Tessa Dekkers - Is aandacht gedrag?

Tessa Dekkers

Aandacht is: zijn met wat er is, je bewustzijn van wat je voelt, denkt, ervaart. Aandacht is gerichte focus op waar je mee bezig bent. Zou je aandacht ook gedrag kunnen noemen? Is het iets dat je kunt doen? Tessa Dekkers gaat al schrijvend op onderzoek uit.

Als aandacht gedrag is, kun je het oefenen en trainen. En als het trainen van de aandacht directe beloning zou opleveren, zou het ons minder moeite kosten om aandachtig te zijn. Doorrennen en druk zijn levert op korte termijn beloning op. We voelen ons belangrijk, onmisbaar, krijgen complimenten en waardering. Dat is waar ons brein, heel begrijpelijk, de voorkeur aan geeft. Aan de kortetermijnbeloning én de kortetermijnvermijding. Want daar hebben we onszelf ook flink in getraind: in het vermijden van zaken die lastig zijn en moeilijk voelen. We lopen meer kans om die lastige zaken op te merken als we aandachtiger zijn.

Op de korte en lange termijn

Hoe kun je kijken naar aandacht als gedrag? Neem als voorbeeld eens het houden van pauze. Ik weet hoe belangrijk, fijn en goed regelmatig pauze houden is. En toch ga ik tegen beter weten in vaak door. Doorwerken heeft op de korte termijn namelijk deze voordelen (maakt mijn brein me wijs): ik ben sneller klaar en kan dan iets anders nuttigs gaan doen. Doorwerken heeft op de lange termijn deze voordelen: ik krijg meer gedaan, dat is goed en nodig voor mijn praktijk.

De andere kant ziet er als volgt uit. Doorwerken heeft op de korte termijn nadelen: ik ben mijn energie sneller kwijt. Doorwerken heeft op de lange termijn ook nadelen: ik verlies mijn plezier in het werk. En dat is helemaal niet goed en nodig voor mijn praktijk.

Als ik kijk naar mijn waarden (zoals werkplezier en gezondheid), hangen deze samen met gedrag dat voordelen geeft op de lánge termijn. Daarvoor is het nodig om nadelen op de korte termijn te aanvaarden. Door mijn gedrag in kaart te brengen met deze analyse, krijg ik meer zicht op hoe het toch komt dat het me herhaaldelijk niet lukt wat ik me heb voorgenomen. Meer inzicht leidt nog steeds niet direct naar ander gedrag.

De kloof tussen voornemen en gedrag

En ook een intentie leidt niet automatisch tot het voorgenomen gedrag. Was het maar zo eenvoudig. Vaak zien we onderwerpen als planning en mogelijke obstakels over het hoofd. Het is heel menselijk dat we ons iets voornemen waar we ook oprecht gemotiveerd voor zijn en het tóch niet doen. Dit levert vervolgens allerlei oordelen en commentaar op van ons verstand. Waardoor we ontevreden zijn over onze dag en ons gedrag. Welk cijfer geef jij jezelf voor de vaardigheid ‘aandacht’? Ben je tevreden of ontevreden? Zijn er momenten of periodes in je leven dat je meer of minder aandachtig was? Heb je de wens of behoefte om meer aandachtig te zijn? Hoe is het je eerder gelukt om met meer aandacht te leven? Wat kun je daarvan weer oppakken?

Kleine stapjes

Stel nou dat je besluit om meer aandacht aan je dag toe te voegen. Omdat je weet dat dit op de lange termijn goed is voor je gezondheid, rust en werkplezier. Wat kun je dan vandaag al doen met deze wens? En volgende week? Wat kun je deze maand oppakken om meer aandacht aan je aandacht te geven?

Maak je stapjes zo klein dat ze leuk en haalbaar zijn om te zetten. Zijn je stappen te groot, dan zul je merken dat het niet lukt om te doen wat je je voorgenomen hebt. Vergeet ook de hulpmiddelen en steun niet die je écht nodig hebt bij het aanleren van nieuw gedrag. Pak ze erbij, leg ze in het zicht, stel een reminder in en vraag om steun van je huisgenoten of anderen in je omgeving. Met vallen en opstaan zal het je lukken om er een gewoonte van te maken om met meer aandacht te leven.

Met vallen en opstaan zal het je lukken

Er zijn veel hulpmiddelen om je op weg te helpen naar meer aandacht. Denk aan boeken, cursussen, (online) artikelen en blogs, apps, voorwerpen zoals meditatiekussens. Zie dit alles als ondersteuning en reminder. Het vraagt nog steeds van jou om je gedrag te veranderen en dit te blijven oefenen en trainen. Aandacht is niet te koop.

