BOOK PRESS (May 2010) by Book Press

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος συζητάει με τον Κώστα Κατσουλάρη • Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ μιλάει για τη σεξουαλικότητα ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

«Ένα πεινασμένο στόμα» της Λένας Διβάνη ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

«Τι ήταν ο εκσυγχρονισμός;» του Κ. Παπαδημητρίου ΙΣΤΟΡΙΑ

«Η κοινοτοπία του κακού» του Σωτήρη Βανδώρου ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ…

Ο Γιάννης Βαρβέρης για το «Κιβώτιο»

05.2010

#08 www.bookpress.gr

μηνιαιο εντυπο για το βιβλιο - διανεμεται δωρεαν

α μ ω ρ έ Αφι τας και Έρω λικότητα σεξουα

Τα κορίτσια επίσης!* *

«Girls too» (1994), έργο της Veronika Bromová.

αρ σφ π

Γιορτή Βιβλίου

κ γ

χ ω η

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

Ωρaριο λειτουργiας

0 3 – 17

0 1 0 2 Υ Ο Ϊ A Μ

ο ι ε π Ζάπ Δευτeρα – ΠeμΠτη 6:00 μ.μ. – 10:30 μ.μ. Παρασκευh – σaββατο 6:00 μ.μ. – 11:00 μ.μ. κυριακh 11:00 π.μ. – 10:30 μ.μ.

BOOKPRESS03

ΜΑΪΟΣ2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ05/2010

BOOKPRESS 30

ΜΟΝΙΜΑ 4 6 8 10 12 30 36 44 46 46

TIBOOKTU ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΝ ΣΤΟΝ ΑΦΡΟ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ «Vampire Diaries» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Τάκης Θεοδωρόπουλος ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΘΕΩΡΕΙΟ Του Γιώργου Πεφάνη Ε∆Ω ΒΙΒΛΙΟΥΠΟΛΗ ΠΑΣΑΤΕΜΠΟ PILLOW BOOK Της Σώτης Τριανταφύλλου 90’’ Του Σάκη Σερέφα

ΘΕΜΑΤΑ 13 17 18 20 21 22 24 34 35

EΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ ∆ΕΝ Μ' ΑΡΕΣΕΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Άντριου Νίκολ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Τζον Μπάνβιλ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ «ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ» ΚΟΜΙΚΣ ΠΟΙΗΣΗ

MULTIPRESS 40

Τ.Κ. 2010 ∆ια βάσ τε τη ν

Βoo Pre k ss

ακρ τυπ ιβώς ό ww ώνε π w.b ται ως ook στο pres s.gr

ΣΙΝΕΜΑ Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για το «Ένας άνδρας µόνος» 40 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ο Κ. Σταφυλάκης σχολιάζει 42 ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΦΥΛΛΑ Γράφει η Αµάντα Μιχαλοπούλου 42 TEMPO Του Φοίβου Καρζή 43 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ Των Χ. Βλαβιανού και Χρ. Χρυσόπουλου 45 CULTURE CLUBBING Ειδήσεις 0156_10AK_Layout 1 07/05/2010 από τον χώρο του βιβλίου9:26 . . Page 1

ΕΠΙΜ. Γ. ΤΣΑΚΝΙΑΣ

Κύριε ∆ιευθυντά µου, που ο Θεός να µου κόβει µέρες και να σας δίνει χρόνια, έχω µια θερµή παράκληση: Εκείνος ας µου κόβει µέρες, Εσείς, όµως, µήπως θα µπορούσατε να µη µου κόβετε λέξεις από τη στήλη που επιµελούµαι στο υπέροχο περιοδικό σας; ∆ε λέω, λίγες κόβετε, ελάχιστες. Οµολογώ πως το πρώτο κείµενο που σας έστειλα ήταν τεράστιο. Η σφαγή εκείνη δικαιολογείται. Έκτοτε γίνοµαι διαρκώς λακωνικότερος. Μήπως, ακριβέ µου ∆ιευθυντά, πρόκειται για επαγγελµατική διαστροφή; ∆εν είναι ντροπή, οµολογήστε το: ανατριχιάζετε από ηδονή όταν πατάτε το delete. Μόνον έτσι εξηγείται πως, όσο κι αν εγώ µικραίνω το κείµενο, Εσείς πάντοτε βρίσκετε να µου κόψετε έστω και µία τόση δα µικρή λεξούλα. Μια που το έφερε η κουβέντα, έχω διαρκώς κατά νου να χρησιµοποιώ µικρές λέξεις. Σπανίως θα δείτε να γράφω «εµπεριστατωµένος», «αυτοκινητόδροµος» ή «αντιφλεγµονώδης» − παρ’ όλο που, τώρα που το σκέφτοµαι, έχω γράψει ένα (αδηµοσίευτο ακόµη) ποίηµα που ξεκινά ακριβώς έτσι: εµπεριστατωµένος και αντιφλεγµονώδης/στον αυτοκινητόδροµο... Σας εκλιπαρώ λοιπόν, σεβαστέ µου ∆ιευθυντά, µη µου κόβετε τις λεξούλες µου, κι εγώ, θα δείτε, θα Σας φέρω έναν ντενεκέ λάδι από το χωριό κι ένα µπουκάλι από το τσίπουρο του θείου µου. Είµαι βέβαιος ότι θα το απολαύσετε, καθώς κατάγεστε από τα ηρωικά Τζουµέρκα και ξέρετε να εκτιµάτε το καλό τσίπουρο. Με απέραντο σεβασµό και εκτίµηση Γιώργος Τσακνιάς, επιφυλλιδογράφος

ΥΓ. Το παρόν είναι 225 λέξεις, του υστερογράφου συµπεριλαµβανοµένου...

www.metaixmio.gr

Θα αναρωτηθείς τι απ' όλα αυτά που θα διαβάσεις είναι αλήθεια. Αναρωτήσου καλύτερα πόσα αγνοείς. Παρουσίαση του βιβλίου στις 25 Μαΐου 2010, στις 9:15 το βράδυ, στο βιβλιοπωλείο ΙΑΝΟS (Σταδίου 24, Αθήνα)

04BOOKPRESS

tiBOOKtu //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ΑΝΤΖΗ ΣΑΛΤΑΜΠΑΣΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Υπάρχει άραγε βιβλιόφιλος που να µην έχει αφιερώσει ώρες, µέρες, µήνες για να βρει έναν πρακτικό τρόπο ταξινόµησης των βιβλίων του; Ακόµη και οι πλέον ακατάστατοι, που στοιβάζουν τα βιβλία στο πάτωµα, πάνω στο ψυγείο, κάτω από το κρεβάτι, έχουν τον δικό τους, µυστηριώδη κώδικα. Όσο για τους τακτικούς, οι συνήθεις τρόποι είναι αλφαβητικά, σύµφωνα µε τον συγγραφέα ή τον τίτλο, χωρισµένα ανά εκδοτικό οίκο, ανά χρώµα, ανά µέγεθος, βάσει της χρονολογίας έκδοσης, βάσει θέµατος. Και, επειδή η βιβλιοφιλία τέχνας κατεργάζεται, η καλλιτέχνις Νίνα Κατσαντουριάν από την Καλιφόρνια µας προτείνει ένα ευφάνταστο παιχνίδι. Το πρότζεκτ ονοµάζεται Sorted Books και η βασική ιδέα είναι να τοποθετείς τα βιβλία µε τέτοιο τρόπο ώστε οι τίτλοι τους να σχηµατίζουν φράσεις. Μια πρώτη, βιαστική απόπειρα στη βιβλιοθήκη µου απέδωσε τα εξής: «Κάτω από το δέρµα. Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» και «Η γραµµή του ορίζοντος. Μονόξυλο στο ποτάµι». Προσοχή: Μπορεί να εξελιχθεί σε µανία!

ένα ξεκαρδιστικό ανάγνωσµα για όλες τις δυστυχισµένες βιβλιοµανείς ψυχές, το οποίο σατιρίζει και τις ανώδυνες και τις επιβλαβείς πτυχές (από τον βιβλιοναρκισσισµό µέχρι τη βιβλιοαπληστία). Το ανάγνωσµα δεν είναι πρόσφατο, αλλά αµφιβάλλω αν υπάρχουν νέα δεδοµένα για τη συγκεκριµένη πάθηση.

ΕΧΕΙΣ ΜΑΝΙΑ ΜΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ; Έχεις αγοράσει ποτέ το ίδιο βιβλίο δύο φορές χωρίς να το ξέρεις; Έχεις πολλά βιβλία για κάποιο δυσνόητο ζήτηµα, τα οποία δεν έχεις διαβάσει ποτέ; Όταν αρχίζει να σε ενδιαφέρει κάτι, οτιδήποτε, τρέχεις να αγοράσεις 6-7 σχετικά βιβλία; Αν έχεις απαντήσει θετικά στις παραπάνω ερωτήσεις, τότε πιθανότατα είσαι εξαρτηµένος βιβλιοµανής. Τουλάχιστον αυτό ισχυρίζεται ο Τοµ Ράαµπε στο βιβλίο του «Biblioholism: The Literary Addiction». Σύµφωνα µε τις µπλογκοκριτικές, είναι

ΓΙΝΕ ΑΠΛΗΣΤΟΣ Ονοµάζεται «The Book Thing» και είναι µια πρωτότυπη βιβλιοθήκη στη µακρινή Βαλτιµόρη. Ο Ράσελ Γουάτενµπεργκ, ένας βιβλιόφιλος µπάρµαν, σκέφτηκε ότι υπάρχουν χιλιάδες βιβλία που, ενώ οι ιδιοκτήτες τους δεν τα θέλουν πια, κάποιοι άλλοι θα τα έπαιρναν ευχαρίστως σπίτι τους. Άρχισε λοιπόν να δέχεται δωρεές από ιδιώτες, εκδοτικούς οίκους, βιβλιοθήκες, και ούτε λίγο-ούτε πολύ η βιβλιοθήκη του διαθέτει πάνω από 250.000 τίτλους. Ο µοναδικός περιορισµός για όσους την επισκέπτονται είναι ότι δεν µπορούν να πάρουν πάνω από 150.000 τίτλους τη φορά… Τα βιβλία δεν πωλούνται, χαρίζονται, και ο Γουάτενµπεργκ δηλώνει µε αρκετή δόση τρέλας: «Γίνετε άπληστοι, πάρτε όσα περισσότερα µπορείτε!».

αRtiστοκράτισσα

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΖΑΜΠΟΥΡΑ

ΜΑΪΟΣ2010 ////Ουπς! Μας ξέφυγαν στnν ΒΡ#7///// Στο προηγούµενο τεύχος ζητήσαµε από τους συγγραφείς που συµµετείχαν στην 3η Λογοτεχνική Συνάντηση στο Dasein να µας πουν τι είναι έµπνευση για αυτούς. Αυτή είναι η απάντηση του Θοδωρή Χιώτη που προσφέρει µια αλυσιτελή και «σπασµένη» κατάληξη της αναµέτρησης µε το ερώτηµα: ● «Η έµ:πνευση (µπορεί να) είναι µια συν:αρµογή από (αν:ύπαρκτους) µη(τεχνο)χανισµού(λογίε) ς οι οποίοι επι:χειρούν να σταµατήσουν την α.κατάσχετη αιµορραγία τ(ης)ου πραγµατικ(ότητας)ού. Η (Αυτοµατο.ποιηµένη) Αλίκη του Λιούις Κάρρ(Τζεφ//Ν)ο(υν)λ και η Μετα.µόρφωση του Κά(νύµ)φ(η)κα είναι ίσως τα πιο τρανταχτά παρα:δείγµατα αυτής της λειτουργίας της έµ:πνευσης. ● Έµ:πνευση µπορεί // είναι σίγουρο // να // ότι (εγ)γράφεται και

µε τύπους ανώτερων µαθηµατικών: (ή µε 140 χαρακτήρες). ● ∆εν υπ:άρχει έµ:πνευση· υπ:άρχει η ανα:τροφο.δοτική λειτουργία της γλώσσας η οποία εν:τοπίζει και νοηµατο:δοτεί τις δια:δικασίες οι οποίες ενεργοποιούν την απτή πρ(πλ)αγµ(ασµ)ατικότητα: η εν.διά:µεση µυθο:πλασία ανά:µεσα στον εαυτ(ποι) ό(ς;) και τον κόσµο. Έµ:πνευση είναι ένας φασµατο. γράφος δοµών και λέξεων της δια:δικασίας εγγραφής και επαν:εγ(δια) γραφής τ(ης) ου πραγµατικ(ότητας)ού. ● Έµ:πνευση είναι η στιγµή όπου παύει ο εαυτ(ποι)ός(;) σου να είναι το πιο σύνθετο και φαντασιακά φο(+) ρτισµένο σύµβο(-)λο του εγκεφάλου σου. ● ∆εν υπ:άρχει έµ:πνευση, µόνο η δραστική αυξο(+).µείω(-)ση της πυκνότητας τ(ης)ου πραγµατικ(ότητας)ού».

/////////////////Φράση του µήνα////////////////////

«Χόρτασε η ψείρα και βγήκε στο γιλέκο».

Θυµόσοφη αντίδραση του Χάρη Καστανίδη, στις δηλώσεις του προέδρου του Συνδέσµου Επιχειρήσεων και Βιοµηχανιών. «Μύγα στο σπαθί τους» δεν σηκώνουν οι βουλευτές µας. Τόση περηφάνια πια…

www.bookpress.gr «Ο κόσµος µέσα από τα βιβλία» και στο διαδίκτυο

Παρουσιάσεις, συνεντεύξεις, κριτικές , απόψεις, εκδηλώσεις , παρεµβάσεις, ειδήσεις , πρόσωπα, στήλε ς,

ψηφοφορίες,

αφιερώµατα, νέε ς

κυκλοφορίες

06bookpress ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΝ

Εκδότης Ελένη Κορόβηλα Διευθυντής Κώστας Κατσουλάρης Σύμβουλος έκδοσης Σώτη Τριανταφύλλου Σχεδιασμός Σπύρος Πολυκανδριώτης Αρχισυντάκτης Σωτήρης Βανδώρος Σκιτσογράφος Έφη Ξένου Συντακτική ομάδα Αναστασία Καμβύση, Άντζη Σαλταμπάση, Σάκης Σερέφας, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Φοίβος Καρζής, Νίκος Κουνενής, Κωστής Σταφυλάκης, Σταμάτης Δαγδελένης, Μάνια Στάικου, Θάνος Σιόντορος, Άντζελα Δημητρακάκη, Δημήτρης Αθηνάκης, Αργυρώ Μαντόγλου, Φώτος Λαμπρινός, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Κωστής Αρβανίτης, Αργυρώ Πιπίνη, Δανάη Χριστοπούλου, Eλπίδα Πασαμιχάλη, Πάρις Κωνσταντινίδης, Χίλντα Παπαδημητρίου, Κώστας Αγοραστός, Δημήτρης Μαρίτσας, Μαρία Τζαμπούρα, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Γιώργος Χαντζής, Χρήστος Χρυσόπουλος, Χάρης Βλαβιανός, Γιώργος Τσακνιάς

Όσαχρειάζεταιναξέρεις

ε την Book Press βρεθήκαμε φέτος στη Θεσσαλονίκη, για πρώτη φορά με δικό μας περίπτερο. Η Διεθνής Έκθεση είναι το σημαντικότερο ραντεβού στον χώρο του βιβλίου. Το μέγεθός της, η αισθητική και οργανωτική της αρτιότητα έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τις εκθέσεις βιβλίου στη χώρα μας. Κι όσο για το φετινό της «άρωμα», ας είμαστε επιεικείς: Η Κίνα ήταν μια «υποχρέωση», δεν ήταν επιλογή. Το ΕΚΕΒΙ και οι άνθρωποί του έχουν αποκτήσει πολύτιμη τεχνογνωσία στη διοργάνωση μεγάλων γεγονότων. Είναι όμως το «στρατηγείο» και όχι το «στράτευμα». Δεν υπάρχει λόγος να έχει τον έλεγχο κάθε συλλογικής δραστηριότητας στον χώρο του βιβλίου. Ούτε η Διεθνής Έκθεση πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «κεκτημένο». Αυτό που χρειάζεται αυτή τη δύσκολη στιγμή είναι λογική και πραγματισμός. Κι αν κάτι πρέπει να αλλάξει, ας αλλάξει. Το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με το λιγότερο δυνατό κόστος.

ταν λίγους μήνες πριν σχεδιάζαμε αυτό το τεύχος με θέμα «Έρωτας και σεξουαλικότητα», δεν φανταζόμασταν κάτω από ποιες συνθήκες θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας. Το φόντο –γκρίζο, φωτεινό ή χρωματιστό– επηρεάζει το θέμα, αναδεικνύει διαφορετικές πλευρές του, το νοηματοδοτεί αλλιώς. Η γνωστή φράση της Αμερικανίδας εικαστικού Barbara Kruger «Your body is a battleground», που κατ' αρχάς αναφέρεται στο γυναικείο σώμα, διαβάζεται διαφορετικά έξω από τη Σταδίου, στο νούμερο 23. Εκεί, κάποια σώματα (τα δύο από αυτά γυναικών, η μία έγκυος) έγιναν το πεδίο μάχης ενός ακήρυχτου κοινωνικού πολέμου, σύμπτωμα χρόνιας παθογένειας – κι όχι το γιατρικό, όπως θέλουν να φαντασιώνονται ορισμένοι. «Όλοι εναντίον όλων», σε μια κοινωνία κατακερματισμένη, ναρκισσιστική, με αριστερές εμμονές και δεξιές φοβίες. Μια κοινωνία που ούτε ο θάνατος τριών αθώων στο κέντρο της πόλης μια ηλιόλουστη μέρα δεν τη σοκάρει. Η δημόσια συζήτηση (μέιλ, ομάδες στο facebook, ΜΜΕ κ.ά.) που ακολούθησε τον χαμό των τριών συμπολιτών μας –με αρκετές εξαιρέσεις, ευτυχώς– ανέδειξε και πάλι τη δυσκολία που έχουμε να αντικρίσουμε τον εαυτό μας κατάματα. Τα ανακλαστικά μας δείχνουν πάντοτε προς τα έξω: Οι κακοί Γερμανοί (που αντικατέστησαν πρόσφατα του κακούς Αμερικανούς), οι κακοί επιχειρηματίες, οι κακοί προβοκάτορες… Δύο ώρες μετά, στη Βουλή, οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι τρώγονταν σαν τα κοκόρια. Το κακό είναι έξω από εμάς, σε μια άλλη διάσταση… Από την επιστολή που έστειλαν στον Τύπο οι κοντινοί άνθρωποι ενός εκ των θυμάτων, αντιγράφω: «Η Αγγελική δεν επεδίωκε περισσότερα από όσα μπορούσε να φτάσει με τη δουλειά της και εργαζόταν σκληρά για έναν τρόπο ζωής που ήταν ανάλογος του κόπου που κατέβαλε για να τον αποκτήσει». Εδώ και λίγες μέρες έχω βάλει τη φωτογραφία με τη μαμά Μακάκο και το παιδάκι της ως φόντο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή μου. Όταν η γύρω πραγματικότητα με στεναχωρεί, με θυμώνει ή με αποκαρδιώνει, σηκώνω το βλέμμα μου και την κοιτάζω· κάτι μέσα μου ηρεμεί, καταλαγιάζει. Το βλέμμα των ζώων είναι φυσικό καταπραϋντικό. Αυτά ξέρουν όλα όσα χρειάζεται να ξέρεις, σκέφτομαι. Όλα τα υπόλοιπα είναι «ιδέες», και για τις ιδέες ισχύει αυτό που έχει πει ο Alain: «Δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο από μια ιδέα όταν αυτή είναι το μόνο που έχουμε». Απόφανση που, σίγουρα, μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους. Κώστας Κατσουλάρης Η Book Press διαθέτει ήδη ευρύτατο δίκτυο διανομής, στην Αττική, στη Θεσσαλονίκη και στην περιφέρεια. Ωστόσο, και παρά το μεγάλο τιράζ μας, ορισμένοι ίσως δεν μας βρείτε έγκαιρα. Προτείνουμε: Γραφτείτε συνδρομητές, με ένα συμβολικό ποσό ετησίως, για να έχετε κάθε μήνα «ένα παράθυρο στον κόσμο» στην πόρτα σας.

Art director Ντίνος Δημολάς Φωτογράφος Καμίλο Νόλλας Επεξεργασία εικόνας Μιχάλης Mίαρης Διόρθωση κειμένων Σοφία Κροκίδη Ατελιέ SP.COM Διεύθυνση διαφήμισης Κωνσταντίνα Ευθυμίου Τ+F 210 3227950 ads@bookpress.gr Σχεδιασμός site Γιάννης Καρκανέβατος Υπεύθυνος διανομής Άλκης Κορόβηλας, Τ 6942 930 332 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ΙRIS ΑΕBE Ιδιοκτησία Π.Κ. Book Press Εκδοτικές Επιχειρήσεις Ε.Π.Ε Σταδίου 43, 105 59 Αθήνα Τ+F 210 3227950 info@bookpress.gr www.bookpress.gr Θέλετε να έρχεται η Book Press στο σπίτι σας; Γραφτείτε συνδρομητές, στέλνοντας ταχυδρομική επιταγή 22 ευρώ για λογαριασμό της Book Press και θα τη λαμβάνετε στον χώρο σας για έναν χρόνο. H αναπαραγωγή κειμένων της BP επιτρέπεται μόνο με ρητή αναφορά στην πηγή.

05/2010bookpress

maϊοσ2010

#08

08BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΣΤΟΝ ΑΦΡΟ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ Αρχετυπικοί χαρακτήρες Εφηβική µανία αλά Twilight Η Λίσα Τζέιν Σµιθ έγραψε το «Vampire Diaries» αρκετά χρόνια πριν από το «Λυκόφως» της Στέφανι Μάγιερ, χωρίς να πετύχει να κάνει τον πλανήτη να γυρίσει προς το µέρος της. Και όχι άδικα. Οι τρεις αρχετυπικοί χαρακτήρες της, η αγγελική Έλενα, ο καλός Στέφαν και ο κακός Ντέιµον, δεν καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα κλισέ της µυθολογίας τους, ενώ ελάχιστες είναι οι σελίδες ηµερολογίου σε ένα βιβλίο που λέει ότι είναι αυτό ακριβώς.

Οι φίλοι της λογοτεχνίας του φανταστικού ας σηµειώσουν ότι το βιβλίο απευθύνεται κυρίως σε εφηβικό κοινό. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός ετοιµάζεται, επίσης, και το επόµενο βιβλίο της σειράς, που µέχρι στιγµής αριθµεί τέσσερα στην αγγλική γλώσσα. Οι φανατικοί της µυθολογίας των βρικολάκων ενδεχοµένως να ανανεώσουν το ενδιαφέρον τους για την ιστορία, καθώς τα βιβλία ενηλικιώνονται µαζί µε την όχι και τόσο συµπαθητική κεντρική ηρωίδα τους.

Ηµερολόγια αίµατος Ιστορία βρικολάκων που θα δούµε και σε τηλεοπτική διασκευή. Της Αναστασίας Καµβύση

ίναι η τρίτη φορά που ο «Αφρός των ηµερών» αναφέρεται στο φαινόµενο «βρικόλακες», επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι η Ελλάδα συνηθίζει να ακολουθεί τις αµερικανικές µανίες. Εν προκειµένω, αναγνωρίζει και µια παγκόσµια δίψα για παραµύθι, οµολογουµένως κάπως πιο αιµατοβαµµένο απ’ ό,τι συνήθως, καθώς ο κόσµος στρέφεται όλο

και περισσότερο σε ιστορίες του υπερφυσικού και σε παλιούς µύθους µε νεανικό αµπαλάρισµα. Το «Vampire Diaries», η αµερικανική τηλεοπτική σειρά (σύντοµα στο Star, όπως µαθαίνουµε), που κερδίζει από επεισόδιο σε επεισόδιο όλο και περισσότερους θαυµαστές –ανάµεσά τους και Έλληνες που το παρακολουθούν από το διαδίκτυο–, ξεκίνησε σαν ένα κακέκτυπο του «Twilight», µια βαµπιρική

εκδοχή οποιασδήποτε ροµαντικής ιστορίας ενηλικίωσης. Σε µια µικρή, ειδυλλιακή αµερικανική πόλη της Βιρτζίνια, δύο αδέρφια –ένας καλός και ένας κακός βρικόλακας– κυνηγούν το ίδιο κορίτσι, το πιο δηµοφιλές του σχολείου, που τους θυµίζει µια παλιά τους αγαπηµένη. Ύστερα από 19 επεισόδια, η σειρά απέδειξε ότι µπορεί να φτάσει εκεί όπου δεν τόλµησε ποτέ να πατήσει το «Twilight», στη σκοτεινή πλευ-

ρά των πραγµάτων, εκεί όπου ο καλός βρικόλακας υποκύπτει στη φύση του και στη δίψα του για ανθρώπινο αίµα. Τη σειρά υπογράφει ο Kevin Williamson, δηµιουργός των «Dawson's Creek», «Scream» και «Ξέρω τι έκανες πέρσι το καλοκαίρι». Πρωταγωνιστούν οι Nina Dobrev, Paul Wesley και Ian Somerhalder (ίσως τον θυµάστε από την πρώτη σεζόν του «Lost»).

Vampire Diaries: Το ξύπνηµα Λ.ΤΖ. ΣΜΙΘ ΜΤΦΡ. ΕΥΗΝΕΛΛΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2010 ΣΕΛ. 222, ΤΙΜΗ €15,07

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Eσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

νέο

πρωτη ΕκδΟΣη: 20.000 ANTIτΥπα

νέο

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη αΓαπω θα πΕΙ ΧανΟμαΙ

πρωτη ΕκδΟΣη: 30.000 ANTIτΥπα

Καίτη Οικονόμου λΕΥκη ΟρΧΙδΕα

πρωτη ΕκδΟΣη: 50.000 ANTIτΥπα

Λένα Μαντά τΟ τΕλΕΥταΙΟ τΣΙΓαρΟ

νέο

Σε μια ονειρική παραλία ανθίζουν το καλοκαίρι οι λευκές ορχιδέες της άμμου. Και στο εύφορο κτήμα δίπλα στην ακτή μεγαλώνουν τέσσερις αχώριστοι φίλοι. Οι ακατάλυτοι δεσμοί που τους ένωσαν από τα παιδικά τους χρόνια τούς συνοδεύουν στα πρώτα εφηβικά σκιρτήματα, αλλά και ως ενηλίκους. Αμείλικτα παιχνίδια της μοίρας και ραδιουργίες αδίστακτων ανθρώπων οδηγούν σε χωρισμούς, προδοσίες και ατυχήματα με τραγικές συνέπειες· ωστόσο, σε κάθε σκληρή δοκιμασία υπάρχει πάντα ένα ανεκτίμητο στήριγμα: η αγάπη σε όλες τις μορφές της.

H Αλεξάνδρα, η Μαρίνα και η Ελίνα μεγαλώνουν σε ένα αρχοντικό όπου βασιλεύει η αδιαφορία. Έχουν τα πάντα αλλά τους λείπει το πιο βασικό: η αγάπη. Σε μια παράλληλη διαδρομή, παρών είναι και ο Δημήτρης, που σμίγει μυστικά με αλήθειες τραγικές, μπλεγμένος εν αγνοία του στον ίδιο οικογενειακό ιστό. Τέσσερις ήρωες που ερωτεύονται, πονούν, χαίρονται, συγκρούονται, αναρωτιούνται ως πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος που αγαπάει. Ίσως και μέχρι το φόνο; Είναι ποτέ δυνατόν;

η λένα μαντά επιστρέφει με τΟ τΕλΕΥταΙΟ τΣΙΓαρΟ, υμνώντας την αληθινή φιλία.

η αληθινή αγάπη είναι σαν τη λευκή ορχιδέα: αψηφά τα καταστροφικά στοιχεία της φύσης κι ανθίζει ξανά με το πρώτο φιλί της άνοιξης.

τι σημαίνει «σ’ αγαπώ»; η απάντηση σ’ ένα δυνατό βιβλίο που δεν πρέπει να χάσετε!

Όλη η ζωή του Μιχάλη… ένα τελευταίο τσιγάρο. Ένα τελευταίο τσιγάρο, προτού πάρει την απόφαση να παντρευτεί τη γυναίκα που αγάπησε κι ας ήταν τόσο νέος. Ένα τελευταίο τσιγάρο, προτού στραφεί σε ένα ριψοκίνδυνο επαγγελματικό βήμα, που τον εκτόξευσε στην κορυφή. Ένα τελευταίο τσιγάρο, για να μην πηδήξει στο κενό, όταν όλα πια έγιναν στάχτες και αποτσίγαρα… Και ένα τελευταίο τσιγάρο, όταν μπροστά του ορθώθηκε η απειλή μιας ύπουλης ασθένειας και η κόρη του βούλιαξε στο σκοτάδι της.

νέο

1η ANATYπωΣη

Xρυσούλα μπουκουβάλα, τΟ μΥΣτΙκΟ τΟΥ ΣαρωνΙκΟΥ / κάρολαϊν πλέιστεντ, Ε-LOVE, ΣκΙρτηματα ΣτΟ δΙαδΙκτΥΟ / λιζ κέσλερ, η ΕμΙλΙ Γ. καΙ τΟ μΥΣτΙκΟ τηΣ ΣΕΙρηναΣ πάμελα Ουέλς, ΟΙ καρδΙΟκλΕφτρΕΣ – ραΓΙΣμΕνΕΣ καρδΙΕΣ – ΒΙΒλΙΟ 1 / ρέιτσελ ρενέ ράσελ, τΟ ημΕρΟλΟΓΙΟ μΙαΣ ξΕνΕρωτηΣ – ΙΣτΟρΙΕΣ απΟ μΙα ΟΧΙ καΙ τΟΣΟ ΥπΕρΟΧη Ζωη – ΒΙΒλΙΟ 1 τζεφ κίνι, τΟ ημΕρΟλΟΓΙΟ ΕνΟΣ ΣπαΣΙκλα – ΣκΥλΙΣΙα Ζωη – ΒΙΒλΙΟ 4

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γι α α να γ νώσ τ ες με απαιτήσεις

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνωστών μας με e-mail στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας BP, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464.

10bookpress

μαϊοσ2010

συνεντευξη

«Είμαστε τυχεροί που έχουμε συνομιλητές τους Αρχαίους» Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος φέρνει στο προσκήνιο την Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Του Κώστα Κατσουλάρη

ε το νέο του μυθιστόρημα ο Τάκης Θεοδωρόπουλος φτάνει στον πυρήνα μιας προβληματικής η οποία τον απασχολεί σταθερά, και όχι μονάχα στα τελευταία του βιβλία. Η σχέση του ιδιωτικού με τον δημόσιο λόγο, η αρχαία κληρονομιά και η σημασία τους για εμάς τους σύγχρονους, τα ιστορικά παράδοξα, το ήθος και η ηθική του βίου και πώς αυτά επηρεάζουν την πολιτική μας σκέψη κ.ά. Στο «Ξυπόλυτο σύννεφο» (Ωκεανίδα) προβάλλει ορισμένες από τις εμβληματικότερες μορφές της ελληνικής αρχαιότητας, τον Περικλή, τον Αριστοφάνη, τον Σωκράτη. Στο κέντρο της αφήγησης, η «γελοιοποίηση» του Σωκράτη από τον Αριστοφάνη στις «Νεφέλες», όταν όλα δείχνουν ότι μάλλον δεν γνώριζε τη διδασκαλία του.

Χάσαμε το αίσθημα του γελοίου, την αιδώ που σε κάνει να αισθάνεσαι το βλέμμα του άλλου

Πιάνετε την ιστορία σας από τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου και αφότου ο λοιμός έχει «θερίσει» τους Αθηναίους, έχει κλονίσει τα πιστεύω τους. Είχατε καθόλου στον νου σας τη σημερινή Ελλάδα; Μην ξεχνάτε ότι και ο Περικλής «έριξε έξω» την Αθήνα, άδειασε τα ταμεία της και την οδήγησε στον καταστροφικό πόλεμο με τη Σπάρτη. Με μία διαφορά: αυτός την έριξε έξω γιατί ήθελε να χτίσει τον Παρθενώνα και όχι για να ωφεληθούν ο ίδιος και οι κουμπάροι του. Η ιστορία του λοιμού είναι συγκλονιστική έτσι όπως την περιγράφει ο Θουκυδίδης στο Β΄ βιβλίο της

«Ιστορίας» του. Λέει ότι επικρατούσε στην Αθήνα ανομία, επειδή το μέλλον ήταν άδηλο και ο καθένας έκανε ό,τι επιθυμούσε γιατί ήξερε πως δεν υπάρχει αύριο. Αυτό δεν ζούμε κι εμείς; Μετατρέψαμε την Ελλάδα σε ένα αέναο νυχτερινό κέντρο, στο οποίο κανείς από αυτούς που φωνάζουν δεν μπορεί να σκεφτεί τι θα γίνει όταν ξημερώσει. Θα αναρωτηθεί κανείς: Μα δεν υπάρχουν άλλα θέματα, σύγχρονα, για έναν πεζογράφο; Είναι δυνατόν να επιστρέφουμε ξανά και ξανά στους αρχαίους; Ούτως ή άλλως, ένας μυθιστοριογράφος, ακόμη και όταν γράφει για τον 5ο αιώνα π.Χ., για την εποχή του μιλάει. Εξάλλου, θεωρώ ότι έχουμε φτάσει στο μη παρέκει, και η μόνη λύση είναι να επιστρέψουμε στην αρχή για να αντιληφθούμε πότε πήραμε «τη ζωή μας λάθος». Αυτοί οι άνθρωποι έζησαν σε καταστάσεις ανάλογες με τις σημερινές. Έζησαν την κρίση της δημοκρατίας, την ηθική και πνευματική παράλυση του κόσμου τους. Και παρ’ όλα αυτά, έκαναν τον κόπο να σκεφτούν και να γράψουν τις σκέψεις τους. Είμαστε τυχεροί που έχουμε τέτοιους συνομιλητές και οφείλουμε να το εκμεταλλευτούμε. Αφηγητής στο μυθιστόρημά σας είναι το περίφημο «Δαιμόνιο» του Σωκράτη. Παράξενη επιλογή… Δώστε μου το δικαίωμα κάποιας μυθιστορηματικής αυθαιρεσίας. Το Δαιμόνιο του βιβλίου μου που ζει σήμερα δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα να κάνει και το σχετικό πέρασμα από το τότε στο σήμερα. Άλλωστε, εκείνο που με ενδιαφέ-

ρει είναι η συνομιλία με αυτόν τον κόσμο, χωρίς ποτέ να ξεχνώ ότι είμαι άνθρωπος που ζει στον 21ο αιώνα και θέλει να καταλάβει σε τι μπορούν να τον βοηθήσουν όλοι αυτοί, όπως ο Σωκράτης και ο Αριστοφάνης. Επίσης, παρακολουθούμε σκηνές από τη ζωή των θεών, την πλήξη τους, τις ορέξεις τους. Τελικά, παρά τη διάθεσή τους να «χώνουν τη μύτη» τους παντού, φαίνεται ότι δεν επηρεάζουν όσο θα ήθελαν τα ανθρώπινα… Οι Έλληνες θεοί παρενέβαιναν στα ανθρώπινα, αλλά δεν τα καθόριζαν με τον τρόπο που τα καθορίζει ο Θεός της Βίβλου. Και αυτό τούς κάνει πολύ ενδιαφέροντες συνομιλητές για έναν κόσμο που κινδυνεύει να βυθιστεί στο πρωτογενές χάος, όπως είναι ο δικός μας. Η ιστορία σας κορυφώνεται με το ανέβασμα του έργου του Αριστοφάνη «Νεφέλες». Τι τον έκανε να βάλει στο στόχαστρο ένα πρόσωπο που τότε ήταν ακόμη σχετικά άγνωστο στην πόλη; Ακριβώς αυτή την απορία έχω κι εγώ. Η απορία μάλιστα γίνεται ακόμη πιο έντονη αν σκεφτεί κανείς πως αυτά που σούρνει ο Αριστοφάνης στον Σωκράτη είναι τα ίδια που σούρνει ο Σωκράτης στους σοφιστές. Γι’ αυτό και όλη αυτή η ιστορία με τις «Νεφέλες» είναι ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά αινίγματα όλων των εποχών. Να πούμε ότι έπαιξε ρόλο και ο ψυχολογικός παράγων, κάποιος φθόνος ίσως; Πιστεύω όμως πως έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι ο Αριστοφάνης χτυπώντας τον Σωκράτη ήθελε να αποδείξει στο κοινό του πως η κωμωδία είναι ένα είδος που πρέπει να το πάρει στα σοβαρά, αφού μπορεί με τον τρόπο της να ασχοληθεί με τα μεγάλα ζητήματα. Οι περιγραφές της Αθήνας του 5ου αιώνα που μας δίνετε διακρίνονται για το «καρναβαλικό» στοιχείο. Μήπως στην πορεία ο Αριστοφάνης κέρδισε μέσα σας έδαφος σε σχέση με τους τραγικούς, ακόμη και σε σχέση με τον Σωκράτη; Ο Αριστοφάνης πάντα με γοήτευε. Θεωρώ πως οι περιγραφές της Αθήνας που μας έχει παραδώσει είναι άκρως ρεαλιστικές. Δεν νομίζω ότι η καθημερινότητά της θα διέφερε και πολύ από αυτόν τον κόσμο, τον γεμάτο ποταπότητα και γελοιότητα που μας δίνει. Δεν εί-

ναι όμως καταπληκτικό ότι αυτός ο ίδιος κόσμος που βρόμαγε κρεμμύδι και κλοτσοπατινάδα κατάφερε να χτίσει τον Παρθενώνα, να οικοδομήσει τη δημοκρατία και να μας αφήσει μνημεία όπως το έργο του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη και των τραγικών; Χωρίς να υπάρχουν ωμές περιγραφές σεξουαλικών πράξεων, το βιβλίο σας διακρίνεται για τον έντονο ερωτισμό. Απουσιάζει ωστόσο πλήρως η αντρική ομοφυλοφιλία. Γιατί; Προσπάθησα όσο μπορούσα να αποφύγω τα στερεότυπα. Και η αντρική ομοφυλοφιλία είναι ένα από τα στερεότυπα με τα οποία βλέπουμε την αρχαία Ελλάδα. Εξάλλου, ως μυθιστοριογράφος, μου επιτρέπεται να προβάλω τις προτιμήσεις μου. Από όσα ξέρουμε για τον Σωκράτη, έχουμε να κάνουμε με έναν φιλόσοφο που βασική του έγνοια και μέθοδος είναι να σπείρει την αμφιβολία σε κάθε τομέα του επιστητού. Μήπως έχει κάποιο δίκιο ο Αριστοφάνης που τον παρουσιάζει ως έναν επικίνδυνο για τη δημοκρατία αιθεροβάμονα; Απολύτως! Καμία κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει μόνο με την αμφιβολία. Γι’ αυτό και ο Σωκράτης αρνιόταν συστηματικά να παίξει πολιτικό ρόλο στην Αθήνα. Στην Απολογία του λέει εκείνο το περίφημο «ιδιωτεύειν και ου δημοσιεύειν», περιγράφοντας κατά κάποιον τρόπο και τον ρόλο του διανοούμενου μέσα στην κοινωνία. Ο ρόλος του διανοούμενου δεν είναι να παπαγαλίζει τους πολιτικούς. Είναι να υπενθυμίζει πως, πέρα από τις βεβαιότητες που στήνουν τη ζωή μας, υπάρχει κι ένα υπόστρωμα αμφιβολίας, και είναι αυτή η αμφιβολία που μετατρέπει τη ζωή σε πείραμα και όχι σε αριθμητικό άθροισμα. Έπεται συνέχεια; Ήδη έχω αρχίσει να δουλεύω το δεύτερο μυθιστόρημα με θέμα τον Σωκράτη. Ο Σωκράτης, που έγινε γνωστός ως κωμικός ήρωας με τις «Νεφέλες», περνάει την υπόλοιπη ζωή του για να αποδείξει πως ήταν τραγικός ήρωας. Έτσι, όταν ο φίλος του Κρίτων του προτείνει να δραπετεύσει, εκείνος αρνείται, λέγοντας πως δεν θέλει να γελοιοποιηθεί. Δεν πιστεύετε κι εσείς πως αυτό που χάσαμε σήμερα είναι το αίσθημα του γελοίου, η αιδώς που σε κάνει να αισθάνεσαι το βλέμμα του άλλου όταν ξέρεις ότι ξέρει πως το Καγιέν που οδηγάς το κέρδισες ως πειρατής;

μαϊοσ2010

bookpress11

ι ε χ Έ 'Ε ει γραάψ Το ξυπόλυτο σύννεφο Ωκεανίδα 2010

Οι θεοί, συνταξιούχοι εδώ και πολλούς αιώνες, ξέχασαν τον δαίμονα που είχαν στείλει στην αθήνα για να καθοδηγήσει τον Σωκράτη. και αυτός, λίγο πριν εγκαταλείψει το σύμπαν των ανθρώπων, αποφασίζει να αφηγηθεί την ιστορία των καιρών εκείνων. Πώς έφτασε στην πόλη στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου και πώς συνάντησε τον αλλόκοτο προστατευόμενό του.

Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης Ωκεανίδα 2007

Η τυχαία ανακάλυψή της το 1820, η απαγωγή και η μεταφορά της στο Λούβρο αποκαλύπτουν ένα μόνο μέρος του μυστικού της αφροδίτης της Μήλου. Ποιος και γιατί την πρωτοβάφτισε αφροδίτη; Ποια ήταν η τύχη των απαγωγέων της; Ποιος ο ρόλος του Έλληνα συλλέκτη αρχαιοτήτων νικολάκη Μουρούζη; και αν όντως βρέθηκε το αριστερό χέρι της, ποιος το πήρε και πού χάθηκε;

Η πτώση του Νάρκισσου Ωκεανίδα 2005

Όταν πλησιάζεις τα σαράντα κι ανακαλύπτεις πως είσαι έτοιμος για όλα, μπορεί να περάσεις λαθραία από τα σύνορα μερικά αρχαία αγαλματίδια, να πυροβολήσεις κάποιον που σε κυνηγάει σε έναν δρόμο στο Παρίσι και να διακτινιστείς στην άλλη άκρη του κόσμου, στο παγωμένο ντιτρόιτ... Ο νάρκισσος, για να καταλάβει πως ζει, πρέπει να πέσει.

Bio TOΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: αθήνα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: 1954 ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: «Ο ψίθυρος της Περσεφόνης» (Άγρα 1985) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Έχει γράψει μυθιστορήματα, νουβέλες και δοκίμια. είναι ο νέος πρόεδρος του εκεΒί.

12BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

Κάθε µήνα ο Κώστας Κατσουλάρης γράφει για ένα βιβλίο που αξίζει να συζητηθεί

Το µυαλό του κτήνους Η Λένα ∆ιβάνη συνθέτει ένα αψεγάδιαστο κοινωνικό και ψυχολογικό θρίλερ.

Ένα πεινασµένο στόµα ΛΕΝΑ ∆ΙΒΑΝΗ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2010 ΣΕΛ. 349, ΤΙΜΗ €16,80

ύµφωνα µε γνωστή ρήση του Άλφρεντ Χίτσκοκ, µάστορα στον χειρισµό του σασπένς, σε µια αφήγηση «καλύτερα να ξεκινάς από µια κατάσταση κλισέ και να καταλήγεις στην πρωτοτυπία, παρά το αντίστροφο». Έτσι, η Λένα ∆ιβάνη δεν φοβήθηκε να αναµετρηθεί µε ένα πολυχρησιµοποιηµένο δραµατουργικό σχήµα, κι ας υπήρχε ο κίνδυνος το εγχείρηµά της να «πνιγεί» στα στερεότυπα. Στον πυρήνα αυτού του «µοντέλου» υπάρχει ο ήρωας, ένας «Άγγελος εξολοθρευτής», ο σαγηνευτικός νέος που εισβάλλει στην αστική οικογένεια, αποδιοργανώνοντάς την και αποκαλύπτοντας το σαθρό οικοδόµηµά της. Οικογένεια, ζευγάρι, εργασία, κοινωνικό και οικονοµικό στάτους αποδεικνύονται πύργος από τραπουλόχαρτα µπροστά στη σαρωτική επέλαση του δαιµονικού «τρίτου», που λειτουργεί ως καταλύτης µε απρόσµενα συνήθως αποτελέσµατα. Ο εισβολέας είναι ανίκητος διότι δεν έχει τίποτε να χάσει. Στο «Ένα πεινασµένο στόµα» η ιστορία πυροδοτείται µε µια τυχαία συνάντηση. Ο καθηγητής της Νοµικής και γνωστός δικηγόρος των Αθηνών Κρεµόπουλος έχει βγάλει βόλτα στο λόφο του Λυκαβηττού, όπου και διαµένει, τον νεοαποκτηθέντα και ατίθασο σκύλο του. Ο Μπάτµαν ήταν επιλογή της συζύγου του, της αργόσχολης και τυπικά αστής

Μαριτίνας, κόρης ισχυρού παράγοντας της Νοµικής, µε την εύνοια του οποίου αναρριχήθηκε ευκολότερα στην ακαδηµαϊκή ιεραρχία. Τα καπρίτσια και η απείθεια του σκύλου του θα γίνουν αφορµή για τη γνωριµία του µε έναν νεαρό, τον «Γιάννη», απόφοιτο της Νοµικής, που όµως βγάζει τα προς το ζην εργαζόµενος ως εκπαιδευτής σκύλων. Το δικό του τετράποδο, µε το χαρακτηριστικό όνοµα «Μπηστ» (Κτήνος), είναι στον απόλυτο έλεγχό του, προέκταση του κορµιού του. Ο «Γιάννης», µε την ιδιαίτερη ευφράδειά του, την βαθιά αλλά και εµπειρική γνώση της ψυχολογίας των σκυλιών, πείθει τον Κρεµόπουλο ότι θα πρέπει να εκπαιδεύσει το ταχύτερο δυνατό τον Μπάτµαν, διαφορετικά το ζωντανό θα του

κάνει τη ζωή κόλαση. Τα σκυλιά, του λέει, εντάσσονται µέσα σε µια οικογένεια όπως µέσα σε µια αγέλη. Ή θα είναι αρχηγοί ή θα υποταχθούν στον ισχυρότερο. Με αφορµή την «εκπαίδευση» του απείθαρχου σκύλου ξεκινάει, βήµα-βήµα, η διείσδυση του «Γιάννη» στην οικογένεια και στη ζωή του Κρεµόπουλου. Λίγες µόλις εβδοµάδες αργότερα, ο νεαρός εκπαιδευτής έχει καταφέρει να ρυθµίζει σχεδόν τα πάντα στη ζωή του ζευγαριού. Τη σεξουαλικότητά του, τη διάθεσή του, τον εργασιακό του χώρο. Εξυπηρετώντας βαθύτερες ανάγκες τους, αναµοχλεύοντας τη διχόνοια ανάµεσά τους, σταδιακά τους καθυποτάσσει ολοκληρωτικά. Στη άτυπη «αγέλη» που έχει συσταθεί, εκείνος είναι ο αδιαφιλο-

νίκητος αρχηγός. Γιατί όµως δύο ώριµοι και, θεωρητικά, συγκροτηµένοι άνθρωποι αφήνουν έναν νεαρό να κυριαρχήσει πλήρως πάνω τους; Τι θέλει να πετύχει ο εξουσιοµανής νεαρός και ποιο είναι το βαθύτερο κίνητρό του; Η Λένα ∆ιβάνη όχι µονάχα δίνει επαρκείς απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήµατα, αλλά καταφέρνει και να τα οδηγήσει στις έσχατες συνέπειές τους. Τόσο οι δύο κεντρικοί ήρωες, ο καθηγητής και ο «Γιάννης», όσο και η Μαριτίνα, αλλά και καθένας από όσους εµπλέκονται στην εξέλιξη της ιστορίας, είναι ζυµωµένοι σε µια σοφά ζυγισµένη αναλογία φωτός και σκότους. Πειστικοί, αναγνωρίσιµοι, µοιάζουν να κινούνται πάνω σε φανταστική σκακιέρα. Η ελευθερία στις κινήσεις τους δεν είναι πλασµατική, είναι όµως αυστηρά οριοθετηµένη από τους κανόνες του παιχνιδιού. Ειδικότερα ο «Γιάννης», δαιµονικός, ευφυής, σαγηνευτικός, µεθοδικός, αποτελεί έναν εντυπωτικό χαρακτήρα, ο οποίος όσο η εξιστόρηση εκτυλίσσεται τόσο τυλίγεται στο µυστήριο. Στην κορύφωση του µυθιστορήµατος, αποκαλύπτεται η τραγικότητά του, αφού τελικά το «κίνητρό του» ήταν πολύ πιο ανθρώπινο από ό,τι εικαζόταν. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη της πλοκής, το πλέξιµο των νηµάτων, η καθοδήγηση των ηρώων σε µη αναµενόµενες και ταυτόχρονα απολύτως λογικές κατευθύνσεις. Καίρια και λειτουργική υπήρξε η απόφαση να µοιραστεί η εξιστόρηση σε δύο οµαλά κατανεµηµένες πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, σχηµατοποιώντας έτσι και λειτουργικά τη σύγκρουση των δύο κόσµων. Εν κατακλείδι: Ένα καλοκουρδισµένο και αψεγάδιαστο ψυχολογικό και κοινωνικό θρίλερ, γραµµένο µε κέφι και νεύρο, µε µελετηµένες κλιµακώσεις και σωστά δουλεµένες µεταπτώσεις στην ψυχολογία των ηρώων.

bookpress 13

μαϊοσ2010 συνεντευξη

«Πολιτική ξανά» Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος μιλάει για το επανεκδοθέν βιβλίο του που ενέπνευσε φερέλπιδες σκηνοθέτες.

O Βαγγέλης Ραπτόπουλος με τους σκηνοθέτες.

H επινόηση της πραγματικότητας ΚΕΔρΟΣ 2010 ΣΕΛ. 440 ΣΕΛ. 671, ΤΙΜΗ €24,00

Επανεκδόθηκε πρόσφατα το βιβλίο σου «H επινόηση της πραγματικότητας», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά πριν από επτά χρόνια. Γιατί ξανά αυτό το βιβλίο και γιατί τώρα;

Άλλαξα εκδότη. Κι αυτό σημαίνει νέο εξώφυλλο και στοιχειοθεσία, συν ένα επίμετρο του Αλέξη Ζήρα, όπου συνοψίζεται και αποτιμάται το όλο εγχείρημα. Γιατί είναι το πιο πολυσέλιδο, και ίσως το πιο φιλόδοξο, μυθιστόρημά μου. Θεωρείς ότι δεν διαβάστηκε όπως έπρεπε στην εποχή του; Δεν έχω παράπονο. Μιλάμε για ένα μυθιστόρημα πολιτικό και οξύτατα σατιρικό, δηλαδή καταγγελτικό, που βγήκε σε μια εποχή α-πολιτική, ή έστω πολιτικής χαύνωσης: λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς, όταν επικρατούσε η συλλογική παραίσθηση ότι «γίναμε Ευρώπη». Κατά τον Τατσόπουλο, είναι μια «θαρραλέα προσπάθεια να έρθει σε κατά μέτωπο αντιπαράθεση με την εποχή του». Ενώ, σύμφωνα με το επίμετρο του Ζήρα, στόχοι της σάτιράς μου είναι: «η αγριότητα του ελληνικού εκσυγχρονισμού, η αποφορά της ανδρεοπαπανδρεϊκής βαρβατίλας, η ψευδόμορφη ανακατανομή των ‘‘τζακιών’’, η ανισόρροπη άνοδος του χοντροκομμένου αθηναϊκού lifestyle και η ταχύτατη κυριαρχία του κόσμου των έντυπων και των ηλεκτρονικών media». Το βιβλίο είχε λοιπόν την τύχη που του άξιζε. Και φυσικά σήμερα, που η Κρίση μάς πολιτικοποιεί ξανά με το ζόρι, γίνεται τρομερά επίκαιρο. Με αφορμή το βιβλίο σου, έχει στηθεί μια παράσταση εν προόδω. Ποια ακριβώς είναι η ιδέα και είχες προσωπικά ανάμειξη στη δημιουργία του;

Πέντε φερέλπιδες σκηνοθέτες – Ειρήνη Δράκου, Γιολάντα Μαρκοπούλου, Λίλλυ Μελεμέ, Χρήστος Στρέπκος και Άρης Τρουπάκης– με περίπου δεκαπέντε ηθοποιούς δοκιμάζουν κάτι ασυνήθιστο: να ζωντανέψουν αποσπάσματα και χαρακτήρες της «Επινόησης» σε βιβλιοπωλεία του κέντρου (Ελευθερουδάκης) και των προαστίων (Fnac/Mall, Public/Πειραιά, Ευριπίδης/Χαλάνδρι, Συλλαβή/Παγκράτι). Οι δραματοποιημένες σκηνές θα συνυπάρξουν στα μέσα Ιουνίου στο «Συνεργείο», στο Μεταξουργείο. Οι σκηνοθέτες δουλεύουν με απόλυτη ελευθερία: άλλος γράφει μονόλογο βασισμένο στο βιβλίο, άλλοι παίζουν με το βίντεο ή σκηνοθετούν πιο διαδραστικά, αλά χάπενινγκ. Νιώθω ευγνωμοσύνη. Αφενός γνωρίζω τόσους δημιουργικούς νέους ανθρώπους, μέσα από μια συμπυκνωμένη και πλούσια εμπειρία, κι αφετέρου βλέπω το κείμενό μου να ζυμώνεται και να αναπλάθεται σε πρόβες ή παραστάσεις των παιδιών, και προβληματίζομαι για τις αντοχές ή τις κρυμμένες του δυνατότητες. Ποια νομίζεις ότι είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν σύγχρονο Έλληνα συγγραφέα; Το να αγωνίζεται, μέσα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και αφελληνισμού, να εφαρμόσει την προτροπή του Σολωμού: «Εις τον πάτον της εικόνας πάντα η Ελλάδα».

14bookpress

μαϊοσ2010

Ελληνικη λογοτΕχνια

Μικρά θαύματα στην αυλή μας

Νέα «σοδειά» ελληνικής πεζογραφίας, σε μια χρονιά-ορόσημο. Του Κώστα Κατσουλάρη

ίναι ίσως λίγο νωρίς για γενικεύσεις, ωστόσο τα μέχρι τώρα δείγματα είναι πιστεύω αρκετά για να αποτολμήσει κανείς μια κρίση: Η χρονιά που διανύουμε –πράγμα ίσως περισσότερο εύλογο παρά οξύμωρο– είναι πολύ πιθανό να αποδειχθεί ορόσημο για τη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Η κοινωνιολογία, η ιστορία των ιδεών και των αισθητικών ρευμάτων, η γραμματολογία ίσως εντοπίσουν σχέσεις και συνάφειες αυτής της έξαρσης με τη γενικευμένη οικονομική και, πρωτίστως, πολιτισμική κρίση που περνάμε. Σε κάθε περίπτωση, τους πρώτους τέσσερις μήνες της χρονιάς μετράμε ήδη κάμποσα πολύ καλά βιβλία πεζογραφίας. Από τον 39χρονο Γιάννη Μακριδάκη και το «Ήλιος με δόντια» (Εστία) μέχρι τη σαραντακάτι Σοφία Νικολαΐδου και το «Απόψε δεν έχουμε φίλους» (Μεταίχμιο), κι από εκεί στον πενηντακάτι Τάκη Θεοδωρόπουλο με το «Ξυπόλυτο σύννεφο» (Ωκεανίδα) μέχρι το «Πεινασμένο στόμα» (Καστανιώτης) της Λένας Διβάνη, έχουμε να κάνουμε με πεζογραφικά έργα διακριτά μεταξύ τους, που «παίζουν» σε διαφορετικές κλίμακες του «υψηλού» και τα οποία δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από αντίστοιχα ευρωπαϊκά – το καθένα στο είδος του. Και το αναγνωστικό «πάρτι» –σε αντίθεση με το νεοπλουτίστικο– συνεχίζεται: Το «Κάτι θα γίνει, θα δεις» (Πόλις), η συλλογή διηγημάτων του 40χρονου Χρήστου Οικονόμου, είναι μόλις το δεύτερο βιβλίο του έπειτα από μία ακόμη συλλογή, το «Γυναίκα στα κάγκελα» (Ελλη-

νικά Γράμματα) του 2003. Στα επτά χρόνια που μεσολάβησαν κατάφερε πάντως να γράψει 16 ολοκληρωμένα –όχι μικρά– διηγήματα, που μαρτυρούν όλα τους σπάνιους συνδυασμούς ιδιοτήτων και χαρισμάτων: Συγγραφικός νους, λογοτεχνική φλέβα, κοινωνική ματιά, σπάνια ευαισθησία. Νότια Προάστια, Πέραμα και Δραπετσώνα, λαϊκές συνοικίες που, επιτέλους, δεν είναι βγαλμένες μέσα από το φολκλόρ του Φίνου, αλλά από τη ζοφερή –κι ενίοτε απαστράπτουσα– πραγματικότητα. Στο «Κάτι θα γίνει, θα δεις» αποκαλύπτονται κόσμοι για τους οποίους πολλοί από εμάς έχουμε πλήρη άγνοια ή τους οποίους αρεσκόμαστε να θάβουμε πίσω από τόνους κλισέ και κυνισμού. Αποκαλύπτεται επίσης ένας συγγραφέας με ταλέντο και ηθικό άξονα. Τον Κύπριο ποιητή και πεζογράφο Μάριο Μιχαηλίδη οι περισσότεροι τον γνωρίσαμε τρία χρόνια πριν με τη νουβέλα «Οστεοφύλαξ» (Μεταίχμιο), η οποία ξεχώριζε για τον ιδιότυπο αφηγηματικό της κόσμο, καθώς και για την αρχαΐζουσα και λειτουργική στο συγκεκριμένο πλαίσιο γλώσσα του. Φέτος, επιστρέφει με μία ακόμη νουβέλα, «Τα κρόταλα του χρόνου» (Μεταίχμιο), η οποία έχει ως κεντρικό χώρο δράσης ένα ιπποφορβείο. Σε αυτό τον ιδιαίτερο χώρο καταφεύγει ο ήρωας της νουβέλας, με διάθεση να ξεφύγει από τα εγκόσμια. Εκεί, η νέα του καθημερινότητα θα στοιχειώσει από μνήμες αναφορικά με έναν πρόγονό του που υπηρέτησε ως εύελπις στο βασιλικό ιππικό στα χρόνια του Όθωνος και της Αμαλίας. Το σήμερα

και το χθες ενώνονται μέσα από τα «πετάγματα» του χρόνου, αλλά και μέσα από ένα ξεχωριστό άλογο ονόματι Λεύκιος. Ας σημειώσουμε, με αυτή την αφορμή, τον εξαιρετικό σχεδιασμό της νέας σειράς ελληνικής πεζογραφίας του Μεταίχμιου –που πλέον επιμελείται η Ελένη Μπούρα– από τον Γιάννη Κουρούδη. Τα τελευταία χρόνια, όπως είναι γνωστό, η Μάρω Δούκα επανεκδίδει όλο το πεζογραφικό της έργο στον νέο εκδοτικό της οίκο, «ξανακοιτάζοντας» τα παλιά της βιβλία. Με το «Αθώοι και φταίχτες» (Πατάκης) ολοκληρώνεται πλέον το έργο της, καθώς άλλωστε πλησιάζει η ώρα που θα βγει στο φως το καινούργιο μυθιστόρημά της, έξι χρόνια μετά τους «Αθώους», το οποίο επίσης διαδραματίζεται στην Κρήτη, στην αμφιλεγόμενη ιστορική περίοδο του τέλους της γερμανικής Κατοχής. Αναμένοντας, είναι μια καλή ευκαιρία για τους νεότερους αναγνώστες να ανακαλύψουν τούτο το πεζογραφικό επίτευγμα. Βραβείο Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών αλλά και βραβείο Balkanika, για τις σχεδόν επτακόσιες σελίδες με τις οποίες η Δούκα έκανε το ποδαρικό της στον 21ο αιώνα – με το ένα μάτι να κοιτάζει πίσω και το άλλο ευθεία στο μέλλον. Ο Γιάννης Ατζακάς προσήλθε σε προχωρημένη ηλικία στην πεζογραφία –ή τουλάχιστον στην έκδοση πεζογραφικού έργου–, ωστόσο με τα δύο μέχρι τώρα μυθιστορήματά του έχει ήδη καταφέρει να κερδίσει μια διακριτή θέση. Τα «Διπλωμένα φτερά» (Άγρα) και ο «Θολός βυθός» (Άγρα) ήταν ένα προσωπι-

bookpress15

μαϊοσ2010 διαβασα

Ανακούφιση και παραμυθία Όταν οι πιο εξωφρενικές καταστάσεις παρουσιάζονται ως οικείες. Του Δημήτρη Ινδαρέ κό στοίχημα που κερδήθηκε, και όχι μονάχα επειδή απέφερε στον Ατζακά ένα Κρατικό Βραβείο. Με τη νουβέλα «κάτω από τις οπλές» (Άγρα) συνεχίζει να αποτίνει φόρο τιμής στην Ιστορία, περνώντας από το δράμα των παιδουπόλεων της Φρειδερίκης, όπου έζησε κι ο ίδιος κάμποσα από τα τρυφερά του χρόνια, στο τελευταίο «δράμα» της μετεμφυλιακής έλλάδας, τη δικτατορία. Και πάλι, μαρτυρία και «μαρτυρία» συμπλέκονται σε μια αφήγηση υψηλής συναισθηματικής και λογοτεχνικής πυκνότητας. Η μετεμφυλιακή έλλάδα είναι ο ιστορικός χρόνος στον οποίο διαδραματίζεται μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος «η μουσική του κόσμου» (Διόπτρα) της Γιώτας Ν. Γουβέλη, στην πρώτη της πεζογραφική δουλειά. Από την κλειστή και φτωχική ελληνική επαρχία του '50, η ηρωίδα της Γουβέλη θα μεταφερθεί στην πόλη, αφήνοντας πίσω της βίαια γεγονότα και τραυματικές αναμνήσεις. Μυθιστόρημα ενηλικίωσης, η «Μουσική του κόσμου» δανείζεται το φιλοσοφικό της υπόβαθρο από τις σύγχρονες θεωρίες της φυσικής (Θεωρία των Χορδών κ.α.), επιχειρώντας να ανασυστήσει, με έντονο λυρισμό και πειστικούς (αν και ίσως υπερβολικά πολλούς) διαλόγους, μερικές δεκαετίες από την πρόσφατη ιστορία των ηθών και τη μάχη των απλών ανθρώπων για αξιοπρέπεια και αυτοεκτίμηση. Πρωτοεμφανιζόμενος στην πεζογραφία ο 30χρονος φοίβος Μπότσης, έχει ήδη διακριθεί με το πρώτο του θεατρικό έργο (Φλαμίνγκος), κερδίζοντας το Α Κρατικό Βραβείο για νέους θεατρικούς συγγραφείς, κι έχει επίσης συνεργαστεί στο σενάριο τηλεοπτικών σειρών. Η συλλογή του με τον εντυπωτικό τίτλο «Μωβ εκόν» (Μελάνι) περιλαμβάνει εννέα σχετικά μικρά σε έκταση διηγήματα με ιστορίες που αντλούν το υλικό τους κυρίως από την καθημερινότητα. Δεν λείπουν βέβαια οι ευκολίες, όπως για παράδειγμα η αδύναμη έξοδος στο διήγημα «Τέρας», με τον νεαρό που άφησε τον νεκρό πατέρα του σε αποσύνθεση στο σπίτι τουν για να συνεχίζει να εισπράττει τη σύνταξή του. Συνολικά όμως, το ευ-

αίσθητο βλέμμα, η μοντέρνα εστίαση και η συγκρατημένα μελαγχολική διάθεση δίνουν τον τόνο σε αυτή την αξιοπρόσεκτη πεζογραφική δουλειά. Ο Λάκης Δόλγερας, έπειτα από τις «Ξεχασμένες ιστορίες» (Γαβριηλίδης), το προηγούμενο σπονδυλωτό του μυθιστόρημα, με το οποίο αναμόχλευε γεγονότα και διηγήσεις των αρχών του προηγούμενου αιώνα από τα μέρη της κεντρικής Μακεδονίας, από όπου και κατάγεται, επιστρέφει με ένα ξεχωριστό ψυχολογικό και κοινωνικό θρίλερ. Στο «Μια σκοτεινή υπόθεση» (Γαβριηλίδης) παρακολουθούμε τη δικαστική υπόθεση του Βλάση Δεμερτζή, ο οποίος κατηγορείται ότι σκότωσε τη γυναίκα του, απλώς και μόνο επειδή κρίθηκε ότι είχε ισχυρό κίνητρο. έκείνη είχε εν αγνοία του οδηγηθεί στην πορνεία, για λόγους περισσότερο ψυχολογικούς παρά οικονομικούς. Αρκεί όμως το κίνητρο για να καταδικαστεί ένας αθώος; Τέλος, ξεχωριστή μνεία αξίζει το βιβλίο που έγραψαν από κοινού οι –και πολύτιμοι συνεργάτες μας εδώ στην BP– Χάρης Βλαβιανός και Χρήστος Χρυσόπουλος. Το «Διπλό όνειρο της γραφής» (Πατάκης) δεν είναι βέβαια έργο μυθοπλασίας, αλλά βάζοντας το παιχνίδι στον πυρήνα της λογικής του νομίζω ότι διαβάζεται μονάχα ως λογοτεχνία, και κάθε άλλη απόπειρα θα ήταν παρακινδυνευμένη, ενδεχομένως και άστοχη. Βασικό υλικό αυτή της «συνομιλίας» ανάμεσα στους δύο λογοτέχνες –αμφότεροι με ιδιαίτερη ροπή προς τον θεωρητικό λόγο– είναι μια παράθεση-αντιπαράθεση θέσεων βγαλμένων από την εμπειρία της γραφής. Για παράδειγμα: «Η διαφορά ανάμεσα σ’ έναν συγγραφέα του στεγνού ματιού και σ’ έναν του υγρού είναι ότι ο πρώτος βλέπει καθώς γράφει ενώ ο δεύτερος όχι. Όσο πιο νερωμένο από δάκρυα το μελάνι, τόσο πιο αχνή η γραφή». Ψήγματα συγγραφικής και αναγνωστικής σοφίας, για κατά συρροή αναγνώστες.

O Δημήτρης Ινδαρές

Ο Θα σε πάρει ο δρόμος ΣάκηΣ ΣερεφάΣ ΚέΔρΟΣ 2009 ΣέΛ. 167, ΤΙΜΗ €12,00

Σάκης Σερέφας μάς έχει καλομάθει στα δώρα. Η υποδοχή κάθε καινούργιου του έργου –τουλάχιστον στον κύκλο των αναγνωστών του, ο οποίος διαρκώς διευρύνεται– είναι γιορτή. Ποίηση, αφηγήματα ή θεατρικά, κάθε βιβλίο του μοιάζει με ένα μπουκάλι φρέσκο κρασί, έτσι τακτικά που ανανεώνεται η εργογραφία του. Το «Θα σε πάρει ο δρόμος» διαβάζεται απνευστί. Πρόκειται για μια σειρά από μονολόγους ανθρώπων που όλοι τους τραβούν κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο ζόρι. Ο Σάκης δεν παρατηρεί, ούτε ανατέμνει, αλλά βουτά με αγάπη στις ψυχές των ηρώων του. Η αφήγησή του είναι σαν το επιτραπέζιο φιδάκι. Από τον ορίζοντα της λύπης σε καταπίνει και σε βγάζει κάπου αλλού. Με τη φαντασία, την ευαισθησία και το ιδιότυπο χιούμορ του, όλους τούς καθιστά οικείους και τους

αποκαθαίρει. Ακόμη και στις πιο εξωφρενικές περιπτώσεις, η αυθεντικότητά τους σου απαγορεύει να σκεφτείς ότι είναι επινοήσεις. Ο ειρμός του έχει την τόλμη και την ελευθερία της ποίησης. Οι λέξεις τού παραδίνονται με όλο τους το κέφι. Δεν ξέρω από πού αντλεί το χυμώδες υλικό του ο Σερέφας. Η έμπνευσή του μοιάζει να τραβά στις δαιδαλώδεις ακτές της πολύ πράμα. Τον φαντάζομαι σαν τον Σεφέρη (πολλά τα κοινά γράμματα στα επώνυμά τους, η δε «γειτνίαση» στα ράφια της ποίησης, από τις πιο ενδιαφέρουσες συγκατοικήσεις των βιβλιοπωλείων) να περπατά πλάι στη θάλασσα και να μαζεύει στιγμές, λυγμούς, λέξεις, σκέψεις, ανάσες, χαχανητά και χαμόγελα – να τα ξελογιάζει με την καλή του την καρδιά και να τα αποκαθιστά, κάνοντάς τα να λαλήσουν σε μιαν άλλη πραγματικότητα, υπερρεαλιστικής ανακούφισης και παραμυθίας.

16BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

«Το σινάφι µού θυµίζει το συνάχι» Η Έλενα Μαρούτσου µιλάει στον Κώστα Αγοραστό µε αφορµή το τελευταίο της βιβλίο.

M Το νόηµα ΚΕ∆ΡΟΣ 2010 ΣΕΛ. 208, ΤΙΜΗ €12,00

ε δύο µυθιστορήµατα στο ενεργητικό της –ένα εκ των οποίων βραβευµένο µε το The Athens Prize for Literature του περιοδικού «(δ)έκατα»–, µια συλλογή µικρών ιστοριών και επιλεκτικές συµµετοχές σε συλλογές διηγηµάτων, η Έλενα Μαρούτσου µάς µιλά για τη νέα της νουβέλα «Το νόηµα». Η καινούργια σας νουβέλα επικεντρώνεται στην ετερότητα και γράφτηκε κατά παραγγελία. Πόσο σας δεσµεύει και πόσο σας κινητοποιεί ένα τέτοιο πλαίσιο όπως είναι η παραγγελία;

Έχοντας φύσει ροπή προς την άπραγη ονειροπόληση, συχνά οι ιδέες λιµνάζουν µέσα στο µυαλό µου καιρό, µέχρι να διοχετευθούν σε

Ο ποιητής δεν θέλει να πει κάτι άλλο από αυτό που λέει. κάποιο νέο βιβλίο. Με αυτό ως δεδοµένο, οι παραγγελίες επιτελούν το θεάρεστο έργο του δηµιουργικού ξεκουνήµατός µου. Έχοντας επιπλέον ένα βεβαρηµένο

παρελθόν καλής µαθήτριας, σπεύδω να φέρω τις παραγγελίες εις πέρας µέσα στα χρονικά πλαίσια, µε περισσό φιλότιµο και δίχως βαρυγκώµια. Τι ήταν αυτό που θέλατε να πείτε µε το «Νόηµα»; Μέσα από αυτό το βιβλίο θέλησα να αφηγηθώ µια ιστορία για την τρέλα, τον Άλλο που βρίσκεται απέναντί µας και αυτόν που βρίσκεται µέσα µας, για το βάρος της παιδικής ηλικίας, την απώλεια, το παραµύθι. Βέβαια, αν µου ζητάτε να πω το νόηµα του «Νοήµατος», φοβάµαι πως δεν µπορώ να το κάνω. Η ερώτηση µάλιστα «τι θέλετε να πείτε µε το ‘‘Νόηµα’’;» θυµίζει –µε έναν συµπαθητικό τρόπο– την αντίστοιχη «τι θέλει να πει ο ποιητής;». ∆υστυχώς, πιστεύω πως ο ποιητής δεν θέλει να πει κάτι άλλο από αυτό που λέει. Εννοώ δεν θέλει και δεν µπορεί να το πει παρά µόνο µε τη µορφή που το λέει, καθώς σε κάθε τέχνη µορφή και περιεχόµενο είναι αξεδιάλυτα και όποιος προσπαθεί να σκίσει το περιτύλιγµα της µορφής, για να αποκαλύψει το περιεχόµενο, φοβάµαι πως καταστρέφει το δώρο της ανάγνωσης. Η σειρά που συµµετέχετε έχει τίτλο «Εµείς και οι Άλλοι». Πού τοποθετείτε τον εαυτό σας τόσο ως συγγραφέα (σε σχέση µε το σινάφι σας), όσο και ως άνθρωπο (σε σχέση µε την καθηµερινότητα); Η λέξη «σινάφι» ανέκαθεν µου έφερνε στον νου το συνάχι, και κάπως το φοβάµαι. Όµως, τελικά όλοι άνθρωποι είµαστε, τόσο αυτοί του σιναφιού όσο και αυτοί του συναχιού, κι αν αποφεύγεις τα πολλά φιλιά, µπορεί και να τη γλιτώσεις. Εν ολίγοις, δεν είµαι ούτε συγγραφεύςερηµίτης, αλλά ούτε και θα µε βρείτε κάτω από όποια πέτρα κι αν σηκώσετε. Είµαι ένας απλός, καθηµερινός άνθρωπος και προτρέπω όποιον µε δει στον δρόµο να µε πλησιάσει άφοβα και να µου σφίξει το χέρι. Αρκεί να µην είναι συναχωµένος.

bookpress17

μαϊοσ2010 ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ… ΔΕΝ Μ’ ΑΡΕΣΕΙ

Ιδέα αδύναμη, γραφή κουραστική O Γιάννης Βαρβέρης βρίσκει τρανταχτά προβλήματα στο «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου. Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός Ανταποκρινόμενος άμεσα στην πρόσκλησή μας, ο ποιητής και κριτικός θεάτρου Γιάννης Βαρβέρης έθεσε εύστοχα και με ακρίβεια τι είναι αυτό που θεωρεί υπερεκτιμημένο σε ένα από τα θεωρούμενα ως σπουδαιότερα πεζογραφήματα της μεταπολεμικής μας λογοτεχνίας. Προσωπικές προτιμήσεις και στιβαρή άποψη, η οποία παραβλέπει τον όποιο μύθο έχει φτιαχτεί γύρω από πρόσωπα, βιβλία και συγγραφείς, είναι οι συνιστώσες του κειμένου που ακολουθεί.

