De Cuyp Fabriek
Een machinerie voor ongeplande ontmoetingen
door: datum: loca�e:
Arne de Gans 26 augustus 2020 Academie van Bouwkunst, Waterlooplein 221 te Amsterdam
De Amsterdamse openbare ruimte speelt een hoofdrol in het sociale en economische succes van de stad. Om deze rol goed te kunnen blijven vervullen moeten inrichting en kwaliteit van water, groen, straten en pleinen aansluiten bij de vraag van bewoners, ondernemers en bezoekers, nu én in de toekomst. Het moet goed ontworpen, schoon en veilig zijn. Goede openbare ruimte stimuleert mensen om elkaar te ontmoeten, er te spelen, te sporten en er geld te verdienen. (Visie openbare ruimte 2025, p3, het college van B&W gemeente Amsterdam)
De Zaagmolensloot, 1872. De eerste woningen van de nieuw te realiseren woonwijk ‘buurt YY’ (later de oude Pijp geheten) zijn net opgeleverd.
Inhoudsopgave
01
Geschiedenis & Fascinatie
02
Analyse Huidige ontwerp openbare ruimte Ruimtegebruik gedurende de dag Conclusies en bevindingen (introductie eerste uitdaging)
03
Publieke vertrouwdheid Publieke vertrouwdheid Het beinvloeden van Publieke vertrouwdheid Drie cruciale elementen: Patroon, Poort en Plein Referenties en inspiratie
04
De Albert Cuypmarkt heeft mij als ietwat rommelige, dynamische, chaotische, verrassende, open en tijdelijke structuur in de openbare ruimte bij elk bezoek opnieuw weten te fascineren. De smalle iconische Amsterdamse panden brengen de markt samen met zijn onvolmaakte en laagdrempelige karakter, diverse en soms ongewone koopwaar en zijn marktkooplieden en kramenzetters met hun (grove) humor een unieke charme.
Toekomstbestendig Introductie tweede uitdaging Ruimtereservering voor nieuwe gebruikers
05
De Cuyp Fabriek Opbouw Een machinerie voor ongeplande ontmoetingen Impressies, doorsneden en plattegronden
06
Slot Nawoord Bronvermelding
4
5
01| Geschiedenis & Fascinatie
6
7
Geschiedenis & Fascinatie
De Zaagmolensloot, 1873
De Zaagmolensloot temidden van de nieuw te realiseren woonwijk ‘buurt YY’ (later de oude Pijp geheten). Een deel van de wijk is op deze kaart al reeds gebouwd. In de komende jaren zullen beetje bij beetje meer molens, loodsen en werkplaatsen rond de zaagmolensloot plaatsmaken voor woningbouw.
8
9
De Zaagmolensloot, 1875
Geschiedenis | Fascinatie
Van Zaagmolensloot tot Albert Cuypstraat
+- 20m
De Zaagmolensloot in 1888. De wijk ‘buurt YY’ is al grotendeels gerealiseerd. Het plan hee� de contouren en volumes van de voormalige akkergronden van de boeren aangehouden. De wijk zal snel een van de dichtsbevolkte wijken van Amsterdam worden. Mede doordat de Zaagmolensloot al deels gedempt was (slechte doorstroming) en veel buurtbewoners hun afval en rioolwater in de Zaagmolensloot dumpten werd kort hierna besloten de sloot in zijn geheel te dempen. De Albert Cuypstraat was geboren. Dit verklaart ook waarom de Albert Cuypstraat in rela�e tot de andere smalle straten in de Pijp een rela�ef breed profiel hee� (+-20 meter).
10
11
Geschiedenis | Fascinatie
Een bijzondere multifunctionele openbare ruimte De Albert Cuypmarkt is in 1905 ontstaan in een poging van de gemeente Amsterdam om de opkomende straathandel in de nieuwe wijk Buurt YY (later de Pijp) te reguleren en enigszins beheersbaar te maken. De Albert Cuypstraat (voorheen de Zaagmolensloot) leende zich hier vanwege zijn voor de Pijp ongewoon brede profiel goed voor en kon daardoor rela�ef meer bezoekers en (logis�ek) verkeer verwerken. Vanwege mogelijke overlast en de hygiëne was het verboden karren en kramen na slui�ngs�jd te laten staan.
1952 - 09:10 - De marktmeester verloot de laatste marktplaatsen aan een groep solicitanten
Zo veranderde de Albert Cuypstraat elke ochtend (behalve op zondag) in een paar uur van een rus�ge straat in een chao�sche maar gecontroleerde mul�func�onele openbare ruimte die door handelaren op vooraf bepaalde �jden en plaatsen als ‘openluchtwinkel’ gebruikt mocht worden. Dit gebeurde eerst met karren en wagens, later door middel van slim ontworpen kramen die snel, flexibel en volgens de verschillende wensen van de marktkooplieden op te bouwen waren. Het ontwerp van deze openbare ruimte stond hierdoor nooit geheel vast waardoor er, binnen de opgestelde regels, enige ruimte bleef voor improvisa�e en mogelijkheid voor de gebruikers om hem aan te passen en te verpersonaliseren.
1906, Straatverkopers staan klaar met hun kar op de Albert Cuypstraat
1970
12
1970 - 16:50 Kramenze�ers wachten voor hun loods op nr. 222 tot er kan worden begonnen met a�ouwen
1953
13
Een cruciale rol voor buurt en stad
De markt en zijn marktkooplieden hebben zich om te overleven gedurende ruim 100 jaar steeds aan de nieuwe wensen en eisen van de stad en zijn bezoekers aangepast. Zo trok de Pijp in de loop der jaren veel nieuwe bewoners uit o.a. Suriname, Indonesië en Turkije. Allen hadden andere gewoontes en een eigen keuken. Veel marktlui gingen hier crea�ef mee om en boden op hun kraam naast hun tradi�onele Nederlandse waar tevens exo�sche producten aan waardoor ook deze nieuwe bewoners steeds vaker op de markt te vinden waren voor bijv. kousenband en exo�sch fruit. Zo werd de Albert Cuypmarkt langzaam maar zeker ook voor hen een belangrijke ontmoe�ngsplek en een onderdeel van de dagelijkse/wekelijkse leefrou�ne. Een katalysator voor ongeplande ontmoe�ngen. De markt werd méér dan alleen een plek voor commercie, het was een laagdrempelige straat waar verschillende soorten stedelingen uit verschillende delen van de samenleving regelma�g met elkaar werden geconfronteerd en direct en indirect fragmenten van elkaars verschillende levens en gewoontes opvingen. Deze fragmenten zijn belangrijk bij het solidairder worden en vertrouwd raken met mede buurtbewoners en stedelingen.
1960
14
Solida�teit en gewenning zijn zaken die voor de lee�aarheid van wijken en steden in mijn ogen cruciaal zijn en zullen blijven. Het is daarom belangrijk voor de stad, zijn wijken en natuurlijk zijn bewoners om bijzondere openbare ruimtes ook voor de toekomst te waarborgen en te beschermen.
15
Solidariteit en gewenning zijn zaken die voor de lee�aarheid van wijken en steden in mijn ogen cruciaal zijn en zullen blijven. Het is daarom belangrijk voor de stad, zijn wijken en natuurlijk zijn bewoners om bijzondere openbare ruimtes ook voor de toekomst te waarborgen, te beschermen én (voor iedereen) aantrekkelijk te houden.
Beschikt het huidige ontwerp van de openbare ruimte van de Albert Cuypstraat genoeg elementen om vitaal en relevant te blijven en op de lange termijn zijn rol als kathalysator voor de buurt en stad te blijven behouden?
Buurtbewoners kijken naar een playback voorstelling �jdens het Cuypfes�val van 1983
16
17
02| Analyse
| Huidige ontwerp openbare ruimte | Ruimtegebruik gedurende de dag | Conclusies en bevindingen (Eerste uitdaging)
18
19
Analyse | Huidige ontwerp openbare ruimte
Klem Gebruikt om o.a. koopwaar, zeilen, rekken en (licht)installaties mee op de kraam aan te brengen Juk uitbreiding A Kan (afhankelijk van wensen kooplui) aangebracht worden om zeil andere vorm te geven.
Achterkar Verrijdbare opslag met koopwaar marktkooplui Juk Uitbreiding C Kan aangebracht worden om kramen iets uit te breiden en kraam meer stabiliteit te geven Gaasmat Gebruikt om koopwaar aan op te hangen
Balk (+ zeil) Wordt tussen de uitsparingen van beide jukken geklemd. Plaatsing zeil afhankelijk van wensen kooplui en/of het weer
Wagens Gebruikt om koopwaar, achterkarren, afval en kraamonderdelen van en naar de loodsen te brengen
Het huidige ontwerp van de openbare ruimte van de Albert cuypstraat is vooral gericht op het zo snel en efficient mogelijk opbouwen, a�ouwen en schoonhouden van de markt. De tegels zijn voorzien van nummers en markeringen waarop de kramenze�ers goed kunnen zien waar welke kraam moet komen te staan. Ook is er met belijning duidelijk aangegeven tot waar de marktkooplui hun koopwaar uit mogen stallen.
