Werkwijk

Een nieuw verhaal voor bedrijventerreinen

Colofon

Student

Wout Velthof woutvelthof@live.nl

Commissieleden

Hein Coumou (mentor)

Bernardina Borra

Jan Maarten van Hemert

Toegevoegde commissieleden

Marco Broekman

Tess Broekmans

Opleiding

Master Stedenbouw Academie van Bouwkunst, Amsterdam

29 mei 2024

Inhoudsopgave

Locatie

3.1 Eén gebied, drie identiteiten

3.2 Analyse: ruimtelijke en programmatische kenmerken 21

3.3 Bevindingen: gebreken en zwaktes 44

4. Toekomstperspectief: Van bedrijventerrein naar werkwijk

4.1 Strategie

4.3 De Schie en Schieveste

4.4 Woon-Werkwijk XS

4.6 Werkmilieu M-L

4.7 Fietsassen

4.8 Werkmilieu XL

5. Slotwoord

6. Bronvermelding

Samenvatting

Veel bedrijventerreinen kenmerken zich door anonieme bedrijfspanden en een openbare ruimte met weinig kwaliteit. Bedrijventerreinen liggen vaak geïsoleerd aan de randen van de stad en zijn vaak alleen goed bereikbaar met de auto.

Vroeger waren werken en wonen sterk met elkaar verbonden, maar door schaalvergroting en vervuiling zijn we werken en wonen in de loop der jaren van elkaar gaan scheiden. Door de opkomst van monotone bedrijventerreinen is er steeds meer afstand ontstaan tussen bedrijvigheid en de samenleving. Door deze afstand is de waardering en binding met bedrijvigheid is verdwenen. Kortom, bedrijventerreinen zijn geen onderdeel meer van de stad en je komt er alleen maar als je er moet zijn.

Door de schaarse ruimte binnen steden worden bedrijventerreinen vaak gezien als interessante woningbouwlocaties. Bedrijvigheid wordt hierdoor steeds verder verdreven of verdwijnt helemaal. We onderschatten hierbij echter het belang van bedrijvigheid voor de gezondheid van onze economie. Bedrijvigheid is cruciaal voor de diversiteit van de economie, voor werkgelegenheid van praktisch opgeleiden en voor de productie van onze dagelijkse benodigdheden.

Om onze steden toekomstbestendig te maken, moeten we ruimte voor bedrijvigheid behouden en juist intensiveren en vernieuwen. We moeten bedrijvigheid weer gaan omarmen in de samenleving en ervoor zorgen dat er nieuwe economische en sociale waarde gecreëerd wordt.

Ik geloof dat we bedrijventerreinen moeten gaan ontwerpen als Werkwijken om bedrijvigheid weer onderdeel te laten zijn van de stad. In dit afstudeerproject neem ik hiervoor de bedrijventerreinen De Spaanse Polder, ‘s Gravelandsepolder en Bedrijvenpark NoordWest als testcase, gelegen aan de noordzijde van Rotterdam en Schiedam.

In een toekomstperspectief laat ik zien hoe deze locatie kan floreren tot levendige werkwijk. De basisprincipes hiervoor zijn verdichten, verlevendigen en verbinden. De werkwijk bestaat uit verschillende ecosystemen met eigen identiteiten en economische activiteiten. Door de openbare ruimte te vergroenen, publieke functies een plek te geven, goede verbindingen te realiseren met de omgeving en samenwerkingen te faciliteren, wordt de werkwijk een bestemming waar je zowel als werknemer, bewoner als bezoeker graag komt. Het wordt een werkwijk die interactie en innovatie stimuleert en daardoor bedrijvigheid een nieuwe positie geeft in de samenleving.

1. Inleiding

1.1 Fascinatie (frustratie)

Mijn fascinatie (en vooral frustratie) is het feit dat veel bedrijventerreinen zich vaak kenmerken door een gebrek aan ruimtelijke kwaliteit, zowel qua openbare ruimte als qua bebouwing. Bedrijventerrein hebben vaak een sociaal onveilig karakter door het gebrek aan publieke functies en door een geïsoleerde ligging aan de randen van de stad. In combinatie met de grote omvang van deze terreinen zijn het zeer anonieme gebieden.

Door de afgelegen ligging zijn bedrijventerrein letterlijk en figuurlijk niet goed zicht- en vindbaar voor de samenleving. Regelmatig komen bedrjiventerreinen dan ook negatief in het nieuws door onder andere criminele activiteiten die er plaatsvinden. De binding met de samenleving is hierdoor verslechterd, wat heeft geresulteerd in een negatief imago voor bedrijventerreinen.

Als ontwerper heb ik mij regelmatig afgevraagd of bedrijventerreinen niet anders ingericht kunnen worden waardoor we dit negatieve imago kunnen tegengaan. Wat kunnen ruimtelijke en programmatische kansen zijn om bedrijventerrein aantrekkelijker te maken en onderdeel te laten zijn van de stad? Kortom, wat is de toekomstwaarde van bedrijventerreinen en hoe kunnen we ervoor dat we bedrijvigheid weer gaan omarmen in de samenleving?

1.2 Probleemstelling

Wonen en werken zijn van oudsher sterk met elkaar verbonden. In het straatbeeld was het vroeger vanzelfsprekend dat bedrijvigheid en woningen naast elkaar gevestigd zaten in steden, waarbij duidelijke interactie tussen wonen en werken op straat plaatsvond.

Tijdens de industriële revolutie groeide het aantal fabrieken en bedrijfspanden, maar werden de steden ook steeds ongezonder door de vervuiling die deze bedrijfsactiviteiten met zich meebracht.

Om de steden gezonder te maken en aantrekkelijk te houden, werd bedrijvigheid verplaatst naar de randen van de steden.

Dit heeft zich door de jaren heen stap voor stap doorontwikkeld waarbij er steeds meer afstand is ontstaan tussen wonen en werken, zowel in letterlijke als figuurlijke zin.

Door de scheiding van wonen en werken is er uiteindelijk ook de opkomst ontstaan van de monotone bedrijventerreinen zoals we die vandaag de dag kennen. Door schaalvergroting en de tijdgeest om snel en goedkoop te willen bouwen, was er weinig aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte en de architectuur van bebouwing.

Door de steeds toenemende afstand tussen werken en wonen en de monotone, goedkope invulling van bedrijventerreinen, is er weinig waardering voor bedrijvigheid vanuit de samenleving.

Door de vele opgaven binnen de steden, waaronder de grote behoefte aan nieuwe woningen en de schaarse beschikbare ruimte, worden bedrijventerreinen vaak gezien als potentiële nieuwbouwlocaties voor woningbouw. Veel bedrijventerreinen zijn in de loop der jaren getransformeerd tot woonwijken, waardoor bedrijvigheid steeds verder is verplaatst uit steden of zelfs helemaal is verdwenen. Er is daarbij geen besef geweest dat werken net zo belangrijk is als wonen en daardoor belangrijk is voor de gezondheid van onze steden.