εωρώ έξυπνη την ιδέα του ερωτήματος, γιατί παραβιάζει με χαριτωμένη αδιακρισία το μπουντουάρ των συγγραφικών επιλογών μας, ξεψαχνίζει απαραβίαστες απαρέσκειες που κανείς συνήθως δεν τολμά να τις εκφράσει. Το ερώτημα το έχω θέσει πολλές φορές στον εαυτό μου και το έχω απαντήσει σε ό,τι αφορά το θέατρο, τη μουσική ή τον κινηματογράφο. Ξέρω, παραδείγματος χάρη, ότι η Άννα Καλουτά ή ο Μίμης Φωτόπουλος αγαπήθηκαν από πολλούς, αλλά εμένα

μου φαίνονται φτιαχτοί και μονότροποι. Αναγνωρίζω ότι ο Oμάρ Σαρίφ έχει κάνει μεγάλες επιτυχίες, αλλά η ωραιοπάθειά του με ενοχλεί. Διαβλέπω την ποιότητα του Ταρκόφσκι, αλλά ο χριστιανισμός του με απωθεί. Και λατρεύω το γαλλικό τραγούδι, ενώ δεν υποφέρω την Eντίθ Πιαφ. Κλασικό κατά ταύτα στη μεταπολεμική μας πεζογραφία θεωρώ το ογκώδες μυθιστόρημα «Το Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, που έχει εκτιμηθεί υπέρμετρα. Θεωρώ όμως τον συμβολισμό του πρωτογενή, την ιδέα αδύναμη να υπηρετήσει ένα τόσο

εκτενές μυθιστόρημα και τη γραφή κουραστική, καθώς δεν διαθέτει ελκυστικά στοιχεία για τον αναγνώστη. Δεν μου διαφεύγει το γεγονός ότι το «Κιβώτιο» έχει μια σπάνια δομική αυστηρότητα, αλλά το προδιδόμενο ιδεολογικό φορτίο που περιέχει νομίζω ότι θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα διήγημα ή, έστω, σε μια νουβέλα. Υπάρχουν συγγραφείς και βιβλία που, περιβαλλόμενα την ιστορικοκοινωνική συγκυρία και την εντεύθεν αποδοχή, δύσκολα μπορούν να κριθούν αντικειμενικά, τουλάχιστον στον καιρό τους.

18bookpress

μαϊοσ2010

συνεντευξη

«Ίσως έχω παλιομοδίτικες απόψεις…» Ο συγγραφέας Άντριου Νίκολ θεωρεί αναντικατάστατο το βιβλίο στην έντυπη μορφή του κι απεχθάνεται τα μπεστ σέλερ. Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Ο καλός δήμαρχος ΜΤΦρ. ΦωΤΕιΝΗ ΠιΠΗ ΔιΟΠΤρΑ 2009 ΣΕΛ. 480, ΤιΜΗ €18,00

ύχομαι ολόψυχα το παραδοσιακό βιβλίο να επιβιώσει. Ξέρετε, για πολλά χρόνια υπήρξα πολιτικός δημοσιογράφος και κάλυπτα το Κοινοβούλιο της Σκοτίας. Ήταν περίπου πριν από δεκαπέντε χρόνια, όταν σηκώθηκε στα έδρανα του Κοινοβουλίου ο αρχηγός ενός κόμματος και είπε ότι σύντομα η ηλεκτρονική μας διεύθυνση θα είναι πιο σημαντική από την ταχυδρομική μας. Τότε αυτό μού φάνηκε σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα αλληλογραφούσα με τη γυναίκα μου με e-mail στο Διαδίκτυο! Θυμάμαι ότι κοιτούσαμε ο ένας τον άλλο και λέγαμε: ‘‘Τι είναι αυτά που λέει αυτός;’’. Τώρα το Διαδίκτυο το χρησιμοποιούν όλοι και δεν μας φαίνεται καθόλου παράξενο». Αυτή ήταν η απάντηση του Andrew Nicoll, όταν ζητήσαμε τις προβλέψεις του για το μέλλον του παραδοσιακού βιβλίου, σε μια εποχή που τα e-books κερδίζουν έδαφος στη διεθνή αγορά. Ο Σκοτσέζος συγγραφέας επισκέφθηκε στα μέσα Φεβρουαρίου την Ελλάδα, με αφορμή τη μετάφραση του μυθιστορήματός του «Ο καλός δήμαρχος», το οποίο κυκλοφορεί σε 17 χώρες. Γνωρίζει πολύ καλά ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ως… παλιομοδίτης, όμως ούτε για μία στιγμή δεν κρύβει τις απόψεις του: Ναι, θεωρεί αναντικατάστατη συντροφιά ένα βιβλίο τσέπης, ναι, μισεί τα

μπεστ σέλερ, ναι, εμπνέεται ακόμη από τους αρχαίους Έλληνες. Γοητεύεται από την «Οδύσσεια», ενώ η μάχη στις Θερμοπύλες τού προκαλεί μεγάλη συγκίνηση. «Έχω μεγαλώσει με τις επικές ιστορίες των Ελλήνων. Εδώ βρίσκεται η πατρίδα του Ομήρου, της ‘‘Οδύσσειας’’, του Ηροδότου. Τα έχω διαβάσει όλα αυτά. Ανέβηκα τον λόφο στην Πνύκα, ένιωσα ότι ήταν εδώ, στην Αθήνα, το σημείο από το οποίο ξεκίνησε η Δύση. Συνειδητοποίησα ότι, αν εσείς οι Έλληνες δεν είχατε νικήσει στον Μαραθώνα και δεν είχατε πολεμήσει στη Σαλαμίνα, ο κόσμος δεν θα ήταν όπως τον ξέρουμε σήμερα. Ούτε ο τρόπος της σκέψης θα ήταν ο ίδιος, γιατί μέσα από εσάς διατηρήθηκε, γιατί εκείνοι θυσίασαν τη ζωή τους. Όλα αυτά είναι για μένα εξαιρετικά συγκινητικά. Παραδέχομαι ότι ίσως έχω παλιομοδίτικες απόψεις για την πόλη, για την έννοια της τιμής, για τον σωστό τρόπο συμπεριφοράς. Κατανοώ ότι όλες αυτές οι απόψεις προέρχονται από έναν τρόπο ζωής που δεν υπάρχει πια. Όμως, είναι πολύ δυνατές ιστορίες». Στα 48 του χρόνια και πατέρας τριών παιδιών, ο Άντριου Νίκολ αισθάνεται ότι ο ψηφιακός πολιτισμός είναι ένας κόσμος εντελώς διαφορετικός από τον δικό του: «Τα παιδιά μου έχουν μεγαλώσει σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο πληροφόρησης από εκείνον που γνώρισα εγώ. Οι φοιτητές πηγαίνουν στις δημόσιες βιβλιοθήκες και δεν διαβάζουν τα βιβλία, αλλά χρησιμοποιούν τα κομπιούτερ όταν θέλουν να βρουν κάτι. Αυτός είναι ένας αλλόκοτος κόσμος για μένα, όμως την ίδια στιγμή μπορώ να έχω πρόσβαση σε πολλά βιβλία. Μέσα από τα κομπιούτερ έχουμε πρόσβαση σε ολόκληρο το σύμπαν της πληροφόρησης». Τον ρωτήσαμε ποια είναι η γνώμη του για την παγκόσμια ψηφιακή βιβλιοθήκη που θέλει να δημιουργήσει η Google, τα Google Books, ένα πρόγραμμα που ειδικά στην

Έχω μεγαλώσει με τις επικές ιστορίες των αρχαίων Ελλήνων Ευρώπη έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Στην απάντησή του μιλά ευθέως για πειρατεία: «Μου φαίνεται αδιανόητο το γεγονός ότι η Google αποκλειστικά, σε ολόκληρο τον κόσμο, επιδιώκει να κάνει πειρατεία την πνευματική ιδιοκτησία. Υπάρχουν σημεία πώλησης παράνομων CDs και DVDs και η αστυνομία κυνηγάει τους δράστες και τους συλλαμβάνει. Το ίδιο συμβαίνει και με όσους πουλάνε πλαστά ρολόγια για πέντε ευρώ και η αστυνομία τούς καταδιώκει. Αυτό ακριβώς πάει να κάνει και η

Google. Στην Google συμπεριφέρονται σαν να είναι τα νέα αφεντικά του πλανήτη και πιστεύουν ότι όλα τούς ανήκουν». Τα βιβλία που γίνονται μπεστ σέλερ τον εξοργίζουν και δεν το κρύβει καθόλου: «Κατά κανόνα τα μισώ!... Έχω πετάξει άφθονα βιβλία τέτοιου είδους με την αίσθηση μιας αποστροφής που δεν μπορώ να περιγράψω. Με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι κάνουν πωλήσεις. Νομίζω ότι πρόκειται για μεγάλη αποτυχία. Μπορείτε να δεχτείτε βιβλία που να αφηγούνται ερωτικές ιστορίες με βαμπίρ;». Διευκρινίζει ωστόσο ότι για τη χαμηλή ποιότητα δεν ευθύνεται η μαζική παραγωγή των βιβλίων. «Δεν υπάρχουν κανόνες σε αυτά τα πράγματα. Ο Τσαρλς Ντίκενς έφτασε την παραγωγικότητα στα άκρα της. Ο Άντονι Τρόλοπ, που δούλευε στα ταχυδρομεία και ήταν υποχρεωμένος να μετακινείται συνεχώς, έγραφε στα γόνατα, ενώ ταξίδευε

με τρένο, γύρω στις 750 λέξεις κάθε μέρα και έβγαζε το ένα βιβλίο μετά το άλλο. Για να μην αναφερθώ στην περίπτωση του Χέμινγουεϊ. Μερικοί συγγραφείς μπορούν και το κάνουν. Κάποιοι άλλοι όχι». Τον πληροφορούμε ότι η Βρετανική Βιβλιοθήκη θα προσφέρει από την άνοιξη τα έργα του Τσαρλς Ντίκενς και όλων των συγγραφέων του 19ου αιώνα για δωρεάν download. Σε απάντηση, εκείνος αναφέρεται στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, αλλά και στη γοητεία του τυπωμένου βιβλίου: «Φυσικά είναι πολύ σημαντική προσφορά. Φανταστείτε τι υπέροχο που θα ήταν να υπάρχει πρόσβαση του κοινού σε όλους αυτούς τους μεγάλους θησαυρούς των Ελλήνων! Όμως, από την άλλη μεριά, μπορεί όλο αυτό να αντικαταστήσει το αίσθημα της συντροφιάς που νιώθεις με ένα βιβλιαράκι στην τσέπη σου; Μετά από αυτό, μπορείτε να με χαρακτηρίσετε πολύ παλιομοδίτη!...».

bookpress19

μαϊοσ2010 ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η απόλαυση του άσεμνου λόγου Από την εφηβική έξαψη στη δεύτερη, ώριμη πια, ανάγνωση της ερωτογραφίας αξιώσεων που προτάσσει την υπαρξιακή αγωνία. της αγορίτσας Μπακοδήμου

Μ Ιστορία του ματιού GeorGes Bataille ΜΤφρ. ΔΗΜΗΤρΗΣ ΔΗΜΗΤρΙΑΔΗΣ ΑΓρΑ 2009 (ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ) ΣΕΛ. 147, ΤΙΜΗ €13,00

Ζήλια. Η άλλη ζωή της Κατρίν Μ. ΚατρΙν ΜΙγΙέ ΜΤφρ. ΑθΑΝΑΣΙΟΣ ΚυρΙΑΖΟΠΟυΛΟΣ ΚΕΔρΟΣ 2009 ΣΕΛ. 225, ΤΙΜΗ €14,00

ου κατέβασε το παντελόνι, με ξάπλωσε καταγής, μάζεψε ως απάνω τα φουστάνια της, κάθισε στην κοιλιά μου και αποξεχάστηκε, ενώ εγώ βύθιζα στον κώλο της ένα μου δάχτυλο, που το είχα προηγουμένως πασαλείψει με το νεαρό μου σπέρμα… οι τελματώδεις περιοχές του κώλου – με τις οποίες μοιάζουν μόνον οι μέρες που φουσκώνουν και πλημμυρίζουν τα νερά, και ξεσπούν καταιγίδες, ή και οι αποπνικτικές αναθυμιάσεις των ηφαιστείων…» Ξαναδιαβάζω την «Ιστορία του ματιού» και μέσα από τις σελίδες ξεπηδάνε θραύσματα εικόνων της εφηβείας. Σοκαρισμένα γέλια από την τόλμη τού να διαβάζεις δυνατά, προκειμένου να απολαύσεις τον ήχο των απαγορευμένων λέξεων, και η βεβαιότητα ότι ανακάλυψες τη μυστική ζωή των ενηλίκων. Τότε επαναλάμβανα ξανά και ξανά τις ίδιες φράσεις για να μη χαθεί η παραμικρή διακύμανση, ο παραμικρός απόηχος απ’ όσα διαδραματίζονταν στα σκοτεινά βάθη του ανεξερεύνητου εαυτού μου. Η ανάγνωση του εμβληματικού αυτού έργου του Μπατάιγ, μαζί με κάποια άλλα του μαρκήσιου ντε Σαντ, λειτούργησε για μένα, όπως και για άλλους πρώιμους αναγνώστες τους, ως μια τελετή ενηλικίωσης. Και, όπως κάθε τέτοιου είδους τελετουργία, με προετοίμασε με μυστικιστικά σύμβολα και διττή γλώσσα για την είσοδο στον σκοτεινό κόσμο της ανθρώπινης ύπαρξης. Πρέπει να ομολογήσω ότι οι ιδρωμένες φαντασιώσεις ελευθεριότητας και ηδονισμού εκείνου του παρελθόντος βγαίνουν και πάλι στην επιφάνεια. Ποιος μπορεί να αντισταθεί στη γοητεία του δεξιοτεχνικά «άσεμνου λόγου»; Μόνο που τώρα προχωρώ πέρα από τη γύμνια των σωμάτων και τις ερωτικές ακρότητες, και αναγνωρίζω τη διακεκαυμένη παρουσία μιας υπαρξιακής αγωνίας που ούτε καν φανταζόμουν πως υπήρχε. Ο ανεξήγητος φόβος που αισθάνθηκα τότε έχει τώρα πια μετατραπεί στον τρόμο που νιώθει κάποιος όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με το φάσμα της ολοκληρωτικής απώλειας. Η Κατρίν Μιγιέ, η αξιοσέβαστη κριτικός τέχνης και σύντροφος γνωστού συγγραφέα, που στο προηγούμενο βιβλίο της είχε αποκαλύψει με

καυτές λεπτομέρειες τον βίο ελευθεριότητας που διάγει, προκαλώντας ηδονοβλεπτικές εκρήξεις στο λογοτεχνικό σινάφι της Γαλλίας, επανέρχεται με τη «Ζήλια» (εκδ. Κέδρος). Εδώ η Μιγιέ καταγράφει λεπτομερειακά την εποχή που είχε βυθιστεί στη ζήλια και στην οδύνη. Αν και ουδέποτε είχε απαιτήσει σεξουαλική πίστη, αφού άλλωστε και η ίδια δεν ήταν οπαδός της, παρατηρεί τον εαυτό της να καταρρέει αναπάντεχα μπροστά στο αίσθημα «αποκλεισμού» που βιώνει λόγω της παράλληλης ερωτικής ζωής του συντρόφου της. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι ουδέποτε μπέρδευε το σεξ με τον έρωτα: «Είμαι ελευθεριάζουσα στο σεξ, αλλά σίγουρα δεν υπήρξα ποτέ συναισθηματικά άστατη. Αντιμετωπίζω όσους ερωτεύονται κατά συρροήν σαν άτομα μιας ξένης φυλής, που δεν γνωρίζω ούτε τη γλώσσα ούτε τα ήθη

της. Αντιμετωπίζω με αθεράπευτο και αποκαρδιωτικό σκεπτικισμό τις ρομαντικές φύσεις που υποκύπτουν στον κεραυνοβόλο έρωτα».

Οι φαντασιώσεις ελευθεριότητας και ηδονισμού του παρελθόντος βγαίνουν πάλι στην επιφάνεια Χωρίς ίχνος αυτολογοκρισίας, περιγράφονται οι αυνανιστικές φαντασιώσεις της, στις οποίες πρωταγωνιστεί πάντα ο σύντροφός της με άλλες

γυναίκες, οι εμμονικές αναζητήσεις στοιχείων και φωτογραφιών που δεν αφήνουν την πληγή της ζήλιας να κλείσει, οι κρίσεις πανικού και απαξίωσης, οι προσπάθειες εκλογίκευσης και ένταξης όσων συμβαίνουν σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, στο οποίο τρέχει να συνδράμει και ο… Νταλί, «Ο Μέγας Αυνανιστής»! Οι παρτούζες στα μεγαλοαστικά διαμερίσματα του Παρισιού που μπερδεύονται με αναλύσεις αντιφατικών σκέψεων και ανασκαφές στο παρελθόν, οι συναισθηματικές εκρήξεις που απαλύνονται με ολονυχτίες τηλεφωνικού σεξ και αναμνήσεις από πρότερες οργασμικές εμπειρίες. Η μαρτυρία μιας αντισυμβατικής σχέσης που έχει αποκηρύξει δημόσια τα δεσμά της μονογαμίας. Μια ενδιαφέρουσα –και «ηδονοβλεπτική»– ματιά στον κόσμο των σύγχρονων αστών, διανοούμενων ελευθέριων.

20bookpress

μαϊοΣ2010

συνεντευξη

«O μονοθεϊσμός είναι συμφορά» Ο Τζον Μπάνβιλ θεωρεί ανεκτίμητη την κληρονομιά της ελληνικής μυθολογίας με την οποία καταπιάνεται στο τελευταίο του βιβλίο. Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Άπειροι κόσμοι ΜΤΦρ. ΤΟνΙΑ ΚΟβΑλΕνΚΟ ΚΑσΤΑνΙώΤΗσ 2010 σΕλ. 252, ΤΙΜΗ €14,00

John Banville θεωρείται από τους σπουδαιότερους σύγχρονους μυθιστοριογράφους και ο μεγαλύτερος εν ζωή αριστοτέχνης της αγγλικής γλώσσας. Ο βραβευμένος με το βρετανικό Booker 2005, για το βιβλίο του «Η θάλασσα», Ιρλανδός συγγραφέας, επιστρέφει στην «υψηλή φόρμα», όπως έγραψαν πολλοί ξένοι κριτικοί, με το μυθιστόρημα «Άπειροι κόσμοι». Ένα έργο που αρκετοί χαρακτηρίζουν ως «κλασικό δράμα» και το οποίο παρουσιάζει ελληνικό ενδιαφέρον, αφού σε αυτό πρωταγωνιστούν και αρχαίοι Έλληνες θεοί. Αντικομφορμιστής, ευγενής, πνευματώδης, με μια σχεδόν «ομηρική» γλαφυρότητα που ξαφνιάζει, ο Μπάνβιλ, ο οποίος έδωσε διάλεξη στο Megaron Plus στις 13 Μαΐου, μιλά με θαυμασμό για την αρχαία ελληνική κληρονομιά, εκφράζει την αντίθεσή του στον μονοθεϊσμό και με αυθεντική ιρλανδέζικη επαναστατικότητα μας προτρέπει: «Φέρτε πίσω τους αρχαίου θεούς»! Στο νέο σας μυθιστόρημα υπάρχουν ως χαρακτήρες αρχαίοι Έλληνες θεοί. Γιατί; Η έμπνευση γι’ αυτό το βιβλίο προέρχεται από το σπουδαίο θεατρικό έργο του Χάινριχ φον Κλάιστ «Αμφιτρύωνας», στο οποίο ο θεός Ζευς, συνοδευόμενος από τον γιο και αχώριστο σύντροφό του Ερμή, κατεβαίνει στη Γη για να περάσει μια νύχτα με την όμορφη Αλκμήνη, γυναίκα του Θηβαίου στρατηγού Αμφιτρύωνα. Αρχικά είχα στο μυαλό μου να γράψω ένα βιβλίο πολύ κοντά σε κείνο το αριστούργημα του Κλάιστ. Τελικά όμως από εκείνο διατήρησα μόνο τον αρχικό σκελετό. Πώς βλέπετε την αρχαία ελληνική μυθολογία; Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η θεμελιώδης

διαφορά ανάμεσα στον πολυθεϊστικό κόσμο των αρχαίων Ελλήνων και στον χριστιανικό; Πιστεύω ότι οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι είναι η πιο μεγαλειώδης και πλατιά περιγραφή του κόσμου και της ζωής μας σε αυτόν. Ο μονοθεϊσμός υπήρξε και συνεχίζει να είναι, κατά τη γνώμη μου, μεγάλη συμφορά, όπως αποδεικνύεται καθημερινά από τις φονταμενταλιστικές βιαιότητες, μουσουλμάνων, χριστιανών και άλλων. Ο Ιουλιανός ο Αποστάτης είχε δίκιο: «Φέρτε πίσω τους αρχαίους θεούς», λέω εγώ! Είστε θρησκευόμενος; Όχι, αλλά θέλω να πιστεύω ότι διαθέτω ισχυρή διαίσθηση για την έννοια του πνευματικού. Για ποιον λόγο κάνατε τον Adam Godley, τον κεντρικό σας

Φέρτε πίσω τους αρχαίους θεούς! ήρωα, να είναι μαθηματικός; Γιατί νομίζω ότι τα μαθηματικά είναι η γλώσσα των θεών, ή τουλάχιστον ό,τι πιο κοντινό στη γλώσσα τους που μπορεί να συλλάβει ο νους των θνητών. Αρκετοί κριτικοί έγραψαν ότι το μυθιστόρημα «Άπειροι κόσμοι» σηματοδοτεί την επιστροφή σας στην «υψηλή φόρμα». Θέλατε να δημιουργήσετε ένα κλασικό δράμα; Δεν ξέρω από πού επέστρεψα. Φαντάζομαι ότι το λένε θέλοντας να διαχωρίσουν τα μυθιστορήματα που υπογράφω ως Banville από εκείνα που υπογράφω ως Benjamin Black. Aσφαλώς όλοι οι καλλιτέχνες έχουν στόχο να δημιουργήσουν κάτι κλασικό! Διαφορετικά, γιατί να μπαίνουν στον κόπο; Ο Μποντλέρ έχει πει «μείνε ποιητής ακόμη και στην πρόζα», ενώ οι περισσότεροι κριτικοί σάς θεωρούν έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή δασκάλους της αγγλικής πρόζας. Ποια είναι λοιπόν η γνώμη σας για το μέλλον του μυθιστορήματος; Πιστεύετε ότι ο «ψηφιακός πολιτισμός» θα επηρεάσει τη δομή και το περιεχόμενό του; Πράγματι, ο Μποντλέρ έχει δίκιο. Ο συγγραφέας πρέπει πάντοτε να φιλοδοξεί να φτάσει το επίπεδο της

ποίησης. Όπως έλεγε ο παλιός μου φίλος John McCahern, «υπάρχει η πρόζα, υπάρχει ο στίχος και η ποίηση μπορεί να βρεθεί και στα δύο». Πιστεύω ότι το μυθιστόρημα θα επιβιώσει, παρά το γεγονός ότι ενδέχεται να διαφοροποιηθεί. Οι άνθρωποι έχουν ακόρεστη δίψα να ακούν ιστορίες, και το μυθιστόρημα –ασχέτως πόσο περίτεχνο ή προοδευτικό είναι– έχει πάντα μια ιστορία να αφηγηθεί. Πώς αισθάνεστε που έρχεστε στην Ελλάδα έπειτα από 48 χρόνια; Για κάποιον που έρχεται από τον σκοτεινό βορρά το φως της Ελλάδας αποτελεί πραγματική αποκάλυψη, και προσωπικά βίωσα μια εμπειρία σχεδόν θρησκευτική. Επίσης, παρά τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία, αισθάνθηκα σαν να είχα επιστρέψει στην πατρίδα μου! Πώς να μην το αισθανθώ; Η Ελλάδα είναι το λίκνο όλων μας. Έχετε κάποιες αναμνήσεις από τις πρώτες επισκέψεις σας στην Ελλάδα; Θυμάμαι την Αθήνα σαν μια πόλη εξαιρετικά θορυβώδη – εκείνες οι κόρνες των

αυτοκινήτων– και όχι σε ιδιαίτερη ακμή. Φαντάζομαι ότι και αυτή τη φορά θα βρω πράγματα που δεν έχουν αλλάξει. Ερωτεύτηκα τη Μύκονο με την πρώτη ματιά! Θυμάμαι επίσης ένα ταξίδι στη Δήλο, πάνω σε κείνη την ομηρική, βαθυγάλανη θάλασσα και τη συνάντηση με μια ψαράδικη βάρκα, με πανί στο χρώμα του ξεραμένου αίματος, που ξεπρόβαλε πίσω από ένα βραχώδες ακρωτήρι. Και με έκανε να σκεφτώ ότι ήταν ίσως ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, που σαλπάριζαν για την ανοιχτή θάλασσα!

bookpress21

μαϊοΣ2010 ξενη λογοτεχνια

Κερδίζοντας τον χαμένο χρόνο Ένα καθαρόαιμο αστυνομικό μυθιστορήματα από την πένα ενός Ελληνοαμερικανού, ένα από τα καλύτερα στο είδος του κατασκοπικό μυθιστόρημα από έναν διάσημο Βρετανό, μία αστυνομική ιστορία-φόρος τιμής στη φιλία με τη ματιά ενός Ιταλού που έχει ζήσει μια κινηματογραφική ζωή. Αλλά και ένα μεγάλο αφηγηματικό μυθιστόρημα από την Αργεντινή για τον έρωτα και τη διάρκειά του, και ακόμη μία ιστορία αγάπης από μια από τις πιο τολμηρές φωνές της σύγχρονης Βρετανίας. Επίσης, η συνέχεια ενός μεσαιωνικού παραμυθιού γραμμένο από έναν Βρετανό οραματιστή του 19ου αιώνα. Της Ελένης Κορόβηλα

Η χώρα της ψυχής μου Μάσιμο Καρλότο

Μτφρ. Παναγ. ΣκόνδραΣ κέδρόΣ 2010 ΣέΛ. 192, τΙΜΗ €12,50

ό Μάσιμο καρλότο βρέθηκε στα νεανικά του χρόνια στη δίνη μιας νομικά και πολιτικά περίπλοκης υπόθεσης που διήρκεσε 17 χρόνια. κατηγορήθηκε άδικα για φόνο, φυγοδίκησε, καταδιώχθηκε, συνελήφθη στο Μεξικό, εξεδόθη στην πατρίδα του, όπου δικάστηκε και καταδικάστηκε. αποφυλακίστηκε το 1993 και, αφού «είπε» την ιστορία του με ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, έπλασε τον ήρωα των αστυνομικών του μυθιστορημάτων ονομάζοντάς τον αλιγάτορα, εμπνευσμένος από τον φίλο του Μπενιαμίνο ροσίνι. Ένας πρώην κατάδικος, ντετέκτιβ πια, αναζητά με πάθος την αλήθεια και τη δικαιοσύνη. Άγνωστες όψεις της Ιταλίας, της ζωής στην παρανομία και πολύ πάθος για όλα.

Το Πηγάδι στο Τέλος του Κόσμου - Βιβλίο ΙΙΙ William Morris

Γλυκιά αιωνιότητα Τζωρτζ Πελεκάνος

Μτφρ. νΙκόΣ ΒΛαντΗΣ τό ΜαγΙκό κόυτΙ 2010

Μτφρ. ΘανόΣ καραγΙαννόΠόυΛόΣ όΞυ 2010

ΣέΛ. 198, τΙΜΗ €17,00

ΣέΛ. 384, τΙΜΗ €17,90

Ό,τι προκαλεί δυστυχία είναι ανήθικο; Ωραία σκέψη από έναν μάλλον άγνωστο συγγραφέα στην έλλάδα, έναν ουτοπιστή με βαθιά πολιτική άποψη, που στα τέλη του 19ου αιώνα οραματίστηκε μια κοινωνία που θα επέστρεφε στη μικρή κλίμακα, εντελώς κόντρα στην έξαρση που συνόδευε τη βιομηχανική επανάσταση. Έναν συγγραφέα που χαρακτηρίστηκε αναρχικός και συνέθεσε ένα μεσαιωνικό παραμύθι με ήρωα το πριγκιπόπουλο ραλφ, που μαγεμένο από τους θρύλους και τους μύθους αναζητά την ευτυχία και την αιώνια νιότη. Μετά τα δύο πρώτα βιβλία διαβάστε, πάντα με χαλαρή διάθεση, τις περιπέτειές του όπως έχουν αποδοθεί σε χαλαρή ρίμα.

ό τζωρτζ Πελεκάνος, καταξιωμένος συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας, γιος Έλληνα μετανάστη, που υπηρέτησε ως πεζοναύτης και αργότερα έγινε εστιάτορας, είναι ένας καλός έλληνοαμερικανός που οδηγεί το παλιό τζιπ τσερόκι του με περηφάνια, μεγαλώνει τα τρία του παιδιά σε ένα καταπράσινο προάστιο της όυάσινγκτον και αντλεί το υλικό του από τις εμπειρίες του, αλλά και από τις νυχτερινές βόλτες με τις αστυνομικές περιπολίες στην αμερικανική πρωτεύουσα. Με τη «γλυκιά αιωνιότητα» κλείνει ο κύκλος του D.C. Quartet, όπου ο Πελεκάνος σε ένα ανοιξιάτικο σκηνικό περιγράφει τη γεμάτη βία ζωή στα γκέτο της γενέθλιας πόλης του.

Ένας τέλειος κατάσκοπος

Το παρελθόν

Κορίτσι συναντά αγόρι

Μτφρ. κΩΣταΣ ΜΠαρΜΠΗΣ BELL 2010

Μτφρ. έφΗ γΙαννόΠόυΛόυ ΠαΠυρόΣ LEtras 2010

Μτφρ. ΜαΙρΗ ΣαρατΣΙΩτΗ τόΠόΣ 2010

ΣέΛ. 608, τΙΜΗ €18,00

ΣέΛ. 605, τΙΜΗ € 22,00

ΣέΛ. 180, τΙΜΗ € 12,60

έπανέκδοση του καλύτερου μυθιστορήματος του τζον λε καρέ, καθώς, εκτός από άριστο δείγμα κατασκοπικής λογοτεχνίας, έχει συμβάλει στην καταξίωση του συγγραφέα του μεταξύ των σημαντικότερων. Στον «τέλειο κατάσκοπο», ο τζον λε καρέ, με αφετηρία την εξαφάνιση του διπλωμάτη καριέρας αλλά και μυστικού πράκτορα Μάγκνους Πιμ, διερευνά θέματα ταυτότητας και εξετάζει τη συνοχή των υλικών με τα οποία χτίζει κανείς την υπόστασή του.

κυκλοφορεί το βραβευμένο μυθιστόρημα του αργεντινού Άλαν Πάουλς. Η ιστορία του χωρισμού του ρίμινι και της Σοφίας έπειτα από 12 χρόνια τέλειας σχέσης διαδραματίζεται στο Μπουένος Άιρες στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Η ολοκλήρωση της πορείας ενηλικίωσης του ζευγαριού τούς οδηγεί στην απόφαση να κλείσουν τον κύκλο με έναν τέλειο χωρισμό, αλλά όσο υπάρχει τέλεια σχέση, άλλο τόσο υπάρχει και τέλειος χωρισμός. Έτσι ο κύκλος θα ανοίξει και πάλι.

Η Σκοτσέζα Άλι Σμιθ γράφει βιβλία για τον έρωτα ανάμεσα στα δύο φύλα, ανάμεσα στο ίδιο φύλο, για την αγωνία του θανάτου, για τον φόβο της απώλειας, για την προσπάθεια κατανόησης του άλλου ή την αδυναμία αναγνώρισης του διαφορετικού. Θεωρείται μία από τις πιο τολμηρές για τη θεματολογία της συγγραφείς της Βρετανίας. Στο «κορίτσι συναντά αγόρι» περιγράφεται ο έρωτας σε όλα τα πρόσωπα, πέρα και πάνω από τις συμβάσεις.

Τζον λε Καρέ

Άλαν Πάουλς

ΑΛΙ ΣΜΙΘ

22bookpress

Μαϊοσ2010

moyσικη

Το ελαφρό μουσικό θέατρο στη μεσοπολεμική Αθήνα: Τα γεγονότα και τα ζητήματα, Α' τόμος Οι άνθρωποι και τα έργα, Β' τόμος

Μανώλης Σειραγάκης Καστανιώτησ 2009

Από την οπερέτα στο ρεμπέτικο Μουσικό θέατρο, Θεοδωράκης, μυθολογία, το δημοτικό και η μετεξέλιξή του: Επιλογές από πρόσφατες εκδόσεις. Του Πάρι Κωνσταντινίδη

σΕΛ. α' 422, Β' 448, τιΜη €35,00 (ΕΚαστοσ)

«οπερέτα στην Ελλάδα; Ελληνική οπερέτα; Μα υπήρξε ποτέ δημοφιλής;». Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται σήμερα, η απάντηση είναι καταφατική. αυτήν, καθώς και άλλες προκαταλήψεις για το «ελαφρό» μουσικό θέατρο του Μεσοπολέμου, επιχειρεί να άρει ο Μανώλης σειραγάκης. ώς μουσικό θέατρο ορίζει την επιθεώρηση και την οπερέτα, τις οποίες εξετάζει με επίκεντρο τις περιόδους 1922-1928 και 19291940, αφιερώνοντας παράλληλα ένα μεγάλο κεφάλαιο για την πριν από το 1922 περίοδο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή παύει το μουσικό θέατρο να υπηρετεί και να υπηρετείται από τη Μεγάλη ιδέα, και αναζητά νέους δρόμους για την προσέλκυση του κοινού, τους οποίους βρίσκει στη σάτιρα με πολύ συχνά πολιτικό περιεχόμενο, στον σχολιασμό της επικαιρότητας, στον ερωτισμό και στα «μπαλέτα», καθώς και στη φαντασμαγορία μέσω της μουσικής και του χορού. η λογοκρισία και οι παρεμβάσεις που υφίσταται, είτε από τους θεατρώνες είτε από το κράτος, είναι συστηματική. οι θεατρώνες αποσκοπούν στην εξασφάλιση των κερδών που επιθυμούν να αποφέρει η επένδυσή τους, ενώ το κράτος χρησιμοποιεί ενίοτε ως «όχημα» την προστασία των «χρηστών ηθών», ώστε, με πρόσχημα την αφαίρεση των βωμολοχιών ή των «αποκαλυπτικών» σκηνών, να λογοκρίνει την πολιτική κριτική, ενώ σε παλαιότερες περιόδους παρενέβαινε απροκάλυπτα. το κράτος επηρέασε επίσης την πορεία της θεατρικής παραγωγής μέσω της φορολογίας, της θέσπισης «άδειας ασκήσεων επαγγέλματος», καθώς και άλλων θεσμών. στην έκδοση περιλαμβάνονται στατιστικά στοιχεία, παραστασιογραφία, αποσπάσματα από επιθεωρήσεις και ευρετήριο ανά κατηγορίες. ο συγγραφέας γράφει από μια οπτική υπέρ του «ελαφρού» μουσικού θεάτρου έναντι του θεάτρου πρόζας, χωρίς όμως να λαμβάνει υπόψη στην «αξιολόγησή» του τη διαφορετική κοινωνική λειτουργία των ειδών, που συνεπάγονται διαφορετικό προορισμό

BOOKPRESS23

ΜΑΪΟΣ2010

και διαφορετικές προσδοκίες από το κοινό. Για παράδειγµα, στη λογοτεχνία διαφορετικές αναζητήσεις έχει το ολιγάριθµο κοινό µιας «λέσχης αναγνωστών», που αποτελείται από εντατικούς αναγνώστες, και διαφορετικές αναζητήσεις έχει ο περιστασιακός αναγνώστης ενός µπεστ σέλερ. Οι µουσικοί όροι δεν αποδίδονται πάντα εύστοχα. Σε κάθε περίπτωση, ο βασικός στόχος του βιβλίου επιτυγχάνεται φέρνοντας στην επιφάνεια το «άγνωστο» µουσικό θέατρο του Μεσοπολέµου και αναµένεται να αποτελέσει σηµείο αναφοράς για περαιτέρω έρευνα.

Οι δρόµοι του Αρχάγγελου Μίκης Θεοδωράκης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ 2009

«∆εν λέω ότι, επειδή έζησα αυτά τα γεγονότα, έπρεπε να γράψω αυτή τη µουσική. Λέω ότι, για να γράψω αυτή τη µουσική, έπρεπε να ζήσω αυτά τα γεγονότα». Σε αυτή τη φράση συµπυκνώνεται η αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη, όπου η µουσική και η πολιτική διαπλέκονται και καταλήγουν να συνιστούν αδιάσπαστη ενότητα. Ο Μιχαήλ (εξ ου και ο τίτλος…) Θεοδωράκης ξεκινούσε να γράφει την αυτοβιογραφία του σε µια περίοδο –το 1985– που αισθανόταν παραγνωρισµένος και προδοµένος, ώστε µέσω αυτής να εξηγήσει το µουσικό του έργο. Ο χριστιανισµός που του κληροδότησε η µάνα του, ο πατριωτισµός του πατέρα του και η προσχώρηση στην ΕΠΟΝ και στον µαρξισµό µπόλιασαν την προσωπικότητά του, χαρακτηρίζοντας τη µουσική του διαδροµή. «Οι δρόµοι του Αρχάγγελου» αποτελούν επανεπεξεργασία της παλαιότερης πεντάτοµης έκδοσης του Κέδρου. Στη νέα έκδοση αφαιρέθηκε –δυστυχώς– ο επίλογος του Γκυ Βάγκνερ, καθώς και η απάντηση του Θεοδωράκη προς αυτόν, ενώ προστέθηκε ο θαυµάσιος πρόλογος του Σταύρου Ζουµπουλάκη.