20
Aanhangers Gebruikt om kraamonderdelen, afval en koopwaar op te vervoeren
Scheerlijnen Kunnen bij harde wind aangebracht worden aan bevestiging in tegels Planken Gebruikt om koopwaar op ten toon te stellen. Hoeveelheid en positie i.o.m. koopkui Schraag Dient ter ondersteuning planken en koopwaar Juk Uitbreiding B Maakt het mogelijk een extra balk op kraam aan te brengen waar koopwaar aan gehangen kan worden Jukken Hoofdconstructie van de kraam. Tegels in straat geven aan waar jukken geplaatst dienen te worden
21
Analyse | Huidige ontwerp openbare ruimte
Opbouw marktkramen
Snel aanpasbaar aan omstandigheden, ruimte voor improvisatie en verpersoonlijking
De marktkramen zijn met geimproviseerde extenties en aanvullingen simpel te transformeren en aan te passen aan het weer en aan eigen voorkeuren waardoor elk stukje van de openbare ruimte een unieke uitstraling krijgt.
22
23
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
Opbouw markt | 06:00 - 08:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
Bewoners Kramenze�ers Marktkooplui & winkeliers Clubs & verenigingen
24
25
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
Opbouw markt | 08:00 - 10:00
08:45
De lo�ng is nog in volle gang. Het midden van de markt is �jdelijk geblokkeerd met personen en wagens klaar om na de lo�ng de laatste kramen zo snel mogelijk gereed te krijgen.
08:30
08:20
Marktmeester, Kramenze�ers en Sollicitanten verzamelen zich in het midden van de markt (voor de kerk) voor de dagelijkse lo�ng
Marktkooplui met een vaste plek zijn al druk bezig met het inrichten van hun kramen
08:30
De eerste vroege bezoekers struinen al over de markt opzoek naar koopjes
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
Bewoners Kramenze�ers Marktkooplui & winkeliers Clubs & Verenigingen Bezoekers
26
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
07:00
Sportschool HIIT FIT start binnen met de eerste training
08:30
Een bewoner sprint met haar fiets over de markt opweg naar werk
09:30
Een bezoeker drinkt een kop koffie op het terras van een van de koffiehuizen terwijl de laatste kramen door de kramenze�ers gereed worden gemaakt
27
28
29
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
Kramenze�ers
30
12:00
| 10:00 - 14:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
Bewoners Marktkooplui & winkeliers Clubs & Verenigingen Bezoekers
31
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
Kramenze�ers
32
12:00
| 14:00 - 17:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
Bewoners Marktkooplui & winkeliers Clubs & Verenigingen Bezoekers
33
34
35
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
Afbouw / reiniging | 17:00 - 20:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
Bewoners Kramenze�ers Marktkooplui & winkeliers Clubs & Verenigingen Bezoekers Voedsel en drankverkoop Reinigingsteam
36
37
38
39
Analyse | Ruimtegebruik gedurende de dag
Horeca / sport / recreatie |20:00 - 02:00
Leden van sportschool HIIT FIT kunnen nu de markt is afgebouwd lekker buiten trainen
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
Kramenze�ers Marktkooplui & winkeliers
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
Bewoners
Clubs & Verenigingen Bezoekers nachtleven Reinigingsteam
40
41
42
43
Analyse | Conclusies en bevindingen
De openbare ruimte van de Albert Cuyp als (flexibel indeelbare) gedeelde huiskamer
Voor een gezonde en lee�are woonomgeving is het, zeker bij het delen van een kleine leefruimte, van belang dat alle bewoners van in een huis van elkaar weten wie waar waarde aan hecht en wat elkaars leefrou�nes zijn. Wie kookt er wanneer? Word er sochtends of juist savonds gedouched? Welke spullen delen wij en welke spullen mag ik absolúút niet gebruiken? Belangrijk hierbij is dat alle bewoners bereid zijn om zich aan elkaar aan te passen en dus ook om waar nodig concessies te doen. Een heldere planning en duidelijke afspraken kunnen grote ergernissen en misverstanden binnenshuis grotendeels voorkomen. Voor een luch�g lee�limaat waarin iedereen zich thuis voelt is het bij het opstellen van deze regels echter ook van belang om ruimte over te houden voor improvisa�e. Bewoners van een huis hebben meestal een ruimere �jd om gewend aan elkaar te raken en om met elkaar deze huisregels op te stellen. Binnen de openbare ruimte gaat dit helaas niet al�jd even makkelijk. Omdat deze ruimte in de prak�jk van niemand is.
44
Om het gebruik van de openbare ruimte in goede banen te leiden en ervoor te zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt zijn er door de jaren heen verschillende regels en we�en bedacht. Een aantal van deze regels zijn ook deels in het ontwerp van de openbare ruimte terug te lezen. Zo kunnen de kramenze�ers uit de bestra�ng direct aflezen waar de yukken voor de kramen moeten komen te staan en is er met belijning precies aangegeven tot waar de marktkooplieden hun koopwaar mogen uitstallen (dit om o.a. te garanderen dat hulpdiensten al�jd voldoende ruimte hebben). Hierop word ook door de marktmeesters gehandhaafd. Ook proberen bewoners en marktkooplui zelf op vaak crea�eve wijze met tekeningen en brie�es aan elkaar duidelijk te maken dat bepaald gebruik van de ruimte niet op prijs gesteld word. Helaas wordt hier niet door iedereen al�jd gehoor aan gegeven.
45
Analyse | Conclusies en bevindingen
Confrontaties in de openbare ruimte
Eerste uitdaging De openbare ruimte van de Albert Cuyp is op papier van iedereen maar in de prak�jk van niemand met als gevolg dat iedereen er zijn gang kan gaan. Dit wekt egocentrisch handelen in de hand en zorgt vaak voor asociaal ruimtegebruik. Wil de Albert Cuypstraat inclusief en vitaal blijven en zijn cruciale rol als laagdrempelige ontmoe�ngsplek voor de buurt en stad blijven behouden moeten wij er voor zorgen dat zijn gebruikers hun ‘gedrag van de straat’ weten los te laten. Voor een goede ontmoe�ngsplek is het van belang dat mensen geneigd zijn tot elkaar te komen en vertrouwd te raken met hun omgeving.
Kunnen wij met behulp van architectuur het gedrag van mensen beinvloeden? Zijn er architectonische middelen om mensen in de (semi) openbare ruimte eerder tot elkaar te laten komen? De openbare ruimte van de Albert Cuypstraat wordt gedurende de dag door veel verschillende gebruikers op verschillende manieren ingedeeld en gebruikt. Dit kan soms tot belangenverstrengeling en irrita�es leiden. En laten we eerlijk zijn: deze confronta�es zijn, zeker in een drukke stad als Amsterdam, ook bijna niet uit het straatbeeld weg te denken. Natuurlijk is er al�jd ruimte voor verbetering. Bovenstaande fotoreeks laat zien dat een groot deel van de confronta�es met een sisser aflopen en op geinproviseerde en crea�eve wijze worden opgelost. Iets dat in mijn ogen ook direct bijdraagt aan het verrassende en unieke karakter van de straat. Om echter voor een grote diversiteit aan (nieuwe) doelgroepen aantrekkelijk te blijven is het voor beleidsmakers en ontwerpers van belang de openbare ruimte voor iedereen toegankelijk en inclusief te houden.
46
47
03| Publieke vertrouwdheid | Publieke vertrouwdheid | Het beinvloeden van Publieke vertrouwdheid | Drie cruciale elementen: Patroon, Poort en Plein | Referenties en inspiratie
48
49
Publieke vertrouwdheid | Publieke vertrouwdheid
Volgens de Nederlandse filosoof en socioloog Bas van Stokkom en sociaal wetenschapper Talja Blokland is de publieke vertrouwdheid (ookwel beschreven als ‘het cement van de samenleving’) in een gebouw cruciaal. Voor het opbouwen van die vertrouwdheid zijn geen diepgaande gesprekken nodig. Elkaar observeren, fragmenten van gesprekken opvangen en zien welk boek iemand leest, kunnen al veel betekenend zijn. Juist in publieke voorzieningen is het mogelijk deze publieke vertrouwdheid te s�muleren (Blokland 2009, van Stokkom 2009). Ook de opva�ng van gastvrijheid als vorm van sociale regulering is zeer bruikbaar en zelfs onmisbaar voor ontwerpers bij het ontwerpen en indelen van het publieke domein. Een openbare ruimte is op papier van iedereen, maar in de prak�jk van niemand. Met als gevolg dat iedereen er zijn gang kan gaan. In semi-publieke ruimten zoals scholen, bibliotheken en sporthallen liggen de mogelijkheden anders. Daar bestaat een gevoel van gast en gastheerschap, een ‘gastvrijheid’ die vraagt om rekening met elkaar te houden. Op die manier krijgen gasten de kans nader tot elkaar te komen (van der Lans 2005).
Publieke vertrouwdheid | Het beinvloeden van publieke vertrouwdheid
Opdrachtgevers, managers en architecten zijn erbij gebaad een aantrekkelijke en vertrouwde omgeving te creëren waarin mensen een aankoop doen, interac�e met elkaar zoeken en waar men ook graag naar terugkeerd. Voor hen zou het interessant zijn deze ‘publieke vertrouwdheid’ in hun semi-publieke ruimtes met architectonische middelen te kunnen sturen en zo beheersbaar te maken. Maar, hoe kan deze worden beïnvloed?
