicinsku pomoć, Beograd medicine. Pruža hitne medicinske usluge za preko 1.600.000 stanovnika na 1990. Završio Srednja medicinska škola Beograd smer, medicinska sestra-tehničar. području 11 gradskih opština (oko 1.500 1999 Diplomirao na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2006 Položio specijalistički ispit iz interne medicine, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu km²) u oblasti zbrinjavanja teško povre2007. Završio kurs iz abdominalne ultrazvučne sonografije, prof. dr Mirjana Perišić, Medicinski đenih i kritično obolelih. fakultet Univerziteta u Beogradu Sa direktorom Zavoda za hitnu 2009. Završio kurs ultrazvučne dijagnostike (color duplex ultrasonografski pregledi) Institut za kardiovaskularne bolesti KCS, prof. dr Lazar Davidović, dr sc. med. Dragan Vasić, Medicinski medicinsku pomoć dr Goranom Čofakultet Univerziteta u Beogradu lakovićem ekskluzivno za časopis 1999. Zaposlen u Gradskom zavodu za hitnu medicinsku pomoć Beograd. Na mestu medicinskog „Medici.com“, razgovara Radenkotehničara 2000. u istoj ustanovi na mestu lekara opšte medicine Rade Karalić. Tako je danas, regionalni lider, a kako se do toga došlo. Kada je i kako Zavod formiran? Sve je počelo davno, 26. maja. 1892. kada je SLD naložilo “... da se pristupi pravljenju posebnih kola kojima bi se bolesnici prevozili; da se ovima odredi mesto gde će stajati; kao i da se postavi dežurni lekar, koji će građanima hitno priticati u pomoć kada im je ista brzo potrebna...” 52

Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd

2006. u istoj ustanovi na mestu lekara specijaliste interne medicine na terenu i ambulanti 2007. u ambulanti ultrazvučne dijagnostike abdomena 2009. u ambulanti ultrazvučne dijagnostike abdomena i color duplex sonografije krvnih sudova 2013. kao vd. direktora, a 2014. izabran za direktora Zavoda. Govori engleski jezik, bavi se sportom, oženjen i otac troje dece

Beogradska opština 1. decembra 1904. je zavela noćno dežurstvo u opštinskoj zgradi u Kumanovskoj ulici – pozivni broj 488. Dežuralo je 10 lekara, 2 bolničara, primač poziva i dva kočijaša. Godine 1915. od dr Rozalije Norton dobijen je prvi sanitetski automobil mar-

ke “ford”. Od 1920. u funkciji je reparirani “NAG” (National Automobil Geselschaft) i uvodi se po prvi put zanimanje - vozač sanitetskog vozila. Interesantan podatak je da “...Kada se išlo na poziv, zvonom se tražio prolaz, a kada je u kolima bio bolesnik - napred se stavljao

Z D R AV S T V O - S R B I J A

dijalizu prema mesečnom rasporedu. Za ove potrebe angažovane su 52 ekipe. Gradski zavod ima svoj call centar. Koja je njegova uloga? Call centar GZZHMP Beograd je nastao po ugledu na slične službe evropskih zemalja, primenom novih informacionih tehnologija, a pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Republike Srbije i uz finansijsku podršku Vlade Kraljevine Norveške. U savremenom call centru GZZHMP Beograd unapređeni su prijem i distribucija poziva koje vrše lekari. Primanje i procesuiranje poziva vrši se u elektronskom obliku prema trijažnim algoritmima iz Indeksa urgentnog zbrinjavanja.

barjačić za crvenim krstom. Kada je po sredi bila neka nesreća onda se uz ova dva upozorenja koristila i truba”. Do promene naziva u “Stanica za spasavanje i brzu pomoć” sa pozivnim brojem 23 456, dolazi 1928. Narodni odbor grada nabavio je 1954. za Stanicu 20 sanitetskih vozila tipa »ford« i tri »ševroleta«. Već 1960. Stanica se seli na današnju lokaciju u Ulicu Franše d`Eperea 5 i prerasta u Stanicu za hitnu pomoć sa pozivnim projem 94. Šest godina kasnije, tačnije 1969. u funkciji je sadašnji naziv – GZZHMP, a 1. juna 2012. implementiran je pozivni broj 194. Današnji vozni park Zavoda čini preko 80 vozila. Koje sve poslove obavlja Služba hitne medicinske pomoći? Služba hitne medicinske pomoći u Zavodu uključuje: prijem poziva za hitnu medicinsku intervenciju putem telefonskog broja 194, njihovu trijažu prema stepenu prioriteta i prosleđivanje lekarskim ekipama na terenu koje zbrinjavaju pacijenta. Za davanje medicinskih saveta građanima izdvojen je telefonski broj 011/3615-008 za odrasle i 011/3614350 za pedijatrijske savete i 011/3622030 za stara i socijalno ugrožena lica. Pored ovih, Zavod pruža i druge zdravstvene usluge: medicinsko obezbeđenje javnih skupova i sportskih manifestacija, sanitetski transport pacijenata. U letnjim mesecima lekarske ekipe su potpomognute gliserom na reci Dunav i motociklom na Adi Ciganliji. U Zavodu su 24h dnevno dežurne ambulante za decu i odrasle. Zavod ima i dva ultrazvučna kabineta u kojima se

obavljaju ultrazvučni pregledi abdomena, štitne žlezde, srca, Doppler krvnih sudova vrata, holter ekg i holter krvnog pritiska, koji funkcionišu po principu zakazivanja. Kako je organizovan rad Službe hitne pomoći u velikom gradu kakav je Beograd? Da li postoji teritorijalna podela? U Beogradu, lekarske ekipe GZZHMP-a raspoređene su teritorijalno na svakoj gradskoj opštini. Tako je rad zdravstvene operative Zavoda organizovan u 15 podstanica na 11 beogradskih opština. Svaka operativna smena funkcioniše sa po 23 lekarske ekipe (22 za odrasle i jedna pedijatrijska), koju čine: lekar, medicinski tehničar i vozač sanitetskog vozila. Proces rada je organizovan u pet operativnih smena po 12h, za pružanje hitne medicinske pomoći deci i odraslima kod svih urgentnih stanja na licu mesta i u toku prevoza do odgovarajuće zdravstvene ustanove, u vremenu od 00-24 sata. Šta je sa onim pacijentima kojima je potreban prevoz do zdravstvene ustanove? Šta je s pacijentima na dijalizi? Zavod obavlja tzv. medicinski indikovan, a ne hitan sanitetski prevoz nepokretnih i teško pokretnih pacijenata na zakazane specijalističke preglede i intervencije, za koje je neophodno imati overen uput i popunjen nalog za prevoz sanitetetom, kao i do centara za rehabilitaciju po odobrenju Komisije RZZZO. Zavod ima ukupno 16 ekipa za ove potrebe. Takođe, organizovan je i sanitetski prevoz pacijenata na hemo-

Call centar Gradskog Zavoda (Hitne)

Prijemni deo call centra Pozivanjem broja «194» uključuje se telefonski govorni automat rečenicom «Dobili ste hitnu pomoć Beograd, molimo sačekajte....», nakon čega se automatski uspostavlja veza sa prvim slobodnim lekarom. Na ekranu računara se pojavljuje elektronski formular poziva koji automatski identifikuje telefonski broj sa kojeg se poziva «194», ime i adresu vlasnika broja telefona. Ukoliko je sa tog broja već pozivana hitna pomoć, dostupan je listing svih prethodnih poziva sa razlozima pozivanja i brojem obavljenih lekarskih intervencija ili datih saveta. Po principu padajućeg menija, u rubrici problem, odabere se jedna od 39 ponuđenih opcija. Razgovor koji lekar obavlja sa pozivaocem, sledeći trijažna uputstva iz Indeksa urgentnog zbrinjavanja, standardizovan je, pojednostavljen i vremenski skraćen prijem hitnih poziva. Lekar samostalno odlučujuje da li će poziv biti primljen i kog reda hitnosti. Zatim se primljeni poziv automatski prosleđuje dispečeru koji ga predaje na realizaciju prvoj slobodnoj, a teritorijalno najbližoj ekipi. Dispečerski deo call centra Elektronskim putem, primljeni poziv se automatski ubacuje u listing aktivnih poziva, i nalazi se na monitoru dispečera do momenta distribucije ekipi na terenu. U zavisnosti od hitnosti, tj. prioriteta, poziv prvog reda hitnosti je označen crvenom bojom, drugog reda hitnosti žutom, a trećeg reda hitnosti i rezervacije transporta zelenom bojom. Od tog trenutka do kraja intervencije, poziv je na listingu zaduženih poziva. Pozivi istog prioriteta su rangirani po vremenu prijema. 53

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Načelnik i/ili koordinator call-centra kontroliše rad dispečera, vrši prijem poziva sa direknih telefonskih linija MUP-a, vatrogasnih službi i Skupštine grada; razmatra urgencije pacijenata i daje instrukcije pozivaocu do dolaska ekipe HMP. Vreme je krucijalni deo rada u Gradskom zavodu za hitnu medicinsku pomoć Beograd.

Dr Aleksandra Jovanović, dr Vladimir Simić i dr Lidija Dujlović

Da li Zavod ima i edukativnu ulogu? Kao lider u oblasti svakako ima obavezu da prenosi najnovija znanja. Davne 1986. godine, Radnički savet Zavoda donosi odluku o osnivanju SMCa u okviru zdravstvene službe Zavoda. Time je Centar za edukaciju i stručno metodološki rad GZZHMP Beograd jedan od najstarijih centara kontinuirane medicinske edukacije (KME) u Srbiji. Prioritetni zadatak Centra je da organizuje akreditovane kurseve za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike, kao i kurs prve pomoći namenjen nemedicinskom osoblju. Prema Zakonu o zdravstvenoj zaštiti Republike Srbije (“Sl. glasnik RS” br. 107/2005), pojedinac je dužan da se u granicama svojih znanja i mogućnosti uključi u društvenu brigu za zdravlje, kao i da povređenom ili bolesnom u hitnom slučaju pruži prvu pomoć. Centar takođe organizuje i predavanja u kojima su uključeni akreditovani profesori, vodeći stručnjaci različitih oblasti medicine. Aktuelna dešavanja, vezana za KME i druge aktivnosti, mogu se naći na web-sajtu GZZHMP Beograd: www.beograd94.rs. Zainteresovani polaznici mogu se prijaviti na telefonski broj 011-3615-015. Edukacija građana Na sajtu GZZHMP Beograd izdvojena je rubrika “Kada pozvati 194” sa uputstvima za pozivanje ovog broja, korisnim savetima i neophodnim postupcima, koje kao oblik prve pomoći ili samopomoći treba preduzeti do dolaska ekipe HMP. Time je ukazano na značaj pozivanja broja «194» samo u stvarnim hitnim stanjima. Jedan lažan ili neopravdan poziv ili uznemiravanje sprečava ekipu da dođe tamo gde je ljudski život zaista ugrožen. Očevici nekog urgentnog stanja, prve dragocene minute za život unesrećenog treba da provedu u preduzimanju mera za spasavanje ugrožene osobe u skladu sa svojim znanjem i mogućnostima. Ekipe GZZHMP u proseku stignu na lice mesta za 9,73 minuta nakon prijema poziva. GZZHMP Beograd organizuje edukacije iz oblasti prve pomoći i osnovne 54

životne podrške odraslih za nemedicinsko osoblje. Polaznici ovih kurseva su policajci, vatrogasci, spasioci na vodi, zaposleni u različitim javnim preduzećima, studenti, srednjoškolci i ostali lično zainteresovani pojedinci. Zabrinjavajući je podatak da nedovoljnu zainteresovanost za ovakve kurseve pokazuju članovi porodica visokorizičnih bolesnika. Dok ovakav sistem edukacije ne postane obaveza u našoj zemlji, neophodno je da lekar-operater na telefonskoj centrali «194» daje putem telefona pozivaocu instrukcije o merama prve pomoći koje treba preduzeti do dolaska ekipe HMP. Prva uspešna kardiopulmonalna reanimacija vođena telefonskim instrukcijama operatera call centa GZZHMP Beograd po algoritmu za stanje “bez svesti” iz Indeksa urgentnog zbrinjavanja, do dolaska ekipe HMP, opisana je 2005. godine. Početkom 2013. godine GZZHMP Beograd je po odobrenju Ministarstva zdravlja akreditovana za osposobljavanje vozača u auto-školama iz prve pomoći. A. Okiljević, M. Miletić, S. Puhača i H. Balićevac

Da li ima prostora i za naučni rad? U cilju unapređenja kvaliteta stručnog rada lekara Zavoda, a u skladu sa najsavremenim svetskim preporukama, SMC priprema stručno-metodološka uputstva kao doktrinarni stav Zavoda. Do sada su objavljeni: Stručno-metodološko uputstvo za prehospitalno dijagnostikovanje i lečenje akutnog koronarnog sindroma, Stručnometodološko uputstvo za prehospitalno zbrinjavanje akutnog moždanog udara i TIA, Stručno-metodološko uputstvo za sprovođenje prehospitalne kardiopulmonalne reanimacije, kao i Stručno-metodološko uputstvo za pravilno popunjavanje lekarskog izveštaja prilikom konstatacije smrti. Na potrebu izrade ovih internih protokola je ukazala činjenica da se primenjuju neujednačeni kriterijumi prehospitalnog zbrinjavanja navedenih hitnih stanja. Cilj je da se pomogne lekaru praktičaru da izabere najbolju moguću dijagnostičku i terapijsku strategiju za svakog pojedinačnog pacijenta.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Da li postoji saradnja sa Medicinskim fakultetom Univerziteta u Beogradu? Saradnja GZZHMP i Medicinskog fakulteta u Beogradu uspostavljena je sredinom 60-tih godina prethodnog stoleća. Nastavnonaučno veće je početkom 1998. godine donelo odluku kojom Zavod postaje ustanova u kojoj se vrše praktična obuka i teorijska nastavu za lekare na postdiplomskom stručnom usavršavanju urgentne i opšte medicine. Ugovorom o poslovnoj saradnji između Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i GZZHMP Beograd, Zavod se od 2009. godine, obavezao da će u svojim organizacionim jedinicama: Centru za stručno-metodološki rad i edukaciju, ambulanti Zavoda i ekipama Zavoda na terenu omogućiti nesmetano izvođenje teorijske i praktične nastave za studente XII semestra. Osim sticanja teorijskog znanja o prepoznavanju, dijagnostikovanju i lečenju najčešćih hitnih stanja u medicini, studentima je omogućeno da ovladaju osnovnim znanjima i veštinama za primenu mera pr-

ve pomoći, osnovne životne podrške odraslih (BLS), upotrebu automatskog spoljašnjeg defibrilatora i više životne podrške odraslih (ALS). Demonstracija i uvežbavanje svih manuelnih veština koje se odnose na obezbeđivanje disajnog puta, oksigenoterapije, davanja lekova i metode sigurne defibrilacije, upotrebu opreme za privremenu imobilizaciju i hemostazu, odvija se u malim grupama. Tokom nastave u Zavodu studenti se upoznaju sa savremenim algoritmima kardiopulmonalne reanimacije (KPR).

Srđan Šarenac, dr Goran Milosavljević i Dragan Gajić

Kako se održava, obnavlja i unapređuje stručni rad zaposlenih? Postoje li redovni treninzi i provere? GZZHMP Beograd u okviru kontinuirane medicinske edukacije sprovodi redovne godišnje treninge tročlanih medicinskih prehospitalnih timova (lekar, medicinski tehničar i vozač). Poštujući pravila struke i napredak u medicini, ekipe GZZHMP Beograd su sebi postavile cilj da budu ne samo opremeljene najsavremenijom mediZgrada Hitne pomoći

cinskom opremom, već i da budu i vrhunski stručnjaci u prehospitalnom zbrinjavanju pacijenata. Zahvaljujući najmodernijim nastavnim sredstvima, ekipe kroz različita scenarija obnavljaju postojeće teorijsko znanje i veštine i unapređuju iste u skladu sa najnovijim preporukama za KPR i zbrinjavanje teško povređenih osoba. Centar za edukaciju poseduje 15-ak različitih lutki/manekena za uvežbavanje KPR (baby, junior i adult modeli) i upotrebe automatskog spoljašnjeg defibrilatora. Lutka za intubaciju omogućava uvežbavanje zbrinjavanja disajnog puta. Fantom lutka „Ultimate hurt“ sa različitim modulima koji omogućavaju osmišljavanje realističnih scenarija (otvoreni i zatvoreni prelomi, strana tela, opekotine, parcijalne i totalne amputacije, povrede nanete vatrenim i hladnim oružjem itd.) za uvežbavanje prehospitalnog zbrinjavanja teško povređenih osoba. Imate i svoj časopis urgentne medicine “HALO 194”? Slažete li se sa mnom da bi saradnja između naša dva časopisa, koji su prepoznatljivi i sa višegodišnjom tradicijom, bila na obostranu korist? Godinama unazad, od 1992. godine, koliko postoji, „Naučni časopis urgentne medicine HALO 194“ je neizostavna literatura lekara koji se bave urgentnom medicinom. Uredništvo časopisa u saradnji sa Medicinskim fakultetom u Beogradu (Katedra urgentne medicine), objavljuje originalne radove, saopštenja, prikaze bolesnika, preglede iz literature, radove iz istorije medicine, radove za praksu, vodiče kliničke prakse, izveštaje s kongresa i stručnih sastanaka, stručne vesti, prikaze knjiga i dopise za rubrike Sećanje, In memoriam i Promemoria, kao i komentare i pisma Uredništvu u vezi s objavljenim radovima. Časopis se prati u konteksu Srpskog citatnog indeksa u kategoriji domaćih naučnih časopisa za medicinske nauke (M53). Svako objavljivanje rada u ovom časopisu donosi prvom autoru po 5 poena, a koautori dele 5 poena. Autori radove dostavljaju na e-mail adresu: smchitna94@gmail.com. „Slažem se sa Vama u vezi saradnje. Mislim da uredništva oba ugledna časopisa treba da u direktnoj komunikaciji dogovore načine i vidove medjusobne saradnje koja može biti korisna i za časopise a time i za brojne čitaoce“. 55

Z D R AV S T V O - S R B I J A

lazeći u Opštu bolnicu “Atlas” zastajemo, oduševljeni blistavom i besprekornom belinom, sjajem uglancanih podova, savremenih materijala i, iznad svega, osmehom na licu osoblja koje nas dočekuje. Jednom rečju, prijatna atmosfera, neobična za bolnicu u kojoj se svakodnevno izvode složene operacije, lišena stresa, stvara prvi utisak poverenja, pouzdanosti i sigurnosti. Fotoreporter ne odoleva ovom utisku i neprestano seva blicevima, a predstavnik časopisa “Medici.com” Radenko-Rade Karalić, iako pripremljen za razgovor sa osnivačem i vlasnikom bolnice dr Igorom Georgijevim, fasciniran prvim utiskom, zastaje oduševljen. To je utisak koji na samom početku ostavlja ova ustanova i zaposleni u njoj. Kao što to obično biva u životu, prvi utisak ne vara, najvažniji je i najtačniji, što se i ovom prilikom potvrđuje, nakon obilaska svih odeljenja bolnice u kojoj su svuda najsavremenija oprema, nasmejana lica, zadovoljni pacijenti.

Razgovor sad dr Igorom Georgijevim nastavljamo u ne manje opuštenoj atmosferi, saglasni da je u jednom tekstu nemoguće obuhvatiti sve delatnosti ove ustanove pa se već na samom početku dogovaramo da ovo predstavljanje nastavimo u narednim brojevima. A sada, u ovom prvom razgovoru, hajde da saznamo nešto više, generalno, o bolnici kojoj smo došli u posetu. Kada je osnovana “Atlas” bolnica? Osnovana je 2004. godine, a nastala je iz bolnice za plastičnu hirurgiju „Komnenus“ koja je proširenjem delatnosti prerasla u “Atlas” opštu bolnicu. Ovo je prva srpska privatna bolnica fokusirana na hirurške usluge. Ekspertsko osoblje čine lideri iz oblasti svo56

Pripremio: Radenko-Rade Karalić Foto: Momir-Moša Marušić

je specijalizacije koji prate najsavremenije trendove i pohađaju stalnu obuku i stručno usavršavanje, kako bi svojim klijentima ponudili samo najefikasnije i najnaprednije metode lečenja.

interne medicine, kardiologije, reumatologije, hematologije, pulmologije, pedijatrije, stomatologije i svih vrsta laboratorijskih usluga. Dijagnostički i endo-centar poseduje jednu operacionu salu, kabinete za RTG dijagnostiku, mamografiju , sve vrste skopija, dva previjališta i sobu sa tri bolnička kreveta za dnevnu hirurgiju. Hirurški blok bolnice poseduje dve operacione sale koje su kompletno opremljene za sve vrste najsloženijih hirurških intervencija sa odeljenjem za intenzivnu negu koje ima pet bolničkih kreveta.

Kakvo je vaše radno vreme? Bolnica radi 24 h dnevno, 365 dana u godini i prostire se na dva moderna i luksuzna objekta površine 1600 m² koji su projektovani i uređeni prema najnovijim svetskim standardima. Ulaganjem u najnoviju i najbolju opremu koja ispunjava najviše standarde, “Atlas” bolnica se pozicionirala u sam vrh privatne medicinske prakse u Srbiji. Smeštena je u samom centru BeStacionar ima 20 bolničkih kreveta u ograda, u mirnom delu jednog od najlepših delova grada, Profesorskoj koloniji jednokrevetnim, dvokrevetnim i trokre(Osmana Đikića 3). vetnim apartmanima koji su opremljeni savremenim krevetima, instrumentima Kakva je organizaciona struktu- za praćenje stanja pacijenta, toalet sa tu- kabinom, kablovskom televizijom, ra bolnice? Bolnica se sastoji iz poliklinike ko- WiFi konekcijom, video-nadzorom i prija obuhvata jednu hiruršku salu i osam ključkom za IP video-telefon. U okviru bolnice nalazi se i prošireno ambulanti za preglede iz: opšte hirurgije, plastične hirurgije, ginekologije, or- krilo od 400m² sa prostorm za fizikalnu topedije, urologije, vaskularne hirurgije, terapiju, pet apartmana i 12 kreveta za postoperativni oporavak pacijenata sa produženom negom, boravkom i fizikalnom terapijom. Po vašem mišljenju, šta je ključ vašeg uspeha? Naš uspeh počiva na znanju, iskustvu, posvećenosti, snazi i istrajnosti. Cenimo integritet, lično dostojanstvo i jedinstvenost svakog od naših pacijenata. Pravih eksperata nikada nema mnogo. Zbog toga u naš tim uključujemo

eminentne doktore, izuzetno obučene, potkovane znanjem i iskustvom, spremne da reaguju u svakom trenutku, da pruže pomoć brzo i efikasno. Rukovodimo se najvišim etičkim i profesionalnim pristupom u lečenju. Naše usluge koriste pacijenti iz celog sveta kojima je potrebna stručna hirurška pomoć.

edukaciju, a sve to u podržavajućem i sigurnom ambijentu, gde su korisnici naših usluga na prvom mestu. Koje usluge pružate? • Estetska, plastična i rekonstruktivna hirurgija • Centar za bolesti kičme • Ortopedija

Ponosni smo na poverenje koje nam • Fizikalna medicina ukazuju naši klijenti i zato se uvek tru- • Hirurgija dimo da ga opravdamo. • Ginekologija • Urologija Kako biste ukratko definisali viziju • Pregledi, dijagnostika i laboratorija i misiju rada Opšte bolnice “Atlas”? • Neurohirurgija Naša vizija je obezbeđenje najvišeg • Bioregenerativna medicina kvaliteta hirurških usluga u zemlji i regi- • Terapija bola onu, a u cilju postizanja odličnih rezultata • Antiaging hirurških eksperata u prevenciji i lečenju pacijenata svih hirurških grana. Naša misija je da nastavimo da budemo vodeća medicinska institucija koja se bavi lečenjem bolesnika obezbeđivanjem savremenog, efikasnog, na dokazima zasnovanog tretmana, sa visokim etičkim standardima uz poštovanje ljudskih prava, kroz maksimalan profesionalan angažman i kontinuiranu

Dr Igor Georgijev Specijalista plastične i rekonstruktivne hirurgije, osnivač “Atlas” opšte bolnice Dr Georgijev rođen je 22. avgusta 1972. godine u Beogradu. Nakon završene Prve beogradske gimnazije, upisuje Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu gde diplomira 1997. Specijalističke studije iz plastične i rekonstruktivne hirurgije pohađa na Vojnomedicinskoj akademiji od 1999-2004. godine Radno iskustvo: • Narodna bolnica grada Yinchuan, NR Kina 2013. • “Atlas” opšta bolnica (osnivač) 2012. • Stručno usavršavanje u Japanu na poziv najveće privatne zdravstvene bolnice TOKOSHUKAI 2011. • Stručno usavršavanje na Univerzitetu „Kon Ku” u Južnoj Koreji, Seul, iz oblasti – rekonstruktivna hirurgija lica 2010-2011. • Osnivač Privatne bolnice za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju „Komnenus” 2004-2012. • Sanitetska služba 1998-1999. • Ortopedsko odeljenje Kliničkog centra u Beogradu 1997. • Primarna zdravstvena zaštita – Dom zdravlja Zemun 1997. Saznajte više o Opštoj bolnici “Atlas” kroz stranice sajta: www.atlasklinika.rs Recite nam ukratko, kada se radi o osiguranicima iz Republike Srpske pod kojim se uslovima oni mogu lečiti u vašoj bolnici? Pravo na lečenje osiguranika iz Republike Srpske u Opštoj bolnici „Atlas“ o trošku Fonda za zdravstveno osiguranje Republike Srpske. Osigurana lica Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske imaju pra-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

• •

• Dr Lazar Pajević Specijalista plastične i rekonstruktivne hirurgije, Osnivač “Atlas” opšte bolnice Dr Pajević rođen je 10. avgusta 1970. godine u Vrbasu. Nakon završene matematičke gimnazije upisuje Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu gde diplomira 1995. Specijalističke studije iz plastične i rekonstruktivne hirurgije završava na Vojnomedicinskoj akademiji 1998. godine Radno iskustvo: • “Atlas” opšta bolnica (osnivač) 2012. godine • Osnivač Privatne bolnice za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju „Komnenus“ 2004-2012. • Hirurg u bolnici “Sao Paolo” za estetsku hirurgiju u Brazilu 2001. godine • Šef vojnomedicinskog osoblja u jugozapadnom delu Srbije, zadužen za organizovanje zdravstvene zaštite vojnih lica i njihovih porodica 1996. • Primarna zdravstvena zaštita na Vojnomedicinskoj akademiji 1995. godine

vo na lečenje u Opštoj bolnici “Atlas” u slučaju kada se lečenje ne može sprovesti u zdravstvenim ustanovama u RS. Procedura za upućivanje na lečenje • Referentna zdravstvena ustanova u RS (konzilijum lekara) u kojoj je pacijent lečen daje predlog da se le58

•

čenje obavi izvan RS budući da ga u RS nije moguće obaviti. Predlog, zajedno sa neophodnom dokumentacijom, zdravstvena ustanova dostavlja Fondu. Predlog razmatra nadležna komisija Fonda koja donosi odluku o odobravanju lečenja, a rešenje se osiguraniku dostavlja na kućnu adresu ili ga osiguranik može podići lično u nadležnoj kancelariji Fonda. Po dobijanju uputa potrebno je da pacijent kontaktira kol-centar Opšte bolnice „Atlas“ kako bi se zakazala neophodna konsultacija i rezervisao termin operacije. Na prvu konsultaciju neophodno je doneti original uputu za bolničko lečenje, uz svu medicinsku dokumentaciju.