ΣΕΛ. 1232, ΤΙΜΗ €60,00

Η κραυγή της Μέδουσας. Από τον µύθο στη µουσική Χαρίκλεια Τσοκανή ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΕΙΑ 2006 ΣΕΛ. 327, ΤΙΜΗ €19,00

Όποιος αντίκριζε το οργισµένο βλέµµα της Μέδουσας πέτρωνε, µέχρι που τη φόνευσε ο Περσέας, χάρη στη βοήθεια της θεάς Αθηνάς –αντικρίζοντας το είδωλο του τέρατος στην ασπίδα της–, για να µην πετρώσει. Στην εξιστόρηση του µύθου ποτέ δεν παρουσιάζεται ο θάνατος της Μέδουσας ως φόνος. Στους µύθους των αρχαίων Ελλήνων ενσωµατώνεται τόσο η µυθοπλασία όσο και η αναζήτηση της λογικής εξήγησης. Τι συµβολίζει, λοιπόν, ο µύθος της Μέδουσας; Γιατί από τον ήχο της κραυγής του θυµωµένου τέρατος µε τα µαλλιά από φίδια γεννιέται ο αυλός, η ενόργανη µουσι-

George Pelecanos

Γλυκιά Αιωνιότητα Μετάφραση: Θάνος Καραγιαννόπουλος Αστυνομικό μυθιστόρημα Σειρά BrainFood

Βίαιο, εκρηκτικό, ανατρεπτικό, αλλά και βαθιά ανθρώπινο περιγράφει με τον πιο παραστατικό τρόπο τη ζωή στα γκέτο της αμερικανικής πρωτεύουσας, όπου βασιλεύουν οι συμμορίες και τα ναρκωτικά. Άψογα γραμμένο από έναν από τους κορυφαίους συγγραφείς νουάρ/αστυνομικής λογοτεχνίας.

Η ασυμ βίβαστη πλευρά του βιβλίου

κή, που σκοπό έχει τον έλεγχο του θυµοειδούς; Πώς µετεξελίσσεται η ανεξέλεγκτη ορµή σε εξισορρόπηση των συναισθηµάτων; Και πώς καταλήγουν οι µουσικές έννοιες της ευρυθµίας και του µέτρου να ορίζουν ταυτόχρονα τις πολιτικές αξίες της αρχαίας Ελλάδας; Η συγγραφέας επιχειρεί µια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση στον µύθο της Μέδουσας, η οποία βραβεύτηκε το 2007 από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών ως το καλύτερο µουσικολογικό βιβλίο.

Μούσα πολύτροπος. Αενάως ρεµβοµένη. Μελωδική και κοινωνική διαδροµή από το δηµοτικό στο «ρεµπέτικο»

Ηλίας Βολιότης-Καπετανάκης ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ 2007 ΣΕΛ. 566, ΤΙΜΗ €32,40

«Μετά το ευγενές ρεµπέτικο ακολουθεί η αλλοτρίωση» θα µπορούσε να είναι ο κρυφός τίτλος του βιβλίου, το οποίο κινείται στο δίπολο: κακή, αιθεροβαµούσα άρχουσα τάξη εναντίον καλού λαού που (προσπαθεί να;) αντιστέκεται. Η πρώτη, ως υποτελής των ισχυρών της ∆ύσης, προσπαθεί να εισαγάγει άκριτα και να επιβάλει µουσικές που δεν έχουν σχέση µε την έκφραση του τόπου, ενώ ο λαός πηγαία εκφράζεται στο ρεµπέτικο, που αποτελεί µετεξέλιξη των δηµοτικών, σύµφωνα µε τη µονοδιάστατη ερµηνεία του συγγραφέα, ο οποίος γνωρίζει µεν καλά τα γεγονότα και ασκεί έντονη κριτική σε άλλους «ρεµπετολόγους», όπως π.χ. οι ∆αµιανός και Πετρόπουλος, αλλά δεν τεκµηριώνει µε ιδιαίτερη ευλάβεια τις θέσεις του (χωρίς να σηµαίνει αυτοµάτως ότι είναι αβάσιµες), ούτε εντάσσει τη βιβλιογραφία του σε ένα συνεκτικό σύστηµα παραποµπών. Ο «ακαδηµαϊσµός» εξάλλου, δηλώνει, δεν αποτελεί και φιλοδοξία του. Οι παρατηρήσεις του είναι αρκετές φορές ιδιαίτερα εύστοχες, αλλά επίσης άλλοτε επιφανειακές, µονοδιάστατες και σχεδόν µανιχαϊκές. Καλά µελετηµένος, αλλά προκατειληµµένος. Προσφέρει µεν, αλλά σε αρκετά ζητήµατα η ερµηνευτική του είναι προβληµατική.

Dr. Frank T. Vertosick, JR.

Γιατί πονάμε

Η φυσική ιστορία του πόνου Πρόλογος: Μανώλης Αναστασίου, (πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίας) Μετάφραση: Δέσποινα Αλεξανδρή Εκλαϊκευμένη επιστήμη Σειρά ΑΝΤΙ-ΥΛΗ

H απάντηση σε ένα ερώτημα που μας απασχολεί επί αιώνες: Γιατί πονάμε; Ο καταξιωμένος νευροχειρουργός Frank Vertosick καταγράφει τη φυσική ιστορία του πόνου μέσα από ιστορικά, φιλοσοφικά, λογοτεχνικά και θρησκευτικά κείμενα, αναλύει τη βιολογική και ψυχολογική φύση του και παρουσιάζει τις κύριες στρατηγικές αντιμετώπισής του, με επιστημονική ακρίβεια αλλά και με ανθρωπιά.

Θεμιστοκλέους 80, 106 81, Αθήνα, Τ.: 210 5226609 | www.oxy.gr, www.brainfood.gr

24bookpress

μαϊοσ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ

Από την καταστολή στην απόλαυση; Το σεξ και ο ερωτισμός εκδηλώνονται μέσα από σχέσεις εξουσίας. Του Σωτήρη Βανδώρου

Σεξ, σεξ, σεξ! Τι πιο φυσικό; Κι όμως όχι. Ακόμη κι όταν εμφανίζονται ως «φυσικές», οι σεξουαλικές μας αντιλήψεις και πρακτικές διαμεσολαβούνται από κι εγγράφονται σε κοινωνικές σχέσεις.

πορεί βέβαια να υπάρχει μια βιολογική διάσταση –οι ορμές–, αλλά το πώς αυτή θα εκφραστεί δεν έχει καμία σχέση με τη βιολογία. Είναι ο λόγος για τον οποίο επιστημονικά γίνεται λόγος για κοινωνικό φύλο (gender) κι έμφυλες σχέσεις: τι σημαίνει «άντρας», «γυναίκα» κι άλλες εκδοχές του έμφυλου εαυτού δεν είναι κάτι ούτε σταθερό, ούτε αυτονόητο, αλλά αποκτά νόημα μόνο σε συγκεκριμένα πολιτισμικά συμφραζόμενα. Έτσι, δεν υπάρχει κάποιο καθολικό πρότυπο σεξουαλικότητας, αλλά ποικίλες σεξουαλικές συμπεριφορές που μεταβάλλονται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή. Για παράδειγμα, η σύνδεση της σεξουαλικότητας με το συναίσθημα και την απόλαυση είναι χαρακτηριστικό κυρίως της νεότερης εποχής, με την έννοια ότι στις παραδοσιακές κοινωνίες η διευθέτηση των σεξουαλικών σχέσεων, οι οποίες ασκούνται στο πλαίσιο του έγγαμου βίου, λαμβάνει υπόψη άλλες μέριμνες: την οικονομική διασφάλιση της οικογένειας και την ανάγκη να υπάρξουν απόγονοι, και ταυτόχρονα την ομαλή αναπαραγωγή των σχέσεων της κοινότητας. Είναι λόγοι σχετικοί με τους όρους κοινωνικής συμβίωσης που εξηγούν γιατί, ας πούμε, στις μέρες μας η πολυγυνία εξακολουθεί να παραμένει νόμιμη –ή έστω ανεκτή– σχεδόν στο 1/3 του κόσμου (σε κράτη, κυρίως μουσουλμανικά, της Αφρικής, της Ασίας, της Νότιας Αμερικής), ενώ η πολυανδρία είναι σε ισχύ σε περιοχές της Μογγολίας, του Θιβέτ, της Ινδίας, της Βραζιλίας κι αλλού. Ενώ η μονογαμία στη Δύση εγκαθιδρύεται ως κυρίαρχο μοντέλο από τον 11ο αιώνα, όταν η χριστιανική Εκκλησία ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο στις ζωές των ανθρώπων και η ανάπτυξη των πόλεων επιβάλλει νέα πρότυπα (για μια συνοπτική παρουσίαση των πολλαπλών εκδοχών του φαινομένου βλ. «Η ιστορία του έρωτα»). Στις δυτικές κοινωνίες, που μας ενδιαφέρουν περισσότερο εδώ, πριν

από το 1800 ο κανόνας ήταν ότι οι άνθρωποι δεν είχαν σεξουαλικές σχέσεις αν δεν ήταν βέβαιο ότι θα παντρευτούν, ενώ οι ερωτοτροπίες των νέων ήταν αυστηρά επιτηρούμενες από τους γονείς και γίνονταν δημοσίως – σε χορούς, γιορτές κ.ο.κ. Αυτό αφορούσε βέβαια περισσότερο τα λαϊκά στρώματα και λιγότερο τους ευγενείς, και γενικότερα τις προνομιούχες τάξεις που γεύονταν περισσότερες σεξουαλικές ελευθερίες. Ο Edward Shorter (βλ. «Σεξουαλικότητα, έρωτας και οικογένεια) εντοπίζει δύο σεξουαλικές επαναστάσεις. Την πρώτη τοποθετεί στα τέλη του 18ου αιώνα και τη συνδέει με τις προγαμιαίες σχέσεις που συνάπτονται από έρωτα, πέραν ή

Η ομολογία αυνανισμού μπορούσε να επισύρει ακόμη και τη θανατική ποινή παρά τον έλεγχο των γονέων των εραστών, και οι οποίες αρχίζουν σταδιακά έκτοτε να απενοχοποιούνται. Τότε, σε πολλές περιοχές της Δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής σημειώνονται ακόμη και τριπλάσιες ή τετραπλάσιες εγκυμοσύνες εκτός γάμου, οι οποίες δικαιολογούνται από τις εγκύους ως αποτέλεσμα «πάθους» και «έρωτα», κάτι σχεδόν ανήκουστο παλαιότερα. Τη δεύτερη επανάσταση εντοπίζει βέβαια στη δεκαετία του 1960, οπότε η αναζήτηση της ηδονής στο σεξ παύει να συνοδεύεται (αναγκαστικά) από συναισθηματική πρόσδεση, πόσω μάλλον από όρκους αιώνιας πίστης, ή να αναστέλλεται για οποιουσδήποτε λόγους άσχετους προς την επιθυμία των ατόμων. Εξ ου και η συχνή –και πάντως ασύγκριτα συχνότερη σε σχέση με το παρελθόν– εναλλαγή ερωτικών συντρόφων. Η εξέλιξη αυτή συνδυάζεται βέβαια με τον πολιτικό ρι-

ζοσπαστισμό εκείνων των χρόνων, ενώ επιβοηθήθηκε από τη χρήση του αντισυλληπτικού χαπιού που κυκλοφόρησε το 1960 κι έδωσε στις γυναίκες έλεγχο στο σώμα τους που δεν διέθεταν έως τότε. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η σεξουαλικότητα δεν είναι ξεκομμένη από άλλες σφαίρες της ύπαρξης, αλλά διαπλέκεται αποφασιστικά με αυτές. Σύμφωνα με τις αναλύσεις του Μαξ Βέμπερ, κατά τους νεότερους χρόνους η συνάρθρωση της προτεσταντικής ηθικής με το πνεύμα του αναδυόμενου καπιταλισμού –που επέτασσε τη συσσώρευση κεφαλαίου, και όχι την κατανάλωση και το ξόδεμα– οδήγησαν στην επικράτηση ενός, κατά κάποιον τρόπο, εγκόσμιου ασκητισμού. Η απόλαυση των ηδονών δεν συνάδει με αυτόν, αντίθετα τον υπονομεύει. Επομένως, θα λέγαμε εμείς με μια δόση υπεραπλούστευσης, κράτος και Εκκλησία αναλαμβάνουν την πάταξη της σεξουαλικής ελευθεριότητας. Οι σαρκικές ορέξεις είναι αποσταθεροποιητικές και πρέπει να τιθασευτούν. Άλλωστε, από τον Φρόιντ και μετά, είμαστε τουλάχιστον υποψιασμένοι ότι είναι στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού να «μετουσιώνει» τις –στη βάση τους σεξουαλικές– ορμές μας μετατρέποντάς τις σε δημιουργική εργασία και σε προϊόντα του πνεύματος. Ο κατεξοχήν μελετητής του θέμα-

bookpress25

μαϊοσ2010

Από τον «σοδομισμό» στους «ομοφυλόφιλους» Είναι ξεχωριστού ενδιαφέροντος εν προκειμένω ότι ο όρος «ομοφυλοφιλία» επινοήθηκε από έναν Ούγγρο γιατρό στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Σύμφωνα με τον Φουκώ, αυτή η ονοματοδοσία δεν παραπέμπει απλώς σε ομοερωτικές πρακτικές. Αλλά πλέον (και) μέσω αυτής συγκροτείται ως τέτοια μια ολόκληρη ομάδα του πληθυσμού, μια νέα κοινωνική κατηγορία: οι «ομοφυλόφιλοι». Το καινούργιο στοιχείο είναι ότι αναγνωρίζεται τόσο από τους άλλους όσο και από τους ίδιους ότι είναι κάτοχοι μιας ξεχωριστής ταυτότητας που τους προσδίδει η σεξουαλική τους συμπεριφορά. Αντίθετα, παλαιότερα δεν αποδιδόταν ανάλογο νόημα σε «σοδομιστικές» –όπως ήταν ο πλέον

τος της ιστορίας της σεξουαλικότητας του οποίου το έργο εξακολουθεί να είναι σημείο αναφοράς, μολονότι έχουν εγερθεί και ισχυρές κριτικές σε βάρος του –βλ. ενδεικτικά Robert Muchembled, «Οργασμός και Δύση»– είναι ο Μισέλ Φουκώ (βλ. το τρίτομο έργο του «Ιστορία της σεξουαλικότητας»). Ο Φουκώ δεν θεωρεί ότι υπήρξαν, με τη στενή έννοια, καταστολή και απώθηση της σεξουαλικότητας στη νεότερη εποχή. Τουναντίον, ισχυρίζεται, από τον 18ο αιώνα και μετά παρατηρείται μια αύξηση των λόγων (discours) περί των σεξουαλικών σχέσεων οι οποίοι τις φέρνουν έτσι εμφατικά στο προσκήνιο. Ωστόσο, ταυτόχρονα παράγεται αυτό που αποκαλεί βιοεξουσία, στη βάση της οποίας ρυθμίζεται κι ελέγχεται η σεξουαλικότητα με τρόπους που είναι «παραγωγικοί» για το οικονομικό σύστημα και συντηρητικοί από πολιτική άποψη. Οι επιστήμες αναλαμβάνουν να προσδιορίσουν τι είναι «φυσιολογικό» και τι «παθολογικό» με τις ανάλογες συνέπειες για όσους και όσες εμφανίζουν «παρεκκλίνουσες» τάσεις. Έτσι, η ιατρική ασχολείται με τις «υστερικές» γυναίκες, η παιδαγωγική με την εμπέδωση στους εφήβους της αντίληψης ότι ο αυνανισμός είναι ολέθριος, και λίγο-πολύ η ψυχιατρική αναλαμβάνει όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις. Μείζον είναι ότι με διάφορους παράλληλους μηχανισμούς επιτυγχάνεται η πειθάρχηση των σωμάτων και των συνειδήσεων, και αυτή η καθυπόταξη εσωτερικεύεται: τα ίδια τα άτομα την αντιλαμβάνονται ως κάτι το «φυσικό» στο οποίο οφείλουν να συμμορφωθούν. Βεβαίως, αυτή η καθυπόταξη δεν είχε τις ίδιες συνέπειες για όλους, αλλά ευνοούσε την πατριαρχική εξουσία, και πιο συγκεκριμένα τους ετεροφυλόφιλους παντρεμένους άντρες. Σύμφωνα με ορισμένους λόγους, οι γυναίκες θεωρούνταν

κοινόχρηστος όρος– πρακτικές, δηλαδή αυτές δεν προσδιόριζαν το ποιος είναι κάποιος, αυτός που τις ασκούσε δεν χαρακτηριζόταν από αυτές, δεν διακρινόταν από τους υπολοίπους, και βέβαια δεν στιγματιζόταν. Μέχρι σχετικά πρόσφατα στη Δύση η ομοφυλοφιλία αντιμετωπιζόταν από πολλούς ως ασθένεια, ψυχική ή σωματική. Ακόμη και τη δεκαετία του 1950, ορισμένοι ψυχοθεραπευτές στις ΗΠΑ εφάρμοζαν τη «θεραπεία διά της αποστροφής». Μεταξύ των τεχνικών της ήταν και αυτή του ηλεκτροσόκ… (βλ. «Ομοφυλοφιλία. Μια παγκόσμια ιστορία»). Βέβαια, στο σημερινό θεοκρατικό Ιράν δεν αναγνωρίζεται θεραπεία. Οι ομοφυλόφιλοι απαγχονίζονται δημοσίως.

σεξουαλικά «ψυχρές» από τη φύση τους, κάτι που παρείχε μια πρώτης τάξεως δικαιολογία να αναζητήσουν οι άντρες σεξουαλική συντροφιά σε πόρνες –οι οποίες βέβαια θεωρούνταν διεφθαρμένες–, ενώ οι παντρεμένες περιορίζονταν στα του οίκου τους. Το ότι το πεδίο της σεξουαλικότητας υπόκειται σε αυστηρό εξουσιαστικό έλεγχο επιβεβαιώνεται και από την κατά περιόδους απηνή καταδίωξη όσων επιδίδονταν στις «κατά μόνας ηδονές». Στην Ισπανία του Μεσαίωνα μια τέτοια ομολογία μπορούσε να επισύρει τη θανατική ποινή. Τον 19ο αιώνα θα γλίτωνε κανείς με ξυλοδαρμό και καταναγκαστικά έργα. Όσο για τις γυναίκες, δαιμονοποιείται η κλειτορίδα. Κι αυτό διότι οι γυναικείες αυνανιστικές πρακτικές σημαίνουν ότι κι εκείνες διεκδικούν το δικαίωμα στην ηδονή, και μάλιστα μπορούν να αναλάβουν τη σχετική πρωτοβουλία, χωρίς να είναι απαραίτητος ένας άντρας. Αυτή η πράξη λαμβάνει έτσι οιονεί επαναστατικό χαρακτήρα, εφόσον αμφισβητεί τη σχέση υποτέλειας προς τους άντρες (βλ. «Εγκώμιο στον αυνανισμό»). Εξ ου και οι πρακτικές ακρωτηριασμού της κλειτορίδας, καθιερωμένες ακόμη και σήμερα σε πολλές χώρες της Αφρικής. Ακόμη και στις μέρες μας –με κεκτημένη αφενός τη «σεξουαλική επανάσταση» του ’60– που υποτίθεται ότι οι γυναίκες έχουν κατακτήσει την ισότητα (και στο σεξ), εξακολουθούν να επιβιώνουν –στη συνείδηση όλων– τα παλαιότερα στερεότυπα. Έτσι, ακόμη κι όταν εκείνες αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να φλερτάρουν, χρησιμοποιούν συνήθως κώδικες που υποδηλώνουν μεν εκδήλωση ερωτικού ενδιαφέροντος, αλλά ταυτόχρονα παίρνουν μια θέση περισσότερο παθητική (βλ. «Ιστορία της ερωτικής κατάκτησης»).

Η ιστορία του έρωτα Ζακ αταλί, Στεφανί ΜπονβίΣίνί ΜΤΦρ. ΚλΑΙρ ΝΕΒΕ, Εύη ΣΙΟύγγΑρη ΜΕΤΑΙχΜΙΟ 2009 ΣΕλ. 239, ΤΙΜη €28,13

ίστορία της σεξουαλικότητας. τόμ. 1: Η δίψα της γνώσης ΜίΣελ φουκώ ΜΤΦρ. γΚλΟρύ ρΟζΑΚη ΚΕΔρΟΣ 1978 ΣΕλ. 195, ΤΙΜη €14,00

Σεξουαλικότητα, έρωτας και οικογένεια. ευρώπη και βόρεια αμερική 17ος-20ός αιώνας Edward ShortEr ΜΤΦρ. ΑΝΔρΕΑΣ ΠΑΠΠΑΣ ΝΕΦΕλη 2009 ΣΕλ. 380, ΤΙΜη €27,63

ομοφυλοφιλία. Μια παγκόσμια ιστορία επίΜ. robErt aldrich ΜΤΦρ. ΜΑργΑρΙΤΑ ΜηλΙΩρη ΠΑΠύρΟΣ 2008 ΣΕλ. 385, ΤΙΜη €48,23

οργασμός και Δύση. ίστορία της σαρκικής απόλαυσης από τον 16ο αιώνα ως την εποχή μας robErt MuchEMblEd ΜΤΦρ. ΠΕλΑγΙΑ ΜΑρΚΕΤΟύ ΜΕΤΑΙχΜΙΟ 2008 ΣΕλ. 388, ΤΙΜη €20,10

h ιστορία της ερωτικής κατάκτησης JEan claudE bolognE ΜΤΦρ. γΙΑΝΝηΣ ΚΑύΚΙΑΣ ΠΟλύΤρΟΠΟΝ 2009 ΣΕλ. 350, ΤΙΜη €29,40

εγκώμιο στον αυνανισμό PhiliPPE brEnot ΜΤΦρ. ρΟύλΑ ΤΣΙΤΟύρη ΠΟΤΑΜΟΣ 2010 ΣΕλ. 134, ΤΙΜη €11,05

h ιστορία του γάμου StEPhaniE coontz ΜΤΦρ. ΣΟΦΙΑ λΑζΑρΙΔΟύ ΠΟλύΤρΟΠΟΝ 2008 ΣΕλ. 454, ΤΙΜη €31,50

26BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ

«Το σεξ µάς έκανε ανθρώπους» Ο ∆ηµοσθένης Κούρτοβικ µιλάει στον Κώστα Κατσουλάρη για την ανθρωπολογική διάσταση του έρωτα.

Η εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2010 ΣΕΛ. 183, ΤΙΜΗ €16,00

∆ηµοσθένης Κούρτοβικ είναι γνωστός στους περισσότερους αναγνώστες για το πεζογραφικό του έργο και τις ρηξικέλευθες κριτικές του στον Τύπο. Να όµως που, µε την πρόσφατη επανέκδοση ενός παλαιότερου βιβλίου του, δίνεται η ευκαιρία στους αναγνώστες να γνωρίσουν µια άλλη πλευρά του, αυτή του ανθρωπολόγου και µελετητή. Η «Εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας» (Ελληνικά Γράµµατα) είναι µια µελέτη που λαµβάνει υπόψη της πλήθος βιολογικών και πολιτισµικών δεδοµένων, αντλώντας πληροφορίες από τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις για τη συµπεριφορά των άµεσων προγόνων µας. Στη µελέτη σας φτάνετε µέχρι την επικράτηση του Homo Erectus, του άµεσου προγόνου µας, που έζησε µέχρι πριν από ένα µε δύο εκατοµµύρια χρόνια. Ισχυρίζεστε ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης σεξουαλικότητας έχουν ελάχιστα διαφοροποιηθεί έκτοτε. Ναι. Φυσικά, το σεξ δεν απολιθώνεται. ∆εν µπορούµε π.χ. να ξέρουµε αν οι αρσενικοί πρόγονοί µας σε εκείνο το µακρινό παρελθόν είχαν τόσο µεγάλο πέος όσο οι σηµερινοί άνδρες ή αν οι θηλυκοί είχαν τόσο ανεπτυγµένους µαστούς και γλουτούς όσο οι σηµερινές γυναίκες, και αν είχαν σεξουαλικά ενδιαφέροντα πέρα από τη φάση της ωορρηξίας, φαινόµενα δηλαδή χαρακτηριστικά για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Όλες οι νεότερες ανακαλύψεις δείχνουν όµως ότι οι

αρχάνθρωποι ήταν πιο «σύγχρονοι» από όσο πιστεύαµε άλλοτε και δεν είναι µάλιστα απίθανο να διέθεταν ήδη έναρθρο λόγο. Εποµένως, είναι λογικό να υποθέσουµε ότι και η σεξουαλική ζωή τους έµοιαζε περισσότερο µε τη δική µας παρά µε των πιθηκοειδών προγόνων τους. Απλοποιώντας ίσως υπερβολικά, θα µπορούσαµε να πούµε ότι ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος εξαιτίας της πολύµορφης σεξουαλικότητάς του; Η σεξουαλικότητα δεν ήταν ο µόνος παράγοντας που έκανε τον άνθρωπο αυτό που είναι. Έπαιξε όµως πολύ µεγάλο ρόλο στη δηµιουργία στενότερων και µονιµότερων δεσµών ανάµεσα στα αρσενικά και στα θηλυκά µέλη µιας κοινότητας, συνακόλουθα στη δηµιουργία συνε-

Με µια έννοια, η ανθρώπινη σεξουαλικότητα σηµαίνει ότι το αρσενικό στο είδος µας έγινε κάπως θηλυκότερο κτικών κοινωνιών. Και αυτό κυρίως για τον λόγο ότι η ερωτική επιθυµία έπαψε να είναι περιορισµένη στη σύντοµη φάση της αναπαραγωγής και επεκτάθηκε σε όλη τη ζωή των δύο φύλων. Η σεξουαλικότητα αποσυνδέθηκε εν µέρει από την καθαρά αναπαραγωγική λειτουργία της, άρχισε να επηρεάζει και άλλες δραστηριότητες του ανθρώπου, κοινωνικές, οικονοµικές, αργότερα πνευµατικές και καλλιτεχνικές. Έγινε αναπόσπαστο και σηµαντικό κοµµάτι του ανθρώπινου ψυχισµού. Ισχυρίζεστε ότι η ανθρώπινη κοινωνία κατέστη δυνατή χάρη στη γενικότερη συµπεριφορά και στις ανάγκες του θηλυκού, ενώ τα αρσενικά εµφανίζονται σχεδόν ως παρίες. Θέλετε να µας το εξηγήσετε αυτό; Σε όλα τα θηλαστικά που ζουν σε

κοινωνίες, ο πυρήνας της κοινωνικής δοµής είναι τα θηλυκά µε τα µικρά τους. Ό,τι ονοµάζουµε επικοινωνία είναι εντατικότερο και πιο πολύπλοκο σε αυτό το τµήµα της οµάδας. Τα αρσενικά δεν είναι ακριβώς παρίες, έχουν όµως φυγόκεντρες τάσεις, µετακινούνται περισσότερο, αλλάζουν συχνότερα κοινότητα και είναι σε γενικές γραµµές λιγότερο επικοινωνιακά από τα θηλυκά. Αυτό µπορούµε να το δούµε και στις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες και είναι ένα συνηθισµένο παράπονο των γυναικών. Μόνο που στον σύγχρονο άνθρωπο η διαφορά αυτή έχει αµβλυνθεί σε µεγάλο βαθµό, αλλιώς δεν θα µπορούσαν, πολύ απλά, να υπάρξουν ανθρώπινες κοινωνίες. Λοιπόν, η σεξουαλικότητα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη µετατόπιση του αρσενικού πιο κοντά τον πυρήνα της οµάδας, στην αναστροφή των φυγόκεντρων τάσεων σε κεντροµόλες, στην εντονότερη συναισθηµατική πρόσδεση των ανδρών στις γυναίκες, οι οποίες είναι –όπως είπα– ο σταθερός πυρήνας, η «µαγιά» της κοινωνικής οργάνωσης. Με µια έννοια, η ανθρώπινη σεξουαλικότητα σηµαίνει ότι το αρσενικό στο είδος µας έγινε κάπως θηλυκότερο. Πώς συνάδει η παραπάνω διαπίστωση µε την κατά κράτος επικράτηση του αρσενικού στο κοινωνικό πεδίο στη συνέχεια; Εικάζω ότι η πατριαρχία, γιατί αυτήν εννοείτε, ήταν µια βαρυσήµαντη επανάσταση, ή µάλλον πραξικόπηµα, που σχετίζεται µε την ανακάλυψη του ρόλου του άνδρα στην αναπαραγωγή. Οι αρχέγονες φυλές αγνοούσαν τον ρόλο του σπέρµατος, και γενικά της συνουσίας, στην παραγωγή απογόνων. Η τεκνοποιία θεωρούνταν µια µαγική ικανότητα της γυναίκας, µια ανώτερη, σχεδόν θεϊκή δύναµή της. Όταν ο άνδρας κατάλαβε ότι συµµετείχε εξίσου σε αυτό το «θαύµα», θέλησε να διασφαλίσει ότι τα παιδιά που γεννούσε η γυναίκα του ή οι γυναίκες του ήταν δικά του. Γιατί µόνον η γυναίκα είναι σε θέση να ξέρει ότι τα παιδιά που κάνει είναι δικά της, ο άνδρας δεν µπορεί να έχει αυτή τη φυσική βεβαιότητα, ή τουλάχιστον δεν µπορούσε πριν από την εφεύρεση του

«Η ευτυχία της ζωής» (1905-06). Έργο του Ανρί Ματίς.

BOOKPRESS27

ΜΑΪΟΣ2010

τεστ DNA. Για να αντισταθµίσει, λοιπόν, όσο ήταν δυνατόν αυτό το µειονέκτηµα, επινόησε και επέβαλε στη γυναίκα περιορισµούς, που σύντοµα κατοχυρώθηκαν θεσµικά. Επιβολή σηµαίνει, φυσικά, βία. Και στη βία οι άνδρες τα καταφέρνουν καλύτερα από τις γυναίκες… Μια αρκετά διαδεδοµένη πεποίθηση σχετικά µε την «ανθρώπινη φύση» θέλει το αρσενικό να είναι «φύσει» περισσότερο πολυγαµικό απ’ ό,τι το θηλυκό. Επιβεβαιώνει η µελέτη σας µια τέτοια εικασία; Όχι. Και τα δύο φύλα στον άνθρωπο είναι από τη φύση τους πολυγαµικά. Με τη διαφορά ότι η γυναίκα τείνει να επενδύει περισσότερα σε έναν σεξουαλικό δεσµό, είναι δηλαδή εκλεκτικότερη και δίνει µεγαλύτερη έµφαση στο

συναίσθηµα, γιατί γι’ αυτή διακυβεύονται περισσότερα απ’ ό,τι για τον άνδρα. Τα 700 ωάρια που παράγει µια γυναίκα σε ολόκληρη τη ζωή της είναι πολυτιµότερα από τα δισεκατοµµύρια σπερµατοζωάρια που παράγει ο άνδρας. Οι εννιά µήνες µιας πιθανής εγκυµοσύνης και η φροντίδα για το παιδί που θα γεννηθεί συνεπάγονται µεγαλύτερη δαπάνη ενέργειας, µεγαλύτερη ανάγκη για ασφάλεια. Θα µου πείτε, τα αντισυλληπτικά, τα προφυλακτικά κ.λπ. Αλλά οι διάφορες µέθοδοι αντισύλληψης έχουν πολύ, πολύ µικρή ιστορία για να αλλάξουν συµπεριφορές που διαµορφώθηκαν στο πέρασµα εκατοµµυρίων χρόνων. Σε συνέχεια της προηγούµενης ερώτησης: «Η σεξουαλική ζήλια είναι ένας παράγοντας που εµποδίζει την κοινωνική συνεργασία», γράφετε σε κάποιο σηµείο. Πολλές γυναίκες ίσως άκουγαν καχύποπτα αυτή την άποψη από τα χείλη ενός άνδρα. Αυτό που εννοώ είναι η σεξουαλική ζήλια µεταξύ των ανδρών, ο ανταγωνισµός τους για την κατάκτηση γυναικών. Είναι µια προαιώνια τάση που µπορεί, αν αφεθεί ανεξέλεγκτη, να έχει καταστροφικά αποτελέσµατα για µια κοινότητα, να τη διαλύσει, και υπάρχουν ιστορικά παραδείγµατα που το αποδεικνύουν. Σε κανονικές συνθήκες, δηλαδή κανονικές για τις ανθρώπινες κοινωνίες, η τάση αυτή ελέγχεται χάρη στον πολιτισµό. Φαίνεται επίσης να ισχυρίζεστε ότι η πορνεία είναι πιο συµβατή µε τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Άποψη που δεν θα ενθουσιάζει τις φεµινίστριες… Η πορνεία είναι κοινωνικό φαινόµενο, έχει να κάνει µε την κοινωνική θέση και την οικονοµική κατάσταση της γυναίκας ή του άνδρα που γίνεται πόρνη. Συνήθως οι γυναίκες είναι πιο εκτεθειµένες σε κοινωνικές και οικονοµικές διακρίσεις, γι’ αυτό καταλήγουν συχνότερα στην πορνεία. Υπάρχουν όµως και τρεις άλλοι λόγοι που κάνουν την πορνεία πολύ πιο διαδεδοµένη στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Ο πρώτος είναι ζήτηµα φυσιολογίας: η γυναίκα µπορεί, τεχνικά, να κάνει σεξ χωρίς να είναι σεξουαλικά διεγερµένη, ο άνδρας όχι. Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται µε τις διαφορές στη σεξουαλική ψυχολογία

των δύο φύλων: η γυναίκα τείνει, όπως είπα, να συνδέει το σεξ µε το συναίσθηµα περισσότερο από όσο ο άνδρας, γι’ αυτό λιγότερες γυναίκες είναι διατεθειµένες να καταφύγουν σε αρσενικές πόρνες απ’ ό,τι άνδρες σε γυναίκες πόρνες. Ο τρίτος και, κατά τη γνώµη µου, σηµαντικότερος λόγος είναι ότι για τη γυναίκα, ακριβώς επειδή είναι πιο εκλεπτυσµένο ον, το σεξ δεν υπάρχει από µόνο του, ως αυτοσκοπός. Συνδέεται µε άλλα ενδιαφέροντα και συµφέροντά της, κοινωνικά, οικονοµικά, συναισθηµατικά κ.λπ. Η γυναίκα βλέπει το σεξ ως ένα από τα πολλά στοιχεία στο συνεχές δούναι και λαβείν των ανθρωπίνων σχέσεων. Μπορεί να προσφέρει σεξ για να πάρει άλλου είδους ανταλλάγµατα, π.χ. συναισθηµατική ασφάλεια. Στην ακραία περίπτωση που είναι η πορνεία, η συναλλαγή είναι ξεκάθαρη και ωµή: προσφέρω σεξ, παίρνω ως αντάλλαγµα χρήµατα. Όσο για τις φεµινίστριες, υπάρχουν φεµινίστριες που υποστηρίζουν ότι η πορνεία µπορεί να είναι µια µορφή απελευθέρωσης της γυναίκας από τους περιορισµούς που της επιβάλλουν οι ανδροκρατικές κοινωνίες, µε την προϋπόθεση ότι η γυναίκα επιλέγει ελεύθερα αυτό το επάγγελµα και το ασκεί µόνο για λογαριασµό της. Εγώ πάντως δεν συµµερίζοµαι αυτή την άποψη. Ακούµε συχνά να λέγεται ότι υπάρχει η ανάγκη ο άνθρωπος να στηριχθεί περισσότερο στις λεγόµενες θηλυκές αξίες: τρυφερότητα, κατανόηση, λιγότερη επιθετικότητα. Υπάρχουν «θηλυκές» και «αρσενικές» αξίες που να προκύπτουν από τη µελέτη σας; Ναι. Πολύ γενικά θα έλεγα ότι η γυναίκα είναι περισσότερο αποδεκτική, ο άνδρας περισσότερο επεµβατικός. Τόσο η αποδεκτικότητα όσο και η επεµβατικότητα έχουν θετικές και αρνητικές πλευρές. Η πρώτη µπορεί να σηµαίνει κατανόηση, διάθεση συνεννόησης και συνεργασίας, ήπια διευθέτηση των διαφορών, αλλά και παθητικότητα, προσαρµογή και επιβίωση µε κάθε τίµηµα. Η δεύτερη, πάλι, µπορεί να σηµαίνει θέληση για ριζική αλλαγή, υπέρβαση, αλλά και αυταρχισµό, ισχυρογνωµοσύνη, βία. Σήµερα ζούµε σε µια εποχή που η κουλτούρα δίνει µεγαλύτερη έµφαση στην πρώτη τάση, τη «θηλυκή».

Οι ∆ανοί Άξελ και Έιγκιλ Άξγκιλ είναι το πρώτο οµοφυλόφιλο ζευγάρι που κατοχύρωσε νοµικά τη σχέση του το 1989.

∆ικαίωµα στον γάµο για όλους Του ∆ηµήτρη Τσαµπρούνη*

σύµβαση του γάµου ήταν ιστορικά µια σύµβαση δηµοσίων σχέσεων, διευθέτησης περιουσίας και εξασφάλισης απογόνων. Ο έρωτας και η σεξουαλική επιθυµία θεωρήθηκαν πολύ άστατα συναισθήµατα, για να χτιστούν επάνω τους οι κοινωνίες. Ανάλογα µε τα εκάστοτε περιθώρια ελευθερίας, οι σεξουαλικές σχέσεις εκτός γάµου –ετερόφυλες ή οµόφυλες– συναντούσαν από τη θεσµοθετηµένη αποδοχή έως την απόλυτη απαγόρευση. Τον 19ο αιώνα ο γάµος ανακαλύπτει τον έρωτα, ενώ µόλις στο δεύτερο µισό του 20ού αιώνα ανακαλύπτει και το σεξ (ως απόλαυση και όχι ως αναπαραγωγή ή υποχρέωση). Και στην Ελλάδα παντρευόµαστε σήµερα βάσει προσωπικών κριτηρίων. Παράλληλα, υπάρχουν τα ανύπαντρα άτοµα, αυτά που χωρίζουν, που συζούν, που τεκνοποιούν εκτός γάµου, τα άτεκνα παντρεµένα ζευγάρια, τα ζευγάρια αντρών και τα ζευγάρια γυναικών. Όλα αποτελέσµατα, σε µεγάλο βαθµό, της σεξουαλικής µας φύσης, η οποία τελικά περιγράφει µέσα από την επιλογή (ή µη) συντρόφου και την καθηµερινότητά µας. ∆εν είναι λοιπόν ανεκτό η ίδια η σεξουαλικότητα – αναγνωρισµένη ως αναγκαία πηγή της συντροφικής σχέσης δύο ενηλίκων– να γίνεται αιτία στέρησης δικαιωµάτων. Το µοναδικό επιχείρηµα κατά του γάµου µεταξύ οµοφύλων είναι το έωλο «γιατί

έτσι ήταν πάντα». Κανένα άλλο. Αυτό επικαλείται και η πρωτοδίκης της Ρόδου στην απόφασή της για την ακύρωση του γάµου µου (καθώς και του ζεύγους των γυναικών) στην Τήλο το 2008. Παράδειγµα: ∆ύο γυναίκες συζούν για 30 χρόνια, έχουν κάνει κοινή περιουσία και δύο παιδιά. ∆εν αναγνωρίζονται ποτέ ως ζευγάρι, τα παιδιά στερούνται δεύτερου γονέα (σαν να τιµωρούνται για τη ζωή των γονιών τους!). Κάποτε η µία αποβιώνει. Την επόµενη ηµέρα η δεύτερη γνωρίζει κάποιον υπέργηρο και µέσα σε 48 ώρες νυµφεύονται! Ποιος είναι ο λόγος που αυτόν τον «ιερό» θεσµό του γάµου τον επιτρέπουµε µόνο στη δεύτερη περίπτωση; Ο γάµος σε ζευγάρια του ίδιου φύλου σταδιακά θα επιτραπεί παντού. Είναι θέµα ωρίµασης των κοινωνιών και θέµα ισότητας. Ο γάµος ορίζει ωστόσο τη νοµιµοποίηση της ερωτικής σχέσης µεταξύ δύο ενηλίκων. Τι γίνεται µε τα πολυερωτικά άτοµα; ∆εν είναι η αναγνώριση του γάµου των οµοφύλων απλώς µια επέκταση του ετεροκανονικού µοντέλου της δήθεν ευτυχίας; Μήπως αυτό το µοντέλο της δυαδικής σχέσης είναι απατηλό; Μήπως η ανθρώπινη φύση είναι πολυερωτική; Κι έτσι να είναι, δεν αναιρείται το αίτηµα για ισότητα, το δικαίωµα του γάµου για όλους και για όλες. *Ο ∆. Τσαµπρούνης είναι εκπρόσωπος του Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας (Athens Pride).

28BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ

Το γυναικείο σώµα ως σύνορο

Ο δηµόσιος λόγος περί traﬃcking χρησιµοποιείται από την κρατική εξουσία για να περιορίζει την ιδιότητα του πολίτη. Της Λιόπης Αµπατζή*

ια υπόθεση του κόσµου της «νύχτας», µια ιστορία µε θύµατα και εγκληµατίες, ένα ρεπορτάζ του αστυνοµικού δελτίου: έτσι συνήθως αντιλαµβανόµαστε το trafficking, όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλούµε την εµπορία και τη διακίνηση γυναικών µε σκοπό τη σεξουαλική εκµετάλλευση. Είναι όµως (µόνον) αυτό; Ή µήπως πίσω από τη φαινοµενική ουδετερότητα του όρου και τον (κυρίαρχο) δηµόσιο λόγο που εκφέρεται περί αυτού εγγράφονται σύνθετα νοήµατα, πρακτικές και σχέσεις εξουσίας που δεν αφορούν το «περιθώριο» της κοινωνίας, αλλά την ίδια της τη συγκρότηση και αυτοκατανόηση; Στην πρωτοποριακή της ανάλυση για τη σχέση του trafficking µε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η Jacqueline Berman [«(Un)Popular Strangers and Crises (Un)Bounded», Journal of International Relations, τόµ. 9, τεύχ. 1, 2003] δείχνει πώς οι λόγοι για το trafficking επιτρέπουν στο κράτος να σταθεροποιήσει τον έλεγχο στην πο-

(η µητέρα πατρίδα). Οι θηλυκές φιγούρες έχουν παραδοσιακά εξυπηρετήσει την εγκαθίδρυση και την οργάνωση κεντρικών όψεων της δυτικής εθνικής, εθνοτικής και πολιτισµικής ταυτότητας. Πράγµατι, όπως υποστηρίζει η Ann Laura Stoler, οι γυναίκες υπήρξαν «σηµαντικές για την αστική κοινωνία όχι ως συµµετοχικοί πολίτες στη δηµόσια σφαίρα, αλλά ως εκείνες που διασφαλίζουν ότι ο γάµος, η σεξουαλική ηθική και η οικογένεια παρέχουν τους φυσικούς πόρους για την αστική ζωή» («Race and the education of desire», σελ. 131-132). Έτσι, ως πόροι για τη συγκρότηση του «έθνους», οι γυναίκες επιφορτίστηκαν τη διασφάλιση της ιερότητας της οικογένειας, ώστε οι άνδρες να µπορούν να συµµετέχουν στη δηµόσια ζωή ως πολίτες. Ειδικά, στους εθνικιστικούς λόγους, οι γυναίκες χρησιµεύουν ως «συνοριακές φιγούρες» που οριοθετούν τον χώρο ανάµεσα στον οίκο και στον δήµο (πολιτική κοινότητα), στην οικογένεια και στο έθνος. Οι Ευρωπαίες γυναίκες, ειδικότερα, συγκροτήθηκαν ως οι

λιτική κοινότητα µέσα από τη µεταναστευτική νοµοθεσία. Αυτοί οι λόγοι, προτείνει η Berman, πρέπει να γίνονται αντιληπτοί ως πράξεις «κρατικής συγκρότησης» που «προσπαθούν να παλινορθώσουν σύνορα και αναγκαιότητες ύπαρξης του κράτους, σε µια ιστορική στιγµή όπου το νόηµα του κράτους βρίσκεται σε κατάσταση ρευστότητας και σοβαρής αναθεώρησης». Οι διακινούµενες Ανατολικοευρωπαίες γυναίκες, λόγω της ξενικότητας από τη µια και της µη αναγνωσιµότητας αυτής της ξενικότητας από την άλλη, αποτελούν ταυτόχρονα εξωτερικές (ως παράνοµες µετανάστριες) κι εσωτερικές (ως λευκές γυναίκες) απειλές για τη συνοχή της πολιτικής κοινότητας. Ως παράνοµες µετανάστριες, έχουν παραβιάσει σύνορα εθνικής κυριαρχίας· ως λευκές, γυναίκες και πόρνες, παραβιάζουν την ευρωπαϊκή ηθική τάξη στην οποία η γυναικεία σεξουαλικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο και πηγάζει από την ιστορική τοποθέτηση των γυναικών ως µυθικών συµβόλων του έθνους

«φρουροί» της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ευγένειας, «ηθικοί διαχειριστές», ταγµένες να προστατεύουν τα παιδιά και τους άνδρες στον οίκο, και άρα να προστατεύουν την πολιτική κοινότητα και το έθνος. Ιστορικά, ο φόβος για τις «ανυπόταχτες επιθυµίες των ίδιων των γυναικών» οδήγησε στη νοµοθέτηση ενάντια στους φυλετικά µεικτούς γάµους, καθώς και στην ενστάλαξη µιας κοινωνικής κανονικότητας, προσαρµοσµένης στην αστική ευαισθησία, προκειµένου να προφυλάξει την «απείθαρχη [γυναικεία] σεξουαλικότητα, που απειλεί το κοινωνικό σώµα» (Stoler). Όποτε, λοιπόν, οι γυναίκες παραβιάζουν τα σύνορα που ιστορικά κλήθηκαν να φυλάσσουν, η αγωνία για τα σύνορα γίνεται ολοένα και πιο οξεία. Η συµβολική θέση των γυναικών ως φρουρών του έθνους και προστάτιδων της ηθικής µετατρέπει το γυναικείο σώµα σε πεδίο αυξανόµενης επιτήρησης, µέσα από την οποία η «ιερότητα» της κοινότητας διαφυλάσσεται και η (κρατική) εξουσία επανεγκαθιδρύεται. Από

Η «απείθαρχη» γυναικεία σεξουαλικότητα γίνεται µέσον αποτίµησης για το ποιοι/ες δικαιούνται δηµόσια προστασία

τον 19ο αιώνα, η γυναικεία σεξουαλικότητα έχει εξυπηρετήσει την πειθάρχηση ευρύτερων οµάδων πληθυσµού. Η διά του Λόγου διαχείριση των σεξουαλικών πρακτικών έχει ουσιαστικά βοηθήσει τον καθορισµό του ανήκειν στην πολιτική κοινότητα. Η συµβολική θέση των γυναικών σε σχέση µε την κοινότητα, σε συνδυασµό µε την ιστορικότητα των σηµασιών της γυναικείας σεξουαλικότητας, σηµαίνει ότι οι γυναίκες καλούνται να παίξουν έναν πολύ συγκεκριµένο ρόλο σε σχέση µε το έθνος. Αυτές που απέχουν από τους παραδοσιακούς τους ρόλους παύουν να θεωρούνται «καλές µητέρες και αληθινές Ευρωπαίες» – διότι, αν ήταν Ευρωπαίες, δεν θα είχαν τέτοια συµπεριφορά. Παρά το γεγονός ότι αποτελούν «θύµατα απαγωγής», οι διακινούµενες γυναίκες, καθώς και εκείνες που µεταναστεύουν για σεξουαλική εργασία, θεωρούνται αναµφίβολα ότι διαπράττουν έγκληµα «ηθικού εκφυλισµού». Το σεξ που δεν εµπίπτει στην ετεροκανονική τάξη πραγµάτων (δηλαδή ετεροφυλόφιλο, εντός γάµου, αναπαραγωγικό) αποτελεί εθνικό κίνδυνο, και άρα η διαχείριση της σεξουαλικότητας πριµοδοτείται στο όνοµα της υγείας του έθνους (Stoler). Όσο πληθαίνουν οι κρατικοί λόγοι γύρω από το traﬃcking γυναικών, τόσο οι διακινούµενες γυναίκες και οι πόρνες κρίνονται ότι δεν έχουν τον αυτοέλεγχο (δηλαδή κανονική σεξουαλικότητα) που χρειάζεται για να είναι «αληθινές» Ευρωπαίες. Η ταύτιση των γυναικών µε µιαν επικίνδυνη, απείθαρχη σεξουαλικότητα γίνεται µέσον αποτίµησης για το ποιοι/ες νοµιµοποιούνται να διεκδικούν δικαιώµατα στην περιουσία, την ιδιότητα του πολίτη και τη δηµόσια προστασία, και ποιοι/ες όχι. *Η Λ. Αµπατζή είναι δρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και συγγραφέας των βιβλίων «Προσεγγίζοντας το φαινόµενο του traﬃcking» & «Ποτό για παρέα. Σεξουαλική διασκέδαση στη σύγχρονη Ελλάδα».

τας «Αναζητών βαια δ ε µ ο σύζυγ ρ Έ . γο τήριο Ε.Ε.» stojic. O της Tanja

Please send your applications to hottanja@hotmail.com Do not hesitate to contact me with any further questions or details.

BOOKPRESS29

ΜΑΪΟΣ2010

Η σχεδόν αναίµακτη επανάσταση

Η Άντζελα ∆ηµητρακάκη* διερευνά τις σχέσεις φεµινισµού και σύγχρονης τέχνης.

Έργα της Orlan (αριστερά), της Jenny Holzer (πάνω) και της Barbara Kruger (δεξιά) διερευνούν τις έµφυλες σχέσεις και τη σωµατικότητα.

ναµφίβολα, το παγκόσµιο τοπίο της σύγχρονης τέχνης θα ήταν αγνώριστο χωρίς τον κριτικό παρεµβατισµό της φεµινιστικής πολιτικής τόσο στη θεωρία όσο και στην πρακτική της σύγχρονης τέχνης. Μετά τη σχετική ύφεση της δεκαετίας του ’90, όπου ένας κωµικοτραγικός µεταφεµινισµός θεώρησε αφελώς δεδοµένη την ισότητα των φύλων, «ο αγώνας συνεχίζεται» µε τόση δυναµικότητα τα τελευταία δέκα χρόνια, ώστε να γίνεται λόγος για ένα «τρίτο κύµα» στον χώρο της τέχνης: πλήθος οµαδικών εκθέσεων και συνεδρίων αφιερώµατα στον περιοδικό Τύπο και σε διεθνείς επιθεωρήσεις της τέχνης. Φυσικά, η ιστορία δεν είναι ποτέ τόσο απλή, και το τωρινό ενδιαφέρον για τη φεµινιστική τέχνη δηλώνει επίσης την αφοµοίωση της τελευταίας από την πληθώρα των συντηρητικών κατά βάση θεσµών (αγορά, µουσείο κ.ο.κ.), τους οποίους αρκετές φεµινίστριες θεωρητικοί και εικαστικοί είχαν αρχικά δει µε αρκετή καχυποψία. Κι αυτό γιατί

το ριζοσπαστικό «δεύτερο φεµινιστικό κύµα» της δεκαετίας του ’60, θέτοντας το ερώτηµα «πώς παράγεται και αναπαράγεται το έµφυλο υποκείµενο;», θέλησε να προβεί σε έναν καθολικό µετασχηµατισµό του κόσµου της τέχνης. Η προσπάθεια δεν στέφθηκε µε απόλυτη επιτυχία –κάτι τέτοιο θα απαιτούσε µετασχηµατισµό κοινωνικών και οικονοµικών δοµών πέρα από τα στενά όρια της τέχνης–, αν και πολλά άλλαξαν. Παίρνοντας τα πράγµατα από την αρχή, ο στόχος της πρώτης φεµινιστικής γενιάς στην τέχνη υπήρξε τριπλός: να ξαναγραφτεί η ιστορία της τέχνης, έτσι ώστε να αναγνωρίζεται η συµβολή των γυναικών, να στηριχθεί το επαναστατικό εικαστικό και θεωρητικό έργο σύγχρονων δηµιουργών και να συµβάλει το έργο αυτό στην ανατροπή πατριαρχικών δοµών αναπαράστασης. Μία από τις σηµαντικότερες κατακτήσεις υπήρξε η σύνδεση της τέχνης και της ευρύτερης οπτικής κουλτούρας. Τέθηκε το ερώτηµα: τι συνδέει την αναπαράσταση της γυναίκας (που παραδοσιακά εκπροσωπεί το έµφυλο υποκείµενο και σηκώνει το βάρος της «σεξουαλικότητας») στην τέχνη και

στην εικόνα που προβάλλουν τα ΜΜΕ; Εικαστικοί όπως οι Cindy Sherman, Judy Chicago, Suzanne Lacy, Adrian Piper, Kiki Smith και Barbara Kruger στις ΗΠΑ, οι Jo Spence, Monica Sjoo (Σουηδή) και Mary Kelly (Αµερικανίδα) στη Βρετανία, η Valie Export στην Αυστρία, οι Gina Pane, Orlan, Κλωνάρη και Θωµαδάκη στη Γαλλία, και η Sanja Ivekovic στην πρώην Γιουγκοσλαβία έδωσαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αν και πολύ διαφορετικές, απαντήσεις. Με επίκεντρο το σώµα, που παρουσιάστηκε σε κάθε δυνατή εκδοχή, νοούµενο ως «κείµενο» που χρήζει ανάλυσης παρά ως εικόνα προς κατανάλωση (Kelly) ή ως «σάρκα-µάσκα» που πρέπει να αποβληθεί ή να τεµαχιστεί (Orlan, Pane), οι διαφορετικές αυτές απαντήσεις είχαν ένα παράδοξο, αντιφατικό αποτέλεσµα: κατέδειξαν τόσο ένα «κοινό» πρόβληµα όσο και τις µείζονες ιδεολογικές διαφορές εντός του γυναικείου κινήµατος. Το αίµα που χύθηκε υπήρξε πραγµατικό (στην περίπτωση Pane και σε άλλες ιέρειες της γυναικείας performance) όσο και συµβολικό, καθώς οι αναµετρήσεις και οι αντιπαραθέσεις δίνουν και παίρνουν, στηριζόµενες από

Το σώµα παρουσιάζεται ως «κείµενο» που χρήζει ανάλυσης παρά ως εικόνα προς κατανάλωση

έναν θεωρητικό λόγο που εντέλει πρόταξε τη «σωστή στρατηγική» πάνω από τη γυναικεία αλληλεγγύη. Οι αρχικές προσπάθειες για µια τέχνη κυρίως ταξικής αλληλεγγύης µεταξύ των γυναικών (Kelly, Kay Hunt, Margaret Harrison και Mierle Laderman Ukeles) υπήρξαν ο µεγάλος χαµένος της υπόθεσης, καθώς υπερίσχυσε η µεταµοντέρνα οπτική, που πρόβαλε διαρκώς αγεφύρωτες διαφορές (έγχρωµες γυναίκες, λεσβίες, αστές κ.ο.κ.), οδηγώντας στην κατάτµηση ενός συλλογικού γυναικείου υποκειµένου. Στη δεκαετία του ’90, και υπό την αιγίδα του µεταφεµινισµού, η φεµινιστική πολιτική καταρρέει,

και ο φεµινισµός γίνεται ακαδηµαϊκή υπόθεση. Σωρεία γυναικείων σωµάτων βρίσκουν τον δρόµο για µουσεία και συλλογές, παρέχοντας ένα εύκολα καταναλώσιµο θέαµα, καθώς η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα µετατρέπεται στην κουβεντούλα για το σεξ – µε χαρακτηριστική εκπρόσωπο τη Βρετανή Tracy Emin, η οποία αποδεικνύει µε το αζηµίωτο ότι το προσωπικό δεν είναι πάντα πολιτικό. Κατά τη δεκαετία αυτή η πολιτική της σεξουαλικότητας στην τέχνη περνάει σε άλλο δωµάτιο – συγκεκριµένα, στον νοσοκοµειακό θάλαµο, όπου η gay κοινότητα βιώνει το δράµα του AIDS. Παράλληλα, η Vanessa Beecroﬅ εκθέτει σε εγκαίνια και συναφείς «οκαζιόν» το τσίρκο ηµίγυµνων, καλλίγραµµων, ακίνητων γυναικών προς τέρψη ή φρίκη των παρευρισκοµένων, ενώ ο Matthew Barney ξεκινά τη µεγαλύτερη, πλην βαθιά συντηρητική, διερεύνηση της «αρσενικότητας» στον κύκλο ταινιών, µε τον χαρακτηριστικό τίτλο Cremaster. Γενικά, οι άντρες καλλιτέχνες που καταπιάνονται µε τη σεξουαλικότητα, µεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι Mike Kelley, Robert Mapplethorpe, Bob Flanagan και οι Βιεννέζοι Αctionists, δεν κατορθώνουν συχνά να ξεπεράσουν το φράγµα του ναρκισσισµού και µιας αισθητικής παλιµπαιδισµού ή σοκ. Το τοπίο αλλάζει µε την παγίωση της παγκοσµιοποίησης, που αναδεικνύει µια νέα γενιά φεµινιστικής σκέψης και εικαστικής πραγµάτευσης. Εικαστικοί, όπως η Ursula Biemann, η Tanja Ostojic και η Hito Steyerl, φεµινιστικές κολεκτίβες επιµελητών, όπως οι Kuratorisk Aktion (∆ανία), ή καλλιτεχνών, όπως οι Mujeres Publicas (Αργεντινή), πραγµατεύονται πια τους όρους µιας συνολικής θεώρησης του γυναικείου ζητήµατος, όπου το τοπικό οδηγεί αναπόφευκτα στο παγκόσµιο. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι «γυναίκες» ως δυνητική συλλογικότητα παρά η «γυναίκα» ως σηµείο-αναπαράσταση, η διακίνηση και κατανάλωση έµφυλων σωµάτων παρά η αναζήτηση των συµβολικών όρων παραγωγής της σεξουαλικής διαφοράς. Η συνέχεια έπεται, γιατί αναµφίβολα κάτι έχει αρχίσει – για µία ακόµη φορά. *Η Α. ∆ηµητρακάκη είναι λέκτορας Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήµιο του Εδιµβούργου.

30BOOKPRESS Ι∆ΕΕΣ

Θεωρείο

ΓΙΩΡΓΟΣ Π. ΠΕΦΑΝΗΣ

Μια σαρωτική µονογραφία

καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ µε σαρωτικό τρόπο διατρέχει όλο το σώµα της καµπανελλικής εργογραφίας στην ογκώδη µονογραφία του «Τοπία ψυχής και µύθοι πολιτείας: Το θεατρικό σύµπαν του Ιάκωβου Καµπανέλλη» (εκδόσεις Παπαζήση). Ακολουθεί βήµα-βήµα τον συγγραφέα, τη γραφή του, τα πρόσωπά του, τους σκηνοθέτες και τους ηθοποιούς, τους µελετητές και τους κριτικούς του. Στην προκαταρκτική του επιλογή συγκεντρώνονται όλα τα βιογραφικά, παραστασιολογικά και κριτικογραφικά στοιχεία, για να «απλωθεί» έτσι µπροστά µας ένας χάρτης δεδοµένων, βάσει του οποίου θα επιχειρηθεί µια πρώτη συνολική προσέγγιση του έργου. Στη συνέχεια αρχίζει να ξεδιπλώνει προσεκτικά όλο το «θεατρικό σύµπαν» του συγγραφέα, το οποίο διαιρεί –σχηµατικά κατ’ ανάγκη– σε τρεις µεγάλες περιοχές: την πρώιµη δηµιουργία, την περίοδο της αναγνώρισης και την ώριµη δηµιουργία. Η µέθοδος του Πούχνερ περιλαµβάνει τρεις σειρές ενεργειών. Στην πρώτη τίθεται η παραθετική λειτουργία, η οποία εξυπηρετεί δύο στόχους: την άµεση τεκµηρίωση των ισχυρισµών του και την πληρέστερη πληροφόρηση. Οι παραθέσεις του (τόσο των καµπανελλικών εδαφίων όσο και των κριτικών κειµένων) είναι συχνά εξαντλητικές, αλλά συγκεντρώνουν έτσι όλο το συναφές υλικό. Στη δεύτερη σειρά βρίσκονται οι εστιασµένες διεισδύσεις στην πλοκή, στους διαλόγους και στα βαθύτερα νοηµατικά στρώµατα, ενώ στην τρίτη σειρά εξιχνιάζονται τα διακειµενικά δίκτυα, που συνδέουν –κρυφά πολλές φορές– τα κείµενα µεταξύ τους, αλλά και µε έργα άλλων συγγραφέων. Πρόκειται για ένα πόνηµα µακράς πνοής (το τρίτο που διαθέτουµε σήµερα για τον Καµπανέλλη), το οποίο θα γίνει σηµείο αναφοράς για τους µεταγενέστερους ερευνητές, αλλά και βασική πηγή για όσους θα ενδιαφερθούν να µελετήσουν στο µέλλον τον µεγαλύτερο ίσως Έλληνα δραµατουργό του 20ού αιώνα.

ΜΑΪΟΣ2010

Η κοινοτοπία του κακού

Στις θηριωδίες των ναζί συµµετείχαν συνηθισµένοι άνθρωποι, που δεν ήταν ούτε σαδιστές ούτε φανατικοί. Πώς εξηγείται; Του Σωτήρη Βανδώρου

ώς είναι δυνατόν να συνέβη αυτό το κακό; Πώς µπόρεσαν τόσο πολλοί άνθρωποι να συµµετάσχουν σε αυτό το έγκληµα διαρκείας ή έστω, µόνο, να το ανεχθούν; Όχι ότι µαζικές σφαγές και ωµότητες δεν είχαν πραγµατοποιηθεί στο παρελθόν και δεν επαναλήφθηκαν έκτοτε. Αλλά το Ο Άιχµαν στην Ιερουσαλήµ Ολοκαύτωµα είναι µοναδικό, καθώς Έκθεση για την κοινοτοπία του εφαρµόστηκε επί χρόνια ένα σχέδιο κακού εξολόθρευσης ενός ολόκλήρου λαΗANNAH ARENDT ού, ως εάν να επρόκειτο για γιγαΜΤΦΡ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΟΜΑΝΑΣ ντιαίο διοικητικό και βιοµηχανικό ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΠΗΝΕΛΟΠΗ πρόγραµµα. ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΥ Ο Γκετς Άλι στο «Λαϊκό κράτος ΝΗΣΙ∆ΕΣ 2009 του Χίτλερ» ενδιαφέρεται να καταΣΕΛ. 255, ΤΙΜΗ €18,81 νοήσει πώς και γιατί το ναζιστικό καθεστώς ήταν τόσο δηµοφιλές, διερωτώµενος, µεταξύ άλλων, για την απαθή στάση των περισσότερων Γερµανών στη συστηµατική εξόντωση των Εβραίων. Η Χάννα Άρεντ αναλύει, στο δικό της βιβλίο, τη δίκη του Άιχµαν, αξιωµατούχου που είχε κεντρικό ρόλο στην Τελική Λύση, την οποία παρακολούθησε ως ανταποκρίτρια του «New Yorker». Και τα δύο βιβλία, χωρίς να έχουν Το λαϊκό κράτος του Χίτλερ αυτό ως κύριο θέµα τους, θίγουν µε Ληστεία, φυλετικός πόλεµος και πολύ διαφορετικό τρόπο το ζήτηµα εθνικοσοσιαλισµός του κακού και της ηθικής ευθύνης. GÖTZ ΑLY Η βασική θέση του ιστορικού και MΤΦΡ. ΝΙΚΟΣ ∆ΕΛΗΒΟΡΙΑΣ δηµοσιογράφου Άλι είναι ότι το χιτΚΕ∆ΡΟΣ 2009 λερικό καθεστώς υπήρξε δηµοφιλές ΣΕΛ. 518, ΤΙΜΗ €25,00 και δεν αναπτύχθηκε αξιόλογη αντίσταση σε αυτό, κατά µείζονα λόγο επειδή οι Γερµανοί και ιδιαίτερα τα χαµηλά και µεσαία στρώµατα ωφελήθηκαν από τη σκοπίµως φιλολαϊκή πολιτική την οποία ασκούσε πάση θυσία η εθνικοσοσιαλιστική ηγεσία, ακόµη και όταν οι πόροι που χρειάζονταν για τις πολεµικές επιχειρήσεις ήταν τεράστιοι κι έφερναν στα όρια της χρεοκοπίας τα κρατικά ταµεία. Απαραίτητη προϋπόθεση, ωστόσο, για να συµβεί αυτό ήταν η ολοκληρωτική λεηλασία των Εβραίων της Γερµανίας κι όλων των κατεχόµενων κρατών, τουλάχιστον όπου υπήρχε συνεργία των εγκάθετων αρχών, συχνά δε και του τοπικού πληθυσµού, δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις (περιλαµβανοµένης βεβαίως και της Ελλάδας, στην οποία ο συγγραφέας κάνει εκτενή αναφορά).

Ο Άλι θεωρεί ότι είναι ακριβέστερο να µιλάµε για παθητικό παρά για δραστήριο-αγωνιστικό αντισηµιτισµό, µε την έννοια ότι η πλειονότητα του λαού δεν διακατεχόταν από µίσος και φανατισµό προς τους Εβραίους και δεν επηρεαζόταν τόσο αποφασιστικά, όσο συνήθως νοµίζεται, από την προπαγάνδα του Γκέµπελς. Η συµµόρφωση προς το καθεστώς και η ανοχή προς την εγκληµατική του δράση εξηγούνται πρωτίστως από έναν απλό και ταπεινό λόγο – απολάµβανε ως επικαρπωτής τη λεία. Συχνά, για παράδειγµα, οι γερµανικές οικογένειες µε στρατιώτες είχαν υψηλότερα εισοδήµατα κατά τη διάρκεια του πολέµου απ’ ό,τι σε καιρό ειρήνης. Έτσι, η διαρκής επέκταση των πολεµικών µετώπων στην προοπτική άντλησης πόρων από τα κατακτηµένα εδάφη αποτέλεσε όρο επιβίωσης για το καθεστώς, που είχε εκλάβει τη µορφή συναινετικής δικτατορίας, µολονότι δεν µπορούσε παρά να οδηγήσει τελικά στην καταστροφή του. Ο συγγραφέας το διατυπώνει ωµά και καθαρά: «Το σύστηµα είχε κατασκευαστεί για το γενικό γερµανικό καλό». Στο τέλος είχε κάθε άρχοντας –όχι µόνο κάποια στελέχη των ναζί, αλλά το 95% των Γερµανών– µερίδια από τα κλεµµένα στην τσέπη, στη µορφή χρήµατος ή ως εισηγµένα από τις κατακτηµένες χώρες, και τρόφιµα στο πιάτο, πληρωµένα µε κλεµµένο χρήµα και χρυσό. Τα θύµατα των βοµβαρδισµών φορούσαν τα ρούχα των δολοφονηµένων και ανάσαιναν στα κρεβάτια τους γεµάτοι ευγνωµοσύνη που ξέφυγαν ακόµα µία φορά, ευγνώµονες προς το κράτος και το κόµµα που τους είχαν βοηθήσει τόσο γρήγορα. Νοµίζω ότι η ανάλυση του Άλι υποτιµά την ιδεολογική διάσταση, καθώς από µόνο του το υλικό συµφέρον δεν είναι ικανό να εγγυηθεί επί µακρόν δεσµούς πολιτικής υποταγής, και γι’ αυτό η ναζιστική προπαγάνδα επιχειρούσε να εµφανίσει τους Εβραίους ως υπανθρώπους – έτσι, η εξόντωσή τους δεν θα θεωρείτο µαζική δολοφονία. Ωστόσο, το βιβλίο δεν παύει να είναι σηµαντικό διότι µας δείχνει ότι συνηθισµένοι, «κανονικοί» άνθρωποι –το ότι εν προκειµένω ήταν Γερµανοί πρέπει

↑ Από τις «κατασχεµένες» οικοσυσκευές Εβραίων τίποτε δεν πήγε χαµένο. Από λαµπτήρες µέχρι παιχνίδια κατέληγαν σε Γερµανούς. →Ο Άιχµαν στη δίκη του. →→ «Άντολφ Άιχµαν». Έργο του Mickey Kaplan. να αποδοθεί µόνο σε ιστορικούς λόγους– είναι ικανοί για το κακό, και πράγµατι το πράττουν υπό συγκεκριµένες συγκυρίες. Αυτό πρέπει να τονιστεί, διότι συχνά ο ναζισµός συνδέεται µε µια «παθολογική» συµπεριφορά, ως εάν οι φορείς του –µε πρώτον τον Χίτλερ– να ήταν παράφρονες σαδιστές. Κι όµως, όχι. Η περίπτωση του Άντολφ Άιχµαν έτσι όπως αναλύθηκε από τη Χάννα Άρεντ είναι ως προς τούτο παραδειγµατική. Ο Άιχµαν, αν και δεν είχε υψηλή θέση στη διοικητική ιεραρχία, ήταν αρµόδιος για τον συντονισµό της µεταφοράς των Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου. Όπως παραδέχθηκε σχεδόν υπερηφανευόµενος, διεκπεραίωνε αυτή την ευθύνη µε επιµέλεια και ζήλο. Κι αυτό χωρίς να είναι φανατικός αντισηµίτης. Επιπλέον, όπως βεβαί-

bookpress31

μαϊοσ2010

ε τ ί ε Δ ης επίσ Η αυτοκρατορία του ΧίτλερΝαζιστική εξουσία στην κατοχική Ευρώπη mark mazower mτφρ. κωστασ κουρεμενοσ αλεξανδρεια 2009 σελ. 726, τιμη €43,89

ο γνωστός ιστορικός μαρκ μαζάουερ εστιάζει στα σχέδια των ναζιστών για την κατακυρίευση της ευρώπης. στη φαντασία τους είχαν συλλάβει την ιδέα μιας τεράστιας, ενιαίας αγοράς που θα εξυπηρετούσε τα γερμανικά συμφέροντα, μέχρι την κατασκευή διηπειρωτικών αυτοκινητοδρόμων που θα διέσχιζαν τις εθνοκαθαρμένες ρωσικές στέπες!

Εμείς οι γιοι του ΆιχμανΑνοιχτή επιστολή στον Κλάους Άιχμαν γΚυΝτΕρ ΑΝτΕρς μτφρ. κωστασ σπαθαρακησ εστια 2005 σελ. 156, τιμη €9,00

ο φιλόσοφος Γκύντερ Άντερς (πρώτη σύζυγός του ήταν η Άρεντ) απευθύνει δύο ανοιχτές επιστολές στον κλάους, γιο του Άντολφ Άιχμαν, την πρώτη το 1964, στον απόηχο της δίκης και της εκτέλεσης του πατέρα του, και τη δεύτερη το 1988.

Ο Άιχμαν δεν κατάφερε από καθαρή απερισκεψία να συνειδητοποιήσει τις συνέπειες των πράξεών του

ωσε μισή ντουζίνα ψυχολόγων που τον εξέτασε, ήταν απόλυτα «φυσιολογικός». στη δίκη του, που έγινε στην ιερουσαλήμ το 1961, αφού είχε προηγηθεί η απαγωγή του από πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών της χώρας από την αργεντινή, όπου είχε καταφύγει, εμφανίστηκε αμετανόητος. υπερασπίστηκε τον εαυτό του λέγοντας ότι δεν έκανε κάτι διαφορετικό από το να υπακούει στον νόμο και να πράττει το καθήκον του. το ότι ο «νόμος» και οι διαταγές που απέρρεαν από αυτόν διατυπώνονταν με ιδιότυπους γλωσσικούς κανόνες –π.χ., η θανάτωση ονομαζόταν «εκκένωση», η εκτόπιση «μετοικεσία» κ.ο.κ.– του ταίριαξε απόλυτα. η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Άρεντ (1906-1975) παρατηρεί ότι ο Άιχμαν στην απολογία του χρησι-

μοποιούσε στερεότυπες εκφράσεις που προσιδιάζουν στον υπηρεσιακό γλωσσικό κώδικα. «Όσο πιο πολύ τον άκουγες να μιλάει, τόσο πιο εμφανές γινόταν ότι η αδυναμία του να μιλήσει συνδεόταν στενά με την αδυναμία του να σκεφτεί, και πιο συγκεκριμένα να σκεφτεί από τη σκοπιά ενός άλλου» (σελ. 46). κατά την Άρεντ, ο Άιχμαν (ο οποίος καταδικάστηκε κι εκτελέστηκε) δεν κατάφερε ποτέ από καθαρή απερισκεψία –όχι από έλλειψη νοημοσύνης– να συνειδητοποιήσει πραγματικά τι έκανε. δεν κινητοποίησε την κριτική του ικανότητα και τη φαντασία του, δεν στοχάστηκε τις επιπτώσεις των πράξεών του στους άλλους ανθρώπους και δεν συναισθάνθηκε την οδύνη τους. κι έτσι, κανείς δεν θα μπορούσε να εντοπίσει σε αυτόν κάποιο σατανικό

βάθος ή κάποια δαιμονική κακία. εξ ου και η Άρεντ έκανε λόγο για την «κοινοτοπία του κακού», κάτι που παρεξηγήθηκε σφόδρα. Βέβαια, δεν ήθελε με αυτή την έκφραση να υποβαθμίσει το μέγεθός του, αλλά να δείξει ότι το κακό δεν εκδηλώνεται αναγκαστικά με φαντασμαγορικό ή περίτεχνο τρόπο. ακριβώς αντίθετα, έκανε την εμπειρική διαπίστωση ότι οι συμπεριφορές τύπου Άιχμαν μπορούν να προξενήσουν πολύ χειρότερα αποτελέσματα ακόμα κι από τη θεληματική επίτευξη του κακού ή την κινητοποίηση των καταστροφικών ορμών του ανθρώπου. «το πρόβλημα με τον Άιχμαν ήταν ότι υπήρχαν πολλοί σαν κι αυτόν και ότι οι περισσότεροι δεν ήταν διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και εξακολουθούν να είναι, φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί» (σελ. 230).

Πρόθυμοι δήμιοι: Οι εκτελεστές του ΧίτλερΟι καθημερινοί γερμανοί και το ολοκαύτωμα ΝτΑΝιΕλ τζ. γΚΟλΝτΧΑγΚΕΝ μτφρ. τασοσ ροκασ επιμ. στεφανοσ ροζανησ τerzo books 1998 σελ. 608, τιμη €22,30

μεγάλη εκδοτική επιτυχία, αλλά αμφιλεγόμενο από επιστημονική άποψη, το βιβλίο του πρώην καθηγητή του Χάρβαρντ υποστηρίζει ότι το ολοκαύτωμα δεν μπορεί να εξηγηθεί αν δεν συνδεθεί με έναν ακραίο κι επιθετικό αντισημιτισμό, που δεν χαρακτήριζε απλώς τη ναζιστική εξουσία, αλλά τη γερμανική κοινωνία στη μεγάλη της πλειονότητα, και ο οποίος μπορεί να είχε θρησκευτική καταγωγή, αλλά είχε πλέον εκκοσμικευθεί.

32bookpress ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ο ι λ Βιβ φία γρα

μαϊοσ2010

Τι ήταν τελικά ο

Ο απολογισμός των πεπραγμένων της διακυβέρνησης Σημίτη από τους πρωταγωνιστές του και οι αναλογίες με τη διεθνή Κεντροαριστερά. Του Κωστή Παπαδημητρίου

Α Ξανά στο χάρτη ΘΕοΔώρος ΚαραΤζας ΕΠίΜ. ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΜΑΡΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ 2009 ΣΕΛ. 271, ΤίΜΗ €20,10

Χρυσάφι είναι το Δημόσιο ΔημηΤρης ΠαΠούλιας ΕΣΤίΑ 2007 ΣΕΛ. 310, ΤίΜΗ €20,10

η κρίση ΚώςΤα ςημιΤης ΠΟΛίΣ 2008 ΣΕΛ. 120, ΤίΜΗ €10,05

Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα ΚώςΤα ςημιΤης ΠΟΛίΣ 2005 ΣΕΛ. 670, ΤίΜΗ €25,12

πό το 2004 μέχρι σήμερα έχει εκδοθεί μια μακρά σειρά βιβλίων από τους πρωταγωνιστές του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος του 19962004. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται –χωρίς να είναι εξαντλητικός ο κατάλογος– τα βιβλία του ίδιου του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα» και «Η κρίση», καθώς και αρκετά άλλα στενών συνεργατών του, όπως «Το εκκρεμές της σύγκλισης» του Νίκου Χριστοδουλάκη, «Τα βήματα του Έστερναχ» του Αλέκου Παπαδόπουλου, «Χρυσάφι είναι το Δημόσιο» του Δημήτρη Παπούλια και πιο πρόσφατα το «Ξανά στο χάρτη» του Θεόδωρου Καρατζά (που εκδόθηκε μετά θάνατον με την επιμέλεια του Αντώνη Καμάρα). Θα προσθέσω στη λίστα το «Μετά τον Τρίτο Δρόμο» του Anthony Giddens για λόγους που θα φανούν στη συνέχεια. Τι ήταν, λοιπόν, ο εκσυγχρονισμός στη χώρα μας; Πέτυχε ή απέτυχε; Ποιος είναι ο απολογισμός του εγχειρήματος που κάνουν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του; Ποιο είναι το «μετά» τον εκσυγχρονισμό;

Ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μια μάχη της προόδου κατά της υστέρησης, του ορθολογισμού κατά του λαϊκισμού, του Διαφωτισμού κατά του σκοταδισμού, της ανεκτικότητας κατά της μισαλλοδοξίας. Όπως άλλωστε αφήνουν να εννοηθεί ακόμη και οι τίτλοι των βιβλίων, ο εκσυγχρονισμός είναι μια διαρκής διαδικασία προς τα εμπρός που υφίσταται περιοδικά πισωγυρίσματα. «Τα βήματα του Έστερναχ» του Α. Παπαδόπουλου αναφέρονται σε μια θρησκευτική τελετουργία όπου η πομπή κάνει δύο βήματα πίσω για κάθε τρία βήματα μπροστά, δείχνοντας τη δυσκολία να προσεγγίσει κανείς την τελική σωτηρία, ενώ ανάλογη είναι και η παρομοίωση με το «Εκκρεμές της σύγκλισης» του Χριστοδουλάκη (με τον εύλογο υπότιτλο «Πρόοδος-ΕπιβράδυνσηΕπαναφορά»). Στόχος του εκσυγχρονισμού είναι η σύγκλιση με το φαντασιακό μοντέρνο που αντιπροσωπεύει η Δύση. Και γι’ αυτό

συχνά βλέπει την Ελλάδα ως μια ιδιαιτερότητα στον δυτικό χώρο. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε συνεχώς κατά νου σε αυτή τη συζήτηση ότι ο εκσυγχρονισμός δεν αποτελεί παρά την εγχώρια μορφή ενός γενικευμένου ρεύματος της Κεντροαριστεράς. Πνευματικά παιδιά του Άντονι Γκίντενς και του Τρίτου Δρόμου του είναι οι New Democrats του Μπιλ Κλίντον στις ΗΠΑ, το New Labour του Τόνι Μπλερ στη Βρετανία, το Neue Mitte του Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία. Πρόκειται για τη σχεδόν υποχρεωτική απάντηση της Κεντροαριστεράς στη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση που είχαν κηρύξει μία δεκαετία νωρίτερα ο Ρίγκαν και η Θάτσερ. Και παρόλο που από ορισμένες πλευρές αυτή η αντεπανάσταση έφερε το ρολόι πίσω στον χρόνο, από πολλές άλλες το έκανε να τρέξει μπροστά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Και απέναντι σε αυτό τον νεοφιλελεύθερο εκσυγχρονισμό στάθηκε ο Τρίτος Δρόμος, παρά στις φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης. Σε όλη τη δεκαετία του 1990 η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά καταδυναστεύεται από την ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευ-

θερισμού, αλλά ταυτόχρονα γοητεύεται από τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της ελεύθερης αγοράς. Αυτό διαφαίνεται καθαρά από την αφήγηση του Δημήτρη Παπούλια σχετικά με τις περιπέτειές του στη διοίκηση και στην ιδιωτικοποίηση δύο μεγάλων δημόσιων οργανισμών, του ΟΤΕ και της ΔΕΗ. Εκείνη την εποχή οι ιδιωτικοποιήσεις ήταν ουσιαστικά μονόδρομος και φαινομενικά μια καθαρά διαχειριστική διαδικασία. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο θα γινόταν αυτή η διαδικασία ήταν βαθιά πολιτική επιλογή. Οι κυβερνήσεις Σημίτη αποφασίζουν να αποδώσουν τις επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα, αφού πρώτα τις συμμαζέψουν και τις εξυγιάνουν, αυξάνοντας την αξία τους, αντί να τις εκποιήσουν άμεσα σε χαμηλή τιμή, όπως έκανε η Κεντροδεξιά. H επιτυχία του κεντροαριστερού εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος στη χώρα μας, αλλά και αλλού, είναι από πολλές όψεις αδιαμφισβήτητη. Η δεκαετία του 1990 ήταν μια δεκαετία επιτυχίας και

bookpress33

μαϊοσ2010

εκσυγχρονισμός; ανάπτυξης για τις περισσότερες δυτικές χώρες. Ειδικά η Ελλάδα έκανε μεγάλα άλματα στη διεθνή της θέση, στις υποδομές, στην ανάπτυξη των αγορών της και στη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου. Ο τραπεζικός τομέας της Ελλάδας αποτέλεσε την ατμομηχανή του εκσυγχρονισμού, και αυτό αποτυπώνεται εξαιρετικά στο «Ξανά στο χάρτη», τη συλλογή κειμένων και ομιλιών του σημαντικού Έλληνα τραπεζίτη και διοικητή της Εθνικής Τράπεζας (1996-2004) Θεόδωρου Καρατζά. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αγκάλιασε –μερικές φορές έως αποπνιγμού– τον εκσυγχρονισμό και διέχυσε τις αξίες του στην κοινωνία τόσο μέσω της οικονομικής λειτουργίας του όσο και μέσω της ιδεολογικής επιρροής του. Ωστόσο, οι ανισότητες αυξήθηκαν και υπήρξε διάχυτη η αίσθηση ότι κάπου η μοιρασιά της οικονομικής επιτυχίας της δεκαετίας του ’90 δεν έγινε δίκαια. Και η σημερινή κρίση, στην οποία καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα αυτοί που δεν συμμετείχαν στο πάρτι της περασμένης δεκαετίας, εντείνει αυτό το αίσθημα. O κεντροαριστερός εκσυγχρονισμός παντού και με όποια μορφή έκανε πολύ περισσότερα από όσα δεν ήθελε να κάνει και πολύ λιγότερα από όσα ήθελε να κάνει. Γι’ αυτό και η Κεντροαριστερά βρίσκεται σε μεγάλη κρίση παντού – δείτε τι συμβαίνει

στο γερμανικό SPD ή στο γαλλικό PS, στο βρετανικό Εργατικό Κόμμα, και φυσικά στο ΠΑΣΟΚ, αλλά ακόμη και στο Δημοκρατικό Κόμμα του Ομπάμα. Ο Τρίτος Δρόμος στηρίχθηκε σε μια κοινωνική συμμαχία των υψηλότερων μεσαίων και των ανώτερων στρωμάτων που περίπου εγκατέλειψε στην τύχη τους τα χαμηλότερα. Αυτό δεν έγινε συνειδητά, δεν πρόκειται για «προδοσία» των παραδοσιακών υποστηρικτών της Κεντροαριστεράς. Είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής δυναμικής της εποχής. Στη συνέχεια, η συντηρητική απάντηση από τους Ρεπουμπλικάνους του Μπους μέχρι τον Μπερλουσκόνι και τον Καραμανλή έβαλε μαζί ακριβώς τους χαμένους του εκσυγχρονισμού μαζί με την ανώτερη μεσαία τάξη, που είχε κερδίσει πολλά τα προηγούμενα χρόνια, αλλά τώρα τα ήθελε όλα. Έφτιαξαν μια αταίριαστη κοινωνική συμμαχία εις βάρος της μεγάλης μάζας της μεσαίας τάξης. Σήμερα η νέα Κεντροαριστερά του Ομπάμα ξαναφτιάχνει τη συμμαχία της μεσαίας τάξης με τα λαϊκά στρώματα για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά φαίνεται ανίκανη να συλλά-

βει αυτές τις μεταβολές. Ακόμη και τα βιβλία που σαφώς θέλουν να μιλήσουν για το «μετά» εξαντλούνται στο να δουν το μέλλον μέσα από την προσπάθεια να δικαιώσουν το παρελθόν. Το δυσάρεστο είναι ότι περιμένει κανείς ακριβώς από αυτό το κομμάτι της πολιτικής διανόησης να δώσει τις απαντήσεις στα επείγοντα σημερινά ερωτήματα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι, κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο του πατριάρχη του Τρίτου Δρόμου. Στο «Μετά τον Τρίτο Δρόμο», που

Δεν χρεοκόπησε η παλιά Ελλάδα των συντεχνιών, αλλά η νέα, αυτή της οικονομικής επιτυχίας εκδόθηκε στις αρχές του 2007, οι προτάσεις του για το «μετά» είναι μια από τα ίδια, σχεδόν σε βαθμό αφέλειας. Μεγάλη εξαίρεση σε αυτό το κλίμα αποτελεί το βιβλίο του Κώστα Σημίτη «Η κρίση». Το πολιτικό μήνυμα του βιβλίου βρίσκεται κυρίως στον επίλογο και συμπυκνώνεται στη λέξη-κλειδί «αναθεώρηση».

«Η αναθεώρηση είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία» λέει με έμφαση ο πρώην πρωθυπουργός. «Κάθε κρίση αποτελεί αφορμή για αναθεώρηση αντιλήψεων και θεσμών και για καθιέρωση νέων κανόνων» γράφει παρακάτω και εξηγεί ότι η κρίση αποτελεί μοναδική ευκαιρία για αλλαγή της σχέσης της κοινωνίας και της πολιτικής ηγεσίας της με την επιχειρηματική ελίτ. Ακριβώς σε αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε –και σε αντίθεση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα– ότι πολλά από τα σημερινά δεινά της Ελλάδας, όπως άλλωστε και γενικότερα της παγκόσμιας οικονομίας, είναι προβλήματα που απορρέουν από ό,τι πιο μοντέρνο συνέβη στη χώρα μας και αλλού, και όχι από τις όποιες φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης. O δημόσιος και ιδιωτικός υπερδανεισμός κατέστη δυνατός χάρη στα άφθονα κεφάλαια που εισέρρεαν από το διεθνές σύστημα στη χώρα μας, καθώς και στην ικανότητα του τραπεζικού συστήματος να χορηγεί κάθε είδους δάνεια, κάτι που δεν ήταν δυνατόν να συμβεί σε αυτό τον βαθμό ακόμη και λίγα χρόνια νωρίτερα. Συνεπώς, δεν είναι η παλιά Ελλάδα που χρεοκόπησε, η Ελλάδα του λαϊκισμού και των συντεχνιακών συμφερόντων (άλλωστε ήταν ηττημένη από παλιά), αλλά αντίθετα η νέα Ελλάδα, η Ελλάδα της οικονομικής επιτυχίας και η Ελλάδα του συγχρονισμένου βηματισμού με την παγκόσμια πρωτοπορία.

ο ι λ Βιβ φία γρα

Τα βήματα του Έστερναχ άλΕκος ΠάΠάδοΠουλος ΕΣΤιΑ 2008 ΣΕλ. 153, ΤιΜΗ €10,05

Το εκκρεμές της σύγκλισης Νίκος ΧρίςΤοδουλάκης ΠΟλιΣ 2006 ΣΕλ. 318, ΤιΜΗ €14,07

Μετά τον Τρίτο δρόμο Anthony Giddens ΠΟλιΣ 2008 ΣΕλ. 339, ΤιΜΗ €20,10

Εκσυγχρονισμός και μεταρρυθμίσεις ςωκράΤης κοςΜίδης ΚΑΣΤΑνιΩΤΗΣ 2010 ΣΕλ. 322, ΤιΜΗ €22,05

34BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΚΟΜΙΚΣ

Κακό χωριό τα λίγα σπίτια! Ένα σκοτεινό παραµύθι για τη σχέση µας µε τον Άλλο και τις δικές µας ευθύνες. Της Μαρίας Τζαµπούρα

Μανουέλ: Ο µικρός µαύρος µάγος ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΠΑΜΠΟΥΡΗΣ ΕΙΚΟΝ. ΓΙΩΡΓΟΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΟΞΥ 2010 ΣΕΛ. 120, ΤΙΜΗ €22,90

ε περιόδους κρίσης είµαστε πιο ανοιχτοί ή, έστω, πιο απελπισµένοι και δοκιµάζουµε καινούργια πράγµατα. Οι άνθρωποι των εκδόσεων επαναπροσδιορίζουν το προϊόν τους, όχι µόνο λόγω των οικονοµικών συγκυριών, αλλά κι επειδή οι αναγνωστικές συνήθειες του κοινού επηρεάζονται ταχύτατα από τις εξελίξεις, π.χ. διαδίκτυο, e-book. Έτσι, δηµιουργείται χώρος στις προθήκες των βιβλιοπωλείων για προσπάθειες και ιδέες που πιθανότατα παλιό-

Η εικονογράφηση συνδυάζει γκροτέσκο και τραγικό τερα θα δυσκολεύονταν πολύ να βρουν τον δρόµο τους στο κοινό. Η κρίση βοηθάει τους τολµηρούς! Αν λοιπόν στο προηγούµενο φύλλο της Book Press αναλύσαµε διεξοδικά τα graphic novels, µε µε το σήµερα θα ασχοληθούµε νέο άλµπουµ των Βασίλη Μπαµπούρη και Γιώργου ∆ηµητρίου, «Μανουέλ, ο µικρόςς µαύρος µάγος», που είναι µια ειδική κατηγορία από µόνο του, ένα picturebook ενηλίκων, όπως προτιµούν να το περιγράφουν οι ίδιοι. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα µικρό χωριό της Ισπανίας, όταν εξαγριωµένοι οι κάτοικοι αποφασίζουν να ρίξουν στην πυρά τον εννιά-

χρονο Μανουέλ, υπεύθυνο στα µάτια τους για όλα τα δεινά και την κακοδαιµονία της µικρής τους κοινωνίας. Με το παρελθόν της Ιεράς Εξέτασης στην Ιβηρική Χερσόνησο, µια τέτοια εξέλιξη µοιάζει σχεδόν φυσική, αλλά, εάν αντικαταστήσουµε το φανταστικό αυτό χωριό µε την παρακµιακή Ελλάδα τού σήµερα, η οποία ψάχνει τον εχθρό όχι στον εαυτό της αλλά στον άλλο, στον διαφορετικό ή στον ξένο, τότε το κείµενο αποκτά άλλη δυναµική και µοιάζει πραγµατικά ζοφερό! Ο Βασίλης Μπαµπούρης επιλέγει να µας διηγηθεί µε έµµετρο τρόπο ένα σκοτεινό παραµύθι. Με απροσδόκητες ρίµες, ανατρεπτικό χιούµορ, που οριοθετείται σχεδόν αποκλειστικά από την ηλιθιότητα των άλλων, προχωράει πολύ πιο µακριά από τον αφηγηµατικό τρόπο του Ευγένιου Τριβιζά, που στοιχειώνει πλέον περισσότερο ως κατάρα και λιγότερο ως έµπνευση πολλούς από τους όψιµους δηµιουργούς του έµµετρου κειµένου στην Ελλάδα. Ίσως, πάλι, η προϋπηρεσία του συγγραφέα στη λογοτεχνία του φανταστικού βοήθησε στο να µείνει πιστός στο ιδιότυπο, προσωπικό, και άρα πρωτότυπο αφηγηµατικό του όραµα. Το σίγουρο είναι ότι η επιλογή του Γιώργου ∆ηµητρίου ως εικονογράφου αποδεικνύεται καταλυτική. Ο γνωστός δηµιουργός «χτίζει» και υπαινίσσεται πολύ περισσότερα απ’ ό,τι ο σφιχτός ρυθµός του κειµένου επιτρέπει να φανεί.

ε τ ί ε ∆ ης επίσ Billy the Kid’s: Μυστήρια του παλιού καιρού ERIC POWELL ΕΙΚΟΝ. KYLE HOTZ JEMMA PRESS 2010 ΣΕΛ. 104, ΤΙΜΗ €9,90

Το κόµικ αυτό προστάζει επιστροφή στην Άγρια ∆ύση! Κανείς δεν θα µπορούσε να περιγράψει καλύτερα τον όρο «άγρια» από τον ήδη βραβευµένο µε Eisner δηµιουργό Eric Powell. Παρέα µε τον Kyle Hotz δηµιούργησαν έναν Μπίλυ δε Κιντ, βγαλµένο κατευθείαν από το χρονοντούλαπο του Ένγκαρ Άλαν Πόε!

Fables: Εξόριστα παραµύθια BILL WILLINGHAM ANUBIS 2009 ΜΤΦΡ. ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΑ ΛΑΤΣΑ ΣΕΛ. 128, ΤΙΜΗ €19,90

Όπως ο φόβος δεν έχει πάντα λογική, έτσι και η εικονογράφηση του ∆ηµητρίου δεν επεξηγεί µε ρεαλισµό τη δράση, δεν επιβάλλει, αλλά υποβάλλει πρόσωπα, πράγµατα και αισθήµατα µε ένα µείγµα γκροτέσκου και τραγικού, εντελώς δικής του δοσολογίας. Έχοντας βαθύ εικαστικό υπόβαθρο, που του επιτρέπει παντός είδους «αυθαιρεσίες», αποτελεί την απάντηση σε όσους θεωρούν ότι η χρήση υπολογιστή αφαιρεί από τη µαγεία και την αµεσότητα του σχεδίου. Στο ερώτηµα εάν πρόκειται για έναν Tim Burton επί το ελληνικότερον, απαντούµε ότι µάλλον πρόκειται για έναν Γιώργο ∆ηµητρίου επί το ωριµότερον, αφού αυτό το άλµπουµ είναι µία από τις καλύτερες στιγµές του! « Τέ λ ο ς καλό, όλα καλά, / Ξέρω πώς θα σκεφτείτε, / Μα θα ’ναι λάθος φοβερό, / Σας λέω: µη βιαστείτε. / Τέλος καλό, όλοι καλά; / Να αναρωτηθείΘα γλιτώσει ο Μανουέλ την πυρά; τε…».

Ο Τζακ (χωρίς τη φασολιά του), η Χιονάτη, η Κοκκινοσκουφίτσα, αλλά και πολλοί άλλοι από τους πρωταγωνιστές των παρανοϊκών ιστοριών των αδελφών Γκριµ και των παιδικών µας αναµνήσεων, βρίσκονται συγκεντρωµένοι στο άλµπουµ αυτό, όπως δεν τους έχουµε ξαναδεί!

Star Wars: Darth Vader Χρονικά της σκοτεινής πλευράς RON MARZ, JOHN OSTRANDER EΙΚΟΝ. DOUG WHEATLEY Κ.Α. HELM 2009 ΣΕΛ. 132, ΤΙΜΗ €19,90

Κάθε άρθρο σε οποιοδήποτε γυναικείο έντυπο µπορεί να επιβεβαιώσει ότι οι άντρες µένουν πάντα παιδιά! Βέβαια, τα ονόµατα των Νταρθ Βέιντερ και Λουκ Σκάιγουοκερ παραπέµπουν περισσότερους από µια ολόκληρη γενιά στον θρυλικό «Πόλεµο των Άστρων», και οτιδήποτε µπορεί να ρίξει φως σε εκείνη την περίοδο γίνεται ανάρπαστο από τους πιστούς της σειράς. Μια χορταστική έκδοση που δείχνει ότι και οι άντρες κλαίνε.

bookpress35

μαϊοσ2010 ΠΟΙΗΣΗ

Συμφωνία συμφώνων

Νοηματικά πλήρεις και πρωτότυπες ηχητικές ασκήσεις. Του Γιώργου Χ. Θεοχάρη

ονάχα αισθήματα ικανοποίησης προκαλεί η επανεμφάνιση της ποιήτριας Λούλης Τσαμαντάνη, η οποία για τρεις σχεδόν δεκαετίες δεν είχε εκδοτική παρουσία. Εμφανίστηκε στα γράμματα 18 ετών, με τη συλλογή «Κυβέλη», το 1967, ακολούθησε η συλλογή «Σιωπή στα μάτια», το 1969, καθώς και η ανθολόγησή της αφενός στην ποιητική ανθολογία «Η Νέα Γε ν ι ά » των Στέφανου Κ. Μπεκατώρου και Αλέκου Ε. Φλωράκη, το 1971, και αφετέρου στον Γ΄ Τόμο της Ανθολογίας Αποστολίδη. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1981, τύπωσε τη συλλογή «Το ανοιχτό κλουβί» και έπειτα από είκοσι εννέα επανεμφανίζεται με τη συλλογή «Σύμφωνοι ήχοι» (Γαβριηλίδης 2010). Πρόκειται για μια πλακέτα δεκαεπτά ολιγόστιχων ποιημάτων, όσα και τα σύμφωνα του ελληνικού αλφαβήτου. Αξιοποιώντας τις ποικιλόμορφες ηχητικές δυνατότητες των συμφώνων, αλλά και των διφθόγγων που ηχητικά παράγουν σύμφωνον ήχο, ασκείται με το γλωσσικό εργαλείο, εξωθώντας το στα όρια της μουσικότη-

τας των φθόγγων και των φωνημάτων, ικανοποιώντας τη δημοκρίτειο ρήση «γλώσσα ψυχής άγγελος». Προσπαθεί να ερευνήσει και να αναδείξει τις αρμονικές που προκύπτουν από τη χρήση των ηχηρών και άηχων εξακολουθητικών συμφώνων και των στιγμιαίων ανακοπτικών, συνδυ-

ασμένων με τα φωνήεντα και τους διφθόγγους. Είναι αξιοπρόσεκτοι οι φθογγικοί συνδυασμοί που δοκιμάζει, όπως, για παράδειγμα, όταν μετά το σύμφωνο «β» επιλέγει το φωνήεν «υ» ή τον δίφθογγο «ου», και όχι το εύκολο φωνήεν «α», και έτσι δομεί τις λέξεις με τον βαρύ ήχο του συμφώνου μαζί με τον γλυκύ ήχο του

επιλεγμένου φωνήεντος, ώστε, με τις παρηχήσεις ή τις συνηχήσεις, να παράγονται στον κοφτό στίχο αρμονικές ιδιαίτερης ωραιότητας. Αλλά η πλακέτα της Λούλης Τσαμαντάνη δεν είναι μόνο μια προσπάθεια που εξαντλείται στο τεχνικό, ηχητικό πλαίσιο της γλώσσας. Μέσα από αυτή τη δύσκολη γλωσσικά προσέγγιση, όπου ο κίνδυνος της ανατροπής ή της εκζήτησης ελλοχεύει, επιτυγχάνεται και παράγεται ποίηση αξιοπρόσεκτη και κάποτε υψηλή. Ξεχωρίζω, για τη νοηματική τους πληρότητα και την πρωτοτυπία, τις «Ασκήσεις για τον ήχο» «Γ, γ» (για την υποδουλωτική σαγήνη που άσκησαν η γενιά του ’30 και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στη γενιά της ποιήτριας) - «Μ, μ» - «Ξ, ξ» - «Π, π» (για μια Παπαδιαμαντική Παραμονή Χριστουγέννων) «Ρ, ρ» - «Τ, τ». Δείγματος χάριν, η Άσκηση για τον ήχο «Ξ, ξ»: Ξημερώνει. / Με ξόρκια και ξίδι / ξεπλένουν το ξόδι. / Άξιος, άξιος. / Ξεκληρίστηκε, / ξεπατρίστηκε, / ξεπλήρωσε. / Με πλήξη, μα / και μ’ έκπληξη / ξεψύχησε. / Ως ξένος. Μακάρι στο μέλλον να ασκηθεί η ποιήτρια και στον ήχο των δίψηφων συμφώνων.

Με σφιγμένα τα δόντια

«Άξιον Εστί» για 7 λόγους. Του Δούκα Καπάνταη

ον πλούτο δεν επάνω στο ντουφέκι του. / έδωκες ποτέ σε Και τα ελέη της νύχτας ερεύμένα / τον ολοέ- νησα / όπως ο ασκητής το να ερημούμενο Θεό του. / Από τον ιδρώτα / από τις φυλές των Ηπείρων μου έδεσαν διαμάντι / και / κι απ’ αυτές πάλι αλαζο- στα κρυφά μου αντικαταστήνικά, ολοένα, δοξαζόμενο! / σανε την παρθένα του βλέμΈλαβε τον Βότρυ ο Βορράς ματος. / Εζυγίσανε τη χαρά / και τον Στάχυ ο Νότος / τη μου και τη βρήκανε, λέει, μικρή / και την πατήσανε φόρα του ανέμου εξαγοχάμου σαν έντομο. ράζοντας / και των δέντρων τον / Τη χαρά μου πατήσανε κάματο δυο Ένας ποιητής και στην και τρεις της πλατφόρμας πέτρα την φορές / Poetry Now επιλέγει κλείσανε ανόσια και σχολιάζει ένα ποίημα, / και στερεξαργυπαρουσιάζοντας τον νά την πέρώνοντας. δημιουργό του. Την επιμέλεια της στήλης έχει / Άλλο εγώ, τρα μού ο Γιώργος Χαντζής. / πάρεξ θυμάαφήσανε, / ρι στην καρφίτην τρομερή δα του ήλιου δεν ζωγραφιά μου. εγνώρισα και πάρεξ / Με πέλεκι βαρύ τη / τη σταγόνα του νερού στ’ χτυπούν, με σκαρπέλο σκληάκοπα γένια μου δεν ένιω- ρό την τρυπούν, / με καλέμι σα / μα τραχύ το μάγουλο πικρό τη χαράζουν, την πέέθεσα στο τραχύτερο της τρα μου. / πέτρας / αιώνες και αιώ- Κι όσο τρώει την ύλη ο καινες. / Εκοιμήθηκα πάνω ρός, τόσο βγαίνει πιο καθαστην έγνοια της αυριανής ρός / ο χρησμός απ’ την όψη ημέρας / όπως ο στρατιώτης μου: /

ΤΗΝ ΟΡΓΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΝΑ ΦΟΒΑΣΤΕ / ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ Τ’ ΑΓΑΛΜΑΤΑ Οδυσσέας Ελύτης, από το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, Γ΄)

Υπέρ του ποιήματος

●Γιατί το διαβάζει κανείς με

σφιγμένα τα δόντια και για ώρες, χωρίς όμως να κουράζονται ποτέ τα σαγόνια του. ●Γιατί, ακόμα κι αν το διαβάζεις εντελώς σκυμμένος πάνω από τη σελίδα, όλοι ξέρουν την έκφρασή σου ακριβώς! Και ανησυχούν… ●Γιατί η αναπνοή, όσο προχωράς την ανάγνωση, γίνεται όλο και πιο αργή. Και, εντούτοις, πιο τρομαχτική. ●Γιατί τα μάτια βιδώνονται στη σελίδα, και είναι πολύ δύσκολο να τα κινήσεις. ●Γιατί οι παλάμες ιδρώνουν, και μετά σφίγγονται. ●Γιατί σε μαθαίνει να είσαι υπομονετικός, χωρίς όμως να σε κάνει μαλθακό. ●Γιατί καλό είναι (αν ανήκεις σε όσους αδικούν) να μην πέσει σε χέρια άλλων.

36bookpress

μαϊοσ2010

εδω βιβλιουπολη

Ώρα για παιχνίδι

Ένα κλικ πριν από τις διακοπές, βιβλία δραστηριοτήτων για παιδιά που βαριούνται το διάβασμα. Της Αναστασίας Καμβύση

Ομήρου Ιλιάδα: Τρωικός Πόλεμος Κάρμεν Ρουγγέρη Λιβάνης 2010 ςΕΛ. 93, ΤιΜη €14,00

Μια θαυμάσια ευκαιρία για να μασκαρευτούν τα παιδιά σε Έλληνες και Τρώες πολεμιστές, αλλά και σε αρχαίους Έλληνες θεούς ήταν το θεατρικό έργο «Ομήρου ιλιάδα: Τρωικός Πόλεμος», που ανέβηκε τον νοέμβριο του 2009 στην άθήνα (από όπου και οι φωτογραφίες της έκδοσης). η Κάρμεν Ρουγγέρη, υπεύθυνη για τη διασκευή περισσότερων από 40 ιστοριών σε θεατρικά έργα και όπερες, ζωντανεύει με μαγικό τρόπο την «ιλιάδα», φροντίζοντας να τονίσει το αντιπολεμικό μήνυμα και να εκθειάσει τη σημασία της ειρήνης. Την έκδοση συνοδεύει CD με αφήγηση από τη συγγραφέα, σε μουσική άντώνη Δελαπόρτα και στίχους άνδρέα Κουλουμπή.

γίνεται αφορμή για σπαζοκεφαλιά. Έργα των Ματίς, Μονέ, ςερά, Πικάσο ή νταλί γίνονται παζλ, οφθαλμαπάτες, παιχνίδια μνήμης. Ένα κουίζ για τον Μεσαίωνα και την άναγέννηση εισάγει νέες πληροφορίες, ενώ μαθηματικά προβλήματα λύνονται με τη βοήθεια ενός έργου του Άντι Γουόρχολ: Ένα από τα ωραιότερα βιβλία που είδαμε ποτέ για την εξοικείωση των παιδιών με την τέχνη –μοντέρνα και μη– είναι αυτή η εξαίρετη συλλογή από παιχνίδια, με αφορμή διάσημα αλλά και λιγότερο γνωστά έργα τέχνης. Με μεγάλο σχήμα και σελίδες που αποσπώνται και «προσκαλούν» τα παιδιά να τις ζωγραφίσουν, να κολλήσουν αυτοκόλλητα ή να τις κόψουν και να παίξουν επιτραπέζια παιχνίδια, το βιβλίο αποδεικνύεται ένας πραγματικός θησαυρός.

Το μεγάλο βιβλίο των επιστημών

Vincent Péghaire ΜΤφΡ. ΕΛΛη ΚάΡΛάΟύζΟύ-ΓΚάςΤΟν ΕΚΠΛηξη 2009 ςΕΛ. 96, ΤιΜη €16,00

Ένας πίνακας του Τίγκελι

Η πρώτη μου μαγειρική

James Mitchell ΨύχΟΓιΟς 2009 ςΕΛ. 64, ΤιΜη €11,00

Κάθε σπίτι έχει έναν υποψήφιο μικρό σεφ, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει δράματα στην κουζίνα και κατσαρόλες με καταστροφικά αποτελέσματα. ςτη σειρά «Μαγειρικές»

Ρεμπέκα Γκίλπιν,

Λεονί Πρατ

Παίζουμε με την τέχνη;

ζουν την έφεσή τους στις κατασκευές είτε ετοιμάζονται να την ανακαλύψουν. Ένα είναι βέβαιο: Τα ανήσυχα και δημιουργικά παιδιά που θέλουν να πειραματίζονται, να ανακατεύουν χρώματα, να βάφουν, να δημιουργούν μόνα τους τα παιχνίδια τους θα βρουν εδώ ό,τι ονειρεύονται. άντλώντας από την αστείρευτη πηγή που είναι ένα σπίτι ή, καλύτερα, ένα «νοικοκυριό», τα παιδιά οδηγούνται να βρουν τις πρώτες ύλες για τα παιχνίδια τους στην κουζίνα, στον κήπο ή στο γραφείο.

ςχΕΔιάςΜΟς ΤζΟζΕφιν ΤΟΜΠςΟν ΜΤφΡ. άΓΓΕΛιΚη χάΡιςΚΟύ άΓΚύΡά 2010 ςΕΛ. 97 ΤιΜη €15,98

«Κατασκευές στο σπίτι με περισσότερα από 800 αυτοκόλλητα» είναι ο υπότιτλος αυτού του βιβλίου, που απευθύνεται σε μικρούς μαστροχαλαστές – είτε γνωρί-

Εφηβικά μυστικά και ημερολόγια Η πιο συναρπαστική ηλικία της ζωής μας, όπου όλα μπορούν να συμβούν.

(για παιδιά από 5 ετών) θα ανακαλύψετε 31 απλές και εύκολες στην εκτέλεση συνταγές, που απαιτούν πάντα την επίβλεψη ενός μεγαλύτερου. Οι μικροί μάγειρες θα βρουν λεπτομερείς οδηγίες που θα τους βοηθήσουν να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους, ακολουθώντας βήμαβήμα οδηγίες που θα οδηγήσουν στην παρασκευή νόστιμων και υγιεινών σνακ, φαγητών και γλυκών για όλη την οικογένεια. (Δώρο, μία ξύλινη κουτάλα.)

Το ημερολόγιο μιας ανορεξικής Μυρτώ Πιταούλη ΚΕΔΡΟς 2010 ςΕΛ. 208, ΤιΜη €9,00

Ένα καινούργιο ημερολόγιο ξεκινά το καλοκαίρι του 1991, όταν ένα κορίτσι

τελειώνει το δημοτικό και κάνει το πρώτο μπάνιο της σεζόν στη θάλασσα. η ατάκα ενός φίλου της «για κορίτσι, είσαι χοντρή» θα την οδηγήσει με αποφασιστικότητα στη δίαιτα και στην υπόσχεση να γίνει από τότε και στο εξής… στυλάκι. η συγγραφέας έκανε την πρώτη της γνωριμία με το ύπουλο τέρας της νευρικής ανορεξίας σε τρυφερή ηλικία και κατέγραψε στο ημερολόγιό της όσα τής συνέβαιναν.

Οι 13 Θησαυροί

Michelle Harrison ΜΤφΡ. άνΤώνης ΓάΛΕΟς Λιβάνης 2010 ςΕΛ. 349, ΤιΜη €10,05

Ένα δεκατριάχρονο κορίτσι που πηγαίνει να περάσει λίγες μέρες στο σπίτι της γιαγιάς της στην εξοχή, προετοιμασμένη για ατέλειωτες ώρες πλήξης, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αλλόκοτη ιστορία μυστηρίου. άντί γι’ αυτό, γνωρίζει τον φα-

ΜΑΪΟΣ2010

3 p o T

Το κουτί του θυµού Κώστας Χαραλάς ΕΙΚΟΝ. ΝΤΑΝΙΕΛΑ ΣΤΑΜΑΤΙΑ∆Η ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010 ΣΕΛ. 48, ΤΙΜΗ €5,00

Εικονογράφηση του Βαγγέλη Παπαβασιλείου από «Το παραµύθι της µάγισσας γιαγιάς» µπιάν, γιο του επιστάτη ενός παλιού αρχοντικού, και αποφασίζουν να εξερευνήσουν µαζί την άλυτη υπόθεση µιας εξαφάνισης που συνέβη πριν από 50 χρόνια: Ένα κορίτσι χάθηκε στο κοντινό δάσος, χωρίς να βρεθεί ποτέ, και ο παππούς του Φαµπιάν ήταν ένας από τους βασικούς υπόπτους. Συναρπαστική ιστορία που οδηγεί δύο παιδιά σε απίθανες περιπέτειες στο βασίλειο των (µοχθηρών) ξωτικών.

Το Μεγάλο Μυστικό

Μάρκος Κάβουρας ΣΚΙΤΣΑ ΣΠΥΡΟΣ ΓΟΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2010 ΣΕΛ. 64, ΤΙΜΗ €5,50

Ο Κωνσταντής, ένας παρεξηγηµένος και αποµονωµένος έφηβος που ζει σε ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί, βρίσκει νόηµα στη ζωή του περιθάλποντας µια νεαρή φώκια. Μια απλή και τρυ-

φερή ιστορία ενηλικίωσης, µε φόντο το Βροντάδο της Χίου, που θα µας θυµίσει την αξία της φύσης και των πλασµάτων της στη ζωή του ανθρώπου, καθώς και τον τρόπο που η επαφή µε αυτά µπορεί ακόµη και σήµερα να βοηθήσει έναν έφηβο να καλύψει συναισθηµατικά κενά, όπως η έλλειψη γονικής στοργής και κοινωνικής αποδοχής. Ο Μάρκος Κάβουρας φαίνεται πως γνωρίζει καλά τους µηχανισµούς µε τους οποίους µια κλειστή κοινωνία αποµονώνει τα παιδιά της, αλλά µας αφήνει µε αισιόδοξη διάθεση.

Μια θυµωµένη οικογένεια τη βγάζει στα κεραµίδια του σπιτιού, µέχρι να ηρεµήσουν όλοι µε όλους και να µπορέσουν να µιλήσουν: ο µικρός αδερφός θυµώνει µε την αδερφή του, που τον καταπιέζει επειδή τον ζηλεύει. Η µαµά θυµώνει µε τα παιδιά της και ο µπαµπάς χάνει την υποµονή του µε όλους και µε όλα. Όµως, ευτυχώς, η µαµά δεν αφήνει τον θυµό να κατασκηνώσει µέσα στο σπίτι. Τον στέλνει στη στέγη, µαζί µε τους «φορείς» του, κι έτσι η οικογένεια καταλήγει να ζει έξω από το σπίτι, αφού είναι όλη την ώρα θυµωµένη. Ο Κώστας Χαραλάς υπογράφει µια ωραία ιστορία για παιδιά και µεγάλους σχετικά µε τον τρόπο που ο θυµός όχι µόνο αποµονώνει τους ανθρώπους, αλλά και τους στερεί ζωτικό χώρο σε ένα σπίτι. Με την αλληγορία των κουτιών, µέσα στα οποία οι άνθρωποι κρύβουν τον ανεξήγητο θυµό τους, θυµίζει σε όλους τη σηµασία της συζήτησης για την επίλυση των συγκρούσεων, ενδοοικογενειακών και µη.

Το παραµύθι της µάγισσας γιαγιάς Κική ∆ηµητριάδου ΕΙΚΟΝ. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΙΒΑΝΗΣ 2010 ΣΕΛ. 38, ΤΙΜΗ €9,95

Στο ράφι µε τα αγαπηµένα µας αυτό τον µήνα, µικροσκοπικά βιβλία µε µεγάλα µηνύµατα και µεγάλα βιβλία µε µικροσκοπικές γιαγιάδες! Τρία αδερφάκια υποψιάζονται ότι η γιαγιά τους είναι µάγισσα. ∆εν τη ρωτούν ποτέ κι εκείνη, φυσικά, ποτέ δεν το παραδέχεται. Ο µπαµπάς ούτε να το ακούσει, τους µαλώνει και τους τροµάζει. Τα παιδιά όµως ξέρουν... Γιατί ακούν και βλέπουν τη γιαγιά να µιλάει στα ζώα και να τραγουδάει στα κρεµµυδάκια και στο σπαθόχορτο, να θυµώνει µε τα πράγµατα του σπιτιού και να τα µαλώνει, αλλά κανένα βράδυ να µην τα αφήνει τα ίδια χωρίς παραµύθι. Τρυφερή ιστοριούλα που θα τη λατρέψουν όσοι έχουν αδυναµία στις γιαγιάδες τους, από µια συγγραφέα που γεννήθηκε στα Γιαννιστά πριν από αρκετά χρόνια, αλλά κάποια στιγµή σταµάτησε να µεγαλώνει. Υπεύθυνος για την εικονογράφηση της ωραιότερης µικροσκοπικής γιαγιάς της ελληνικής βιβλιογραφίας είναι ο Βαγγέλης Παπαβασιλείου.

Πινόκιο

Κάρλο Κολόντι ΕΙΚΟΝ. ΛΟΥΤΣΙΑ ΣΑΛΕΜΙ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010 ΣΕΛ. 32, ΤΙΜΗ €4,00

Ο γέρο Τζεπέτο, ο ξύλινος κούκλος του και οι περιπέτειες του δεύτερου όταν ζωντανεύει, µε εξαιρετική, ζωηρή και χαρούµενη εικονογράφηση: Μικροσκοπική έκδοση της ιστορίας του Πινόκιο σε διασκευή Ροµπέρτο Πιουµίνι και απόδοση Ρένας Ρώσση-Ζαΐρη. Στην ίδια σειρά κυκλοφορούν: «Χάνσελ και Γκρέτελ» (από το πενάκι της Άννα Λάουρα Καντόνε, «Τα τρία γουρουνάκια» και «Το τζιτζίκι και το µυρµήγκι (εικόνες Νικολέτα Κόστα). Λιλιπούτειες εκδόσεις», ιδανικές για βιβλιοφάγους µπόµπιρες και τα τσαντάκια τους.

38bookpress

μαϊοσ2010

Isbn

«Πρέπει να παίρνει κανείς τα χρήματα εκεί όπου τα βρίσκει, δηλαδή στους φτωχούς» Alphonse Allais (1854-1905) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Η συνέντευξη

ο αιχμάλωτος του τώρα

Η ματαιοδοξία του ντουλουόζ

Παύλος ΜεθενίτΗς ΚΑσΤΑνΙώΤΗσ 2010

Kώςτας αρΜεύτΗς ΕΜΠΕΙρΙΑ ΕΚΔοΤΙΚΗ 2010

σΕΛ. 181, ΤΙΜΗ €10,50

σΕΛ. 351, ΤΙΜΗ €17,00

JacK Kerouac ΜΤφρ. νΑνσυ ΒΕΚΙΑρΕΛΛΗ ΠΛΕΘρον 2010

Ύστερα από ένα αυτοκινητικό ατύχημα η ζωή του νίκου Ιωνά γίνεται αφόρητα συναρπαστική. Αίφνης ο τριαντάρης υπάλληλος ασφαλιστικής εταιρείας μπορεί να προλέγει την ακριβή ημερομηνία θανάτου κάθε ανθρώπου κοιτώντας τον στα μάτια. Αυτό το απολύτως εξωφρενικό χάρισμά του για μερικούς γίνεται πολύ επωφελές, αλλά για τον ίδιο αποδεικνύεται κατάρα: η προσωπική του ζωή διαλύεται, οι άνθρωποι τον φοβούνται, τα μίντια τον ξεφωνίζουν…

Η ιστορία ενός ανθρώπου που, με το πάθος του για δημιουργία, κατάφερε να τα βάλει ακόμη και με τα στοιχεία της φύσης και τη μοναξιά, και να αναδειχθεί νικητής της ζωής. Θα αντέξει τις κακουχίες, θα δυναμώσει μέρα τη μέρα και θα αρχίσει να βλέπει πια τη ζωή του με τα μάτια του ανθρώπου που έχει παλέψει σκληρά και έχει νικήσει κατά κράτος τον φόβο.

ςκιές οδοιπόρων ΠαναγίώτΗς ναννος ΜΕΤΑΙΧΜΙο 2010

Ηθοποιός σημαίνει φως

Πρωτότυπες μελέτες για την υποκριτική τέχνη. του δημήτρη Κανέλλη

ο ηθοποιός ανάμεσα στη σκηνή και στην οθόνη εΠίΜ.-είςαγ. Χρίςτίνα αδαΜού ΚΑσΤΑνΙώΤΗσ 2008 σΕΛ. 361, ΤΙΜΗ €26,26

ολύτιμος τόμος, σφραγισμένος από τον οίστρο της επιμελήτριας Χριστίνας Αδάμου, φιλοξενεί ενδελεχείς μελέτες για τις μεθόδους υποκριτικής που έχουν σφραγίσει το θέατρο και τον κινηματογράφο. «Η υποκριτική, τέχνη που κινείται ανάμεσα στη σκηνή και στην οθόνη, αποτελεί μία από τις βασικές συνιστώσες κάθε παράστασης ή ταινίας». Έτσι, η συλλογική αυτή έκδοση περιλαμβάνει προσεγγίσεις των μεθόδων υποκριτικής και των εναλλακτικών τρόπων δουλειάς με τους ηθοποιούς, προσεγ-

γίσεις της δημόσιας εικόνας των εγχώριων και ξένων θεατρικών και κινηματογραφικών αστέρων, καθώς και ιστορικές προσεγγίσεις των καλλιτεχνικών διαδρομών συγκεκριμένων ηθοποιών. Περιλαμβάνει επίσης μελέτες της σχέσης της υποκριτικής με το φύλο και της σχέσης της υποκριτικής με συγκεκριμένους σκηνοθετικούς κώδικες. Το βιβλίο αποδίδει κεντρικό ρόλο στον ηθοποιό. Δεν υπάρχει κεφάλαιο που να στερείται σημασίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε το «Η υποκριτική μέσα από το πρίσμα της ανάλυσης κίνησης LABAN» της Cynthia Baron, το «Η μέθοδος από τη σκηνή στην οθόνη. Αναπαράσταση και αυθεντικότητα» του Jonathan Bignell και το «Η υποκριτική στον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο. Η πρακτική αισθητική του David Mamet στην πράξη» του Γιάννη Τζιουμάκη. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην ενότητα «Ηθοποιοί σε εναλλακτικούς δημιουργικούς ρόλους», στην οποία περιλαμβάνεται και το κείμενο της επιμελήτριας –η οποία είναι λέκτορας στη Θεωρία Κινηματογράφου στο ΑΠΘ.

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

σΕΛ. 392, ΤΙΜΗ €18,00

Όταν θα επιστρέψει ύστερα από πολυετή απουσία στο πατρικό, ο πατέρας θα κατακλυστεί από αναμνήσεις: η οικογενειακή ιστορία σε συνδυασμό με τα γεγονότα του 20ού αιώνα – από τη Μικρασία του εύζωνα πατέρα και τα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου μέχρι σήμερα. Προπαντός όμως ανεξίτηλη θα προβάλει η μορφή της Αντιγόνης, της πρώτης και παντοτινής αγάπης του πατέρα, η οποία σφράγισε τη ζωή του.

λεμονοδάσος ΚοςΜας ΠολίτΗς ΕΠΙΜΕΤρο ΑΓΓΕΛΑ ΚΑσΤρΙνΑΚΗ ΕΛΛΗνΙΚΑ ΓρΑΜΜΑΤΑ 2010 σΕΛ. 412, ΤΙΜΗ €15,00

Το πρώτο μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, που διαβάζεται σαν μια γοητευτική ερωτική ιστορία, ανάμεσα στον Παύλο, ένα νεαρό Αθηναίο με επιτυχημένη σταδιοδρομία, και στη Βίργκω, ένα κορίτσι από τον Πόρο που ενσαρκώνει τον απόλυτο έρωτα. Η ιστορία διαδραματίζεται στη δεκαετία του 1920, αλλά με προβληματισμούς πάντα επίκαιρους. Το επίμετρο της Α. Κστρινάκη είναι μια ολοκληρωμένη μελέτη του έργου.

σΕΛ. 292, ΤΙΜΗ €18,00

το μυστικό του ςαρωνικού

ο ντουλουόζ μεγαλώνει σε μια πληκτική κωμόπολη της Μασαχουσέτης, το Λόουελ, αλλά το μεγάλο ποδοσφαιρικό του ταλέντο τον στέλνει με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Columbia, στη νέα υόρκη. ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρίσκει να υπηρετεί στο ναυτικό, και επιστρέφει στη νέα υόρκη στην αρχή του κινήματος των μπητ. Για τον ντουλουόζ αυτή είναι η άγρια εποχή του γραψίματος, της ζωής στον δρόμο, των ναρκωτικών…

Χρύςούλα ΜΠούΚούβαλα ΨυΧοΓΙοσ 2010

Μυστήριο σε επτά πράξεις

σΕΛ. 381, ΤΙΜΗ €15,42

Δύο καθηγητές γενετικής, ύστερα από ένα παράξενο πείραμα, φέρνουν πίσω στη ζωή τον Ξέρξη, τον περιβόητο Πέρση βασιλιά. Εκείνος όμως μεταμορφώνεται σε ένα πελώριο, τρομακτικό και αθάνατο πλάσμα, που τρέφεται με απόβλητα και πλαστικά. σκοπός της νέας του ζωής είναι να εκδικηθεί τους Αθηναίους για την ήττα του στη ναυμαχία της σαλαμίνας, νεκρώνοντας τα σμαραγδένια νερά του σαρωνικού.

το ευάλωτο σώμα της δικαιοσύνης ρούλα ΚαΚλαΜαναΚΗ ΑΓΚυρΑ 2010

ελίοτ ΠερλΜαν ΜΤφρ. ΑνΤώνΗσ ΚΑΛοΚυρΗσ ΚΕΔροσ 2010 σΕΛ. 784, ΤΙΜΗ €35,00

Η ιστορία της ανεξήγητης απαγωγής ενός παιδιού και της πολύκροτης δίκης που ακολουθεί, ιδωμένη από τα μάτια επτά διαφορετικών χαρακτήρων: ένας αινιγματικός άνεργος δάσκαλος, μια μόνη και μπερδεμένη γυναίκα, μια ερωτευμένη πόρνη που ρισκάρει τα πάντα, ένας κυνικός χρηματιστής και ο πιστός συνεργάτης του, ένα εννιάχρονο αγόρι, απελπισμένο άλλοθι ενός αταίριαστου γάμου, μια ανέμελη γυναίκα που στοιχειώνει τη ζωή του πρώην συντρόφου της.

σΕΛ. 144, ΤΙΜΗ €12,80

Τριάντα πέντε λογοτεχνικά κείμενα πάνω σε καρικατούρες του διάσημου Γάλλου ζωγράφου και λιθογράφου Daumier. Μικρά τα περισσότερα, γραμμένα με χιούμορ, πικρό στις περισσότερες περιπτώσεις, μαζί με το σύντομο δοκιμιακό επίμετρο που τα συμπληρώνει, φιλοδοξούν να παρουσιάσουν μια ψυχογραφία της λειτουργίας της δικαιοσύνης σε επίπεδο κρατικού θεσμού, αλλά και να την εκφράσουν ως ευρύτερη έννοια. ώς αγαθό του ατομικού και του κοινωνικού βίου, ως αξία κάθε ανθρώπινης σχέσης.

Περιπλάνηση στην αφρική αλΜΠερτο Μοραβία ΜΤφρ. ΠΑνΑΓΙώΤΗσ σΚονΔρΑσ ΚΕΔροσ 2010 σΕΛ. 272, ΤΙΜΗ €16,00

Για δεκαοχτώ συνεχόμενα χρόνια ο σπουδαίος Ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990) ταξίδευε στην καρδιά της δικής του «μαύρης» Αφρικής και των κατοίκων της. Μαζί με τη σύντροφό του, συγγραφέα ντάτσια Μαραΐνι, και εκλεκτούς φίλους, όπως ο Πιερ Πάολο Παζολίνι και

bookpress 39

μαϊοσ2010 Φιλικές σχέσεις ΝΙΚόλας ΧρΗςΤαΚΗς, ΠαΝαγΙώΤΗς ΧαλαΤςΗς ΕλλήνίΚα ΓραΜΜατα 2010

με υ ο ν ί ε Προτ

η Μαρία Κάλλας, περιπλανιόταν μακριά από τα τουριστικά θέλγητρα των αφρικανικών μεγαλουπόλεων, σε ένα τοπίο καθαρόαιμης, άγριας ομορφιάς που αποτυπώνει στα ημερολόγιά του.

Η επιστροφή του χούλιγκαν ΝόρμαΝ μαΝέα Μτφρ. ΕλΕυθΕρία ΠρΕντα-ΖήΚου Καστανίώτήσ 2010 σΕλ. 446, τίΜή €23,10

τα –βραβευμένα– απομνημονεύματα του νόρμαν Μάνεα, γραμμένα σαν μυθιστόρημα. το πορτρέτο του πρωταγωνιστή-συγγραφέα ξεκινά από την παιδική του ηλικία στην προπολεμική ρουμανία και φτάνει μέχρι το 1997, όταν επιστρέφει για πρώτη φορά στην πατρίδα του μετά την πτώση του καθεστώτος τσαουσέσκου. Γεγονότα που τον

σΕλ. 201, τίΜή €14,00

Με βάση τα πορίσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας και τα ευρήματα δύο πρόσφατων εγχώριων ερευνών, επιχειρείται η κατανόηση των πιο σημαντικών όψεων των σύγχρονων φιλικών σχέσεων. Πώς αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε τις φιλίες μας, πόσοι και ποιοι είναι οι στενοί μας φίλοι, τι κάνουμε μαζί, τι μας φέρνει κοντά και τι μας απομακρύνει, σε τι μοιάζουν και σε τι διαφέρουν «ανδρικές» και «γυναικείες» φιλίες.

σημάδεψαν, όπως ο εγκλεισμός του ενώ ήταν παιδί ακόμα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το 1941, περιγράφονται συναρπαστικά.

Το πόκερ της Ιερουσαλήμ Edward whittEmorE Μτφρ. αΓνυ ΒλαΒίανου ΓΚοΒοστήσ 2010 σΕλ. 701, τίΜή €29,50

την τελευταία μέρα του Δεκεμβρίου του 1921 τρεις αινιγματικοί άνθρωποι –ο Μάρτυρας του Καΐρου, που έλεγχε το εμπόριο της αφροδισιακής μουμιόσκονης στη Μέση ανατολή, ο σάλιβαν ο’ Μπίαρ, ένας πρώην ίρλανδός πατριώτης και λαθρέμπορος όπλων και ο Μούνκ Ζόντι, ένας αφοσιωμένος σιωνιστής– αρχίζουν ένα μοιραίο παιχνίδι πόκερ στην ίερουσαλήμ, στο πίσω μέρος ενός καταστήματος με αντίκες που ανή-

κει σε έναν περιπλανώμενο ιππότη ηλικίας 3.000 χρόνων…

Κατά συρροή νεκροί CharlainE harris Μτφρ. ΕλΕνή ΜίχαλοΠουλου φανταστίΚοσ ΚοσΜοσ σΕλ. 392, τίΜή €19,90

ή σούκι στάκχαουζ, σερβιτόρα σε μικρή επαρχιακή πόλη, έχει πλέονμεγάλη εμπειρία από τον κόσμο του υπερφυσικού. τώρα, όμως, το υπερφυσικό χτυπάει την πόρτα της. Όταν βλέπει τα μάτια του αδελφού της, τζέισον, έτοιμα να αλλάξουν σχήμα, ξέρει ότι πρόκειται να μεταμορφωθεί σε πανθηράνθρωπο για πρώτη φορά – μια μεταμόρφωση την οποία εκείνος υποδέχεται πιο έτοιμος από τους περισσότερους μορφοπλάστες που γνωρίζει η σούκι…

δοκιμια Kai αλλα Θεωρία της λογοτεχνίας μarC angEnot Κ.α. Μτφρ. τίτίΚα ΔήΜήτρουλία GutenberG 2010 σΕλ. 633, τίΜή €37,00

το έργο παρουσιάζει έναν απολογισμό των ερευνών στο πεδίο της θεωρίας της λογοτεχνίας. Εξετάζονται κομβικά ζητήματα στις έρευνες και στις συζητήσεις περί της λογοτεχνίας και της θεωρίας της, από την έννοια της ιστορίας της λογοτεχνίας και της λογοτεχνικότητας έως την καθολικότητα και τη συγκρισιμότητα σε λογοτεχνικό επίπεδο και από την ερμηνεία και την πρόσληψη έως το επιστημολογικό καθεστώς της λογοτεχνικής έρευνας και θεωρίας.

μικρός οδηγός της πολιτικής διαφθοράς BriCE dE tours Μτφρ. ΜαΚήσ ΜαλαφΕΚασ ΚΕΔροσ 2010

γοητευμένο πολίτη που το μόνο που βλέπει να αλλάζει στην πολιτική ζωή είναι ο κατάλογος των σκανδάλων, ο brice de tours γνωρίζει όλα τα μυστικά και παρουσιάζει όλες τις συνταγές της πολιτικής διαφθοράς.

gustav mahler, οραματιστής και δυνάστης ΚώΝςΤαΝΤΙΝός Φλώρός Μτφρ. ίώαννήσ φουλίασ νΕφΕλή 2010 σΕλ. 372, τίΜή €21,00

Μια πρωτογενής έρευνα, με αναφορές σε αδημοσίευτα, ως επί το πλείστον, τεκμήρια, που καταπιάνεται με επιμέρους όψεις της προσωπικότητας του Μάλερ: την ακλόνητη πίστη του στην «ιερότητα της τέχνης των ήχων» και την απόλυτη επίγνωση της αποστολής του, την αδιαλλαξία του και το ασυμβίβαστο του χαρακτήρα του απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό αλλά και στους άλλους, καθώς και το τεράστιο, ανεξάντλητο απόθεμα της ενέργειάς του.

σΕλ. 128, τίΜή €10,00

υπάρχουν κανόνες καλής συμπεριφοράς και στη μίζα; Για κάθε μαθητευόμενο διεφθαρμένο πολιτικό, έτοιμο να αγωνιστεί για την ανάπτυξη του τόπου και του τραπεζικού του λογαριασμού, για κάθε απο-

γράφο, ο σλάβοϊ Ζίζεκ, ο μεγάλος προβοκάτορας της σύγχρονης διανόησης, πραγματεύεται τη βία που ενυπάρχει στην παγκοσμιοποίηση, στον καπιταλισμό, στον φονταμενταλισμό και στη γλώσσα. υπάρχει βία στην απλή ιδέα «του Πλησίον»; Και θα μπορούσε η κατάλληλη μορφή δράσης κατά της βίας, σήμερα, να είναι απλώς ο στοχασμός;

Βία. Έξι λοξοί στοχασμοί slanoj ZiZEk Mτφρ. νΕΚταρίοσ ΚαλαϊτΖήσ Scripta 2010 σΕλ. 296, tiMH €19,00

αντλώντας από την υψηλή όσο και τη λαϊκή κουλτούρα, από τον Καντ και τον λακάν, από ανέκδοτα και τον σύγχρονο κινηματο-

όι αυτοκρατορίες των θαλασσών Η τελική μάχη για τη μεσόγειο 1521-1580 rogEr Crowly Μτφρ. ΠαναΓίώτα ΓΚουΜΕα ΨυχοΓίοσ 2010 σΕλ. 432, τίΜή €23,30

ο ιστορικός ρότζερ Κρόουλι καταγράφει τις μακρόχρονες μάχες μεταξύ χριστιανισμού και ίσλάμ για την εξουσία στην Ευρώπη. από την Κωνσταντινούπολη έως τα στενά του Γιβραλτάρ, πειρατές, σταυροφόροι και πολεμιστές επιδεικνύουν γενναιότητα και τόλμη, και αγωνίζονται για να επιβιώσουν, να αποφύγουν τη σκλαβιά και τελικά να κυριαρχήσουν. στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν προσωπικότητες που έμειναν στην ίστορία, όπως ο Μπαρμπαρόσα, ο Κάρολος Ε΄, οι ιππότες του αγίου ίωάννη.

σινεµά • gadgets • εικαστικά • news • απόψεις • culture clubbing /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

γκαινιάστηκαν στο δραστήριο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και αποτελούν µια καλή ευκαιρία για συζήτηση πάνω στο πώς ανακυκλώνονται τα καλλιτεχνικά αντικείµενα. Πρόκειται για δύο εκθέσεις-αφιερώµατα σε ενότητες έργων της Louise Bourgeois και της Sarah Lucas (µέχρι τις 12 Σεπτεµβρίου). Η ενότητα γλυπτών «Personages» (Πρόσωπα) της Bourgeois δηµιουργήθηκε στο δεύτερο µισό της δεκαετίας του ’40, όταν η γλύπτρια µεταφέρθηκε στο Μανχάταν µε την οικογένειά της. Ψιλόλιγνες, αφηρηµένες, αλλά ανθρωπόµορφες φιγούρες ενσαρκώνουν την επαφή µε ανθρώπους που είτε αγαπούσε είτε σιχαινόταν. Η ανωνυµία, η συναρµογή εκφραστικών χαρακτηριστικών και ο σουρεαλιστικός τοτεµισµός συνθέτουν τη λογική των «Personages». Αφού τα έργα της αγνοήθηκαν στην εποχή τους από την κυρίαρχη σκηνή του αφηρηµένου εξπρεσιονισµού, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν θεωρηθεί χαρακτηριστικά του τρόπου µε τον οποίο ο ιδιωµατικός µοντερνισµός της καλλιτέχνιδας πραγµατεύεται την εµπειρία της απώλειας, της απογοήτευσης και της βίας. Σε προφανή διάλογο µε τα έργα της Bourgeois έρχονται τα πρόσφατα γλυπτά της Sarah Lucas, µε τίτλο «Nuds Cycladic». Πρόκειται για βιοµορφικά γλυπτά που αποτελούν πιο αφηρηµένες Η Louise Bourgeois πίσω (και αδιάφορες) εκδοχές από το έργο της «Μάτι µε του θανατερού ερωτισµού µάτι». της Lucas, του κυνικού ιδιώµατος που την ανέδειξε σε σηµαντική εκπρόσωπο των Νέων Βρετανών Καλλιτεχνών των ’90s. Το µουσείο µάς καλεί να επισκεφτούµε τις δύο εκθέσεις µαζί – δηλαδή, να δούµε τη µία µέσα στην άλλη, να εντοπίσουµε τα νήµατα ανάµεσα στα αιµοµεικτικά-κανιβαλιστικά οράµατα της Bourgeois και στη σεξουαλική απόγνωση της Lucas.

press

40BOOKPRESS

τον χώρο «Ιλεάνα Τούντα» (Αρµατολών και Κλεφτών 48) πραγµατοποιείται έκθεση 18 ανδρών, Ελλήνων και ξένων, καλλιτεχνών µε τίτλο «Sensitivity Questioned», σε επιµέλεια της Ηλιάνας Φωκιανάκη (µέχρι τις 3 ΙουΚΩΣΤΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΚΗΣ λίου). Σηµαντικές είναι οι συµµετοχές Ελλήνων (Αντωνίτσης, Μπασσάνος, Πατσουράκης κ.ά.). Η επιµελήτρια τονίζει ότι έχει εντοπίσει µια ανανεωµένη σχέση ανάµεσα στη «θηλυκότητα» και στην «ευαισθησία». Η Lucas και η Bourgeois θα την κυνηγούσαν ανελέητα αν το µάθαιναν. Το ίδιο θα έκαναν αρκετές καλλιτέχνιδες που συνδέθηκαν µε τη φεµινιστική τέχνη και επιχείρησαν να αποδοµήσουν τις στερεοτυπικές εικόνες της «ευαίσθητης θηλυκότητας». Η επιµελήτρια επιχειρεί συνειδητά να µας εκνευρίσει, όταν µας εξηγεί πως οι άνδρες της έκθεσης επιχειρούν να εντοπίσουν τη «θηλυκή πλευρά του εαυτού τους». Αυτό δεν είναι µόνο ουσιοκρατικό, αλλά και βαθιά λαϊκίστικο.

εικαστικά

Παρτίδα φλίπερ έρωτα και θανάτου Η Σώτη Τριανταφύλλου σχολιάζει το «Ένας άνδρας μόνος» με αναφορές στο Queer Cinema.

ο μυθιστόρημα του Christopher Isherwood, που μετέφερε στην οθόνη ο Tom Ford, εκδόθηκε το 1964: «Μια μέρα του καθηγητή Τζορτζ Φάλκονερ». Η τελευταία μέρα, οκτώ μήνες μετά τον θάνατο του συντρόφου του σε τροχαίο δυστύχημα· μια μέρα όπου διεκπεραιώνει τις κινήσεις της καθημερινότητας, θυμάται τη ζωή του με τον Τζιμ, την ξεχνάει –για μια στιγμή μόνο, όταν εμφανίζονται καινούργια πρόσωπα, επιθυμητά, ολοζώντανα, με μάτια αιλουροειδών: ο χώρος γύρω του μοιάζει με ζούγκλα, ή με ζωολογικό κήπο– ύστερα, προσπαθεί να αυτοκτονήσει· η μέρα τελειώνει, η ζωή (των άλλων) συνεχίζεται. O Isherwood περιγράφει ένα 24ωρο του ήρωα: η παράδοση του «Οδυσσέα» και της «Κυρίας Ντάλογουεϊ» είναι προφανής. Το «Ένας άνδρας μόνος» – που γράφτηκε λίγα χρόνια μετά το «Άρπαξε τη μέρα» του Saul Bellow– αναιρεί την προτροπή του Οράτιου: αντί για «carpe diem», ο Isherwood μοιάζει να λέει «άφησε τη ζωή να φύγει» – αφού δεν έχει κανένα νόημα. Στην ταινία, ο τόνος είναι διαφορετικός: ο Tom Ford χρησιμοποιεί το μελαγχολικό υλικό του βιβλίου για να ομορφύνει τον κόσμο. Παρότι ο καθηγητής Φάλκονερ (Colin Firth) είναι ομοφυλόφιλος, το «Ένας άνδρας μόνος» δεν είναι ταινία «για την ομοφυλοφιλία» (με την έννοια, λ.χ. του «Μια άλλη χώρα»), αλλά για την απώλεια· για το αν, και για το πώς, μπορείς να αποδώσεις αξία και νόημα στην ύπαρξη μετά την απώλεια. Κι ενώ το μυθιστόρημα διαπνέεται από αίσθηση παρακμής (ο Φάλκονερ είναι ένας συντηρητικός, λίγο «μουχλιασμένος» ακαδημαϊκός, η Τσάρλι μια ταλαιπωρημένη μεσήλικη: θα μπορούσε να την υποδύεται η Julie Walters ή η Βrenda Blethyn), η ταινία αντισταθμίζει τον πανικό του μαρασμού με τη γενναιόδωρη φωτογραφία του Eduard Grau και τη hip σκηνογραφία της Amy Wells (που συνεργάστηκε στο εξίσου hip τηλεοπτικό «Mad Men»). Ελάχιστα θα άλλαζαν αν στη θέση του Τζιμ βρισκόταν μια γυναίκα. Eκτός από το ότι δεν επιτρέπεται στον Τζορτζ να παραστεί στην κηδεία του φίλου του, μιας και «η τελετή γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο», δεν τίθεται ζήτημα «δικαιωμάτων» των ομοφυλοφίλων, ούτε πλανάται η γνώριμη και φθαρμένη ατμόσφαιρα του camp: αντιθέτως, όπως συνέβαινε στο «Μακριά από τον παράδεισο» του Τodd Haynes (2002), εικονογραφείται με σοβαρότητα και χιούμορ μια εποχή του εικοστού αιώνα, μια πόλη (το προαστιακό Λος Άντζελες), ένα μικροπεριβάλλον (το πανεπιστήμιο), ένας ομόφυλος έρωτας και μια φιλία που μοιάζει παρασιτική. Και μολονότι, συνήθως, στον gay κινηματογράφο, drama queens είναι οι ίδιοι οι ομοφυλόφιλοι, εδώ drama queen είναι η Τσάρλι (Julianne Moore), που αναζητεί τον μεγάλο έρωτα και που ενδόμυχα πιστεύει ότι η ομοφυλοφιλία του Τζορτζ είναι «ένα υποκατάστατο». Ο Τom Ford δεν αποφεύγει το στερεότυπο της φιλίας ενός gay άνδρα με μια

straight γυναίκα· το τετριμμένο του πράγματος ανατρέπεται όταν ο Τζορτζ ομολογεί στον νεκρό Τζιμ: «όταν έβαλα τα κλάματα στην αγκαλιά της Τσάρλι, σε πρόδωσα, πρόδωσα τη ζωή μας, την έκανα δακρύβρεχτο δράμα για γυναικούλες...» Ωστόσο, οι υπαινιγμοί μιας «διαφορετικής» σεξουαλικής πολιτικής είναι λιγοστοί: ευτυχώς· λείπει το «δακρύβρεχτο δράμα»· η εύκολη gay αισθητική του γυμνού σώματος περιορίζεται στις σκηνές στο νερό (που θυμίζουν το «Swoon» του Tom Kalin)· η ομοφυλοφιλία του Τζορτζ και του Τζιμ είναι απλή και φυσική. Το «Ένας άνδρας μόνος» προτείνει μια ιδέα για τη ζωή και τον θάνατο: ζήσε καλός, πέθανε καλύτερος. Καθώς ο Τζορτζ ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει, καθώς αποχαιρετά τους ανθρώπους (αφήνει χρήματα στη γυναίκα που καθαρίζει το σπίτι του, τακτοποιεί έγγραφα και επιστολές), γίνεται καλύτερος άνθρωπος. Επίσης, γίνονται καλύτεροι και οι άλλοι απέναντί του: ένας ζιγκολό τού δείχνει ειλικρινές ενδιαφέρον, ένας σπουδαστής προσπαθεί να αποτρέψει τη μοιραία χειρονομία κρύβοντάς του το περίστροφο και η Τσάρλι, μεταξύ δακρύων και τζιν Tanqueray, χορεύει

Η εύκολη gay αισθητική του γυμνού σώματος είναι περιορισμένη μαζί του τουίστ· τον χορό της χαράς. Καθώς κυλούν οι ώρες αυτής της μεγάλης μέρας, ακόμα και το σπίτι του Τζορτζ, που μοιάζει φέρετρο αναμνήσεων, τον προστατεύει σαν κέλυφος: το φως και το χρώμα θυμίζουν τα εσωτερικά σκηνικά του Douglas Sirk, τους πίνακες του Julian Schnabel. Η ταινία του Tom Ford διαφέρει από τον σύγχρονο gay κινηματογράφο, όχι μόνον εξαιτίας της αισθητικής της –glamour καθημερινότητα, χαρακτήρες βγαλμένοι από περιοδικά μόδας–, αλλά και επειδή δείχνει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων συσχετισμών: το ομόφυλο ζευγάρι (ο Τζορτζ και ο Τζιμ ζουν αρμονικά για δεκαέξι χρόνια χωρίς κανέναν υπαινιγμό gay life style: αμφότεροι παρουσιάζουν εικόνα και συμπεριφορά mainstream ανδρισμού), οι δυο πρώην εραστές (η Τσάρλι έχει συμμετάσχει στην τελετουργία ενηλικίωσης του Τζορτζ), το ματαιωμένο one-night stand του Τζορτζ με τον Κάρλος, η αμφίρροπη συνάντηση του Τζορτζ με τον Κέννυ, ο οποίος έλκεται διανοητικά ή/και σεξουαλικά από τον καθηγητή του· ο Κέννυ θυμίζει στον Τζορτζ το ταξίδι της αναζήτησης της ταυτότητας, την εμπειρία της μύησης, την ανακάλυψη του συγγενικού πνεύματος, της αδελφής ψυχής. Όλοι οι συσχετισμοί οδηγούν τον Τζορτζ στο ρομαντικό τέλος, αν και όχι με τον θεαματικό τρόπο που έχει σχεδιάσει: η μέρα τελειώνει σαν μια παρτίδα φλίπερ ανάμεσα στον έρωτα και στον θάνατο, ανάμεσα στο πλήρες παρελθόν και στο κενό μέλλον.