Als we doorgaan met deze ontwikkeling, zal er een scheve balans komen in de economie. De verdwijning van bedrijvigheid betekent namelijk het verlies van werk voor praktisch opgeleiden, het verlies van de productie van dagelijkse benodigdheden en we zullen steeds meer afhankelijk worden van bedrijvigheid uit het buitenland.

We moeten bedrijvigheid juist gaan omarmen voor de toekomstbestendigheid van onze steden. Bedrijvigheid hebben we nodig en we moeten ervoor zorgen dat we integraal naar de opgaven van wonen en werken gaan kijken.

Vroeger

Bedrijvigheid als onderdeel van de stad

• Wonen en werken met elkaar verbonden

• Werk was vanzelfsprekend in het straatbeeld

Vorige eeuw

Bedrijvigheid verplaatst uit de stad

• Verplaatsing van bedrijvigheid door vervuiling en schaalvergroting

• Opkomst van monotone bedrijventerreinen: scheiding tussen wonen en werken

• Weinig binding meer met de samenleving

Afkeer tegen bedrijventerreinen

• Er wordt geen waarde gehecht aan bedrijventerreinen

• Bedrijventerreinen worden gezien als interessante woningbouwlocaties

• Bedrijvigheid wordt verdreven of verdwijnt helemaal uit de stad

Verdwijning van bedrijvigheid

Een ongezonde economie als gevolg

1.3 Urgentie en noodzaak

Behouden

Werken is net zo belangrijk als wonen

We hebben de opgave om bedrijvigheid te behouden. We moeten onze steden toekomstbestendig maken en het veiligstellen van werk is daarbij cruciaal. Werken is net zo belangrijk als wonen voor de gezondheid van onze steden waarbij we zorgvuldig moeten omgaan met bedrijfsruimte.

Intensiveren

Inspelen op de vraag naar nieuwe bedrijfsruimtes

Er is behoefte aan nieuwe (bedrijfs)ruimte voor The Next Economy (Ruimte voor Circulaire Economie, PBL). We hebben daarom de opgave om nieuwe ruimte te faciliteren. Het zoeken naar slimme intensiveringsopgaven binnen de bestaande stad en bestaande bedrijventerreinen is daarbij cruciaal om het landschap te kunnen besparen. Stapelen, collectief ruimtegebruik en inefficiënte kavels benutten zijn hierbij kansen.

Vernieuwen

Inspelen op de veranderende economie

Er zijn veranderingen nodig in ons huidige economische systeem vanwege onder andere klimaatverandering en de uitputting van natuurlijk grondstoffen. We moeten van een lineaire economie naar een circulaire economie die gericht is op samenwerken en innovatie: The Next Economy. De grenzen tussen sectoren zullen hierbij vervagen, waarbij veel meer interactie zal plaatsvinden tussen verschillende activiteiten.

De nabijheid van wonen, werken, voorzieningen (onderwijs) zal leiden tot nieuwe kruisbestuivingen en innovatieve economische activiteiten.

2. Opgave

2. Een nieuw verhaal voor bedrijventerreinen

Een nieuw verhaal voor bedrijventerreinen is essentieel om nieuwe binding te creëren met de samenleving en in te zetten op toekomstbestendige steden met een circulaire en inclusieve economie. Ik geloof dat we bedrijventerreinen moeten gaan beschouwen en inrichten als werkwijken waarbij aandacht is voor een duurzame inrichting van de openbare ruimte en plek is voor nieuwe economische activiteiten waar innovatie en interactie wordt gestimuleerd.

We moeten bedrijvigheid weer een duidelijke positie geven in de samenleving waarbij het vraagstuk voor wonen en werken intergraal wordt benaderd en de samenleving trots zal zijn op bedrijvigheid.

Hoe kunnen we bedrijventerreinen laten floreren tot werwijken?

Werkwijk met ecosystemen

Ontwikkelingen laten zien dat we van gescheiden sectoren naar verschillende werkmilieus gaan die onderling met elkaar interacteren. Deze werkmilieus kunnen worden beschouwd als ecosystemen. De metafoor van ecosystemen kan worden toegepast, omdat beide concepten interacties en verbindingen stimuleren tussen verschillende actoren en omgevingsfactoren.

Gescheiden economische sectoren

Net zoals in een natuurlijk ecosysteem, waarin verschillende soorten planten, dieren en microorganismen samenwerken en afhankelijk zijn van elkaar binnen een specifieke omgeving, bestaan er in werkmilieus diverse factoren, zoals bedrijven, werknemers, infrastructuur, gemeenschappen en overheidsinstanties die met elkaar verbonden zijn en invloed uitoefenen op elkaar. In een ecosysteem draagt elke component bij aan de veerkracht en stabiliteit van het betreffende ecosysteem. Op vergelijkbare wijze dragen diverse elementen in een werkmilieu of bedrijventerrein bij aan de dynamiek en leefbaarheid ervan. Een gezond werkmilieu kan daarom interacties en innovatie stimuleren tussen bedrijven en andere functies en bevordert daarmee een inclusieve werkcultuur die bijdraagt aan een duurzame economie.

Werkwijk met corridors

Verschillende soorten verbindingen zorgen voor uitwisselingen tussen ecosystemen en fungeren daarbij als geleiders van verplaatsingen en activiteiten. In een werkwijk met ecosystemen zie ik deze verbindingen als corridors. De corridors hebben eigen ruimtelijke en programmatische karakteristieken, waarbij het gebruiksdoel kan variëren van functioneel (logistiek) tot dynamisch (publiek karakter).

Ecosystemen

3. Locatie

3.1 Eén gebied, drie identiteiten

Als testcase om een bedrijventerrein tot woonwijk te laten floreren, neem ik een gebied aan de noordzijde van Rotterdam en Schiemdam als onderzoekslocatie. Het gebied bestaat uit drie bedrijventerreinen, te weten De Spaanse Polder, de ‘s Gravelandsepolder en Bedrijvenpark NoordWest. De locatie ligt nabij Station Schiedam, Rotterdam Airport en markeert de overgang naar het landelijk gebied Midden Delfland aan de noordzijde.

De onderzoekslocatie typeert zich door verschillende identiteiten met eigen ruimtelijke kenmerken. De Spaanse Polder is het oudste gebied (jaren ‘30) en bestaat uit relatief kleinschalige en lage bedrijfspanden. Het gebied kent veel onregelmatige kavels met verrommeling door spontane ontwikkelingen in de loop der jaren. Door het kleinschalige karakter kent het gebied veel voorgevels met individuele bedrijfsentrees.