Managers, opdrachtgevers maar ook architecten delen een verantwoordelijkheid in het creëren van een gastvrij klimaat in hun gebouwen. Architect en schrijver Marc van Leent is mede oprichter van ‘het MFA lab’, een pla�orm voor het ontwikkelen en ui�esten van exploita�eformules voor maatschappelijke centra met als kernwaarden ‘gastvrijheid, ondernemerschap en verbinding met de wijk’. Van Stokkom is meerdere malen door het MFA lab gevraagd om zijn gedachten over gastvrijheid te komen toelichten voor par�jen zoals managers en opdrachtgevers die vaak als eerste op gastvrijheid worden aangesproken. Van Leent schreef hiernaast voor professionals en bestuurders die verantwoordelijk zijn voor de bouw en het management van publieke en semi-publieke gebouwen het boek Publiek vastgoed (2012). Het door van Stokkom benoemde sturen van de publieke vertrouwdheid en gastvrijheid in semi-publieke gebouwen wordt hierin beschreven en verder inzichtelijk gemaakt. Hij benoemt in het boek de noodzaak van een gevoel van ‘collec�ef eigenaarschap’ en publieke vertrouwdheid bij het realiseren van een bouwwerk voor ontmoe�ngen. Over dit laatste verklaart hij in dat deze, om het beheersbaar te maken, als een vorm van gastvrijheid moet worden beschouwd.
In het voorgaande wordt onderscheid gemaakt tussen het publieke domein (geen sprake van eigendom) en semipublieke ruimten (vorm van eigendom). Hierin zou er door het s�muleren van publieke vertrouwdheid in de (semi) publieke ruimte een gevoel van gastvrijheid ontstaan waarin mensen zich op sociaal vlak verantwoord gedragen. Het beïnvloeden van deze publieke vertrouwdheid is cruciaal bij het ontwerpen en managen van gebouwen met een (semi) publiek karakter. Voor het betreden van een openbaar gebouw is immers geen toestemming nodig. Er heerst een ‘totale bewegingsvrijheid’ waar keuzes gelden als soeverein, ongeacht wat anderen daar wel of niet van vinden. Hierdoor kan het gebeuren dat kwetsbare groepen zich moeilijk kunnen verweren tegen aanma�ging en piraterij. Een te egocentrische houding van bezoekers zou ergernis kunnen uitlokken waardoor een sfeer als onaantrekkelijk zou kunnen worden ervaren en bepaalde bezoekers niet meer terugkomen of zich zelfs onveilig voelen. (van Leent en van Stokkom 2010).
Een klimaat van publieke vertrouwdheid is niet iets dat je overkomt, maar iets dat beïnvloed kan worden (van Leent 2012). In het boek beschrij� hij vervolgens een aantal door van Stokkom benoemde elementen die volgens hem een cruciale rol spelen bij het sturen van de publieke vertrouwdheid.
Een van de entreepoorten van De Hallen in Amsterdam
50
51
Publieke vertrouwdheid | Drie cruciale elementen: Patroon, Poort en Plein
Volgens van Stokkom is de essen�e van gastvrijheid het delen van een duidelijke begrensde ruimte. Dit proces kent volgens hem ongeschreven regels: Gastheer en gast zijn elkaar respect verschuldigd. De gastheer biedt bescherming. Gasten mogen niet ongevraagd doen alsof ze thuis zijn, noch mogen ze weigeren wat wordt aangeboden. En de gast voegt zich aan de ‘orde van het huis’. Dat gebeurt via ongeschreven regels die op een sub�ele manier worden overgedragen. Dit is waar het eerste belangrijke element in beeld komt: de patroon. De patroon is een beschermer en/of rolmodel dat het goede voorbeeld gee�. Het gedrag wordt gaandeweg overgenomen door de aanwezige werknemers, vrijwilligers en bezoekers. Hij of zij is gastheer, maar monopoliseert deze rol niet. Essen�eel is dat de patroon hierbij sfeer weet te creëren. De poort, het tweede element, speelt een belangrijke rol bij de overgang tussen het openbare en semi-openbare domein. Een gastvrije ruimte moet dicht genoeg zijn om bescherming te bieden, maar open genoeg om te kunnen zien wat de omgeving te bieden hee�. De poort is hierbij symbolisch van groot belang. ‘Poorten ritualiseren sociale omgangsvormen’, stelt van Stokkom. Ze vormen volgens hem een rem op egocentrisch handelen en hebben een geruststellend effect. De overgang tussen openbare ruimte en de semi-publieke ruimte wordt beklemtoond. Grote deuren, trappen en monumentale gevels maken van het binnenkomen van het gebouw een gewich�ge gebeurtenis. Hier gebeurt iets van belang. Christopher Alexander, architect en ontwerptheore�cus, voegt hier in zijn bekende boek A Pa�ern Language (1977) aan toe dat het tevens van belang is deze overgang geleidelijk en niet te abrupt plaatsvindt om zo het ‘gedrag van de straat’ los te kunnen laten:
52
Publieke vertrouwdheid | Referenties en inspiratie
Christopher Alexander, architect en ontwerptheore�cus, voegt hier in zijn bekende boek A Pa�ern Language (1977) aan toe dat het tevens van belang is deze overgang geleidelijk en niet te abrupt plaatsvindt om zo het ‘gedrag van de straat’ los te kunnen laten:
De labyrin�sche Bazaar van Kashan in Iran is al bijna 800 jaar het centrum van handel en cultuur in Kashan en de regio. De lange overdekte marktstraten zijn in de afgelopen eeuwen langzaam steeds langer geworden en hebben zich beetje bij beetje als een soort schimmel door de stedelijke structuur van Kashan heen genesteld. Sommige delen zijn vervallen en verlaten, anderen bruisen juist van leven. De kern bestaat uit twee drukke aderen: ‘’de koper-ader’’ (waar oorspronkelijk koperen waar werd gemaakt en verkocht) waar voornamelijk tapijten en sieraden, snoep, gereedschap en elektronica wordt verkocht, en de de ‘’hoofdader’’ waar je onder andere vlees, noten, kruiden, groente/fruit en rozenwater (met geneeskrach�ge eigenschappen) en andere lekkernijen kunt krijgen.
‘‘The experience of entering a building influences the way you feel inside the building. If the transition is too abrupt there is no feeling of arrival, and the inside of the building fails to be an inner sanctum; (...) The transition must, in effect, destroy the momentum of the closedness, tension and distance which are appropriate to street behavior, before people can relax completely’’ (Alexander 1977, p549-550) Deze overgang kan volgens hem verschillende fysieke vormen aannemen, een ideale methode bestaat hierbij niet. Belangrijk is ook dat de route die de straat en de entree met elkaar verbind loopt via een overgangsruimte en dat deze wordt gemarkeerd met een verandering in licht, geluid, direc�e, materiaal en meubels, hoogte, omslui�ng en bovenal een verandering in zicht. Eenmaal binnengekomen is het voor de opbouw van vertrouwdheid van belang dat gasten de kans krijgen elkaar te observeren en te ‘besnuffelen’. Dit is waar het laatste belangrijke element in beeld komt: Het plein. Meestal is in publieke gebouwen een ruimte aanwezig die de rol van plein vervult. Het fungeert als publieke verblijfsfunc�e. Het begrip plein associëren we met ontmoe�ng. Het is een plek waar je een praatje kunt aanknopen met (on) bekenden, het is een plek om te zien en gezien te worden. Goed ingerichte pleinen s�muleren het gevoel van publieke vertrouwdheid. (van Leent 2012)
De bazaar is een behaaglijke schuilplaats waar mensen van verschillende lee�ijden en takken uit de maatschappij samen van de koelte komen genieten.
53
Handel
De koepeldaken boven de passages zijn opgebouwd uit een combina�e tussen cementspecie en kleistenen, vaak gelegd in complexe geometrische patronen. De koepels vormen een rela�ef koele, aangenamere verbinding tussen de grote pleinen van de buurt, wat maakt dat veel voetgangers overdag de donkere marktstraten in vluchten om zo de hi�e te ontlopen. Daarnaast maakt het de bazaar ook een behaaglijke schuilplaats waar mensen van verschillende lee�ijden en takken uit de maatschappij samen van de koelte komen genieten. Het is dan ook niet gek dat veel publieke en culturele voorzieningen zoals moskeeën, scholen en hammams (publieke badhuizen) in de loop der jaren langzaam in de structuur van de bazaar zijn meegegroeid waardoor de bazaar tot op de dag van vandaag het kloppende hart van de stad is.