ΜΑΪΟΣ2010 press////////////////////////////////////////////

Το ανθρώπινο στοµάχι • Ορλάντο. ρλάντο. Τρεις µόλις ώρες µε το αερο-

tempo

ΦΟΙΒΟΣ ΚΑΡΖΗΣ

Μια σκοτεινή χώρα

ώρα που προτιµάει να ζει την ιστορία της ως µύθο, η Ελλάδα περιγράφεται αποτελεσµατικότερα µέσα από τη λογοτεχνική της διήγηση παρά στις ιστορικές της καταγραφές. Αν θέλει κανείς να µάθει τι συνέβη µετά τον πόλεµο, η καλύτερη ιδέα είναι να διαβάσει το «Τρίτο Στεφάνι» του Ταχτσή. Για τη δεκαετία του ’70 είναι η «Αρχαία Σκουριά» της ∆ούκα. Και για το πώς φτάσαµε εδώ που είµαστε σήµερα, αποκαλυπτικότερη από τους πίνακες του δηµοσίου χρέους είναι η «Άµυνα Ζώνης» του Μάρκαρη. Σοβαρή υποψηφιότητα για µία από τις πιο ενδιαφέρουσες λογοτεχνικές αναγνώσεις της Ελλάδας των δύο τελευταίων δεκαετιών θέτει η νουβέλα του Λάκη ∆όλγερα «Mια σκοτεινή υπόθεση» (Γαβριηλίδης 2010). Χρησιµοποιώντας σειρά από γνωστές τεχνικές (όπως ο εγκιβωτισµός και η πολυπρισµατική διήγηση του ίδιου µύθου), υποδύεται τον τύπο ενός αστυνοµικού µυθιστορήµατος για να παρουσιάσει µια κλασική οικογενειακή τραγωδία, που εκτυλίσσεται στο φόντο µιας κοινωνίας η οποία ζει τη µετάβασή της από τις παραδοσιακές συντεταγµένες στη φάση µιας ανάπτυξης που δηµιουργεί βαθύ ρήγµα ανάµεσα στους «επιτυχηµένους», που την αξιοποιούν, και στους «περιθωριακούς», που αδυνατούν να την κατανοήσουν και να την ακολουθήσουν. Πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι οι κοινωνικές διεργασίες δεν επηρεάζουν άµεσα την πλοκή και την τύχη των πρωταγωνιστών – όπως στο συνήθη λογοτεχνικό τύπο. Αντίθετα, τα πρόσωπα εµφανίζονται στο δικό τους επίπεδο, κινούµενα από τις µεταξύ τους σχέσεις, ενώ η Ελλάδα των τελευταίων 25 χρόνων προβάλλει σαν φόντο, ραγδαία µεταβαλλόµενη, αποσπασµατική, απρόσωπη, συγκροτηµένη από ατοµικά ενδιαφέροντα και ολοένα περισσότερο αµέτοχη ψυχικά σε ό,τι εξελίσσεται στις ζωές εκείνων που την συνθέτουν. Ένα επεισόδιο ενδεικτικό της υπαινικτικής παρουσίας της «νέας Ελλάδας» στην πλοκή: Ο κεντρικός ήρωας είναι ύποπτος για τη δολοφονία της γυναίκας του. Έχει εκτίσει πολυετή κάθειρξη, καταδικασµένος (ίσως) άδικα. Περιµένει το Εφετείο και η υπόθεση έχει πάψει να συγκινεί την κοινή γνώµη. Ένας εκδότης, που απορρίπτει την ιστορία του ως «µη εµπορική», εξηγεί πως «οι περισσότεροι θεωρούν τον [ήρωα του βιβλίου] ∆εµερτζή τυχερό. Ήταν βοσκός στο βουνό και κατάφερε να γίνει δηµόσιος υπάλληλος». Και στην επισήµανση ότι ήταν απλώς «βοηθός µαγειρείου» στο Λαϊκό Νοσοκοµείο, απαντά: «Βοηθός µαγειρείου, αλλά δηµόσιος υπάλληλος. Ξέρεις πόσοι θα ήθελαν να είναι στη θέση του;».

πλάνο από τη Νέα Υόρκη, κι είναι ένας άλλος κόσµος. Όλοι πίνουν αναψυκτικά από τεράστια πλαστικά ποτήρια αναστενάζοντας – πιθανότατα από το πάχος. ∆εν είναι καθόλου άστοχη η ιδέα της Μισέλ Οµπάµα να επιβάλει φόρο στη ζάχαρη. Οι Αµερικανοί της ∆υτικής Ακτής φουσκώνουν σαν µπαλόνια. • ∆εν εν είµαι κακός άνθρωπος. Απλώς διάβασα το βιβλίο του Μάικλ Πόλαν «Τhe omnivore’s Dilemma» (Το δίληµµα του παµφάγου). Ως χορτοφάγος, διαφωνώ εξ ορισµού µε τις απόψεις του Πόλαν για την «καλή» κρεατοφαγία, αλλά υπάρχει ένα κεφάλαιο στο βιβλίο του που το βρήκα ενδιαφέρον. Μιλάει για το «supersizing», την αύξηση µερίδας στην αµερικανική εστίαση. Το φαινόµενο οφείλεται αποκλειστικά σ’ έναν άνθρωπο, ονόµατι Ντέιβιντ Βάλερσταϊν. Νυν στέλεχος των Μακντόναλντς, πρώην µάνατζερ κινηµατογράφων στο Τέξας, ο Βάλερσταϊν είχε διαπιστώσει ήδη από τη δεκαετία του ’60 ότι οι θεατές δεν ξαναγύριζαν για ποπ-κορν στο µπαρ του κινηµατογράφου, επειδή η δεύτερη µερίδα θεωρούνταν… γουρουνιά. Μόνη εναλλακτική προσηλυτισµού στο µπαρ, οι µεγάλες συσκευασίες. Οι έρευνες αγοράς στις ΗΠΑ κατέληξαν στα πλαστικά κύπελλα λίτρου. Λέει ο Πόλαν: «Κατάφεραν να κάνουν ελαστικό το µοναδικό ανελαστικό πράγµα, το ανθρώπινο στοµάχι». • Στα χαµπουργκεράδικα του Ορλάντο η κόρη µας έφαγε µπιφτέκια κι εµείς σαλάτα. Πάλι θυµήθηκα τον Πόλαν: «Οι σαλάτες θα µείνουν στα µενού των πρόχειρων εστιατορίων για καθαρά ρητορικούς λόγους. Είναι η άρνηση του αρνητή. Βουλώνουν το στόµα αυτών που διαφωνούν. Γιατί τα παιδιά µπορούν να πουν ‘‘πάµε, µαµά’’, κι εσύ θα πάρεις τη σαλάτα». • Με την ευκαιρία, µη δίνε-

τε στα παιδιά σας Μακ Νάγκετς. Σύµφωνα µε την ίδια την εταιρεία, γράφει ο Πό-

Σπίτι από φύλλα AΜAΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

λαν, περιέχουν 38 συστατικά, ανάµεσα στα οποία διάφορα συνθετικά υποπροϊόντα πετρελαίου, για να µη σαπίζει το κρέας. Ένα τοξικό χηµικό συνδέεται ευθέως µε καρκίνο και αναπαραγωγικά προβλήµατα – το χρησιµοποιούν για να µη δηµιουργούνται φυσαλίδες στο λάδι. Όσο για το

TBHQ (µια µορφή βουτανίου, το υγρό των αναπτήρων, θυµάστε;), ψεκάζεται απευθείας στα νάγκετς, χµ, για… φρεσκάδα. •Α Αν διαβάζεις βιβλία γύρω από τη διατροφή, θέλεις να µην ξαναφάς. Ή, έστω, να τρέφεσαι αποκλειστικά µε ντοµάτες που θα καλλιεργείς στον κήπο

σου (ποιον κήπο σου;). • Λίγες µέρες αργότερα, στη Νέα Υόρκη, διαπίστωσα ότι οι βιτρίνες του Barnes and Noble στη Γιούνιον Σκουέρ, αλλά και του αγαπηµένου µου ανεξάρτητου βιβλιοπωλείου McNally Robinson στο Σόχο, ήταν αφιερωµένες στη διατροφή. Αγόρασα το «Eating Animals» (Τρώγοντας ζώα) του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, επειδή µε ενδιαφέρει πάντα το πέρασµα των πεζογράφων στη δηµοσιογραφία – και το αντίθετο. • Η έρευνα του Φόερ είναι εµπεριστατωµένη (εκατοντάδες σελίδες µε αριθµούς, συνεντεύξεις, επιτόπιες έρευνες γύρω

από τη βιοµηχανία του κρέατος στην Αµερική). Πιο σηµαντική, κατά τη γνώµη µου, είναι η δοκιµιακή του

πλευρά: όλοι ξέρουµε γι’ αυτά τα θέµατα, γράφει ο Φόερ, απλώς επιλέγουµε να κάνουµε ότι δεν ξέρουµε. • Η αντιστοιχία ανάµεσα στα στρατόπεδα Εβραίων στον Β΄Παγκόσµιο Πόλεµο και στις σύγχρονες βιοµηχανίες βασανισµού ζώων µού θύµισε το βιβλίο που µε έκανε χορτοφάγο – την «Ελίζαµπεθ Κοστέλο» του Τζ.Μ. Κούτσι (εκδόσεις ∆ιήγηση). Είναι ένα από τα λίγα βιβλία που µπορούν ν’ αλλάξουν την ηθική σου συγκρότηση για πάντα. •Τ Το ίδιο ισχύει και για τον «Άνθρωπο που φύτευε δέντρα» του Ζαν Ζιονό (εκδόσεις Παπαδόπουλος). Το βρήκα στο Σόχο και το αγόρασα χωρίς δεύτερη σκέψη, παρότι το είχα διαβάσει φοιτήτρια. Η νουβέλα περιγράφει τη ζωή του Ελζεάρ Μπουφιέ, ενός βοσκού που αποφασίζει, στο πρώτο µισό του εικοστού αιώνα, να φυτεύει κάθε µέρα εκατό βελανίδια στην ερηµιά. Στο τέλος του πολέµου ένα ολόκληρο δάσος έχει φυτρώσει στις πλαγιές της Προβηγκίας. Οι αρχές πιστεύουν ότι πρόκειται για φυσικό φαινόµενο. Εκατοντάδες οικογένειες βρίσκουν την ευτυχία στη σκιά των δέντρων χάρη στην αυταπάρνηση του Μπουφιέ, που δεν φανέρωσε τις δραστηριότητές του, παρά µόνο στον αφηγητή της ιστορίας. • Παλιότερα, «ο άνθρωπος που φύτευε δέντρα» µού φαινόταν ιδεαλιστικό παραλήρηµα για εφήβους. Ξαναδιαβάζοντάς το, ένιωσα πως η εποχή της ειρωνείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Περισσότερο από ποτέ έχουµε σήµερα ανάγκη από τέτοια βιβλία.

///////////////////////////////////////////////////////////////// Ο θάνατος σου πάει πολύ

BOOKPRESS43

ΜΑΪΟΣ2010

Ο τρόπος αποβίωσης ορισµένων δηµιουργών µοιάζει να συµπλέκεται αξεχώριστα µε το έργο τους, ενίοτε και να το υποκαθιστά.

Η ∆ιεθνής των Καταστασιαστών έχει το µελαγχολικό πρωτείο σε πρόωρες απώλειες συγγραφέων και συνοδοιπόρων Ο Γκυ Ντεµπόρ αυτοκτόνησε µε καραµπίνα.

πήρξαν συγγραφείς οι οποίοι, ενώ δεν ήταν διόλου «καταραµένοι», σηµαδεύτηκαν από τον θάνατο. Απώλειες αγαπηµένων προσώπων, δυστυχήµατα, λιµοί,

οικογενειακό λεύκωµα XΑΡΗΣ BΛΑΒΙΑΝΟΣ XΡΗΣΤΟΣ ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

πόλεµοι, φυσικές καταστροφές έχουν αφήσει το ανεξίτηλο στίγµα τους στην ιστορία της λογοτεχνίας. Πέραν όµως των µεµονωµένων περι-

πτώσεων, το πεπρωµένο µοιάζει συχνά να κατασκοπεύει τα µέλη ενός ολόκληρου κινήµατος, και κάποιες φορές να χτυπά µε την ακρίβεια και την ψυχρότητα επαγγελµατία δολοφόνου. Η ∆ιεθνής των Καταστασιαστών είναι ένα τέτοιο παράδειγµα. Σε σχέση µε τις αυτοκτονίες, τους ύποπτους θανάτους, τις δολοφονίες και τις ανίατες ασθένειες, έχει ένα µελαγχολικό πρωτείο. Όλα ξεκινούν µε τον Άσγκερ Γιορν, ο οποίος συµµετείχε το 1954 στην ίδρυση του κινήµατος για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους και το ’57 εντά-

χθηκε στην Καταστασιακή ∆ιεθνή. Πέθανε από καρκίνο του πνεύµονα την Πρωτοµαγιά του 1973, σε ηλικία 59 ετών. Στις 7-3-1985 ο Ζεράρ Λεµποβιτσί, εκδότης, υποστηρικτής και χρηµατοδότης του Γκυ Ντεµπόρ, δολοφονήθηκε στα 52 του χρόνια από επαγγελµατίες δολοφόνους µε τέσσερις σφαίρες στον σβέρκο. Πέντε χρόνια αργότερα, η Φλοριάνα, σύζυγος του Λεµποβιτσί, πέθανε από καρκίνο στις 192-1990, σε ηλικία 49 ετών. Ακολούθησε την 30ή Νοεµβρίου 1994 ο Γκυ Ντεµπόρ, ο οποίος αυτοκτόνησε µε καραµπίνα, σε ηλικία 63 ετών. Την αυτοχειρία του διαδέχθηκαν άλλες δύο τις αµέσως επόµενες ηµέρες. Ο Ζεράρ Βοτέ, θαυµαστής του Ντεµπόρ, σύµβουλος και φίλος της Φλοριάνα, αυτοκτόνησε την Παρασκευή

2 ∆εκεµβρίου. Στις 4 ∆εκεµβρίου το ίδιο τέλος είχε και ο συγγραφέας Ροζέρ Στεφάν, στενός φίλος του Ζεράρ Βοτέ (ο τελευταίος –µετά τον θάνατο του Λεµποβιτσί– σκόπευε να γίνει ο εκδότης των Στεφάν και Ντεµπόρ). Η υπόδειξη που µας προσφέρει αυτός ο σύντοµος κατάλογος (που µνηµονεύεται από τον Ενρίκο Μπάι σε δηµοσιευµένη συνοµιλία του µε τον Πολ Βιριλιό) δεν αφορά βεβαίως τους συγκεκριµένους συγγραφείς –όλοι κάπως πεθαίνουν–, αλλά όλους εκείνους που ο θάνατός τους µοιάζει να συµπλέκεται αξεχώριστα µε το έργο τους, κάποιες φορές µάλιστα και να το υποκαθιστά. Αναγνωρίζουµε τότε ότι δεν είναι ο τρόπος της «εξόδου» που έχει αποφασιστική σηµασία, αλλά η δική µας προθυµία να τον αναγάγουµε σε µια επικύρωση της εικόνας που έχουµε για τον συγγραφέα και το έργο του. Είτε αγνοώντας την επιθυµία του αποβιώσαντος (π.χ. Ρεµπώ, Κάφκα) είτε ακολουθώντας δικαίως την προσδοκία του να σκηνοθετήσει ένα εντυπωσιακό τέλος (π.χ. Μισίµα). Το ζήτηµα είναι ότι, σε κάθε περίπτωση, ο θάνατος µε κάποιον τρόπο θα έρθει. Τα υπόλοιπα αφορούν τους ζωντανούς. Ταιριάζει εδώ η παροιµία του Μπλέηκ, βγαλµένη από την κόλαση: «Η µηλιά δεν ρώτησε ποτέ την οξιά πώς να µεγαλώσει, ούτε το λιοντάρι το άλογο πώς να πιάσει το θύµα του».

44bookpress

μαϊοσ2010

πασατεμπο

+λεΞο 1

του σταματη δαγδελενη

10 11 12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ΙΧΘΥΕΣ (19 Φεβρ.-20 Μαρτ.)

Τηρήστε τη σιγή που απαιτεί το ζώδιό σας και απομακρυνθείτε εγκαίρως από παράλια, βραχάκια και μόλους. Με την πείνα που θα πλακώσει, όλοι στο καλάμι και στο ψαροντούφεκο θα καταλήξουν.

Γ Η . Α Σ Κ Η Σ Η . Α Α

Άνυδρο προβλέπεται το προσεχές μέλλον, οπότε υδροδοτήστε όσο μπορείτε την ύπαρξή σας στο παρόν, τηρώντας την τακτική της καμήλας. Προβλέπω στασιμότητα σε όλα τα επίπεδα, με μόνη εξαίρεση τα αισθηματικά σας, τα οποία θα ακολουθήσουν σπειροειδή πορεία προς τα κάτω.

Τ Ο Π Ο Υ Σ Ι . Α Ι Τ

ΥΔΡΟΧΟΟΣ (20 Ιαν.-18 Φεβρ.)

Σ Α Λ Ο Τ . Α . Ε Ρ Γ Α

Ο κυκλοθυμισμός που σας χαρακτηρίζει εσχάτως έχει εκνευρίσει τα άστρα, οι προβλέψεις των οποίων αναθεωρούνται ακατάπαυστα, ώρα με την ώρα. Ηρεμήστε επιτέλους. Aν συνεχίσετε έτσι, θα με αναγκάσετε να κάψω τα πτυχία μου.

Η Λ Υ . Ι Ν Τ Ρ Α Κ Ο Μ

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ (22 Δεκ.-19 Ιαν.)

Σ Π Ο Ν Τ Ε Σ . Π Α Λ Α

antiι-α ζώδ

Η απροσδόκητη σεμνοτυφία που σας χαρακτηρίζει εσχάτως ουδόλως αιτιολογείται από τους τρέχοντες αστρικούς συσχετισμούς. Οι απορίες τις οποίες εκφράζετε σχετικά με τα μελλούμενα κινούνται εντελώς έξω από το πλαίσιο της ειδικότητας του αντιαστρολόγου και εμπίπτουν στη σφαίρα ενδιαφερόντων των ιερομονάχων.

Τ . Α Ο . Λ Α Ι . Μ Ο Ρ

Οι ανακολουθίες της συμπεριφοράς σας έχουν μπερδέψει τα άστρα, τα οποία ανταποδίΠΑΡΘΕΝΟΣ δουν με άκρως (23 Αυγ.-22 Σεπτ.) αντιφατικές Πού πας, καραπληροφορίες σχετικά με τα βάκι, με τέτοιον μελλούμενα. καιρό; Είκοσι εννέα μετεωρίτες Αν α μ έ ν ε τ α ι σ νενη συνιστούν αυτοπλήθος θετιυ ο κ σ νικο συγκράτηση και κών εξελίξεων με αρνητικό πρόαποχή από τις αχαλίνωτες φαντασιώσεις και σημο σε όλους τους πρακτικές στις οποίες επιδίδετομείς. στε εσχάτως. Ένα ρεαλιστικότερο ΔΙΔΥΜΟΙ (21 Μαΐου-21 Ιουν.) πλαίσιο ζωής είναι εφικτό, αρκεί Ο πλανητοειδής Διδυμότυχος να μην εμπίπτει στη σφαίρα αρελίσσεται επιτυχώς ανάμεσα στον μοδιοτήτων του Διεθνούς Νομιδέκατο και στον ενδέκατο οίκο σας, σματικού Ταμείου. δημιουργώντας τις προϋποθέσεις θετικών εξελίξεων στα αισθηματι- ΖΥΓΟΣ (23 Σεπτ.-23 Οκτ.) κά σας. Στα οικονομικά ούτε να το Τρία διαστημικά ηφαίστεια ενερσκέφτεστε – δεν ανήκουν πλέον γοποιήθηκαν ταυτόχρονα, καταστις αρμοδιότητες των άστρων. κλύζοντας την περιοχή σας με ηφαιστειακή τέφρα. Προς το παΚΑΡΚΙΝΟΣ (22 Ιουν.-22 Ιουλ.) ρόν, δεν μπορώ να δω την τύφλα Οι επίδρομοι αστεροειδείς Ρεν, Τρι- μου – τα λέμε τον επόμενο μήνα. σέ και Στρος-Καν προσεγγίζουν τη μεθοριακή γραμμή του ζωδίου σας ΣΚΟΡΠΙΟΣ (24 Οκτ.-21 Νοεμβρ.) και οργανώνουν μεθοδικά εισβο- Ακονίστε τις δαγκάνες σας, οι λή στην επικράτειά του. Κρύψτε μάχες της προσεχούς περιόδου τιμαλφή, μετρητά και ένσημα όσο αναμένονται σκληρές. Τα αισθηείναι καιρός – δεν πρόκειται για ματικά σας θα επιπλεύσουν στην

ΤΟΞΟΤΗΣ (22 Νοεμβρ.-21 Δεκ.)

Α Φ Ρ Ι Κ Α Ν Ο Σ . Δ Δ

Κρίμα τ’ όνομα. Οι αμνοπρεπείς συμπεριφορές σας έχουν αναστατώσει το ζώδιό σας, το οποίο περίμενε σαφώς αξιοπρεπέστερη στάση εκ μέρους σας. Σταματήστε να εκλιπαρείτε το ταίρι σας, το μόνο που καταφέρνετε είναι να επιδεινώνετε περαιτέρω τον ήδη δυσμενή συσχετισμό δυνάμεων.

Γ Ο . Τ Α . Α Ι Α Ι Α .

ΛΕΩΝ (23 Ιουλ.-22 Αυγ.)

επιφάνεια του συνήθους τέλματος, ενώ τα οικονομικά σας αναμένεται να βυθιστούν στον πυθμένα του.

1. Έγραψε το μυθιστόρημα «Η τύφλωση». – Εκδοτικός οίκος που ιδρύθηκε από τη Λένα Σαββίδη. 2. Έργο αυτού του συγγραφέα μας το μυθιστόρημα «Η συνείδηση της αιωνιότητας». – Μάλλον το γνωστότερο λατινικό ρήμα (αντ.). 3. «Εκπαιδεύοντας τη… », έργο του Γουίλι Ράσελ. – Εκεί τοποθετείται η πλοκή του Άμλετ. 4. Το μικρό όνομα της συγγραφέως μας που έγραψε το μυθιστόρημα «Γιατί σκότωσα την καλύτερή μου φίλη». – Πόλη της Τουρκίας. 5. Μέρος του… λόγου. – Τύπος άρθρου. – Το νησί της Κίρκης. 6. «Λέων ο …», μυθιστόρημα του Μααλούφ Αμίν που κυκλοφορεί από την Ωκεανίδα. – Όμοια σύμφωνα. 7. Αθλητικά αρχικά. – Μάι …, μαρτυρικό χωριό του Βιετνάμ. – Μεγάλος Άγγλος στοχαστής, ο συγγραφέας της «Ουτοπίας». 8. Τα… υπονοούμενα υπονοούν. – Αγχέμαχο όπλο μουσειακής πλέον αξίας. 9. Και η διδακτέα αναφέρεται (αντ.). – Ελληνική εταιρεία από τις μεγαλύτερες. 10. «Η κυρία του …», ποίημα του Τένισον. – Λέξη από ησιόδειο τίτλο. 11. Ποιητική συλλογή του Νίκου Καββαδία (με το άρθρο). – Συνθετικό γνωστού λικέρ (αντ.). 12. «Η …, Το σπίτι μας», έργο του συγγραφέα του 2 οριζόντια α΄. – Και των δικαιωμάτων αναφέρεται. – Δύο όμοια.

Α Μ Α Ν Τ Α . Α Δ Α Ν Α

ΤΑΥΡΟΣ (20 Απρ.-20 Μαΐου)

φιλική επίσκεψη ρουτίνας.

ΚΑΘΕΤΑ

Ρ Ι Τ A . Ε Λ Σ Ι Ν Ο Ρ

(21 Μαρ.-19 Απρ.)

Είστε ζώδιο της στάνης, οπότε οι ελπίδες να ξεμαντρωθείτε στο ορατό μέλλον δεν έχουν σοβαρές πιθανότητες δικαίωσης. Προσπαθήστε πάντως – τίποτα δεν πρόκειται να χάσετε, εκτός από τις κουδούνες σας.

1. Με αυτό το ψευδώνυμο έγινε γνωστός ο λογοτέχνης Δημήτρης Ροδόπουλος. 2. Η σειρά μυθιστορημάτων της «Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας» κυκλοφορεί από τον Κάκτο. – Το «Μπαχαρικό Λεξικό» του εκδόθηκε από τον Κέδρο (γεν.). 3. Πιο ευάλωτα αυτά. – Περιστρέφεται γύρω από άξονα. 4. «Βιβλία… τσιγάρου», έργο του Όργουελ που μετέφρασε στα ελληνικά ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης. – Ελληνικό μουσικό συγκρότημα της δεκαετίας του ’90. 5. Ταινία του Ρομάν Πολάνσκι. – Καλόγερος, σύντροφος του Ρομπέν των Δασών. – Ο Πατρίκιος των γραμμάτων μας. 6. Τη βρέχει ο Κρισσαίος κόλπος – Έργο αυτού του σκηνοθέτη το θεατρικό «Ωραίος και σέξι». – Ο αριθμός 420. 7. Θεός των Φοινίκων. – Εξαιτίας αυτού του έργου του αφορίστηκε ο Τολστόι. 8. Εβραϊκή θρησκευτική σέχτα της εποχής του Χριστού. – Αντίστροφη νότα. 9. Έτσι υπέγραφε τα άρθρα του στον «Νουμά» ο Ίων Δραγούμης. – Αρχικά σχετικά με τον αθλητισμό μας. 10. Διακρίνονται σε ανδρικές και γυναικείες (καθ.). – Τείχη της αρχαίας Αθήνας. 11. Σε αυτό το έργο συνοψίζεται η φιλοσοφία του Λάιμπνιτς (με το άρθρο). 12. … Κέιν, θεατρική συγγραφέας που αυτοκτόνησε το 1999. – Τα σημαντικότερα γράφτηκαν στην κλασική αρχαιότητα.

Α Σ Ω Ν Ι Τ Η Σ . Ο Μ Α

ΚΡΙΟΣ

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

Κ Α Ν Ε Τ Ι . Ε Ρ Μ Η Σ

Οι ελιγμοί του Διδυμότυχου

ΜΑΪΟΣ2010 BOOK CLUBBING

News

NΕΑ, ΕΙ∆ΗΣΑΡΙΑ, ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΨΙΘΥΡΟΙ

«Είµαστε οι βαλίτσες µας...»

Ολοκληρώνεται αυτές τις µέρες η πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση ζωγραφικής της Μαρίας-Λουίζας-Υπατίας Βαφιαδάκη µε τον παιγνιώδη τίτλο «Είµαστε οι βαλίτσες µας… ή ό,τι περισσεύει;» στην αίθουσα τέχνης «Αγκάθι». Στο κείµενο µε το οποίο προλογίζει τον κατάλογο ο Γιώργος Κ. Ψάλτης, µεταξύ άλλων, γράφει: «Οι βαλίτσες ισχύουν ως δυνατότητα αναχώρησης. Ορίζουν αυτά που χωρούν κι εκείνα που περισσεύουν. Ίσως από αντικείµενα γίνονται ή µάλιστα είναι το περιεχόµενό τους. Εκείνα που περισσεύουν ερηµώνουν. Οι βαλίτσες της Λουίζας Βαφιαδάκη είναι οι βαλίτσες της αθωότητας. Η οποία επιστρέφει. Ή έρχεται να αποχαιρετίσει;»

Poetry Slam ξανά

Το «ταξίδι» του Slam στην περιφέρεια συνεχίζεται. To Patras Poetry Slam θα διεξαχθεί στο Σάββατο, 5 Ιουνίου 2010, στις 9 το βράδυ, στο θέατρο Αct, Γεροκω-

στοπούλου 65, στην Πάτρα. Τηλ. 2610-272037. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα παρουσιαστεί και µια θεατρική performance πάνω στην ποίηση του ∆ηµήτρη Κάββουρα.

αυτοβελτίωσης, όπου κι έχει ειδικευτεί. Οι καιροί βέβαια αλλάζουν, το ίδιο και η ∆ιόπτρα. Τι να ευχηθούµε; Καλά πενήντα!

30 χρόνια εκδόσεις ∆ιόπτρα

Ο Σύνδεσµος Ηµερησίων Περιφερειακών Εφηµερίδων και η Πανθρακική Οµοσπονδία Νοτίου Ελλάδος σάς προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Λασκαράκη «Αειφόρος πόλη, η Αλεξανδρούπολη του 2020» (εκδόσεις Γραφές). Την Πέµπτη 27 Μαΐου στις 7.30 µ.µ., στην αίθουσα του ∆ηµοτικού Συµβουλίου του ∆ήµου Καλλιθέας, οδός Μαντζαγριωτάκη 76. Για το βιβλίο θα µιλήσουν: Ο Σταύρος Μπένος, πρόεδρος του «∆ιαζώµατος», πρώην δήµαρχος Καλαµάτας, πρώην υπουργός Πολιτισµού, Αιγαίου και υφυπουργός Εσωτερικών, ο Γιάννης Τζανετάκος, δηµοσιογράφος, η Μυρσίνη Λιοναράκη, δηµοσιογράφος, και ο Ανέστης Παπαδάκης, αρχιτέκτονας.

Τριάντα χρόνια συµπληρώνει, χωρίς τυµπανοκρουσίες, ο εκδοτικός οίκος ∆ιόπτρα του Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου, ο οποίος εδώ και µερικά χρόνια έχει µπει δυναµικά στον χώρο της λογοτεχνίας, µε ναυαρχίδα τη Victoria

Hislop και κάµποσες ακόµη προσεγµένες επιλογές. ∆εν ξεχνάµε βέβαια ότι το στίγµα του οίκου ήταν για πολλά χρόνια τα βιβλία εναλλακτικής ιατρικής και

Αειφόρος Αλεξανδρούπολη

46BOOKPRESS

ΜΑΪΟΣ2010

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΡΑΦΗ

pillow book(s) ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Ο Πάρε πόζα, ωρέ γήινε Σε πόσες φωτογραφίες ξένων και εντόπιων τουριστών περιέχεσαι, εν αγνοία σου, κάπου στο βάθος του πλάνου;

Τα προκαταρκτικά

Ασφαλώς γνωρίζεις το πρόγραµµα Google Earth της οµώνυµης µηχανής διαδικτυακής αναζήτησης. Πρόκειται για εκείνο το πρόγραµµα που σου δίνει δωρεάν τη δυνατότητα να βλέπεις τον πλανήτη σου, την ήπειρό σου, τη χώρα σου, την πόλη σου, και φυσικά το σπίτι σου φωτογραφηµένο από ψηλά. Είναι ένα πρόγραµµα που εκπαιδεύει µια ολόκληρη φουρνιά ανθρώπων στην έννοια της κάτοψης. Μπορείς, έτσι, να εννοήσεις το πώς βλέπει ένας αστροναύτης τη Γη όταν προσγειώνεται και το πώς βλέπει την ταράτσα σου από ψηλά ένα περαστικό χελιδόνι που µεταναστεύει. Αυτό που έλειπε όµως από αυτές τις φωτογραφίες ήταν οι άνθρωποι. Στην καλύτερη περίπτωση, διακρίνονταν σε µέγεθος πατηµένου µέρµηγκα. Τώρα, όµως, µε το νέο πρόγραµµα, το Google Street View, οι άνθρωποι αποκτούν το σχήµα που τους ταιριάζει: χέρια, πόδια, στέρνο κι όλα τα σχετικά καλούδια. ∆ηλαδή, όπως τον φωτογραφίζουν τα ειδικά οχήµατα της Google που τρι-

γυρνούν στους δρόµους της Αµερικής και της Μεγάλης Βρετανίας. Έτσι, µε το νέο αυτό πρόγραµµα, βλέπει κανείς ό,τι θα έβλεπε αν οδηγούσε στον συγκεκριµένο δρόµο που επέλεξε. Κι εδώ αρχίζουν τα νόστιµα. Τι γίνεται άµα δεν θέλεις να φαίνεται ότι έχεις παρκάρει το αυτοκίνητό σου έξω από το πιο σούπερ ντούπερ πορνείο της πόλης; Τι γίνεται αν δεν θέλεις να φαίνεται το πρόσωπό σου την ώρα που περπατάς αγκαλιασµένος µε µιαν αµαρτία σε έναν απόµερο δρόµο της πόλης; Τι γίνεται αν δεν θέλεις να φαίνονται ο συναγερµός στην είσοδο του σπιτιού σου και το ότι η ταράτσα σου γειτνιάζει µε τις πέριξ οµοϋψείς; Μα, αγαπητέ, απαντά η Εταιρεία, ειδοποίησέ µας σχετικά, κι εµείς θα αφαιρέσουµε τις σχετικές φωτογραφίες. Τόσο απλό είναι. Αρκεί βέβαια να τις έχεις αντιληφθεί έγκαιρα. Και µε την προϋπόθεση ότι έχεις υπολογιστή συνδεδεµένο στο διαδίκτυο, γνωρίζεις τον χειρισµό του, είσαι όλη µέρα από πάνω του, κατέχεις την αγγλική, και έτερα δηµοκρατικά και ισονοµικά.

Και τώρα, δράση 90''

Κλείσε τα µάτια επί ενενήντα δευτερόλεπτα και αναλογίσου: ● Σε πόσες φωτογραφίες ξένων και εντόπιων τουριστών περιέχεσαι, εν αγνοία σου, κάπου στο βάθος του πλάνου; ● Σε πόσα αντίτυπα κυκλοφορεί φωτογραφηµένη η όψη σου πάνω στον πλανήτη; ● Τι θα ένιωθες αν, αρκετά χρόνια πριν, µπορούσες µέσω του Google Street View να δεις τον Χατζιδάκι να ψωνίζει πορτοκάλια στη λαϊκή, τον Σεφέρη να τρώει µια τυρόπιτα βολτάροντας και τον Ελύτη να στέκει µπροστά στην είσοδο του σπιτιού του

90 δευτερόλεπτα ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ

κρατώντας µια σακούλα απορριµµάτων; Αποκλείεται να βελτίωναν τη σχέση σου µε τη ζωή αυτές οι εικόνες; Τέλος χρόνου.

Αµέσως µετά

Μήπως, όση ώρα είχες κλειστά τα µάτια, κάποιος σε έβαλε µέσα σε µια φωτογραφία του;

ι οικογενειακές εποποιίες, τα πολυσέλιδα µυθιστορήµατα µε «τρεις γενιές γυναικών» (ή, ακόµα χειρότερα, µε τρεις γυναίκες σε συγχρονία) δεν είναι το αγαπηµένο µου είδος: µου φαίνεται υπερβολικά εύκολο να χτίσεις µια ιστορία µέσα από τρεις ή περισσότερους αφηγητές· επιπλέον, όλες αυτές οι ιστορίες µοιάζουν µεταξύ τους. Πατριαρχία/µητριαρχία, απελευθέρωση και επιπτώσεις αυτής. Η «∆ηλητηριώδης βίβλος» της Barbara Kingsolver, που βρίσκεται αυτές τις µέρες δίπλα στο κρεβάτι µου, διαφέρει: πρόκειται, πράγµατι, για την ιστορία µιας οικογένειας και για «φωνές γυναικών» (πέντε)· όµως, η Αµερικανίδα συγγραφέας δηµιουργεί µια σύνθετη εσωτερική περιπέτεια και µια περιπέτεια γεωγραφική· αναφέρεται στην αποικιοκρατία και στον µετα-αποικιακό κόσµο, στο πώς η ανθρώπινη τραγωδία επεκτάθηκε µαζί µε την οικονοµία.

τη «∆ηλητηριώδη βίβλο» –που αρχίζει από τον θρησκόληπτο αµερικανικό Νότο (την πολιτεία της Τζόρτζια το 1959) για να περιγράψει το ταραγµένο βελγικό Κονγκό– συσσωρεύονται οι συµφορές: µερικοί χαρακτήρες ωριµάζουν κι άλλοι χάνουν την επαφή τους µε την πραγµατικότητα· ο αυταρχικός πατέρας, ένας ευαγγελιστής Βαπτιστής που επιµένει να σώσει το Κονγκό µέσω του Ιησού, «τρελαίνεται» (σαν τον βασιλιά Ληρ, είναι εξαρχής «τρελός»)· η µικρότερη κόρη –η πιο συµπαθητική και περιπετειώδης ηρωίδα– πεθαίνει· η πολιτιστική αλαζονεία της ∆ύσης αποβαίνει καταστροφική. Ο Πατρίς Λουµούµπα δολοφονείται: ντροπή για όλη την ανθρωπότητα, ντροπή, ντροπή. Η θρησκεία –ο επιθετικός χριστιανισµός του Nathan, ο πανθεϊσµός του Fowles– αποτελεί τον πυρήνα της πλοκής: το οικογενειακό χρονικό ξετυλίγεται γύρω από την πολιτική της θρησκείας ή τη θρησκευτική πολιτική. Και το κεντρικό ζήτηµα είναι η επακόλουθη προσωπική και συλλογική ενοχή, το πώς ο καθένας από µας διαχειρίζεται τις ευθύνες του απέναντι στις πράξεις του: η Rachel αρνείται να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη, η Leah µεταφέρει στους ώµους της όλο το βάρος του κόσµου.

Kingsolver παρουσιάζεται ως πολιτικώς ορθή: η στάση της θα µπορούσε να αποβεί βαρετή και παραπλανητική· η πολιτική «ορθότητα» προκύπτει από µια χριστιανική αυταπάτη, από µια σχηµατική θέαση της πραγµατικότητας. Ωστόσο, το βιβλίο αποδεικνύεται πιο βαθυστόχαστο, εισδύοντας στην «καρδιά του σκότους», στον θρησκευτικό και ρατσιστικό φανατισµό, στο αδύνατο της απόλυτης δικαιοσύνης. Έτσι, η «∆ηλητηριώδης βίβλος» είναι ένα δείγµα οικουµενικής λογοτεχνίας: η Kingsolver χρησιµοποιεί µερικά από τα λογοτεχνικά µοτίβα του αµερικανικού Νότου (τις αντιθέσεις Καλού/Κακού, φωτός/σκοταδιού, γυναικών/ανδρών, τη γλώσσα ως αποκάλυψη, τα βιβλικά σύµβολα, όπως ο κήπος, το µοιραίο δέντρο, ο Μαθουσάλας) για να διαρρήξει τα σύνορα· για να περιγράψει το πώς η λευκή φυλή, σαν τον σκορπιό, δεν έφαγε µόνον ό,τι βρήκε στο πέρασµά της, αλλά και το ίδιο της το στόµα.