De ‘s Gravelandsepolder kent daarentegen juist grote bedrijfspanden, bestaande uit zowel bedrijfsverzamelgebouwen als individuele bedrijfshallen. Het gebied heeft een meer

georganiseerd karakter en bestaat uit een afwisseling van nieuwe en oude bebouwing. Bedrijvenpark Noord-West is het meest recente bedrijventerrein en kenmerkt zich als zeer eenduidig en uitgestrekt gebied met een symmetrische opzet, bestaande uit lange lanen met individuele kavels met vrijstaande bedrijfspanden.

De Schiedamse Schie vormt de meest prominente ruimtelijke structuur van de onderzoekslocatie en doorsnijdt het gebied in noord-zuid richting. De Schie vormt van oudsher een belangrijke waterverbinding tussen Schiedam en Delft.

De Van Nelle Fabriek is het meest bijzondere gebouw van de onderzoekslocatie en heeft de status als UNESCO monument. Daarnaast is de Tollensfabriek aan de noordzijde van de Spaanse Polder een rijksmonument dat qua architectuur een bijzonder en onderscheidend karakter kent.

In de hieropvolgende pagina’s wordt er ingezoomd op de verschillende ruimtelijke en programmatische kenmerken van de onderzoekslocatie.

De Spaanse Polder ‘s Gravelandsepolder Bedrijvenpark Noord-West

Huidige situatie

Rotterdam The Hague Airport

Bedrijvenpark Noord-West

Tollensfabriek

Schiedams e S c h ei

‘s Graveland A20

De Spaanse Polder

Van Nelle Fabriek

Station Schiedam

Schiedam

Rotterdam

Context onderzoekslocatie

Promotie-brochure voor Industrie Park Spaanse Polder

Civic Centre (publieke/collectieve voorziening)

Bron: Crimson Historians & Urbanists (2019) Cultuurhistorische verkenning Spaanse Polder Rotterdam

3.2 Analyse: ruimtelijke en programmatische kenmerken

De Spaanse Polder is in de jaren ‘40 oorspronkelijk bedacht als bedrijvenpark waarbij veel aandacht was voor het welzijn van de werknemers en voor de kwaliteit van de bebouwing. Er waren plannen voor collectieve voorzieningen waar werknemers elkaar konden ontmoeten en er was ruimte gereserveerd voor een parkzone met diverse sportfaciliteiten. Daarnaast werden er diverse ontwerprincipes geformuleerd voor de architectuur om tot eenduidige en kwalitatieve bebouwing te komen. Van deze ambities is uiteindelijk weinig terecht gekomen. Door de opkomende behoefte aan schaalvergroting werd de druk groot om snel en efficiënt te willen bouwen. De beoogde collectieve voorzieningen zijn er uiteindelijk nooit gekomen en er zijn maar weinig panden gerealiseerd die aan de oorspronkelijke ontwerpprincipes voldoen.

De Spaanse Polder is door deze ontwikkelingen uiteindelijk een standaard bedrijventerrein geworden met enkel een functionele werking: veel verharding, anonieme panden en weinig levendigheid.

Richtlijnen architectuur

De onderzoekslocatie vandaag de dag

Enorme omvang aan verharding

Anonieme plinten

Verloedering

De Schie als onbenutte kwaliteit: slecht toegankelijk en beleefbaar

1. De Spaanse Polder

Onregelmatige kavels (openheid vs geslotenheid)

Relatief lage bebouwing (1 laag + enkele optopping)

Kleinschalige kavels/bebouwing

Veel transparante plinten (herkenbare entrees)

Parkeren op straat

Veel verharding en weinig groen

Huidige situatie

Kleinschalige bedrijvigheid

Parkeren op straat

2. ‘s Gravelandsepolder

Breed straatprofiel met enkele groenstroken

Middelgrote en grote (geclusterde) bedrijfspanden

Veel anonieme gevels/plinten

Ingericht voor vrachtverkeer

Parkeren op straat

Huidige situatie

Diversiteit in typologieën

Grote bedrijfsverzamelgebouwen

3. Bedrijvenpark Noord-West

Eenzijdige uitstraling en inrichting

Parkeren op eigen kavel

Lange lanen met een eenduidige opbouw

Expressief hoofdvolume met bedrijfshal

Huidige situatie

Lange eenduidige lanen

Goedkope bouw met weinig architectonische kwaliteit

Bouwjaar panden

De onderzoekslocatie kent een lange geschiedenis qua bouwperiodes. De bebouwing is in de loop der jaren dan ook sterk veranderd qua omvang en bouwstijl. De oudste bebouwing typeert zich als kleinschalig en aaneengesloten. Vanaf de jaren ‘60 zijn de bedrijfspanden door de toenemende schaalvergroting steeds groter en eenzijdiger geworden. De meest recente bebouwing straalt qua omvang en schaal rust en eenheid uit. De Van Nelle Fabriek en de Tollensfabriek zijn de meest beeldbepalende gebouwen.

1900 - 1945

1945 - 1960

1960 - 1975

1975 - 2000

> 2000

Van Nelle Fabriek (UNESCO Werelderfgoed)

Eén van de oudste (nog bestaande) bedrijfspanden

Tollensfabriek (Rijksmonument)

Type bedrijvigheid

Ondanks de duidelijke contrasten van de bebouwing bestaat het hele gebied uit een zeer gevarieerde mix aan type activiteiten. Op de groothandelsmarkt aan de oostzijde na zijn er geen (grote) clusters van bedrijvigheid te vinden. Het gebied heeft een belangrijke functie voor zowel de lokale als de nationale en internationale economie.

Bedrijfsverzamelgebouw

Groothandel / Distributie

R&D Fabrikant

Kantoren Autobedrijf

Commercieel

Bouwbedrijf

Aannemer

Metaalbedrijf

Productie/Verwerking: hout / ...

Lokale bedrijvigheid (De Spaanse Polder)

Groothandelsmarkt (De Spaanse Polder)

MBK (‘s Gravelandse Polder)

Infrastructuur

De onderzoekslocatie kent een heldere infrastructuur met een duidelijke hiërarchie in hoofdwegen en secundaire wegen. Dit netwerk is puur ingericht voor auto- en vrachtverkeer door de aanwezigheid van brede straten en veel parkeren. De meeste straten kenmerken zich dan ook door veel verharding met weinig kwalitatief groen.

Voor fietsers en voetgangers is weinig aandacht door het ontbreken van veilige fietspaden en een aantrekkelijke verbinding vanuit Schiedam. Het gebruik van de fiets wordt hierdoor niet gestimuleerd, hetgeen het anonieme karakter van de locatie alleen maar versterkt. De locatie is hiermee puur functioneel en ingericht voor bestemmingsverkeer.