Kantoor / werkplaats
Winkel + slaapruimte
Recrea�e
Hoofdader (Rasteh) Verkoophal (plein)
Entreehal Trap (poort)
Entreehal Trap (poort)
Trap (poort)
Hoofdruimte (plein)
Centrale hal
Eerste kamer
Warmwater Trap kamer (poort)
Principeoorsnede en pla�egrond van een van de bazaars in Iran
54
55
04| Toekomstbestendig | Introductie tweede uitdaging | Ruimtereservering voor nieuwe gebruikers
56
57
Toekomstbestendig | Tweede uitdaging
Belangrijke rol dreigt verloren te gaan Helaas zijn de bezoekersaantallen van de Albert Cuyp en andere markten in Amsterdam de laatste jaren flink afgenomen. Zo kampt de markt met vergrijzing (zowel aan vraag als aanbodzijde), zien we dat de tradi�onele gezinsstructuur aan het verdwijnen is (de ‘‘tradi�onele huisvrouw’’ bestaat steeds minder) en kopen steeds meer bewoners hun boodschappen online of in de supermarkt. Daarnaast hee� de markt moeite de jongere genera�e consumenten aan zich te binden. Dit is deels te wijten aan een mismatch tussen de marktdagen en -�jden en de behoe�e van de consument. (Marktvisie 2018-2026, p11 & p15, gemeente Amsterdam). Het gevolg: Steeds minder inkomsten en daarom ook een toenemende leegstand (met name op werkdagen en met slecht weer). Veel marktkooplieden hebben dan ook, mede door het niet kunnen vinden van een geschikte opvolger, inmiddels noodgedwongen hun zaak moeten sluiten. Toch lukt het een aantal marktlieden nog wel om rond te komen. Zij hebben ervoor gekozen hun waar te focussen op de wensen van toeristen en dagjesmensen, een groep bezoekers die de markt mede vanwege zijn bekendheid nog wel trouw blij� bezoeken. Deze profilering en thema�sering van markten wordt ook toegejuigd in het visiedocument ‘Marktvisie 2018-2026‘ van de gemeente waarbij ook het succes van opkomende biologische markten als de Noordermarkt en Foodmarkten als ‘de Foodhallen‘ als voorbeeld wordt genoemd. Hoewel deze thema�sering (een deel van) de markkooplieden in staat stelt te overleven moet men realiseren dat een minder divers aanbod aan koopwaren ook een (nog) minder divers aanbod aan bezoekers betekend.
Bron: Marktbureau, gemeente amsterdam (cijfers 2017)
58
Bezit de openbare ruimte van de Albert Cuyp door deze thema�sering en het wegblijven van nieuwe genera�es bewoners op ten duur nog wel voldoende ingrediënten om zijn rol als laagdrempelige samenbrenger van verschillende buurtbewoners te blijven vervullen? 59
Toekomstbestendig | Een tweede uitdaging
Veel stedelingen vinden het pre�g om te kunnen winkelen wanneer het hen uit komt. Ook missen de markten veel consumenten door hun vroege slui�ngs�jd van 17:00 uur. In een stad met een groeiend aantal tweeverdieners vinden de dagelijkse boodschappen voornamelijk in de vooravond plaats, waarop de supermarkten (en online winkels) handig hebben ingespeeld. (Marktvisie 2018-2026, p15, gemeente Amsterdam). De levens van veel stedelingen in de stad zijn zo aanzienlijk veranderd dat deze niet meer op het huidige ontwerp, �jdschema en de func�e van de tradi�onele Albert Cuyp markt aansluiten. Het aanbieden van levensmiddelen en andere producten is voor een toenemend aantal bewoners daarom niet meer van belang voor een regelma�g bezoek aan de nu werkende openbare ruimte van de Albert Cuyp en dit zal voor meer bewoners met de huidige digitalisering in de toekomst wellicht zelfs geheel overbodig worden. Om de Albert Cuyp (als openbare ruimte) een rol te laten blijven spelen bij het confronteren met en laten samenkomen van verschillende (ook nieuwe genera�e) bewoners uit de buurt dan zal deze geleidelijk een transforma�e moeten ondergaan.
Een lokale band gebruikt de openbare ruimte van de Albert Cuyp als openluch�heater �jdens het Cuypfes�val van 1983
60
Wat moet er (anders dan handel in goederen) aan het ontwerp van de Albert Cuyp worden toegevoegd om deze bijzondere openbare ruimte nu en in de toekomst relevant en vitaal te houden? Zijn er func�es en ac�viteiten in de buurt die wij in het ontwerp van de openbare ruimte van de Albert Cuypstraat een plek kunnen geven om zo een diverser publiek te trekken?
Belangrijk is om bij het ontwerp van deze openbare ruimte naast de mark�unc�e ook ruimte te reserveren voor de interesses, wensen en eisen van andere spelers die van deze ruimte gebruik wensen te maken om een bezoek aan de Albert Cuyp ook voor hen aantrekkelijk te maken.
61
Toekomstbestendig | Ruimte voor nieuwe gebruikers
Func�ekaart Amsterdam 2020
62
Func�ekaart Amsterdam 2020
63
Toekomstbestendig | Ruimte voor nieuwe gebruikers Een greep uit de lijst van verenigingen, sportscholen, yogastudios, gebedshuizen en theaters in de directe omgeving van de Albert Cuypstraat: Sportschool HIIT FIT Albert Cuyp Albert Cuypstraat 216 www.hiit-fit.nl
Boksschool VBSK Albert Cuyp Albert Cuypstraat 241 www.vbsk.nl
Taallessen/ Inburgering Sagenn Gerard Doustraat 220 www.sagenn.nl
Portugese voetbalvereniging GDR os lus�anos Govert Flinckstraat 177
Sportevenementen Combiwel sport www.combiwel.nl
Gebedshuis S�ch�ng Milli Gorus Govert Flinckstraat 286
Yogastudio YogaYatra Govert Flinckstraat 137 www.yogayatra.nl
Basisschool OBS Oscar Carré Eerste Jan vd Heijdenstraat 161
Meerdere werkplaatsen Ambachten - Made in de Pijp www.ambachten.depijp.nl
Boksschool Robby Nelson Training Govert Flinckstraat 132 www.nelsondoubletrouble.com
Ontwikkelingsgerichte begeleiding jeugd Carehouse Gerard Doustraat 220 www.carehouse.nl
Theater Van Ostade theater
Func�ekaart Amsterdam 2016
64
65
Toekomstbestendig | Ruimte voor nieuwe gebruikers Inwoners van Amsterdam en met name de Pijp zijn sociaal en cultureel zeer ac�ef blijkt uit onderzoek van de Gemeente. Ook word er regelma�g gesport. Cultuur: Alleen in De Oude en Nieuwe Pijp ligt het aantal cultuurvoorzieningen per 1.000 inwoners boven het gemiddelde (11,6 en 9,8). De culturele par�cipa�e van de bewoners is bovengemiddeld. In 2016 bezocht 64% minstens 4 verschillende culturele gelegenheden (Amsterdam: 50%). Uitgaan: Ruim acht van de �en Amsterdammers (84%) zijn de afgelopen twaalf maanden minimaal één keer naar één van de volgende uitgaansgelegenheden geweest: bioscoop, museum, popconcert, dansavond/house, toneelvoorstelling, concert van klassieke muziek, mul�cultureel fes�val, cabaret, musical, homofes�val, balletuitvoering of opera. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Van de hoogopgeleide Amsterdammers hee� bijna iedereen wel iets bezocht (97%), terwijl onder laagopgeleide Amsterdammers dit aandeel veel lager ligt (53%). Hetzelfde zien we bij Amsterdammers van 18-34 jaar (94%) Par�cipa�e: Van de 19 tot 65-jarigen uit De Pijp/Rivierenbuurt hee� 93% (vrijwilligers)werk, gee� mantelzorg en/of doet een opleiding. De maatschappelijke par�cipa�e is hiermee hoger dan gemiddeld in de stad (87%). Bewoners verrichten vaker vrijwilligerswerk dan gemiddeld, maar ze�en zich iets minder vaak in voor buurt of stad.
Om een diverser publiek te trekken zou het interessant kunnen zijn om, in symbiose met de markt, voor deze ac�viteiten ruimte te reserveren en ze een laagdrempelig podium te geven in de publieke ruimte van de Albert Cuypstraat.
Rela�ef veel bewoners doen vrijwilligerswerk (43% versus 35%) en ook zijn bewoners vaak lid van een vereniging (54% versus 50%). Sport: Het aandeel 10-jarige kinderen dat in clubverband sport is met 81% veel hoger dan gemiddeld in de stad (73%). In het gebied sport 77% van de 5 tot 80-jarigen ten minste een keer per maand. De sportdeelname is hiermee gemiddeld voor Amsterdam. (bron: Basisbestanden gebieden Amsterdam IOS)
Dagelijkse vechtspor�rainingen bij de lokale sportschool ‘HIIT Fit’ aan de Albert Cuypstraat.