Šta plaća osiguranik? Osiguranicima kojima je odobreno lečenje izvan RS u ustanovama koje imaju ugovor sa Fondom, Fond finansira troškove u celosti, izuzev participacije koju plaćaju osiguranici koji nisu oslobođeni plaćanja ove obaveze. Lečenje na lični zahtev Izuzetak je lečenje izvan RS na lični zahtev osiguranika, kada Fond finansira 30% troškova lečenja, a osiguranik snosi sam 70% troškova, jer je lečenje moglo biti sprovedeno i u RS, a osiguranik je insistirao da se obavi u ustanovi izvan RS. Lečenje izvan RS na lični zahtev osiguranika se, takođe, odobrava za one ustanove sa kojima FZO ima potpisan ugovor. Šta će se to desiti ovog oktobra u Opštoj bolnici “Atlas”, a po prvi put u Srbiji? Sa velikim ponosom najavljujemo da će se kod nas po prvi put na ovim prostorima izvesti Vexim Spinejack procedura. Dr Milenko Savić, po prvi put kod nas, će izvršiti ovo proceduru koja podrazumeva implant od titanijuma za rekonstrukciju kompresivne frakture kičme sa transpedikularnim pristupom. Ovom procedurom se anatomski smanjuju kompresivne frakture pršljena nastale traumom čak i uz prisustvo osteoporoze ili malignih oštećenja. Procedura će biti izvedena uz podršku 3D mapiranja pršljena koje omogućava preciznije i pouzdanije postavljanje implanta. Više o ovome pročitajte u sledećem broju. Zbog ograničenosti vremena i prostora neka to bude sve za ovaj broj časopisa “Medici.com”. Predstavljanje nastavljamo u sledećim brojevima.

tkako je najavljen dolazak neurohirurških stručnjaka iz Italije, u intervjuu sa direktorom Klinike za neurohirurgiju KCS prof. dr Milošem Jokovićem u aprilskom izdanju ovog časopisa, osećamo se dužnim da vas obavestimo o njihovom boravku u Beogradu. U periodu od 27-30. septembra 2016. god. u Klinici za neurohirurgiju KCS boravili su stručnjaci iz Italije, iz Univerzitetske klinike „Frederico II“ iz Napulja. Navedena klinika je svetski prepoznata kao jedno od mesta gde je, između ostalog, rođena moderna minimalno invazivna neurohirurgija, kao Istraživački centar za endoksope „Karl Storz“. Na istom mestu je razvijena tehika i proširenog endoskopskog pristupa procesima na bazi lobanje. Doktori koji su boravili u Srbiji su neurohirurzi prof. dr Paolo Cappabianca i prof. dr Luigi Cavallo. Njihov dolazak je samo nastavak jedne divne višegodišnje saradnje kojom se razmenjuje i unapređuje sticanje znanja kako našeg, tako i kolega iz Italije. Prethodnih godina su dolazili i boravili kod nas, u trajanju od po šest meseci, specijalizanti i specijalisti iz Klinike „Frederiko II“ i tom prilikom su se obučavali za klasične neurohirurške pristupe. Takođe, profesori Cappabinaca i Tomasello su održali pristupna predavanja na Medicinskom fakultetu

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Klinika za neurohirurgiju KCS, 21. vek na delu

Razmena znanja sa kolegama iz Italije Pripremili: ass. dr Mihajlo Milićević, dr Aleksandar Stanimirović

Univerziteta u Beogradu i postali počasni profesori. Isto tako, naše kolege neurohirurzi i anesteziolozi su boravili na obuci u Napulju otkada smo mi počeli da usvajamo i radimo jednu potpuno novu, modernu proceduru. Pored standardnog transnazalnog transsfenoidalnog endoskopskog pristupa koji se koristi za pristupanja tumorima hipofize postoje i prošireni pristupi (extended aproaches) kojima se

pristupa ostalim delovima baze lobanje bilo da su oni postavljeni ispod, iznad, ispred ili iza selarne regije. Najteže se pristupa bočno postavljenim procesima u odnosu na selarnu regiju zbog postojanja ograničavajućih faktora u vidu velikih venskih i arterijskih krvnih sudova. Prošireni pristup je moderan pristup koji zahteva izuzetnu veštinu operatora i ogromno poznavanje anatomije koja je najčešće dosta izmenjena postojanjem Prof. Cappabianca, ass. dr D. Savić, prof. dr D. Grujičić, direktor, prof. M. Joković, prof. Cavallo, i R. Karalić

patološkog procesa. Baza lobanje predstavlja izuzetno složenu anatomsku i fukcionalnu regiju zbog postojanja velikog broja vaskularnih (kavernozni sinus, unutrašanja karotidna arterija, bazilarna arterija), nervnih (n. III, n.II, moždano stablo) i endokrinih struktura (hipofiza sa svojim stalkom). Priprema ovakvih pacijenata je multidisciplinarna i svakog pacijenta moraju sagledati endokrinolog, neurooftalmolog, neuroradiolog, specijalista ORL i procenu dati neuroanesteziolog. Odluka o operativnom lečenju se donosi u saradnji i dogovru sa kolegama svih nabrojanih specijalnosti, uz saglasnost pacijenta. Izvođenje ovih procedura je dugotrajno i u toku njihovog izvođenja se koristi i ultrasonični Cavinton aspirator i neuronavigacija. Isto tako, kod najvećeg broja pacijenata nakon obavljenog zahvata potrebno je i napraviti višeslojnu plastiku dure baze lobanje koja je ključna za dalji oporavak pacijenta. Za ovo vreme je operisano osam pacijenata iz Srbije sa najtežom patologijom baze lobanje, selarne/supraselarne i klivalne regije proširenjima transnazalnim endoskopskim pristupom (slika 1). Svi operisani pacijenti su dobro podneli operativno lečenje i poslani na kućno lečenje. Niko od pacijanata nije imao znake nazolikvoreje. Naša saradnja će se zasigurno nastaviti i već postoje preliminarni dogovori u vezi sa sledećom posetom početkom sledeće godine a, u međuvremenu, kolega sa Neuroonkologije će prisustvovati kursu posvećenom hirurgiji baze lobanje koji će biti održan u Napulju od 2. do 5. novembra 2016. godine. 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Upravi Opšte bolnice Loznica, 17. septembra 2016. godine, održan je radni sastanak ministra zdravlja dr Zlatibora Lončara i dr Dušana Jovanovića, zamenika direktora Urgentnog centra Srbije, sa rukovodstvom Opšte bolnice Loznica, gradonačelnikom Loznice, zamenikom gradonačelnika, pomoćnikom gradonačelnika, direktorima Opšte bolnice Šabac, Opšte bolnice Valjevo, Specijalne bolnice Banja Koviljača, Zavoda za javno zdravlje Šabac, RFZO Šabac i direktorima domova zdravlja iz Loznice, Krupnja, Ljubovije, Malog Zvornika, Valjeva, Koceljeve, Bogatića i Vladimiraca. Preporučeno je da nivo komunikacije među ustanovama mora biti na najvišem nivou, a sve u svrhu što bolje i kvalitetnije zdravstvene zaštite naših pacijenata. Ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar otvorio je Službu prijema i zbrinjavanja urgentnih stanja u Opštoj bolnici u Loznici. Prostor Urgentnog prijema Opšte bolnice je savremeno opremljen po svetskim standardima, povezan sa specijalističkim ambulantama hirurgije, urologije, ortopedije, anestezije, opštom internističkom ambulantom, ultrazvukom i endoskopijom. Da bi bio omogućen bezbedniji i lakši prelazak pacijenata i zaposlenih u bilo koje doba dana, nezavisno od vremenskih uslova, od urgentnog prijema do internog odeljenja izgrađen je topli hodnik. Ministar dr Zlatibor Lončar je nakon otvaranja i obilaska svih prostorija pozdravio prisutne i rekao: – Ovo prelepo izgleda, mislim da građani Loznice i okoline mogu da budu apsolutno zadovoljni jer više neće biti nijedne razlike da li su došli u Urgentni centar u Beogradu ili ovde. Sve je isto od opreme, koja je ovde možda nešto i bolja, a moći će da se uradi i ultrazvuk, rendgen, EKG, gastroskopija, kolonoskopija, laboratorija i sve drugo što može i u Beogradu. Ovaj urgentni centar od danas će raditi 24 sata 365 dana i građani mogu da računaju na maksimalnu uslugu. Mi smo pre nekoliko nedelja otvorili Urgentni centar u Zaječaru, ono što je bitno da ljudi u regionima ne moraju da idu ka većim centrima nego mogu sve da dobiju u svom mestu, u svom okruženju. Dobra je stvar što će se ovde edukovati mladi lekari, mladi stručnjaci i moći će svoja iskustva da stiču ovde i prenesu drugima, a tako će i medicina napredovati i biće sve bolja usluga za građane koji gravitiraju ka ovom urgentnom centru. Ministarsvo zdravlja je u ovo uložilo 60

Opšta bolnica Loznica

Služba za urgentni prijem i zbrinjavanje

Direktorka dr M. Vučetić, ministar ass dr Z. Lončar, R. Karalić

nešto manje od 30 miliona dinara, a od 2013. godine ukupno 70 miliona dinara i rezultat je ovo što se vidi. Ne samo Ministarstvo zdravlja, nego i Republika Srbija i svi ostali koji su se uključili da ovo izgleda ovako. Još jednom se svima zahvaljujem. Za srpsko zdravstvo ovo je jedan lep dan, a posebno za pacijente iz ovog kraja. Ja vam želim srećan početak rada i da rezultati budu maksimalno dobri - rekao je ministar. Gradonačelnik Loznice Vidoje Petrović rekao je: - Želim da izrazim veliku

zahvalnost ministru zdravlja gospodinu Lončaru i našoj Vladi koja je izdvojila značajna sredstva da bismo danas imali nivo zdravstvene zaštite na jednom višem nivou. Lokalna samouprava se pojavila kao jedan mali partner koji je takođe pomogao u okviru svojih mogućnosti. Nadam se da ćemo već od ovog momenta svi mi, građani Loznice i susednih opština, moći da koristimo kompletne zdravstvene usluge koje omogućava Urgentni centar, istakao je gradonačelnik. Direktorka bolnice dr Mira Vučetić obratila se rečima: - Poštovani ministre, predstavnici Ministarstva zdravlja, poštovani gradonačelniče, predstavnici lokalne samouprave i javnih preduzeća, predstavnici opštih bolnica, Specijalne bolnice i domova zdravlja Mačvanskog i Kolubarskog okruga, dragi gosti, zadovoljstvo mi je, u ime Opšte bolnice Loznica, da vas sve pozdravim i da vam poželim dobrodošlicu u našu ustanovu i naš grad. Opšta bolnica Loznica je zdravstvena ustanova sekundarnog nivoa zdravstvene zaštite, pruža specijalističko konsultatitvne usluge iz svih oblasti zdravstvene delatnosti za oko 150 000 korisnika zdravstvene zaštite grada Loznice, opština Mali Zvornik, Krupanj i Ljubovija i pograničnog dela Republike Srpske. Bolnica je paviljonskog tipa sa 14 odvojenih objekata, 17 000 m² korisnog prostora i izdvojenom Službom produžene nege i lečenja u Banji Koviljači. Ima posteljni fond od 461 krevet, 747 zaposlenih. Na godišnjem nivou obavi se oko 500 000 zdravstvenih usluga i 6 500 hirurških intervencija u devet operacionih sala. Opšta bolnica Loznica je jedna od retkih zdravstvenih ustanova koja nema službu za urgentni prijem i zbrinjavanje pacijenata. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja prepoznat je naš problem i odobrena su finansijska sredstva u vrednosti od 16 700 000 dinara za rekonstrukciju i prenamenu postojećeg prostora i nabavku opreme. Ovim projektom dobija-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Institutu za onkologiju i radiologiju Srbije

Princeza Katarina isporučila vrednu opremu Gradonačelnik Loznice Vidoje Petrović, Ministar zdravlja Srbije ass dr Zlatibor Lončar i direktorka Opšte bolnice Loznica dr Mira Vučetić sa saradnicima

mo jedinstven prostor u postojećoj zgradi Hirurškog bloka i Dijagnostičkog centra, ukupne površine oko 350 m², centralno mesto za prijem svih hitnih pacijenata sa uputom za bolničko lečenje. Stvoreni su uslovi za brzu trijažu, za efikasnu i brzu dijagnostiku (blizina ultrazvučne i rendgen dijagnostike, laboratorije, hirurške, ortopedske i urološke ambulante, kabineta za endoskopsku dijagnostiku). Ovaj prostor je liftom povezan sa hirurškim salama, a toplim hodnikom sa Internim odeljenjem, Koronarnom jedinicom i Jedinicom dijalize. Sve ovo će doprineti povećanju kvaliteta u pružanju zdravstvenih usluga i neće više biti šetanja pacijenata od jednog do drugog lekara između 14 paviljona, već će se najtežim pacijentima pružiti pomoć na jednom mestu uz prisustvo lekara svih specijalnosti. Prostor je rekonstruisan, nova oprema instalirana, završeno uređenje bolničkog dvorišta uz pomoć donatora i lokalne samouprave. Za našu ustanovu je ovo istorijski dan, od danas naši pacijenti dobijaju veliku ugodnost jer će na jednom mestu, uz brzu dijagnostiku, moći da dobiju svu neophodnu medicinsku pomoć, a zaposleni će imati bolje uslove za rad. Poštovani ministre, želim da Vas obavestim da ćemo u roku od mesec

dana rešiti decenijski problem centralne sterilizacije. Okončan je postupak javne nabavke u zakonskim okvirima, nabavljen plazma sterilizator, očekujemo dva parna sterilizatora, sve u vrednosti od 17 miliona dinara iako je Ministarstvo zdravlja odobrilo 21 milion za realizaciju ovog projekta. Uz Urgentni prijem i novu centralnu sterilizaciju, zahvaljujući Ministarstvu zdravlja, rešena su dva ključna problema naše ustanove. Plan nam je da u narednom periodu rešimo problem CT aparata, jer ustanova koja zbrinjava 150 000 korisnika zdravstvenih usluga treba da podigne i u toj oblasti kvalitet rada. Ali, nijedan naš bolnički pacijent nije imao problem jer su u najkraćem vremenskom periodu pregledani u Opštoj bolnici u Valjevu i Opštoj bolnici u Šapcu. Ja im se zahvaljujem ministre pred Vama i obećavamo Vam da će saradnja i dalje biti na najvišem nivou. Sve nas ovo obavezuje da još više i bolje radimo, bolje komuniciramo međusobno, dopunjujemo se i ispomažemo, a sve u korist naših pacijenata i boljeg funkcionisanja zdravstvenog sistema – istakla je dr Mira Vučetić, v.d. direktor Opšte bolnice Loznica. R.K.

jeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina je posetila Institut za onkologiju i radiologiju Srbije i pri tome uručila dva vredna ekspertska monitora. Ova donacija značajno će poboljšati stanje sa opremom u Institutu.

Donaciju vrednu 19.000 dolara Humanitarne organizacije “Lajflajn Njujork” pod pokroviteljstvom Njenog kraljevskog visočanstva princeze Katarine omogućili su učesnici donatorskog skupa u Bostonu koji je organizovan uz svesrdnu pomoć dr Katarine Terzić Konrad. Princeza Katarina dugi niz godina pomaže ovoj važnoj zdravstvenoj ustanovi. Institut za onkologiju i radiologiju Srbije (IORS) je najveći centar za lečenje i istraživanje raka u Srbiji sa oko 6000 novodijagnostikovanih pacijenata obolelih od kancera godišnje. R.K.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Serbian conference on INtERventional cardioloGY Beograd, 9 -10. septembar

SINERGY 2016 Pripremili: prof. Goran Stanković , direktor Klinike za kardiologiju KCS, i dr Dejan Milašinović

linički centar Srbije je svoj tradicionalni sastanak interventnih kardiologa sa učešćem eminentnih stručnjaka iz celog sveta, „East meets West in Serbia“, po prvi put organizovao u proširenom formatu i pod nazivom SINERGIJA 2016 (SINERGY 2016 - Serbian conference on INtERventional cardioloGY). Skup, koji je programski organizovan u saradnji sa Evropskom asocijacijom za perkutane kardiovaskularne intervencije (EAPCI), je održan u Hotelu ’’Hajat’’ u Beogradu sa učešćem 20 uglednih predavača iz Evrope, Indije, Kine i Japana, kao i vodećih eksperata iz regiona jugoistočne Evrope. Naučni deo konferencije otvorio je budući predsednik Evropske asocijacije za perkutane kardiovaskularne intervencije (EAPCI) Andreas Baumbah. Program kongresa predstavljao je sinergiju znanja najvećih međunarodnih stručnjaka na polju interventne kardiologije i bio je zasnovan na kombinaciji uživo prenosa kompleksnih perkutanih procedura iz Sale za kateterizaciju Kliničkog centra Srbije i naučnih sesija koje obrađuju aktuelne teme iz domena multidisciplinarnog lečenja kardiovaskularnih bolesnika. Sastanak je akreditovo Zdravstveni savet Srbije sa 10 KME bodova. Tokom oba dana kongresa urađeno je ukupno 12 intervencija kod najtežih bolesnika sa koronarnom bolešću, a intervencije je radio tim eminentnih stručnjaka na polju kompleksnih perkutanih koronarnih intervencija, Profesori Sunao Nakamura iz Japana i Gerald Werner iz Nemačke, najpriznatiji su svetski stručnjaci na polju interventnog otvaranja hronično (u dugom vremenskom periodu) okludiranih (zapušenih) arterija srca, dok su profesori Iv Luvard iz Francuske i Šaoliang Čen iz Kine predvodnici u lečenju kompleksnih suženja na račvama (bifurkacijama) arterija srca. Naši lekari su učestvovali u svakoj od intervencija, učeći u Sali za kateterizaciju od ovih svetski poznatih stručnjaka. Pored od ranije poznatog praktičnog dela kongresa, gde su učesnici imali prilike da vide najveća imena svetske interventne kardiologije na delu u Sali za kateterizaciju srca Kliničkog centra 62

Srbije, posebno su se izdvojile tri programske celine, koje su po prvi put u ovom obimu i formatu ogranizovane u ovom delu Evrope: 1) Edukativni kurs, posvećen mladim interventnim kardiolozima, koji se odvijao u posebnoj sali tokom prvog dana kongresa i u okviru koga su svoja izlaganja imali najznačajniji interventni kardiolozi iz Evrope, Indije, Kine i Japana. Kursu su, pored mladih interventnih kardiologa iz Srbije, takođe prisustvovale kolege iz regiona uključujući Sloveniju, Makedoniju, BiH, Hrvatsku, Bugarsku i Rumuniju. Posebna novina bila je serija prikaza slučajeva iz svakodnevne kliničke prakse od strane mladih interventnih kardiologa iz Srbije i regiona o kojima se zatim zajednički diskutovalo. 2) Panel diskusija posvećena razvoju interventne kardiologije u regionu jugoistočne Evrope u domenu infrastrukture, edukacije mladih interventnih kardiologa i povezivanju naučnoistraživačkih projekata. Sastanku su prisustvovali predsednici radnih grupa iz interventne kardiologije i ugledni in-

terventni kardiolozi iz Grčke, Makedonije, Slovenije, Hrvatske, BiH, Rumunije, Bugarske i Crne Gore. 3) Serija predavanja i panel diskusija, posvećena akademskim istraživačkim projektima na polju kardiovaskularnih oboljenja u Srbiji, tokom koje su predstavnici 27 eminentnih istraživačkih grupa iz Srbije predstavili svoj rad, sa ciljem još boljeg međusobnog povezivanja u eri multidisciplinarnog pristupa kliničkim istraživanjima. Jedna od najvažniji tema na ovom sastanku bila su istraživanja i napredak u lečenju bolesnika sa akutnim infarktom miokarda, kao jednim od najčešćih uzroka smrti u Srbiji. Kongres SINERGIJA 2016 je naišao na lep prijem od stručne publike iz Srbije, ali i iz regiona, te sa nestrpljenjem očekujemo sledeće izdanje SINERGIJA 2017, sa programskim novinama, za koje se nadamo da će potvrditi orijentaciju kongresa kao platforme za edukaciju i razmenu znanja u lečenju kardiovaskularnih oboljenja, koje u svom najuspešnijem obliku predstavlja sinergiju kliničke i interventne kardiologije.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Prof. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

Zatezanje opuštenih mišića i kože trbušnog zida (dermolipectomia, abdominoplastica)

bdominoplastika ili dermolipectomia („zatezanje stomaka“) je procedura kojom se otklanjaju višak kože i potkožnog tkiva s abdomena (takozvani viseći stomak) i zateže kompletna muskulatura abdominalnog zida. „Opušten stomak“ se najčešće javlja kod osoba koje su izgubile veliku količinu kilograma ili žena koje su imale više porođaja. Naravno, nasledni faktor ima velikog značaja. Neke od indikacija koje ukazuju da ste kandidat za dermolipektomiju su višak kože i masnog tkiva na stomaku, opušten i labav stomak, prisutne strije na donjem delu stomaka kao i opušteni i razdvojeni mišići trbušnog zida. Priprema pacijenta za operaciju počinje obično na prvom pregledu. Saglasnost pacijenta je prvi korak u pripremi pacijenta za operaciju. Vrlo je važno da se stvori poverenje između pacijenta i doktora. Hirurg obaveštava pacijenta o tome šta će sve biti obuhvaćeno operacijom, šta će se sve preduzeti da bi se izvela operacija. U toku inicijalnog pregleda hirurg će najverovatnije od vas tražiti da pokažete tačno kakvu biste promenu voleli da uradite na vašem stomaku. Na pregledu pacijent treba da da anamnestičke podatke o bolestima ili operativnim zahvatima koje je ranije imao, alergije na lekove, dijabetes, hipertenzija, anemija, hronične infekcije. Važno je dati podatke da li uzima neke lekove, kao npr. asprine, estrogene, vitamin C itd. Vrlo je važno da se da kompletna informacija. Pri pregledu koji se vrši u stojećem i ležećem položaju treba utvrditi koliki je višak kože i potkožnog masnog tkiva, stepen labavosti muskulature trbušnog zida, kao i eventualno prisustvo ventralnih kila. Rez je horizontalan, pruža se u donjem delu stomaka iznad pubičnih dlačica i pruža se bočno prema karličnim

PRE

POSLE

kostima. Dužina reza zavisi od stepena opuštenosti i viška kože. Generalno, rez je sakriven i ima konture kupaćeg kostima tako da se na plaži ne vidi. Ceo kompleks, koža i potkožno tkivo, se isprepariše sve do mišićne fascije i gore do rebara. Zategnu se abdominalni mišići i uradi njihovo spajanje (plikacija) oblikujući i praveći nove lepe konture tela. Nakon toga se zategne višak kože i potkožnog tkiva sve do iznad pupka koja se odstranjuje. Pravi se novi pupak koji mora da liči na pravi. Nekada je potrebno uraditi i kombinovanu liposukciju. Postavljaju se drenovi koji ostaju nekoliko dana. Pacijent mora da bude u položaju savijenih nogu nekoliko dana kada se i skidaju drenovi. Konci se skidaju oko 14. dana. Nakon operacije nose se posebni steznici koji se nose još mesec dana nakon operacije. Fizički napori se izbegavaju mesec dana. Dan nakon operacije pacijent treba da ustaje iz kreveta uz kratku šetnju u savijenom položaju da bi se podstakla cirkulacija krvi. Naprezanje, naglo ispravljanje i fizičke aktivnosti se izbegavaju. Seksualne aktivnosti se izbegavaju najmanje dve nedelje nakon operacije. Komplikacije su retke, a mogu biti rane i kasne. Od ranih komplikacija su: hematom, infekcija, nekroza oko reza i najčešće se javlja kod pušača i dijabetičara. Nakon operacije može da se akumulira serom ispod kože u donjim partijama abdomena koji ponekad može biti prisutan nekoliko meseci nakon operacije. Od kasnih komplikacija je pojava hipertrofičnog ožiljka. 63

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Syndroma lumbosacrale

oderni način života, puno sedenja i smanjena fizička aktivnost dovode vrlo često do pojave bola u leđima. U početku su to uglavnom kratke epizode koje prođu spontano, posle nekoliko dana. Međutim, nekada ove tegobe mogu biti uporne, dogotrajne, a čak se vremenom i pojačavaju. Na ove tegobe se najčešće žali populacija radno sposobnog stanovništva, pa one mogu uzrokovati smanjenu efikasnost na poslu ili odsustvovanje sa posla koje može biti i duže. Smatra se da je čak 80 procenata stanovništva do 60 godina imalo bar jednu epizodu jačeg bola u leđima. Ukoliko tegobe kratko traju i spontano prolaze treba ih shvatiti kao upozorenje i znak da je potrebno promeniti loše navike. Ako bol traje duže od deset dana, širi se u noge, uz osećaj slabosti, grčenja ili trnjenja, potrebno je potražiti stručnu pomoć. Telo na bol reaguje tako što zauzima zaštitni, najmanje bolni položaj (antalgičan položaj) koji je uvek i nepravilan. Trup je najčešće nagnut na jednu stranu, a mišići su u spazmu (grču) tako da su pokreti trupa značajno ograničeni. Ovi bolovi mogu nastati kao posledica diskus hernije, oboljenja koje nastaje kada se mekani, želatinozni deo međupršljenskog diska pomeri iz svog ležišta i izvrši pritisak na nervni koren. Najčešće su diskus hernije lumbalnog dela kičme. Nastaju najčešće delovanjem neke traume, pacijenti navode duži fizički rad, dizanje teškog tereta, boravak u nekom prinudnom položaju, nagli pokret , dužu vožnju automobila i tako dalje. Često pacijenti navode da imaju smanjenu fizičku aktivnost i da su po-

Kako tretirati bol u leđima

Dr Aleksandra Sekulić, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije, Klinika za rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Beograd

većali telesnu težinu. Posle dobro uzete anamneze i pregleda lekar odlučuje koje će dijagnostičke metode biti potrebne. Dijagnostika je napredovala u poslednjih trideset godina. Bitno je ispoštovati redosled dijagnostičkih metoda i krenuti od prostijih ka složenijim, ukoliko za tim ima potrebe. Probleme lumbosakralnog bola moguće je dijagnostikovati rendgenskim snimkom lumbosakralne kičme (RTG), zatim kompjuterizovanom tomografijom (CT), nuklearnom magnetnom rezonancom (NMR) i elektromioneurografijom (EMNeG). Elektromioneurografija daje uvid u funkcionalno stanje nerava i mišića i na osnovu ovog pregleda možemo proceniti da li je oštećenje akutnog ili hroničnog toka i kog je stepena. Najčešće se sprovodi konzervativno lečenje, najpre medikamentima, analgeticima, miorelaksansima i kortikosteroi-

pravi individualno za svakog pacijenta. U fizikalnoj terapiji se primenjuju različite elektroanalgetske procedure, kao što su laseroterapija, magnetoterapija, ultrazvučna masaža, elektroforeza lekova itd. Ove procedure imaju analgetstko i vazodilatatorno dejstvo kao i dejstvo na pospešivanje metabolizma na celularnom nivou. U cilju postizanja analgetskog efekta primenjuje se i akupunktura. Trajanje fizikalnih procedura u kontinuitetu iznosi najmanje dve do tri nedelje, a vrlo je bitan i kontinuitet terapije. Fizikalna terapija predstavlja uvodnu proceduru u sistemsko rešavanje problema lumbalnog bola, a to je kineziterapija tretman. Cilj kineziterapijskog tretmana je da nakon uvodnog istezanja, postignemo jačanje muskulature mišićnog midera. Ukoliko kineziterapijski tretman ne da rezultate, treba razmotriti operativno

dima. Ranije se ovim pacijentima savetovalo duže mirovanje, ali novi stavovi pokazuju da ono treba da bude kratkotrajno u zaštitnom položaju. Pacijentima se preporučuje da leže na leđima sa savijenim nogama u kukovima i kolenima ili na boku, gde takođe kukovi i kolena treba da budu blago savijeni. Često pacijenti sami nađu neki položaj u kome nema bola ili je on značajno manji. Pacijenti u ovoj fazi treba da dobiju instrukcije o zaštitnim položajima i pokretima, kako da ustaju iz kreveta, kako da promene položaj, kako da podignu teret. Važan deo konzervativnog lečenja je lečenje fizikalnim procedurama. Plan se

lečenje problema. Operacija je indikovana kada postoji ozbiljniji neurološki deficit kao što je pad stopala ili poremećaj pražnjenja mokraćne bešike i debelog creva. Nekada je indikacija za operativno lečenje i dugotrajno jak bol. Po različitim ispitivanjima 5 do 10 procenata pacijenata sa diskus hernijom biva operisano. Oporavak nakon operacije je relativno brz, a često je potrebno sprovesti kraći fizikalni tretman. I za bol u leđima važi bolje sprečiti nego lečiti. Tako zdrav način života i adekvatna fizička aktivnost mogu pozitivno uticati i smanjiti pojavu bolova u leđima.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Psihijatrija u službi života

Alkoholizam - prvi deo U vinu je istina...

d davnina poznata poruka. Alkohol, magična tečnost, koja nam daje hrabrost da budemo ono što želimo, da smo raspoloženiji, rasterećeni stresa, opušteni, da ugušimo tugu i bol, da spavamo, da zaboravimo na sebe i okolinu. Da ulepšamo, na tren, život. Buđenje je bolno i puno osećaja krivice, u početku. Tokom vremena alkohol postaje neophodnost, a individua bez identiteta, u opštem propadanju do dezintegracije, povlačeći sa sobom sve iz svoje okoline. Reč alkohol – je arapskog porekla, poznat mnogo ranije, kao opojno sredstvo za uživanje. Stari, izumrli narodi, Skiti i Sarmati su pili kobilje mleko radi uveseljavanja. Uzimali su ga i Germani i narodi Azije – Mongoli, naročito pre svojih ratnih pohoda. Medovina je piće kod naroda severne Azije, Afrike, prošireno kod Rimljana, starih Grka do naroda severne Evrope. U Indiji i Africi prave vino od palme, a u Kini unazad više od 4000 godina prave vino od riže. Proširenjem vinove loze iz južnih delova oko Kaspijskog mora, omogućava narodima da prave vina. Alkohol je deo društvenosti, sastavni deo ceremonija. Upotrebljava se u svakodnevnom životu, od izricanja zdravica, do najrazličitijih rituala i obreda. Vizije, ekstaze, koje prate akutno napito stanje, kroz istoriju smatrane su božanskim stanjem. Ritualni obred pričešća koristi vino kao „Hristovu krv“. U narodnoj medicini koristi se kao lek: kod dijareje (tanini iz crnog vina), kuvano vino kod prehlada i gripa, kuvana rakija kao obloge, pije se kod bolova u stomaku... Od davnina se alkoholizam smatrao porokom, da bi prerastao u bolest kojom se bavi alkohologija. Najčešće pitanje gde prestaje granica društveno dozvoljenog načina pijenja, a gde počinje bolest, nalazi odgovor u tome da alkohol sam po sebi nije uzrok pa, prema tome, razlikujemo one koji piju alkohol od zavisnika. Prema SZO: „Alkoholizam je bolest, a alkoholičar je bolesnik kod koga se zbog prekomerne i dugotrajne upotrebe alkoholnih pića pojavljuje psihička i fizička zavisnost, zdravstveni problemi, porodični i društveni poremećaji“.

Dr Ljiljana Simić, psihijatar, Klinika za psihijatrijske bolesti “Dr Laza Lazarević” Beograd

Danas možemo izdvojiti veliki broj definicija alkoholizma, ali sve više prevladava mišljenje da se ne može dati jedna primenjiva definicija alkoholizma, jer je alkoholizam multifaktorijalno uslovljen, multidimenzionalni biološko-psihosocijalni poremećaj koji nastaje na bazi mnogih interakcija između individualnih faktora (biološko-psiholoških) i faktora sredine (psiholoških, socijalnih, kulturnih, ekonomskih i dr.) koje je često teško identifikovati, odnosno utvrditi način i stepen njihove participacije u nastanku alkoholne bolesti

je ukazuju na postojanje neke greške u neurotransmisiji supstanci koje su bitne za prenošenje nervnog impulsa. 2. Psihoanaliza dovodi u vezu nesvesne konflikte u ranom detinjstvu, kao i oralne fiksacije ličnosti sa nastankom alkoholzma. Bihevioristi govore o alkoholizmu kao naučenoj formi ponašanja, gde repeticija napijanja ima cilj rasterećenja napetosti. Transakcionisti posmatraju alkoholizam kao međusobni odnos alkoholičara i osoba iz njene okoline kao jedan oblik društvene igre u kojoj svako ima neku dobit.