Onaantrekkelijke en stenige entree vanuit Schiedam

Onveilige verkeerssituaties door gemengde verkeersstromen

Geen stimulans voor fietsgebruik: onduidelijke fietspaden en -stroken

Publieke voorzieningen

Ondanks de enorme omvang van het gebied zijn er maar zeer weinig publieke voorzieningen aanwezig waar werknemers elkaar kunnen ontmoeten. Er zijn een aantal fastfood ketens gevestigd en een enkele koffiezaak.

Door het ontbreken van zowel publieke voorzieningen als een aantrekkelijke openbare ruimte, vindt er momenteel weinig interactie plaats op straat en is er weinig levendigheid. Veel werknemers blijven tijdens het middaguur hierdoor op hun eigen kavel of gebruiken noodgedwongen de McDonald’s als ontmoetingsplek.

McDonald’s als ontmoetingsplek

Interactie enkel op eigen kavel

Lunchplekken met weinig waarde

3.4 Bevindingen: gebreken en zwaktes

Uit de analyse is naar voren gekomen dat de onderzoekslocatie te kampen heeft met verschillende gebreken en zwaktes. De monotone en functionele openbare ruimte, waarbij een gebrek is aan kwalitatief groen, het ontbreken van ontmoetingsplekken en van aantrekkelijke verbindingen voor fietsers en voetgangers maken dit gebied anoniem en kwetsbaar. De huidige aanwezige bedrijvigheid heeft daarnaast een zeer introvert en anoniem karakter waardoor er weinig levendigheid te zien en te beleven.

Ondanks de enorme omvang, kent het gebied ook veel inefficiëntie op de kavels en in de openbare ruimte. In het gebied liggen dan ook volop kansen om te intensiveren en collectief ruimtegebruik te stimuleren, zowel in de bebouwing als in de openbare ruimte. De Schie ligt er nu bij als een onbenutte structuur die amper een relatie aan gaat met de omgeving, terwijl deze structuur juist een enorme meerwaarde kan zijn voor het gebied.

Naast de ruimtelijke bevindingen, kent het gebied ook een negatief imago door de verschillende nieuwsberichten. Kortom, de onderzoekslocatie typeert als zoveel bedrijventerreinen in Nederland: anoniem, functioneel en onaantrekkelijk.

4. Toekomstperspectief

4.1 Strategie: van bedrijventerrein naar werkwijk

De onderzoekslocatie heeft door haar omvang, de ligging nabij de bestaande stad en de aawezigheid van goede infrastructuur voor openbaar vervoer, een enorme potentie om te floreren tot werkwijk waar innovatieve bedrijvigheid een prominente rol kan krijgen. De verscheidenheid aan identiteiten en ruimtelijke-programmatische kenmerken bieden interessante aanleidingen voor het laten ontstaan van nieuwe ecosystemen als werkmilieus. Om de onderzoekslocatie tot werkwijk met ecosystemen te laten floreren, zijn er drie belangrijke basisprincipes geformuleerd.

Verdichten

Om nieuwe ruimte voor bedrijvigheid te faciliteren, is verdichten noodzakelijk in de huidige inefficiënte structuur. Door te verdichten wordt er ingespeeld om de toenemende behoefte aan nieuwe bedrijfsruimtes en hoeft er geen landschap opgeofferd te worden. Daarnaast zorgt verdichten voor een impuls voor het vestigingsklimaat door de nabijheid van verschillende economische activiteiten en ontstaan er mogelijkheden voor collectieve bedrijfsvoering die circulariteit nastreven.

Verlevendigen

Het vergroenen en veraangenamen van de openbare ruimte is cruciaal om een gezonde leef- en werkomgeving te creëren. Een aantrekkelijke openbare ruimte zal ontmoeting en interactie stimuleren waardoor innovatie en levendigheid ontstaat. Naast het vergroenen is maken van plekken in de openbare ruimte een belangrijke opgave. Diverse makerspleinen, expositiepleinen en parkzones stimuleren samenwerking tussen bedrijvigheid, geven bedrijvigheid een belangrijke positie geven in de samenleving en bieden een gezonde werkomgeving.

Naast de openbare ruimte zijn er uitgangspunten nodig voor de bebouwing en het programma. Door de toepassing van transparante plinten wordt productie

zichtbaar gemaakt en ontstaat er interactie tussen ‘‘binnen’’ en ‘‘buiten’’. Hierdoor kan nieuwe waardering ontstaan voor bedrijvigheid waarbij werk weer vanzelfsprekend wordt in het straatbeeld. Naast transparante plinten, dienen bepaalde bedrijven ook een verkoopen etalagefunctie te krijgen. Bedrijven worden hierdoor ook (deels) een bestemming voor bezoekers, hetgeen een impuls is voor het gebied.

Het faciliteren van verschillende publieke voorzieningen is daarnaast cruciaal voor het creëren van sociale en nieuwe economische waarde. Door onderwijs een duidelijke plek te geven in de werkwijk ontstaan er nieuwe verbindingen met de praktijk, waardoor innovatie kan ontstaan. Daarnaast dragen verschillende publieke en collectieve voorzieningen, zoals horeca en vergaderfaciliteiten, bij aan het stimuleren van interactie en een aantrekkelijk vestigingsmilieu.

Verbinden

Het verbeteren van de bereikbaarheid voor verschillende vervoersmiddelen, zoals openbaar vervoer en fietsers, is cruciaal om de werkwijk als onderdeel van de stad te beschouwen. Een goede bereikbaarheid zorgt voor een goede aantrekkingskracht voor bedrijven en bezoekers, waarbij binding ontstaat tussen werk en de samenleving. Naast fysieke verbindingen op het gebied van infrastructuur, moeten er ook verbindingen gefaciliteerd worden tussen verschillende bedrijfsactiviteiten. Door samenwerkingen te stimuleren door bedrijven te clusteren, ontstaan er kansen voor circulaire bedrijfsvoering en innovatie. De nabijheid van verschillende type bedrijvigheid, in zowel omvang als activiteit, kan hierin een belangrijke rol spelen doordat bedrijven van elkaar kunnen profiteren en leren. Collectieve voorzieningen en makerspleinen hangen hiermee samen.

Programma van eisen

De drie omschreven basisprincipes zijn vertaald in een programma van eisen waar de werkwijk aan moet voldoen. Dit programma van eisen is als houvast gebruikt voor de ruimtelijke ontwerpslag in een toekomstperspectief van een bedrijventerrein naar een werkwijk.