Mijn eigen aandacht

Mijn aandacht voor aandacht ontwikkel ik op verschillende manieren. Soms ben ik tevreden en soms helemaal niet. Een duidelijke aanleiding was een hernia rond mijn dertigste waardoor mijn lijf ineens niet meer deed wat ik graag wilde. Dat was een heel vreemde gewaarwording, waarmee ik zeker een jaar zoet ben geweest. Ik vroeg me natuurlijk af hoe ik zo snel mogelijk afkwam van die afschuwelijke pijn die maakte dat ik niet kon werken. Ik zag een heel rijtje hulpverleners, zoals de huisarts, een neurochirug, fysiotherapeut, manueel therapeut, een magnetiseur en een osteopaat. De bedrijfsarts had het over mindfulness of yoga. Ik deed ze voor de zekerheid allebei.

Ik begon met een basiscursus yoga in iemands huiskamer en meldde me aan voor een achtweekse mindfulnesstraining. De periode van niet kunnen werken gaf ruimte voor de vraag of ik bij herstel wel mijn werk weer op dezelfde manier wilde oppakken. Ik had op dat moment twee banen van elk twintig uur. De afstand tot mijn dagelijkse werk maakte mijn blik weer breder. Ik maakte een lastige keus en liet een van de werkplekken los.

Wat kun je dan vandaag al doen met deze wens?

Ik volgde een Life Coach-opleiding waarbij ik leerde aandacht te hebben voor de vragen van de ander en mijn eigen innerlijke processen. Een paar jaar later deed ik een opleiding Mindfulness-Based Coaching bij het Instituut voor Mindfulness. De lessen gingen over mijn aandachtige houding als coach om daarmee de ander uit te nodigen om toe te laten wat er in het hier-en-nu speelt. Nadenken over de rol van aandacht tijdens intervisie, bijvoorbeeld door te starten met een stilte of meditatie. Het onderzoeken hoe om te gaan met pijn en lastige gedachten hangt samen met aandachtig luisteren, evenals zelfzorg voor de coach.

Tussendoor en daarna zat ik veelvuldig op een kussen en deed ik mindfulnessoefeningen via een app. Via die app liet ik ook af en toe een gong gaan met daarbij verschillende reminders. Ook leuk voor de collega’s in de kantoortuin. En wat stilteweekenden en -dagen horen ook in dit rijtje van aandachtbevorderende activiteiten. Ik leerde mezelf aan om in ieder geval tijdens het moment van het uitzetten van de douche en het pakken van een handdoek bewust mijn aandacht erbij te hebben. Zo’n drie jaar geleden bracht ook Acceptance and Commitment Therapy (ACT) hernieuwde aandacht met zich mee. Met korte oefeningen om de aandacht te trainen. Mijn aandacht oefen ik als ik buiten ben. Door ook bij hetzelfde rondje in het park goed te kijken, luisteren en ruiken of ik iets kan ontdekken wat ik nog niet eerder heb ervaren. Om te kijken met een frisse blik. En dat lukt eigenlijk altijd. Hoewel mijn brein me anders doet geloven als het me probeert te weerhouden van ‘weer datzelfde nutteloze stukje lopen’.

Aandacht in mijn praktijk

Ik begeleid in mijn praktijk onder andere mensen met slaapproblemen. Ik stimuleer hen een minuutje de tijd te nemen en hun ademhalingen te tellen. En waar nodig het uitademen wat langer te maken. Omdat rustig ademhalen je lijf en brein een seintje geeft dat ze even een moment hebben om te herstellen. Om de aan-uitknop te oefenen. Zodat die aan-uitknop ’s avonds ook beter werkt.

Ik vraag klanten een tijdje na te gaan wat er in hun hoofd allemaal langskomt. Of om elke gedachte op een post-it te noteren en daar de tafel mee te behangen. Dit geeft meer bewustzijn van wat er in ons hoofd omgaat en maakt het makkelijker om te kiezen om niet mee te gaan met alles wat het verstand ons voorschotelt.

Klanten die op zoek zijn naar meer werkplezier leer ik om niet te veel doelen te stellen en de werkdag met aandacht op te starten en af te sluiten. Om regelmatig pauze te nemen en de aandacht even op iets ander te richten. Of de aandacht vooral even niet te richten.

Zijn en doen

En zo zat ik weer te lang zonder pauze achter m’n laptop (mijn verstand: ‘zitten is het nieuwe roken’). Bovendien veel te laat in de avond (dat is niet bevorderlijk voor de nachtrust, weet de slaapcoach in mij) over aandacht te schrijven. Maar hé, ik heb me daarna wel aandachtig omgekleed en ben heel relaxed en tevreden op de bank geploft.

Aandacht is zeker iets wat je kunt doen, kunt beoefenen. Er is nog zoveel te lezen, weten, leren over aandacht. Het blijft daarnaast een kwestie van doen, toepassen en ervaren. En dat mag van mij heel klein. Of is het een kwestie van niet-doen en vooral zijn? Misschien is het wel én én: aandacht is zijn én doen.