Postoje tri grupe teorija koje iz različitih uglova objašnjavaju uzroke alkoholizma: 1. biološke; 2. psihološke; 3. socijalne. 1. Teoretičari iz ugla biološkog pristupa ističu da je uzrok alkoholizma u nekom biološkom činiocu. Izdvajamo tri teorije i to genetske, neurotransmiterske i metaboličke teorije. Dosadašnja istraživanja ukazuju da 52% alkoholičara ima bar jednog roditelja alkoholičara. U slučaju da je jedan od roditelja alkoholičar 20 - 30% dece takođe pokazuje simptome alkoholizma. Kada je u pitanju transmisija alkoholizma u odnosu na pol osobe, primećena je mnogo veća učestalost kod muškaraca u odnosu na žene. Po metaboličkim tumačenjima alkoholizam je posledica greške metabolizma, dok neurotransmiterske teori-

3. Socijalne teorije ukazuju na značaj socijalne sredine, značaj tradicije, običaja i pravila datog društva, kao i dinamike u ekološkim sistemima individue. Mogući uzrok alkoholizma koji se vezuje za promene poput siromaštva, migracija stanovništva, naglog industrijskog razvoja, i sličnih većih mogućih sociokulturnih stresora. Socijalne teorije, zapravo, smatraju da se rasterećenje nagomilanog nezadovoljstva socijalnog porekla traži upravo u alkoholu. Pijenjem alkoholičar uspeva da uspostavlja kontakt s drugom osobom i umanji (bar nakratko) stanje stresa, prouzrokovanim psihosocijalnim faktorima. Prema uzročnim faktorima alkoholizam se deli na primarni i sekundarni. Kod primarnog alkoholizma značajniji etiološki činilac je jedan ili više socijalnih uzroka, dok se značaj strukture ličnosti u ovom slučaju umanjuje kao 65

Z D R AV S T V O - S R B I J A

etiološki činilac. U sekundarnom obliku alkoholizma, koji obuhvata veći broj alkoholičara, smatra se da pored pijenja najznačajniji etiološki faktor je upravo struktura ličnosti (neurotična, psihotična, psihopatska devijacija i sl.) a značaj socijalnih činioca se stavlja u drugi plan. Može se govoriti i o kombinovanoj formi alkoholizma, kombinacije ranije navedenih formi gde individua, pod uticajem sredine, rano dolazi u kontakt sa alkoholom, pa tako na početku pije umereno, ali se ubrzo ovaj trend progresivno pogoršava, kada osoba već postaje zavisna od alkohola. Opšta podela alkoholičara prema načinu pijenja je na: 1. Alfa aloholičare – psihički zavisnici od alkohola, bez fenomena gubitka kontrole i apstinencijalnih kriza. 2. Beta alkoholičari: uzimanje alkohola u većoj količini uslovljeno je običajnim pijenjem u određenoj društvenoj sredini. 3. Gama alkoholičari ispoljavaju povišenu toleranciju na alkohol. Često se hvale kako su “sposobni” i “snažni” da popiju veću količinu alkohola. Nemaju kontrolu i ispoljavaju tzv. “fenomen prve čaše”. Mogu da apstiniraju, ali kada popiju prvu čašu nastave sa opijanjem. 4. Delta alkoholičare karakteriše nemogućnost apstinencije, nesposobnost da i jedan dan provedu bez alkohola, ali nemaju gubitak kontrole. Prilagođeni su na alkohol i nalaze se stalno pod uticajem alkohola. 5. Epsilon alkoholičari mogu se izdvojiti kao posebni alkoholičari sa specifičnim karakteristikama. To su periodični ili dipsomanski alkoholičari. Periodični alkoholizam nije isto što i dipsomanski, kod nas su česti alkoholičari koji povremeno periodično piju i opijaju se pa se može govoriti o “pseudodipsomanima”. Razvoj alkoholizma se može predstaviti još na sledeći način: 1. Pretoksikomanska faza za koje je karakteristično da se tolerancija, odno66

sno povećana podnošljivost alkohola, povećava uz prateću psihičku zavisnost, gde sve polazi od neredovnog i povremenog uzimanja alkoholnih pića, koje polako ali sigurno prelazi u redovnije konzumiranje, uz sve veću vezanost za čašu i uz sve manju mogućnost i snagu duha da na životne probleme „izlazi“ trezan. 2. Toksikomanska faza se javlja kao neodoljiva potreba za unosom alkoholnih pića, prateću fizičkom zavisnošću (gubitak kontrole i nemogućstvo zaustavljanja i prestanka konzumacije tzv. fenomem prve čaše - neodoljiva želja za pijenjem koja se nastavlja do potpunog pijanstva). Jednom izgubljena kontrola unosa alkohola, ostaje ireverzibilna. Karakterišu je „prekid filma“ ili alkoholna amnezija, koja se odnosi na potpuno ili delimično nesećanje za period pijanstva. Nemogućnost apstinencije u vidu svakodnevnih napijanja i pad tolerancije na unos alkohola, što ujedno i karakteriše poslednji, višegodišnji stadijum alkoholizma, gde sada osobu i najmanje količine alkohola obaraju i utiču na kvalitet svesti. U zavisnosti od količine unetog alkohola i osetljivosti organizma na njega, zavisiće i obim i kvalitet pogođenosti psihičkih funkcija. Tako, u slučaju blažeg pijanstva, mogu se zapaziti poremećaji mišljenja u vidu usporenog misaonog sadržaja i umanjenog intelektualnog funkcionisanja, usporenog shvatanja i pamćenja, poremećaj emocionalnih stanja u vidu razdražljivosti, sugestibilnosti, koji se udružuju s naglašenim nagonima za življenjem, jelom, pićem, seksualnim nagonom itd. Najdramatičnija promena kvaliteta funkcionisanja ličnosti se može zapaziti u slučajevima patološke intoksikacije koja je praćena sumračnim stanjima, potpunom dezorijentacijom, pogođenosti emocija koje karakterišu strah i ugroženost, koje su uslovljene poremećajem opažanja u

vidu iluzija i halucinacija, koje neretko prati i agresivno ponašanje u vidu homocida ili suicida. Ovakvo stanje može trajati od nekoliko minuta do nekoliko dana, a završava se terminalnim snom od nekoliko časova. Po buđenju, zapaža se poremećaj pamćenja u vidu delimične ili potpune amnezije. Poremećaji ličnosti i karaktera se odnose na tzv. alkoholičarsko ponašanje. Ponašanje alkoholičara koje je najčešće neusklađeno sa svojom okolinom, uslovljeno je dejstvom alkohola koji kao da „rastvara“ kontrolne mehanizme alkoholičara te osujećuje kontrolu mnogih postupaka. Kod alkoholičara koji uviđa da dosta pije, javlja se osećaj krivice, tada počinje da krije svoja pića i nastavlja da pije u tajnosti, umanjuje štetnost alkohola i njegove konzumacije i negira svaku povezanost između alkohola i životnih problema na koje nailazi. Takođe je krivac za samu konzumaciju uvek na „drugoj strani“, a negativna emocionalna obojenost u vidu osećanja krivice, griže savesti, strah od posledica alkoholizma, konfliktne situacije u porodici i na radnom mestu, agresivno ponašanje i sl. sve to sada postaje „povod“ za dalju upotrebu alkohola. Takva osoba sebe žali, a druge optužuje za svoje neuspehe. Razvija se ceo defazivni sistem odbrana, koji brani sebe i svoje postupke. Alkoholičarsko ponašanje je najupadljivije u vlastitoj porodici, koja najviše trpi. Alkoholičar zanemaruje svoje obaveze i zaduženja, postaje nezainteresovan za svoju decu i sl. Takvo kompromitujuće ponašanje se proširuje dalje i na poslovnu i socijalnu sferu. Odnosno, celokupno delovanje alkoholičara je usmereno i predodređeno alkoholu. U fazi potpune zavisnosti, zapaža se krajnja sebičnost i egoizam, neosetljivost za tuđe potrebe i egocentričnost. Laž, u ovom trenutku postaje redovna pojava. Neretki su i slučajevi pojave asocijalnog i antisocijalnog ponašanja. Sve navedene karakteristike postaju naglašenije u toksikomanskoj fazi, kada je cela ličnost podređena i usmerena na alkohol. Definišući zdravlje podrazumevamo zdravu i zrelu ličnost koja je postojana, ulaže svoje sposobnosti u rad, istrajava u tome, bori se sa teškoćama, nastojeći da postigne cilj koji je sebi postavila. Takva ličnost ispoljava veliki stepen nezavisnosti. Zavisnost se ispoljava tek kad osoba oboli.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Generalna skupština UN, Njujork, 21. septembra 2016. godine

vetski lideri u Ujedinjenim nacijama (UN) su potvrdili posvećenost razvoju nacionalnih akcionih planova za antimikrobnu rezistenciju (AMR) i pokazali do sada nezabeleženo interesovanje za suzbijanje širenja infekcija koje su otporne na antibiotike, saopštili su danas vodeći globalni akteri iz te oblasti. Antimikrobna rezistencija (AMR) postala je jedna od najvećih pretnji globalnom zdravlju. Kao takva, ona ugrožava druge glavne prioritete, kao što je ljudski razvoj. Širom sveta, mnoge obične infekcije postaju rezistentne na antibiotike koji se koriste u njihovom lečenju što dovodi do dužeg trajanja bolesti i porasta broja smrtnih slučajeva. Istovremeno, ne razvija se dovoljno novih antimikrobnih lekova, posebno antibiotika, koji bi zamenili lekove starijih generacija i one koji postaju sve nedelotvorniji. U skladu sa Strateškim akcionim planom Svetske zdravstvene organizacije za rezistenciju na antibiotike za Evropu i drugih međunarodnih zdravstvenih institucija za suzbijanje antimikrobne rezistencije i racionalne upotrebe antibiotika, Ministarstvo zdravlja Republike Srbije, u saradnji sa ekspertskim timom, od novembra 2015. godine sprovodi niz aktivnosti i mera: • izradu nacionalne strategije i akcionog plana, • izradu novog nacionalnog vodiča dobre kliničke prakse za upotrebu antibiotika, • jačanje kapaciteta nacionalnih referentnih laboratorija za etiološku dijagnozu bolničkih infekcija i • podizanje svesti o značaju racionalne upotrebe antibiotika i pretnji antimikrobne rezistencije među zdravstvenim radnicima i građanima. Na Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija u Njujorku 21. septembra 2016. godine sastali su se svetski lideri kako bi se obavezali da se zajednički bore protiv antimikrobne rezistencije. Ovo je tek četvrti put u istoriji UN-a da se na Generalnoj skupštini razmatra tema iz oblasti zdravstva (nakon HIV-a, nezaraznih bolesti i ebole).

O antimikrobnoj rezistenciji

Na jednodnevnom sastanku Skupštine UN na visokom nivou o “antimikrobnoj rezistenciji”, uz učešće država članica, bili su prisutni predstavnici nevladinih organizacija, civilnog društva, privatnog sektora i akademskih institucija, kako bi svi oni dali svoj doprinos. Na ovom sastanku akcenat je bio na važnoj ulozi i obavezama vlada, kao i na ulozi relevantnih međuvladinih organizacija, naročito Svetske zdravstvene organizacije u okviru njenog mandata i u koordinaciji sa FAO i OIE, po potrebi, u odgovoru na izazove antimikrobne rezistencije, kao i na suštinskoj potrebi za multisektorskim i međusektorskim naporima i angažovanjem svih relevantnih sektora društva - kao što su: medicina i veterina, poljoprivreda, finansije, ekologija i korisnici – kako bi se kreirao delotvoran odgovor, uključujući i jedinstveni pristup zdravlju.

- Antimikrobna rezistencija preti dostizanju ciljeva održivog razvoja i zahteva globalni odgovor. Zemlje članice su danas postigle dogovor o snažnoj političkoj deklaraciji koja pruža dobru osnovu za napredak međunarodne zajednice. Nijedna država, sektor ili organizacija ne može sama da reši ovaj problem - izjavio je predsedavajući 71. Generalnom skupštinom UN-a Piter Tomson. “Države su se dogovorile da će poboljšati regulative u oblasti antibiotika, da će povećati znanje i svest, promovisati najbolje prakse i pružiti podstrek inovativnim pristupima koji koriste alternative antibioticima”, navodi se u zajedničkom saopštenju Svetske organizacije za zdravlje životinja, Svetske zdravstvene organizacije i Organizacije za hranu i poljoprivredu UN-a. - Rezistentnost na antibiotike predstavlja ključnu pretnju po zdravlje ljudi, razvoj i bezbednost. Obećanja koja smo danas dali se moraju pretvoriti u brze i efikasne akcije. Ističe nam vreme - izjavila je generalna direktorka Svetske zdravstvene organizacije Margaret Čan. Podseća se takođe na Rezoluciju Skupštine Svetske zdravstvene organizacije WHA 68.7 pod nazivom “Akcioni plan za antimikrobnu rezistenciju” koji odražava globalni konsenzus da antimikrobna rezistencija predstavlja značajan izazov u oblasti javnog zdravlja i naglašava ogroman značaj za postizanje pet strateških ciljeva Globalnog akcionog plana Skupštine Svetske zdravstvene organizacije. Aktivnosti kampanje za racionalnu upotrebu antibiotika se realizuju u okviru “Drugog projekta razvoja zdravstva Srbije” (DPRZS) Ministarstva zdravlja, koji se finansira iz kredita Svetske banke. Ivana Lukić, koordinator za odnose s javnošću i komunikacije Ministarstava zdravlja Srbije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Novi Sad, 13. septembra 2016. godine

Svetski dan sepse

ovodom obeležavanja Svetskog dana borbe protiv sepse, u velikoj sali Skupštine Novog Sada održan seminar «Značaj pravovremenosti u lečenju sepse i racionalna primena antibiotika u jedinicama intenzivne terapije». Seminar su organizovali: Udruženje intenzivista Srbije i Srpsko udruženje za antimikrobnu hemoterapiju u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja Republike Srbije. Na seminaru, prisutnima su se obratili doc. dr Zoran Gojković, pokrajinski sekretar za zdravstvo, prof. dr Zoltan Horvat, član Gradskog veća za zdravstvo grada Novog Sada, prof. dr Mijomir Pelemiš, predsednik Srpskog udruženja za antimirobnu hemoterapiju, i doc. dr Dušanka Obradović, predsednica Udruženja intenzivista Srbije. Učesnici skupa, oko 150 lekara različitih specijalnosti, medicinske sestre i tehničari, imali su priliku da se kroz izlaganja preko 20 eminentnih stručnjaka upoznaju sa novom definicijom sepse, sa značajem ranog prepoznavanja i primene antibiotske i suportivne terapije, da razmatraju prepoznavanje važnosti delotvornih mera vezanih za antimikrobnu rezistenciju i njihovog sprovođenja u skladu sa dobrom kliničkom praksom i razgovaraju o unapređivanju praksi vezanih za izradu i sprovođenje mera politika vezanih za racionalnu upotrebu antibiotika. Skup je akreditovan kod Zdravstvenog saveta Srbije za kontinuiranu medicinsku dokumentaciju. 68

Seminar ‘’Značaj pravovremenosti u lečenju sepse i racionalna primena antibiotika u jedinicama intenzivne terapije’’ se organizuje kao podrška Kampanji za suzbijanje sepse i Kampanji za racionalnu upotrebu antibiotika, imajući u vidu da i prekomerna, nekontrolisana upotreba antibiotika doprinosi povećanju učestalosti sepse. Sepsa predstavlja veliki zdravstvenoekonomski problem u svim zemljama jer je incidenca u porastu, lečenje skupo a smrtnost velika. Sepsu može da dobije svako bez obzira na godine i uzrast, ali najveći razlozi za povećanje broja slučajeva su pomeranje starosne granice, bolja kontrola hroničnih i malignih bolesti, sve veći razvoj rezistentnih i virulentnih mikroorganizama, velika hirurgija koja ne prepoznaje starosnu granicu i nekompetentnost imunskog sistema… Prema epidemiološkim podacima iz Evrope i Amerike, sepsa je češća od moždanog udara, češća od koronarne bolesti i češća od malignih bolesti nekoliko organa zajedno. Uz to, pacijent sa sepsom ima petostruko veći rizik za smrtnim ishodom od pacijenta sa srčanim ili moždanim udarom. Na osnovu brojnih dokaza, efikasan sistem u pravovremenom prepoznavanju i lečenju najviše ima uticaja na ishod lečenja. To su razlozi zbog kojih je Opšti savez za sepsu (Global Sepsis Alliance) doneo deklaraciju o neophodnom sprovođenju kampanje u podizanju opšte svesti o ovom problemu i izradi nacionalnog plana u svakoj zemlji kojoj se i Srbija priključila. I.L.

rekid trudnoće u Srbiji je dozvoljen kao i u većini zakonodavstava u svetu, ali uz ispunjenje uslova koje propisuje zakon. On je slobodan do desete nedelje trudnoće i jedino trudna žena ima zakonsko pravo da zahteva prekid trudnoće. Međutim, naspram njenog prava stoji obaveza lekara bez kojih ona ne može ostvariti svoje pravo. Obavezu lekara čini poznavanje i primena propisa koji regulišu rad na zaštiti i unapređenju zdravlja, odnosno dužnosti - obaveze zdravstvenih radnika ne obuhvataju samo etička načela, već i pozitivni propisi koji regulišu rad u oblasti medicine. Zakonom o postupku prekida trudnoće u zdravstvenim ustanovama (“Službeni glasnik RS”, br. 16/95, 101/2005) uređeni su uslovi i postupak prekida trudnoće, kao hirurške intervencije, u zdravstvenoj ustanovi. Odredbe ovog zakona koje se odnose na zdravstvenu ustanovu shodno se primenjuju i na lekarsku ordinaciju specijaliste akušerstva i ginekologije kada se u njoj obavlja prekid trudnoće u skladu sa Pravilnikom o bližim uslovima za rad lekarske ordinacije u kojoj se obavlja prekid trudnoće (“Službeni glasnik RS”, broj 40/95). Prekid trudnoće ne može se izvršiti kada se utvrdi da bi se njime teže narušilo zdravlje ili ugrozio život žene. Žena koja želi da prekine trudnoću obraća se usmenim zahtevom specijalisti akušerstva i ginekologije odgovarajuće zdravstvene ustanove. Lekar, specijalista akušerstva i ginekologije, zdravstene ustanove utvrđuje starost trudnoće, pribavlja nalaze o krvnoj grupi trudne žene, RH faktoru i anamnestičke podatke o ranijim bolestima, samostalno, a po potrebi i uz konsultacije lekara specijaliste iz drugih grana medicine, utvrđuje da li postoji opasnost da se zbog prekida trudnoće zdravlje žene naruši, ukazuje ženi na opasnost i posledice prekida trudnoće i upoznaje ženu sa drugim metodama i sredstvima zaštite od neželjene trudnoće. Prekid trudnoće može se izvršitit do navršene desete nedelje trudnoće. Izu-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicina i pravo

zetno, prekid trudnoće može se izvršiti i posle navršene desete nedelje trudnoće kada se na osnovu medicinskih indikacija utvrdi da se na drugi način ne može spasiti život ili otkloniti teško narušavanje zdravlja žene, ili kada se na osnovu naučnomedicinskih saznanja može očekivati da će se dete roditi sa teškim telesnim ili duševnim nedostacima, ili kada je do začeća došlo izvršenjem krivičnog dela (silovanje, obljuba nad nemoćnim licem, obljuba nad maloletnim licem, obljuba zloupotrebom položaja, zavođenje i rodoskrnavljenje). Postojanje uslova za prekid trudnoće utvrđuje do navršene desete nedelje trudnoće - lekar specijalista akušerstva i ginekologije zdravstvene ustanove, od navršene desete nedelje trudnoće do navršene dvadesete nedelje trudnoće - konzilijum lekara odgovarajuće zdravstvene ustanove, a posle navršene dvadesete nedelje trudnoće - etički odbor zdravstvene ustanove. Prekid trudnoće može se izvršiti kada trudna žena da pismenu saglasnost za prekid. Prekid trudnoće do navršene desete nedelje trudnoće može se obaviti i u domu zdravlja, odnosno lekarskoj ordinaciji specijaliste iz ginekologije i akušerstva, koji imaju obezbeđenu zdravstvenu zaštitu žena i hitnu medicinsku pomoć.

Odgovornost za tragični ishod prekida trudnoće Ipak, ona je to učinila i zato snosi isključivu krivicu za tragični ishod prekida trudnoće. Odgovornost ne može deliti ni sa žrtvom, ni sa njenim roditeljima. Žrtva je medicinski laik, pa njen pristanak na abortus nikako nije mogao značiti obavezu tužene da ga izvrši. Ona je i kao lekar i kao čovek bila dužna da zaštiti žrtvu od svakog rizika, a pogotovu od mogućeg tragičnog ishoda. Što se roditelja pacijentkinje tiče, oni nisu znali da je njihova kći u drugom stanju pa se u reviziji neosnovano navodi da je i njihov odnos prema vanbračnoj trudnoći uticao na odluku žrtve da prekine trudnoću. Prekid trudnoće je opasna delatnost i zato se mora obavljati po svim

Ljubiša Živadinović, advokat, Beograd

socijalnim i medicinskim standardima. Tužena je grubo povredila te standarde, motivisana isključivo lukrativnim razlozima i zato ne treba da traži sukrivca za tragični ishod intervencije za koju je utvrđena i njena krivična odgovornost. Ona mora sama da podnese i odgovornost za štetu. Uostalom, po članu 174. ZOO, za štetu od opasne delatnosti odgovara lice koje se njome bavi. Zato tuženoj ostaje da se suoči sa vlastitom odgovornošću. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, Rev. 1048/98 od 18.3.1997)

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

Primer sudske prakse Odgovornost za štetu usled smrti pacijentkinje Zaštitu usled smrti pacijentkinje nad kojom je, uz njen pristanak, lekar odgovarajuće specijalnosti izvršio abortus, odgovara isključivo štetnik pa nema uslova za podelu odgovornosti. Iz obrazloženja: Tužena je lekar-ginekolog. Stoga su njoj bile dobro poznate sve moguće implikacije abortusa u dvanaestoj nedelji trudnoće pa nije smela pristupiti intervenciji, bez obzira na sve okolnosti slučaja. 69

Vesti iz MVA

a Vojnomedicinskoj akademiji danas su dodeljene diplome integrisanih studija medicine Drugoj klasi Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu. Skupu su prisustvovali prorektor Univerziteta odbrane, nastavnici Medicinskog fakulteta VMA, kadeti, kadetkinje i njihovi roditelji. Kadetima i kadetkinjama se obratio pukovnik prof. dr Dragan Dinčić, zamenik načelnika VMA. On je istakao kako je mladost najveća vrednost Srbije, a mladost vojnih medicinara je, prema njegovim rečima, dodatno obogaćena ogromnim znanjem. – Nama ostaje da vam, ako znamo i ako možemo, odškrinemo prozore ili vrata, a da vi nastavite da hodate bez ili sa što manje trenja, ili barem da ne učinimo nešto što će vam usporiti korake ili oduzimati suviše snage – rekao je pukovnik prof. dr Dinčić. On je istakao da je Medicinski fakultet, zajedno sa Vojnomedicinskom akademijom, postao „efikasan proizvođač mladih doktora” i da uvek u razgovorima sa brojnim stranim delegacijama koje posećuju VMA, koristi priliku da napomene da su oni verovatno i najbolji među najboljima. Zamenik načelnika VMA je rekao da se raduje njihovim prvim radnim mestima, a lično i dolascima na specijalizacije, dalje školovanje. Kadetima su uručene diplome, najpre najboljima u rangu – Nemanji Jaćimoviću, sa prosekom 10,00, Jadranki Zarić sa 9,98 i Jeleni Katić sa 9,96. Potom su položili Hipokratovu zakletvu, nakon čega im se obratio dekan Medicinskog fakulteta VMA pukovnik prof. dr Nebojša Jović, čestitajući završetak studija i početak profesionalne medicinske i vojničke karijere.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dodele diploma Drugoj klasi Medicinskog fakulteta VMA

Mladi vojni lekari

– Svih ovih godina ste učili, radili i živeli život budućeg vojnog lekara. Videli ste šta vas čeka i niste se uplašili već još revnosnije ispunjavali svoje zadatke. Ponosni smo na vas jer ste izrasli u sjajne mlade ljude, jer samo takvi mogu savesno raditi u skladu sa Hipokratovom zakletvom i zakletvom otadžbini – istakao je pukovnik prof. dr Jović. Mladi vojni lekari će sutra na svečanom skupu ispred Skupštine Srbi-

je biti promovisani u prve oficirske činove. Počev od ove godine, najboljem u klasi Medicinskog fakulteta VMA biće uručivana nagrada iz novoosnovane fondacije „Profesor Stevan Šefer”. Reč je o umetničkoj nagradi – slikama Slobodanke Rakić Šefer. Ona je ove godine svoju sliku uručila Nemanji Jaćimoviću, najboljem kadetu Druge klase Medicinskog fakulteta VMA. Povodom početka nove školske 2016/2017. godine za kadete i kadetkinje Medicinskog fakulteta (MF) Vojnomedicinske akademije (VMA) Univerziteta odbrane u Beogradu u amfiteatru Vojnomedicinske akademije 3. oktobra održana je prigodna svečanost. Zamenik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Dragan Dinčić čestitao je početak nove školske godine kadetima i kadetkinjama i rekao da je Medicinski fakultet VMA postao prepoznatljiv i efikasan „proizvođač“ mladih doktora i budućih vrhunskih intelektualaca, ali i odanih oficira Vojske Srbije. Preneo je da je znanje jedina prava moć i da se raduje predstojećim godinama na Fakultetu koje nose nova znanja, položene ispite, naučne radove i sve druge izazove koji čekaju buduće vojne lekare. 71

Vesti iz MVA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

a Vojnomedicinskoj akademiji 16 9.2016. je održana analiza na kojoj su iznete ocene i utisci o zajedničkom medicinskom angažovanju pripadnika Ministarstva odbrane, Vojske Srbije i Nacionalne garde Ohaja na teritoriji Pčinjskog upravnog okruga. Skupu su prisustvovali načelnik Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr Uglješa Jovičić, brigadni general Gregori Šnulo iz Nacionalne garde Ohaja i zamenik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Dragan Dinčić. Pukovnik dr. Jovičić zahvalio je učesnicima tog medicinskog angažovanja i rekao da su se za tu aktivnost svi zajedno dobro pripremali i, kako je ocenio, trud im se na kraju isplatio. O rezultatima medicinskog angažovanja govorio je komandant te aktivnosti potpukovnik dr Aleksandar Radunović. On je istakao da su tokom petnaest dana medicinski timovi na osam lokacija pregledali oko 1.900 pacijenata i izvršili 3.364 pregleda. Najopterećenija su bila

Pripadnici MO, VS i Nacionalne garde Ohaja

Analiza zajedničkog medicinskog angažovanja

Potpisan memorandum sa EK OS SAD

Saradnja u prevenciji kancera

amenik načelnika Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr Uglješa Jovičić i glavni hirurg Evropske komande Oružanih snaga Sjedinjenih Američkih Država (EK OS SAD) pukovnik dr Ronald E. Smit (Ronald E. Smith) potpisali su „Memorandum o razumevanju u vezi s lečenjem kancera“ 26. septembra 2016. godine na Vojnomedicinskoj akademiji. Na sastanku koji je prethodio potpisivanju Memoranduma, pukovnik Jovičić rekao je da je vojnozdravstvena bilateralna saradnja na visokom nivou, a da je 10 godina saradnje Vojske Srbije sa Na72

cionalnom gardom Ohaja veoma uspešno obeleženo nedavno održanom zajedničkom akcijom medicinskog zbrinjavanja lokalnog stanovništva na jugu Srbije pod nazivom „Humanitarna asistencija“. Zamenik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Dragan Dinčić rekao je da je inicijativa za zajedničko angažovanje na ojačavanju prevencije malignih bolesti veoma dobra i da VMA ima kapacitete da sarađuje i na polju lečenja, kao i obrazovanja i naučnoistraživačkog rada. Pukovnik Smit preneo je svoje lične impresije načinom organizacije VMA

kao vojne bolnice koja je otvorena za najkomplikovanije medicinske slučajeve i vojnim i civilnim osiguranicima. Rekao je da je porast maligniteta veliki problem, a da je ojačavanje preventivnih mera u sprečavanju nastanka bolesti, kao i rane dijagnostike, od suštinskog značaja za povećanje uspešnosti lečenja. Načelnik Klinike za plastičnu hirurgiju i opekotine pukovnik prof. dr Nenad Stepić i načelnik Odeljenja za gastroenterologiju Klinike za gastroenterologiju i hepatologiju pukovnik prof. dr Dino Tarabar predstavili su iskustva VMA u dijagnostifikovanju i lečenju malignih bolesti. Rečeno je da je broj dijagnostifikovanih kancera u porastu u gotovo svim granama medicine i da se godišnje na VMA u proseku obavi oko 3200 operacija pacijenata sa malignitetom u 11 hirurških klinika. VMA nema onkološku kliniku kao zasebnu jedinicu, već timovi lekara različitih specijalizacija zajedno rade na svakom pojedinačnom slučaju. Zajednički je zaključeno da savremena oprema za skrining programe obezbeđuje ranu dijagnostiku bolesti što je direktno povezano sa uspešnijim i efikasnijim lečenjem, a to jecilj i humanog i ekonomskog aspekta lečenja. Takođe, konstatovan je obostrani interes o razmeni znanja srpskih i američkih lekara, kao i o različitim oblicima usavršavanja. U narednom periodu biće definisani dalji koraci i tokovi implementacije Memoranduma.

Vesti iz MVA

odeljenja trijaže, oftalmologije i interne medicine. Na osnovu angažovanja, moglo se zaključiti da je glavni problem nizak nivo zdravstvene edukacije pacijenata (ličnog i stomatološkog zdravlja) – najveći broj patio je od hroničnih bolesti, ali nisu uzimali medicinsku terapiju. Vrlo teška dostupnost medicinskih usluga pacijentima u ovoj regiji uslovila je da polovina pregledanih pacijenata nikad nije u svom životu bila na oftalmološkom pregledu, a veliki broj ortopedskih pacijenata javio se sa nedijagnostikovanim i

Z D R AV S T V O - S R B I J A

netretiranim artrotičnim povredama na velikim zglobovima. Zamenik načelnika VMA profesor dr Dinčić je naglasio značaj zajedničke akcije sa humanitarnog aspekta i rekao da će uslediti razgovori sa kogelama iz Ministarstva zdravlja i civilnih medicinskih usluga kako bi se pružila adekvatna medicinska pomoć tom stanovništvu. O rezultatima i utiscima govorili su i koordinator cele aktivnosti pukovnik Miroslav Broćić i vođe timova Nacionalne garde Ohaja i oružanih snaga Ango-

VI međunarodni simpozijum

Savremeni trendovi u oftalmohirurgiji

radicionalni simpozijum sa međunarodnim učešćem “Savremeni trendovi u oftalmohirurgiji”16. 9. 2016. je održan na Vojnomedicinskoj akademiji. Organizatori skupa bili su Klinika za očne bolesti VMA, Udruženje za kataraktu i refraktivnu hirurgiju Srbije i Vitreoretinalno udruženje Srbije. Simpozijumu su prisustvovali rektor Univerziteta odbrane general-major prof. dr Mladen Vuruna, zamenik načelnika VMA pukovnik prof. dr Dragan Dinčić, dekan Medicinskog fakulteta VMA pukovnik prof. dr Nebojša Jović i predavači po pozivu iz više zemalja sveta. Otvarajući stručni skup pukovnik prof. dr Dinčić je istakao: - Kao kardiolog, ne mogu da kažem da je oko važnije, na primer, od srca ali mogu da kažem da se divim svim vašim naporima da sačuvate vid ili ako do njegovog oštećenja, ipak, dođe da učinite sve da ga popravite, i date pacijentu neviđenu sreću činjenicom da može ponovo da vidi, barem ono što je lepo u ovom svetu.

On je poželeo srećan rad učesnicima skupa i izrazio nadu da će preneti i podeliti jedni drugima svoje ogromno iskustvo, bogato znanje jer, kako je rekao, “znanje je jedina prava vrednost, jedina prava moć, a deliti ga sa drugima uvek je dobro delo”. Načelnik Klinike za očne bolesti VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević je, govoreći o važnosti ovog

le – pukovnici Kevin Edvards i Marlen Fonseka. Zajedničko medicinsko angažovanje pripadnika Ministarstva odbrane, Vojske Srbije i Nacionalne garde Ohaja koje je bilo predmet analize počelo je 6. septembra i trajalo 15 dana. U njoj su učestvovali predstavnici Ministarstva odbrane, Uprave za vojno zdravstvo, Vojnomedicinske akademije, Nacionalne garde Ohaja, a kao posmatrači predstavnici oružanih snaga Angole. Zajedničko medicinsko angažovanje uključivalo je besplatne zdravstvene preglede žitelja osam sela udaljenih od zdravstvenih ustanova u gradovima Preševo i Bujanovac. Timove su činili lekari opšte prakse, pedijatri, ginekolozi, dermatolozi, infektolozi, oftalmolozi i drugi specijalisti po potrebi, kao i stomatolozi, a na terenu su radile veterinarske i preventivne medicinske ekipe. U ovu zajedničku akciju bio je uključen 31 pripadnik MO i VS, 25 iz Nacionalne garde Ohaja i tri posmatrača iz Angole. i ovakvih skupova, istakao da svakih pet sekundi u svetu jedna osoba oslepi, da više od 314 miliona ljudi ima oštećenje vida, a čak je 42 miliona slepo. U Srbiji više od milion ljudi ima neki problem sa vidom, a pretpostavlja se da je oko 10.000 slepih i oko 2.000 slabovidih. On je pozdravio eminentne goste, prof. dr Tomasa Džona sa Lajola univerziteta u Čikagu, prof. dr Bojana Pajića sa Ženevskog univerziteta, uz koje je, kako je rekao, sazrela i odrastala i sa kojima sarađuje i ova generacija naših hirurga. Pored njih su prof. dr Suhas Haldipurkar iz Indije, prof. dr Atanasios Nikolakopulos iz Grčke, prof. dr Hasan Mortada iz Egipta, dr Zoran Tomić iz Švedske, vrhunski vitreoretinalni hirurzi današnjice. Skupu je prisustvovao i prof. dr Majkl Mrohen, naučnik i fizičar, zaslužan za čitav niz svetskih inovacija i novih metoda u laserskoj i drugim vidovima hirurgije rožnjače. Domaći i inostrani predavači izlagali su o inovacijama u hirurgiji katarakte, hirurškim alatima i novim tehnikama, našem desetogodišnjem iskustvu i rezultatima u hirurgiji žute mrlje malim rezom, rešavanju komplikovanih proliferativnih dijabetesnih retinopatija, našim rezultatima u kombinovanim operacijama katarakte i glaukoma. Pored predavanja, posebna vrednost i ovog, kao i prethodnih simpozijuma iz oftalmohirurgije bila je hirurgija uživo iz operacionih sala VMA. 73

Vesti iz MVA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Za austrijski vojni sanitet

Ratna hirurgija i toksikologija

Dvodnevni seminar na temu „Ratna hirurgija i toksikologija“, koji je organizovan za predstavnike vojnog saniteta Oružanih snaga Austrije, završen je 21. septembra 2016. godine na Vojnomedicinskoj akademiji. Hirurzi i toksikolozi Vojomedicinske akademije imali su priliku da kolegama iz Austrije prenesu svoja znanja i iskustva o specifičnim vrstama povreda i trauma, posebno vezanim za neurohirurgiju, grudnu hirurgiju, ortopediju, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju, maksilofacijalnu i opštu hirurgiju. Veliku pažnju izazvala su iskustva Nacionalnog centra za kontrolu trovanja VMA, koji dežura svakog dana tokom cele godine kao referentni republički centar za sva toksikološka stanja. Održani seminar je nastavak uspešne saradnje srpskog i austrijskog vojnog zdravstva čiji rezultat je kurs o ratnoj hirurgiji za austrijske vojne lekare održan 2013. godine na VMA.