Strategie: van bedrijventerrein naar werkwijk

vedichten, verlevendigen, verbinden

Bestaande ontwikkelingen als vertrekpunt

Voortborduren op bestaande identiteiten

De bestaande ontwikkelingen in het gebied worden als vertrekpunt genomen om het gebied te ontwikkelen tot werkwijk. De komst van de Innovatie Campus Schiedam zal het gebied een belangrijke impuls geven qua innovatie, interactie en aantrekkingskracht. Hiermee wordt een belangrijke stap gemaakt voor het herontdekken van bedrijvigheid en nieuwe binding te creëren met de samenleving.

Station Van Nelle

Station Kethel

Innovatie Campus Schiedam MICS

Herontwikkeling Groothandelsmarkt

De bestaande identiteiten worden als uitgangspunt gebruikt voor de toekomstige ecosystemen. Hierdoor ontstaat er een gewenste variatie aan type milieus die van elkaar kunnen profiteren en ruimte voor verschillende soorten economische activiteiten: van kleinschalig/lokaal tot grootschalig.

XL bedrijvigheid

Ruimte voor hinder

M-L bedrijvigheid

Ruimte voor midden- en kleinbedrijf (MBK)

XS-S bedrijvigheid

Mengbaar met wonen

Overzicht: een werkwijk met ecosystemen

Stadswijk Schieveste wonen + stedelijke voorzieningen

Gemengde woon-werkwijk (XS-S) wonen + kleinschalige bedrijvigheid + (collectieve) voorzieningen

M-L Bedrijvigheid (M-L) kleine en middelgrote bedrijvigheid + (collectieve) voorzieningen

Foodcenter Spaanse Polder Voedsel gerelateerde bedrijfsactiviteiten

XL Bedrijvigheid grote/zware bedrijvigheid + ruimte voor hinder

Overzicht: een werkwijk met corridors

De Schie

Hoofdassen

Werkstraten

Fietsassen

Woon-werkstraten

De ecosystemen worden met elkaar én met de omgeving verbonden door een netwerk van verschillende corridors. Deze corridors zijn geleiders van activiteit en vormen de dragers van de ecosystemen. Iedere corridor kent eigen ruimtelijke en programmatische kenmerken en hebben daarbij een specifiek doel: van verblijven tot logisitieke doeleinden.

Toekomstperspectief Werkwijk

4.2 Een werkwijk met ecosystemen en corridors

Het toekomsperspectief laat zien hoe de verschillende ecosystemen en corridors samen één werkwijk kunnen vormen. De afbeelding hiernaast toont een voorbeelduitwerking van deze werkwijk. Als een wandeling door de werkwijk worden in de volgende paragrafen de verschillende ruimtelijke en programmatische kenmerken uitgelicht van alle ecoystemen en corridors.

Het onderzoek naar dit toekomstperspectief heeft zich gericht op de ruimtelijke kansen en potenties om te komen tot een nieuw verhaal voor bedrijventerreinen. Het onderzoek laat hierbij zien wat de meerwaarde van het gebied kan zijn voor de aanwezige bedrijvigheid én voor de samenleving. Dit toekomstperspectief laat een droomscenario zien hoe ik geloof dat dit gebied vorm moet gaan krijgen. De ruimtelijke kansen en potenties fungeren daarbij als verleiding voor zowel overheidinstanties als bedrijven om te laten zien wat dit gebied voor betekenis kan hebben voor de toekomst. Een

Door verschillende eigendomposities binnen gebied, kan deze ontwikkeling nooit projectmatig worden gerealiseerd, maar zal dit een proces zijn van het verleiden van grondeigenaren en het stimuleren van communicatie tussen verschillende bedrijven, gebieds- en kaveleigenaren. Dit toekomstperspectief laat daarmee de kaders en condities zien van de verschillende plandelen. Door deze verschillende partijen te overtuigen van de kansen en meerwaardes voor de samenleving en de economie, zal er naar verwachting stap voor stap partijen in beweging gaan komen en overgaan tot ontwikkeling. Een gebiedsmanager dient daarmee aangesteld te worden om de processen en communicatie voorspoedig te laten verlopen. Open communicatie en gevoel van betrokkenheid zijn hiebij de cruciaal. De gemeente Rotterdam en Schiedam kunnen de inrichting van de openbare ruimte en in samenspraak met de eigenaren de overgangen tussen privé en openbaar gaan realiseren.

De Schie en Schieveste

Bestaande planontwikkeling Schieveste als vertrekpunt

Doorontwikkeling Schieveste richting de Van Nelle Fabriek

Inrichten voor ontmoeten, verblijven en ontspannen

Innovatie Campus als nieuw hart voor ‘‘leren en maken’’

Tollensfabriek als hotspot

4.3 De Schie en Schieveste

De Schie

De Schie wordt ingericht als nieuwe verbinder voor fietsers en voetgangers waarbij verblijven, ontmoeten en ontspannen centraal staan. Deze verbinder vormt de nieuwe ruggengraat van het gebied en zal zich profileren als levendige zone met diverse voorzieningen en functies. Langs het water zal een nieuw front gemaakt worden waar woningen, creatieve bedrijvigheid en voorzieningen als horeca een plek krijgen. Een continue groene kade wordt afgewisseld met verschillende parkzones en pleinen om een variatie in gebruik en beleving te faciliteren. De aanwezigheid van publieke programma, vlonders, trappartijen en kwalitatief groen zal deze zone tot een geliefde plek maken voor bewoners, werknemers en bezoekers.

De Schie zal als nieuwe verbinder een sterke relatie hebben met Station Schiedam en de binnenstad van Schiedam. Hierdoor zal de Schie zich profileren als een belangrijke entreezone vanuit de bestaande stad en daarbij voor optimale aanheling zorgen.

Schieveste

Met de bestaande ontwikkeling van Schieveste zal het gebied rond Station Schiedam een enorme impuls krijgen en ontwikkeld worden tot hoogstedelijke stadswijk met wonen en voorzieningen. Deze ontwikkeling van Schieveste wordt in de werkwijk doorgezet in oostelijke richting en zal met de Van Nelle Fabriek en Station Van Nelle een volwaardige stadswijk vormen. Door de ligging nabij de bestaande stad zal hier ruimte zijn voor woningen, voorzieningen, creatieve bedrijvigheid en de kenniseconomie. Schieveste zal daarmee als overgangsgebied dienen van de bestaande stad naar de bedrijvigheid aan de noordzijde. De Van Nelle Fabriek krijgt een sterke relatie met Schieveste door de komst van een parkzone die verbonden is met een belangrijke fietsas.

Doorontwikkeling Schieveste

De Schie huidige situatie

De Schie heeft momenteel weinig toegevoegde waarde voor het gebied. Het water is slecht beleefbaar en niet toegankelijk.