66
67
05| De Cuyp Fabriek | Terugblik | Een machinerie voor ongeplande ontmoetingen | Casus, materialisatie en opbouw | impressies
68
69
De Cuyp Fabriek | Terugblik
Solidariteit en gewenning zijn zaken die voor de lee�aarheid van wijken en steden in mijn ogen cruciaal zijn en zullen blijven. Het is daarom belangrijk voor de stad, zijn wijken en natuurlijk zijn bewoners om bijzondere openbare ruimtes in de stad ook voor de toekomst te waarborgen, te beschermen én (voor iedereen) aantrekkelijk te houden. De Albert Cuypstraat is, mede door zijn voor de wijk de Pijp rela�ef brede profielbreedte, al 115 jaar een laagdrempelige, vitale en flexibel indeelbare openbare ruimte waar diverse groepen uit de buurt, stad en daarbuiten met elkaar worden geconfronteerd en fragmenten van elkaars verschillende levens opvangen. Door o.a. veranderingen in levensritmes, de opkomst van supermarkten en online winkelen en verdere thema�sering van het verkoopaanbod dreigt deze openbare ruimte zijn diverse groepen aan gebruikers langzaam te verliezen. De openbare ruimte van de Albert Cuypstraat zal, wil de Albert Cuypstraat inclusief en vitaal blijven en zijn cruciale rol als laagdrempelige ontmoe�ngsplek voor de buurt en stad blijven behouden, een transforma�e moeten doorgaan. De eerste uitdaging zal zijn om met het nieuwe ontwerp een aantrekkelijke en vertrouwde omgeving te creëren waarin mensen een aankoop doen, interac�e met elkaar zoeken en waar zijn gebruikers ook graag naar terugkeren. Voor een goede ontmoe�ngsplek is het van belang dat mensen geneigd zijn tot elkaar te komen en vertrouwd te raken met hun omgeving. Het nieuwe ontwerp zal er voor moeten zorgen dat gebruikers van de openbare ruimte hun ‘gedrag van de straat’ weten los te laten. In semi-publieke ruimtes bestaat een gevoel van gast en gastheerschap, een ‘gastvrijheid’ die vraagt om rekening met elkaar te houden. Op die manier krijgen gasten de kans écht nader tot elkaar te komen. Om dit te sturen kunnen wij gastvrijheid en als vorm van sociale regulering beschouwen.
70
Voor deze regulering hebben wij de volgende architectonische middelen ter beschikking: de Poort (benadrukt de overgang van publiek naar semi-publiek domein) en het Plein (een plek om te ontmoeten, elkaar te observeren en te ‘besnuffelen’). Ook de Patroon (een beschermer en/of rolmodel dat het goede voorbeeld gee�) zal in het ontwerp een eigen overzichtelijke plek moeten krijgen. Naast het reguleren van het gedrag van zijn gebruikers is het voor de openbare ruimte en zijn rol als laagdrempelige samenbrenger van verschillende groepen ook van belang om nu en in de toekomst een divers publiek te blijven trekken. Een tweede uitdaging zal daarom zijn om in het nieuwe ontwerp flexibel indeelbare ruimtes te reserveren voor evenementen en ac�viteiten van gebruikers die op dit moment moeilijk of niet in het huidige ontwerp van openbare ruimte van de Albert Cuyp (in symbiose met de markt) kunnen plaatsvinden. Ook is er in het huidige ontwerp van de openbare ruimte nog onvoldoende rekening gehouden met misschien wel een van de belangrijke groep gebruikers van de ruimte: De bewoners van de Albert Cuypstraat. Een derde uitdaging zal zijn om al het bovenstaande te kunnen realiseren en hierbij het woongemak van de bewoners zo veel mogelijk intact te houden. Sterker nog: Een transforma�e van de openbare ruimte biedt juist mogelijkheden en kansen om het woonplezier en hun gebruik van de (semi) openbare ruimte te vergroten en te verbijzonderen.
71
De Cuyp Fabriek | Casus
seg seg
se en m g e s
72
nt gme
2
seg
me
nt 3
s
e egm
nt
e 4 (d
ze
us s a c
nt me
nt me
6
5
)
t1
73
De Cuyp Fabriek | Opbouw Huidige situatie (begin - eind)
De huidige indeling en architectuur van de openbare ruimte van de Albert Cuypmarkt zijn vooral gericht op het snel en eďŹƒcient inrichten van de dagmarkt.
74
De huidige elementen zijn licht en slim ontworpen waardoor ze met de hand makkelijk aanpasbaar en door zijn gebruikers exibel in te richten zijn. Wel zijn ze helaas onvoldoende geschikt voor het nieuw toe te voegen programma.
75
De Cuyp Fabriek | Opbouw
Tralieliggers en toebehoren / Poutres en treillis et accessoires Art. m m / Lattice kg ex.beam € and accessories
Allround Scaffolding
0.50m
Parts from the Layher Allround Scaffolding construction kit are used as the substructure for podiums. 1 Veldlengte/Longueur/Bay length
1.00m
Nieuwe situatie (heen en weer) The rubber pad 12 minimises slippage of the structure and helps to protect sensitive indoor floors. Inserted between the load-distributing support and the baseplate, it can help in many cases to reduce the amount of ballast. The standards 7 are made from hot-dip-galvanized steel tube dia 48.3 mm. The rosettes spaced 0.50 m apart permit the connection of ledgers 3 and diagonal braces 1. To connect the individual standards, spigots 4 are used. The latter are fastened in the lower standard using special bolts M12 x 60 with nut 6. The upper standard is pinned using hinged pins 5. Alternatively, also using special bolts 6.
3
Diagonaal, veldhoogte 1.00m Diagonale hauteur 1.00m Diagonal brace, bay hight 1.00m
0706.184 2621.006 0703.607 5606.100 5609.100 5607.100
(1.00x1.03) (1.00x1.09) (1.00x1.40) (1.00x1.57) (1.00x2.07) (1.00x2.57)
5.4 6.0 5.8 7.2 7.4 10.0
Diagonaal, veldhoogte 1.50m Diagonale hauteur 1.50m Diagonal brace, bay hight 1.50m
2621.002 0706.185 2621.007 0703.686 5606.150 5609.150
(1.50x0.73) (1.50x1.03) (1.50x1.09) (1.50x1.40) (1.50x1.57) (1.50x2.07)
5.4 6.4 6.8 7.6 7.6 8.0
5607.150
(1.50x2.57)
11.0
0720.072
(1.62x1.40)
7.7
5 4
Veldlengte/Longueur/Bay length
6
Diagonaal, veldhoogte 1.62m Diagonale hauteur 1.62m Diagonal brace, bay hight 1.62m
7
Veldlengte/Longueur/Bay length
The standard 0.67 m 8a and the standard 1.17 m 8b can be used alternatively for stages with heights of 0.90 m and 1.40 m respectively, enabling the base collar to be omitted. Assembly proceeds faster, and ballast can be placed at the bottom scaffolding level. The standard 1.17 m can be extended using spigots 4.
8b
2620.073 2620.104 2620.109 2620.140 2620.157 2620.207 2620.257 2620.307
9
2.00m
Diagonaal, veldhoogte 2.00m Diagonale hauteur 2.00m Diagonal brace, bay hight 2.00m
The O-ledgers 3 with welded wedge heads connect the standards to one another.
8a
Diagonaal, veldhoogte 2.16m Diagonale hauteur 2.16m Diagonal brace, bay hight 2.16m
11b
2621.500 2621.510 2621.520 2621.530 2621.540 2621.550
2.16m
10a
11a
12 Veldlengte/Longueur/Bay length
4
10
Door de markt twee routes te geven wordt het modden vrijgespeeld en ontstaat er meer speelmogelijkheid in de indeling van de ruimte. Ook krijgen bezoekers hierdoor de kans langer over de openbare ruimte heen te flaneren (rondje lopen).
76
7.3 7.6 7.7 8.0 8.5 8.9 10.2 11.4
kg
1.40 2.07 2.57 4.14 5.14 6.14 6.21 7.71
12.7 26.9 30.3 44,0 55.2 64.2 63.0 82,5
118,70 139,30 149,60 213,60 255,90 289,00 368,70 363,55
2658.414 2658.514 2658.614 2658.771
0.45 0.45 0.45 0.45
4.14 5.14 6.14 7.71
41.6 51.5 60.0 77.0
188,60 208,80 230,10 283,50
2656.207 2656.257 2656.307 2656.414 2656.514 2656.614
0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50
2.07 2.57 3.07 4.14 5.14 6.14
23.4 29.5 35.6 44.0 55.7 63.6
140,20 155,20 189,35 228,20 261,10 295,20
3206.157 3206.207 3206.257 3206.307 3206.414 3206.514
0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50
1.57 2.07 2.57 3.07 4.14 5.14
8.6 12.3 15.2 17.0 24.6 30.2
176,10 197,50 235,10 263,00 335,90 391,70
Verlooptralieligger, buis-opl. Poutre de reduction, appl.-tube Walkway beam, tube appl.
0710.284 0722.719
0.50 0.73/1.09/1.57 21.9 0.50 0.73/0.73 18.7
140,40 114,20
Verlooptralieligger, U-opl. Poutre de reduction, appl.-U U-walkway beam, U-appl.