Na VMA

O 3D ehokardiografiji

Interaktivni simpozijum sa međunarodnim učešćem «Klinička primena 3D ehokardiografije» u organizaciji Klinike za kardiologiju VMA i Udruženja kardiologa Srbije održan je od 6. do 7. oktobra 2016. godine na Vojnomedicinskoj akademiji. Zamenik načelnika VMA pukovnik prof. dr Dragan Dinčić u uvodnoj reči zahvalio se glavnom predavaču prof. dr Ronaldu Brantu 74

(Ronald R. Brant) iz Kerhof centra za srce (Kerchoff Heart Center) iz Nemačke na dolasku čime je učesnicima simpozijuma omogućeno da se upoznaju sa najnovijim dostignućima u dijagnostici bolesti srca. Preneo je zahvalnost Kerhof centru na pomoći i podršci tokom četvoromesečnog usavršavanja kardiologa Vojnomedicinske akademije dr Zorice Mladenović, a posebno se zahvalio prof. dr Veselinu Mitroviću, uglednom kardiologu Kerhof centra, koji je uvek bio velika podrška i pomoć srpskim kolegama. Na simpozijumu, ne kojem su pored lekara iz Srbije učestvovali i lekari iz Crne Gore, Republike Makedonije i Republike Srpske, bilo je reči o kliničkoj primeni 3D ehokardiografije kao značajnog doprinosa u dijagnostici i lečenju bolesti srca.

Novi sajt Vojnosanitetskog pregleda

VMA

Poseta načelnika Štaba OS BiH

Zamenik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Dragan Dinčić sastao se 7. septembra 2016. godine sa načelnikom Zajedničkog štaba Oružanih snaga Bosne i Hercegovine general-pukovnikom Antom Jelečom, koji je predvodio delegaciju BiH u poseti Ministarstvu odbrane Republike Srbije i Generalštabu Vojske Srbije. Cilj posete bio je upoznavanje sa kapacitetima VMA u oblasti lečenja, obrazovanja i naučnoistraživačkog rada kako bi se definisale oblasti za dalje unapređenje međunarodne saradnje. Pored mogućnosti lečenja, predstavljeni su i potencijali saradnje kroz usavršavanje i kursiranje, kao i kroz razvijanje regionalnog koncepta Balkanskih vojnomedicinskih snaga, u kojem obe zemlje učestvuju. Posebna pažnja posvećena je mogućnosti školovanja na tri nivoa akreditovanih studija na Medicinskom fakultetu Vojnomedicinske akademije Univerziteta odbrane u Beogradu, koje je predstavio dekan pukovnik prof. dr Nebojša Jović. General-pukovnik Jeleč se zahvalio domaćinima na konstruktivnim informacijama i rekao da postoji dosta oblasti za saradnju koje su od zajedničkog interesa, posebno mogućnost školovanja na Medicinskom fakultetu Vojnomedicinske akademije.

U cilju lakšeg pristupa sadržajima puštena je u rad nova internet prezentacija Vojnosanitetskog pregleda, vodećeg stručnog časopisa lekara i farmaceuta Vojske Srbije čija se redakcija nalazi pri Institutu za naučne informacije Vojnomedicinske akademije. Vojnosanitetski pregled (VSP) izlazi 12 puta godišnje, radove objavljene u VSP indeksiraju najpoznatiji biomedicinski indeksni časopisi, a impakt faktor za 2015. godinu iznosi 0.355. Radove objavljene u VSP indeksiraju najpoznatiji biomedicinski indeksni časopisi (baze podataka): Science Citation Index Expended, Index Medicus (MEDLINE baza), Excerpta Medica (EMBASE), EBSCO (baza punog teksta) i Biomedicina Serbica. Sadržaje svakog broja objavljuju Giornale di Medicina Militare i Revista de Medicina Militara. Prikaze originalnih radova i izvoda iz sadržaja objavljuje Revue Internationale de Services de Santé des Forces Armées. Informacijama u vezi publikovanja radova, kao i arhivi objavljenih brojeva časopisa moguće je pristupiti na internet adresi www.vsp.mod.gov.rs.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Ин мемориам

Доц. др сц. мед.

Драган Илић

1954-2016

У Београду је 20.09.2016.. у 62. години изненада преминуо доц. др сц. мед. Драган Илић, директор Института за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут” Драган потиче из честите сокобањске породице која је била посвећена узорном васпитању и образовању својих синова. Након завршетка гимназије, где је био један од најбољих ђака у генерацији, упућује се на студије у Београд. Између Електротехничког и Медицинског факултета, на оба је био примљен, бира овај други и та одлука ће касније бити одредница Драгановог животног пута. Вредан и марљив студент, убрзо постаје омиљен међу колегама који уочавају и његову способност за ангажовање у друштвеним организацијама студената па га бирају за представника у студентској организацији на Универзитету. Драган је показивао сјајне организаторске способности и велику стрпљивост и истрајност у раду, па нам је свима био и узор на неки начин. Такве његове особине и младалачка енергија биле су препознате па је убрзо напредовао од председника Савеза студената Београда до председника омладине Србије и председника омладине Југославије. И када су пред њим била отворена врата за избор највиших политичких дужности он се вратио својој професији и струци лекара, решен да ради оно за шта се школовао и у чему је сигурно био најбољи - да помаже људима око себе, уносећи у сваки посао који је радио своју огромну радну енергију и посвећеност, али и смиреност, ретку животну мудрост, бригу за друге и жељу да се ствари побољшају и унапреде. Лекарску професију започиње у теренској служби Дома задравља Стари град, а затим прелази у Студентску поликлинику, где његови професионални таленти долазе до пуног израза. Омиљен у колективу и уз драгоцено искуство које је стекао у раду са младим људима Драган напредује до места директора Студентске поликлинике. Започиње посао преображаја здравствене заштите студената направивши од те установе медицински центар за пример, не само у Београду, и учинивши да млади људи којима је намењен, без страха и са пуно поверења тамо одлазе, на чему је Драган посебно инсистирао. Наш Драган је био, пре свега, велики и хуман човек, који је свој радни век посветио несебичној помоћи другима – пре свега младим људима са којима је највише волео да ради, али и људима и групама којима је било најтеже, било жртвама ратних сукоба и социјалних ломова транзиције преко Црвеног крста, чији је био генерални секретар, било осетљивим и рањивим групама угрожених од ХИВ или ХИВ позитивних особа преко ЈАЗАС-а, чији је дугогодишњи председник био. Епидемиологија је и област у којој је дао и значајне научне доприносе у низу радова а посебно кроз докторску дисертацију. Завршио је велики број едукација у међународним школама и у оквиру студијских боравака на Универзитетима у Европи и Америци. Предавач је по позиву на ЛИУ Универзитету у Њујорку, Универзитету за мир и развој Уједињених нација, Катедри за епидемиологију Медицинског факултета у Београду, Стоматолошком факултету у Панчеву. Објавио је више од 50 научних и стручних радова у интернационалним и истакнутим националним часописима. Аутор је, коаутор и уредник 17 књига. Последње четири године био је директор Завода за заштиту здравља Србије и ту се могло видети са колико жара и ентузијазма изгара на послу, неуморан и не штедећи себе, до последњег дана настојао је да, у тешким условима и са недовољним средствима, на најбољи могући начин испуни оно што му је задатак. За Драганову породицу, његова прерана смрт је ненадокнадив губитак. Твоја генерација студената Медицинског факултета Београд, 1972-!977. којој си припадао, вечно ће се памтити, а твоје место с којим си допринео да она буде најбоља генерација у последњих 60 година, трајно ће се чувати. Из Опроштајног говора проф. др Драгутина Костића на сахрани. 75

EPOS REGIONAL CORE CURRICULUM - Serbia COURSES â&#x20AC;&#x201C; Belgrade December 16th-17th, 2016

inistar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima prezentovao je 6. oktobra u Kotoru rezultate istraživanja – „Zadovoljstvo korisnika primarnom zdravstvenom zaštitom”. Kompanija “Arhimed” sprovela je anketu o povjerenju građana u zdravstveni sistem na primarnom nivou zdravstvene zaštite u šest zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori u opštinama Podgorica, Nikšić, Bar, Kotor, Herceg Novi, i Berane. Na prezentaciji su, pored ministra Šegrta, govorili i predsjednik opštine Kotor Aleksandar Stjepčević, direktor Doma zdravlja Kotor dr Igor Kumburović, direktor Doma zdravlja Bar Borislav Lalević i predstavnici Kompanije “Arhimed”. Medijska hajka i krajnje negativan odnos prema zdravstvu u Crnoj Gori rezultirali su potrebom da se uradi anketa i provjeri da li je takvo mišljenje građana. Istraživanje je vršeno metodom anonimnog upitnika na način što je pacijent nakon pregleda mogao da uzme upitnik i ispuni ga na licu mjesta, kazao je direktor kotorskog Doma zdravlja dr Igor Kumburović, otvarajući današnji skup u Kotoru na temu “Rezultati istraživanja -zadovoljstvo korisnika primarnom zdravstvenom zaštitom u CG“ . Rezultati anketnog istraživanja sprovedeni u avgustu ove godine u šest domova zdravlja u Podgorici, Nikšiću, Baru, Kotoru, Herceg Novom i Beranama izuzetno su pozitivni, što čini ljekarima i zdravstvenim radnicima pravo profesionalno zadovoljstvo, kazao je Kumburović. Istraživanje, koje vršeno na ukupnom uzorku od preko 4,5 hiljade ispitanika, pokazalo je da je 88,6% zadovoljno, odnosno veoma zadovoljno domovima zdravlja koje su posjetili. Nezadovoljnih je 4,7% građana dok 6,7% nema stav po ovom pitanju. Nadalje, anketa je pokazala da je

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Rezultati istraživan1ja

Zadovoljstvo korisnika primarnom zdravstvenom zaštitom u CG

90% ispitanika zadovoljno pruženim uslugama u domovima zdravlja, 3,7% je nezadovoljno, a 11% anketiranih pacijenata, tačnije 543 njih, je dalo sugestije koje se primarno odnose na higijenu, nedostatak medicinskog osoblja, zakazivanje, a nemali broj nije vezan za primarne usluge Doma zdravlja, podaci su renomirane agencije „Arhimed“. Crnogorski ministar zdravlja dr Bu-

dimir Šegrt kazao je da rezultati govore o zdravstvu u CG i podsjetio da je Vladina i politika Ministarstva zdravlja da se realizacijom strukturnih reformi u ovoj i sljedećoj godini dođe na nivo usluga u zdravstvenom sistemu koji će biti na ponos države i na zadovoljstvo pacijenata. “Znamo da postoje liste čekanja koje su, nažalost, bile izvor korupcije i želimo da detektujemo personalne i institucionalne probleme koji se moraju prevazilaziti. S druge strane, liste čekanja, ali koje nijesu izvor korupcije, su odlike uređenih državnih zdravstvenih sistema najrazvijenijih zemalja. Nije sramota imati liste čekanja, ali je sramota kršiti principe na osnovu kojih se one prave. Takođe je Ministarstvo prepoznalo ogromne izdatke po utrošenim ljekovima, kao i to da je količina izdatih bolovanja postala biznis-barijera poslu u CG. To su problemi koji su prepoznati, a strukturne mjere će odrediti vrijeme i nosioce posla na njihovom otklanjaju”, rekao je Šegrt. “Svjetska zdravstvena organizacija kaže da je CG lider u Jugoistočnoj Evropi sa padom mortaliteta za maligne bolesti. Nadalje, stopa smrtnosti odojčadi, novorođenčadi i trudnica u CG je 4,9 i među najnižom je u Evropi. Kada je riječ o zaradama u zdravstvu, prosječna neto plata u prošlom mjesecu je bila 720 evra, ljekaru specijalisti 1200, a ljekaru subspecijalisti 1520 evra. Zdravstveni sistem CG garantuje kvalitetnu zdravstvenu zaštitu svim njenim građanima i ni na koji način se politički ne boji, niti se kadrovi u zdravstvenom sistemu politički postavljaju”, poručio je ministar Šegrt. 77

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

inistar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt otvorio je 37. sabor ljekara sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije u Hotelu “Franca” u Bijelom Polju. Sabor je okupio oko 150 ljekara iz Crne Gore i Srbije, a prezentovano je oko 130 stručnih radova. Ovogodišnji susret je bio prilika da međusobno podijele saznanja iz oblasti: Zdravstvena zaštita majke i djeteta, kardiovaskularne bolesti - prevencija, dijagnostika i terapija te bolesti zavisnosti. Po sedmi put, u 45 godina dugoj istoriji, čast organizacije Sabora ljekara pripala je Domu zdravlja i Opštoj bolnici Bijelo Polje. O recenziji radova prijavljenih za 37. sabor ljekara sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije i drugim naučnim pitanjima stara se Naučni odbor kojem je ove godine predsjedavala prim. dr Lidija Delević iz Doma zdravlja Bijelo Polje. Organizacijom Sabora rukovodila je prim. dr Majda Dobardžić, Dom zdravlja Bijelo Polje. Program Sabora činile su četiri tematske oblasti: 1. Zdravstvena zaštita majke i djeteta, 2. Kardiovaskularne bolesti – prevencija, dijagnostika i liječenje,

Stručni skupovi

37. sabor ljekara Crne Gore i jugozapadne Srbije 3. Bolesti zavisnosti i 4. Slobodne teme. Na otvaranju Sabora riječ su imali i: prim. dr Maja Dobardžić (direktorica DZ Bijelo Polje), dr Biserka Bulatović (direktorica OB Bijelo Polje), mr Aleksandar Žurić (predsjednik opštine Bijelo Polje), dr Slobodan Tomić (predsjednik Društva ljekara CG), prim. dr Đoko Jočić (predsjednik Ljekarske komore CG). Uvodna predavanja održali su profesori sa Medicinskog fakulteta u Be-

ZZDDRRAA VV S TS VT OV O - C-R N SA R BGIOJ R AA

Primjena najnovijih naučnih i kliničkih dostignuća u kardiologiji i kardiohirurgiji

Mehaničko srce

Tim ljekara Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) spreman je da ugrađuje pumpe za mehaničku potporu srčane slabosti, saopšteno je na konferenciji za novinare prilikom predstavljanja projekta “Primjena najnovijih naučnih i kliničkih dostignuća u kardiologiji i kardiohirurgiji”. ogradu i Podgorici: prof. dr Jovan Peruničić, prof. dr Anita Grgurević, prof. dr Ivan Dimitrijević, prof. dr Vesna Miranović i prof. dr Aneta Bošković. Saboru su prisustvovali i rukovodioci zdravstvenih ustanova u jugozapadnoj Srbiji, na čelu sa direktorom Zdravstvenog centra Užice prim. dr Milošom Božovićem. Domaćin sljedećeg Sabora je Dom zdravlja Nova Varoš. Sponzori Sabora bile su kompanije Sanofi, Hemofarm i Meditas. Verica Pantelić

U prvoj polovini XX vijeka zdravstvene prilike na našim prostorima su bile zabrinjavajuće. Zarazne bolesti kao što su sifilis, pjegavi tifus, kolera, tuberkuloza, kuga svakodnevno su odnosile živote naših sugrađana. Nerazjašnjena patogeneza otežavala je tretman nezaraznih bolesti ne samo kod nas, nego i u mnogo razvijenijim krajevima svijeta. Iako malobrojni, naši ljekari su pokušavali svojim predanim radom da iskorijene brojne bolesti, podignu nivo zdravstvene zaštite i zdravstvene prosvijećenosti stanovništva. Kako bi razmijenili svoja iskustva i podijelili nova otkrića ljekari Bijelog Polja i tadašnjeg Ivangrada sastali su se 19. februara 1968. godine. Na tom sastanku je formirana Podružnica ljekara Ivangrada i Bijelog Polja te usvojen prijedlog o udruživanju podružnice sa Podružnicom ljekara iz Pljevalja, ljekarima iz Kolašina i Mojkovca. Ujedinjena podružnica ljekara sjevernih krajeva Crne Gore imala je sastanak već nakon mjesec dana u Bijelom Polju. U narednih nekoliko godina, sastanci su se održavali u Mojkovcu, Rožajama i Ivangradu. Ideja o formiranju Sabora ljekara rodila se na susretu Podružnice 28. juna 1970. godine. Tadašnji susret obilježilo je prisustvo profesora Medicinskog fakulteta iz Beograda i predsjednika Društva ljekara Crne Gore i Srpskog lekarskog društva. Odlučeno je da se susreti ljekara sa naših područja održavaju svake godine mijenjajući mjesto sastanka. Zvanično, Prvi sabor ljekara sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije održan je 27. juna 1971. godine u Bijelom Polju. Tada su štampani Program Sabora i Zbornik radova. Uslijedili su sastanci u različitim gradovima, a Bijelo Polje je do danas bilo domaćin šest puta. I nakon 45 godina, Sabor ljekara održava se u gradovima sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije sa nesmanjenim entuzijazmom i željom za napredovanjem u medicinskim znanjima, držeći korak sa najsavremenijim tokovima moderne medicine.

Novinarima su se obratili ministar zdravlja u Vladi Crne Gore prof. dr Budimir Šegrt, direktor Kliničkog centra Crne Gore prof. dr Ranko Lazović, direktor Centra za kardiohirurgiju KCCG doc. dr Aleksandar Nikolić i direktor Kardiohirurgije Kliničkog bolničkog centra “Rebro” Zagreb prof. dr Bojan Biočina. U Kliničkom bolničkom centru (KBC) “Rebro” u Zagrebu ljekari KCCG, u saradnji sa zagrebačkim kolegama, uspješno su ugradili mehaničko srce crnogorskom osiguraniku. Direktor Centra za kardiohirurgiju KCCG doc. dr Aleksandar Nikolić rekao je da je crnogorski tim, koji se obučavao u Hrvatskoj, sada spreman da taj program primjenjuje i u Crnoj Gori. Srčane slabosti jednako su opasne kao i maligne, gdje su ljudi osuđeni na propast ukoliko ne bi dobili neki mehanički suport. Mi smo krenuli u ovaj program da bi bili u mogućnosti da te ljude spasimo i produžimo im život. Prvih nekoliko procedura biće urađeno u saradnji sa zagrebačkim timom. Prof. dr Bojan Biočina, direktor Klinike za kardiohirurgiju Kliničkog bolničkog centra “Rebro” iz Zagreba je kazao da mu je drago što je taj dio medicine došao i u Crnu Goru. - Zapajenje srca je opasnije od većine karcinoma. Do sada se mislilo da iako je smrtonosno ne može se mnogo učiniti, ali tehnologija ide naprijed. Nekada su se svi čudili ugrađenom kuku i sada je došlo je vrijeme na ugrađeno srce, srčanu pumpu. To je sada ključni dio medicine koji prevladava ključni manjak transplatacije, a to je da broj donora ograničen - istakao je prof. dr Biočina.

U Dragovoj Luci, 7. septembra

Otvorena zdravstvena stanica DZ Nikšić Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt otvorio je zdravstvenu stanicu Doma zdravlja Nikšić u Dragovoj Luci. Otvaranjem nove ambulante opšte medicine obezbijediće se dostupnija i kvalitetnija zdravstvena zaštita za oko deset hiljada stanovnika sa ovog područja. Adaptaciju ambulante omogućili su firma “Bemaks”, opština Nikšić, Ministarstvo zdravlja i Fond zdravstva. Ministar zdravlja Budimir Šegrt kazao je da ovi projekti samo naizgled djeluju kao mala ulaganja, ali se njihovom realizacijom 79

ZD ZR DARVAS V TV SO T V- O C R-N SA RGBOI RJ A

neuporedivo više doprinosi kvalitetu življenja ljudi u Crnoj Gori. Najavio je da će se i u Nikšiću, kao i drugim većim centrima u Crnoj Gori, nastaviti sa takvim kvalitetnim sistemom zdravstvene zaštite i približavanjem pacijentima ljekara iz domova zdravlja. Predsjednik opštine Nikšić Veselin Grbović je rekao da su, u dogovoru sa Ministarstvom i Domom zdravlja Nikšić, planirali da i u ostalim većim mjesnim zajednicama otvore zdravstvene ambulante. Odranije ona radi u Kličevu, sada i u Dragovoj Luci, a narednih dana počeće i u Vidrovanu. Direktor doma zdravlja dr Veselin Bulatović, naveo je da je adaptacijom i opremanjem ambulante poboljšan kvalitet zdravstvenih usluga za stanovnike Dragove Luke i istakao da bez donacije firme “Bemaks”, kao i podrške opštine i Ministarstva zdravlja, taj projekat ne bi mogao biti realizovan. - Otvaranjem ambulanti u prigradskim mjesnim zajednicama nastojimo da primarnu zdravstvenu zaštitu što više približimo pacijentu. Imamo izuzetno pozitivno iskustvo sa radom prve ovakve ambulante u Kličevu, koja je otvorena prije tri godine, gdje je registrovano više od 1,3 hiljade stanovnika i svakodnevno se pregleda oko 60 pacijenata. Imamo zahtjeve da i u objektima mjesnih zajednica Humci i Straševina adaptiramo te prostore i otvorimo ambulante, što ćemo uskoro i realizovati, slijedeći strategiju Ministarstva zdravlja da se što više primarna zdravstvena zaštita približi pacijentu - rekao je Bulatović.

Stručni skup

Rak dojke u CG U susret oktobru, mjesecu posvećenom prevenciji raka dojke, 22. septembra u Podgorici je održan naučni skup na temu „Rak dojke u Crnoj Gori – skrining, liječenje i nove metode u ranom otkrivanju“. Skup je organizovala „Asocijacija za reproduktivno zdravlje Crne Gore“, pod pokroviteljstvom kompanije „Bio Save“ iz Podgorice, zahvaljujući kojoj je ubuduće moguće uraditi test na BRCA gen i u našoj državi. Taj gen se smatra odgovornim za nastanak nasljednog karcinoma dojke kod žena, a testom se može utvrditi rizik za razvoj oboljenja. Skup je u ime Ministarstva zdravlja pozdravila dr Mira Jovanovski-Dašić, koja je istakla da je Nacionalni program za rano otkrivanje raka dojke najznačajniji dokument kojim su „projektovane posebne mjere zaštite zdravlja Crnogorki kada je u pitanju karcinom dojke“. Prim. dr sc. Zoran Vlahović, predstavnik osnivača, kompanije „Bio Save“, kazao je da je rak dojke u svim zemljama svijeta vodeći uzrok smrti među malignitetima kod žena, te da je Crna Gora po incidenci na sredini evropske ljestvice, ali da je po stopi smrtnosti skoro na samom vrhu te ljestvice. - Ako rezultat ovog skupa bude sačuvan i jedan život, to je značajno. Iako je u statističkom smislu minimalna promjena ne bi značilo ništa, za tog pojedinca i porodicu će to biti uspjeh 100 odsto. 80

Preuzeto iz:

Broj 89, godina VIII, septembar 2016.

Uzroci preranog puberteta kod dječaka i djevojčica

Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović

Prerani pubertet centralnog tipa Mada se javlja kod oba pola, prerani pubertet centralnog tipa je rjeđi kod dječaka nego kod djevojčica. Ovaj tip puberteta može da se kod dječaka naslijedi i autosomno dominantno. Za razliku od djevojčica, znatno veći procenat dječaka sa ovim tipom puberteta ima kao uzrok organske promjene. Oštećenja CNS-a mogu biti tipa hamartoma koji rijetko imaju neurološke posljedice. Radijacija i hemioterapija tumora CNS čest su uzrok preranog puberteta. U druge nejasne uzroke preranog pubereteta spadaju traume, hirurške intervencije, upale i rijetki neurološko-mentalni deficit. U kliničkoj slici pubertetske promjene kod dječaka sa ovim tipom preranog puberteta identične su onim pri normalnom pubertetu, sa uvećanjem testisa i pubične i aksilarne dlakavosti. Vrijednosti testosterona, bazalnih i GnRH stimulisanih gonadotropina su pubertetske. Kod autonomne sekrecije androgena testikularnog porijekla (periferni tip preranog puberteta) ne javlja se simetričan porast testisa.

ZZDDR R AV ASVT V SO T V - C OR N A G O R A

Prerani pubertet perifernog tipa Prevremeni pubertet ovog tipa nastaje zbog endogenog ili egzogenog viška androgena, a redje zbog hipersekrecije testosterona Leydigovih ćelija, uslijed abnormalne, ektopične produkcije gonadotropina. Najčešći uzrok ovog tipa preranog puberteta kod dječaka je endogeni eksces androgena uslijed nedijagnostikovane ili neadekvatno liječene kongenitalne adrenalne hiperplazije (KAH) kao posledica deficita 21-hidroksilaze. Rijetko uzrok preranog puberteta perifernog tipa mogu da budu i deficit 11-hidroksilaze i tumori koji luče testosteron. U kliničkoj slici, periferni prerani pubertet kao i centralni prati razvoj sekundarnih polnih karakteristika, akceleracija linearnog rasta i uznapredovala kostna starost. Važan je podatak da je akceleracija kostne starosti znatno manje izražena kod perifernog nego kod centralnog tipa preranog puberteta. Familijarni gonadotropin nezavisni pubertet (testotoxicosis). Radi se o autozomno-dominantnom nasljednom oboljenju kod dječaka, sa pubertetskim razvojem identičnim sa normalnim pubertetom. Dokazana je mutacija LH receptora, sa povišenom sekrecijom cAMP, odnosno autonomnom hiperfunkcijom Leydigovih ćelija. Vrijednosti testosterona su značajno povišene. Prevremeni pubertet i hipertiroidizam. Rijetko, hipertiroidizam kod dječaka može da bude praćen prevremnim pubertetom. Obično je praćen uvećanjem testisa, koje je posledica povećane sekrecije prolaktina, alfasubjednice TSH ili pojačanom FSH stimulacijom. Promjene regrediraju sa liječenjem hipertiroidzma.

PARCIJALNI OBLICI PRERANOG PUBERTETA Izolovana prevremena telarha Prerano rastenje dojki (thelarcha praecox) vidja se u djevojčica prije 8. godine života. Najčešće se vidja u drugoj godini života, traje do četvrte godine ili se održava sve do puberteta. Kada se dešava prije uzrasta od 2 godine, onda je najvjerovatnije odraz povećane ovarijalne aktivnosti, koja je karakteristična za normalan period odojčeta. Prematurna telarha može da bude jednostrana ili obostrana, a regresija se obično dešava poslije 6 mjeseci do 6 godina. Regresija je redja ako je uvećanje dojki počelo poslije 2. godine. Etiologija prematurne telarhe nije sasvim poznata. Klinička slika. U poredjenju sa kontrolnom prepubertetskom grupom kod djevojčica sa prematurnom telarhom povišen je nivo FSH i porast FSH poslije stimulacije sa GnRH. Pretjerana sekrecija FSH sa dominacijom nad LH povećava ovarijalnu sekreciju estrogena koji pokreću razvoj dojki. Odredjivanjem estradiola metodom ultrasenzitivne rekombinantne ćelijske biopsije ustanov-

ljeno je da su vrijednosti estradiola kod djevojčica sa prematurnom telarhom značajno veće u odnosu na kontrolnu prepubertetsku grupu. Postoji mogućnost da porast FSH stimuliše razvoj ovarijalnih folikularnih cista. Mada nije sa sigurnošću dokazano da su ove ciste izvor povišenih vrijednosti estradiola, to ne isključuje ovarijum kao mogući izvor. Kao alternativni neovarijalni izvor estradiola navode se adrenalni androgeni. Dokazano je da su vrijednosti DHEA povišene kod djevojčica sa prematurnom telarhom, pa se smatra da on može biti prekurzor za perifernu konverziju u estrogen. Uvećane dojke su obično 2-3 stepena po Tanneru. Osim uvećanih dojki djevojčice nemaju drugih znakova estrogenizacije.Vaginalna mukoza i labija su tipično prepubertetske. Takođe, nema uvećanja i uzdignuća alveola. Linearni rast je normalan, a kostna starost odgovara hronološkoj. Znakovi virilizacije, kao što su polna dlakavost i miris tijela se ne javljaju. Prospektivnim praćenjem kod njih se menarha javlja na vrijeme, fertilitet je normalan, normalna je i adultna visina. U oko 30% slučajeva prematurne telarhe opisane su varijante sa sporo razvijajućim preranim pubertetom. Djevojčice sa ovom varijantom prematurne telarhe mogu da imaju ubrzan rast, kostno sazrijevanje i uvećanje uterusa. Oko 20% djevojčica sa prematurnom telarhom doživi pojavu pubereta u ranijem uzrastu. Diferencijalna dijagnoza. Pažljivim ispitivanjem se mogu isključiti benigni tumori, kao što su hemangiomi, lipomi, limfangiomi, ili ciste. Karcinom dojki je izuzetno rijedak u dječjem uzrastu. Izolovana prematurna telarha treba da se diferencira od preranog puberteta u kojem je uvećanje dojki početni znak. Mada kasnije statdijume centralnog preranog pubertata karakteriše predominantni odgovor LH na GnRH stimulaciju, raniji stadijumi se često ne mogu razlikovati od predominantnog FSH odgovora u prepubertetu ili izolovane prematurne telarhe. Izolovana pojava prematurne telarhe je opisana u slučajevima djelovanja egzogenih estrogena ili juvenilnog hipotiroidizma. Laboratorijski nalazi. Početna labortaorijska ispitivanja podrazumijeva određivanje FSH, LH i estradiola. Estradiol je obično lako povišen ili normalan a nivo gonadotropina je obično prepubertetski sa tipičnim odnosom FSH/LH većim nego 1. Kostna starost je obično u skladu sa hronološkom, uterus i ovarijumi su prepubertetski. Mada su moguće mikrociste ovarijuma kod prematurne telarhe, ako se nadju jednostrano uvećanje ili asimetrija, treba isključiti tumor ili cistu. Ako pak postoje znaci 81

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

virilizacije, ubrzani rast i kostna starost, uterus i ovariji pokazuju puberetske dimenzije, treba isključiti prerani pubertet, rani početak ovarijalnog hiperandrogenizma i eksces adrenalnih androgena. Terapija. Prematurna telarha je benigno stanje, koje često može da se povuče. Liječenje nije potrebno, ali redovno kliničko praćenje zbog mogućeg prikrivenog preranog puberteta je neophodno.