Bedrijven die grenzen aan de Schie maakten vroeger gebruik van het water, maar vandaag de dag wordt de Schie genegeerd en amper gebruikt voor logistieke doeleinden. De kavels langs de Schie kenmerken zich nu als verrommelde zones met weinig kwaliteit.

De Schie

Werkstraat

De Schie toekomstige situatie

De Schie wordt de ruggengraat van het gebied waarbij deze verbinder wordt ingericht om te ontmoeten, te verblijven en te ontspannen. Deze verbinder zal het domein worden van langzaam verkeer waarbij het water toegankelijk en beleefbaar zal zijn. Het programma langs zal bestaan uit wonen, creatieve bedrijvigheid en voorzieningen als horeca. Vlonders en zitelementen in een groene omgeving dragen bij aan programmeren van de Schie als bijzondere verblijfszone.

Programma van de plint

Wonen

Detailhandel

Creatieve bedrijvigheid

Kleine kantoorfuncties

Onderwijs

Maatschappelijke voorzieningen

Sport

Horeca

De Schie

Woon-werkstraat

Zoom in levendige kade

Zoom in woon-werkstraat

Verblijven, ontmoeten en ontspannen langs de Schie

Ecosysteem Woon-Werkwijk

4.4 Woon-Werkmilieu XS-S

Het gebied rond de Schie wordt een gemengde woon-werkwijk dat zich zal typeren als een levendig interactiemilieu. Door de toevoeging van woningen en de Schie als verbinder, zal de werkwijk optimaal aanhelen met Schiedam en als een geleidelijke overgang van wonen naar werken.

In deze gemengde woon-werkwijk zal worden voorborduurd op het kleinschalige karakter van de huidige identiteit. In dit gebied wordt daarom ruimte geboden aan kleinschalige en middelgrote bedrijvigheid voor onder andere startende ondernemers. De toevoeging van woningbouw zorgt in combinatie met de kleinschalige bedrijvigheid voor een uniek milieu waar samenwerken en levendigheid wordt gestimuleerd. In het gebied komt een variatie van bedrijfsverzamelgebouwen, bedrijvigheid aan huis en kleine individuele bedrijvigheid. De bedrijvigheid in dit gebied voor een groot deel een combinatie te hebben een verkoop-etalagefunctie of publieke voorziening. Hierdoor wordt de relatie tussen de straat en de bebouwing versterkt waarbij levendigheid ontstaat. Voorbeelden hiervan zijn meubelmakers met een verkoopfunctie, ateliers, een fietsenmaker en een 3D print winkel.

Naast wonen en werken krijgt onderwijs een prominente rol in dit ecosysteem. Door de komst van onderwijs ontstaan nieuwe verbindingen met bedrijvigheid waardoor ‘leren’ en ‘doen’ bij elkaar worden gebracht. Door deze kruisbestuiving ontstaat innnovatie en kunnen bedrijven profiteren van nieuw, jong talent.

De openbare ruimte krijgt een divers karakter waarbij een balans is in een meer functionele openbare ruimte en een openbare ruimte die ingericht is voor verblijven. Op verschillende strategische plekken komen makerspleinen waar startende ondernemers elkaar kunnen ontmoeten en samenwerken én innovatie wordt gestimuleerd. Langs de Schie komt een groot

Expositie- en evenementenplein waarbij de innovatieve industrie getoond kan worden aan het publiek. Hierdoor wordt wordt bedrijvigheid zichtbaar gemaakt om zo binding te faciliteren met de samenleving.

Om meer verblijfskwaliteit te kunnen realiseren, worden veel parkeerplekken uit de openbare ruimte in gebouwde parkeerhubs ondergebracht, zodat de straten vergroend kunnen worden tot wijkstraten voor zowel bewoners als werknemers. Langs de wijkstraten zal naast bedrijvigheid ook plek zijn voor voorzieningen als een supermarkt om dit ecosysteem zodanig tot volwaardig woonwerkgebied te laten functioneren.

Naast de wijkstraten zal dit gebied bestaan uit verschillende woon-werkhoven die een intiem karkater hebben. Deze hoven stimuleren interactie als een open omgeving voor ondernemers. De woon-werkhoven zijn toegankelijk voor klein vrachtverkeer, maar zullen vooral het domein worden van voetgangers en fietsers waarbij de openbare gebruikt wordt voor bedrijfsactiviteiten en ontmoeting.

Bebouwingscluster Huidige situatie

Inefficiënte kavels

Veel verharding met parkeren

Bebouwingscluster Toekomstige situatie

Bedrijfsverzamelgebouw voor Start-Ups

Werkhof of Woon-Werkhof

ParkeerHUB met publieke plint

Woningbouw: gestapeld en op maaiveld

Wijkstraten: ruimte voor groen

Werkgebied kleinschalig karakter Huidige situatie

De Spaanse Polder kent in de huidige situatie een onregelmatige en inefficiënte kavelindeling. De openbare ruimte is daarbij puur functioneel met veel verharding (parkeren) en weinig groen.

Gemengd kleinschalig interactiemilieu Toekomstige situatie

De Spaanse Polder wordt een levendig interactiemilieu dat zich typeert door een menging van wonen, werken en voorzieningen. De openbare ruimte stimuleert ontmoeting en interactie door de aanwezigheid

Programma van de plint

Wonen

Kleinschalige bedrijvigheid

Etalagefuncties (winkels/bedrijven)

Collectieve voorzieningen

Horeca

Woon-werkhof

Fietsas

Woon-werkhof

Wijkstraat

Zoom in woon-werkhof

Zoom in wijkstraat

Expositiepleinen: de maakindustrie een plek geven

Makers- en Buurtpleinen: experiment en innovatie

Hoofdstraat: publieke en collectieve voorzieningen

Wijkstraten: ruimte voor groen en ontmoeting

Werkhoven en/of Woon-Werkhoven

Onderwijs (Innovatiecampus)

Makerspleinen voor ontmoeting en kennisuitwisseling

Corridors Hoofdassen

Verbinder tussen (Station) Van Nelle en de Tollensfabriek

Verbinder tussen de binnenstad en de A13

Oos-West verbinder tussen ecosystemen

Verbinder tussen Schiedam en Station Kethel

4.5 Hoofdassen

De hoofdassen worden de belangrijkse verbinders tussen de verschillende ecosystemen en hebben een verkeersfunctie, een werkfuntie en een verblijfsfunctie. Deze assen zorgen voor optimale verbinding met de omgeving vormen het hart van de verschillende ecoystemen.