2665.157
0.50 0.73/1.57
21.9
149,50
Tralieligger staal (traditioneel) 34,90 Poutre en acier (traditionel) 34,90 Lattice beam, steel (traditional) 34,90 35,40 35,90 Tralieligger aluminium (traditioneel) 37,50 40,10 Poutre aluminium (traditionel) 42,70 Lattice beam, aluminium (traditional)
4912.200 4922.300 4922.400 4922.500 4922.600
0.45 0.45 0.45 0.45 0.45
2.00 3.00 4.00 5.00 6.00
20.7 29.6 40.5 49.3 58.2
102,40 133,00 163,70 202,70 225,90
4902.200 4902.300 4902.400 4902.500 4902.600 4902.800
0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45
2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 8.00
8.5 13.5 17.1 21.0 24.9 32.7
111,70 152,40 195,40 234,00 274,70 361,70
Zware tralieligger staal (traditioneel) Poutre en acier fort (traditionel) Heavy lattice beam, steel (traditional) 39,45 40,60 40,60 40,60 43,10 Tralieligger aluminium, 750mm 44,30 Poutre aluminium, 750mm Lattice beam, aluminium, 750mm
4906.200 4906.300 4906.400 4906.500 4906.600 4906.700
0.75 0.75 0.75 0.75 0.75 0.75
2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00
35.5 48.5 61.0 78.0 90.0 102.5
157,30 204,90 251,30 315,70 365,30 431,80
4903.225 4903.325 4903.425 4903.525 4903.625
0.75 0.75 0.75 0.75 0.75
2.25 3.25 4.25 5.25 6.25
14.0 19.5 26.0 32.1 38.1
198,60 260,00 338,10 402,50 466,90
Event aluminium systeemtralieligger 4.14m Poutre aluminium de scène (système) 4.14m Lattice beam event, aluminium, 4.14m
0723.498
4.14
39.6
516,90
37,60 31,20 39,30 Tralieligger buis, 2 spiekoppen (systeem) 37,80 Poutre en acier, 2 clavettes (système) 38,50 Lattice beam, steel, 2 wedge heads (system) 46,45 U-tralieligger (systeem) 4 spiekoppen 31,20 Poutre franchissement universel 39,20 application-U (système) 4 clavettes 33,20 U-lattice beam with 4 wedge heads 45,55 40,80 44,35 Aluminium U-tralieligger (systeem) 48,25 Poutre U-aluminium franchissement universel (système) 4 clavettes U-lattice beam with 4 wedge heads, aluminium 39,90
Veldlengte/Longueur/Bay length
The diagonal braces 1 with rotatable wedge heads further brace the basic system consisting of standards and ledgers, providing convincingly high connection values.
EN_PL_Event_2019.indd 10
(2.00x0.73) (2.00x1.03) (2.00x1.09) (2.00x1.40) (2.00x1.57) (2.00x2.07) (2.00x2.57) (2.00x3.07)
m
0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50
10b
The O-ledgers horizontal-diagonal 2 can be used as an assembly aid to ensure rectangularity in the ground plan. Many structures exploit the bracing effect of the horizontal-diagonal braces. The O-ledgers horizontal-diagonal have: 2 straight-welded wedge heads for a square ground plan 2 obliquely welded wedge heads for a rectangular ground plan
Further components and more detailed information can be found in the Allround Scaffolding price list.
6.2 5.7 7.2 8.5
Veldlengte/Longueur/Bay length
2
The standard lock 0.50 m 9 can create a pull-resistant connection between the base collar and the standard. It is needed if the ballast has to be placed at the lowest scaffolding level.
i
(0.50x1.40) (0.50x1.57) (0.50x2.07) (0.50x2.57)
1.50m
For greater heights, base plates 60 solid 11b, base collars 10b and standards 7 or spigots, in the appropriate length are used.
0703.685 5606.050 5609.050 5607.050
1.62m
The lowest possible podium height is about 0.35 m, for which base plates 20 11a and base collars short 10a are used.
Diagonaal, veldhoogte 0.50m Diagonale hauteur 0.50m Diagonal brace, bay hight 0.50m
m
0720.944 2659.207 2659.257 2659.414 2659.514 2659.614 0702.970 2659.771
Tralieligger staal 4 spiekoppen 44,65 Poutre application-tube 4 clavettes 35,70 Lattice beam with 4 wedge heads 37,40 44,90
14
(2.16x0.73) (2.16x1.09) (2.16x1.40) (2.16x1.57) (2.16x2.07) (2.16x2.57)
7.7 8.2 8.5 8.7 9.7 10.3
Art.
ex.
€
12.03.2019 08:08:00
Een steigersysteem (in dit geval Layher) is net als de huidige marktelementen met de hand aanpasbaar/verplaatsbaar en flexibel in te delen. Dit maakt het ontwerp veelzijdig en biedt ruimte voor persoonlijke voorkeuren van zijn gebruikers. Een groot voordeel is dat deze elementen lang meegaan en vele male grotere krachten aankunnen.
77
Steigersystemen worden over het algemeen vooral op een func�onele manier ontworpen en uitgevoerd. Er zijn echter ook flink wat voorbeelden te vinden waarbij steigerconstruc�es door architecten, ontwerpers en eventmanagers (fes�vals) op een crea�eve en esthe�sch aantrekkelijke manier zijn geassembleerd.
‘VORTEX’ door 1024 architecture
78
79
De Cuyp Fabriek | Opbouw Nieuwe situatie - Stramienplan
Het steigersysteem komt met een breed scala aan verschillende onderdelen en maten. Door deze maten op een slimme manier te koppelen aan het huidige ritme van de gevels langs de Albert Cuypstraat ontstaat een helder stramienplan welke op een logische manier binnen het huidige ritme van de gevels past.
80
81
De Cuyp Fabriek | Opbouw Principeschets (opbouw en constructie)
Het is vervolgens aan de gebruikers om deze construc�e met hun koopwaar, planten en andere items te verpersoonlijken. Hierdoor zal uiteindelijk geen een deel van de Cuyp Fabriek hetzelfdde aanvoelen.
82
83
De Cuyp Fabriek | Een machinerie voor ongeplande ontmoetingen
Een machinerie voor ongeplande ontmoe�ngen De Cuyp Fabriek is een grote, rela�ef lichte, flexibel indeelbare en makkelijk aanpasbare construc�e die, gedurende de dag, met kleine koppelingen en upgrades door de verschillende gebruikers van de openbare ruimte worden opgeëist en vervolgens naar hun persoonlijke wensen worden aangepast. Een ‘collec�eve kapstok’. Voor het creëren van een vertrouwd klimaat waarin bezoekers en gebruikers hun ‘gedrag van de straat’ loslaten is het van belang dat zij een duidelijk begrensde ruimte met elkaar delen. De machinerie van de Cuyp Fabriek zal daarom op een tac�sche wijze over de Albert Cuypstraat verdeeld worden. De verschillende segmenten van de Cuyp Fabriek zullen zo als poortgebouw dienen. Deze segmenten zullen een duidelijke grens vormen tussen de openbare ruimte van de Albert Cuyp en het domein daarbuiten. De construc�e zal hierbij, samen met de verschillende uitgestalde koopwaren van de marktkooplui als Poort fungeren. De gereserveerde ruimtes voor de nieuw toe te voegen ac�viteiten (met als func�e het trekken van een diverser publiek) zullen fungeren als plein waar mensen de kans krijgen verschillende ac�viteiten te organiseren, elkaar te besnuffelen en fragmenten van elkaar op te vangen. Sommige pleinen zullen zo gematerialiseerd zijn dat deze bepaalde ac�viteiten uitlokken en of makkelijker maken (denk bijv. aan zachte ondergrond / bepaalde markeringen). Om verkeersstromen en het func�oneren van de huidige markt zo min mogelijk te belemmeren (sterker nog: deze pleinen en de markt moeten juist een symbio�sche rela�e met elkaar aangaan) zullen deze pleinen boven huidige straat worden gerealiseerd waarmee het oppervlakte van de publieke ruimte feitelijk ook zal worden vergroot.
Verder is het belangrijk dat de pleinen onderling maar ook de wereld van de markt eronder goed met elkaar verbonden blijven waardoor er ook tussen deze verschillende werelden fragmenten van elkaar opgevangen kunnen worden. Om dit te versterken zijn de pleinen op verschillende niveaus ten opzichte van elkaar geplaatst. Deze hoogteverschillen en de tussenliggende trappen maken het tevens mogelijk meer licht en zicht in de construc�e te krijgen. Het openbreken van de construc�e zorgt er ook voor dat bezoekers vanaf de straat kunnen zien is wat er zich boven op de pleinen afspeeld en wellicht uit nieuwsgierigheid een trap omhoog te lopen. S’avonds, wanneer de meeste bewoners van de Albert Cuypstraat weer thuis zijn gekomen en de meeste bezoekers verdwenen zijn, worden de trappen door de patroon (conciërge) omhoog gehaald. Hierbij worden de pleinen en hun (semi) openbare ruimte fysiek losgekoppeld van de straat waardoor deze plots een privaat karakter krijgen (ho�e). De trappen zullen bij brand of andere calamiteiten uiteraard nog wel te gebruiken zijn. In de laatste uurtjes van de dag worden de pleinen op deze manier door de bewoners opgeëist. Het is een nu plek waar buren elkaar kunnen leren kennen en of samen spontane interac�e (zoals een bbq of een potje voetbal op het pannaveldje) met elkaar kunnen hebben. Het is o.a. de taak van De Patroon om ervoor te zorgen dat alle ac�viteiten en evenementen in de Cuyp Fabriek in goed (en volgens planning) verlopen. Het is hierom belangrijk hem/haar een overzichtelijke en centrale plek in de machine te reserveren.
Impressie vanuit huiskamer
84
85
Patroonstent:
Verblijf van de patroon (gastheer / conciërge) taken: toezicht houden, leiden dagplanning van pleinen, omhooghalen van trappen na 20:00 (overgang publieke ruimte naar privétuin/ho�e)
Pleinen
Openluch�heater:
Flexibel indeelbare tribune (met beamer). Dagplanning: (scenario) 08:00-17:00 terras aangrenzende horecagelegenheid 17:00-20:00 filmavond publiek 20:00-23:00 filmavond bewoners
Dakenplein:
Ophaaltrap 3:
Flexibel indeelbaar gedurende de dag. Dagplanning: (scenario) 08:00-13:00 trainingen lokale yoga/fitnessgroepen 13:00-20:00 taallessen/inburgeringstoets 20:00-08:00 privétuin (ho�e) eengrenzende bewoners
Ac�viteitenhalhal:
Overdekte onderbreking in de marktkramen waar de twee routes �jdelijk samensmelten. Ruimte voor organiseren overige ac�viteiten
Ac�viteitenplein:
Flexibel indeelbaar gedurende de dag. (inclusief scherm met beamer bestuurbaar vanaf smartphone, wachtwoord op te vragen bij patroonstent)
Waterplein
Dagplanning: (scenario) 08:00-13:00 trainingen lokale yoga/fitnessgroepen 13:00-20:00 namiddag: pannaveldje voor lokale jeugd 20:00-08:00 privétuin (ho�e) eengrenzende bewoners
Plein met vijver met als hoofddoel flaneren en recrea�e Overig doel: Verkoeling, opvangen van regenwater in zomer, voch�oevoer flora
Zonneplein:
Dagplanning: (scenario) 08:00-18:00 terras aangrenzende horecagelegenheid 18:00-08:00 parkeren electrische voertuigen
Ophaaltrap 2:
Waterhal:
Overdekte onderbreking in de marktkramen waar de twee routes �jdelijk samensmelten. Ruimte voor organiseren overige ac�viteiten
Dagplanning: (scenario) 08:00-18:00 terras aangrenzende horecagelegenheid 18:00-08:00 parkeren electrische voertuigen
Flexibel indeelbaar gedurende de dag.
Tennisveld:
86
Tennisbelijning opgenomen in bestra�ng, kan buiten mark�jden gebruikt worden.
Dagplanning: (scenario) 08:00-13:00 trainingen lokale yoga/fitnessgroepen 13:00-20:00 namiddag: Terras naastgelegen restaurant 20:00-08:00 privétuin (ho�e) eengrenzende bewoners
Ophaaltrap 1: Deze trappen zijn de hoofdontslui�ng van de bovengelegen pleinen, deze wordt na 20:00 door patroon omhooggehesen
87
Dwarsdoorsnede zuidgevels
88
89
Dwarsdoorsnede noordgevels
90
91
Impressie van het betreden van een van de Cuyp Fabrieks zijn segmenten
92
93
Langsdoorsnede over het Zonneplein
94
95
Langsdoorsnede over het Waterplein
96
97
Langsdoorsnede over het Ac�viteitenplein
98
99
07:00 - Opbouw
100
15:00 - Markt
101
19:00 - Afbouw / Reiniging
102
22:00 - Avond / nacht
103
De Albert Cuypstraat dankt zijn unieke charme, sfeer en uitstraling aan het feit dat een groot deel van de ruimte (gedurende de dag) door de gebruikers zelf wordt aangevuld en aangepast. Hierom is het belangrijk om in het nieuwe ontwerp (op sommige plekken) ruimte over te laten om dit huidige laagdrempelige, open en geĂŻmproviseerde karakter van de markt te behouden of juist te beaccentueren. Gebruikers moeten hierbij de kans krijgen om de architectuur van de openbare ruimte deels naar hun eigen wensen en persoonlijke voorkeuren aan te passen en aan te kleden.
104
Vogelvlucht
105
Impressie van plein 1 rond 8:00. Lokale traingroep start met de eerste training.
106
107
Impressie van plein 1 rond 19:00. Bezoekers genieten van de laatste zonnestralen op het terras.
108
109
Impressie van plein 1 rond 21:00. Het terras is afgebouwd. Bewoners komen de trappen af en ontmoeten elkaar op hun eigen ho�e.
110
111
Scenario: De avondmarkt
112
Scenario: De avondmarkt
113
Scenario: De avondmarkt
114
Scenario: De avondmarkt
115
06| Slot | nawoord | bronvermelding
116
117
Slotwoord
Met dank aan:
Door de Covid-19 pandemie en de daaropvolgende lockdown ben ik, nog meer dan voorheen, gaan inzien hoe belangrijk en waardevol het is voor de stad en zijn bewoners om (semi)openbare ruimtes te hebben waarin mensen onbeperkt kunnen flaneren en een fysieke interac�e met elkaar kunnen hebben. Hoewel sociale media en andere technologie in deze lockdown(s) een grote helpende hand bood, voelde deze nieuwe vorm van interac�e via een scherm voor mij (en veel anderen) op ten duur toch vrij onnatuurlijk en ins�nctloos. Ik hoop dat dit boek zijn lezers inspiratie en een breder perspectief geeft voor de mogenlijkheden die (ook relatief smalle) openbare ruimtes in steden kunnen bieden, nu en in de toekomst. De afgelopen jaren heb ik met veel plezier en verbazing over de unieke, contrastrijke en filmische ruimte van de Albert Cuyp kunnen rondlopen. Ik heb deze straat inmiddels van top tot teen leren kennen en heb een groot aantal van zijn hoofdpersonen kunnen ontmoeten en uithoren. Ik kijk terug op een zeer bijzondere en mooie afstudeerperiode.
Mark Goedhart (koffiehuis ‘de Markt’) Arie Bal (Marktbureau Amsterdam) De Kramenzetters van nummer 222 De marktkooplieden van de Albert Cuyp Ruben Mulder (advies bij opzetten 3D print bij Rapidcenter) Eric de Jong (constructief advies Layher steigersystemen) FARO Architecten Architectuurstudio Herman Hertzberger (AHH) Inge Rouwmaat Famillie en vrienden en natuurlijk mijn begeleiders: Judith Korpershoek JaapJan Berg Ed Melet
118
119
Bronvermelding Tekst C.W. Alexander; S Ishekama en M Silberstein. 1977. A Pa�ern Language. Towns, Buildings, Construc�on. Oxford University Press. Oxford T. Blokland, 2009, ‘Oog voor elkaar. Veiligheidsbeleving en sociale controle in de grote stad’, Amsterdam University press. Amsterdam H. Ibelings, 2005. ‘Ruimte voor Muziek’. Architectuur in Nederland. Jaarboek 2005-2006. Nai Uitgevers. Ro�erdam J. van der Lans, 2005. ‘Koning Burger. Nederland als zel�edieningszaak’. Uitgeverij Atlas Contact. Amsterdam M. van Leent, 2012. ‘Publiek vastgoed’. Uitgeverij Trancity. Haarlem M. van Leent en B. van Stokkom. 2010. ‘Gastvrijheid als sociale regelgeving’. Schooldomein 12. Amsterdam B. van Stokkom, 2009. ‘Te gast in (semi-) publieke ruimtes: Naar conviviale stedelijke omgangsvormen’. Tijdschri� voor beleid, Poli�ek en Maatschappij. Vol. 36/3 het college van B&W gemeente Amsterdam. 2017. Visie openbare ruimte 2025 Marktbureau, gemeente Amsterdam. 2017. Marktvisie 2018-2026 Gemeente Amsterdam. 2018, gebiedsanalyse De Pijp/Rivierenbuurt.2018 Beeldmateriaal Beeld P3: ‘zaagmolenslootb’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://stadshout.nu/het-hout/ Beeld P7: ‘Boodschappen doen bij een groentekraam op de Albert Cuypmarkt’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/d3fc3179-ad04-4cb8-9af0-0d1923987b7b/media/14956dae-f46d-c670-a45a97f29ba1a756?mode=detail&view=horizontal&q=1975%20groentekraam&rows=1&page=1&fq%5B%5D=search_s_sk_documen�ype:%22foto%22
Beelden P13: 1: ‘Marktmeester Engelen op de Albert Cuypmarkt in Amsterdam, 31 maart 1956.’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.na�onaalarchief.nl/ onderzoeken/fotocollec�e/detail?f_Webwinkel=Nee&limitstart=2107&q_searchfield=Amsterdam 2: ‘Albert Cuypstraat 222 A’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/1167c48b-c770-1466-27a2-b67de49214fa/ media/04a5ebf0-c661-45ca-1a5a-c0eaf3ba6cc5?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%201975&rows=1&page=24 3: ‘Albert Cuypstraat’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/1c188c95-4cc6-2522-727e-5ac0b4eb7cfa/media/ f43b538c-a838-f7ff-18a8-3723cba4c491?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%201975&rows=1&page=35 4: ‘Opdracht Vrije Volk (opbergen kraampjes, markt Albert Cuyp)’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/3411e3fca416-bd46-310b-5700ec843416/media/c2b13424-bee0-0d79-65dc-b5995e76acb8?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%201956&rows=1&page=1 Beeld P14: ‘Een overzicht van de Albert Cuypmarkt, Albert Cuypstraat’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/ detail/2c9ed469-3247-8d68-b4e5-96f9e3763c09/media/ac80009c-8e49-1545-cc84-c25a778bab4e?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%20 1951&rows=1&page=7 Beelden P15:
Beeld P8: ‘Nieuwe Volledige Pla�e Grond van Amsterdam benevens de ontworpen Grachten, Straten Enz’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/11615fe3-6cfe-6ec4-0cd6-6e9eb104c007/media/232f561b-2daf-9b06-532cb3359272bbf1?mode=detail&view=horizontal&q=kaart%201872&rows=1&page=7
‘Albert Cuypmarkt, passant bij tapijtkraam’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/f218433f-6943-ea4b-7fd250192f525cd1/media/57080deb-33f4-0588-203a-c445a0b4ef6f?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypmarkt%201960&rows=1&page=13
Beeld P9: ‘Plan van het zuidelijke gedeelte der gemeente Amsterdam met aanwijzing van de laatste uitbreidingen’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/7a50ae50-eeb9-b837-c94a-b0c46b136a0e/media/97c469cd-98c3-a1d5-83d25e7ab0e57103?mode=detail&view=horizontal&q=de%20pijp%20kaart&rows=1&page=3
Beeld P16: ‘Belangstelling voor het “play-back podium” in de Albert Cuypstraat �jdens het Pijpfes�val’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief. amsterdam/beeldbank/detail/1bb289f3-a836-e309-c22d-707a669d6575/media/b4296b0c-69a2-3285-f4eb-b541cec6d813?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20 cuypstraat%201985&rows=1&page=4
Beeld P10: ‘Zaagmolensloot’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.amsterdam.nl/stadsarchief/stukken/verdwenen-amsterdam/ zaagmolensloot/
Beeld P49: ‘Bazar in Ishafan’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.iosminaret.org/vol-2/issue8/bazaar_Islamic_World.php
Beeld P11: ‘Kaart van Amsterdam naar de beste bronnen getekend’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/ ba2eb459-e4b3-2143-f60f-c98bfd0c5448/media/9a07e770-ae48-e236-d384-29b8a61322f2?mode=detail&view=horizontal&q=1888&rows=1&page=13&fq%5B%5D=se arch_s_sk_documen�ype:%22kaart%22 Beelden P12: 1: ‘Albert Cuypstraat 89’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/faf62732-8252-9597-6fdc-91e9a5c60147/ media/ce46cdb8-67c9-bc70-c7af-7194b020033c?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%201912&rows=1&page=2
120
2: ‘Albert Cuypstraat’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://archief.amsterdam/beeldbank/detail/707baf5c-8199-36b2-c940-b2a24316f142/ media/1d0f5a47-497a-309e-3deb-c3f227499f2f?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20cuypstraat%201909&rows=1&page=5
Beeld P50: ‘Inspira�etour in Amsterdam; de Hallen, Cityhub, Rever-6’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://rever.nl/nieuws/inspira�etour-in-amsterdambinnenkijken-bij-de-hallen-en-city-hub/ Beeld P51: ‘Syria, Souk of Aleppo. A crossroads in the Souk of Aleppo before the fire, 2012.’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.archdaily. com/882188/2018-world-monuments-watch-lists-50-cultural-sites-at-risk-from-human-and-natural-threats/59ee2e2bb22e3808ae00019b-2018-world-monuments-watch-lists-50cultural-sites-at-risk-from-human-and-natural-threats-image
121
Beelden P53: 1: ‘Ganjali Khan Bazaar’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.persintravel.com/kerman.html 2: ‘Linear growth of Bazaar in the Saljuqid era’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://www.iranchamber.com/architecture/ar�cles/bazaar_of_isfahan4.php Beelden P54 ‘Tabriz Bazar’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://iranianholiday.com/package/tour-iran-armenia-georgia-15-days/ Beeld P55: ‘Plates on the Bazar - Haji Seid Hussein and bathhouse Kashan by Pascal’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%B E%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Plates_on_the_bazar_-_Haji_Seid_Hussein_and_bathhouse_Kashan_by_Pascal_Coste.jpg Beelden P58: ‘Albert Cuyp Markt -3’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://damscape.com/lis�ngs/albert-cuyp-market/ Beeld P59 1: ‘Homepage - Albert Cuyp markt’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus, in: h�ps://nl.pinterest.com/pin/277252920789153905/ 2: ‘Albert Cuypmarkt, foto 16-02-2016’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.studiokoning.nl/Foto_8/Markt.htm 3: ‘Billboard Nederland Stock Video Footage - 4K and HD Video Clips’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.google.com/imgres?imgurl=h�ps:// ak.picdn.net/shu�erstock/videos/1021479358/thumb/1.jpg?ip%3Dx480&imgrefurl=h�ps://www.shu�erstock.com/video/search/billboard-nederland&h=270&w=480&tbnid=xBXY 2Pon70kIoM&tbnh=168&tbnw=300&usg=AI4_-kSjZJqh3rPhhFPOUX5mFlguEzmHFw&vet=1&docid=DHoVQQoACHMaSM&itg=1&hl=nl 4: ‘221B5BC1-89AE-4702-A624-8649258AB7BD’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://amsterdamwonderland.com/best-stroopwafels-amsterdam/#jpcarousel-6645 5: ‘Stroopwafels’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.tripadvisor.ru/Loca�onPhotoDirectLink-g188590-d314929-i100989033-Albert_Cuyp_MarketAmsterdam_North_Holland_Province.html Beeld P60: ‘Albert Cuypstraat hoek Eerste Sweelinckstraat. Optreden van bands in het kader van het Cuypfes�val’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps:// archief.amsterdam/beeldbank/detail/ac243363-1fe6-1dd1-7bb9-876624bd60de/media/7ac3bb5d-720c-b7ca-48e6-�e0f2c54cc6?mode=detail&view=horizontal&q=albert%20 cuypstraat%201983&rows=1&page=4 Beelden P63: 1: ‘GDR os Lus�anos’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.google.com/maps/uv?hl=nl&pb=!1s0x47c6098d7ae9959b%3A0xbb7013913d141f09! 3m1!7e115!4sh�ps%3A%2F%2Flh5.googleusercontent.com%2Fp%2FAF1QipMcRXdGqPspHXkRxbEen1OiYtFaXUIt-s9ztWW5%3Dw355-h200-k-no!5sgdr%20os%20lusitanos%20 1073%20CC%20Amsterdam%20-%20Google%20zoeken!15sCgIgAQ&imagekey=!1e10!2sAF1QipM8lY6661Z77h92164XdbQTc0GlAlwg�758iV6&sa=X&ved=2ahUKEwi9hdXsurHrAhU nM-wKHQMwDkoQoiowE3oECBUQBg
3: ‘Robby Nelson’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://www.nelson-doubletrouble.com/ 4: ‘Sport of straat’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://hallodepijp.nl/ac�viteit/29182/sport-op-straat 5: ‘Basisschool Oscar Carre’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://scholenopdekaart.nl/Basisscholen/7204/Basisschool-Oscar-Carre#school-carousel 6: ‘Care House’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.carehouse.nl/amsterdam-centrum 7: ‘Sagenn’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.sagenn.nl/wp-content/uploads/2019/01/DEF-SA-NT2-educa�e-wikkel-NL-2019-Digitaal.pdf 8: ‘Ambachten; made in the Pijp’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://www.ambachten-depijp.nl/ 9: ‘Van Ostadetheater’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://depijpinamsterdam.nl/item/kindertheater-van-ostade-theater/ Beeld P82: ‘Tube & Fi�ng’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.brogangroup.com/services/tube-and-fi�ng/s43315/ Beeld P83: ‘VORTEX’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.aa13.fr/architecture/vortex-1024-architecture-35547 Beeld P84: ‘VORTEXb’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.aa13.fr/architecture/vortex-1024-architecture-35547 Beeld P101: ‘Jamon Iberico’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://nl.pinterest.com/pin/291748882081207411/ Beeld P102: ‘Boqueria Market Barcelona’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�p://www.boqueria.barcelona/home Beeld P103: ‘Chatuchak Weekend Market’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://nl.pinterest.com/pin/490470215667389241/ Beeld P104: ‘Stock foto van een markt in Barcelona’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://pxhere.com/en/photo/536237 Beelden P105: 1: ‘Wardrobe.NYC by JORDANA MAISIE DESIGN STUDIO’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.jordanamaisie.com/wardrobe/ a6arq2vllc60ew160xfw�jdwtgjw5 2: ‘Naamloos’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.elizabethminchilli.com/2014/10/cibus-ceglie-messapica-puglia/ Beeld P117: ‘Belfius Eurohockey Championships Antwerp 2019’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.belfiuseurohockey.com/nl/urban-streethockey-tour/
2: ‘Yoga Yatra’ [digitaal beeld], geraadpleegd op 23 augustus 2020, in: h�ps://www.yogayatra.nl/en/news/yoga-studio-amsterdam-de-pijp-rivierenbuurt-zuid
122
123