Prevremena pubarha / adrenarha Prematurna adrenarha je stanje koje karakteriše rano povećanje sekrecije adrenalnih androgena, što obično dovodi do pojave pubične dlakavosti (pubarchae) prije 8. godine u djevojčica i 9. u dječaka. Mada mogu biti prisutni aksilarna dlakavost, miris tijela i blage akne, kod djece sa prematurnom adrenarhom nedostaju znaci polnog sazrijevanja ili virilizacije. Mada se može javiti i prije 6. mjeseca života, prematurna adrenrha se najčešće javlja u uzrastu od 3 do 8 godina i daleko je češća u djevojčica nego u dječaka (10:1). Kod ove djece se često anamnestički nalaze gojaznost, mala porodjajna težina i ovarijalna hiperandrogenemija u porodici. Mada su često pisutni ubrzani rast i kostno sazrijevanje, definitivna visina je normalna. Kod djevojčica sa ovim stanjem, početak i tok puberteta su normalni. Etiologija. Klinički znaci prematurne adrenarhe su rezultat blagih ili umjerenih povećanja sekrecije androgena.Mada su adrenalni androgeni DHEA i DHEAS slabi, oni, ipak, služe kao supstrat za perifernu konverziju u veoma potentni testosteron. Djeca sa prematurnom adrenarhom imaju povišene vrijednosti DHEA, DHEAS, androstendiona i testosterona u odnosu na hronološki uzrast, ali su vrijednosti niže u odnosu na očekivani nivo prema stepenu pubične dlakavosti koja je izmedju 2 i 3 stepena po Taneru. Klinička slika. Kod djevojčica se prvo javljaju tamne dlake na velikim usnama, koje se obično šire prema monsu. Djeca sa prematurnom adrenarhom su pored svega prepubertetska pošto kod djevojčica nema pratećeg razvoja dojki, a kod dječaka testisa. Mada su prisutni aksilarna dlakavost, miris tijela, blage akne, ipak, nema ozbiljnijih znakova androgene sekrecije kao što su teže akne, hirzutizam, uvećanje klitorisa i penisa i promjene glasa. Djeca su obično visoka za hronološku dob, imaju blago uvećanje prirasta u visinu, kostna starost je obično uznapredovala 1 do 2 godine u odnosu na hronološku. Za prematurnu adrenarhu je karakteristično da kostna starost korelira sa uzrastom prema visini. Prematurna adrenarha se češće javlja kod djece sa težim oštećenjem centralnog nervnog sistema. Diferencijalna dijagnoza. Mada je izolovana prematurna adrenarha benigna varijanta puberteta, prerana pojava pubične dlakavosti može biti prvi znak nekog patološkog stanja, udruženog sa razvojem dojki i testisa i ubrzanjem rasta. Ako su prisutni znaci virilizacije, mora se isključiti gonadalni ili adrenalin tumor koji luči androgene, neklasični 21 KAH usled deficita 21 hidroksilaze, ili pak medikacija androgenima. Cushingov sindrom, takodje, može dovesti do ekscesivne progdukcije androgena. Laboratorija. Adrenalni androgeni, posebno DHEAS su povišeni za uzrast, ali su te vrijednosti normalne u odnosu na prisutni stepen pubične dlakavosti prema Tanneru. Kostna starost je tipično blago ubrzana (za 1 do 2 godine). Kod pacijenata sa 82

ekscesivnom virilizacijom, bazalnim vrijednostima 17-OHP iznad 100 ng/dL, kostnom starosti većom od 2 SD u odnosu na hronološku, treba uraditi ACTH stimulacioni test. Indikovana su snimanja nadbubrežnih žlijezda i ovarijuma. Pri laboratorijskoj dijagnostici prvo treba odrediti nivo DHEA ili DHEAS, 17 OHP, androstenedion, testosteron i kostnu starost. Ako postoji sumnja na KAH treba uraditi ACTH test. Terapija. Prematurna adrenarha ne zahtijeva liječenje, ali je neophodno redovno praćenje na 3 do 6 mjeseci. Pošto su ovi pacijuenti skloni insulinskoj rezistenciji, potrebno je redovno praćenje u kasnijim uzrastima.

Prevremena menarha Prerana pojava menarhe (menarcha praecox) je relativno rijetka pojava. Najčešće se javlja 1-3 oskudna krvarenja. Gonadotropini su normalni, a estrogeni mogu biti lako povišeni. U diferencijalnoj dijagnozi potrebno je isključiti strana tijela u vagini, infekcije, poremećaje hemostaze, uretralni prolaps, tumore. Ako se isključe ove mogućnosti, terapija nije potrebna.

Lažni prerani pubertet Glavne karakteristike lažnog preranog puberteta (pubertas praecox spuria) su da ne nastaje aktivacijom funkcije hipotalamus-hipofiza-gonade osovine i da pacijent ne stiče sposobnost reprodukcije. Uzroci lažnog preranog puberteta su oboljenja nadbubrežnih žlijezda i gonada, tumori koji su locirani van hipofize a luče velike količine gonadotropina; kao etiološki činilac je i primanje medikamenata sa hormonskim djelovanjem (medikamentni lažni pubertet). Znaci preranog polnog sazrijevanja ispoljavaju se samo pojavom sekundarnih polnih odlika koje mogu biti izoseksualnog ili heteroseksualnog tipa. Kod djevojčica najčešći uzrok lažnog preranog puberteta izoseksualnog tipa su tumori ovarijuma koji proizvode estrogene. Ovi tumori su obično benigne prirode i dijagnoza je relativno jednostavna. Pozitivan ultrasonografski nalaz uz povišene vrijednosti estradiola i progesterona i snižene vrijednoti gonadotropina u krvi ukazuju na funkcionalni tumor ovarijuma. Terapijski pristup je operativno odstranjivanje tumora. U pojavi lažnog preranog puberteta izoseksualnog tipa kod djevojčica, u poslednje vrijeme, su učestali nalazi malih funkcionalnih cista ovarijuma. Ponekad se ove ciste uvećavaju, luče velike količine estrogena, koje prate niske vrijednosti gonadotropina. One se ponašaju kao autonomni ovarijalni tumori, pa je poslije njihove spontane regresije ili hirurškog odstranjenja, moguće vaginalno krvarenje zbog naglog pada estradiola. Daleko najčešći uzrok preranog lažnog puberteta heteroseksualnog tipa je kongenitalna adrenalna hiperplazija sa nepotpunim nedostatkom 21 hidroksilaze, pri kojem se pored znakova maskulinizacije spoljnih genitalija, već na rodjenju, javljaju i drugi znaci djelovanja androgenih hormona (ubrzano rastenje, kostno sazrijevanje i dr.). Kod dječaka najčešći uzrok lažno preranog puberteta izoseksualnog tipa je kongenitalna adrenalna hiperplazija (KAH). Prioritetni dijagnostički pristup u ovom slučaju je da se isključi tumor nadbubrežnih žlijezda. Tumori Leydigovih ćelija testisa su veoma rijetki i benigne su prirode.

GODINA VII BROJ 71. OKTOBAR 2016.

N M K

zbor načina ishrane neposredno utiče na zdravlje, ekonomsko stanje, socijalno stanje, duhovni nivo i sve faktore koji imaju značajan uticaj na savremenu porodicu i pojedinca. Neprekidne krize, nezaposlenost, migracije i opšte beznađe mladih ljudi i srednjih generacija, dovele su nas do zaključka da se način ishrane čini kao jedina sigurna rezerva za uspostavljanje zdravlja, stabilnosti i prosperiteta ljudi. Promjena načina ishrane je dostupna svima. Početak svih promjena mora biti to da mijenjamo sebe. Savremena medicina u razvijenom svijetu zaostaje za naukom (medicinskom) za oko 30 godina (kod nas za 50), što govori da smo prozvani da se uključimo u tokove, a ne da a priori odbacujemo zagovaranje promjene načina ishrane kao temeljne promjene. U cijelom svijetu je očito da se u periodima stalnih kriza i nedostatka sredstava za ishranu (to je sve više izraženo) odlazi u pravcu nabave jeftinih, nekvalitetnih sirovina za ishranu, što direktno odvodi u pogoršanje zdravlja, umjesto da se okreće u pravcu ishrane sirovom hranom, koja doprinosi poboljšanju zdravlja i velikim uštedama. Po ljudskim saznanjima (i kroz proučavanje Biblije kao istorijskog dokumenta), milione godina se čovjek hranio tako što je uzimao jestivo voće, biljke i sjemenke koji su mu bili nadohvat ruke. Veoma kasno, odnosno tek prije nekoliko hiljada godina, je čovjek bio »nagovoren« da počne uzimati životinje kao hranu i tada je počeo termički da je obrađuje. Napustio je osnovni princip ishrane koji glasi: Sve što nije jestivo kada je izraslo ili sazrelo ne predstavlja ljudsku hranu! Čitajući Bibliju dolazimo do saznanja o prvom (najvećem) grijehu. To nije ništa drugo nego uzimanje pogrešne hrane. Kada dobro analiziramo ljudsku istoriju dolazimo do spoznaje da je hrana uzrok svih neljudskih odnosa i pogroma. Hrana je i danas predmet straha (strah od nestanka hrane) i jedina poluga vlasti i konstanca u reprodukciji straha kao stila svih odnosa u svijetu. Suština teoretskih predavanja učesnicima u istraživanjima Nutricionisti često govore da je čovjek u principu biljojed, ali se prilagodio jedenju mesa kao osnovne hrane. Ako je tako, zašto stoji zakovan sa prosjekom dužine života već nekoliko hiljada godina i zašto imamo nedovršen spisak bolesti čovjeka u koji se skoro svakodnevno upisuju nove bolesti? Takve promjene su nemoguće jer je to prekratko vrijeme. Da bi se uspostavile i održale genetske mutacije i promjene u tom smjeru, potreban je mnogo duži period ili intervencija genetskog inženjeringa. 86

Uticaj udjela ishrane sirovom hranom na zdravstveno i socioekonomsko stanje konzumenata Danijela Šijan1, Slavko Crnić2, Diana Šijan3, Marijana Crnić4 Master of science in agricultureeconomy, external consultant, zelenestaze1@gmail.com 2 Project research manager and director of VINIS Institute, zelenestaze@blic.net 3 Technology engineer, external consultant, zelenestaze1@gmail.com 4 Marijana Crnić, student Hemijskog inženjerstva Ljubljana, zelenestaze1@gmail.com

IZVOD Institut VINIS (koji se bavi primjenom prirodnih materijala u ishrani i poljoprivredi) je 2012. godine svojom odlukom, formirao Klub „Hrana je lijek“. Glavna djelatnost kluba je: prikazati sirovu hranu kao faktor u održavanju zdravlja, socioekonomskog stanja i kao faktora u promjeni svijesti širih masa, edukaciju u primjeni i pripremi sirove hrane, kroz sam proces pripreme sirove hrane i nuđenje ovako pripremljene hrane svima koji to žele. Kroz edukaciju je prošlo preko 2.000 zainteresovanih iz Banjaluke i okolnih mjesta te sa svih kontinenata. Jednodnevne edukacije su držane i po drugim gradovima ex Jugoslavije i okruženja (Sarajevo, Travnik, Podgorica, Beograd, N. Sad, Subotica, Zagreb, Ljubljana, Zadar, Tirana, Prag i drugdje). Krajem 2013. godine je formiran tim za istraživanje načina ishrane s ciljem: naučnim metodama utvrditi uticaj ishrane na zdravlje i socioekonomsko stanje. Pri tome istražiti mogućnosti i efekte zamjene soli i klasičnih začina s raznim ljekovitim i aromatičnim biljem te posmatrati stanje zdravlja u tom slučaju. Formirana je grupa od 55 četvoročlanih porodica sa dva zaposlena i dva nezaposlena člana. Odabrane porodice predstavljaju prosječnu porodicu u Republici Srpskoj u pogledu zdravstvenog, ekonomskog i socijalnog stanja. Sve porodice su prošle proširenu edukaciju u vezi sa konzumiranjem sirove hrane, izabrale grupu u kojoj će sarađivati. Definisane grupe su uključene u program praćenja u trajanju od 13 mjeseci. Pored bilježenja zdravstvenih i socioekonomskih parametara, uključeni su parametri duhovnih promjena u pojedinim grupama. Formirane su četiri grupe četvoročlanih porodica sa prosječnim platama republičkog prosjeka (oko 800,00 KM/mjesec). Ključne riječi: sirova hrana, zdravlje, siromaštvo, standard, stabilnost, porodica, bolest, životna energija.

Istina je potpuno suprotna: S početkom uzimanja mesa i drugih proizvoda koji nisu hrana je počeo da se skraćuje ljudski vijek (od vijeka Metuzalema od 969 godina i Noje 950 godina do prosječnog vijeka od 70 godina u bolestima i mukama, što je evidentno sada).

Pitanje je da li je ljudski vijek istinski između 70 i 80 godina? Ako gledamo kvalitet života to se ne potvrđuje. Kod svake vrste koju čovjek poznaje, životni vijek i reproduktivni vijek se potpuno poklapaju, bilo da posmatramo životinjske ili biljne vrste. Kod čovjeka, naročito u posljednje

N M K

vrijeme, reproduktivna moć prestaje između 40 i 50 godina. Prirodni zakon je da kada prestaje reproduktivna moć, živo biće ulazi u period patnje, odnosno u period bolesti i nemoći. Zaključak je: Ako čovjeku prestaje mimo primjera u drugim živim vrstama i mimo toga da je i sam imao te osobine kada se hranio prirodnom hranom bez termičke obrade i industrijske prerade te mu prestaje reproduktivna moć prije 50-te godine, čemu služi ostatak godina? To je dio vijeka u kome on prestaje da stvara i brine i postaje predmet brige! Proučavajući istoriju prehrane čovjeka neminovan je zaključak o prioritetima hrane za čovjeka: hrana br. 1 su sjemenke i voće (voće nije ništa drugo nego sjemenke), hrana br. 2 je povrće ili lisnati dijelovi biljaka i korijenje, hrana br. 3 je mlijeko i mliječni proizvodi i hrana br. 4 je meso i mesni proizvodi (pisanim svjedočenjima uzimana samo u kratkom periodu i u situacijama kada se jedinka spasavala od uništenja). Sadašnja praksa je da se rijetko nailazi na primjere ishrane hranom br.1 i br 2 i da su ljudsko zdravlje i ljudska moć potpuno srozani da se ne vidi izlaz i pored savremenih tehnologija i industrije. Sve do kraja perioda stajstva ljudi su se hranili voćem, sjemenkama i povrćem. U periodu nastanka državica pisani tragovi često spominju riječi: »Naš bog mi je prenio da smijete uzimati meso od žrtve kao hranu«. Tako je pridobijao dio naroda i stvarao svoj uticaj te ostvarivao vlast. Klasična povlastica, koja ništa ne košta onoga ko je daje, je dovela do promjene načina ishrane. Nije li to isto kao u prvobitnom grijehu kada se i zmija pozvala na to da Bog ne misli tako kako je rekao i da se neće umrijeti od ploda koji je zabranjen. Ni prije ni poslije se kod zmije nije ništa promijenilo i zmija nije imala nikakav gubitak. Hrana sa popisa br. 3 i br. 4 je hrana samo u izuzetnim uslovima i hrana koja skraćuje vijek, oduzima zdravlje i moć, ukida duhovno napredovanje, ali donekle održava vrstu od nestanka. Čovjek je u zadnjih nekoliko hiljada godina potpuno obrnuo redoslijed i prioritete hrane. Sada imamo 1. Meso, 2. Mlijeko i mliječni proizvodi, 3. Povrće uništeno termičkom obradom, 4. Sjemenke i voće uništene industrijskom obradom i preradom. Voće koje je najčešće uništeno konzervisanjem, kandiranjem i kuvanjem te je u obliku raznih kompota ili sušeno na visokim temperaturama. Ta hrana koja se većinom nudi ima za posljedicu patnju, bolest, nedostatak energije, smrad koji se širi iz organa i sa kože, skraćen vijek, smanjenu reproduktivnu moć, invaliditete, pojavu degeneričnosti i nebrojeno neprirodnih i patoloških pojava na ljudima.

Život se sveo na odlazak u kupovinu u veletrgovine u kojima se prodaje hrana koja to nije, zatim odlazak u apoteku da se uzmu lijekovi koji to nisu i pošto od svega toga jako smrdimo, odlazak u drogeriju da se uzmu mirisi koji to nisu. Priča da se kroz vijekove čovjek prilagodio jedenju mesa, mlijeka i kuvane hrane je bez naučnog uporišta. Promjena koja je jedina evidentna je da imamo bolesnog i u patnju ogrezlog čovjeka. Pošto ljudsko biće ne funkcioniše bez enzima kao osnovnih komponenti života (kojih je preko 1.000) oni su u prerađenoj hrani potpuno uništeni i sve smo stvorili da živimo na »rezervi«. Enzimi se uništavaju na temperaturi većoj od 410C. Hrana sa uništenim enzimima je uništena hrana. Ostatak od hrane poslije industrijske ili termičke obrade ne sadrži ništa što je potrebno našem organizmu, osim što zahtijeva pojačanu količinu energije za proces probave. Čovjek je stvoren da njegove žlijezde sa unutrašnjim lučenjem proizvode manje količine enzima radi spasa od stradanja u izuzetnim prilikama, Ostatak, odnosno dovoljne količine za životnu punu funkciju, moramo unositi hranom. Pošto je 95% savremene hrane uništena hrana, čovjek živi na vlastitim rezervama, a napinje se kao da je u punom kapacitetu. Posljedica je opšti pad funkcija, bolest i patnja. Period života u kom je ljudsko biće više u bolesti nego u zdravlju se ubrzano pomjera prema mladosti, tako da većina ljudi ozbiljno obolijeva prije 40-te godine. Kada gledamo uticaj sve većeg broja patogena s kojima neminovno dolazimo u dodir (najčešće preko hrane) potrebno je izdvojiti dva uzroka: prvi uzrok je oslabljen i previše zakiseljen organizam te njegova prijemčivost za razvoj izazivača bolesti i drugi je što manipulacijom, termičkom obradom i industrijskom preradom od namirnica stvaramo povoljnu sredinu za opstanak i razvoj izazivača bolesti. Njihova prisutnost je sveopšta i skoro je nemoguće braniti se od nih. Zdrav i bazičan organizam se uspješno brani. Takvo stanje obezbjeđuje samo sirova hrana. Svijet zdravlja se temelji na vrlo prostim pravilima i zakonima od kojih je osnovni zakon: Nijedan izazivač bolesti životinja ne egzistira na biljkama i njenim plodovima i nijedan izazivač bolesti biljaka ne egzistira na životinjama! U Knjizi postanja doslovno piše: »Dao sam ti plodove drveća i biljke sa sjemenjem da ti budu hrana«. Dalje piše: »Adam i Eva uzeše zabranjeno voće i Bog ih istjera iz raja«. Prilikom saopštenja o izgonu iz raja Bog ih podsjeti i na patnje koje će trpjeti. Dakle, osnovni grijeh i uzrok svih patnji je

pogrešna hrana. Ništa više nije stvorilo nevjernika u osnovne istine i Tvorca od patnji i tu je čovjek zatvorio sam svoj krug patnji i nevjere - beznađa. Svijet se ulovio u sopstvenu zamku. Sva tehnološka dostignuća, ili skoro sva, je primijenio kako bi uništio svoju prirodnu hranu, počeo uzimati biljke i plodove koji nisu hrana (ako nisu jestivi kada su zreli ili izrasli - nisu stvoreni za hranu). To je dovelo do toga da i pored uzimanja enormnih količina prerađene hrane ljudski organizam ostaje lišen osnovne energije i osnovnih potreba. Svaki savremeni čovjek na ovom svijetu troši ogromne količine prirodnih materijala da bi dobio hranu koja to nije. Na nivou nacije, većina država troši najmanje 80x više hrane od potrebnih količina. Postaje nam mala planeta za ishranu iako je kapacitet i realni potencijal Zemlje da je na njoj hrane za 400 – 500 milijardi ljudi. Razlog i motivi našeg istraživanja Poslije uporedbe i studioznog pristupa odlučeno je da se sprovede istraživanje koje će pokazati: koliki uticaj ima promjena ishrane na pojedinca i jedinku u jednom životu. Institut VINIS nema kapaciteta da sprovede istraživanje o uticaju načina ishrane u više generacija. Činjenica da se u ljudskom organizmu preko 90% ćelija zamijeni u periodu od 11 mjeseci nas je navela da vrijeme istraživanja ograničimo na 13 mjeseci. Savremena medicina ne uzima taj faktor dovoljno u obzir kod profilakse niti kod terapije. Naši rezultati su iznenađujući i veoma obećavajući. Nadamo se da će imati zasluženu pažnju. Pored očitih primjera (predavanja i radionice su držali ljudi koji se isključivo hrane sirovom hranom i u osmoj deceniji su vitalni i imaju sve ljudske funkcije, nikada nisu bolesni) učinak je bio skroman. Od 55 porodica koje su pristale da učestvuju u istraživanju njih 21 nije pristala da mijenja ishranu (38%), 16 porodica je pristalo da promijeni samo jedan obrok dnevno (29%), 11 je pristalo da zamijeni dva obroka sirovom hranom (20%) i samo sedam porodica je pristalo da potpuno izmijeni ishranu što iznosi nešto manje od 13%. Daljim praćenjem smo zaključili da je to uzrokovalo da veoma zapažen broj pojedinaca i cijelih porodica pređe djelimično ili potpuno na sirovu hranu. Pošto je »Klub hrana je lijek« popunjen dobrovoljnim članstvom, njegov broj prije istraživanja je bio 243, u toku trajanja istraživanja se taj broj popeo na 892, a sada broji preko 2.100 članova. Tu pojavu bilježimo kao poseban uspjeh, ali taj fenomen nećemo istraživati u ovom radu. 87

N M K

IZVORI PODATAKA I METOD RADA Glavni izvor podataka koji su korišteni u ovom radu su ankete pojedinih grupa koje su praćene, upitnici koje su korisnici popunjavali, zapisi prilikom razgovora s ispitanicima. Dalje su korišteni članci koje je autor objavio, štampao i izdao, predavanja na forumima, programi edukacija o ishrani. Korišteno je mnogo zapisa koji su vođeni s oboljelima i programa ishrane koje smo radili za oboljele, kao temelj početka izlječenja, ponekad i najtežih bolesti. Korišteni podaci iz knjige »Liječenje hranom, stari novi način života (knjiga izdata 2006. godine i doživjela devet reprinta, autor S. Crnić). Od porodica koje su uključene u istraživanja, formirane su četiri grupe: 1. Grupa od 21 porodice koja se hranila konvencionalno-tradicionalnom hranom sa tri obroka dnevno, 2. Grupa od 16 porodica koje su se hranile s dva obroka konvencionalno-tradicionalne hrane i jednog obroka sirove hrane, 3. Grupa od 11 porodica koja su se hranile s jednim konvencionalno tradicionalnim obrokom i dva obroka sirove hrane i 4. Grupa od sedam porodica koje su se hranile 85-90% sirovom hranom (zbog kontakata sa sredinom i rodbinom skoro u prosjeku jednom dnevno su uzimali konvencionalne proizvode - čašćenje prilikom druženja). Napisane su četiri vrste uputstava i jelovnika za svaku porodicu i formirano četiri vrste upitnika za svaku porodicu, koje su one ispunjavale 2 x mjesečno i dostavljale i obavezale se da jednom mjesečno učestvuju u razgovoru sa jednim od članova istraživačkog tima. Statističkom metodom smo došli do rješenja za izradu jelovnika i upitnika te po praćenju rezultata usmjeravali razgovore koji su vođeni jednom mjesečno. U radu se koristi deskriptivni metod i statističke metode (aritmetička sredina, stope promjena i indeksi). REZULTATI I DISKUSIJA Osnovni podaci o ispitanicima Urađeni su početni testovi koji pokazuju prosječne parametre koji će se pratiti tokom istraživanja. Za važne parametre smo smatrali: prosječna ukupna primanja, prosječnu ukupnu količinu hrane za dnevne

potrebe, prosječan broj dana nesposobnosti za rad, prosječan iznos novčanog izdatka za hranu i prosječan iznos ostatka novčanih sredstava za druge potrebe. Nisu uzimani podaci izostanaka s posla zbog povreda i podaci o drugim primanjima ili poklonima. Iz tabelarnog prikaza se vidi da je prosječna porodica u stalnoj socijalnoj potrebi. Izbor i »snalaženje« se odvija tako što se stalno snižava kriterijum kvaliteta sirovina za hranu i stalna dužnička kriza. O hrani i ishrani nisu učili ni na jednom stepenu obrazovanja te o hrani i ishrani su »saznali« od roditelja (koji takođe nisu učili o hrani i ishrani) kolega i časopisa. U periodu bolesti i ozdravljenja su o ishrani slušali ljekara koji takođe o hrani i ishrani nisu ni u kom stepenu obrazovanja učili ni jedan jedini čas. Do naših predavanja i edukacija nisu razmišljali da promijene način ishrane kako bi na taj način uticali na zdravlje i rješavanje socioekonomskog stanja. Nisu razmišljali niti bili upućivani od poznavalaca ishrane (nutricionisti su u modi i šansa za dobru zaradu bez osnovnog znanja o hrani i ishrani) na prirodni regulator zdravlja i kauzalnost hrane i načina života uključujući zdravlje. Kroz predavanja smo primjerima pokazivali i dokazivali da za pun, potpuno zdrav život i stalno napredovanje nije potrebno više od 1,0 KM do 1,0 EVRA dnevno po članu porodice. Iz gornje tabele se vidi da je svaki član u trenutku započinjanja istraživanja trošio 11,33 KM dnevno što je iznosilo 340,00 KM mjesečno po osobi. Naspram 30-60 KM mjesečno po osobi je to ogromna razlika, koju su trošili svi edukatori i članovi istraživačkog tima. Zapazili smo da je način ishrane generator svih problema i ogromna rezerva ne samo na uštedi novca već i povećanju zdravlja, duhovnosti i boljeg razumijevanja u društvu i životnim sredinama. Rezultati grupe 1. - 21 porodica Po završenom istraživanju anketa i svi pokazatelji su govorili da nije postignuta nikakva pozitivna promjena. Stanje je drastično regresiralo u veće probleme. Dužnička kriza je naglo skočila (dugovanja su se povećala za cijelih 123,5% u odnosu na dan početka istraživanja), povećao se broj dana nesposobnosti za rad za cijelih 11,0%, duhovno su svi članovi bili depresivni i u beznađu. Savjet da promijene ishranu ni-

je pomogao, razgovor sa ostalim grupama takođe i netrpeljivost u okviru porodice je osjetno porasla. Kroz bilo koji neobavezni razgovor su se riječi mržnja, lopov, prevarant, ne podnosim to i slične negativne emocije i nerazumijevanje povećale za cijelih 320 x. Primijećeno je da uopšte nisu prisutni smijeh, šala, igra, ljubav, razumijevanje, razmjena nježnosti ili su veoma malo prisutni. Djeca u obaveznom školovanju su imala za 56% više slabih ocjena nego na početku istraživanja, stare osobe iz porodice nisu imale druge teme za razgovor nego o smrti i bolesti. Nijedno dijete u školi nije imalo nijednu ocjenu 4 ili 5 dok ih je prije istraživanja bilo ukupno 11,8% u ovoj istoj grupi. Odnosi sa okolinom i rodbinom su bili ili zategnuti ili potpuno prekinuti. Ostatak od 240,00 KM mjesečno nije mogao da pokrije ostale troškove porodice. Za dodatni posao ili nisu bili sposobni ili im nije niko nudio. Samokritičnost kao korektor u porodici nije postojala. Rezultati grupe 2. - 16 porodica - jedan obrok sirove hrane Zbog kolebanja i nevjerice samih porodica na mogućnost primjene jednog obroka dnevno sirove hrane kontakti sa ovim porodicama su bili veoma česti (najmanje jednom sedmično po porodici je bila potreba po konsultacijama ili savjetima. Da bismo imali jasniji pregled promjena prikazujemo tabelu istih pokazatelja po isteku istraživanja. Pored prikazanih parametara naročito je zapaženo da ista porodica ima smanjenje pojedinih troškova kao što su utrošena energija, smanjenje broja dana nesposobnosti za posao, lakše nalaženje dodatnih poslova (na dodatnim poslovima prosječno jedan od članova je zarađivao prosječno 31,9 KM dnevno što je uvećavalo budžet za prosječnih 957,00 KM/ mjesec. Porodice nisu imale ušteđevinu, ali ni dugovanja. U porodici je vladao optimizam, dobro raspoloženje i imali su osjećaj sigurnosti. Od ispitanih, čak 42% je razmišljalo o povećanju učešća sirove hrane u ukupnoj ishrani; 16,5% porodica je već uvodilo dva obroka sirove hrane dnevno u trajanju više od sedam dana. Poremećeni odnosi s rodbinom i prijateljima su se izgladili osim u 8,3% slučajeva. Djeca u obaveznom školovanju su popravila svoj uspjeh za cijelih 64%, broj ocjena 4 i 5 se povećao za cijelih 132,7%.