Het programma aan de hoofdassen varieert van publieke voorzieningen als horeca en een supermarkt tot collectieve vergaderruimtes en bedrijvigheid met etalagefuncties. Het uitgangspunt is dat bebouwing langs de hoofdassen transparante plinten krijgen om interactie tussen binnen en buiten te stimuleren. Hierdoor wordt er levendigheid gestimuleerd en wordt de dynamiek die de hoofdassen met zich meebrengt versterkt.

De werkwijk kent verschillende type hoofdassen waarbij de functie en het gebruik anders kan zijn, afhankelijk van de ligging. De hoofdas die de Van Nelle Fabriek en de Tollensfabriek met elkaar verbindt, zal zich meer profileren als verblijfszone waar onderwijs is gevestigd of collectieve voorzieningen waar werknemers elkaar kunnen ontmoeten. De noord-zuid hoofdas die de binnenstad met de A13 verbindt, zal daarentegen meer een verkeersfunctie hebben.

De hoofdassen leveren een belangrijke bijdrage aan de bereikbaarheid van de werwijk doordat ze verbonden zijn met de verschillende stations. Over de hoofdassen worden elektrische bussen gefaciliteerd waardoor, in combinatie met de stations, het gebied voor openbaar vervoer optimaal bereikbaar wordt. Daarnaast wordt krijgt de fietser ook een prominente plek op de hoofdassen door de aanwezigheid van duidelijke fietsstroken.

Hoofdas Huidige situatie

De huidige hoofdstraten hebben weinig meerwaarde voor het gebied en onderscheiden zich enkel door een breder straatprofiel. Langs de hoofdstraten zijn momenteel geen voorzieningen gevestigd of andere functies die het gebied voeden met interactie en levendigheid.

Hoofdstraat

Hoofdas Toekomstige situatie

De hoofdassen worden zo groen mogelijk ingericht en krijgen een verkeersfunctie, werkfunctie en verblijfsfunctie. Langs de hoofdassen wordt ruimte gefaciliteerd voor collectieve voorzieningen waar werknemers elkaar kunnen bezoeken. De hoofdassen fungeren hierdoor als het hart van het ecosysteem en zorgen voor een overgang naar bedrijfsactiviteiten in de nabije omgeving.

Programma van de plint

Grote bedrijvigheid

Middelgrote bedrijvigheid

Innovatieplein

Onderwijs Horeca

Kantoorfuncties / Flexwerkplekken

Collectieve voorzieningen

Hoofdas

Werksteeg

Zoom in innovatieplein

Hoofdassen als schakelzones tussen werk- en publieke functies

Ecosysteem Bedrijvigheid M-L

4.6 Ecosysteem Werkmilieu M-L

De twee gebieden aan de oost- en westzijde zullen zich profileren als ecosystemen waar zowel kleine, middelgrote en grotere bedrijvigheid zich kunnen vestigen. De focus zal in dit ecoysteem liggen op werk waarbij op een aantal strategische plekken ruimte is voor collectieve of publieke voorzieningen.

Om ruimte te kunnen faciliteren voor nieuwe bedrijvigheid en een groene openbare ruimte, wordt er ingezet op het stapelen van bedrijvigheid met een verschillende omvang. Verschillende type bedrijvigheid kan hierdoor van elkaar profiteren en innovatie stimuleren door nieuwe samenwerkingen. De plinten langs de werkstraten worden transparant gemaakt, waardoor productie zichtbaar wordt vanaf de openbare ruimte en interactie tussen ‘‘binnen’’ en ‘‘buiten’’ plaatsvindt.

De werkstraten krijgen een groen karakter waardoor ze aantrekkelijk worden en voor een stimulans zorgen voor ontmoeting en interactie tussen werknemers. Om de straten te kunnen vergroenen wordt een groot deel van het parkeren inpandig opgelost of op de daken van de bebouwing.

De werkstraten hebben een belangrijke logistieke functie voor verschillende vervoersmiddelen als klein vrachtverkeer, elektrische bestelbussen en bakfietsen. Daarnaast zal de nabijheid van water een belangrijke logistieke functies krijgen voor de bedrijvigheid uit dit ecosyteem. De insteekhavens aan de oostzijde zullen worden benut door watergerelateerde bedrijvigheid, zoals stadsdistributie.

De twee gebieden krijgen beiden een pleinruimte als hart die verbonden is aan de hoofdassen. Deze pleinen krijgen een belangrijke functie voor innovatie door de aanwezigheid van collectie en publieke voorzieningen, zoals InnovatieLABS.

Bebouwingscluster Huidige situatie

Anonieme bedrijfspanden

Veel verharding met parkeren

Bebouwingscluster Toekomstige situatie

Stapeling van middelgrote bedrijvigheid

Ruimte voor kleinschalige bedrijvigheid

Parkeren / Laden en lossen (deels) verhoogd

Transparante plinten: productie zichtbaar maken

Werkstraten in het groen

Werkstraten

Huidige situatie

De huidige werkstraten typeren zich als anonieme straten met weinig levendigheid en amper groen. De bedrijfspanden hebben weinig binding met de werkstraten waarbij er soms door omheinde kavels weinig kwaliteit is te vinden.

Werkstraat

Werkstraten Toekomstige situatie

De werkstraten krijgen een groen karakter met verblijfskwaliteit waardoor interactie tussen werknemers wordt gestimuleerd. De werkstraten blijven een belangrijke logistieke functie houden, maar worden door de aanwezigheid van een aantal publieke functies ook meer toegankelijk voor bezoekers. Stapeling en menging van verschillende type bedrijvigheid zorgt daarbij voor gewenste mogelijkheden voor innovatie en collectiviteit.

Programma van de plint

Grote bedrijvigheid

Middelgrote bedrijvigheid

Kleine bedrijvigheid

Collectieve/publieke voorzieningen (enkele hoekpunten)

Werkstraat

Zoom in werkstraat: groen en levendig

Zoom in combinatie van kleine en (middel) grote bedrijvigheid

Raamwerk werkmilieu oostzijde

Hoofdas: publieke en collectieve voorzieningen

Pleinruimte als hart voor ontmoeting en innovatie

Watergerelateerde bedrijvigheid, bijv. stadsdistributie

Foodcenter (vernieuwde groothandelsmarkt)

Insteekhavens: logisitiek via water

Raamwerk werkmilieu westzijde

Hoofdas: publieke en collectieve voorzieningen

Pleinruimte als hart voor ontmoeting en innovatie Station Kethel

Levendige werkstraten: ruimte om te ondernemen en te ontmoeten

Corridors Fietsassen

Fietsas tussen Schiedam en Werkwijk

Fietsas tussen Station Schiedam en (Station) Van Nelle

Fietsas tussen knooppunten en bestaande stad (oost)

Fietsas tussen de Schie en de bestaande stad (west)

Verbinder tussen Station Kethel en noordelijk ecosysteem

4.7 Fietsassen

Om de bereikbaarheid van de werkwijk te optimaliseren en de toegankelijheid voor fietsers te vergroten, komen er verschillende fietsassen door het gebied die verbonden zijn met stations en de bestaande infrastructuur uit de de directe omgeving. Deze fietsassen zullen ervoor zorgen dat het fietsgebruik gestimuleerd wordt en de locatie écht onderdeel van de stad zal zijn.

Deze fietsassen krijgen een afwisselend karakter waarbij sommige delen enkel toegankelijk zijn fietsers, maar bij sommige delen ook andere vervoersmiddelen worden

gefaciliteerd. Het uitgangspunt daarbij dat er altijd een volwaardig fietsstrook aanwezig is, zodat de fietsassen continuïteit waarborgen.

De fietsassen verbinden de verschillende ecosystemen met elkaar en doorkruisen een aantal belangrijke knooppunten, waaronder de verschillende makerspleinen en ontmoetingspleinen.

Fietsas als onderdeel van een werkstraat

Fietas als verbinder tussen knooppunten

Buurtpark / Makersplein

Expositie- en Evenementenplein

Recreatievlonder

Innovatieplein

Ecosysteem Bedrijvigheid XL

4.8 Ecosysteem Werkmilieu XL

Het meest noordelijke gebied zal door de ligging in de luwte benut worden voor grotere bedrijvigheid waarbij het publieke karakter veel minder is dan in de andere ecosystemen. In dit ecosysteem zal daarom ruimte zijn voor bedrijvigheid die voor ruis en hinder zorgen en geen belemmeringen hoeven te ondervinden door de nabijheid van woningen of publieke voorzieningen. Zwaardere bedrijvigheid zal belangrijk blijven voor de economie van de stad en regio, en daarom is het behouden en faciliteren van ruimte hiervoor belangrijk.

Om de bereikbaarheid van dit ecosysteem te optimaliseren, wordt er een fietsverbinding gefaciliteerd met Station Kethel. Deze fietsas krijgt een ander karakter dan de overige werkstraten en zal zich onderscheiden als een luwere straat waar de fietser ruimbaan krijgt.

Door de aanwezigheid van regelmatige kavels en de heldere structuur wordt in dit ecosysteem ingezet op mogelijk maken van schuifruimte.

Door grotere bedrijvigheid te stapelen neemt het aantal vierkante meters bedrijfsoppervlakte toe en daarbij ook de dichtheid van het gebied. Door bedrijvigheid te stapelen ontstaat er in dit ecosysteem ruimte om bedrijvigheid hierheen te verplaatsen die niet op de juiste plekken zijn gevestigd, bijvoorbeeld door overlast van zwaardere bedrijfsactiviteiten. Het noordelijk ecosysteem leent zich door haar ruime heldere opzet dus optimaal voor het ingang zetten van schuifruimte.

Bebouwingscluster Huidige situatie

Inefficiëntie

Individuele kavels met eigen parkeren

Bebouwingscluster Toekomstige situatie

Stapeling van grote bedrijvigheid

Ruimte voor circulaire bedrijfsactiviteiten

Fietsverbinding met Station Kethel

Station Kethel Werkstraten

6. Slotwoord

Een plek voor werknemers, bewoners en bezoekers

De noodzaak en urgentie is groot om anders te gaan kijken naar bedrijventerreinen om zo weer binding en waardering te krijgen voor bedrijvigheid. Bedrijvigheid speelt een belangrijke rol voor een inclusieve economie en de toekomstbestendigheid van steden. We moeten integraal naar de opgave van wonen en werken gaan kijken waarbij werken net zo belangrijk is als wonen. We moeten er daarom voor gaan zorgen dat we bedrijvigheid behouden, intensiveren en vernieuwen.

Door bedrijventerreinen te beschouwen en in te richten als werkwijken geloof ik dat we bedrijvigheid weer gaan omarmen in de samenleving en we weer waardering krijgen voor bedrijvigheid. Door te verdichten, te verlevendigen en te verbinden ontstaan nieuwe economische en sociale waarde waarbij nieuwe economische activiteiten worden gefaciliteerd. Een werkwijk dient plek te geven aan verschillende soorten (economische) activiteiten met ieder eigen kenmerken. Door activiteiten als ecosystemen te benaderen, ontstaat er netwerk van interactie en uitwisselingen waarbij de openbare ruimte een belangrijke rol vervult. Innnovatieve bedrijvigheid krijgt op deze manier een prominente rol in het publiek domein en de samenleving.

Door een Werkwijk als ecosysteem te ontwerpen, wordt het een plek waar je zowel als werknemer, bewoner als bezoeker graag komt!

Behouden, intensiveren en vernieuwen van bedrijvigheid is cruciaal voor de gezondheid van onze steden. Een nieuwe verhaal is nodig om bedrijvigheid weer in de samenleving te omarmen en nieuwe waarde te geven

• Verdichten voor het veiligstellen van werkgelegenheid en het faciliteren van nieuwe economieën

• Verlevendigen voor een aantrekkelijke werk-leefomgeving en het stimuleren van ontmoeting en interactie

• Verbinden voor verankering met de stad en het stimuleren van samenwerking en innovatie

Bronvermelding

BMA (2019 ) Brussels Productive City

Borra, B. & Urhahn, G. (2020) Ecosystemen van werk in de stad: Veiligstellen van ruimte voor werk in stedelijke milieus

Cities of Making (2020) Foundries Of The Future

Cra (2019) Guiding Principles Metro Mix: Hoe gemengde hoogstedelijke milieus met meerwaarde voor Nederland te ontwikkelen

Crimson Historians & Urbanists (2019) Cultuurhistorische verkenning Spaanse Polder Rotterdam

DELVA en Rotterdam Makers District (2019) Ruimtelijk Raamwerk Merwe-Vierhavens Rotterdam: Toekomst in de maak (Samenvatting)

De Zwarte Hond (2021) Inspiratieboek voor een kwalitatieve functiemix

IABR (2016) The Productive City, Rotterdam

Gemeente Amsterdam, STIPO, heren 5 architecten & AM (2021). Superplinten, praktisch en beeldend handboek

Gemeente Amsterdam (2021) Investeringsnota Hamerkwartier Van bedriventerrein tot Hamerkwartier

Gemeente Den Haag (2023) Ontwikkelstrategie Mercuriuskwartier

Gemeente Rotterdam (2021) Omgevingsvisie Rotterdam: De Veranderstad

MUST (2019) Werken aan een Nieuw Amsterdam

MRDH (2016) Roadmap Next Economy

Sim, D (2019) Soft City: Building Density for Everyday Life

Een nieuw verhaal voor bedrijventerreinen