Tabela br. 1 – Prikaz prosječnog stanja

Broj 4-članih porodica

Ukupna zarada u KM/ porodici

Količina hrane za dnevne potrebe u kg

Broj dana nesposobnosti Iznos novčanih izdataka Iznos ostatka sredstava za rad u godini za hranu u KM za druge potrebe u KM

1.600,00

6,2

1.360,00

240,00

N M K Tabela br. 2 – Prikaz prosječnog stanja poslije istraživanja kod 2. grupe – 16 porodica

Broj 4-članih porodica

Ukupna zarada u KM/ porodici

Količina hrane za dnevne potrebe u kg

Broj dana nesposobnosti Iznos novčanih izdataka Iznos ostatka sredstava za rad u godini za hranu u KM za druge potrebe u KM

1.600,00

4,3 kg

U razgovoru su zanemarljiv broj puta izrečene riječi: mržnja, nerazumijevanje, netrpeljivost, neshvaćenost od okoline. Prevladali su smijeh, šale, igre, ljubav, odanost među članovima porodice i partnerima, razumijevanje i razmjene nježnosti. Odnosi sa širom porodicom i okolinom su bili na nivou i bez ikakvih tenzija. Pojedinačno i kao porodica su primijetili porast ugleda u okruženju, među prijateljima i u okviru rodbine. Uživali su povjerenje drugih. U daljim aktivnostima Instituta i tima za istraživanja smo naglašavali rezultate koje su postigle porodice koje su samo jedan obrok loše konvencionalne hrane zamijenili sa obrokom sirove hrane. Rezultati grupe 3. - 11 porodica - dva obroka sirove hrane Porodice su već ranije bile spremne da zamijene dva obroka sirovom hranom. Ranije u toku priprema je u 23% slučajeva bilo da su pojedini praktikovali sirovu ishranu u određenim prilikama u trajanju od sedam i više dana. Postupci pojedinaca u porodici su više komplikovali odnose nego što su dobijali podršku. Naročito je bilo problema sa starijim članovima porodice koji su se ponosili pripremom klasične hrane i nailazili na odbijanje iste s obrazloženjem da jedu sirovo. Zajednički nastup i organizacija zajedničke ishrane po prečišćenom jelovniku koji je porodica prihvatila je donijelo olakšanje svima. Najtvrdoglaviji zagovornici klasične hrane su iskazivali svoje oduševljenje i bili počašćeni time da se njima posvećuje pažnja i razumijevanje. Ipak, tabelarni prikaz govori mnogo više od opisnih riječi. Situacija u pogledu ekonomske sigurnosti porodica je iznenađujuća zbog rezultata i velikog ostatka novca za druge potrebe. Zdravstveno stanje i ispadi energije su idealni. Svi u porodici, već poslije samo 3-4 mjeseca su se počeli baviti dodatnim aktivnostima kao što su: sport, planinarenje, redovni odlasci u prirodu, uzeli su svoj redovan hobi, radili dodatne poslove.... Članovi porodice koji su bili u obave-

znom školovanju su povećali svoj uspjeh tako da je preko 81% bilo odličnih đaka i studenata, a 48% njih su postali lideri u svojim grupama. Zdravstveno stanje svih članova je potpuno zadovoljavalo, izdaci za lijekove su skoro nestali. Bolesti starijih za koje se mislilo da su neizlječive su iznenada nestale. Oba radno sposobna člana porodice su počela sa radom na dodatnim poslovima i već u zadnjih tri mjeseca trajanja istraživanja su dodatno zarađivali više od plata. Čak 51% zaposlenih iz ove grupe je napredovalo u poslu i dobilo povećanje plata za prosječno 20,8%. Zreliji učenici i studenti, članovi porodice, su pronašli svoje male biznise i oslobodili porodicu od obaveznog davanja na mjesečnom nivou za njihove aktivnosti, higijenu, putovanja i oblačenje. U 92% slučaja porodice su počele posjećivati kulturne manifestacije. Cijelih 14,3% pojedinaca se počelo dodatno obrazovati. U razgovoru se nisu nijednom ponovile riječi: mržnja, netrpeljivost, neshvaćenost okoline i između članova porodice. U porodicama je vladala harmonija i potpuno razumijevanje. Partneri su doživjeli preporod svojih odnosa i time su se ponosili ističući novi kvalitet i bezrezervnu odanost. Ugled pojedinačno i cijele porodice je porastao, svakih nekoliko dana je neko od rodbine ili iz okruženja tražio savjete. Raniji hedonizam i zatvorenost su skoro umakli empatiji i ljubavi prema svemu i svačemu. Riječ laž nije postojala. Vjera je ojačala i svi su radili na duhovnom napretku. Rezultati grupe 4. – 7 porodica, 8590% sirove hrane Nijedna porodica nije uzimala 100% sirovu hranu. Razlozi su običaji sredine, srodnika i ponekada putovanja i boravak na terenu. Mada se ovaj problem sada lakše prevazilazi (prije desetak godina su mene na svim slavama i skupovima otvoreno proglašavali ludakom), sredina ne prihvata drugačije. Svi oni koji to ne prihvataju se mogu svrstati u dvije grupe: Grupa koja je na tako niskom nivou svijesti da ne može preskočiti zid uz koji se zalijepio svaki pojedinac i

965,00

635,00

Grupa koja je dosta niske svijesti, ali su u okruženju dobili rang da su u prilici dobijanja većih novčanih sredstava. Ta grupa, primjenom uvećanih količina pogrešne hrane (naročito mesa) pokazuje svoj »status«) Nekoliko desetina potpunih vegetarijanaca u smislu ishrane sirovom hranom koje ja lično poznajem i s kojima se družim, napravi »prekršaj« bar jednom sedmično i popije kafu ili neki drugi napitak radi »mira u kući«. Tabelarni prikaz govori o socioekonomskoj stabilnosti, idealnom zdravlju i nepresušnoj energiji, racionalnosti i trošenju malih količina hrane, a razgovori i ankete o tome da porodice i pojedinci koji se hrane na ovakav način uživaju potpunu slobodu, ne poznaju pojam straha, potpuno su duhovno na nivou, žive život dostojan čovjeka. Svi se bave naukom i obrazuju se bez prestanka, imaju hobije i dodatne poslove, bave se sportom i u osmoj deceniji života, borave u prirodi više od prosječnog građanina, razumiju prirodne zakone i većinu hrane uzimaju samonikle iz prirode. Članovi ovih porodica su trošili u prosjeku po članu 2,48 KM na hranu. Ističu da su se hranili prirodno i hranom visokog kvaliteta. Najmanje dva puta mjesečno su imali porodične izlete u prirodu ili išli na planinarenje. Svaki pojedinac iz ovih porodica je postao lider u svojoj grupi. Dodatne poslove često odbijaju zbog nedostatka vremena. Vrijeme sna su smanjili na ispod šest sati spavanja u prosjeku. Visok nivo svijesti i visok intelektuualni nivo su veoma primijetni i odmah vidljivi. Osim povreda u jednom slučaju (saobraćaj) nisu zabilježena nikakva oboljenja. Ranija oboljenja su potpuno nestala. Svih 28 članova ove grupe su postali primijetno lijepi i plijenili su pažnju svih iz okruženja. Cijele porodice su postale lideri u svom okruženju. Svi zaposleni su napredovali u prosjeku za dva ranga u svojoj struci. Materijalni problemi su nestali, kapacitet rezervi je povećan u odnosu na troškove i osjetna je mirnoća, stabilnost, visoka svijest i odlučnost. Empatija i ljubav su glavni moto svih članova ove grupe pojedinačno.

Tabela br. 3 – Prikaz prosjećnog stanja poslije istraživanja kod 3. grupe – 11 porodica

Broj 4-članih porodica

Ukupna zarada u KM/ porodici

Količina hrane za dnevne potrebe u kg

Broj dana nesposobnosti Iznos novčanih izdataka Iznos ostatka sredstava za rad u godini za hranu u KM za druge potrebe u KM

1.600,00

2,7 kg

644,50

955,50

N M K Tabela br. 4 – Prikaz prosjećnog stanja poslije istraživanja kod 4. grupe – 7 porodica

Broj 4-članih porodica

Ukupna zarada u KM/ porodici

Količina hrane za dnevne potrebe u kg

Broj dana nesposobnosti Iznos novčanih izdataka Iznos ostatka sredstava za rad u godini za hranu u KM za druge potrebe u KM

1.600,00

1,8 kg

ZAKLJUČAK Na nivou nacije trošimo najmanje 80x veću količinu hrane nego što je to potrebno. Zdravstveno stanje ljudi je u naglom opadanju. Patnje i devijantna kolektivna ponašanja su u porastu. Životni vijek se naglo skraćuje, životne funkcije prestaju u sve mlađem dobu čovjeka. Cijelo čovječanstvo je uplovilo u energetski nivo patnji i stradanja iz kojeg niko ne vidi izlaz. Duhovne organizacije i vjerske zajednice jedva da se izdvajaju iz mase nesrećnih i beznadnih. Iz naše prakse je vidno da su najveća smetnja promjenama u ishrani religijski moćnici, koji svaku promjenu definišu i žigošu kao djelo sekte. Jedina osnovna nit koja je konstanta kod zdravih, srećnih, duhovnih, nesrećnih, bolesnih, religioznih, ateista i uopšte je ishrana.

Kako se ishrana mijenjala tako se mijenjao čovjek, jer su ta dva faktora u potpunom kauzalnom odnosu. Poslije ovog istraživanja smo realni i vidimo čovjeka kao kuću kojoj su kroz vijekove potkopali temelje pa to nije potpuno stabilna kuća. Ako samo prestane da potkopava vlastite temelje, produžiće vijek samoj kući i ona se neće srušiti. Sada gledamo da bar u nekom dobu njihovog života što više ljudi promijeni ishranu i obezbijedi ostatak života bez patnji i bolesti. Vjerske zajednice su stvorene da učvrste i profilišu kolektiv. Kroz cijelu istoriju nije bilo institucije koja se okretala jedinci - individui i napretku jedinke. Da bi se desile promjene svijeta, moraju se desiti promjene jedinke, a osnovna i prva promjena koja otvara vrata ostalim

298,00

1.302,00

promjenama je promjena načina ishrane. Drugo pitanje načina spoznaje je neophodnost promjena. To je već pitanje promjene obrazovnog sistema. LITERATURA: Liječenje hranom, stari novi način života (izdanje 2006. Banjaluka, autor S. Crnić) Sveto pismo ili BIBLIJA, izdanje 2010. Liječenje neizlečivih bolesti, Dr Ričard Šulc, Beograd 2013. Prirodna medicina, dr Donald Miler, Beograd 2009. Programi izlečenja hranom sa fitoterapijom iz 2014. godine, Autor S. Crnić Članci i objave na E-mail: zelenestaze@ blic.net i na E-mail: zelenestaze1@gmail. com od 2012. do 2016. Godine.

Influence of raw food consumption on health and economic status of consumers Danijela Sijan1, SlavkoCrnic2, Diana Sijan3, Marijana Crnić4 Master of science in agricultureeconomy, external consultant, zelenestaze1@gmail.com 2 Project research manager and director of VINIS Institute, zelenestaze@blic.net 3 Technology engineer, external consultant, zelenestaze1@gmail.com 4 Marijana Crnić, student Hemijskog inženjerstva Ljubljana, zelenestaze1@gmail.com

PREFACE VINIS Institute, which deals with the application of natural materials in diet and agriculture, made a decision to form a Club called “Food is medicine” during 2012. The main activity of the club is training in applying and preparing raw food, the process of preparing raw food and providing raw food. Over 2000 participants from Banja Luka and its surrounding area and from all continents took part in education. One-day training were organized in other cities of the former Yugoslavia and the region such as Sarajevo, Travnik, Podgorica, Belgrade, N. Sad, Subotica, Zagreb, Ljubljana, Zadar, Tirana, Prague and etc. During late 2013, a team has been formed in order to explore ways of nutrition with a following goal: to determine impact of raw food diet on health and economic status. Substitute for salt and common spices with various aromatic plants was also researched and health of participants was also monitored. A group of 55 families was formed and each family included four members where two members were employed and two member unemployed. Selected families represent the average family in the Republic of Srpska in terms of health, economic and social situation. All families were included in the extended training on the raw food diet, chose the group in which they will cooperate, and were incorporated into the monitoring program for a period of 13 months. In addition to monitoring the health and socio-economic parameters, the parameters also monitored spiritual changes in each individual group. 4 groups were formed, families of four with average state salaries (about 800.00 BAM per month) Key words: raw food, health, poverty, standard, stability, family, illness, life energy.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Evropski suicidološki simpozijum simpozijuma. Održana je posebna sesija kada su o značaju ovoga datuma i prevenciji suicida govorili Shekhar Saxena i Alexandra Fleischman (WHO, direktnim video-linkom iz Ženeve), kao i prof. Ella Arensman (Irska, predsjednica Međunavogodišnji, 16. evropski simpo- rodne asocijacije za prevenciju suicida, zijm o suicidu i suicidalnom po- koja provodi aktivnosti WHO za oblast našanju održan je u periodu 8-10. septembar 2016. u Ovijedu (Španija), u Kongresnom centru Auditorio Principe Felipe. Ovogodišnji simpozijum okupio je preko 550 psihijatara, psihologa i drugih profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja iz oko 50 zemalja svijeta i svojim bogatim programom se osvrnuo na moderne aspekte suicidologije, kao veoma važne grane psihijatrije. Predstavljena su istraživanja iz različitih svjetskih regiona, gdje su pored psihogenetskih, biopsihijatrijskih i kliničkih aspekata predstavljeni različiti stepeni rada na prevenciji suicidalnosti i suicida, sa osvrtima na kulturološke, socioekonomske i društvene aspekte. Generalni zaključak je da je suicid i dalje stalna mogućnost i opasnost za osobe sa različitim mentalnim poremećajima, suicidologije) i prof. Vladimir Carli (Karoali i osobe koje se radi različitih životnih linska Institut, Švedska, jedan od lidera okolnosti nađu u duševnoj krizi te da je, u oblasti suicidologije). Ovogodišnji 10. bez obzira na to o kojoj se sredini radi, septembar vodio se osnovnim motom potrebno ulagati kontinuirane napore da “Poveži se. Komuniciraj. Brini”. Jedna se spasi svaki ljudski život kao univer- od aktivnosti u vezi sa prevencijom suizalna vrijednost. Zato je naglašen značaj cida kroz promociju zdravih životnih stisačinjavanja nacionalnih programa za lova je i kontinuirana kampanja “Cycle prevenciju suicida, ali i redovno ispitiva- Around the Globe”, a jedan od učesninje suicidalnosti kod osoba sa mentalnim ka ovogodišnjeg simpozijuma je u Ovieporemećajima i pravovremeno pružanje do iz Austrije došao biciklom te je prof. sada već širokog spektra psihosocijalnih E. Arensman objavila da je dogovoreno intervencija, usmjerenih ka pojedincu, među učesnicima iz nekoliko evropskih njegovoj porodici ili bliskim osobama, ali zemalja da se na sličan način grupno i sredini i okruženju u kome živi. dođe na naredni ESSSB. Tokom Simpozijuma je kontinuirano Na ovom skupu su dodijeljene napromovisan Svjetski dan borbe protiv grade simpozijuma i IASP nagrade najsuicida, kroz fotografisanje učesnika u boljim mladim istraživačima i najboljim kongresnom centru kraj velikog panoa sa posterima. različitim porukama i vožnju kućnog biPored izvrsnog Naučnog programa cikla redovno postavljanje fotografija na simpozijuma, organizatori su nakon njedruštvenoj mreži Twitter, 10. septembra, govog zatvaranja učesnicima obezbijena Svjetski dan prevencije suicida, to se dili besplatnu pješačku turističku turu prenijelo ispred Kongresnog centra te obilaska Ovijeda sa profesionalnim vosu se priključili i prolaznici, uz učesnike dičem, kada smo imali priliku upoznati

bogatu istoriju glavnog grada španske provincije Asturias, nekadašnje kraljevine, grada kulture na otvorenom, sa oko 150 statua na svim gradskim destinacijama, u kome se prepliću tradicija, istorija i moderni načini života, grad poznat po veselim i ljubaznim ljudima, dobroj gastronomiji i lokalnim siderija-

ma u kojima, uz sjajnu hranu, možete probati regionalno piće sidra. Ovogodišnji, 16 ESSSB organizovao je Univerzitet u Ovijedu (prof. Julio Bobes i prof. Pilar Alejandra Saiz), uz pokroviteljstvo Vlade pokrajine Asturias i grada Ovijeda, kao i dviju psihijatrijskih asocijacija Španije, Evropske psihijatrijske asocijacije (EPA), ECNP (European College for Neuropsychopharmacology), IASP (International Association for Suicide Prevention) i International Academy for Suicide Research (IASR). Naredni ESSSB simpozijum održaće se u Gentu (Belgija, 2018), a na ESSSB Skupštini izglasano je da simpozijum 2020. bude održan u Rimu (Italija). Na 16th ESSSB iz naše zemlje učestvovali su: prof. dr sc. Marija BurgićRadmanović (Klinika za psihijatriju Banjaluka), doc. dr sc. Nermina Kravić (Klinika za psihijatriju Tuzla) i prim. dr Goran Račetović (Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor). Pripremio: prim. dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja Prijedor

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

druženje strukovnih medicinskih radiologa i dipl. ing. med. radiologije Republike Srpske je već tradicionalno, po četvrti put, veoma uspješno i sadržajno organizovalo IV radiološki kongres Republike Srpske sa međunarodnim učešćem na Jahorini u Hotelu ‘’Termag’’ od 16. do 18. septembra 2016. godine. Teme kongresa su bile: radiologija, radioterapija i nuklearna medicina Kongres je imao za cilj razmjenu naučnih i praktičnih iskustava stručnjaka iz svih oblasti radiologije te uspostavljanje međusobnih veza i saradnje kako među kolegama sa naših prostora, tako i sa kolegama iz inostranstva.

Udruženje strukovnih medicinskih radiologa i dipl. ing. med. radiologije Republike Srpske

IV balkanski radiološki kongres Mirko Petrić, dipl. ing. medicinske radiologije

Na kongresu je bilo prisutno 150 učesnika iz regiona. Više doktora nauka, puno vrsnih radiologa i predavača,

je prezentovalo svoje radove iz radiologije, onkologije, radioterapije i nuklearne medicine. Od tema izdvajamo: - Sindrom sagorijevanja kod zaposlenih u oblasti radiološke dijagnostike, Siniša Ristić, Medicinski fakultet Foča

Prof. dr Ružica Maksimović, predsjednik udruženja radiologa Srbije

Aleksandra Radišić, spec. strukovni med. radiolog; Elvir Malićević, spec. strukovni med. radiolog; Dejan Pavlović, spec. strukovni med. radiolog; Mirko Petrić, dipl. ing. medicinske radiolgije; Ljubica Vidović, spec. strukovni med. radiolog i prof. dr Milan Milanović, Visoka zdr. škola strukovnih studija Beograd, šef strukovnih medicinskih radiologa

- MRI in diagnosis of myocarditis: current state, Ružica Maksimović, School of Medicine, University of Belgrade, Serbia - RISK OF (AB) OF CONTRONST AGENTS IN CT AND MRI DIAGNOSIS, Sandra Vegar – Zubović, Clinical center University of Sarajevo - ENDOVASCULAR TREATMENT OF VARICOCELE, Simona Klampfer, University Clinical Center Maribor; Department of Radiology

N M K

Udruženje strukovnih medicinskih radiologa i dipl. ing. med. radiologije RS Cilj formiranja Udruženja strukovnih medicinskih radiologa i dipl. ing. med. radiologije je bio da makar djelimično pokušamo uraditi to što rade kolege u okruženju, da pratimo stalni napredak i razvoj nauke, tehnike i tehnologije i tako nastojimo naći svoje mjesto u medicini i pozicionirati se u društvu. Danas imamo školovane i uposlene strukovne radiologe, diplomirane ing. med. radiologije te akademska zvanja magistra i doktora nauka iz radioloških metoda. Pored ogromnog truda i napora za priznavanje ovog visokoškolskog još deficitarnog kadara, ova grupa stručnjaka je naišla na nerazumijevanje resornih ministarstava, menadžmenta u javnim ustanovama u kojima su zaposleni pa negdje i prvih saradnika sa kojima rade. Jasno je da se to priznanje neće ni desiti bez odgovarujće legislative, usaglašene sa zakonskim i podzakonskim aktima i potpune primjene svih standarda i normi u oblasti zdravstva. Prve korake i ideju o osnivanju Udruženja podstakle naše kolege u Univerzitetskoj bolnici Foča. Od samog početka, koji nije bio nimalo lagan, imali smo puno opstrukcija, nevjerice u istrajnost u ovome što radimo pa do onih pozitivnih signala koji su stizali iz regiona od kolega koji su već bili dugi niz godina u toj priči. Ovdje bih posebno htio da istaknem i naglasim podršku i pomoć kolega iz Udruženja diplomiranih inženjera medicinske radiologije FBiH i Komore diplomiranih inženjera medicinske radiologije FBiH. Udruženje datira od marta 2012. godine i mišljenja sam da smo u tako kratkom vremenskom periodu napravili puno. Bili smo prisutni na gotovo svim okupljanjima u regionu. Jedan broj kolega je prisutan i na radiološkim kongresima koji se održavaju u Beču. Bili smo, barem se nadam, dobri domaćini na prethodna tri kongresa koja se tradicionalno održavaju u Hotelu ‘’Termag’’ na Jahorini. Pokrenuli smo naš stručni časopis Rad Index, organizovali rafting na Tari... razmjenjivali stručna saznanja i inovacije iz radiologije i družili se. Veliki doprinos u radu Udruženja i razvoju struke, razmjeni stručnih iskustava došao je od naših dragih profesora i radiologa. Nikada ne treba zaboraviti da je rad u radiologiji timski. Razvoj novih tehnologija i povećan obim posla zahtijeva od svakog nas ponaosob dodatni napor, entuzijazam, učenje i usavršavanje. Kada je riječ o usavršavanju svakako pored naših stručnih zanimanja, vještina i znanja koje smo stekli kroz redovno školovanje, neophodno je da organizujemo i prisustvujemo radionicama, simpozijumima, seminarima i kongresima. Bez permanentne edukacije nema kvaliteta u radnom procesu kao ni dobrih stručnjaka koji mogu odgovoriti na sve izazove u savremenoj medicini. Udruženje okuplja kadrove koji se bave radiološkom dijagnostikom, radioterapijom, a odnedavno i nuklearnom medicinom, čime smo postali bogatiji u stručnom i organizacionom smislu.

s t r u č n i

s k u p o v i

kod bolesnika sa primarnom i sekundarnom hiperplazijom paratiroidnih žlezda, Sanja Dugonjić, Institut nuklearne medicine, VMA, Beograd, Srbija - TARGON H – INTRA MEDUALNI ŽEBELJ – Sistem za fiksaciju distalnega dela, Aleksandar Savandić, Aleš Kravanja, Univerzitetski klinički centar Ljubljana - Proving rheumatoid arthritis with magnetic resonance imaging – case report, Andreja Murko, Department of Radiology, UKC Maribor, Slovenija Četvrti radiološki kongres i u organizacionom i stručnom smislu nadmašio je naša očekivanja. Želja i težnja organizatora IV BALKANSKOG KONGRESA je da organizujemo „kongres za pamćenje“ i ostvarimo takvu saradnju da budemo što bolji i uspješniji. Prekrasni ambijent Jahorine i Hotela ‘’Termag’’ doprinio je bogatom druženju i nećemo mijenjati lokaciju te Vas pozivam na V radiološki balkanski kongres sa međunarodnim učešćem koji će biti održan u vremenskom intervalu od 22. 9-24. 9. 2017. godine. Hvala kolegama iz Slovenije, Hrvatske, Makedonije, Srbije te kolegama iz cijele BiH koji su uzeli učešće na našem kongresu bilo kao predavači bilo kao učesnici. Posebnu zahvalnost dugujemo našim dragim sponzorima te počasnom predsjedniku Udruženja Dejanu Pavloviću, spec. strukovnom medicinskom radiologu, koji je nesebičnim trudom i radom doprinio da ovaj kongres bude okarakterisan kao jedan od najboljih edukativnih skupova na prostoru Balkana. Pripremio: Mirko Petrić, dipl. ing. medicinske radiolgije, potpredsjednik Udruženja i predsjednik Organizacionog odbora IV balkanskog radiološkog kongresa sa međunarodnim učešćem

- Štetni efekti rendgenskog zračenja, Milan Milanović, Visoka medicinska skola strukovnih studija Beograd - Pozitronska emisiona tomografija, Boris Ajdinović, Institut nuklearne medicine, Vojnomedicinska akademija, Beograd - Ispitivanje jonizacije vazduha pri rtgsnimanju, Radivoje Vasiljević, Dom zdravlja Doboj - DIAGNOSIS OF BILIARY STONE: Optimisation of magnetic resonance cholangiography protocol Sanja Trtica , Tomislav Pavlović, Zavod za radiologiju, KC “Sveti Duh” Zagreb - Suptrakciona scintigrafija paratiroidnih žlezda liposolubilnim radiofarmacima 93

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ 23. i 24. septembra održan je stručni seminar pod nazivom “Radna/okupaciona terapija u rehabilitaciji djece i odraslih” na kojem su okupljeni članovi rehabilitacionih timova iz cijele Bosne i Hercegovine. Seminar je otvorila dr Nataša Tomić, specijalista fizijatar, poželjevši prisutnima dobrodošlicu u Zavod, ustanovu koja okuplja i zapošljava najveći broj radnih terapeuta, i istakavši da je podrška edukaciji članova rehabilitacionog tima ključna za unapređenje zdravstvenih usluga i zadovoljstvo pacijenata. Teoretski i praktični dio seminara su vodili radni terapeuti Zavoda: Lidija Slunjski-Tišma, Slobodanka Radukić-Vučić, Danijel Radulović i Dragana Milošević, a osim njih svoja predavanja su održali i gosti predavači: dr sc. Dubravka Šimunović sa Zdravstvenog veleučilišta Zagreb i prof. dr Mirsad Muftić sa Fakulteta zdravstvenih studija Sarajevo. Više od trideset zdravstvenih

profesionalaca uzelo je učešće na trećem modulu kontinuirane edukacije iz radne terapije za članove rehabilitacionih timova CBR centara širom Bosne i Hercegovine. Seminar je organizovan u sklopu projekta koji implementira HOPE’87 podržanim od pokrajine UPPER AUSTRIA pod nazivom „Izgradnja kapaciteta CBR i CMZ centara u BIH“, a koji ima za cilj unapređenje kvaliteta rehabilitacije osoba sa invaliditetom. Krajnji cilj projekta 94

Radna/okupaciona terapija

Rehabilitacija kod djece i odraslih jeste povećanje efikasnosti zdravstvenog sistema u BiH u polju rehabilitacije osoba sa invaliditetom. Informacija više: Radna terapija je samostalna/zasebna zdravstvena profesija u cijelom svijetu kojoj je cilj pomoći osobama sa invaliditetom da vode koristan, zadovoljavajući život sa maksimalnom nezavisnošću i kvalitetom života. Kontinuirana edukacija kroz Projekat HOPE’87 unaprijediće teoretska i praktična saznanja o radnoj terapiji članova rehabilitacionih timova iz CBR i CMZ centara čime će se pružiti značajan doprinos razvoju ove važne medicinske discipline i u Bosni i Hercegovini. HOPE ‘87 od 1993. godine implementira projekte pomoći ugroženom stanovništvu u BiH, posebno u domenu zdravstva.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Klinici za očne bolesti UKC RS održana je edukacija iz oblasti hirurgije katarakte i vitreoretinalne hirurgije na dva nabavljena savremena aparata Kompanije „Bausch & Lomb” koja je ujedno jedan od vodećih svjetskih proizvođača aparata u oblasti oftalmologije. Aparati su 20. 9. 2016. godine pušteni u probni rad uz podešavanje individualnih parametara za svakog operatera u Klinici, a sutradan su urađene dvije komplikovane vitreoretinalne operacije na kombinovanoj Millenium mašini za prednji i zadnji segment oka i tri operacije katarakti fakoemulsifikacijom na mašini Millenium za prednji segment oka. Operativne zahvate vršili su oftalmohirurzi Klinike za očne bolesti UKC RS uz superviziju sa Instituta za očne bolesti Kliničkog centra Srbije koji je bio dugogodišnji direktor Instituta, a trenutno obavlja funkciju šefa Odjeljenja za traumatologiju oka i bavi se visokosloženim operacijama na zadnjem segmentu oka iz domena vitreoretinalne hirurgije. Prije početka samog operativnog programa održan je radni sastanak stručnog kolegijuma Klinike za očne bolesti sa prof. dr sc. med. Stefanovićem na kojem je naglašeno da UKC

Klinika za očne bolesti UKC RS, 23.9.2016.

Edukacija iz oblasti hirurgije katarakte i vitreoretinalne hirurgije RS nabavkom ovih savremenih aparata ostvaruje mogućnosti za značajno unapređenje kvaliteta rada i pružanja usluga iz domena hirurgije katarakte i vitreoretinalne hirurgije. Oftalmohirurzi Klinike za očne bolesti su uspješno ovladali svim novim tehnologijama u savremenom hirurškom tretmanu katarakte (sive mrene) kao i operativnim tehnikama na posteriornom (zadnjem) segmentu oka, a drugog dana edukacije pod supervizijom prof. dr sc. med. Ivana Stefanovića urađeno je još devet kompleksnih operativnih zahvata.

Prof. dr Mirko Stanetić, prof. dr Ivan Stefanović i prof. dr Milka Mavija

Prof. Stefanović je ovom prilikom istakao da se UKC RS izdvaja u regionu po izvođenju vitreoretinalnih procedura, uzimajući u obzir da vitreoretinalna hirurgija spada u jednu od najsloženijih mikrohirurgija na oku. Naglasio je da stiče dojam da cijeli tim oftalmohirurga u našoj ustanovi uživa u izvođenju procedura koje se sada uz nove aparate obavljaju lakše i brže te da je izuzetno zadovoljan što su sve procedure prošle bez komplikacija i što se pacijenti osjećaju dobro. Prof. Stefanović je rekao da je od izuzetne važnosti uključiti što veći broj mladih ljekara u edukaciju u cilju formiranja tima koji će samostalno izvoditi najsloženije hirurške zahvate na oku. Na ovaj način Klinika za očne bolesti UKC RS svrstala se u red najeminentnijih oftalmoloških kuća u regionu, a samom nabavkom ovih aparata postala je jedna od vodećih vrhunski opremljenih oftalmoloških kuća. Menadžment UKC RS i Klinika za očne bolesti su jasno prepoznali sve benefite koje sa sobom nose savremena hirurgija katarakte i vitreoretinalna hirurgija, a kvalitetna edukacija osoblja Klinike i nabavka najsavremenijih aparata doprinose uspješnosti operacija, čak i onih najkompleksnijih.

ve godine su 18. kongres lekara Srbije i 7. kongres lekara opšte medicine održani zajedno od 27.9. do 2.10. 2016. godine na Zlatiboru. Moto kongresa je bio „Medicina u 21. veku“. Program Kongresa je ponudio niz predavanja i simpozijuma posvećenih najaktuelnijim temama, savremenom pristupu tim aktuelnim problemima i najsavremenijim dostignućima u tim oblastima medicine. Jedno od plenarnih predvanja je bilo posvećeno demencijama. U predavanjima je prikazana savremena klasifikacija demencija, njihova patogeneza i principi dijagnostike i lečenja, ali i mesto i uloga lekara opšte medicine u otkrivanju i zbrinjavanju bolesnika sa demencijom. Zahvaljujući neverovatnom razvoju molekularne genetike došlo je do velikog napretka u dijagnostici i lečenju mnogih, posebno malignih bolesti. Biološka terapija malignih bolesti i personalizovan pristup lečenju malignih, ali i nekih drugih bolesti, omogućeni su upravo zahvaljujući metodama molekularne biologije i genetike. Ove

teme su izazvale veliko interesovanje učesnika kongresa. Imali smo prilike i da se upoznamo sa još jednim značajnim dostignućem u medicini, to je pozitronska emisiona tomografija (RET), dijagnostička metoda nuklearne medicine koja se razlikuje od drugih po tome što detektuje metabolizam unutar tkiva. PET tehnika je veoma precizno u razlikovanju malignih od benignih tumora, kao i dokazivanju širenja malignih tumora. Maligne bolesti su jedan od najčešćih uzroka smrti u Srbiji. O prevenciji i ranom otkrivanju malignih bolesti, njihovoj dijagnostici koja postaje sve pouzdanija, lečenju koje je sve efikasnije i specifičnije, ali i o zbrinjavanju različitih komplikacija koje prate i samu bolest i lečenje. I, na kraju, o rehabilitaciji bolesnika i metodama palijativnog zbrinjavanja posvećeno je nekoliko

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

18. kongres lekara Srbije i 7. kongres lekara opšte medicine Srbije sa međunarodnim učešćem

Medicina u 21. veku Pripremila: pim. dr Mirjana Mojković, predsednica Organizacionog odbora Kongresa

simpozijuma u toku kongresa. Metabolički sindrom predstavlja skup faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih oboljenja i tipa 2 dijabetesa. U Srbiji preko 700 000 ljudi boluje od dijabetesa koji je peti vodeći uzrok umiranja. Zbog svega toga dijabetes i metabolički sindrom su teme kojima je bila posvećena posebna pažnja na oba kongresa. Raspravljalo se o prevenciji metaboličkog sindroma, najsavremenijim stavovima za dijagnostiku i lečenje dijabetesa, a posebno o preporukama za rano otkrivanje, dijagnostiku i lečenje ove bolesti i njenih hroničnih komplikacija u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Na svečanom otvaranju Kongresa čuli smo rezultate istraživanja među lekarima opšte medicine na temu Pristup pacijentu sa metaboličkim sindromom u opštoj medicini. Pedijatrijska sekcija SLD-a odabrala je da na ovim kongresima raspravlja o problemima značajnim u detinjstvu, ali i kod odraslih, kroz predavanja i okrugle stolove o vakcinaciji, vitaminu

D, astmi, hepatitisu, hroničnom otitisu i drugim za praksu veoma značajnim temama. Na simpozijumima i radionicama Kongresa opšte medicine predavanja i diskusija bile su posvećene poslediplomskoj edukaciji lekara opšte medicine, novoj metodi učenja uz film. Govorilo se o mestu internet komunikacije između lekara i bolesnika, ali i o komunikaciji kod starih na palijativnoj nezi, o UZ dijagnostici u 21. veku, fiziološkim procesima vezanim uz ljubav, o stresu kao riziko faktoru, ali i fizikalnoj rehabilitaciji u zavisnosti od indikacije. Imali smo čast da na našem Kongresu opošte medicine imamo počasne goste sa katedri porodične medicine medicinskih fakulteta u Federaciji BiH i Republici Srpskoj. Taj vid saradnje ćemo nastaviti i u buduće. Lekari čiji su radovi prihvaćeni, obogatili su sadržaj kongresa svojim usmenim saopštenjima i posterima u kojima obrađuju one teme koje smatraju najznačajnijima u praksi i prikazuju rezultate svojih istraživanja. Na kraju se možemo pitati koliko smo, kao organizatori ovoga skupa, uspeli u pokušaju da omogućimo slušaocima da uspostave dijalog sa ekspertima koji im mogu pomoći u rešavanju zdravstvenih potreba njihovih pacijenata. Naša je obaveza da preko vaših evaluacionih lista utvrdimo koliko ste bili zadovoljni kvalitetom ovog Kongresa. Medicinska nauka nam pruža velike mogućnosti, a koliko ćemo učiti jedni od drugih zavisi od nas samih. 97

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

eđunarodni dan starijih osoba proglasila je Glavna skupština Ujedinjenih nacija 14. decembra 1990. Rezolucijom 45/106 da bi se naglasila važnost osiguravanja životne sredine koja se može prilagoditi potrebama i sposobnostima stanovnika treće dobi. Proglašenjem međunarodnog dana starijih osoba žele se potaknuti države da starijim članovima osiguraju zadovoljenje njihovih potreba i omoguće im sudjelovanje u društvu u skladu s njihovim fizičkim i intelektualnim sposobnostima. Međunarodni dan starijih osoba obilježava se od 1991. svake godine 1. oktobra. Povodom međunarodnog dana starijih osoba Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske je 26.9.2016. godine održalo radionicu u Domu za starija lica u Prijedoru. Tema radionice kojoj su prisustvovali članovi/članice udruženja iz Doma za starija lica u Prijedoru, JZU DZ Prijedor, Bolnica Mlječanica, UKC RS, ZZFMR “Dr M. Zotović” Banjaluka bila je: ”Briga o zdravlju lica treće životne dobi”. Nakon diskusije učesnici su došli do sljedećih zaključaka: Starost je, na neki način, uvijek i u svim društvima bila tabu tema. To je ne samo biološka, već i kulturološka činjenica koju je nemoguće zaustaviti, ali je zato moguće pokušati usporiti. Starost nije bolest kako se to nekada govorilo. Proces starenja je nezadrživi biološki proces koji se završava starenjem, a sastoji se u tome da dolazi do gubitka regeneracionih sposobnosti tkiva. Sa starenjem se ispoljavaju brojne promjene na mnogim organskim sistemima. U razvijenim zemljama Evrope i Amerike očekuje se nagli porast broja starijih lica, negdje između 2015. i 2030. godine. Zahtjevi za zadovoljavanjem socijalnih i zdravstvenih potreba starijih ljudi gotovo su uvijek veći od mogućnosti druš98

Briga o zdravlju lica treće životne dobi tva – ma koliko ono bilo bogato. Nedostatak sredstava osnovna je konstanta svake socijalne politike usmjerene ka rješavanju potreba starijih. Zanimljivo je razmotriti kakve se promjene očekuju u populaciji budućih starijih lica. Sasvim je izvjesno da će ih biti još više, a posebno onih najstarijih, kojima su i najpotrebnije usluge sestrinske zdravstvene njege. Da bi se ostvarila želja o dugom životu, uz očuvanje fizičkog i psihičkog zdravlja, potrebno je od mladosti voditi zdrav način života, bez štetnih navika, uz zdravu ishranu, i upražnjavati fizičke

iskustvom, jer vrijeme je veliki učitelj. Stariji ljudi imaju potencijal za prenos znanja, umijeća, vještina i iskustva na mlade naraštaje radi napretka društva u kojem živimo. U prošlim vremenima ljudi su gajili veliko poštovanje prema starijim osobama. Jedan od zaključaka se odnosi na važnu promjenu u životu koja se dešava odlaskom u penziju. Biti penzioner nova je uloga na koju se treba priviknuti i koju treba prihvatiti, jer život penzionera traži novu organizaciju vremena. Priprema za penziju trebalo bi da se sastoji od redefi-

aktivnosti u skladu sa mogućnostima. Društvene promjene koje se kod nas događaju uzrok su mnogobrojnim psihološkim i socijalnim traumama, koje direktno utiču na psihičko zdravlje pojedinca, zajednice, a osobito na stariju populaciju. Kada je u pitanju mentalno zdravlje lica trećeg životnog doba u sistemu organizacije zdravstvene službe potrebno je razvijati i unapređivati rad savjetovališta bilo za hronične bolesti, bilo specijalizovano psihogerijatrijsko savjetovalište. Zbog narušenog zdravlja starija lica su, znatno više od drugih ljudi, upućena na češće korišćenje zdravstvenih usluga i lijekova. Starost je životno doba koje u određenom smislu povećava mudrost čovjeka, a mudrost se, između ostalog, stiče

nisanja odnosa prema partneru, prihvaćanje novih međugeneracijskih odnosa (unuci), odnos prema profesiji, revidiranje dosadašnjih i traženje novih interesa, odnos prema vlastitom identitetu i prema finansijsko-materijalnoj sigurnosti. Potrebno je pronaći novi identitet u kojem ima mjesta za samopoštovanje i aktivnost. Naročito je važno uspostavljati nove odnose, preuzeti nove uloge kao npr. ulogu djeda i bake koja pruža ponovni doživljaj mladosti i ispunjava veseljem i osjećajem korisnosti. Na taj način može se očuvati i razvijati volja za životom. Penzioneri mogu znatno doprinijeti vlastitoj porodici i društvu, zato ih treba na odgovarajući način povezati i dati smisao njihovim aktivnostima. Predsjednica UO UMSTIB RS Mr sc. Živana Vuković-Kostić

N M K

prostorima Banskog dvora i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, u Banjaluci, od 6.10. do 9.10. 2016. godine održan je Šesti kongres fizijatara Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem koji su organizovali Udruženje fizijatara Republike Srpske i Udruženje fizijatara Federacije Bosne i Hercegovine. Održavanje kongresa kao što je ovaj daje legitimitet, naučni i društveni značaj naporima ljekara, specijalista fizijatara da fizikalnu medicinu i rehabilitaciju istaknu kao granu medicine čiji značaj i veliki uticaj ljudi 21. vijeka tek upoznaju. Prema riječima predsjednice Organizacionog odbora prof. Tatjane Bućma, cilj Kongresa je bio da se svim učesnicima pruži prilika da napreduju pojedinačno, razmijene iskustva i otvore mogućnosti da razvijaju struku i doprinesu budućim naučnoobrazovnim procesima te visoko postavi ljestvica standarda za primjenu fizikalne medicine i rehabilitacije u praksi. Oko tristo učesnika kongresa moglo je u tri dana da prisustvuje usmenoj ili poster prezentaciji oko stotinu radova u okviru osam sesija koje su obuhva-

Banjaluka, oktobar 2016.

Šesti kongres fizijatara BiH

s t r u č n i

s k u p o v i

Važno je naglasiti i učešće prof. Mike Barnesa, svjetski poznatog eksperta u neurološkoj rehabilitaciji, osnivača i prvog predsjednika Svjetske federacije za neurološku rehabilitaciju i Humanitarne organizacije ‘’Action for disability’’, koja je pružala značajnu podršku edukaciji svih profila članova rehabilitacionog tima i razvoju CBR centara u RS i FBiH. Saradnja sa eminentnim pofesorima otvara vrata našim mladim kolegama za programe edukacije i pristup projektima i fondovima EU. Neophodno je istaći i veliku podršku Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ kako u tehničkoj organizaciji kongresa, tako i u pružanju mogućnosti mladim kolegama da na njemu učestvuju. I na kraju, zahvalnost Kompaniji ‘’Hemofarm’’, kao generalnom sponzoru, koja je prepoznala kvalitet ovog naučnog skupa. Prof. Tatjana Bućma

tale različite oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije. U prostorima Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’, održane su dvije radionice: Dijagnostika funkcionalnih poremećaja mokraćne bešike i urogenitalna rehabilitacija te Izokinetička rehabilitacija i terapija u medicinskoj i sportskoj rehabilitaciji, kojima su prisustvovale i kolege drugih specijalnosti, urolozi, ginekolozi, ljekari porodične medicine, ali i specijalisti sportske medicine, kao i kolege Fakulteta za fizičko vaspitanje i sport. Navedene radionice predstavljaju temelje za dalju saradnju u navedenim oblastima unutar struke, ali i srodnim naukama.

Prema riječima predsjednice Naučnog odbora prof. Gordane Stefanovski, sa ponosom se ističe učešće dvadeset i pet profesora iz Bosne i Hercegovine, okruženja i Evropske unije, koji su održali uvodna predavanja. Među njima se ističu prof. Gulseren Akyuz, predsjednica Mediteranskog foruma fizikalne medicine i rehabilitacije, član Izvršnog odbora Svjetskog udruženja fizikalne medicine i rehabilitacije, prof Calogero Foti, predsjednik Italijanskog udruženja fizikalne medicine i rehabilitacije, prof. Mauro Zampolini, generalni sekretar Sekcije i Odbora za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Evropske unije medicinskih specijalista i drugi. 99

N M K

od pacijentice sa klitoromegalijom, koja je hirurški tretirana u Klinici za dječije bolesti, u Odjeljenju za dječiju hirurgiju UKC Tuzla, po prvi put je uspješno urađen operativni zahvat (klitoroplastika) rekonstrukcije polnog organa. Uvođenje ovakve vrste operativnog zahvata u mnogome će olakšati život pacijentima sa kongenitalnom adrenalnom hiperplazijom te omogućiti normalni razvoj polnog identiteta. Preoperativnu pripremu te postoperativno praćenje sprovedeno je od strane prof. dr. Alme Toromanović. Hirurški tim koji je učestvovao u operativnom zahvatu činili su: dr. Edin Husarić, dr. sc. spec. dječije hirurgije, dr. Amir Halilbašić, dr. sc. spec. dječije hirurgije, dr. Sanimir Suljendić, spec. dječije hirurgije, dr. Dženita Ahmetašević, mr. sc. anesteziolog, dr. Lejla Dedić, anesteziolog, Mirsada Zahirović, anestetičar, i instrumentari: Jasmina Hasanović i Mirsada Pedljić. Kongenitalna adrenalna hiperplazija predstavlja grupu monogenskih bolesti koje su prouzrokovane poremećajem u aktivnosti jednog od pet različitih enzima, neophodnih u lancu sinteze kortizola i aldosterona, a koje se nasleđuju autosomno recesivno. Najčešći uzrok ovog oboljenja koji se nalazi u više od 90% djece je nedostatak enzima 21-hidroksilaze. Incidenca ove bolesti je 1:16000 a od ovog oboljenja podjednako obolijevaju i muška i ženska djeca. Važno je da u slučaju ro-

Centru za edukaciju Klinike za zarazne bolesti UKC Tuzla, doc. dr. Fuad Pašić, koordinator za razvoj barijatrijske hirurgije u UKC Tuzla, održao je revijalno predavanje na temu Barijatrijska hirurgija u UKC Tuzla – juče, danas i sutra. U okviru svog predavanja doc. dr. Pašić predstavio je najznačajnije segmente razvoja hirurškog liječenja patološke pretilosti u Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla. Prezentovao je rad multidisciplinarnog tima za liječenje patološki pretilih pacijenata koji vrše dijagnostikovanje patološke pretilosti, evaluaciju pratećeg komorbiditeta i pristupaju hirurškom liječenju i postoperacijskom praćenju. Također je govorio o promociji ideje personalizirane barijatrijske hirurgije kako unutar UKC Tuzla, tako i u široj medicinskoj javnosti. Naredni korak u razvoju barijatrijskih laparoskopskih procedura u UKC Tuzla je dobijanje statusa Referalni centar za liječenje debljine u BiH. 100

UKC Tuzla - pacijentici sa kongenitalnom adrenalnom hiperplazijom

Rekonstrukcija genitalnih organa

đenja prvog oboljelog djeteta u porodici neophodna je analiza genotipa oboljelog djeteta i roditelja, što omogućuje prenatalnu dijagnozu u narednim trudnoćama. Primarna klinička manifestacija ove bolesti je virilizacija spoljašnjih genitalija oboljelog ženskog ploda koji ima normalno razvijene uterus, tube i ovarijume. Stepen virilizacije je različit i kreće se u rasponu od blage klitoromegalije do kompletne fuzije labijalnih nabora (koji

onda podsjećaju na skrotum) i izražene klitoromegalije s izgledom penisa. Kod muške djece nedostatak 21-hidroksilaze ne prouzrokuje abnormalnosti spoljašnjih genitalija, tako da ne postoji jasan klinički znak koji može da uputi na potencijalnu adrenalnu krizu. Nedostatak aldosterona, koji se nalazi u oko 75% bolesnika sa kongenitalnom adrenalnom hiperplazijom, prouzrokuje gubitak soli sa dehidratacijom i šokom. Razlikovanje jednostavnog virilizujućeg oblika oboljenja od oblika s gubitkom soli nije moguće na osnovu stepena maskulinizacije spoljašnjih genitalija. Potvrda dijagnoze kongenitalne adrenalne hiperplazije se zasniva na nalazu visoke koncentracije 17-OHP u serumu koja kod novorođenčeta stotinu ili nekoliko hiljada puta prevazilazi gornju granicu normale. Pored hirurške korekcije, veliku važnost za tretman ovih pacijenata ima i konzervativni tretman koji se sprovodi od strane pedijatra-endokrinologa.

UKC Tuzla

Barijatrijska hirurgija

UKC se radi izuzetno širok spektar veoma komplikovanih operativnih zahvata iz svih hirurških oblasti. Što se tiče datog operativnog zahvata on se posebno izdvaja zbog veličine i težine tumorske mase. Naime, dana 26.8.2016. godine u Kliniku za opštu i abdominalnu hirurgiju primljena je pacijentkinja P. S. (1964) po hitnom protokolu, u sklopu premještaja sa Odjeljenja gastroenterologije, sa izrazito velikim tumorom abdomena. Odmah je urađena kompletna dijagnostika, koja je potvrdila postoja-

nje tumora ovarijuma velikih dimenzija. Zbog ekstenzivnosti operativnog zahvata u hirurški tim su uključeni i specijalisti iz Klinike za ginekologiju i akušerstvo kao i iz Klinike za plastično-rekonstruktivnu hirurgiju. Operativni zahvat je urađen 30.8.2016. godine i trajao je četiri sata, a završen je uspješnim odstranjenjem tumora lijevih adneksa te plastikom prednjeg trbušnog zida. Tumorska masa iznosi 31 kg i 300 g. Postoperativni tok je protekao bez komplikacija.

stručnoj posjeti Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla boravili su uvaženi predavači Univerziteta u Bazelu prof. dr. Wolf Langewitz i prof. dr. Dunja Nicca. Goste je primila prof. dr. Fahrija Skokić, pomoćnik direktora za medicinske poslove UKC Tuzla. Tokom razgovora razmatrala se mogućnost saradnje između Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla i Univerziteta u Bazelu. Tokom posjete, prof. dr. Wolf Langewitz i prof. dr. Dunja Nicca na Klinici za zarazne bolesti održali su jednodnevnu radionicu koja za cilj ima unapređenje znanja, vještina i stavova zdravstvenih profesionalaca. Na radionici zaposlenici Klinike za zarazne bolesti UKC Tuzla su radili na unapređe-

N M K

UKC RS, Nesvakidašnji prizor na hirurgiji

Operisan tumor težine 31,3 kg Tumorska masa navedenih dimenzija je zaista nesvakidašnji prizor, jer čak ni stariji hirurzi ne pamte da je odstranjen tumor sličnih karakteristika. Sam operativni zahvat je imo tri zadatka: 1. Vađenje tumora u cijelosti i da je intaktan 2. Abdominoplastiku poslije ekstripacije tumora (odstranjenje viška kože sa trbuha) 3. Održavanje hemodinamske stabilnosti pacijentkinje nakon odstranjenja tumora, tj. nakon dekompresije preostalih organa. Plastika prednjeg trbušnog zida podrazumijeva u datom slučaju modifikovanje svih slojeva prednjeg trbušnog zida nakon vađenja tumora, jer je zapremina u abdomenu znatno redukovana i samim time se prednji trbušni zid prilagođava novonastaloj situaciji. Svi dati ciljevi su ispunjeni te se pacijentkinja šesti postoperativni dan otpušta kući. Tumor je otkriven dolaskom pacijentkinje kod porodičnog ljekara, a dijagnostičke procedure u UKC RS su ukazivale da se radi o tumoru porijekla sa adneksa, tačnije lijevog jajnika.

Operativni tim su činili: • Dr Zoran Aničić, hirurg • Dr Željko Grahovac, specijalizant opšte hirurgije • Dr Milan Todorović, specijalizant opšte hirurgije • Prof. dr Vesna Ećim-Zlojutro, ginekolog • Dr Bojana Popović, specijalizant ginekologije • Dr Velibor Talić, specijalista plastično-rekonstruktivne hirurgije • Dr Goran Vukadinović, specijalizant plastično-rekonstruktivne hirurgije • Dr Dragan Rakanović, anesteziolog • Jelena Pušac, anestetičar • Snežana Kopić, instrumentarka • Dušanka Šipka, instrumentarka Služba za odnose s javnošću UKC RS

Stručna posjeta iz Bazela nju komunikacije sa pacijentima u cilju postizanja saradnje za započinjanjem terapije, odnosno njenog održavanja. Radionica u fokus stavlja osiguranje podrške pacijentima koji žive sa HIVom, ali se područje djelovanja programa može proširiti i na druga hronična stanja, kao što su hepatitis B i C. Na radionici su prezentovane i studije slučaja i prikupljanje primjera individualnih iskustava, te prezentovani slučajevi iz vlastite prakse. 101

Novi smještajni, terapijski kapaciteti i usluge u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“

Park-šuma – Slatina Udruženje endokrinologa i dijabetolaga Republike Srpske organizuje:

Simozijuma reproduktivne endokrinologije sa međunarodnim učešćem 1. 11. 2016. godine KC Banski dvor, Banja Luka

Teme: Prva sesija 1.Vujović-Prevremena insuficijncija ovarijuma -savremeni aspekti, Prof. dr Svetlana Vujović; 2. prof. dr Djuro Macut - Savremeni pogled na sindrom policističnih jajnika, Prof. dr Djuro Macut 3. Rizik osteoporotičnih fraktura kod gojaznih žena u postmenopauzi, Prof. dr Snježana Pejičić Popović 4. Rak i hormonofobija: opravdanost ili predrasuda? Prim. dr sci. med. Mirjana Durbaba Druga sesija 5. Poremećaj menstruacionog ciklusa Prof. dr sc med Vesna Ećim Zlojutro 6. Imunomodulatorni efekat progesteron Doc.dr.sci.med Igor Hudić 7. Hipotalamusna amenoreja Prim .mr. sci .med.Milena Brkić Tehnički organizator: Sky2travel company E-mail: kongresi@sky2travel.net, Tel: +387 51 213 350 102

osjeta ministra za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Sreberenke Golić i dekana Šumarskog fakulteta Zorana Govedara bila je povod da 22.9. 2016. obiđemo Slatinu i novi smještajno-terpijski kompleks u izgradnji kao i zaštićeno šumsko područje „Park-šuma – Slatina“. Šumsko područje u Slatini je nedavnom odlukom Vlade RS dato na upravljanje Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ čime je omogućeno kreiranje palete usluga usmjerenih ka prevenciji i očuvanju zdravlja građana kao i korištenje slatinske šume kao prirodnog resursa, pored već prepoznatljivog korištenja ljekovite termomineralne vode i prirodnog blata (peloida). Izgradnja smeštajno-terapijskog kompleksa u Slatini trenutno je jedna od vodećih aktivnosti u okviru nastojanja Zavoda „Dr Miroslav Zotović“ da proširi i unaprijedi kvalitet usluga iz oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedije i baromedicine. „Izgradnja šest novih objekata, od kojih su četiri smještajna, jedan terapijski i jedan objekat namijenjen za ishranu pacijenata, povećaće smještajne kapacitete u Slatini za 244 nova kreveta, čime će biti smanjene liste čekanja i omogućeno liječenje većeg broja pacijenata iz svih krajeva Srpske“, istakao je direktor Zavoda prim. dr Goran Talić. Osim proširenja kapaciteta, kvalitet usluge biće podignut na viši nivo uvođenjem većeg broja dijagnostičkih i terapijskih usluga, što će omogućiti prihvat sve većeg broja pacijenata koji

su ili operativno liječeni na našoj Ortopedskoj hirurgiji ili su na rehabilitaciju upućeni nakon operatvinog ili neoperativnog liječenja u bolnicama širom RS. Pored mogućnosti prijema većeg broja pacijenata iz cijele RS otvara se i mogućnost koncipiranja usluga iz palete promocije i unapređenja zdravlja, kardio-respiratorne rehabilitacije i zdravstvenog turizma. Među ostalim aktivnostima koje se odnose na proširenje kapaciteta i povećanje obima i vrste terapijskih procedura, Zavod značajnu pažnju poklanja osavremenjavanju dijagnostičke opreme. Pokretanjem postupaka nabavke novog 6-tokani EMNG aparata najnovije generacije i sistema za kvantitativno senzorno ispitivanje „Pathway“, pacijentima Zavoda će uskoro biti na raspolaganju savremena dijagnostička oprema koja služi za ispitivanje oštećenja senzornog dijela perifernog nervnog sistema, prva i jedina takve vrste u Republici Srpskoj. Elektromioneurografija (EMNG) je dijagnostička metoda kojom se ispituje električna aktivnost mišića i nerava sa mogućnošću utvrđivanja nivoa, stepena i rasprostranjenosti lezije. Pravilnom interpretacijom parametara dobijenih EMNG ispitivanjem možemo dobiti veoma korisne informacije koje u korelaciji sa kliničkim nalazom mogu ukazati na različita oštećenja perifernog nervnog i mišićnog sistema, odnosno neuromišićne bolesti. Značajno je napomenuti da će novi EMNG aparat sa „Pathway“ sistemom dodatno unaprijediti usluge kao što su dijagnostika i tretman polineuropatija, bola ili dijabetesnog stopala.

rugu polovicu sajamske poslovne godine na Zagrebačkom velesajmu otvoreno je manifestacijom Sajmovi zdravog življenja (Organica, APItera, Mystic) i IZVOR, sajam županija, izvornih proizvoda, običaja i manifestacija. U sedam godina suradnje s izlagačima, posjetiteljima, medijima, partnerima, institucijama, stručnjacima i praktičarima, jednog istinskog zajedništva i međusobnog uvažavanja te puno prijateljstva i ljubavi prema ovom sajmu, svi zajedno ostvarili su respektabilan međunarodni projekt prepoznatljiv po visokoj kvaliteti i aktualnosti programskog sadržaja. Sajam je postao mje-

INFO VIJESTI

Zagrebački velesajam, 29. rujna - 2. listopada

Sajmovi zdravog življenja sto edukacije na kojem se spoznaju različitosti i omogućuje odabir između konvencionalnog i komplementarnog. Sajmovi koji doživljavaju uzlet u svakom segmentu izlagačkom, programskom, sadržajnom i u broju posjetitelja manifestacija su snage zajedništva, koji je ujedno i moto sajma. Sajmovi su organizirani u sedam paviljona na 16.000 m2, a okupili su 430 izlagača iz 15 zemalja (Australija, Austrija, Bosna i Hercegovina, Češka, Finska, Hrvatska, Indija, Mađarska, Njemačka, Rumunjska, Ruska Federacija, SAD, Slovenija, Srbija, Španjolska). Izlagački segment sajmova zdravog življenja bio je podijeljen u tri cjeline: Organica & Kronoplja: eko tržnica, organski cerfticirana hrana i proizvodi, biodinamička proizvodnja, eko sorte sjemena i sadnica, ljekovito bilje, oprema za pripremu zdrave hrane, proizvodi od industrijske konoplje i prirodna kozmetika. Druga cjelina je bila vezana uz

pčelarstvo i pčelarske proizvode pod nazivom APItera dok je Mystic nudio prirodnu, energetsku i duhovnu medicinu, tehnike za sklad duha i tijela, ayurvedsku prehranu itd. Održano je preko 270 sati edukacije, seminara, radionica, vježbanja joge i drugih oblika programa i to na sedam lokacija kroz sva četiri dana trajanja sajmova. Lina Butura

Banjaluka, 22-24.9.2016.

Sajam turizma i zdravlja

uristička organizacija grada Banjaluka već tradicionalno, po treći put, organizuje Međunarodni sajam turizma i zdravlja. Ovogodišnji sa-

jam uz pomoć Ministarstva turizma i trgovine RS i grada Banjaluka održan je u SD Borik u Banjaluci od 22. do 24. septembra. Na sajmu su učestvovali: nacionalne, regionalne i lokalne turističke organizacije, turističke agencije, strukovna udruženja, hotelijeri, wellnes centri, banjska lječilišta te iz oblasti klasične, integrativne i alternativne medicine, proizvođači organske i zdrave hrane, ljekovitog bilja, meda i proizvoda od meda i drugi.

Na ovogodišnjem sajmu bilo je oko 70 izlagača. Tokom pomenute trodnevne manifestaicije, predstavili su se turoperateri iz više zemalja regiona, turistički, banjski i klimatski centri i agencije. Svečano otvaranje Sajma popraćeno je bogatim kulturno-zabavnim programom. Sajam je otvorio gradonačelnik Banjaluke Slobodan Gavranović. Otvaranju sajma prisustvovali su brojni gosti i zvaničnici. M.C.

103

INFO VIJESTI

eđunarodna izložba medicinske, laboratorijske, stomatološke opreme i sredstava, farmaceutskih i drugih proizvoda i usluga u oblasti medicine održana je 6-8. oktobra u Beogradu. Ovogodišnji, 41. po redu, međunarodni sajam medicine i stomatologije, obeležio je ulazak u petu deceniju uspešnog prezentovanja naučnih dostignuća, znanja i tehnoloških inovacija u oblasti savremene medicine i stomatologije. Preko sto izlagača iz zemalja regiona, EU, SAD i Rusije doprineli su da ovogodišnji beogradski MEDIDENT preraste u najznačajniju medicinsku sajamsku manifestaciju u Srbiji i Jugoistočnoj Evropi. Rukovodeći se dobro poznatom parolom da je “bolje sprečiti nego lečiti”, posebna pažnja ove godine posvećena je preventivnoj stomatologiji. Da i u ovoj oblasti ima prioriteta, a to su deca, dovoljno govori podatak da je “Medident” otvorila prof. dr Mirjana Ivanović, redovni profesor Stomatološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i specijalista dečje i preventivne stomatologije. Najatraktivniji učesnici pratećeg programa, koji podrazumeva akreditovana stručna predavanja renomiranih domaćih i inostranih predavača i prezentaciju aktuelnih znanja i iskustava iz medicinske i stomatološke prakse, ove godine bili su Neodent, Tehnodent i Medical Queen u saradnji sa Udruženjem stomatologa Srbije. Uz medicinsku, dentalnu i laboratorijsku opremu i sredstva, farmaceutske i druge proizvode i usluge, MEDIDENT je predstavio i aktuelna naučna i stručna medicinska saznanja kroz brojna predavanja, prezentacije, seminare i praktične vežbe (radionice). Edukativni program se odvijao u vidu seminara na kojima su predavači bi-

104

41. sajam medicine i stomatologije, Beograd, 6 - 8. oktobar

“Medident” - peta decenija uspeha Marko Radoš

Prof. dr Mirjana Ivanović

li renomirani univerzitetski profesori sa stomatoloških fakulteta iz Srbije, regiona i Švajcarske. Brojni posetioci simpozijuma IMPLANTOLOGIJA-HIRURGIJA-POLIVALENTNO, bili su u prilici da prate, vide i u radionicama aktivno učestvuju na seminarima: Mašinska instrumentacija kanala budućnost koja traje; Novine u endodonciji (novi instrumenti i tehnike), dr Magdalena

Ulman, Švajcarska; Izbror seta NiTi instrumenata - Siguran recept za nedodontski uspeh, prof. dr Slavoljub Živković, Stomatološki fakultet Beograd; XP endofinisher - lako i jednostavno do čistog kanala - dr sc. Tatjana Savić Stanković, Stomatološki fakultet Beograd. U okviru Nacionalnog simpozijuma “Savremene stomatološke procedure”, u organizaciji Udruženja stomatologa Srbije i NEODENT-a, održana su predavanja na teme: Otisak i implant u protetici, prof. dr Aleksandar Todorović; Strategija privremenih nadoknada kod različitih protokola opterećenja implantata, doc. dr Aleksandra Špadijer Gostović; Cement u implant protetici dr Vojkan Lazić; Tečni kompozit indikacije i klinička primena, ass. dr Miloš Belioca, svi sa Stomatološkog fakulteta u Beogradu... U okviru promo-edukativnog programa MEDIDENT 2016, predstavili su se KBC “Dragiša Mišović” na čijem su štandu posetioci mogli da dobrovoljno daju krv i obave analizu krvne slike. Zatim, Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć je na svom štandu prikazao vežbe oživljavanja odraslih i dece te utopljenika.

N M KIN - F sOt rV uI JčEnS iT I s k u p o v i Branko Srećkov prima čestitke

Na štandu Udruženja za borbu protiv dijabetesa besplatno je vršeno merenje nivoa šećera u krvi, krvnog pritiska i davani saveti za obolele od dijabetesa. Nemačka firma DONNERBERG predstavila je ručni hit-masažer, model NM89, ploče za stimulaciju tabana MINIBERG i naslon za stolice u kancelariji. Kompanija “Elemed” iz Rusije premijerno je predstavila ALAMAG-01, prenosni uređaj za magnetoterapiju; DIAMAG, transkranijalni TPEP uređaj, MAVIT (ULP-01), uređaj za termičku vibro-masažnu magnetoterapiju upale prostate, MAGOFON, prenosni uređaj za magnetno-akustičnu terapiju, UNILOR-01, ORL terapijski uređaj, TVGD, tonometar očnog pritiska, FEJA, uređaj termoterapiju sinusa nosa i larinksa. Na štandu TIM CO , premijerno je predstavljeno u Srbiji “KaVo 3D eKam”, tehnologija najnovije generacije za radiografisanje koštanih struktura glave

i vrata, za koje je dobio specijalno priznanje Sajma. MIKODENTAL premijerno je pezentovao M4 novi CAD/ CAM SISTEM firme ZIRKONZAHN (Italija), za koji je dobio naj-

NEODENT d.o.o. Beograd , na svom štandu je promovisao najmoderniju stomatološku opremu, najpoznatije italijanske firme CASTELLINI, a dr sc. Tatjana Savić Stanković demonstrirala je novitete na našem tržištu:WHITE SMILE-FLASH, lampe za beljenje zuba, kao i proizvode firme GC. Za izvanrednu organizaciju trodnevnog simpozijuma stomatologa “Implantologija-Hirurgija-Polivalentno”, direktoru NEODENT-a Branku Srećkov dodeljena je plaketa MEDIDENT, najveće priznanje Sajma medicine i stomatologije.

veće priznanje ovogodišnjeg MEDIDENTA, plaketu MEDIDENT. Prvi put na Sajmu nastupa Medhel Management, specijalizovana institucija koja se bavi organizovanjem odlazaka pacijenata iz Srbije na lečenje u inostranstvo. Medhel tim okuplja stručnjake koji brinu o traženju najbolje ustanove za nastavak lečenja, pribavljanju drugog lekarskog mišljenja, transferu medicinske dokumentacije, zakazivanju termina, ali i o organizovanju sanitetskog transporta, lične pratnje i prevodilaca. Obezbeđen je i “Pravni skener”, jer je učesnik Sajma i Savez udruženja pacijenata Srbije, koji okuplja 27 različitih udruženja pacijenata iz cele zemlje. Pod parolom “Jednako prema svim pacijentima”, Savez se bavi zaštitom prava u oblasti zdravstva, uz navođenje konkretnih primera i rešenja. Tradicionalni učesnik Sajma je i Udruženje za borbu protiv dijabetesa grada Beograda “Plavi krug”, čiji je cilj poboljšanje položaja i kvaliteta života osoba obolelih od dijabetesa. Udruženje kontinuirano organizuje radionice, tribine, seminare i kompletnu edukaciju za obolele od dijabetesa. 105

INFO VIJESTI

ALS Republike Srpske

Član ALS/MND

Udruženje oboljelih od amiotrofične lateralne skleroze (ALS) Republike Srpske, zvanično je postalo član Internacionalne alijanse ALS/MND udruženja. Alijansa je osnovana 1992. godine i radi pod sloganom “Ujedinjeni u svjetskoj borbi protiv ALS/MND”. Svojim aktivnostima Alijansa želi da poveća svijest o ALS/MND širom svijeta, da obezbijedi razmjenu iskustava, preporuka i optimalnih rješenja za razne probleme sa kojima se suočavaju oboljeli i njihove porodice, da poboljša kvalitet njege, da podstakne i podrži istraživanja te da obezbijedi međunarodni identitet udruženjima oboljelih od ALS/MND. U sklopu svojih aktivnosti, Alijansa u partnerstvu sa MND udruženjem Engleske, Velsa i Sjeverne Irske organizuje svake godine Međunarodni simpozijum o ALS/MND, koji okuplja vodeće istraživače i zdravstvene stručnjake širom svijeta da predstave i raspravljaju ključne inovacije u ovoj oblasti. Pored ovog simpozijuma, u istom periodu se održava i godišnji sastanak Alijanse koji predstavlja globalni forum za članove da razmijene informacije o njezi i podršci osobama sa ALS/MND. Članovi razgovaraju o pitanjima koja ih posebno pogađaju i razmjenjuju inicijative i ideje koje imaju potencijal da utiču na promjene i stvaranje novih programa u drugim dijelovima svijeta. Udruženje oboljelih od ALS Republike Srpske je osnovano krajem decembra 2015. godine. Značaj prijema Udruženja u svjetsku zajednicu je utoliko veći što će od skoro samog početka svog rada biti u prilici da primijeni svjetske preporučene standarde u njezi oboljelih koliko naši uslovi to budu dozvoljavali.

UKC RS

Šest mjeseci PET/CT-a u RS U Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske PET/CT je zvanično pušten u rad krajem februara 2016. godine. Isporuka ovog aparata je realizovana kroz Projekat “Koreja III” (Faza III Projekta modernizacije bolnica u BiH) čiji ugovarač je Ministarstvo zdravlja i socijal106

ne zaštite RS. Od 24. februara 2016. godine do danas urađen je 18F-FDG PET/CT sken kod 177 pacijenata. PET/CT snimanje prvenstveno se upotrebljava kod onkoloških oboljenja (80-90%), može se upotrijebiti i kod neuroloških oboljenja (za postavljanje dijagnoze Alchajmerove demencije, Parkinsonove bolesti, epileptičnih žarišta), u kardiologiji (za procjenu stanja srčanog mišića). Ovim snimanjem omogućen je izbor najboljeg tretmana. PET/CT snimanje nije pogodno za sve vrste karcinoma. Zato svaki bolesnik dostavlja neophodnu dokumentaciju o svom oboljenju, a o izvođenju snimanja odlučuje tim ljekara različitih specijalnosti (konzilijum). Snimanje se obavlja jednom sedmično u skladu sa brojem pristiglih zahtjeva, a zahtjev za PET/CT i uputstvo za pacijente dostupni su na web stranici UKC Republike Srpske. Ljekar specijalista koji upućuje pacijenta na PET/ CT (najčešće je u pitnaju onkolog, hematolog, pulmolog, gastroenterolog, ginekolog, pedijatar, hirurg…) dužan je da popuni zahtjev za PET/ CT i dostavi ga u Klinički zavod za nuklearnu medicinu i bolesti štitne žlijezde UKC Republike Srpske. Zahtjevi pristigli do petka u 11 sati razmatraju se na sjednicama Konzilijuma za PET/CT (svakog ponedjeljka od 10:30). Konzilijum donosi odluku o medicinskoj opravdanosti izvođenja ove procedure u svakom pojedinačnom slučaju. Nakon donesene odluke pacijenti se obavještavaju o terminu, kao i potrebnoj pri-

premi za izvođenje pretrage. Pacijenti su dužni da dostave uputnicu u Klinički zavod za nuklearnu medicinu i bolesti štitne žlijezde. Rok očitanja nalaza je sedam dana, ali su svi dosadašnji slučajevi završeni u roku 48 sati. U očitanju nalaza zajedno učestvuju ljekari specijalisti nuklearne medicine i radiolozi iz Kliničkog zavoda za radiologiju. Planirano je da se u 2017. godini, pored 18F-FDG, započne sa snimanjem i sa drugim pozitronskim radiofarmacima. U toku je procedura registracije pretraga 18F-holin, koja je od posebnog značaja za oboljele od karcinoma prostate i dobro diferentovanog karcinoma jetre, kao i radiofarmaka 18F-DOPA, koji se koristi u dijagnostičkoj obradi oboljelih od feohromocitoma, neuroendokrinih tumora, dobro diferentovanog medularnog karcinoma štitne žlijezde i primarnih tumora na mozgu.

Nedjelja borbe protiv TBC-a

CK Banjaluka posjetio UKC RS

U periodu od 14. do 21. septembra, u cijelom svijetu pa i u Republici Srpskoj, obilježava se Nedjelja borbe protiv tuberkuloze, sa ciljem podizanja svijesti stanovništva o ovoj zaraznoj bolesti koja i dalje predstavlja veliki zdravstveni problem u većem dijelu svijeta. Već tradicionalno, Gradska organizacija Crvenog krsta Banjaluka je nosilac aktivnosti obilježavanja Nedjelje borbe protiv tuberkuloze u saradnji sa zdravstvenim radnicima. Tim povodom je predstavnica Crvenog krsta Banjaluka gospođa Željkica Ilić posjetila Kliniku za plućne bolesti UKC RS. “Pored Nedjelje Crvenog krsta to je jedna od značajnijih aktivnosti naše organizacije i mi smo tim povodom posjetili Kliniku za plućne bolesti i oboljele od tuberkuloze koji se liječe ovdje. Donijeli smo voća, sokova i poslastica za pacijente oboljele od tuberkuloze koji su ovdje na liječenju“, rekla je Željkica Ilić, sekretarka Gradske organizacije Crvenog krsta Banjaluka. Prema riječima načelnika prof. dr sc. med. Marinka Vučića, Klinika za plućne bolesti UKC RS je krovna institucija, najstručnija, najopremljenija klinika za plućne bolesti u Republici Srpskoj u kojoj se radi kompletna bronhologija. U Klinici za plućne bolesti UKC RS na godišnjem nivou se u prosjeku uspješno liječi oko 200 oboljelih od tuberkuloze.

Blatnica, Teslić

Zaštititi djecu u saobraćaju Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić prisustvovao je preventivno-edukativnim aktivnostima, koje su održane u Osnovnoj školi „Dositej Obradović“ u Blatnici, u opštini Teslić, pod nazivom „Pažljivo na putu do škole“.

N M KIN - F sOt rV uI JčEnS iT I s k u p o v i

Sarajevo, 14.9.2016.

‘’Future Health’’

Prilikom druženja sa učenicima ministar Bogdanić je zajedno sa direktorom Agencije za bezbjednost saobraćaja Milijom Radovićem i generalnim sekretarom Auto-moto saveza Rankom Babićem prezentovao bezbjedno učešće djece u saobraćaju. „Vrlo je važno da se edukuju ne samo djeca, nego i učitelji i roditelji, jer spasavanje svakog života, a posebno dječjeg, najvažniji je zadatak svih nas. U slučajevima kada dođe do saobraćajne nesreće u kojoj djeca budu povrijeđena, to često ostavlja trajne posljedice zbog kojih trpi cijela porodica i to je najveća šteta“, upozorio je ministar Bogdanić.

Međunarodna konferencija

Zbrinjavanja djece

Pomoćnik ministra za socijalnu, dječju i porodičnu zaštitu Branka Sladojević prisustvovala je 3.10.2016. dvodnevnoj Međunarodnoj konferenciji o alternativnim oblicima zbrinjavanja djece koja je održana u Ženevi. Domaćini Konferencije su Međunarodni institut za prava djeteta (IDE) i Centar za studije prava djeteta Univerziteta u Ženevi (CIDE). Konferencija će služiti kao most između istraživanja, politika i praksi u ukupnoj sferi alternativnih oblika zbrinjavanja, kao i pružiti toliko potrebni prostor za raspravu i razmjenu iskustava među stručnjacima, praktičarima, akademicima, istraživačima, predstavnicima vlasti i mladim ljudima sa iskustvom u primjeni alternativnih oblika zbrinjavanja.

Banka matičnih ćelija ‘’Future Health’’ dobila AABB akreditaciju. ‘’Future Health’’ je sad najakreditovanija banka matičnih ćelija u BiH i u svijetu. Future Health, banka za pohranu matičnih ćelija koja djeluje i na području Bosne i Hercegovine, dobila je svjetski priznatu AABB institucionalnu akreditaciju. Ovo je potvrda izvrsnosti i čini Future Health najakreditovanijom institucijom za pohranu matičnih ćelija u svijetu u ovom trenutku.

“Sa ponosom mogu reći da je Future Health sada najakreditovanija banka matičnih ćelija u BiH. Prestižnu AABB akreditaciju mogu dobiti samo banke koje promoviraju najviše standarde za medicinske, tehničke i administrativne performanse, naučna istraživanja, kliničku upotrebu i edukaciju i sretni smo da je naš rad svjetski prepoznat i nagrađen. Ovo je jedna od najtraženijih akreditacija među bankama matičnih ćelija, a mi u Future Healthu radosno dodajemo AABB našem postojećem, impresivnom popisu prestižnih akreditacija”, kaže Lejla Mujanović, dipl. ing. genetike i Country Manager Future Healtha za Bosnu i Hercegovinu. AABB akreditacija, koju izdaje American Association of Blood Bank, dodjeljuje se za izvrsnost u pohrani matičnih ćelija te je jedan od pokazatelja da banka matičnih ćelija osigurava kvalitet tokom cijelog procesa, od prikupljanja do pohrane, odnosno do transplantacije, ukoliko se ukaže potreba za tim. AABB institucionalna akreditacija je svojevrsna potvrda i građanima BiH koji su već poklonili svoje povjerenje Future Healthu te razlog više za odabir upravo ove banke matičnih ćelija kod onih koji tek razmišljaju o pohrani. Future Health je privatna porodična biobanka (banka krvi) specijalizirana za obradu i pohranjivanje krvi i tkiva pupčanika koja pohranjuje uzorke matičnih ćelija u Velikoj Britaniji i Švicarskoj. Sa više od 115.000 uzoraka iz preko 75 različitih zemalja, potvrđuje da je uzorak procesiran i pohranjen u iskusnoj banci od povjerenja.

Posjeta ministra

Roditeljska kuća Povodom početka rada Roditeljske kuće u Banjaluci, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS Dragan Bogdanić i generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra RS Mirko Stanetić posjetili su prve stanare u novoizgrađenom objektu. Ministar Bogdanić je naglasio da je najveća vrijednost Roditeljske kuće to što će djeca i njihovi roditelji boraviti u porodičnoj atmosferi i zadržati osjećaj pripadnosti porodici. „Na taj način lakše će podnositi tegobe koje sa sobom nosi bolest. Svi su se uključili da pomognu u obezbjeđivanju struje, vode, kablovske televizije, itd. Ministarstvo zdravlja će kroz svoj budžet da obazbijedi neophodna sredstva za profesionalce koji će biti ovdje zaposleni“, dodao je ministar Bogdanić. Dijana Berić, predsjednica UO Udruženja roditelja djece oboljele od malignih oboljenja „Iskra“, poručila je da su roditelji ponosni i srećni što je Roditeljska kuća počela sa radom. „Svaka porodica imaće posebno svoj apartman, a ostale prostorije će biti zajedničke, poput kuhinje i trpezarije, dnevnog boravka, učionice, igraonice i vešeraja. Imamo sedam apartmana, a trenutno su stigle dvije porodice“, objasnila je Berićeva, dodajući da u RS godišnje oko 50 djece oboli od malignih bolesti.

Generalni direktor UKC RS Mirko Stanetić poručio je da će postojanje roditeljske kuće doprinijeti i većoj uspješnosti rada doktora na Odjeljenju za hematoonkologiju, jer će djeca koja su liječena imati i porodičnu atmosferu. „Stres samog liječenja trebalo bi da bude manji i to će dati novi kvalitet u njihovom liječenju. Generalno rečeno, u posljednjih desetak godina napravili smo značajan iskorak u liječenju malignih bolesti“, naglasio je Stanetić. 107

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Čulo dodira

Aforizmi Nigdje se slatko više ne dobija kao u porodilištu. Malo-malo pa neko dobije slatku bebu. *** Ko ne voli svoje unuče, on ga i ne zaslužuje. *** Iskrena ljubav završava u porodilištu, lažna na sudu. *** Nikada u bolnicu ne idem praznih džepova. Uvijek u njih stavim sve medicinske nalaze od ranijih pregleda. *** Otišao je s ovoga svijeta. Ispratili su ga na onaj svijet riječima: „Biće ti bolje.“ *** Operacija je bila teška. Hirurg se plašio da ne presiječe neki važan nerv ili veliki krvni sud, a uz to, nikako da se sjeti šta mu je žena rekla da kupi kad dođe iz dežurstva. *** Treba se presabrati, svako od nas ima nekakvo naslijeđe. Ako nije nekretnina, jest makar kakva nasljedna mana ili bolest. *** Niko od bolesnika nije spavao te noći. Zaspala jedna medicinska sestra koja galasno hrče. *** Bolnica ječi! Prenijelo se jaukanje iz privrede u zdravstvene ustanove. *** Jedan direktor bolnice je toliko ganjao čistoću da je jednoga dana počeo da pere novac. *** Kad su kod prijema jednog bolesnika pitali da li hoće dijetalnu hranu, rekao je: Pa ja sam već na bolničkoj. *** Strah me šta se događa u zdravstvu. Niti ko spominje štrajk niti nestašicu lijekova. *** U budućnosti će se manje umirati. Svijet će se poubijati prije razbolijevanja. *** Za jedan život darovan od roditelja, trebalo bi živjeti dva da im se odužimo. *** Hitna pomoć će doći na vrijeme, samo treba znati kada je vrijeme da se počne zvati. *** Kad su me nosili u bolnicu, bio sam težak. Kad su me iznosili, lagan kao pero. Em smršao na bolničkoj hrani, em mi povadili polovinu organa. *** Iskusna babica pita porodilju: Hoćeš li da javimo onome čije je dijete ili na koga se vodi?

108

Priroda je udesila da ima toliko čula da svakome živom pripada po nekoliko. Priroda nije znala da ima neprirodno pohlepnih ljudi koji su sebi grabili više čula nego što im treba. Sada imaju problema s viškom čula, slično onima kojima nedostaju. Tako su neki ostali bez čula, pa čak i bez čula dodira. Takvi jadnici nemaju dodira sa stvarnošću, dorira s kulturom ponašanja, s pravdom, s lijepim ponašanjem. I kad bi ga imali ne bi ništa osjećali, a ljudi koji ništa ne osjećaju su uboga sirotinja. U početku bijaše malo takvih, ali se tokom vremena namnožiše. Osjećaj dodira je ravnomjerno raspoređen i kod žena i kod muškaraca, ali tako da jedni imaju ono čim se dodiruje, a drugi gdje se dodiruje. Kad jednoj naciji oslabi ili ono čim se dodiruje ili gdje se dodiruje, pada natalitet. A padom nataliteta opada i čulo dodira. Takvi u Evropu mogu da izvoze i kruške i jabuke, ali ne i čula dodira. Eto zašto mi s Evropskom zajednicom teško uspostavljamo dodir. Dok govorim o dodiru, ne mogu da prećutim istiniti događaj koji mi je ispričao moj kolega i prijatelj, nekada čuveni banjalučki ginekolog dr Mišo Pušac. Kaže: Pravio ja vikendicu i zafalilo mi još tri duge i pet kratkih gredica pa cijelo jutro računam gdje da ih našđem dok vršim preglede u ambulanti. Kako koja žena ulazi, pitam na šta se žali i jedna će:“ Nemam, doktore, osjećaja“. - O, ..bo te osjećaj, ja ga nemam već deset godina pa ne kukam. Mene brine gdje ću naći tri duge i pet kratkih gredica... – kažem joj i ona se nasmija. Teško je naciji kojoj fale čula. Bezobrazni su, ne stide se. Gledaju nastranosti, ne vide. Slušaju psovke, ne čuju. Kada ih nježno dodirujete, ne osjećaju. Kada to činite grubo, ljute se. Ako ih dodirnete maljem po glavi, jauču danima. Ja sam jedan od onih kojima vječito nešto nedostaje. I kad imam osjećaja, pa i osjećaj za dodir, fali osjećaj obavještavanja. Odem na pijacu, a prodavačica napisala da voće ne dodirujem rukama; u prodavnici hljeba zabranjeno dodirivati golim rukama (kao da se na rukama drže kondomi!) Oko mene prolaze lijepe mlade žene. Ni na jednoj ne piše da je zabranjeno dodirivati golim rukama. Ja pipnem jednu i ljuti se i ne ljuti se. Pipnem drugu, nasmije se i kaže: „Sebi ruke“. Pipnem sljedeću, opali mi šamar. E, kako ja da pređem preko toga šamara. Da je na njoj pisalo „zabranjeno dodirivati golim rukama“ kao, recimo, na breskvama, jagodama ili kajmaku, ja je ne bih dodirivao. Još jedino ne znam kakvo mi je čulo dodira s čitaocima časopisa ‘’Medici. com’’, a do njega mi je mnogo stalo.

Šale Baba iz bolnice kontroliše đeda šta radi i skim je. - S komšinicom sam, baba, tražimo moj kateter za mokrenje, zaturio se iza kauča... ---Muž u bolnici duže vrijeme čeka na operaciju, nestalo anestetika. Dolazi žena i govori doktorima: - Dajte vi njemu litru dobre šljive. Kad se narolja možete od njega raditi šta želite... ---Pokazuje babica ocu bebu i on se čudi što je tako crna. - U bolnici je grijanje na ugalj, pa ima dosta ugljene prašine i aerozagađenja – snalazi se babica.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

---Došla komšinica u posjetu prijateljici i pita je kakva joj je bolnička hrana. Ova odgovara: - Da je ne znam kakva, dobra je samo da mi snaha ne broji zalogaje dok jedem... ---U prijemnoj ambulanti ljekar pita stariju bolesnicu ima li stolicu. Odgovara: - Nisam znala da je trebalo da je ponesem, a imala sam je kod kuće. ---Tehničar vodi bolesnika na operaciju i govori: - Idete na operaciju. Hoćete li u opštoj anesteziji ili u lokalu. Ovaj odgovara: - Ja bih najradije u operacionoj sali. ---Mlada doktorica pregleda pacijentkinju pa bira riječi da ne kaže nešto nepristojno i reče: - Mama, okrenite zadnji dio... - Je li guzicu? – pita ona. ---Poslije operacije, hirurg govori bolesniku: - Izvadili smo ti veliki tumor iz stomaka... Bolesnik odgovori: - Slobodno ga zadržite, bez obzira na to koliki je. To vam je od mene... ---Dugo se ustezao od operacije, a onda je stisnuo zube i odlučio se. Kad je trebalo da se operiše, ljekar pita: - Hoćete li da vas operiše kolega bez iskustva ili neki stariji ljekar kome ruke drhte?.. --Gleda muž kako mu ženi stavljaju gips na ruku, pa pita: - Može li malo manji i na jezik, doplatiću? --Pozvao direktor babicu na saslušanje, a zna da ga je ona porodila. Pita je da li se kaje što ga je onako lijepo dočekala na ovome svijetu. Babica ljuta, prosikta: - Kajem se što vam kitu nisam odrezala kad sam mogla. --Gledaju komšinicu koja se vraća iz bolnice i diskutuju dvije prijateljice. - Mora da joj se nije svidjelo u bolnii kad se iz nje vraća već nakon prvog mjeseca. ---Sav srećan, otac trojki govori: - Od njih troje siguran sam da je bar jedno moje... ---Djed traži da mu baba izbroji penziju, a ona kaže da je to toliko sitno da se i ne vidi. - Baba, ti si izgubila vid – viče djed. - Nisam ga ni imala kad sam se udala za tebe takvoga - odgovara mu.

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 23. 10. - 21. 12. 2016.

Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE boravi u sazviježđu Škorpiona od 23.10-21.11. a u sazviježđu Strijelca od 22.11-21.12. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počevši od znaka Lav do znaka Vaga. MERKUR se kreće direktno i brzo kroz četiri znaka do 20. decembra. Vagu napušta 24. oktobra, u Škorpiji je od 25. oktobra do12. novembra, u Strijelcu od 13. novembra do 2. decembra i u Jarcu od 3. decembra. Retrogradno kretanje počinje od 20. decembra s kojim ulazi u narednu godinu. VENERA je u svom uobičajenom ritmu kretanja i putuje kroz tri znaka. U Strijelcu je do 12. novembra, nakon čega prelazi u znak Jarac do 7. decembra, a od 8. decembra do 4. januara 2017. godine boravi u znaku Vodolija. MARS je u znaku svoje egzaltacije, u Jarcu, do 9. novembra, nakon čega prelazi u znak Vodolija gdje ostaje do 19. decembra. Od 20. decembra biće u znaku Ribe gdje ostaje do 28. januara naredne godine. JUPITER se direktno kreće znakom Vaga od 9-19. stepena. SATURN u Strijelcu, takođe direktan, i kreće se od 13-20. stepena. URAN u Ovnu je u retrogradnom kretanju od 22-20. stepena. I NEPTUN, u znaku Ribe, retrogradan je do 20. novembra, potom prelazi u direktan hod i cijeli period boravi na 9. stepenu. PLUTON je direktan i kreće se od 15-16. stepena znaka Jarac. Jupiter u Vagi i Saturn u Strijelcu omogućavaju postizanje čvrstih i trajnih dogovora koji obezbjeđuju dalji napredak, samo uz ispunjenje uslova da je sklopljen pravedan dogovor uz postizanje kompromisa oko spornih pitanja. Brze planete Mjesec, Merkur i Venera proći će test snage naše vjere da u vremenu i prostoru ostanemo u pozitivnim emocijama, kvalitetnim odnosima i promišljeno izgovorenim riječima. Rođenima u znacima Škorpion i Strijelac želim SREĆAN ROĐENDAN i da ste živi, zdravi i voljeni. OVAN 20. 3 - 20. 4. Do 9. novembra Mars se kreće poljem karijere i uslovljava mogućnost da ostvarite novi početak ili popravite svoju statusnu poziciju. Ostatak perioda pažnju usmjerite na ostvarenje planova i želja gdje od velike pomoći mogu biti vaši prijatelji ili ljudi sa kojima dijelite pripadnost određenoj interesnoj grupi. Vaše akcije biće pune energije i optimizma, bićete željni da uradite velike stvari i sposobni za uspješne pregovore i dogovore. Uz ojačanu snagu volje, neuobičajen napor i neustrašivost postiže se uspjeh. Ukoliko ste u vezi, ovo je odličan period za vjeridbu ili brak. Velika vitalnost je karakteristika ovog perioda. Neki od vas mogu imati probleme sa kostima ili cirkulacijom. BIK 21. 4 - 20. 5. Jupiter u Vagi u polju posla u saradnji je sa Saturnom u Strijelcu u polju finansija i sa vašim sucem prave konfiguraciju jod koja će trajati u dužem periodu i tražiti da pronađete način kako dobiti podršku drugih, da se prilagodite uslovima i naučite vještinu postizanja kompromisa. To nije lako, ali vaše Sunce u Biku kao žižna planeta koja želi finansijsku stabilnost i uživanje u svemu lijepom će tražiti od vas da svoje akcije usmjerite tako što ćete ispitati koje su to sve pogodnosti u poslovnom okruženju koje odgovaraju vašim sposobnostima i potražiti za to podršku od glavnog šefa, direktora ili vlasnika firme. U ovom periodu vaše emotivno stanje može se kretati od snažnog optimizma, do perioda sumnje da bi pred kraj godine preduzeli akcije za put u promjene. Mogući su problemi sa kostima i zglobovima. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Na poslovnom planu bićete pronicljivi. U partnerskim odnosima moguće je nepovjerenje. Ne budite nestrpljivi i sebični, već poslušajte šta vam partner ima za reći, kako biste uspjeli razumjeti i prevazići problem. Ako se bavite nekim kreativnim poslom za vas nastupa period ekspanzije i uspjeha. Poslije 10. novembra, sve do pred kraj decembra, vaša energija biće sinhronizovana sa vašom voljom. Moguća su i putovanja u inostranstvo koja mogu donijeti poznanstvo sa muškom energičnom osobom koja će vas motivisati svojim idejama. U ovom periodu važno je da se brinete o sebi i svojim potrebama kako biste zadržali dobro zdravstveno stanje. RAK - 21. 6 - 22. 7. Rakovi do 9. novembra biće skloni ispoljavanju naglosti i impulsivnosti, uz pogrešno trošenje energije. Nakon toga treba da svoju energiju prilagode svojoj volji i da se fokusiraju na postizanje

110

konkretnog cilja. U segmentu posla Venera će donijeti dobru saradnju u radnom okruženju. Saturn i dalje u ovom periodu obavezuje na strpljenje i odgovoran pristup radnim obavezama. Zdravlje stabilno, ali budite oprezni da se ne povrijedite oštrim predmetima. Starije osobe mogu imati tegobe sa kičmom i nogama. LAV - 23. 7 - 23. 8. Tokom novembra bićete usmjereni na situaciju u porodici. Moguće je angažovanje oko roditelja kojima je potrebna vaša pomoć. Sa Plutonom i Marsom u šestom astrološkom polju bićete dosta angažovani na poslovnom planu. Moguća nervoza. Mars u 7. polju partnerstva do 19. decembra unijeće dinamiku u partnerske odnose, ono što je stabilno i kvalitetno opstaje, a gdje su poljuljani odnosi ima tendenciju da se razriješi. Zdravlje stabilno, a kod starijih pripadnica znaka mogući problemi sa urogenitalnim traktom i jetrom. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Za rođene u znaku Djevica ovo je povoljan finansijski period, jer se planeta Jupiter, koja sve uvećava i daje blagostanje, smjestila u polju finansija koje stičemo sopstvenim radom. Osjećaj povećanja lične slobode dolazi kroz neometan tok novca. Iskoristite boravak Venere u polju ljubavi i zabave12.11-7.12. Prisustvo Sjevernog mjesečevog čvora u Djevici za rođene između 30.8 -3.9. uticaće na sticanje novih iskustava, a doprinosi i dobrom zdravlju i uspjesima na poslu. Zdravlje stabilno, a dodatno ugodite svome tijelu dobrim snom, pravilnom ishranom i sa više kretanja. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Tranzit Venere ukazuje da ste do prve dekade novembra veoma optimistični u ljubavi, ali pazite da zbog vaše naivnosti ne budete razočarani. Period sreće i dobrog raspoloženja u stabilnom porodičnom okruženju rezervisan je do 7.12. Ostatak decembra imaćete potrebu za malo više lične slobode u emotivnoj vezi, ali to ne znači ništa loše već, naprotiv, da od partnera imate razumijevanje za vašu kreativnost i slobodu djelovanja. Starija populacija može imati hronične tegobe, koje se mogu držati pod kontrolom propisanom terapijom. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Marsov tranzit do prve dekade novembra ukazuje na moguće sukobe sa rodbinom, na neku buku ili svađu u komšiluku koja vas nervira. Možete biti predmet trača ili ogovaranja. Čuvajte se nezgoda zbog radova na putu. Ukratko nervoza i napetost. Ostatak novembra i decembar tranzit Marsa može donijeti puno akcije u porodičnom okruženju, užurbanost ili neke radove u kući. Zdravstveni segment je uglavnom dobar, ali ako imate glavobolje provjerite cirkulaciju vrata i glave. Stariji neka vode brigu o imunitetu i pojačaju unos vitamina i minerala.

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Saturn u prvom polju usmjerava vas na odgovornost prema sopstvenim potrebama. Rođeni između 5-12. decembra, kada Saturn prelazi preko pozicije Sunca, mogu osjetiti nedostatak energije, pad imuniteta ili teret obaveza. Harmoničan aspekt sa vašim vladarom Jupiterom daće uspješno rješavanje svih situacija. Ako planirate odlazak u penziju ovo je povoljan period, jer će penzija biti dobra i dugo ćete je koristiti. Možete dobiti i neku nagradu kao rezultat uspješne karijere. U decembru možete biti malo više napeti i nervozni što može dovesti do netaktičnosti u ponašanju. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Vaš vladar Saturn u tranzitu kroz prirodno 12. polje vodi vas u faze osamljivanja ili prinudne izolacije. Brzo i direktno kretanje u kome se nalazi u ovom periodu može izazvati blaže zdravstvene tegobe, kao i periode neraspoloženja i strahova. Za neke od vas nije isključen boravak u bolnici. Ako možete da birate, onda svoje zdravstvene probleme rješavajte od polovine novembra do polovine decembra kada će Mars, Saturn i Jupiter praviti dobre aspekte i olakšati rješenje. I onima sa dobrim horoskopom, koji nemaju zdravstvenih tegoba, potrebni su dobar san i kvalitetan odmor. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. U vašem 9. polju od septembra se nalazi Jupter koji ukazuje na moguć odlazak u inostranstvo, bilo poslovno ili turistički. Uspjeh na fakultetu za studente i profesore. Sa Uranom u 3. polju i Marsom u 1. polju u dobrom aspektu pojačana je kreativnost i želja za slobodom i nezavisnošću. Moć brzog donošenja odluka. Pozicija Plutona u astrološkom polju tajni i prepreka upozorava na oprez prilikom dogovora ili potpisivanja ugovora sa strancima. Starija populacija može imati tegobe u vratnom i ramenom dijelu. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Tranzit Jupitera kroz astrološko 8. polje donosi veliku zaštitu, a dobar je aspekt i za novac i nasljedstvo vašeg bračnog partnera. Zaštita na operacionom stolu ili ako se nađete u opasnosti. Saturn u polju statusa pojačava ambiciju, poslovne sposobnosti i nepokolebljivost kada je u pitanju ostvarenje zacrtanog cilja. Jedina prepreka na putu uspjeha je strah od neuspjeha. Sa Neptunom u prvom polju može vas mučiti osjećaj usamljenosti ili nerazumijevanje okoline. Sve što se dešavalo u prethodnom periodu ostavilo je traga na zdravstveno stanje, ali situacija se popravlja. I dalje vodite računa o svom imunitetu i psihičkoj stabilnosti. Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036 E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob. tel. 065/523-036

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

PREGLEDI I LIJEČENJE

Srijemuš la vita Biljne kapi od svježeg lista srijemuša

SRIJEMUŠ la vita kapi kao dodatak ishrani: snižava krvni pritisak; smanjuje trigliceride i holesterol; poboljšava cirkulaciju; djeluje kao antioksidans; pomaže kod: prehlada, stomačnih tegoba, bronhitisa i astme.

O Ć I L O V I Ć B R

P orodično gazdinstvo

Porodično gazdinstvo BROĆILOVIĆ Brod, Klakar Donji bb

Kontakt: +387 65 591 337, 66 305 874 E-mail: srijemuslavita@gmail.com

i.com

dic al Me t r o p Novi

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA