METROPOLITAAN DRINKWATERPARK ANTWERPSE KEMPEN De Kempense zandgronden als duurzame drinkwaterbatterij voor een steeds waterschaarser Vlaanderen
1
Thesis Juni 2019 Simon Verbeeck Msc Landschapsarchitectuur Academie Van Bouwkunst Amsterdam Mentor: Lodewijk van Nieuwenhuijze Commissie: Steven Delva | Jorryt Braaksma Toegevoegde leden examen: Marieke Timmermans | Niké van Keulen
Visualisatie van het narratief
Verdiepend essay
De essentie
Leeswijzer hoofdstukken
Inhoud De zoektocht
4 - 37
I Aanleiding II Probleemstelling III Opgave
14 - 23
Het voorstel
38-145
IV Visie en concept V Masterplan VI Vier ruimtelijke ingrepen VII Duurzame drinkwaterwinning VIII Fasering IX Opschaalbaarheid X Raadplegingen
Atlas van eigen vooronderzoek
6 - 13
24 - 37
40 - 51 52 - 57 58 - 119 120 - 127 128 -129 130 -137 138 - 145
146 - 259
DE ZOEKTOCHT
6
I Aanleiding DE ESSENTIE:
Vlaanderen bevindt zich in een unieke situatie als een Delta met erg beperkte waterbronnen. Er komt zeer weinig water binnen via de grote internationale rivieren, waardoor het gewest vooral afhankelijk is van lokaal regenwater dat als grondwater opgeslagen wordt. Sinds 2010 is er echter een toenemende verdroging van dit grondwater. De grondwatercrisis zorgt nu al voor regionale beperkingen en sancties voor watergebruik en dreigt te escaleren tot een echte grondwaterramp, waarbij de overheid met een afschakelplan vanaf 2020 de kraan moet dichtdraaien met als gevolg dat de levenskwaliteit maar ook de regionale economie in het gedrang komt. Vlaanderen bevindt zich op een kantelpunt en moet nu daadkrachtig handelen. Hierbij is het essentieel om eerst de achterliggende processen van deze grondwaterverdroging te vatten. Omdat regionale landschapsarchitectuur en systeemonderzoek in Vlaanderen onbestaand is en dit mij enorm aansprak ben ik als student landschapsarchitectuur naar Nederland gekomen. In deze thesis benader ik het Vlaamse grondwatervraagstuk met de kennis die ik in Nederland opgedaan heb via professionele en academische projecten. In ons vakgebied wordt een nieuwe stroming van klimaatrobuuste grootschalige visies steeds prominenter en noodzakelijk. Het verduurzamen van het landschap beperkt zich niet meer tot een vorm van ‘acupunctuur interventies’ in stedelijke omgevingen, maar richt zich tot problematische grootschalige landschappen met verzilting, overstromingen, bodemdaling, kustbescherming en droogte als drijfveer en biodiversiteit, duurzame landbouw en recreatie als meekoppelkansen. De globale dreigingen zijn ernstig en als ontwerpers moeten we het aandurven om deze uitdaging aan te gaan en voorstellen te formuleren om een klimaatrobuust en duurzaam toekomstperspectief voor deze landschappen te schetsen.
7
VERDIEPEND ESSAY: − Beperkte bronnen: afhankelijk van lokaal grondwater
zomerkwartalen
Vlaanderen bevindt zich in een unieke situatie
van de totale winning) nog aan onduurzame
als een Delta met erg beperkte waterbronnen.
gespannen winning (gem.161.528.000 m³ per
Met 860 – 1466 m³ per inwoner per jaar
jaar), terwijl de voeding van deze gespannen lagen
positioneert Vlaanderen zich helemaal onderaan
evenwel zeer traag verloopt en zelfs verschillende
de waterbeschikbaarheidsindex van de Europese
eeuwen kan duren. Met 2 mm per jaar bereikt maar
landen. In vergelijking tot de andere landen
1% van de neerslag deze diepere lagen. Met een
komt er zeer weinig water binnen (28.8% van
extractie die groter is dan de aanvulling dalen deze
alle waterbronnen) via de grote internationale
grondwaterlichamen met gem. 2cm per jaar. Lokaal
rivieren (gem. 2.946.313.872 m³ per jaar) waardoor
vormen er zich zelfs depressiekegels van 100
Vlaanderen zo goed als volledig (71.2% van alle
meter. Deze manier van winning is onherroepelijk
waterbronnen) afhankelijk is van regenwater
eindig en het Vlaamse beleid zet nu meer in op een
(gem. 10.222.632.000 m³ per jaar), waarbij de
freatische winning, waarbij de grondwaterlichamen
watervoorraad gevormd wordt door het aandeel
elk jaar door directe infiltratie van neerslag worden
dat als grondwater opgeslagen wordt. Daarbij kent
aangevuld. Dit is zeker een duurzame manier
Vlaanderen een intensief ruimte- en landgebruik
van grondwaterwinning, want er kan nooit meer
op een kleine oppervlakte (13.522 km2). Met een
gebruikt worden dan er jaarlijks hernieuwbaar
gemiddeld waterverbruik van 725.231.000 m³
wordt aangevuld. De grondwaterlichamen waar
per jaar ligt er dus een enorme hypotheek op het
deze freatische winning in Vlaanderen mogelijk
regenwater dat op deze beperkte oppervlakte valt
is en ook wordt uitgevoerd bevinden zich in de
waarvan er jaarlijks gemiddeld 59.52% verdampt
zandgronden van de Kempen en de Pleistocene
door evapotranspiratie (gem. 6.084.900.000 m³
riviervalleien. Door de hoge infiltratiecapaciteit
per jaar) en er een neerslagoverschot overblijft
van de zandbodem kan hier snel veel regenwater
van 4.137.732.000 m³ per jaar. Om dit met een
makkelijk infiltreren. Deze bodems zijn te
vergelijking te duiden gebruikt Vlaanderen
vergelijken met sponzen die veel water kunnen
evenveel water als Portugal (dat met 7000 m³
ophouden en bergen.
per inwoner per jaar het gemiddelde vormt van
Sinds 2010 is er evenwel een toenemende
de waterbeschikbaarheidsindex) en dat op een
verdroging van deze freatische
oppervlakte die bijna 7 keren kleiner is. In essentie
grondwatervoorraad. Elk zomerkwartaal staan de
is Vlaanderen volledig afhankelijk van een kleine
freatische grondwaterlichamen kritisch laag, met de
voorraad aan grondwater, jaarlijks aangevuld
zomers van 2017, 2018 en (wellicht ook) 2019 als
door regenwater. Deze beperkte voorraad waar
hoogtepunt. De voorraad waarvan Vlaanderen zo
Vlaanderen van afhankelijk is, is sinds kort
afhankelijk is wordt dramatisch ontoereikend om
seizoensgebonden
de regio van voldoende water te voorzien.
aan het verdrogen tijdens de zomerkwartalen.
8
− Toenemende verdroging van de grondwaterreserves tijdens de
Vlaanderen deed voor een groot aandeel (31,6%
− Grondwatercrisis wordt ramp De gevolgen zijn nu al merkbaar. De verdroging van de grondwatervoorraad tijdens
de zomerkwartalen was zo extensief dat de
Vlaanderen bevindt zich op een keerpunt en moet
waterbedrijven een alarmfase voor droogte tijdens
nu handelen om de watervoorraad te verzekeren
de zomer van 2018 van kracht lieten gaan in heel
en een grote ramp te voorkomen. Daarbij is
Vlaanderen. Het gevolg was een verbod op het
het essentieel om eveneens de achterliggende
gebruik van leidingwater om auto’s te wassen,
processen te begrijpen die de verdroging van dit
tuinen te besproeien en zwembaden te vullen
grondwater veroorzaken.
omdat er anders niet genoeg drinkwater overbleef om het land te bedienen. Overtreders kregen straffen die varieerden van geldboetes tot zelfs gevangenisstraffen. Afgezien van het gebrek aan drinkwater en dus de leefbaarheid die in gedrang komt, kreunen ook de vormen van landgebruik die afhankelijk zijn van bodemvocht onder deze zomerse verdroging. Vooral in de zandstreken lijdt de landbouw enorme verliezen door mislukte oogsten. In de steden (bijvoorbeeld in 2018 in Antwerpen) stierven ĂŠĂŠn op de tien bomen en ook vele private tuinen kenden een massale planten- en bomensterfte. Deze crisis is evenwel nog maar het begin, maar kan uitmonden in een echt rampenscenario voor Vlaanderen. Bij business as usual zal de leidingwaterkraan dichtgaan omdat er gewoon niet voldoende water is om het hele land te bedienen. De Vlaamse Overheid is momenteel bezig met een afschakelplan dat vanaf 2020 van kracht zal gaan om te bepalen wie voorrang krijgt om water te gebruiken. Wat uiteraard een zeer gevoelige kwestie is. Want wie krijgt er voorrang? De gezinnen, de industrie of de landbouw en hoe verhouden deze zich tot elkaar? Door de droogteramp komt dus niet alleen de leefbaarheid maar ook de regionale economie in het gedrang. In de landbouw zullen de mislukte oogsten zich ook verder verspreiden naar de zandleem en leemstreken. Maar de toekomstperiode die de hele landbouw sector zal ontwrichten kan door de experten nog niet worden bepaald, omwille van een veelheid aan onzekere factoren.
9
Het is duidelijk dat het zo niet verder kan.
− Beperkte bronnen: afhankelijk van lokaal grondwater
10
Visualisatie van het narratief
gem. 27 mÂł/s
!
gem. 105 m³/s
Neerslag
71.2%
gem. 10.2 mio m³/jaar
Internationale rivierinstroom
gem. 2.9 mio m³/jaar
28.8%
Vlaanderen heeft echte regenrivieren Aanvoer debiet en oppervlakten deelstroomgebieden Bovenschelde Zeeschelde-Rupel Nete Dijle Zenne Dender
1.679
9
1.059
27 Bovenloop
3.577
km²
Bovenloop
21
m³/s
10.123
11 1.169
1.374
25
12
11
− Toenemende verdroging van de grondwaterreserves tijdens de zomerkwartalen
!
12
Visualisatie van het narratief
− Grondwatercrisis wordt ramp
!
!
!
!
!
!
!
Leefbaarheid
? ? ?
Regionale economie
Voedselproductie
13
14
II Probleemstelling DE ESSENTIE:
Integraal landschappelijk systeemonderzoek is onbestaand in Vlaanderen. Door het uitvoeren van eigen GIS-analyses en berekeningen op aangevraagde data van wetenschappers ben ik erin geslaagd om door te dringen tot de ‘crux’ van de grondwatercrisis. Het Vlaamse landgebruik kan geïnterpreteerd worden als een drainage machine die erop gericht is om water zo snel mogelijk af te voeren. Als resultaat van de verharding en riolering is er een substantieel verminderde grondwatervoeding in de infiltratiegebieden. Door de ontwatering van valleien voor woning- en landbouw wordt het grondwater niet vastgehouden in de kwelgebieden, maar net afgevoerd. Er is geen buffering meer aanwezig in het grondwatersysteem. Om een metafoor te gebruiken: je kan het Vlaamse grondwatersysteem vergelijken met een badkuip waaruit de badstop is getrokken, terwijl de lopende kraan het water rechtstreeks in de afvoer loost. De recente kurkdroge zomers zorgen niet voor aanvulling en zo ontstaat er tijdens deze zomers zelfs heuse waterschaarste. Vlaanderen heeft geen traditie met planning op systeemniveau en de ambitiedocumenten die worden opgesteld bieden enkel ontoereikende en onsamenhangende ingrepen. Het herstellen van de buffercapaciteit van de grondwaterlichamen vereist echter een totale verbouwing van Vlaanderen, hetgeen politiekeconomisch binnen een aanvaardbaar tijdsbestek niet haalbaar is. De urgentie is hoog, erg hoog! Zijn er misschien andere manieren om Vlaanderen opnieuw van water te voorzien en wat zou de rol van ruimtelijk ontwerp hierin kunnen zijn?
15
VERDIEPEND ESSAY: − Samenvoegen van onderzoek
er jaarlijks infiltreert (gem. 3.177.670.000 m³ per
Vlaanderen heeft geen traditie met regionale
jaar). Om terug te komen op de metafoor van het
planning en onderzoek. Veel onderzoek gebeurt
bad : er zit dus geen badstop meer in, er is geen
sectoraal en de uitvoering is vooral gericht op
buffering en het bad loopt constant leeg.
het oplossen van specifieke problemen, zoals het
De tweede oorzaak voor de grondwaterverdroging
‘sigma’ plan dat zich bij voorbeeld enkel richt op
komt door een verminderde grondwatervoeding
gecontroleerde overstromingen). Om een totaal
Een 12,5% (d.i. gem. 520.951.695 m³ per jaar) van
beeld te krijgen van de achterliggende processen
het neerslagoverschot kan niet infiltreren omdat
en problematiek van de grondwaterverdroging
het via verharding, riolering en gekanaliseerde
heb ik verschillende wetenschappers van Vlaamse
rivieren direct naar de Noordzee stroomt. Dit is
universiteiten en overheidsinstanties benaderd die
te vergelijken met het volledig openzetten van
hun data en onderzoek met mij gedeeld hebben.
de badkraan zodat het water rechtstreeks in de
Ik heb vervolgens hun data via GIS geanalyseerd
afvoerleiding komt. In essentie is er dus niet alleen
en gekwantificeerd om een inzicht te krijgen in de
een verminderde grondwateraanvulling, maar het
problemen die zich voordoen en waar mogelijke
water dat wel kan infiltreren wordt vervolgens
oorzaken liggen. Omdat dit een lang en eerder
niet vastgehouden door de gedraineerde valleien.
technisch verhaal is, heb ik dat doorgeschoven naar
Vlaanderenzit dus met een grondwatersysteem
een atlas in de bijlagen1. De crux van dit verhaal
zonder berging. Het Vlaamse landgebruik is erop
heb ik samengevat in een metafoor waarnaar ik
gericht om water zo snel mogelijk af te voeren,
telkens weer verwijs.
niet om het vast te houden. Het vormt een heuse drainagemachine.
− De crux van de grondwater verdroging in een metafoor
nl. de verdroging van het grondwater tijdens de
De natuurlijke werking van een grondwaterlichaam
zomerkwartalen. Het water dat infiltreert in de
is te vergelijken met een badkuip. Door het
grondwaterlichamen stroomt er weer uit, maar
regenwater (de aanvoerleiding) dat infiltreert (de
zolang het door regen wordt aangevuld blijft het
kraan) vult het grondwaterlichaam (het bad) zich.
op peil. Sinds enkele jaren krijgt Vlaanderen tijdens
Door de kwelafvoer naar de rivieren (de afvoerput
de zomerkwartalen zeer weinig neerslag (388 mm)
en afvoerleiding) is er grondwater verlies (loopt het
waardoor er geen noemenswaardige aanvulling
bad leeg).
is (verdamping -361 mm en oppervlakkige
Dit brengt mij bij de eerste oorzaak van de
afvoering 33 mm is groter dan grondwatervoeding
grondwaterverdroging.Vlaanderen heeft sinds
-5 mm), het grondwater blijft draineren en de
1950 maar liefst 75% van de kwelgebieden
grondwaterlichamen verdrogen.
gedraineerd voor landbouw en verstedelijking.
Daarom stelt de vraag zich of het mogelijk is om
Om deze gebieden droog te houden wordt er dus
de buffercapaciteiten van de Vlaamse freatische
constant grondwater, dat dagzoomt, afgevoerd.
grondwatersystemen te herstellen? En wat doet
Hierdoor wordt er zelfs meer dan tweemaal zoveel
Vlaanderen nu al?
water afgevoerd (gem. 6.777.991.576 m³ per jaar
16
Dit brengt mij bij de derde en laatste oorzaak,
- grootschalige kwelpatronen uit diepe lagen) dan
− Vlaamse traditionele planning vs. noodzakelijke ingrepen op
systeemniveau onhaalbaar Vlaanderen heeft geen traditie met regionale planning en derhalve is er ook voor dit probleem een ‘actieplan droogte en wateroverlast 2019 -2021’ opgesteld dat enkel vanuit ambities lokaal onsamenhangende ingrepen voorstelt, zoals bijvoorbeeld het verwijderen van verharding om de infiltratie te bevorderen. Maar als de vallei nog altijd sterk gedraineerd wordt heeft ook dit weinig zin. Om terug te komen op de metafoor van het bad. Indien het water uit de kraan het bad terug vult maar de stop er nog niet op staat, loopt het bad vooralsnog leeg. Dergelijke ingrepen werken enkel indien er binnen het gehele stroombekken integraal gewerkt wordt aan de relaties tussen inzijg- en kwelgebied. Daarenboven is het niet mogelijk om het landschappelijk systeem in heel Vlaanderen te herstellen: dan zouden hele steden onder water gezet moeten worden en zouden winstgevende landbouwgronden hun functie verliezen. Daarbij komt nog dat het herstellen van de buffercapaciteit van het grondwater een totale verbouwing zou betekenen die niet alleen onbetaalbaar is maar ook niet op korte termijn uitvoerbaar is. Terwijl de grondwaterramp dringend is en een snellere en toereikende oplossing vraagt. Indien een herstel van het landschappelijk systeem niet haalbaar is, wat zou de rol van ruimtelijk ontwerp kunnen zijn bij een dergelijke droogtecrisis? Zijn er andere manier die haalbaarder zijn, zowel politiek-economisch en financieel om binnen een aanvaardbaar tijdsbestek Vlaanderen opnieuw van water te voorzien?
17
− Samenvoegen van onderzoek (zie atlas van eigen vooronderzoek p 146 - p 259.)
oorzaken i.h landgebruik
impact op hydrologie
conclusies
gem. jaarlijkse neerslagoverschot
100%
4.137.732.000 m3/jaar
mm/jaar 207 - 353 353 - 388 388 - 416 416 - 444 444 - 470 470 - 496 496 - 522 602 - 705 705 - 757
gem. jaarlijkse infiltratie
- 76.79%
3.177.670.000 m3/jaar
18
Visualisatie van het narratief
gem. jaarlijkse oppervlakkige afstroming 23.21%
-
987.106.000 m3/jaar
− De crux van de grondwater verdroging in een metafoor
12.5% minder grondwatervoeding: Riolering en verharding infiltratiegebieden gem. 520.951.695 m³/jaar
213% actuele grondwatervoeding dagzoomt en afgevoerd: 75% kwelgebieden constant gedraineerd gem. 6.777.991.576 m³/jaar (actuele infiltratie: gem. 3.177.670.000 m³/jaar + grootschalige kwelpatronen: gem. 3.600.321.576 m³/ jaar.)
Geen buffering in het watersysteem: Freatische grondwaterlichamen lopen continu leeg Vlaams landgebruik vormt een drainagemachine
!
Afname zomerse neerslag: Seizoenale grondwaterverdroging
19
− Ruimtelijke inname landgebruik hypothekeert hydrologische functies landschap
20
Visualisatie van het narratief
Afvoer op Noordzee
Infiltratiegebieden Ruimte voor infiltratie Landgebruik vermindert infiltratie Oppervlakkige afstroming neerslag Verstedelijking gerioleerd 314 - 605 mm/jaar Verstedelijking 221 - 314 mm/jaar Naaldbos 164 - 221 mm/jaar Akkerbouw op leem (winter) 107 - 164 mm/jaar Overige akkerbouw 41 - 107 mm/jaar (Vlaanderen krijgt gem. 756 mm/jaar neerslag)
Kwelgebieden Ruimte voor oppervlaktewater Gedraineerd voor landbouw en verstedelijking. 75% van kwelgebieden Ruimte voor oppervlaktewater 2005: 64.889 ha Ruimte voor oppervlaktewater tot 1950: 243.555 ha
Hydrologische landschapsstructuur kwelgebieden infiltratiegebieden droge zandgronden (hoge infiltratiecapaciteit) 4111 - 4500 m続/ha/jaar
natte zandgronden (matige infiltratiecapaciteit) 3176 - 3547 m続/ha/jaar
zandleemgronden (lage infiltratiecapaciteit) 2029 - 2417 m続/ha/jaar
370 - 1023 m続/ha/jaar
21
leemgronden (zeer lage infiltratiecapaciteit)
− Vlaamse traditionele planning
22
Visualisatie van het narratief
Ambities en onsamenhangende ingrepen
Infiltratieherstel zonder herstel buffercapaciteit kwelgebieden heeft weinig zin
− Versus noodzakelijke ingrepen op systeemniveau onhaalbaar Rol van ruimtelijk ontwerp? procesexperimenten ❶ Grondwaterverdroging tegengaan door regionaal systeemherstel: niet haalbaar 1.357.548 ha economisch landgebruik in de kwelgebieden
❷ Lokale ingrepen in de publieke ruimte: weinig effect Geen systeemherstel: nog altijd afgevoerd
23
24
III Opgave DE ESSENTIE:
Doorheen de seizoenen krijgt Vlaanderen een ander neerslagpatroon, met een sterke toename in de winter en een sterke afname in de zomer. De grote opgave waar Vlaanderen voor staat is het bergen van deze winterse overvloed om tegemoet te komen aan de zomerse schaarste. De grootste oplossingen zitten buiten het ruimtelijk ontwerp door minder aanspraak te doen op het grondwater. Een omschakeling van het gebruik van grond- naar regenwater door private regenwateropslagsystemen kan al 75% van de watervraag verzekeren. Een transitie in de landbouw naar bewerkingstechnieken die meer bodemvocht vasthouden (zoals ondiep ploegen) en het gebruik van droogtetolerante gewassen kunnen eveneens een oplossing bieden en zijn door het drogere en warmere klimaat sowieso onoverkomelijk. Maar het is een feit dat Vlaanderen van grondwater afhankelijk blijft voor een voorraad drinkwater van topkwaliteit. De zandgronden van de Kempen zijn daarbij ideaal om als drinkwaterbatterij te dienen omdat ze veel kunnen infiltreren en bergen en een zuiverende werking hebben. Daarom is er dringende nood aan integraal regionaal ontwerp waarbij binnen stroomgebieden infiltratie en kwelgebieden samen aangepakt worden. Één deelbekken in de Kempen kan jaarlijks voldoende drinkwater genereren om heel Vlaanderen te voorzien. Om deze uitdagende transformatie te realiseren is er ontwerpkracht nodig met als doel het verdrogende landgebruik te transformeren tot een drinkwaterbatterij die ook een nieuw toekomstperspectief biedt voor de landgebruikers. Als uitwerking stel ik voor om dit te realiseren in het bekken van de Beneden Schijn bij Antwerpen. De vele onbebouwde stedelijke percelen, de verdroogde verloederde landbouw en de naaldbossen die hun productiefunctie verloren hebben, maken een ingrijpende transitie hier zeker haalbaar. Daarbij komt nog dat de ligging nabij een grootstad als Antwerpen ervoor zal zorgen dat de nieuwe landschappen en bijkomende recreatieve kansen veel meer mensen zullen raken dan initiatieven in het achterland.
25
VERDIEPEND ESSAY: − Veranderde neerslagpatronen, een kans voor Vlaanderen
in gang gezet. Zo is het momenteel bij alle nieuwbouw- of verbouwingsprojecten verplicht om
Vlaanderen ligt geografisch precies op een locatie
een regenwaterput te slaan van minstens 5000 liter.
met een neerslagtoename (+65 tegen 2050) in
Dit is in feite een relatief bescheiden ingreep, maar
het winterkwartaal en een neerslagafname (-49%
met een heel groot effect. Hieraan zijn nog andere
tegen 2050) tijdens het zomerkwartaal. Terwijl
ingrijpende voordelen verbonden. Momenteel
Scandinavië net het hele jaar een sterke toename
wordt er zeer veel leidingwater van hoge kwaliteit
krijgt en Spanje een sterke afname. De opgave
voor laagwaardige doeleinden gebruikt. Door de
waar Vlaanderen voor staat is het realiseren van
overschakeling op regenwater kan dit tot 90%
opslagsystemen die werken als waterbatterijen, die
verminderd worden. De verhouding regenwater
zich met de winterse neerslag overvloedig opladen
(60%) en afvalwater (40%) zorgt nu voor sterk
en dit bufferen om de zomerse schaarste te kunnen
verdunde zuiveringen in de RWZI’s en zou door
overbruggen.
het opvangen en hergebruik van regenwater
Maar wat indien het niet haalbaar is
evolueren tot een meer efficiënte en goedkopere
om de buffercapaciteit van de Vlaamse
onverdunde zuivering van 20% regenwater en 80%
grondwaterlichamen te herstellen? Hoe kunnen
afvalwater. Het aandeel leidingwater vervangen
we dit water dan opslaan? En zou hier een rol
door regenwater zou een vermindering van
kunnen weggelegd zijn voor ruimtelijk ontwerp en
316.000.000 m³ grondwater per jaaropleveren. Een
landschapsarchitectuur?
bijkomend voordeel is dat 77% van het regenwater dat normaal versneld via verharding, riolering en
26
− Transitie 1: omschakeling van grond- naar regenwater buiten ruimtelijk ontwerp
waterweg wordt afgevoerd en zelfs overstromingen veroorzaakt, nu lokaal wordt gebufferd, gebruikt en vertraagd afgevoerd. Dus ook op gebied van
De grootste waterverbruikers in Vlaanderen
waterveiligheid is er een enorme impact.
zijn de huishoudens (40.1% totaal verbruik), die
Het blijft alleen de vraag hoe de overheid
momenteel zeer veel hoogwaardig grondwater
particulieren en bedrijven kan verplichten om
(leidingwater) gebruiken voor laagwaardige
regenwateropslagsystemen aan te leggen. Men is
doeleinden. De grootste uitdaging waar
nu ook verplicht om zelf een verbinding met het
Vlaanderen voor staat is geen ruimtelijkeopgave,
riool of een beerput te hebben. De nood is hoog
maar deze van het selectief watergebruik. Door
en deze transitie moet zeker vanuit het beleid
het toevoegen van particuliere ondergrondse
aangestuurd worden. Maar het is tegelijkertijd
regenwateropslagsystemen in heel Vlaanderen zou
duidelijk dat 12% van de watervraag voor
74% van de totale watervraag (gem. 475.970.000
laagwaardig water (78.920.000 m³ per jaar) niet
m³ per jaar) verzekerd kunnen worden. Dit is
met regenwateropvang kan worden opgelost. Dit
natuurlijk een gigantische opgave, maar het
betekent een groter percentage dan het aandeel
is niets in vergelijking met het herstel van de
neerslag dat op verharde oppervlakten valt. Dit
buffercapaciteiten van de grondwaterlichamen. In
aandeel zit bij de gebruikers uit de energiesector
principe is dit minder ingrijpend dan de historische
en de landbouw. De oplossingen hiervoor kunnen
aanleg van de riolering en zijn er al onderdelen
wellicht gevonden worden in circulair watergebruik en adaptieve technieken.
Vlaanderen een duurzame drinkwaterbatterij kan
− Transitie 2: Adaptatie in de landbouw buiten ruimtelijk ontwerp
worden aangelegd voor de freatische opslag van de winterse neerslag ten behoeve van de zomerse droogte, steekt het Kempens aquifersysteem er
Vlaanderen evolueert stilaan naar een droger
met kop en schouders bovenuit. Het Kempens
en warmer klimaat, waardoor op termijn de
aquifersysteem is geologisch ideaal voor
huidige landbouwmodaliteiten in Vlaanderen
duurzame drinkwaterproductie. Door de hoge
niet meer mogelijk zullen zijn. De overschakeling
infiltratiecapaciteit van de toplaag en het dikke
naar een duurzame landbouw in een nieuw
freatisch zandpakket kan hier veel water infiltreren,
klimaat is geen ruimtelijke opgave, maar komt
maar dus ook veel water geborgen worden. Door
er tevens op neer dat individuele landbouwers
de zuiverende werking van de zandgronden
ingrijpende maatregelen moeten nemen, zoals
worden schadelijke stoffen, bacteriën en virussen
het aanpassen van hun bewerkingstechnieken om
verwijderd en blijft er water van topkwaliteit
meer bodemvocht te behouden (bijvoorbeeld
over. Het is onmogelijk om de ingrepen over
minder diep ploegen, groenstroken toevoegen,..)
de Kempen te verspreiden door bijvoorbeeld in
en het telen van gewassen die droogtetolerant
één waterbekken de drainering van de valleien
zijn (bijvoorbeeld met een diep wortelgestel of
tegen te gaan en in een ander waterbekken de
nettechnieken zoals dry farming), het gebruiken
infiltratie te herstellen. Er is daarentegen nood
van druppelirrigatie (tot 70% minder watergebruik)
aan een integrale aanpak van infiltratiegebieden
en het reinigen met regenwater. Experten terzake
en kwelgebieden binnen dezelfde stroombekkens,
kunnen evenwel nog niet bepalen wanneer deze
zodat het grondwater wordt aangevuld én
overschakeling zal moeten ingevoerd worden,
vastgehouden. Één deelbekken in de Kempen
omdat dit ook sterk afhankelijk is van streek tot
kan op jaarbasis genoeg grondwater aanvullen
streek.
en vasthouden om heel Vlaanderen te voorzien.
Vooral in de zandgronden zal deze adaptatie snel
Om deze uitdagende transformatie te kunnen
nodig zijn, maar uiteindelijk ook in de zandleem en
realiseren is er ontwerpkracht nodig met als doel
de leemstreken. Maar het is alleszins zo dat door
het verdrogende landgebruik te transformeren
het afstemmen van de landbouw op een drogere
tot een drinkwaterbatterij die ook een nieuw
toekomst het grondwater ook minder wordt
toekomstperspectief biedt voor dat gebied. Als
aangesproken.
uitwerking stel ik voor om dit te realiseren in het bekken van de Beneden Schijn in de Antwerpse
− Drinkwaterproductie verzekeren: nood aan ruimtelijk ontwerp
Kempen. De vele onbebouwde stedelijke percelen, de verdroogde verloederde landbouw en de naaldbossen die hun productiefunctie verloren hebben, maken een ingrijpende transitie hier zeker
Vlaanderen evenwel afhankelijk van het grondwater
haalbaar. Daarbij komt nog dat de ligging nabij
. Na de bovenvermelde transitie naar regenwater
een stad als Antwerpen ervoor zal zorgen dat de
komt dit op 13% van de watervraag (gem.
nieuwe landschappen en bijkomende recreatieve
87.000.000 m³ per jaar). Als we kijken waar er in
kansen veel meer mensen zullen raken dan initiatieven in het achterland.
27
Voor water van hoge kwaliteit – drinkwater - blijft
− Veranderde neerslagpatronen, een kans voor Vlaanderen: Aanleggen opslagsystemen voor regenwater: de opgave waar Vlaanderen voor staat
28
Visualisatie van het narratief
Winterkwartaal: toename +65% tegen 2050
Š MIRA klimaatrapport 2015 - KU Leuven
(2071 - 2100 vgl. 1975 - 2000 RCP8.5 scenario)
Zomerkwartaal: afname -49% tegen 2050
(2071 - 2100 vgl. 1975 - 2000 RCP8.5 scenario)
© MIRA klimaatrapport 2015 - KU Leuven
29
− Transitie 1: omschakeling van grond- naar regenwater buiten ruimtelijk ontwerp
74 % watervraag! gem. 475 mio mÂł/jaar
Mogelijke omschakeling waterverbruikers huishoudens: 40.1%
30
Visualisatie van het narratief
90%
industrie: 36.8%
27%
energie 12.4%
18%
Gigantische opgave: al onderdelen op gang gekomen
landbouw:10.7%
31%
Handel/diensten: 5.3%
90%
− Transitie 2: Adaptatie in de landbouw buiten ruimtelijk ontwerp Adaptatie onoverkomelijk: ligt bij individuele boer
© Agrio Melkvee vakblad
Andere bewerkingstechnieken
© Agrio Melkvee vakblad
Droogtetolerante gewassen
31
© Bold business: is dry farming the answer to water shortages?
32
Visualisatie van het narratief
− Drinkwaterproductie verzekeren in de zandgronden van de Kempen
− Drinkwaterproductie verzekeren: nood aan ruimtelijk ontwerp
Aquifer: infiltratie en buffering Aquitard: geen watervoerend pakket
33
34
Visualisatie van het narratief
− Infiltratiecapaciteit toplaag en dikte freatische lagen
Zand
++
Zandleem
+
Leem
-
Klei
-
Aquifer: infiltratie en buffering Aquitard: geen watervoerend pakket
− Kempens aquifersysteem ideale drinkwaterbatterij voor Vlaanderen
35
− Beneden Schijn bekken bij Antwerpen als drinkwaterbatterij voor Vlaanderen
Ingrijpende transitie en nieuwe landschappelijke condities: meer mensen profijt van bij Antwerpen versus achterland
❸
Ingrepen verspreid toepassen niet effectief
❶
❷ Deelbekkens
36
Visualisatie van het narratief
Kempens aquifersysteem
Antwerpen
â?ś Enkel herstel grondwatervoeding infiltratiegebieden
â?ˇ Enkel herstel grondwaterconservering kwelgebieden
â?¸ Systeemherstel infiltratie - en kwelgebieden
37
38
Visualisatie van het narratief
HET VOORSTEL
39
40
IV Visie en concept DE ESSENTIE:
Een systeemherstel van de infiltratiecapaciteit van de zandruggen en de buffercapaciteit van de valleien maakt van het Beneden Schijnbekken een grote waterbatterij. Het grondwater wordt aangevuld door de naaldbossen terug om te vormen tot infiltrerende stuifduinen en door het effluent van de verstedelijking naar de zandruggen op te pompen en te infiltreren. Het grondwater wordt geconserveerd door in de open valleien de ingedijkte rivieren terug te verbinden met hun overstromingsvlakten en het waterpeil in de (met kleine terpen) bebouwde valleien tot het maaiveld op te zetten. Tegelijkertijd zorgen deze nieuwe landschappelijke condities ervoor dat ook huidige lokale problemen worden aangepakt: de verdroging van de veeteelt en tuinen in de valleien, de bosbranden die in de Kempense naaldbossen steeds meer voorkomen en tal van ongezuiverde lozingen van zwart water die het oppervlaktewater vervuilen. De infiltratie- en buffercapaciteit van deze enorme waterbatterij wordt instandgehouden door het ontwerpen van ecosystemen waarin dieren worden ingezet als landschapsingenieurs die het landschap low cost beheren en transformeren. Deze drinkwaterecosystemen bieden tevens nieuwe toekomstperspectieven voor de landeigenaren en voor de natuur zelf. Door het uitbetalen van de ecosysteemdiensten van deze percelen in de drinkwaterproductie (kwantiteit en kwaliteit) en de natuurondersteunende duurzame vormen van landbouw die mogelijk zijn kunnen ze de landeigenaar meer opleveren dan dan momenteel het geval is. Deze vorm van een ‘watermarket’ wordt in vele internationale waterbekkens al succesvol toegepast. De dieren die worden ingezet in de nieuwe ecosystemen zijn keystone species: ze creĂŤren en onderhouden een rijk en divers habitat voor een biodiverser landschap.
41
VERDIEPEND ESSAY:
42
−Vier noodzakelijke ruimtelijke ingrepen om een duurzame drinkwaterbatterij voor Vlaanderen te realiseren
vergelijken met geasfalteerde parkings. Omdat ze wintergroen zijn zorgen ze voor een sterke verdamping tijdens de wintermaanden wanneer normaal gezien het meeste water infiltreert.
Binnen het bekken van de Beneden Schijn zijn
En omdat hun dichte strooisellaag voor
er vier types van landgebruik die afwisselend
oppervlakkige afstroming zorgt belemmert deze
voorkomen en die de verdroging van het
de grondwatervoeding. Door de naaldbossen
grondwater veroorzaken. Dit zijn zones waar
terug om te vormen tot stuifduinen wordt de
er eveneens een ruimtelijke transformatie
infiltratiecapaciteit hersteld. De landduinen
noodzakelijk is om de infiltratie- en buffercapaciteit
komen ook terug open te liggen en kunnen zo een
van het landschappelijk systeem te herstellen. Het
belangrijke functie vervullen door het creëren van
is hier belangrijk om de `stop` terug op het systeem
hydrostatische druk waardoor er meer water kan
te krijgen zodat grondwater niet uitstroomt maar
infiltreren. Op deze manier kan er hier jaarlijks
gebufferd wordt.
8.6% van de drinkwatervraag (6.380.761 m³ per
1) In alle versnipperde open valleien zijn de
jaar) hernieuwbaar worden gegenereerd.
rivieren rechtgetrokken, bedijkt en uitgediept en
4) De zandruggen hebben een sterke
zijn de komgronden via grachtenstelsels ontwaterd
verstedelijkingsgraad en er wordt veel regenwater
voor veeteelt (GLG -2 m en GHG -1.5 m).
afgevoerd via de riolering naar de RWZI’s en
Door de rivier terug met de vallei te verbinden,
geloosd in de rivieren. Door het toevoegen van
het waterpeil op te zetten en de drainerende
extra membraanzuivering in de RWZI’s kunnen
werking te stoppen kan hier jaarlijks 65.8% van
schadelijke stoffen (zoals medicijnen e.d.)
de drinkwatervraag (57.859.146 m³ per jaar)
verwijderd worden. Wanneer het effluent terug
hernieuwbaar worden gegenereerd.
naar de zandruggen wordt opgepompt om daar te
2) Grote stukken van de versnipperde valleien
infiltreren, ontstaat er een circulair en waterneutraal
zijn dicht bebouwd en met dense grachtenstelsels
bekken. De verstedelijking wordt aldus een
ontwaterd (GLG -1 m en GHG -0.75 m). Het
drijvende motor voor de grondwatervoeding:
grootste deel (80%) van de woningen staat daarbij
elke m² verharding aangesloten aan een
op kleine terpen (+1m). Door hier de drainerende
infiltratievoorziening infiltreert immers tweemaal
werking van het grachtenstelsel dicht te zetten kan
zoveel als grasland. Zo kan hier jaarlijks 9,6%
het waterpeil tot het maaiveld worden omgezet
van de drinkwatervraag (8.231.720 m³ per jaar)
zonder al te ingrijpende veranderingen voor de
hernieuwbaar worden gegenereerd. Samen
woonfunctie (enkele kelders zullen wellicht moeten
genereren deze landschappen 87.000.000 m³ per
worden opgegeven). Zo kan hier jaarlijks 16%
jaar hernieuwbaar aan drinkwater van topkwaliteit,.
van de drinkwatervraag (14.528.373 m³ per jaar)
Dit is meteen ook de hoeveelheid die jaarlijks
hernieuwbaar worden gegenereerd. Vervolgens
duurzaam kan worden gewonnen. Binnen deze
moet de `kraan`(de grondwatervoeding) terug
berekening is rekening gehouden met het feit dat
hersteld worden.
er van het oppervlaktewater jaarlijks maar 50%
3) Versnipperde naaldbossen op de zandruggen
gewonnen wordt Op die manier ontstaat er een
hebben hun productiefunctie verloren en zijn te
systeem dat de natuurlijke peilfluctuatie nabootst en dat de natuur niet verdroogt.
aanpakken. Het is noodzakelijk om de infiltratie-
− Uniek drinkwaterecosysteem: nieuw toekomstperspectief voor ecologie en lokale economie
en buffercapaciteit van deze landschappen te behouden. Er is een nieuwe stroming binnen de rewilding en natuurontwikkeling op gang gekomen die exact dit doet, nl. het
van het grondwater veroorzaken, hebben
ontwerpen van ecosystemen met dieren
daarnaast evenzeer nood aan een echte ruimtelijke
als landschapsingenieurs die het landschap
transitie omdat ze economisch en ecologisch
transformeren en low cost beheren. Zo heeft het
gedegradeerd zijn. Zo ondervindt de veeteelt in de
Nederlandse drinkwaterbedrijf Dunea wisenten
ontwaterde valleien steeds meer verdroging van de
(Europese bizon) ingezet op het Kraansvlak die
graslanden in de zomer. Door de sterke ruimtelijke
de infiltratiecapaciteit van de duinen behouden
versnippering zijn er veel van deze graslanden
door te grazen, en staan er op de Noordwaard
verloederd en doorgegroeid tot bossages die ook
waterbuffels die het verlandingsproces stoppen en
aftakelen omwille van de bodemdroogte. Hetzelfde
de waterbuffercapaciteit van de polder behouden.
geldt voor de dicht bebouwde valleien waar de
In Schotland worden bevers ingezet om de
tuinen tijdens de zomer steeds meer last krijgen van
waterbergende functie van hele riviervalleien
droogte. De naaldbossen zijn zeer brandgevoelig
automatisch te herstellen, zonder dat er hier zware
omwille van hun harsen en etherische oliën.
arbeid voor nodig is. Het strategisch inzetten van
Omwille van zijn zandgronden heeft de Kempen
dieren en het ontwerpen van ecosystemen wordt
het droogste en warmste microklimaat van
dus als een toekomstgerichte nieuwe ontwerptool
Vlaanderen en daardoor komen er steeds meer
gezien.
bosbranden voor. Als enige plek in Vlaanderen
Tegelijkertijd hebben deze ecosystemen ook
komt er in deze bossen boomkronenvuur voor, dat
een productieve functie door het genereren van
zich zeer snel verspreidt en moeilijk onder controle
drinkwater en bieden ze een nieuw economisch
te krijgen is. De oorspronkelijke kaalkap en
perspectief aan landeigenaren. Wanneer een
beplantingscyclus van 50 jaar is niet meer rendabel
drinkwaterbedrijf en de betreffende overheid
en de bossen doen momenteel vooral dienst
de ecosysteemdiensten van deze landschappen
voor extensieve recreatie en ecotoerisme. Deze
valideert kan de landbezitter zelfs meer verdienen
monoculturele naaldbossen kunnen vergeleken
dan met de huidige vorm van productie. Ik
worden met een ecologische woestijn met weinig
illustreer dit met enkele voorbeelden. Om de
overgangen tussen verschillende habitattypes.
Kyoto-doelstellingen te halen koopt Vlaanderen
Ook loost de gerioleerde verstedelijking op de
schone lucht in het buitenland, nl.in landen
zandruggen nog veel zwart water rechtstreeks (en
die onder deze grens zitten. Daarbij wordt er
dus ongezuiverd) op de waterwegen, wat nefast is
160.000.000 € betaald voor 8.000.000 ton CO2.
voor de waterkwaliteit benedenstrooms.
Grasland omgevormd tot moeras neemt 14 ton
Door de ruimtelijke ingrepen voor de creatie
CO2 per ha per jaar op. Indien Vlaanderen dit geld
van een drinkwaterbatterij ontstaan er evenwel
doorspeelt naar de lokale moerassen die als carbon-
nieuwe landschappelijke condities die niet alleen
sink dienen en die effectief de lokale CO2 uitstoot
waterproductie maar ook deze problemen
verlagen, dan kan de landeigenaar hier 385€ per ha per jaar aan verdienen. In veel internationale
43
De huidige landgebruiksvormen die de verdroging
waterbekkens is er een nieuw concept
weg terug naar Vlaanderen, zoals de wolf en
‘watermarkets’ waar landeigenaren (boeren,
vale gier in Limburg en in de Kempen. Door het
gezinnen,...) gevalideerd worden voor hun positieve
gebrek aan prooien (in het geval van de wolf) en
impact op waterkwantiteit en waterkwaliteit door
het gebrek aan karkassen (in het geval van de gier)
de watergebruikers (waterbedrijven,..). Een hectare
vinden ze hier nog geen optimale habitat. Zieke
moeras conserveert in het Beneden Schijnbekken
en oude dieren in kuddes wisenten kunnen net
ongeveer 1271 m³ per jaar aan grondwater. Aan
als voedselbron dienen voor deze carnivoren, die
een huidige ruw waterprijs in Vlaanderen van
hierdoor dan weer de kudde gezond houden. Sinds
1,6€ per m³ krijgt de boer of het gezin 2033€
de terugkeer van de wolven is er in Yellowstone
per ha voor het grondwater dat hun perceel
National Park een enorme boost in het
conserveert. Een dergelijk moeras is ook een
ecotoerisme, met een stijging van 5.000.000 $ per
grote helofytenfilter en zet 350 kg per ha per jaar
jaar voor de lokale economie. Ook al zijn wolven
aan NO3 om in biomassa. Met een economische
ontwijkende dieren en is de kans klein dat je ze
waarde van 5€ per kg komt deze zuivering op
kan spotten, hun terugkeer spreekt enorm tot de
1750€ per ha. De landeigenaar kan dus tot 4168€
verbeelding en het fenomeen is een magneet voor
per ha aan vergoeding voor ecosysteemdiensten
nieuw ecotoerisme.
krijgen zonder iets van arbeid te moeten uitvoeren. Daarbij is er ook een landbouwfunctie mogelijk. In tegenstelling tot de Oostvaardersplassen kan het surplus aan grote grazers (waterbuffels en wisenten) verkocht worden aan de vleesindustrie. Ook de waterconservering zorgt ervoor dat de akkerlanden die veel last hebben van de droogte en op de rand van de vallei liggen productiever kunnen blijven omdat er meer bodemvocht is en net gewassen kunnen telen zoals lisdodde en cranberries die een veel hogere opbrengst hebben (4000 – 6000€ per ha) dan de traditionele gewassen (graan – 1.152€ ha, suikerbieten 2.237€ per ha,...). Ook ecotoerisme kan een nieuw economisch perspectief bieden. De dieren die als landschapsingenieurs worden ingezet zijn keystone species en spelen een belangrijke rol in de structurele diversiteit in van habitat en ondersteunen zo tal van andere levensvormen. Tegelijkertijd zijn dit iconische diersoorten die natuurliefhebbers aantrekken. Zo kwamen er in 2018 maar liefst 5171 bezoekers naar het Kraansvlak, enkel en alleen om de wisenten te bekijken. De grote carnivoren vinden stilaan hun
− Huidige situatie Beneden Schijn bekken als drainage machine: ❹ oorzaken voor verdroging van het grondwater
❹
❶ verdamping oppervlakkige afstroming ❹
g ge afstromin opper vlakki riolering/RWZI g/ ❹ verhardin
❷ Continue afvoer grondwater ❸ Continue afvoer grondwater
❷ Continue afvoer grondwater
46
Visualisatie van het narratief
❶ productie naaldbos zandruggen infiltratiezone
❷ gedraineerde vallei veeteelt
❸ gedraineerde vallei verstedelijking
zandrug infiltratiezone
zandrug infiltratiezone
den komgron d kwelgebie
❹ gerioleerde verstedelijking zandruggen infiltratiezone
zandrug infiltratiezone komgronden kwelgebied
gedraineerde vallei: veeteelt (kwelgebied)
gedraineerde vallei: verstedelijking (kwelgebied)
productienaaldbos (infiltratiegebied)
gerioleerde verstedelijking (infiltratiegebied)
RWZI/uitlaat riolering
bedijkte waterweg
gekanaliseerde waterweg
Afwatering op de Schelde
Klein Schijn
Zwanebeek Kleine beek Groot schijn
Groot schijn Antwerpen
Rollebeek
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
47
− Transformatie tot duurzame drinkwaterbatterij: ❹ type landschappelijke ingrepen
❹ Grondwatervoeding hersteld
❹
❶ Grondwatervoeding hersteld ❹
❷ Grondwaterconservering hersteld ❷ Grondwaterconservering hersteld
48
Visualisatie van het narratief
❶ Omvorming tot stuifduin
❷ Rivier met vallei verbinden: waterpeil +1m maaiveld
❸ Rivier met vallei verbinden: waterpeil tot maaiveld
❹ Effluent oppompen en herinfiltreren
Aandeel in productie van drinkwater: 87 mio m³ per jaar
8.6 %
Stuifduin infiltratie
7.4 mio m³ per jaar
65,8%
Moeras grondwater conservering
57.2 mio m³ per jaar
16%
Stedelijk moeras grondwater converserving
13.92 mio m³ per Effluent infiltratie
9,6%
8.35 mio m³ per jaar
Antwerpen
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
49
− Instandhouden nieuwe landschappelijke condities + gebruiksperspectief:
Huidig landgebruik problematisch: economisch en ecologisch niet rendabel
❷ Verdroogde tuinen ❶ Naaldbossen productiefunctie verloren en hoog brandgevaar
❹
Verdroogde valleien nefast voor veeteelt ❷
❹
❷ Tal van ongezuiverde lozing van zwart water
Ontwerpen van drinkwater-ecosystemen (ecologisch + economisch systeem)
50
Visualisatie van het narratief
❶ Omvorming tot stuifduin
❷ Rivier met vallei verbinden: waterpeil +1m maaiveld
❸ Rivier met vallei verbinden: waterpeil tot maaiveld
€
1.6 € per m³ ruw water: 139.200.000 € per jaar 4.3 € per m³ verhandeld water: 374.100.000 € per jaar
❹ Effluent oppompen en herinfiltreren
€ Inkomsten lokale landeigenaren Inkomsten drinkwaterbedrijf
Ontwerpen met dieren als motor voor ecologie en economie Ecosysteemingenieurs Wisent
Waterbuffel
Bever
Habitat voor andere soorten
Ecotoerisme/recreatie
Drinkwaterproductie
Antwerpen
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
51
52
V Masterplan ÉÉN METROPOLITAAN DRINKWATERPARK:
De drinkwaterlandschappen vormen een nieuwe doorlopende groenstructuur in de valleien rond Antwerpen, te vergelijken met de groene scheggen van Amsterdam en het green fingerplan van Kopenhagen. Het betreft een metropolitaan landschap dat de Antwerpse agglomeratie van het Beneden Schijnbekken recreatief verbindt met de binnenstad (door de aanleg van fietssnelwegen) en dat aansluit op de nieuwe groenstructuur van de overkapping van de ring. Daarnaast bieden deze nieuwe landschappen ook belangrijke kansen voor de verbetering van de metropolitane leefkwaliteit. Het zijn immers verkoelende groene ruimtes nabij een grootstad die steeds meer te maken krijgt met het heat island effect en een slechte luchtkwaliteit. Ook vele cultuurhistorische sites zoals forten en kastelen liggen verspreid en recreatief geïsoleerd in deze valleien. Via een nieuwe recreatieve ontsluiting worden ze geïntegreerd in een doorlopende groenstructuur en krijgen ze een herbestemming met een culturele of recreatieve functie. Gekoppeld aan het nieuwe fiets- en wandelnetwerk kan een extra recreatieve programmatie - zoals zwemvijvers, sportvelden en natuurbeleving - de stedeling een rijk en divers metropolitaan park aanbieden. Een moment van rust en contact met natuur en cultuur als tegengewicht voor een steeds stressvoller stadsleven met burn-outs en andere kwalen.
53
−Metropolitaan drinkwaterpark Structurele referentie
© Greater Copenhagen counsil
© Ministry of the Environment Denmark 2015
Visualisatie van het narratief
Bestaand gefragmenteerd recreatief netwerk hechten: Nieuwe fiets-en wandelpaden
54
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
Rijk en divers metropolitaan park voor de stedeling Cultuurhistorische site recreatief ontsloten
Nieuw recreatief netwerk
Infiltratie buurtpark
Nieuw recreatief programma rond netwerk
Rewilding natuurgebied: woestijn
Rewilding natuurgebied: moeras
Aansluitend aan bestaande en geplande groenstructuur Antwerpen
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
55
56
Visualisatie van het narratief
−Masterplan: de Drinkwaterbatterij/Metropolitaan park
Loofbosrand voor hangwater
Artificiele landduin met loofbos voor hangwater
Stuifduinen met wisenten
Effluent infiltratiepark met watertuin, sportveld en ligweide met bomen
RWZI
Fiets-en wandelnetwerk + ruwwaterleiding + geĂŻntegreerde stuwdammen
Drinkwaterwinning
Moeras met beverdammen
Stedelijkmoeras met verhoogde wegen + geĂŻntegreerde stuwdammen
Stedelijke publieke ruimte (zwemvijvers, sportvelden,...)
Cultuurhistorische site en groenstructuur Antwerpen
Cultuurhistorische site met nieuwe recreatieve functie
Drinkwaterproductie centrum
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 km
57
VI Vier ruimtelijke ingrepen DE ESSENTIE:
Valleien â?ś Van gedraineerde valleien naar stuwmeren::
Toegevoegde architecturale interventies stoppen de drainerende werking en ontsluiten de vallei recreatief. In combinatie met het introduceren van bevers en hun dammen zorgt dit ervoor dat de buffercapaciteit van de open valleien toeneemt. Cipressen worden toegevoegd als klimaatbomen die door hun slagschaduw de verdamping van de watervoorraad beperken. Waterbuffels worden toegevoegd om het verlandingsproces te stoppen, de buffercapaciteit te behouden en hebben een veeteeltfunctie.
â?ˇ Van gedraineerde wijken naar stuwvijvers:
58
Bouwgronden kunnen onteigend worden binnen een bestaand decreet indien ze een functie in de waterhuishouding vervullen. Van de woningen hier staan er al 80% op terpen. Met een gesloten grondbalans worden onteigende bouwgronden uitgegraven en worden de overige 20% bestaande woningen opgehoogd. Dit is trouwens een bewezen techniek in de Verenigde Staten bij hun gevecht tegen de stijgende zeespiegel. Toevoegde architecturale interventies stoppen de drainerende werking, zetten het waterpeil op tot het maaiveld en bieden ontsluiting. Rond deze ontsluiting worden recreatieve functies zoals zwemvijvers, sportvelden en bankjes aangelegd en ontstaat er een lineair wijkpark. Cipressen beschermen de watervoorraad en zorgen ervoor dat deze stedelijke moerassen zowel visueel als ecologisch een herkenbare doorlopende groenstructuur vormen met de open valleien.
Zandruggen ❸ Van verdrogende naaldbossen naar stuifduinen:
Een omvorming van naaldbos tot stuifduin herstelt de infiltratiecapaciteit van het dikke zandpakket. Door het dichten van grachten worden ontwaterde vennen waterbuffers. Door het strategisch plaatsen van klimaatrobuust loofbos zorgt hangwater aan de wortels voor diepe infiltratie van water dat nu afstroomt. Wisenten worden geïntroduceerd om het zandpakket open te houden en als veeteeltfunctie. Landduinen komen opnieuw vrij te liggen en het ontwerpen van extra artificiële landduinen zorgt voor ruimtelijke,- en ecologische diversiteit, maar vooral diepe infiltratie.
❹ Van gerioleerde wijken naar effluent infiltratie
Een nieuw leidingnetwerk verbindt bestaande RWZI`s met de zandruggen voor infiltratie in nieuwe buurtparken. Gezuiverd effluent wordt opgepompt en loopt door een watertuin met grindlagen en een heloftyenfilter voor een natuurlijke nazuivering. Vervolgens stroomt het door naar infiltratiekratten die onder een sportveld liggen. Onderaan de buurtparken zorgt een ligweide met bomen voor verkoeling en schaduw voor de stedelingen en houden hun wortels hangwater vast waardoor het effluent dieper infiltreert. De vele buurten in de zandruggen hebben een tekort aan openbare ruimte en deze infiltratieparken bieden dan ook een rijk palet aan verschillende functies van watertuinen en sportvelden tot ligweide.
59
VERDIEPEND ESSAY: − ❶Van gedraineerde valleien naar bufferende stuwmoeras Transformatie stappenplan: Transformatie stappenplan: T=1 Door het plaatsen van een nieuw recreatief hoofdpad als een stop op de gekanaliseerde rivier stopt de drainerende werking. Vervolgens verdwijnt de kleine dijk door erosie en gaat de rivier weer meanderen. T=2 Het uitzetten van bevers zorgt ervoor dat deze de meanderende rivier terug verbonden wordt met de komgronden, door gedurende 10 jaar via beverdammen het waterpeil te laten stijgen tot +1m. De buffercapaciteit van het oppervlakte -en grondwater neemt aldus drastisch toe. Bevers vormen de vallei om tot een sequentie van stuwmoerassen. Het plaatsen van een klein dijklichaam (1.5m kruinhoogte) op de rand van de komgronden zorgt ervoor dat de akker- en woonbouw op de valleiflanken niet kunnen overstromen. T=3 Door het verhoogde waterpeil staat de grondwatertafel in de valleiflanken tot aan het maaiveld, hetgeen voordelig is voor de akkerbouw die nu verdroogt, maar nadelig is voor de woningbouw. Door peilgestuurde drainage toe te passen op deze akkerbouw kunnen de landbouwers specifieke gewassen telen en het bodemvocht conserveren, maar kan ook het waterpeil naar de achterkant van hun percelen onder het maaiveld gezet worden om de woningbouw te beschermen. Een win-win situatie. T=4 De natuurlijke successie neemt over. De zaadbank in deze valleien bestaat vooral uit Alnus glutinosa dat een broekbos zal vormen op de minder diepe waterverzadigde bodems. Om verdamping te beperken stel ik voor om
60
de cipressoorten Metasequoia glyptostrobiodes en Taxodium distichum te introduceren. Deze
zijn beide door Vlaamse ecologen getipt als klimaatbomen van de toekomst omdat ze goed tegen zowel droogte als natte situaties bestand zijn. Ze groeien ook goed in diepe moerassen en de waterdiepte die de bevers creëren van +1 m is ideaal voor hen. Ze zijn uitheems maar niet invasief, waardoor ze ook niet concurreren met inheemse soorten. T=5 Het toevoegen van waterbuffels zorgt ervoor dat de stuwmoerassen niet verlanden. Zo blijft de waterbergende capaciteit van het moeras intact en komt er een nieuw duurzaam equivalent van de oorspronkelijke veeteelt.
− ❷ Van gedraineerde wijken naar bufferende stuwvijvers Transformatie stappenplan: Om het waterpeil op te zetten in deze wijken en de drainerende werking te stoppen zijn er een aantal tussenstappen nodig: T=1 Door het uitvoeren van het decreet van 8 december 2017 worden bouwgronden onteigend omwille van hun rol in de waterhuishouding. Vergoedingen zijn volgens dit decreet gelijk aan de verkoopprijs. T=2 80% van de woningen staat op een kleine terp, maar de overige 20% moet worden opgehoogd. Dit kan vrij eenvoudig met een gesloten grondbalans, het uitgraven van grond uit de bouwgronden (wat extra buffercapaciteit voorziet) om hiermee terpen te maken. Het optillen van bestaande stenen huizen is iets wat in de Verenigde Staten door de oprukkende zeespiegel veel gebeurt. Deze techniek heeft zijn effectiviteit bewezen en is een relatief eenvoudige ingreep. T=3 Een nieuw verhoogd ontsluitingsnetwerk heeft geïntegreerde stuwdammen en zet zo een stop op de drainerende werking van deze wijken en brengen het waterpeil tot maaiveld. Met een overloopsysteem stroomt het extra water na
piekbuien door naar de lager gelegen valleien en
vervolgens afgevoerd, geconserveerd.
blijven de woningen veilig.
T=3 Door het introduceren van wisenten
T=4: Omdat er veel betonplaten gebruikt worden
blijven de zandduinen open en wordt de
in deze constructies die het water bufferen stel ik
natuurlijke successie gestopt.
voor om deze een extra functie te geven. Door
T=4 Op bepaalde strategische plaatsen is het
hierop een profielpatroon te ontwerpen zouden
net de bedoeling om bosvorming te krijgen
planten en dieren zoals zoetwatermosselen hier
zodat de wortels hangwater vasthouden en
kunnen gedijen: een vorm van zoetwaterrif dat
afstromend water extra diep kan infiltreren.
het water zuivert en dat een ecologische habitat
Dit is het geval aan de bosranden en aan
vormt voor andere soorten. Er zijn nog soorten
de laaggelegen zijdes van de vennen. Door
met een zuiverende werking die in andere
hier wildrooster te plaatsen blijven deze
Kempense moerassen gevonden worden zoals het
zones buiten het bereik van de wisenten,
Pijlkruid en het Fonteinkruid. Het introduceren
maar ontstaat er een open grens waar
van zoetwatermosselen (zoals de quagga mossel)
recreanten wel door kunnen passeren. Om de
zorgt niet alleen voor een extra zuivering, maar
infiltratiecapaciteit te maximaliseren stel ik
kan hier zelfs een productiefunctie opnemen. Een
voor om geen naaldbos te laten groeien in deze
entrepreneur hiervoor vinden moet zeker mogelijk
zones, maar wel berken- en eikenbossen. De
zijn.
inlandse eik is echter niet klimaatrobuust en
T=4 Ook hier neemt de successie van Alnus
zal veel ziektesymptomen te verduren krijgen
glutinosa over en ook hier stel ik voor om
in het nieuwe Vlaamse klimaat. Ik stel daarom
specifieke cipressoorten te introduceren omwille
voor om de post oak (Quercus stellata) te
van hun klimaatbestendigheid en slagschaduw die
introduceren die droogteminnend is.
de verdamping beperkt. Een andere belangrijke
T=5 In deze zandduinen komen de landduinen
overweging is dat de stedelijke moerassen op deze
terug vrij te liggen die voor hydrostatische
manier ook ecologisch aansluiten op de natuurlijke
druk zorgen waardoor er extra veel kan
moerassen en ze samen één structuur vormen,
infiltreren. Door de vennen deels uit te diepen
zowel ecologisch als visueel.
en hiermee aan de laaggelegen zijde een
T=5 het toevoegen van een diverse stedelijk
artificiële landduin te maken is er horizontale
recreatief programma zoals zwemvijvers en
infiltratie van afstromend water. Door hier
sportvelden kan hier een grote meerwaarde zijn.
achter een strook met hangwaterbos te
− ❸ Van verdrogend naaldbos naar stuifduinen
voorzien worden deze plaatsen dynamische motoren voor diepe infiltratie. Ook breken ze ruimtelijk de open stuifduin open en ontstaat
Transformatie stappenplan:
er een divers habitat van bos, landduin, ven en
T=1 Door bosomvorming tot stuifduin wordt
open stuifduin, hetgeen zowel ecologisch als
de infiltratiecapaciteit hersteld.
recreatief divers is.
T=2 Veel van de vennen (concentratiepunten
infiltreert en dan exfiltreert in deze vennen en
Transformatie stappenplan:
61
het dichten van de grachten wordt water, dat
− ❹ Van gerioleerde wijken naar effluente infiltratie
van lokale kwelstromen) zijn ontwaterd. Door
T=1 Door het effluent in de RWZI’s met membraantechnologie te ontdoen van schadelijke stoffen zoals medicijnen kan het tot een kwaliteit komen die veilig in de bodem kan geïnfiltreerd worden. T=2 Door het aanleggen van een netwerk dat dit effluent terug naar de zandruggen pompt kan het daar worden geïnfiltreerd en wordt het bekken circulair in zijn watergebruik. T=3 Het herinfiltreren kan in de leegstaande openbare ruimte en op bouwgronden die getransformeerd worden tot een buurtpark. Op het hoogste punt loopt het effluent eerst door een watertuin met grindlagen en een heloftyenfilter om nog een extra natuurlijke nazuivering te krijgen, vervolgens infiltreert het door infiltratiekratten onder een centraal gelegen sportveld uit waterdoorlaatbaar beton. Helemaal onderaan het buurtpark kan een ligweide met bomen worden toegevoegd die een schaduwrijke publieke ruimte biedt, maar die ook hangwater vasthoudt waardoor het infiltrerend water niet oppervlakkig afstroomt,
62
maar diep infiltreert.
63
− â?ś Van gedraineerde valleien naar Transformatie principe Bestaande situatie
tuinen last van verdroging
akkers last van verdroging
van natuurlijk overstroombaar nu ontwaterd voor veeteelt: last van verdroging
Grondwaterverlies bedijkte gekanaliseerde rivier
afwateringsgrachten
64
Visualisatie van het narratief
Waterpeil GHG -1.5 m GLG -2 m
bufferende stuwmoerassen: T=1: recreatieve onstluiting met geĂŻntegreerde stuwdammen als stop op waterweg Geen last van verdroging
Verplaating klein dijklichaam naar rand komgronden
Geen last van verdroging
Grondwater conservering Drainerende werking gestopt
Waterpeil GHG 0 m GLG 0 m
65
T=1: recreatieve onstluiting met geĂŻntegreerde stuwdammen als stop op waterweg recreatieve onstluiting met geĂŻntegreerde stuwdammen als stop op waterweg
66
Visualisatie van het narratief
Rivier erodeert klein dijklichaam, gaat terug meanderen en verbindt zich met terug de vallei zonder intensieve arbeid
T=2/3/4: bevers transformeren de vallei tot buffermoeras
T=2
Waterpeil +0.5m
T=3 Waterpeil +0.75m
T=4 Waterpeil +1 m
67
T=5: peilgestuurde drainage verlaagd waterpeil verstedelijking + precisieteelt mogelijk = winwin Peilgestuurde drainage, kleine windturbines en elektrische gemalen
-0.50 m
-0.25 m
68
Visualisatie van het narratief
Hogere landbouwopbrengst dan huidige verdroogde akkerbouw
0.00 m
Waterpeil
T=6: waterconservering: slagschaduw broekbos beperkt verdamping
Natuurlijke succesie
Zwarte els Alnus glutinosa 20 m
Klimaatrobuuste bomen introduceren
Metasequoia glyptostroboides Watercipres 30 m
Taxodium distichum Moerascipres 40 m
T=7 : waterbuffels als ecosysteemingenieurs: veeteelt en stoppen verlandingsproces
69
Totaalbeeld transformatie
70
Visualisatie van het narratief
Hogere opbrengst land voor landeigenaren zonder arbeid
71
Inrichtingsplan detail uitwerking
Bestaande situatie
Akker Grasland veeteelt Tuin Gekanaliseerde/bedijkte waterweg
72
Visualisatie van het narratief
Afwateringsnetwerk
Bestaande topografie
73
74
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: herfststorm laadt de drinkwaterbatterij op; zicht vanaf een nieuwe recreatieve fietssnelweg door een buffermoeras
75
76
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: Zomersituatie met uiteenzetting van de ecologische spelers en recreatief gebruik
77
78
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: Doorlopende groenstructuur buffermoeras; fort van Oelegem met nieuwe recreatieve functie (zomerbar en zwemvijver in de verdedigingsgracht)
79
− ❷ Van gedraineerde wijken naar Transformatie principe Bestaande situatie
privé
publiek
bouwgrond
Grondwaterverlies
0m
gekanalise
ac gs gr afw at er
in
+1m
0m
ht en
erde rivier
+1m
80
Visualisatie van het narratief
Waterpeil -1m
bufferende stuwvijvers T=1: 80% woningen op veilige hoogte 20% ophogen, bouwgronden onteigenen + uitdiepen
privĂŠ huis verhogen +1m
bouwgrond onteigend uitgediept -1m
publiek uitgediept -1m
decreet van 8 december 2017
wijzigingsdecreet wordt de mogelijkheid voorzien dat de Vlaamse Regering bij besluit gebieden aanduidt als watergevoelig openruimtegebied. essentiele rol vervullen voor de waterhuishouding In watergevoelige openruimtegebieden geldt een bouwverbod. decreet vastgelegde stedenbouwkundige voorschriften (artikel 5.6.8, §3) van toepassing worden, en de voordien geldende bestemming wordt opgeheven. Via het
Vergoedingen Wie eigenaar is van een grond die in een watergevoelige openruimtegebied ligt, kan een vergoeding bekomen
gelijk aan de huidige verkoopprijs.
De vraag tot vergoeding wordt beoordeeld en behandeld overeenkomstig de criteria en de regeling van de planschadevergoeding.
81
T=2 Verhoogde recreatieve paden en onsluitingswegen: geĂŻntegreerd stuwdammen
Ontsluiting
82
Visualisatie van het narratief
Draagstructuur Stuwdammen
Grondwater conservering
Waterpeil 0m (maaiveld)
Aparte stuwvijver
Aparte stuwvijver
Aparte stuwvijver
Betonplaten verwerkt in de draagconstructie als stuwdam
bufferpeil tot maaiveld
Aparte stuwvijver
Na piekbui overloopsysteem: waterpeil nooit hoger dan maaiveld
83
T=2 Kilometers geĂŻntegreerd stuwdammen extra functie geven: zoetwaterriffem
Reliefontwerp in betonplaten: hechtpunten voor planten en dieren
Introduceren van lokale zuiverende planten
84
Visualisatie van het narratief
Pijlkruid
Fonteinkruid
Alg
Zuiverende zoetwaterrif
Introduceren zuiverende zoetwatermossel
Quaggamossel
Ontsluiting voor (auto’s) woningen Stalen geleidrail verzinkt
6000 mm (l) x 50 mm (b) x 700 mm (h)
Stalen vloer -/ persrooster verzinkt 6000 mm (l) x 2500 mm (b) x 200 mm (h)
①
③
②
Draagstructuur van verzinkt staal ① Langsligger 6000 mm (l) x 100 mm (b) x 200 mm (h) ② Dwarsligger 5000 mm (l) x 200 mm (b) x 250 mm (h) ③ Funderingspaal 4000 mm (l) x 200 mm (b) x 250 mm (h)
❷
Betonplaten met wapening voor waterdruk ❶ 1500 mm (l) x 50 mm (b) x 200 mm (h) ❷ 3600 mm (l) x 50 mm (b) x 200 mm (h) ❸ 5600 mm (l) x 50 0mm (b) x 200 mm (h)
❸
❶
Ontsluiting voor fietsers en voetgangers dubbelfietspad
Voetpad
6000 mm (l) x 2000 mm (b) x 200 mm (h)
6000 mm (l) x 4000 mm (b) x 200 mm (h)
Pad van gerecycleerd plastiek met pigment kleuring RAL 6033 Eigen ontwerp + maatvoering (fabricant plastic road) https://www.plasticroad.eu/en/
Opstaande rand
6000 mm (l) x 400 mm (b) x 200 mm (h)
③
❸
❶
①
Draagstructuur van verzinkt staal ① Langsligger 6000 mm (l) x 100 mm (b) x 200 mm (h) ② Dwarsligger 6000 mm (l) x 200 mm (b) x 250 mm (h) ③ Funderingspaal 4000 mm (l) x 200 mm (b) x 250 mm (h)
Betonplaten met wapening voor waterdruk ❶ 1500 mm (l) x 50 mm (b) x 200 mm (h) ❷ 3600 mm (l) x 50 mm (b) x 200 mm (h) ❸ 5600 mm (l) x 50 0mm (b) x 200 mm (h)
85
❷
②
Totaalbeeld transformatie Opbrengst voor landeigenaren
86
Visualisatie van het narratief
huishoudens
87
Inrichtingsplan detail uitwerking
Bestaande situatie
Onbebouwde bouwgrond Tuin Gekanaliseerde waterweg
88
Visualisatie van het narratief
Afwateringsnetwerk
Bestaande topografie
89
90
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: herfststorm laadt de drinkwaterbatterij op; zicht vanaf een nieuwe recreatieve fietssnelweg door stedelijke vijvers
91
92
Visualisatie van het narratief
Visualisatie zomersituatie: mogelijk recreatief programma langs nieuw fiets -en wandelnetwerk: zwemvijver. 4 meter recht in de klei gegraven (pakket van 6m) zittribune langs 2 zijden, langs andere zijde vrij zicht onder paden in broekbos
93
94
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: Groenstructuur stedelijke vijvers loopt door in buffermoerassen, drijvende sportvelden gekoppeld aan nieuwe fiets- en wandelpaden. Wegen en paden als stuwdammen
95
− � Van verdrogend naaldbos naar Transformatie principe Bestaande situatie
Diepe afwateringsgracht
Ontwaterd ven
96
Visualisatie van het narratief
Verminderde infiltratie
Productie naaldbos functie verloren sterk gevoelig voor brand (harsen + microklimaat Kempen)
infiltrerende stuifduinen T=1: naaldbosomvorming tot stuifduin (verkoop van hout financiert deze transitie) Dichten ontwateringsgracht
Buffercapacitiet ven herstellen Bosomvorming tot stuifduin
Infiltratie hersteld
Bestaande lokale omvorming tot stuifduin voor recreatieve zichtlijn, dik zandpakket wordt zichtbaar
97
T=2: wisenten toevoegen die natuurlijkse successie stoppen en infiltratiecapaciteit behouden (+veeteelt)
T=3: loofbos voor hangwater en diepe infiltratie + grens van veeroosters
Natuurlijke successie heidespurrie
Veerooster vroege haver
98
Visualisatie van het narratief
kleintasjeskruid
dwergviltkruid
Klimaatrobuuste bomen introduceren buntgras
Ruwe berk
Sterk eik (Quercus stellata) droogteminnend
T=4: uitdiepen vennen + aanleg artificiele landduinen aan laaggelegen zijde voor diepe infiltratie
T=5: toevoegen hangwaterbos met veerooster omlijsting voor extra diepe infiltratie
99
100
Visualisatie van het narratief
Totaalbeeld transformatie
101
Inrichtingsplan detail uitwerking
Bestaande situatie
Productienaaldbos Grasland veeteelt Tuin Onwaterde ven Landduin bedenkt met naaldbos
102
Visualisatie van het narratief
Bestaande situatie: verminderde grondwatervoeding
103
104
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: winterstorm laadt de drinkwaterbatterij op, zicht vanaf ingang. Roofdieren dunnen de uitgehongerde kudde wisenten uit
105
106
Visualisatie van het narratief
Visualisatie - zomersituatie: artificiĂŤle landduin, ven en loofbos geeft ecologische en ruimtelijke diversiteit en recreatieve afwisseling
107
108
Visualisatie van het narratief
Visualisatie: Wisenten woestijn met bestaande grote landduin met geĂŻsoleerd ven, padennetwerk verbindt op een informele manier de vennen en artificiele landduinen. Links in de achtergrond is het moerasbos zichtbaar.
109
− � Van gerioleerde wijken naar Transformatie principe Bestaande situatie
Regenwater zandruggen kan niet infiltreren door de dense verstedelijking, verharding en rioleringsgraad.
Verminderde infiltratie
110
Visualisatie van het narratief
Regenwater mengt met zwartwater en wordt afgevoerd naar RWZI Beneden Scheldebekken heeft ook nog veel ongezuiverde lozingen
Gezuiverd afvalwater geloosd op rivieren en afgevoerd
Grondwaterverlies
effluent infiltratie Gezuiverd effluent oppompen en infiltreren in nieuw waterpark
Extra membraanzuivering om medicijnen en andere gevaarlijke stoffen te verwijderen
Eflluent oppompen naar zandruggen
Eflluent infiltreren in buurtpark
111
Werking infiltratiepark
ligweide met bomen
Verdiept sportveld
Infiltratiekratten
112
Visualisatie van het narratief
Extra diepe infiltratie
Hangwater aan de wortels
bacteriĂŤn aan wortels extra natuurlijke nazuivering
Helofyten watertuin
Grind pakket horizontale zuivering Buffering i.v.m overloop neerslag Grind pakket verticale zuivering Buffering i.v.m overloop neerslag
Grind pakket horizontale zuivering Buffering i.v.m overloop neerslag
Klimaatrobuuste boom introduceren
Planten helofytenfilter
Ruwe berk (Betula pendula)
Kalmoes (Acorus calmus)
Gele lis (Iris pseudocorus)
113
114
Visualisatie van het narratief
Inrichtingsplan detail uitwerking
115
116
Visualisatie van het narratief
Visualisatie winterstorm: verdiept sportveld uit waterdoorlaatbaar beton, sportveld als verhoogd eiland na een piekbui omgeven door water. Geeft de mogelijkheid om het veld nog te gebruiken na een eventuele zomerse bui
117
118
Visualisatie van het narratief
Visualisatie zomersituatie: Buurtpark biedt verkoeling, ontmoetingsruimte en recreatief programma
119
120
VII Duurzame drinkwaterwinning Momenteel heeft de drinkwaterwinning in de Kempen grote debieten (gem. 6.000.000 mÂł per jaar) en grote pompkegels. De winning is vooral hoog in het systeem op de ruggen en er is dan ook veel nitraatinspoeling. Kleine debieten en een winning laag in het systeem - in de valleien waar duurzaam de jaarlijkse freatische voorraad gewonnen kan worden - zorgen voor water van topkwaliteit. Vijfentwintig drinkwaterwinning locaties (5.800.000 mÂł per jaar per winning) met aansluitende pompkegels passen net binnen de valleien van het Beneden Schijnbekken. De drinkwaterwinning zou best zichtbaar zijn in het landschap, waardoor het verhaal van de drinkwaterproductie, het metropolitane drinkwaterpark en de industriĂŤle kant van het landschap beleefbaar is. In de recreatieve fietsnelwegen die door de valleien lopen zijn ruw waterleidingen geintegreerd die uitmonden in nieuwe zuiverings- en distributieinstallaties op het dieptste punt van het waterbekken, waarna het drinkwater via het bestaande leidingwaternetwerk over Vlaanderen verspreid wordt.
121
−Duurzame freatische drinkwaterwinning Alleen jaarlijkse hernieuwbare hoeveelheid water wordt gewonnen. De huidige drinkwatervraag na overschakeling op regenwater: voor laagwaardig watergebruik 87.000.000 mÂł per jaar
122
Visualisatie van het narratief
Binnen deze berekening is rekening gehouden met het feit dat er van het oppervlaktewater jaarlijks maar 50% gewonnen wordt. Op die manier ontstaat er een systeem dat de natuurlijke peilfluctuatie nabootst en dat de natuur niet verdroogt.
Winning
Pompkegel
15x
5.800.000 mÂł per jaar
Ruwwaterleiding verwerkt in fiets- en wandelpaden
Drinkwaterverwerking
Bestaande regionale drinkwaterleidingen
−Drinkwaterwinning distributie Een waterbekken voorziet heel Vlaanderen
123
124
Visualisatie van het narratief
−Freatische drinkwaterwinning in de stedelijke vijvers
−Freatische drinkwaterwinning in de buffermoerassen
125
126
Visualisatie van het narratief
Visualisatie zomersituatie: drinkwaterwinning, industriĂŤle kant van dit landschap moet zichtbaar en beleefbaar zijn
127
Bestaande situatie ❹ productie naaldbos zandruggen infiltratiezone
❸ gedraineerde vallei veeteelt
❶ gedraineerde vallei verstedelijking
❷ gerioleerde verstedelijking zandruggen infiltratiezone
❸ Rivier met vallei verbinden: waterpeil +1m maaiveld
❶ Rivier met vallei verbinden: waterpeil tot maaiveld
❷ Effluent oppompen en herinfiltreren
Situatie 2030
128
❹ Omvorming tot stuifduin
VIII Fasering Er is een sterke bouwversnelling die de open bouwgronden snel inpalmt. Om hun gebruik voor de waterhuishouding te maximaliseren moeten deze zo snel mogelijk onteigend worden (tegen 2020). Het oppompen en herinfiltreren van effluent heeft een relatieve kleine ruimtelijke footprint en kan als een quick win vrij snel gerealiseerd worden (tegen 2025). De ruimtelijke transitie van veeteelt naar waterboer neemt ongeveer 10 jaar in beslag (tegen 2030). Het omvormen van een productienaaldbos tot stuifduin is het meest arbeidsintensief, maar laat zichzelf betalen door het verkopen van hout (tegen 2035).
129
130
IX Opschaalbaarheid DE ESSENTIE IN HET KORT:
Met de sterke bevolkingstoename die Vlaanderen te wachten staat zal dus ook de drinkwatervraag proportioneel toenemen. Concrete en haalbare oplossingen dringen zich op. De testcase van het Beneden Schijnbekken zou kunnen opgeschaald worden met andere bekkens in de Kempen. De oorzaken voor verdroging, de noodzakelijke ruimtelijke ingrepen en de mogelijke toekomstperspectieven zijn daar nagenoeg identiek. Het potentieel om heel de Kempen te transformeren tot één grote waterbatterij is gigantisch. De Kempen kan op een duurzame manier wel tienmaal zoveel als de huidige watervraag en meer dan tienmaal zoveel als Frankrijk, de huidige grootste exporteur van water, genereren. De zandgronden die van de Kempen altijd een achtergestelde regio hebben gemaakt kunnen daardoor net een belangrijke en vernieuwende economische motor worden. Als de Kempen integraal wordt getransformeerd tot een drinkwaterbatterij ontstaat er op de scheidingskam van het Schelde- en het Maasbekken een groot stuifduinenlandschap. Door dit te verbinden met enkele strategische ecoducten ontstaat hier een aangesloten natuurgebied van wel 274.168 hectaren. Europa zal, door de stadsvlucht en de achtergelaten landbouwgebieden opnieuw een wildere regio worden. Zo zullen er tegen 2040 maar liefst 20 miljoen hectaren aan landbouwgrond verwilderen. Een rijkheid aan Europese rewilding projecten introduceren nu al natuurlijke populaties die uiteindelijk deze gebieden zullen innemen. De Kempen kan hierop aansluiten en een groot economisch natuurpark vormen met buitengewone ecologische en recreatieve kansen, in één van de dichtstbebouwde landen ter wereld
131
VERDIEPEND ESSAY: − ❶ Zandgronden en drinkwaterproductie als economische motor Met de sterke bevolkingstoename in Vlaanderen zal in de toekomst ook de drinkwatervraag proportioneel toenemen. Concrete en haalbare oplossingen dringen zich op. De testcase van het Beneden Schijnbekken zou kunnen opgeschaald worden in een andere waterbekkens van de Kempen. Hier gelden nagenoeg dezelfde landschappelijke condities, verdrogingsproblemen en potentiële toekomstperspectieven. Het potentieel om de Kempen te transformeren tot grote waterbatterij is enorm en kan 824.600.888 m³ per jaar aan grondwater genereren, hetgeen wat tienmaal de huidige drinkwatervraag is. Om een vergelijking te geven is de totale productie van SPA ongeveer 2000 m³ per jaar. Frankrijk is de grootste globale exporteur met 6.283.000 m³ per jaar, en dit met een trade value (in 2004) van 800,000,000,000,000 $. Drinkwaterproductie is big business. Als je dan bedenkt dat de Kempen meer dan tienmaal zoveel water kan genereren als Frankrijk exporteert, dan wordt het potentieel van de Kempen glashelder. De zandgronden die van de Kempen altijd een achtergestelde regio hebben gemaakt kunnen daardoor net een belangrijke en vernieuwende economische motor worden. Er is een toenemend watertekort in de hele wereld. Zelfs in waterrijk Nederland werd in 2019 al gewaarschuwd door het drinkwaterbedrijf Dunea en het waterschap van Rijnmond dat het maximum qua waterproductie capaciteit bereikt is en dat gezien de bevolkingsgroei tegen 2050 de kans dus groot is dat kraantjeswater in de regio Den Haag niet meer zo vanzelfsprekend is. Dit zou een afzetmarkt kunnen geven voor de Kempen.
132
Niet minder belangrijk is dat de lokale landgebruiksvormen die nu mede de verdroging
veroorzaken, op termijn een nieuw economisch en duurzaam perspectief krijgen.
− ❷ Ecologische en recreatieve betekenis op Europese schaal Indien de Kempen integraal kunnen getransformeerd tot een reusachtige drinkwaterbatterij ontstaat er op de scheidingskam tussen het Maasstroomgebied en het Scheldestroomgebied één groot stuifduinenlandschap. Door dit te verbinden met enkele strategische ecoducten ontstaat hier een aangesloten natuurgebied van wel 274.168 hectaren. Europa zal, door de stadsvlucht en de achtergelaten landbouwgebieden, opnieuw een wildere regio worden. Zo zullen er tegen 2040 maar liefst 20 miljoen hectaren aan landbouwgrond verwilderen. De rijkheid aan Europese rewilding projecten introduceren nu al natuurlijke populaties die uiteindelijk deze gebieden zullen innemen. De Kempen kan hierop aansluiten en een groot economisch natuurpark vormen met buitengewone ecologische en recreatieve kansen, in een van de dichtstbebouwde landen ter wereld. De ecologische en recreatieve meerwaarde van een dergelijk gebied is ongezien.
133
− Zandgronden en drinkwaterproductie als economische motor Bestaand landgebruik: drainagemachine Productienaaldbos Gedraineerde vallei voor veeteelt Verharde, gerioleerde zandruggen Drinkwaterwinning, hoog in het systeem
Drinkwaterbaterij Stuifduinen Buffermoeras
134
Visualisatie van het narratief
Gerioleerde zandruggen effluent herinfiltreren Drinkwaterwinning, laag in het systeem
− Zandgronden en drinkwaterproductie als ecologische motor Bestaand versnipperde natuur Versnipperd naaldbos: brandgevaar Versnipperd alluviaal bos: verdroging Ruimtelijke en ecologische barrières Versnipperde heide: brandgevaar
Verbonden stuifduinenlandschap Stuifduinen verbonden met ecoducten Versnipperd alluviaal bos: vernat Ecoduct en droge verbinding
135
verbonden stuifduinenlandschap op scheidingskam Maas - en Scheldebekken verbonden met enkele strategische ecoducten =natuurgebied van 274.168 hectaren rijgt fragmentatie aan elkaar
− Zandgronden en drinkwaterproductie als recreatieve motor Bestaande versnipperde recreatief netwerk Productienaaldbos: privĂŠ Versnipperde fiets- en wandelpaden Natuur - en recreatiegebied
Een groot verbonden drinkwater-natuurpark Drinkwaterbaterij Stuifduinen verbonden met ecoducten Nieuwe fietspaden in de buffermoerassen
136
Visualisatie van het narratief
Ecoducten en regionaal fietsnetwerk rijgen versnippering aan elkaar
Aansluiten op een wilder Europa
Bestaand Grootschalige wildernis Kleinschalige wildernis Verstedelijking Rewilding projecten 20.000.000 hectaren! + 274.168 hectaren (Kempen) Nieuw Abandoned farmland 2040 Drinkwaterecosysteem Kempen
137
138
X Raadplegingen
139
GERAADPLEEGDE EXPERTEN Lydie Van der Linden Dienst Grondwater en Lokaal Waterbeheer VMM Jan Corluy Dienst Grondwater en Lokaal Waterbeheer VMM Cauwenberghs Kris Verantwoordelijke dienst hoogwaterbeheer VMM De Rouck Tinneke Verantwoordelijke Team Grondwatermodellering – en databank VMM Zainab Zomlot Postdoc Researcher Dpt. of Hydrology and Hydraulic Engineering Vrije Universiteit Brussel
Databank ondergrond Vaanderen Kim De Latthauwer ICT Teamverantwoordelijke GIS dewatergroep Frederik Looten Directeur Externe Relaties dewatergroep Mieke Van Der Spiegel FOD Financiën Kadaster Barend de Jong Ecologie Nederland/ Vlaanderen Witteveen+Bos Dirk Vrebos Departement biologie Universiteit Antwerpen
Boud Verbeiren Prof. Dr. – Dept. Hydrology and Hydraulic Engineering Vrije Universiteit Brussel Lai Choi waterleidingen Aquaflanders Peter Willems Expert geoinformatie Ruimte Departement omgeving Tom De Swaef Onderzoek droogte tolerante gewassen ILVO instituut voor landbouw, visserij en voedingsonderzoek Frank Canters professor of cartography, GIS and remote sensing Department of Geography Vrije Universiteit Brussel Jan Staes Onderzoeksgroep ecosysteembeheer Universiteit Antwerpen
140
Kris Decleer Senior Researcher Landscape Ecology and Nature Management INBO Marleen Van Damme DOV-coördinator
ANDERE BIJDRAGEN Wouter Verbeeck burgerlijk ingenieur: Omrekeningswijze diverse data Gijsbert Coenen zelfstandig kunstenaar: Site visit en brainstormen grafische producten Marleen Reynders wetenschappelijk auteur: Essays Jan Eiting landschapsontwerper: Notuleren
GERAADPLEEGDE BRONNEN Albert, M., Nagel, R., Nuske, R., Sutmoller, J., Spellmann, H., (2017), Tree species selection in the Face of Drought Risk – Uncertainty in Forest Planning, MPDI
Straaten, D., Paelinckx, D., Verheyen, R., (1990), De Belgische Kempen: mineralenrijke kanalen door een voedselarm gebied, Universiteit Antwerpen
Alonso,I., Weston,K., Gregg,R., Morecroft,M., (2012), Carbon storage by habitat: Review of the evidence of the impacts of management decisions and condition of carbon stores and sources, Natural England
Brouwers J., De Geest C., Devriendt S., Peeters B., Struyf I., Vancraeynest L., Vander Putten E., Vandevenne F., Van Hooste H. & Van Steertegem M. (2017) Systeembalans 2017: Milieu-uitdagingen voor het energie-, mobiliteits- en voedingssysteem in Vlaanderen, Aalst, Milieurapport Vlaanderen, VMM
Asefa,T., Batelaan,O., Van Campenhout,A., De Smedt,F., (2000), Characterizing rechargde/ discharge areas of Grote-Nete(Belgium) using hydrological modeling, vegetation-mapping and GIS, VUB Batelaan, O., De Smedt, F., Huybrechts, W., (1996) Een kwelkaart voor het Nete- Demeren Dijlebekken, INBO en VUB Ballaer, B., Dierckx, J., Van de Moortel, R., De Deckere, E., Meire, P., (2005), Ecologische inventarisatie en visievorming in het kader van integraal waterbeheer Stroomgebied van het Groot Schijn, Syncera Belgium, Universiteit Antwerpen Beerten, K., (2011), Fysische geografie van het Netebekken en omgeving versie 1, SCK.CEN Broekx, S., De Nocker, L., Liekens, I., Poelmans, L., Staes, J., Van der Biest, K., Meire, P., Verheyen, K., (2013), Raming van de baten geleverd door het Vlaamse NATURA 2000-netwerk, VITO, universiteit Antwerpen en universiteit Gent
Cabus, P., (2017), Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, Departement Ruimte Vlaanderen Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid, (2016), Stroomgebiedbeheerplannen voor Schelde en Maas 2016-2021, Grondwatersysteemspecifiek deel Centraal Kempisch Systeem, Integraal waterbeleid, VMM De Becker, P., Denys, L., Packet, J., Batelaan, O., Mertens, W., (2006), Ecohydrologische studie life zuiderkempen (hulshout, herselt & aarschot) in het kader van het life natuurproject“herstel van basenrijke moeras& heide-ecosystemen”in de zuiderkempen,
141
Boeye, D., De Blust, G., De Baere, D., van
Brouwers J., Peeters B., Van Steertegem M., van Lipzig N., Wouters H., Beullens J., Demuzere M., Willems P., De Ridder K., Maiheu B., De Troch R., Termonia P., Vansteenkiste Th., Craninx M., Maetens W., Defloor W., Cauwenberghs K. (2015), MIRA Klimaatrapport 2015, over waargenomen en toekomstige klimaatveranderingen. VMM i.s.m. KU Leuven, VITO en KMI
INBO Vogels, B., (2017), Rainwater management in Flanders preparing for the future, VMM
Fore P, Dewaelheyns, V., (2012), Klimaatuitdagingen voor de Zuiderkempen, Universiteit Gent
De Bruyne, ., Decat, K., Despiegelaere, M., Dillen, L., Dusar, L., Van Huffel, P., Janssens, J., Legros, C., Modderie, L., Moyersoen, B., Vanderstichele, G., Vanderstraeten, F., Vanhille, A., Vermeulen, H., Verstraete, J., (2006), Drinkwatervoorziening in Vlaanderen vanaf 1800 tot heden, NGO PROTOS, Vlaams partnerschap Water en Ontwikkeling
Fore, P., Dewaelheyns,V., van Damme, S., Van Roste, C., (2012), naar een klimaatbestendig Kempen, Universiteit Gent Fronhoffs, A., Thomas, P., (2007), De beoordeling van de kwalitatieve toestand van grondwaterlichamen, VMM Gassert, F., Lanids, M., Luck, M., Reig, P.,
Decleer, K., Wouters, J., Jacobs, S., Staes, J., Spanhove, T., Meire,P., van Diggelen, R., (2016), Mapping wetland loss and restoration potential in Flanders (Belgium): an ecosystem service perspective, University of Antwerp Dewaelheys, B., Van den Broeck, P., (2012), Lessen vanuit de Kempen, Universiteit Gent D’hont, D., (2010),Kwantitatieve toestand van grondwater, remedie«ring door herstelprogramma’s, VMM Diriken, P., Van de Genachte, G., (2000), Landschapskenmerkenkaart Antwerpen, Georeto, Aeolus
Elliot, M., Puttock, A., (2018), Natural Water Engineers – impacts of beaver dams on flows, water quality and wetland species, Unviersity of Exeter Fitch, L., Biol, P., (2016)Beaver our watershed partner, Riparian Habitat Managment Society
Shiao, T., (2014), Aqueduct Global maps 2.1, World Resources Institute Gobin,A., Van De Vreken,P., Van Orshoven,J., Keulemans,W., Geers,R., Diels,J., Gulinck,H., Hermy,M., Raes, D., Boom, W., Muys,B., Mathijs,E.,( 2008) Adaptatiemogelijkheden van de Vlaamse landbouw aan klimaatverandering Eindrapport , Departement Landbouw en Visserij Vlaamse overheid Heuvelsmans, G., (2014), Effecten van waterschaarste en droogte op grondwater, VMM Kessels, E., Cardon, A., De Sloovere, A., Verhulst,J., De Cooman, W., Dezillie, N., Lermytte, J., Snellings, P., Torbeys, B., Van Lokven, M., Hofman, M., Van Leeuwen, O., Trouwen, J., Vergauwe, D., Aben, R., Grobben, M., (2008),BeNeKempen Werkgroep water Eindrapport en maatregelvoorstel, ABdk, OVAM, VMM, Waterschap DE Dommel, Waterschap Peel en Maasvallei, Provincie Limburg, Provincie Antwerpen
Kuijer, L., Dickhoff, C., (2017), Lisdodde in paludicultuur onderzoek naar optimale groeicondities voor lisdodde teelt, Hogeschool VHL Lerouge, F., Vranken, L., Verhoestraete, D., Schuwer, T., (2017) Veerkracht voor het Metropolitaan Kerngebied vanuit het perspectief van ecosysteemdiensten, KU Leuven, CLUSTER
voor de toekomst, Waterbouwkundig Laboratorium Pollock, M., Beechie, J., Wheaton, M., Chris, E., Jordan, E., Bouwes, N., Weber, N., Volk, C., (2014), Using Beaver Dams to Restore Incised Stream Ecosystems, Oxford University Projectteam, (2008), Teelthandleiding Cranberry, CAH Dronten
Mathijs,E., Nevens,F., Vandenbroek,P., (2012),Transitie naar een duurzaam landbouw-
Puttock, A., Graham, A., Cunliffe, A., Elliot, M., Brazier, R., (2016), Eurasian beaver activity
en voedingssysteem in Vlaanderen, VMM
increases water storage, attenuates flow and mitigates diffuse pollution from intensivelymanaged grasslands, Geographic University of Exeter, Devon Wildlife Trust
Meyus, Y., Cools, J., Adyns, D., Zeleke, S., Woldeamlak, S., Batelaan, O., De Smedt, F., (2005), Hydrogeologische detailstudie van de ondergrond in Vlaanderen Bijlagen, VUB Nressers, N,. Larrue, C., (2016), Governance for drought resilience, land and water drought managment in Europe, Vechtstromen water Authority, Universite Paris Est Creteil Varone, F., Aubin, D., (2002), The Evolution of the National Water Regime in Belgium, UCL, SPRI, AURAP Olivier,E, (2008), Muddy floods in the Belgian loess belt: problems and solutions, UCL De Waegemaeker, J., Van Acker, M., Eva, K., Rogge, E., Shifting climate, reshaping urban landscapes: designing for drought in the Campine landscape, University of Antwerp Pereira, F., (2014), 11de Waterforum: Waterschaarste en droogte, de nieuwe realiteit, analyse van de waterbeschikbaarheid in Vlaanderen, huidige toestand en uitdagingen
Rekenhof, (2014), Bescherming en herstel van de grondwatervoorraden: grondwatervergunningen, grondwaterheffing en steun voor grijswaterprojecten, rekenhof van het Vlaams parlement Schot, P., Winter, T.,(2006), Groundwater– surface water interactions in wetlands for integrated water resources management, University of Utrecht, Denver Federal center Staes, J., Vrebos, D., Van der Biest, K., Meire, P., (2015), Een analyse van waterecosysteemdiensten in Vlaanderen: wat kunnen we winnen door een gepast beleid inzake infiltratie en retentie? Universiteit van Antwerpen Stuyt, L., (2013), Regelbare drainage als schakel in toekomstig waterbeheer, Stowa, WUR Topper, R., Barkmann, P., Bird, A., Sares, M.,
(2004), Artificial recharge of ground water in colorado a statewide assesment, Colorado Deparment of Natural Resources
Sueur River Basin, USA, University of Utrecht, John Hopkins
Van Acker, M., van der Veken, B., (2017), Kempenatlas, Public Space
Verhassel,M., Debussche,B.(13 november 2018),Actieplan water voor land-en tuinbouw 2019-2023, Departement landbouw & visserij
Vandenbussche, V., T’Jollyn, F., Zwaenepoel, A., Vanhecke, L., Hoffman, M., (2002), Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 4. Moerassen, Universiteit Gent
Vrebos, D., Staes, J., Bennetsen, E., Meire, P., (2017) Ruimtelijke analyse van ecosysteemdiensten in Vlaanderen, een Q-GIS plugin, Universiteit van Antwerpen
Van den Heuvel, K,(5 April 2019),Actieplan
Vrebos, D., Staes, J., Jacobs, S., Meire, P.,
Droogte en Wateroverlast 2019 – 2021, VMM
(2014), Hoofdstuk 15 Ecosysteemdienst waterproductie, INBO
van Eekeren, N., Deru, J., Gerders, S., (2015), Bufferboeren productieve maatregelen voor meer droogtetolerante duurzame klimaatoplossigen voor landbouw en water, Louis Bolk instituut Van Limbergen, I., (2013), Waterconservering door agrarische stuwpeilbeheer, Regionaal landschap de Voorkempen Van Peteghem, M., (2016), Drinkwaterbalans voor Vlaanderen, VMM Van Tomme, I., De Sutter, R., (2005), Actualisering en analyse van het watergebruik van de huishoudens, industriele kleinverbruikers, de sector landbouw, de sector handel & diensten in Vlaanderen (1991 – 2003), VMM, Ecolas Verhagen, W., (2013),Wetland restoration in an agricultural basin. Linking hydrologic response, optimal location, ecosystem services and stakeholder opinions. A case-study for the Le
Willems, P., (2008) Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen, KUL Willems, P., (2013), invloed van klimaatverandering op de waterhuishouding in Vlaanderen, KUL Willems, P., Vanneuville, W., Vansteenkiste,T., Holvoet, K., (2010), Impact van de klimaatverandering op hydrologie en de gevolgen voor overstromingen en watertekorten, departement mobiliteit en openbare werken Zomlot, Z., Verbeiren, B., Huysmans, M., Batelaan, O., (2014), Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: assesment of controlling factors, VUB (2009), Benedenscheldebekken Deelbekken Beneden Schijn beheerplan 2008-2013, Provincie Antwerpen, Waterschap Het Schijn,
Integraal Waterbeleid 2016), Basiskaart Vlaanderen voor drinkwatervoorziening, Aquaflanders
146
ATLAS VAN EIGEN ONDERBOUWEND VOORONDERZOEK
147
Steeds meer waterschaarste in de wereld Seizoensgebonden fluctuaties waterconsumptie en beschikbaarheid Winterkwartaal
Verbruik Laag
>
Waterbeschikbaarheid Hoog
Verbruik Hoog
>
Zomerkwartaal
Waterbeschikbaarheid Laag
>
1/2 wereldbevolking 1 maand/jaar waterschaarste
4 miljard mensen
Waterschaarste indicator van de rivierbekkens van de wereld <10%
10-20%
20-40%
40-80% >80% Bevolking
Vlaanderen is een van de meest waterschaarse regio`s van Europa!
20%
>80% ! 20 - 40%
Waterschaarste indicator
148
<10%
10-20%
20-40%
40-80% >80% Bevolking
Hoog verbruik & laag aanbod: zeer kwetsbare positie! Zeer hoog waterverbruik
Beperkte waterbronnen
+
Zeer lage waterbeschikbaarheid
=
gemiddelde waterbeschikbaarheid
Beschikbaar water m3/capita/jaar
Neerslag
Portugal
afhankelijk lokale neerslag
gem. 10.2 miljard m³/jaar
Vlaanderen
7 x groter!
13.522 km²
92.212 km²
SCHELDE
Waterverbruik
725.231.000 m3/jaar
=
MAAS
Internationale rivierinstroom gem. 2.9 miljard m³/jaar
750.000.000 m3/jaar
Lage instroom
Kwetsbare positie: maar waterschaarste niet door fundamenteel watertekort Neerslagoverschot
AANBOD
GEBRUIK
71.2%
Maatschappij
4.137.732.000 m3/jaar
725.231.000 m3/jaar
10.3 %
Internationale rivierinstroom gem. 2.9 mio m³/jaar
28.8%
13.8 % Ecosysteem
973.576.328 m3/jaar
100%
24.1%
7.037.732.000 m³/jaar
1.6890.55.680 m³/jaar
149
Internationale rivierinstroom
Ijzer
gem. 3.36 m/s gem. 105960960 m3/jaar
Leie
gem. 28.02 m/s gem. 883638720 m3/jaar
Bovenschelde
gem. 31.02 m/s gem. 977931360 m3/jaar
Dender
gem. 6.05 m/s gem. 109792800 m3/jaar
B Ch
150
gem gem. 715867
Gemiddeld 2.946.313.872 m3/jaar (25% rivierafvoer)
Zenne Kanaal Brussel harleroi
Maas
gem. 19.9 m/s gem. 2865313872 m3/jaar
Dijle gem. 1.6 m/s gem. 51655986 m3/jaar
Demer gem. 1.2 m/s gem. 626953680 m3/jaar
m. 2.27 m/s 720 m3/jaar
151
Regenrivieren waarvan debiet sterk afhankelijk is van lokale neerslag en grondwater
min. 0.00 m/s max. 106.35 m/s min. 3.88 m/s max.232.22 m/s
152
min. 0.16 m/s max. 325 m/s
85% rivierafvoer Vlaanderen afkomstig van lokaal grondwater kwel (Van Camp et al. 2010 groundwaterbalance northern Belgium)
min. 0.66 max. 114.5
m/s 50 m/s
min. 3.25 m/s max. 53.51 m/s min. 0.88 m/s max. 134.72 m/s
min. 0.57 m/s max. 27.69 m/s
153
Evapotranspiratie en neerslagoverschot
154
Vooral veel verdamping in de ondoordringbare leem - en kleigronden en open watervlakken
207 - 353 353 - 388 388 - 416 416 - 444 444 - 470 470 - 496 496 - 522 602 - 705 705 - 757
gem. jaarlijkse neerslag 1m
1m
mm/jaar
gem. 756 liter/m2/ jaar
100%
10.222.632.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse evapotranspiratie
- 59.52%
gem. 6.084.900.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse neerslagoverschot
=40.48%
4.137.732.000 m3/jaar
155
Grondwater: actuele infiltratie
156
Gemiddeld 3.177.670.000 m3/jaar
m3/ha/jaar 0 - 264 264 - 882 882 - 1570 1570 - 2047 2047 - 2400 2400 - 2770 2770 - 3176 3176 - 3564 3564 - 4111 4111 - 4500
100%
gem. jaarlijkse neerslagoverschot
4.137.732.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse infiltratie
- 76.79%
3.177.670.000 m3/jaar
157
Ondiep grondwater: seizoenale retentie (in de zandbodems)
158
Gemiddeld 1508576328 m3/jaar aan ondiep grondwater (verschil GHGGLG)
m3/ha/jaar 0 - 250 250 - 1000 1000 - 1750 1750 - 2500 2500 - 3000 3000 - 3500 3500 - 4250 4250 - 5000 5000 - 6000 6000 - 7000
gem. jaarlijkse infiltratie
100 %
3.177.670.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse seizoenale retentie
- 47.47%
GHG GLG
1.508.576.328 m3/jaar 3.177.670.000 m3/jaar
159
Grondwater: grootschalige infiltratie en kwelpatronen
160
Gemiddeld 536.556.218 m3/jaar
m3/ha/jaar 0 - 250 250 - 1000 1000 - 1750 1750 - 2500 2500 - 3000 3000 - 3500 3500 - 4250 4250 - 5000 5000 - 6000 6000 - 7000
gem. jaarlijkse infiltratie
100 %
3.177.670.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse seizoenale retentie
- 47.47%
GHG GLG
1.508.576.328 m3/jaar
gem. jaarlijkse permanente retentie
- 16.88%
536.556.218 m3/jaar
gem. jaarlijkse diepe retentie
- 35.65%
1.132.839.355 m3/jaar
161
Regenwater: oppervlakkige afstroming
162
Gemiddeld 987.106.000 m3/jaar
m3/ha/jaar 0 - 250 250 - 1000 1000 - 1750 1750 - 2500 2500 - 3000 3000 - 3500 3500 - 4250 4250 - 5000 5000 - 6000 6000 - 7000
gem. jaarlijkse neerslagoverschot
100%
4.137.732.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse infiltratie
- 76.79%
3.177.670.000 m3/jaar
gem. jaarlijkse oppervlakkige afstroming 23.21%
-
987.106.000 m3/jaar
163
Geen berging in het oppervlaktewater
Natuurlijke bergingscapaciteit van de valleien: tot 1950 243.555 hectaren
164
Verlies van 75% van het bergend vermogen voor oppervlaktewater sinds 1950
Geen berging in het grondwater balans tussen kwel- en infiltratiegebieden verstoord
Verhoogde kwelaanzuiging en afvoer door gedraineerde /gerioleerde valleien
6.777.991.576 m3/jaar: 213% van de jaarlijkse infiltratie
Verminderde infiltratie door riolering en naaldbosinterceptie: verlies van 520.951.695 m3/jaar
165
3237.025 km2 aan ontoereikende riolering
1.357.548 ha aan economisch landgebruik in de kwelgebieden
166
42.000 ha aan bouwgronden: tegen 2050 +29% verstedelijking/versnippering
Vlaanderen vooral afhankelijk van freatische winning Freatische winning
349.823.000 m3/jaar
(68.4 % totale winning) 1 - 200 200 - 400 400 - 600 600 - 800 800 - 1000 1000 - 1200 1200 - 1400 1400 - 1600 1600 - 1800 1800 - 2000 Vergunde winningen milj. m3/jaar >30 <30
Gespannen winning niet duurzaam Gespannen winning
161.582.000m3/jaar
(31.6 % totale winning)
Voeding van gespannen lagen ~ 100 m onder maaiveld duurd eeuwen: 2 mm/jaar ongeveer 1% van de neerslag Vergunde winningen milj. m3/jaar >30
Grondwaterschaarste Freatisch en gespannen
Grondwaterschaarste
Freatisch
<30
Freatisch en gespannen
Relatieve onttrekkingsgraad % jaarlijks geĂŻnfiltreerde neerslag
167
Watergebruik/jaar: effectief watergebruik per bron? Bronnen leidingwater/jaar
Watergebruik/jaar Leidingwater Oppervlakte water excl. koelwater
361.335.705,9 m3
49.21%
168.544.647,1 m3
Grondwater
Regenwater
130.100.764,7 m3 43.767.823,5 m3
22.9%
17.7%
5.9%
Waterverbruik opp.water/jaar Oppervlakte water excl. koelwater
Oppervlakte water leidingwater
168.544.647,1m3
149.231.646,5 m3
53.03%
46.9 %
Oppervlakte water Vlaanderen
Ander water
149.231.646,5 m3
137.307.568,2 m3
41.3 %
38 %
30.442.705,9 m3
Ingevoerd water
Grondwater Vlaanderen
74.796.491.2 m3
20.7%
4.1%
Bronnen opp.water/jaar Totaal oppervlakte water
317776293.6 m3
100%
Effectief Waterverbruik grondwater/jaar
Lokaal grondwater Internationale (kwel) rivierinstroom
270.109.849,56 m3
85%
Grondwater directe winning
Grondwater drinkwater
Grondwater oppervlakte water voeding
Totaal grondwater
79.444.073,4m3
25 %
130.100.764,7 m3 137.307.568,2 m3 25.54% 24.20%
270.109.849,56 m3
537518182.46 m3
50.25%
100%
Vlaanderen gebruikt 734.191.470,6 m3/jaar
Effectief watergebruik/bron/jaar Grondwater
537518182.46 m3
168
73.21%
Ingevoerd water
74.796.491.2 m3
10.1%
Internationale rivierinstroom
79.444.073,4m3
6.49%
Regenwater
Ander water
43.767.823,5 m3
30.442.705,9 m3
5.9%
4.1%
Vlaanderen voor 73.21% afhankelijk van lokaal grondwater: 537.518.182,46 m3/jaar
Drainagemachine zorgt voor rivierovertoppingen
Kosten bij potentiële overstroming huidig landgebruik Kosten per m2/jaar
Potentiële kosten/jaar
Opp. inname van overstroombaar gebied
0.3 - 1 €
>1 €
0.2 - 0.3 €
0.1 - 0.2 €
423.629.600 €
240.528.000 €
100.838.300 €
46.798.600 €
39%
17.71%
24.4%
18.6%
529.696 ha
240.582 ha
334.631 ha
252.639 ha
Akkerland
Stedelijk gebied
Weiland
Natuur
Drainagemachine zorgt voor rioolovertoppingen
Kosten bij potentiële overstroming huidig landgebruik Opp. Vlaanderen
13.522 km2
Bebouwd gebied
3.725 km2
rioleringsgraad
Kans op rioolovertoppingen
86.9%
gerioleerd gebied Kosten potentiele overstroming
Kansen op riooloverstormingen Recente rioolovertopping/probleemgebieden Grote kans: riolering aangeduid voor vervangingsopgave Middelgrote kans: tegen 2030 +30% bergingsvolume nodig
3237.025 km2
>1 €/m2/jaar
169
Drainagemachine trekt grondwater leeg tegen zomerkwartaal Neerslagoverschot zomerkwartaal 2018 1m
gem. neerslag zomer
100%
1m
gem. 388 liter/m2 kwartaal
t.o.v jaar totaal
5.246.536.000 m3/jaar
51.32%
gem. evapotranspiratie zomer
-
86.08%
gem. 4.516.348.000 m3/jaar
gem. neerslagoverschot zomer
=
74.22%
13.92%
=
68.5%
730.188.000 m3/jaar
17.64%
Evapotranspiratie zorgt voor negatieve grondwatervoeding Kwestbaarheid verdroging grondwater mm/zomerkwartaal 193 - 107 107 - 32 32 (-)- 17 - 17 (-) - 83 -188 (-) -83
Seizoenale verschillen zullen nog toenemen (2050) neerslagoverschot winter 2050 gem. neerslag winter
1m
1m gem. 589.61 liter/m2 kwartaal
t.o.v 2018
7.972.706.420 m3/jaar
100%
gem. evapotranspiratie winter
-
32.9%
gem. 2.626.226.826 m3/jaar
160,05%
gem. neerslagoverschot winter
= =
67.1%
5.346.479.594 m3/jaar
165.901%
neerslagoverschot zomer 2050 gem. neerslag zomer
1m
1m gem. 271.61 liter/m2 kwartaal
170
t.o.v 2018
100% 70%
3.672.710.420 m3/jaar
gem. evapotranspiratie zomer
-
89.9 %
gem. 3.303.830.200 m3/jaar
Neerslagoverschot tegen 2050 winterkwartaal +65,90% en zomerkwartaal -49.49%
gem. neerslagoverschot zomer
= =
10.1 % 50.51%
368.880.220 m3/jaar
Toename van de verstedelijking (2050)
Onbebouwde bouwgronden: 42.000 extra hectaren (2017) verharding aangesloten aan riolering
Toename van de verstedelijking ten koste van de grondwatervoeding (2050)
2050: verstedelijking +29%: oppervlakkige afstroming winterkwartaal +112.26% en grondwatervoeding zomer - 51.62%
Problematische gebieden Verhoogde oppervlakkige afstroming Sterke drainage Gerioleerd/verstedelijkt Verstedelijkingsdruk Grondwaterreserves Deelbekkens
171
Versnipperd landgebruik bypassed hydrologische functies landschap
Natuurlijke waterwerking (infiltratie/buffering) Gedraineerd (landbouw valleigebied) Gekanaliseerd Oppervlakkige afstroming (landbouw) Interceptie naaldbos Gerioleerd
Gefragmenteerd watersysteem kwelgebieden Zoom fragmentatie kwelgebieden
Natuurlijke waterwerking (buffering)
kwelgebieden zonering
Gekanaliseerd
Gerioleerd
Gedraineerd (landbouw valleigebied)
Gefragmenteerd watersysteem inzijggebieden Zoom fragmentatie inzijggebieden
172
Natuurlijke waterwerking (infiltratie)
Inzijggebieden zonering
Interceptie
Gerioleerd
Oppervlakkige afstroming (landbouw)
Evolutie van de bebouwing in Vlaanderen
1988
2000
2018
2050
173
Bouwstop opgelegd door Europa
14 12
hectaren per dag
10
ongewijzigd beleid
8 6 4 2 0
1990
2000
2010
2020
2025
2030 2040
2050
Vlaanderen ruimteneutraal 2050
Vlaams beleid: witboek BVR 30 november 2016
6 hectaren/dag in 2016 3 hectaren/dag in 2025
174
0 hectaren/dag in 2040
Distributienetwerk leidingwater en waterbedrijven
Bron data: op aanvraag AQUAFLANDERS Š Basiskaart voor de drinkwatervoorziening Vlaanderen (2016)
Toevoerleidingen (diameter) >800 mm 600-800 mm 400-600 mm 400 mm Ruwwaterleiding
Drinkwaterbedrijven AGSO Knokke Heist De Watergroep Farys IWVA IWVB Pidpa Vivaqua Waterlink
Eerste watervoerende laag
Grind Krijt Leemhoudend of kleihoudend zand Zand Zand/verzilt grondwater Risico op watertekort voor beplanting
Dikte van de deklaag < 10 m 10 m > 10m
175
Analyse hydrologie Vlaamse landschapstypes aan de hand van 6 testcases (zie volgende pagina's)
176
Legenda Kempen Polders en getijdenzone Questa`s Pleistocene riviervalleien en vlaamse overgangszone Heuvelzone Beneden Zeeschelde
Bron data: geopunt.be + arcgis bewerking
177
178
Kempen: hydrologische landschapsstructuur
Legenda Regionale grondwaterstromen Intermediare grondwaterstromen Lokale grondwaterstromen Droog zand Nat zand Klei Water Zeeklei Limoniet zandsteen Bron data: Subsurface viewer DOV Vlaanderen / Veerkrachtig metropolitaan kerngebied / Landschapsplanning en watersystemen in de zandgebieden Michael van Buuren
Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden Potentiele infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/jaar 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500 Bron data: op aanvraag ECOPLAN Š consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking
179
Kempen: problematiek en opgave
Verminderde grondwatervoeding Relevant landgebruik Naaldbos Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied Ingreep: Afkoppelen regenwater via bioswale naar infiltratie of bufferzone
Evapotranspiratie mm/jaar
Naaldbos: interceptie/wintergroen Ingreep: Omvorming naar heide voor maximale infiltratie
Actuele infiltratie (interceptie + versnelde afvoer) m3/ha/jaar
Verschil actuele en potentiĂŤle infiltratie m3/ha/jaar
180
Inzetten op maximale infiltratie
Overstromingen
Relevant landgebruik Van nature overstroombaar gebied Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector Ongezuiverde uitlaat Overstort Gezuiverde uitlaat
Oppervlakkige afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied
Minder ruimte voor water/inname van de valleien Verkavelingen Verhard (gebouwen, wegen en industrie) Akkerbouw Productief grasland Productiebos Huidige ruimte voor water: waterwegen of extensieve open ruimte
Recent overstroomd + oorzaak (1988-2017)
Opstuwing riolering Overtopping waterloop Riolering aangeduid voor vervanging Korte termijn oplossing nodig riooloverstromingen
Groot overstromingsrisico 2050 klimaatprojectie overheid Zeer grote kans Grote kans Kans Lange termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
181
Kempen: problematiek en opgave Droogte
Toplaag kwetsbaar voor verdroging Droge zandruggen en/of landduinen Zandige valleiflanken Zandige dalen
Grondwater kwetsbaar voor droogte/verdamping Zeer kwetsbaar - eerste watervoerende laag : zand < 5m Weinig kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem > 10m
Vegetatie bedekking tegen evapotranspiratie en inzetten op maximale infiltratie Hoger opzetten water in de valleien om kwel te verlagen Meer vegetatie in de valleien om water vast te houden en tegen evapotranspiratie
GHG cm t.o.v maaiveld -50
-50
Grondwateraanvulling (negatief = evapotranspiratie) tijdens zomerperiode Evapotranspiratie -8 tot -31mm
GLG cm t.o.v maaiveld -200
182
-200
• • • •
Bron data: op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking geopunt.be+arcgis bewerking
Polders: hydrologische landschapsstructuur onder zandbed
Polders: hydrologische landschapsstructuur met zandbed
183
184
Polders: hydrologische landschapsstructuur
Legenda Zoetwaterlens Zoutwater kwel vanuit Schelde en havendokken Zoutwater aanzuiging door waterwegen Zand Limoniet zandsteen Klei
Bron: Subsurface viewer DOV Vlaanderen / Veerkrachtig metropolitaan kerngebied / Landschapsplanning en watersystemen in de zandgebieden Michael van Buuren
Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden Potentiële infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/jaar 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500
185
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Polders: problematiek en opgave Verminderde grondwatervoeding
Relevant landgebruik Akkerbouw Grasland Rioleringsnetwerk Gerioleerde kavels/industrie
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Boezems en stedelijk gebied
Evapotranspiratie mm/jaar
Artificieel zandbed industrie en kreekruggen
Ingreep: Vegetatie bedekking van kreekruggen en artificieel zandbed
Drainage (% gevallen neerslag/jaar) 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 %
Actuele infiltratie (interceptie + versnelde afvoer) m3/ha/jaar
186
Verschil actuele en potentiĂŤle infiltratie m3/ha/jaar
Ingreep: Maximale infiltratie in de kreekruggen en het artificieel zandbed
Overstromingen
Relevant landgebruik Van nature overstroombaar gebied Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector Ongezuiverde uitlaat Overstort Gezuiverde uitlaat
Oppervlakkige afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied
Minder ruimte voor water/inname van de valleien mm/jaar Verkavelingen Verhard (gebouwen, wegen en industrie) Akkerbouw Productief grasland Productiebos Huidige ruimte voor water: waterwegen of extensieve open ruimte
Recent overstroomd + oorzaak (1988-2017)
Opstuwing riolering Overtopping waterloop Riolering aangeduid voor vervanging Korte termijn oplossing nodig riooloverstromingen
Groot overstromingsrisico 2050 klimaatprojectie overheid Zeer grote kans Grote kans Kans Lange termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
187
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Polders: problematiek en opgave Droogte
Toplaag kwetsbaar voor verdroging Droge hogere gronden Droog artificieel zandbed
Ondiep Grondwater kwetsbaar voor droogte/ verdamping Zeer kwetsbaar - eerste watervoerende laag : zand < 5m Weinig kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem > 10m Klei laag (-50 m t.o.v maaiveld ) Zandlagen (-20 m t.o.v maaiveld) Limoniet zandsteen (-5 tot -10 m t.o.v maaiveld) Zandige deklaag tussen maaiveld en -5 tot -10m
GHG cm t.o.v maaiveld -50 -50
Grondwateraanvulling (negatief = evapotranspiratie) tijdens zomerperiode Evapotranspiratie 40 tot 83 mm
GLG cm t.o.v maaiveld --125
188
-125
Verzilting
Stijghoogte zoutgrondwater onder maaiveld <2 m 2-5m 5 - 10 m 10-15 m 15 m 15 - 20 m
189
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
190
Questa`s: hydrologische landschapsstructuur
Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden potentiële infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/jaar 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
191
Questa`s: problematiek en opgave Verminderde grondwatervoeding Relevant landgebruik
Akkerbouw Grasland Rioleringsnetwerk Gerioleerde kavels/industrie
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Stedelijk en gerioleerd
Evapotranspiratie mm/jaar
Ondiepe gronden gerodeerd door waterweg tot Rupeliaanse kleilaag
Drainage (% gevallen neerslag/jaar)
10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 %
Actuele infiltratie (interceptie + versnelde afvoer) m3/ha/jaar
192
Verschil actuele en potentiĂŤle infiltratie m3/ha/jaar
Overstromingen Relevant landgebruik Van nature overstroombaar gebied Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector Ongezuiverde uitlaat Overstort Gezuiverde uitlaat
Oppervlakkige afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied
Minder ruimte voor water/inname van de valleien mm/jaar Verkavelingen Verhard (gebouwen, wegen en industrie) Akkerbouw Productief grasland Productiebos Huidige ruimte voor water: waterwegen of extensieve open ruimte
Recent overstroomd + oorzaak (1988-2017) Opstuwing riolering Overtopping waterloop Riolering aangeduid voor vervanging Korte termijn oplossing nodig riooloverstromingen Korte termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Groot overstromingsrisico 2050 klimaatprojectie overheid Zeer grote kans Grote kans Kans Lange termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
193
Questa`s: problematiek en opgave Droogte Toplaag kwetsbaar voor verdroging Droge zandruggen en/of landduinen Zandige valleiflanken Zandige dalen Lemig zand met ondiepe aquitard
Grondwater kwetsbaar voor droogte/verdamping Zeer kwetsbaar - eerste watervoerende laag : zand < 5m Matig kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem > 10m
GHG cm t.o.v maaiveld
-150
-150
Grondwateraanvulling (negatief = evapotranspiratie) tijdens zomerperiode Evapotranspiratie -8 tot -41mm
GLG cm t.o.v maaiveld -400
194
-400
Erosie hellingsgraad en erosiegevoelig gebied < 0.5 % 0.5 % - 5% 5 % - 10% > 10%
erosiegevoelig gebied
Actuele erosie Erosiegevoelig gebied Akkerbouw gevoelig voor erosie Sterke erosie door waterwegen
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
195
196
Pleistocene riviervalleien: hydrologische landschapsstructuur
Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden Potentiële infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/jaar 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
197
Pleistocene riviervalleien: problematiek en opgave Verminderde grondwatervoeding
Relevant landgebruik Akkerbouw Grasland Rioleringsnetwerk Gerioleerde kavels/industrie
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Stedelijk gerioleerd gebied en open watervlakken
Evapotranspiratie mm/jaar
(zand)leemgronden met ondiepe grondwatertafels en kleilaag Kwelgebieden zonder vegetatie
Drainage (% gevallen neerslag/jaar)
10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 %
Actuele infiltratie (interceptie + versnelde afvoer) m3/ha/jaar
Verschil actuele en potentiĂŤle infiltratie m3/ha/jaar
198
Inzetten op maximale infiltratie
Overstromingen Relevant landgebruik Van nature overstroombaar gebied Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector Ongezuiverde uitlaat Overstort Gezuiverde uitlaat
Oppervlakkige afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied
Minder ruimte voor water/inname van de valleien mm/jaar Verkavelingen Verhard (gebouwen, wegen en industrie) Akkerbouw Productief grasland Productiebos Huidige ruimte voor water: waterwegen of extensieve open ruimte
Recent overstroomd + oorzaak (1988-2017) Opstuwing riolering Overtopping waterloop Riolering aangeduid voor vervanging Korte termijn oplossing nodig riooloverstromingen Korte termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Groot overstromingsrisico 2050 klimaatprojectie overheid Zeer grote kans Grote kans Kans Lange termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
199
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Pleistocene riviervalleien: problematiek en opgave Droogte Toplaag kwetsbaar voor verdroging Droge zandruggen en/of landduinen Zandige valleiflanken Zandige dalen Lemig zand met ondiepe aquitard
Grondwater kwetsbaar voor droogte/verdamping Zeer kwetsbaar - eerste watervoerende laag : zand < 5m Kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem10m Matig kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem > 10m
GHG cm t.o.v maaiveld
-150
-150
Grondwateraanvulling (negatief = evapotranspiratie) tijdens zomerperiode Evapotranspiratie -83 tot -188 mm
GLG cm t.o.v maaiveld -400
200
-400
Erosie hellingsgraad en erosiegevoelig gebied < 0.5 % 0.5 % - 5% 5 % - 10% > 10%
erosiegevoelig gebied
Actuele erosie Erosiegevoelig gebied Akkerbouw gevoelig voor erosie Sterke erosie door waterwegen
201
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
202
Heuvelzone: hydrologische landschapsstructuur
Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden Potentiële infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/jaar 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500
203
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Heuvelzone: problematiek en opgave Verminderde grondwatervoeding Relevant landgebruik Akkerbouw Grasland Rioleringsnetwerk Gerioleerde kavels/industrie
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Stedelijk gerioleerd gebied en open watervlakken
Evapotranspiratie mm/jaar
...
Drainage (% gevallen neerslag/jaar)
10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 %
Actuele infiltratie (interceptie + versnelde afvoer) m3/ha/jaar
204
Verschil actuele en potentiĂŤle infiltratie m3/ha/jaar
Overstromingen
Relevant landgebruik Van nature overstroombaar gebied Woonverkavelingen Rioleringsnetwerk Riolering hoofdcollector Ongezuiverde uitlaat Overstort Gezuiverde uitlaat
Oppervlakkige afstroming mm/jaar
Gerioleerd gebied
Minder ruimte voor water/inname van de valleien mm/jaar Verkavelingen Verhard (gebouwen, wegen en industrie) Akkerbouw Productief grasland Productiebos Huidige ruimte voor water: waterwegen of extensieve open ruimte
Recent overstroomd + oorzaak (1988-2017) Modderstroom/Erosie Opstuwing riolering Overtopping waterloop Riolering aangeduid voor vervanging Korte termijn oplossing nodig riooloverstromingen Korte termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Groot overstromingsrisico 2050 klimaatprojectie overheid Zeer grote kans Grote kans Kans Lange termijn oplossing nodig rivierovertoppingen
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
205
Heuvelzone: problematiek en opgave Droogte Toplaag kwetsbaar voor verdroging Droge zandruggen en/of landduinen Zandige valleiflanken Zandige dalen Lemig zand met ondiepe aquitard
Grondwater kwetsbaar voor droogte/verdamping Zeer kwetsbaar - eerste watervoerende laag : zand < 5m Kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem10m Matig kwetsbaar - eerste watervoerende laag: leem > 10m
GHG cm t.o.v maaiveld
-150
-150
Grondwateraanvulling (negatief = evapotranspiratie) tijdens zomerperiode
Evapotranspiratie -83 tot -188 mm
GLG cm t.o.v maaiveld -400
206
-400
Erosie
hellingsgraad en erosiegevoelig gebied < 0.5 % 0.5 % - 5% 5 % - 10% > 10%
erosiegevoelig gebied
Actuele erosie Erosiegevoelig gebied Akkerbouw gevoelig voor erosie Sterke erosie door waterwegen
207
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Beneden zeeschelde: hydrologische landschapsstructuur Kwelgebieden Dagelijkse grondwatervoeding mm/dag 1-4 5-8 9 - 13 14- 18 19 - 25
Inzijggebieden PotentiĂŤle infiltratiecapaciteit van de bodem m3/ha/ 0 - 520 521 - 1250 1251 - 1920 1921 - 2510 2511 - 3100 3101 - 4500
208
Bron data: op aanvraag ECOPLAN Š consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking
209
Bron data: • op aanvraag ECOPLAN © consortium onderzoeksgroep UAntwerpen + gisbewerking • op aanvraag Vrije Universiteit Brussel ©- Spatial distribution of groundwater recharge and base flow: Assessment of controlling factors + gisbewerking • geopunt.be+arcgis bewerking
Beneden zeeschelde: problematiek en opgave
210
Verminderde grondwatervoeding
Oppervlakkige afstroming/versnelde afstroming mm/jaar
Stedelijk gerioleerd gebied en open watervlakken
Evapotranspiratie mm/jaar
...
Drainage (% gevallen neerslag/jaar)
10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 %
211
Watersysteem omgevormd tot een drainagemachine
Meer grondwater uitgetrokken dan aangevuld
Gekanaliseerde en gerioleerde valleien: regenwater versneld afgevoerd naar NoordZee
IN 3.177.670.000 100 %
UIT 7.577.227.675 238%
Actuele infiltratie (m3/jaar)
Afgevoerde kwel (m3/jaar)
3.177.670.000 100 %
6.777.991.576
IN 960.062.000
100 %
Neerslagoverschot (m3/jaar)
UIT 987.106.000
Oppervlakkige afstroming (m3/jaar) 987.106.000
4.137.732.000
213 %
102%
Ontrekking (m3/jaar) Actuele infiltratie (m3/jaar) 278.284.404
8.7% 3.177.670.000
Verminderde infiltratie (m3/jaar) 520.951.695
= Regenwater dat niet infiltreerd (m3/jaar) 16%
960.062.000
(door oppervlakkige afstroming)
Geen berging in het oppervlakte als grondwatersysteem + verhoogde afvoer zorgen voor een verspilling die groter is dan de aanvoer
Vlaanderen zit met een failliet watersysteem Grondwater
Internationale rivierinstroom
100 % 960.062.000
100 % 3.177.670.000
100 %
2.946.313.872
102% 987.106.000
238 %
144% 4.250.000.000 (scheepsvaart)
>
IN
Regenwater
212
UIT
7.577.227.675
Problemen op lange termijn: grondwaterspiegel daalt met 2 cm/jaar
Evaluatie grondwaterpeil 2000 - 2012: dalend 100%
80%
60%
Trends in grondwaterpeil 2000 - 2012 > 50 cm/jr stijgend 10 - 50 cm/jr stijgend 5 - 10 cm/jr stijgend <5 cm/jr stijgend geen trend < 5 cm/jr dalend 5 - 10 cm/jr dalend 10 - 50 cm/jr dalend > 50 cm/jr dalend
40%
20%
0%
Freatisch
Gespannen
De stille dood van Vlaanderen
213
Selectiever (grond)watergebruik
Meer inzetten op lokaal water buiten grondwatersysteem Winter neerslagoverschot Niet afhankelijk van internationaal water
Minder afhankelijk van grondwater
Selectiever omgaan met watergebruik
214
Huishoudens: met regenwaterput 90% minder grondwaterverbruik
Industrie: besparen door optimalisatie en circulair + deels overschakelen regenwater
Energie: besparen door optimalisatie en circulair + deels overschakelen regenwater
215
Landbouw: besparen door druppelirrigatie en deels overschakelen naar regenwater
216
Handel en diensten: met regenwaterput 90% minder grondwaterverbruik
Selectiever watergebruik: verschuiving van grondwater naar regenwater HUIDIG
SELECTIEF
217
Andere voordelen: huidige afvalwaterketen - verdunde zuivering
218
Na selectiever watergebruik: onverdunde zuivering - lagere afvoer
Na selectiever watergebruik: vertraagde afvoer regenwater - minder overstromingen
Effluent infiltreren - een gesloten afvalwaterketen: grondwaterneutraal!
219
Oorzaak 1:
Verlies van bewegingsruimte: slikken, schorren, meanders en overstromingsvlakten
Ingepolderde slikken en schorren Oorspronkeleijke loop Schelde Historische slikken Historische schorren Zandruggen
Oorspronkelijk getijdengebied ingepolderd
Ingepolderde slikken en schorren Oorspronkelijk gebied onder invloed van getij Oorspronkelijke overstromingsvlakte Schelde Verloren meanders Huidig gebied onder invloed van de getijden Huidig ruimte voor de schelde: rechtgetrokken en bedijkt Sluis stuw
Verlies 90 km aan meanders
Verloren meander en overstromingsvlakten Huidige loop van de Schelde Huidige begrenzing van de Schelde (dijk) Oorspronkelijke overstromingsvlakte Schelde Rivierduinen Fossiele kronkelwaardrug Fossiele rivierbedding
Bron data:Waterbouwkundig laboratorium - de eeuwige Schelde + Davidsfonds - De schelde verhaal van een rivier
Oorzaak 1:
van meander met overstromingsvlakte tot diepe trechter
Evolutie van de rivier morfologie tussen Temse en Bornem Middeleeuwse en Postmiddeleeuwse klei Holoceen veen Laat glaciale zandige rivierafzettingen van de meanderende schelde Rivierduinen Fossiele kronkelwaardrug Post romeinse zanden Vroeg holocene geulopvulling (klei en veen) Recente getijdenafzettingen van de huidige Schelde
Gefixeerde diepe smalle trechter Oevers: 50% stortsteen 28% beton 6% asfaltmatiek
Morfologische verandering van de Schelde
220
Bron data: Davidsfonds - De schelde verhaal van een rivier
Oorzaak 2:
Baggeren vaargeul stuwt vloed met sneller debiet en hogere getijslag bovenloop Jaarringen uitdieping van de Schelde ter hoogte van Antwerpen
Bagger zone
Opstuwing bovenloop + m3/s Opstuwing bovenloop Opstuwing bovenloop + m3/s
+ m3/s
+ m3/s
2 - 3 e eeuw: fluviaal regime Bron data: Waterbouwkundig laboratorium - de eeuwige Schelde + SVASEK HYDRAULICS - morfologie en hydrodynamica in de Beneden-Zeeschelde
Gevolg 1:
1960: getijderegime + uitdieping vaargeul
2018: getijde regime + verdere uitdieping vaargeul
Verhoogde erosie zorgt voor verhoogde sedimentatie die in de vaargeul bezinkt
gescheidingsvlak convergerende zoet en zout waterstromen
Grote slibvlek blijft hangen en bezinkt door flocculatie
Bron data: SVASEK HYDRAULICS morfologie en hydrodynamica in de Beneden-Zeeschelde
Schematische weergave van het fluviatiele slibtransport (Mm3) 2001 - 2011
221
Gevolg 2:
Zeeschelde barrière in het afwateringssysteem van de regenrivieren
Bron data: Waterstanden: waterinfo.be Bodemhoogtes: dender (INBO) en Zeeschelde (Eeuwige schelde - waterbouwkundig laboratorium / Davidsfonds - De schelde verhaal van een rivier)
Erosie en modderstromen Verloren meander en overstromingsvlakten Bodem gevoelig voor erosie Akkerbouw op erosiegevoelige bodem Gemelde overstromingen door modder/erosie 1988 - 2011 Recent getroffen gemeenten 2018: afhankelijk van lokale piekneerslag Sterk getroffen gemeenten 2015
Toename neerslag en afvoerpieken (2018-2100) 0% 1% - 22% 23% - 24% 25% - 32% 33% - 37% Bron: KU Leuven/VMM/waterbouwkundig laboratorium
Erosie gebieden met sterke toename piekneerslag 2100
222
Bron data: geopunt.be+ gis bewerking/destandaard.be
probleem op schaal van de individuele akkers en afhankelijk van piekneerslag
Verzilting
Oorzaak ❶: laaggelegen polders sterke drainage zoet water/aanzuiging zoute kwel + dunne zoetwaterlenzen door slechte doorlaatbaarheid bodem + structurele droogte in de zomermaanden slinkende zoetwaterlenzen neerslag overschot
Stijghoogtes zout grondwater < 2m onder maaiveld 2 - 5 m onder maaiveld 5 - 10 m onder maaiveld 10 - 15 m onder maaiveld 15- 20 m onder maaiveld 20 - 25 m onder maaiveld 25 - 30 m onder maaiveld 30 - 35 m onder maaiveld 35 - 40 m onder maaiveld niet verzilt
Aanzuiging zoute kwel in sloten freatische grondwaterstand Regenwaterlens Mengzone (brak) ❸ ❶ ❶
❶
❷
Kwel van zout grondwater
❸
❶
❸
❶ ❸ ❷ ❷
❷❷ ❶ ❷❶
❶ Zout grondwater
❷ ❷ Bron: Van Baaren et al. (2009)
❶
❸
Oorzaak ❷: Zout waterkwel van rivieren en kanalen
❶ ❶
❶
❷
Al de 3 oorzaken komen hier voor
❶
❸
❶
Zoute kwelsloten
Boudewijnkanaal
Zout grondwater
Zoet grondwater
Bron: Paul Vansteelandt data (gepensioneerd ambtenaar)
Bron data:: geopunt.be+ gis bewerking
Oorzaak ❸: Zoutwaterkwel door zeespiegelstijging en aanzuiging door grondwaterwinning zoetwaterlenzen
Bron: Deltaris
223
Topografische analyse van heuvelland tot polders
Gent Westerschelde
Denderbekken 50 km
Nederland Wallonie
Oosterschelde Bendenscheldebekken Brussel
Antwerpen
110 km
Van riviere landschap naar drainagemachine: kunstwerken Legenda gemaal
stuwsluis stuw pompstation duiker Bedijkt, rechtgetrokken en uitgediept Gekanaliseerd en deels rechtgetrokken
Oorspronkelijke ruimte voor water
Bron: kunstwerken geopunt.be & integraalwaterbeleid.be Bron: Dijken en kanalen agiv.be DSM raster 1m + gis analyse
224
Geen relatie meer tussen rivier en vallei. Van rivier naar waterweg (afvoer en transport) - Sterk versnipperde waterlopen - versnelde afvoer van water
Van rivierenlandschap naar drainagemachine: waterwegen
Rivieren bedijkt, uitgediept en/of gekanaliseerd, rivieren rechtgetrokken - meanders deels verland(minder opperlakte voor water)
Ruimtelijk beslag van de valleien
Legenda
verharding (wegen, gebouwen en industrie) gedraineerd akkerland gedraineerd (productief) grasland ongedraineerd grasland/tuin/onverhard Water
• 12 % water • 19% gedraineerd grasland • 15% gedraineerd akkerland • 10% industrie • 7% bebouwing • 6% wegen • 11% bos • 20% tuinen en ander onverharde openruimte
• 13% versteende ruimte • 34% gedraineerde gronden • 78% minder ruimte voor rivier • 31% vallei niet verhard of gedraineerd maar geen relatie met rivier
Bron: landgebruik en van nature overstroombare vlaktes - data geopunt.be + arcgis oppervlakte berekening
225
Ruimtelijk beslag van de valleien Heuvelzone
Vlaamse overgangszone
Kempen
Polders -en getijdezone
Pleistocene riviervalleien
Questa's
Bron: landgebruik en van nature overstroombare vlaktes - data geopunt.be
Legenda
verharding (wegen, gebouwen en industrie) gedraineerd akkerland gedraineerd (productief) grasland ongedraineerd grasland/tuin/onverhard Water
Problematiek regionale schaal â&#x20AC;˘ Hoge kosten aan dijkversterkingen en onderhoud van de stuwen â&#x20AC;˘ Stuwen zijn verouderd en aan vernieuwing toe: Stuw van Geraardsbergen alleen al zou 6.000.000 eur kosten
Maaiveld hoogtes rivieroevers
17.5 m TAW
12 m TAW
9.7 m TAW
5.6 m TAW
3.5 m TAW
5.7 m TAW
2.5 m TAW
6.5 m TAW
7.5 m TAW
7.5 m TAW
2,2 m TAW
Getij peilflucuatie 2 m Vloedvolume 300 m3/s
Getij peilflucuatie 5m Vloedvolume 3000 m3/s
226
Getijde hoogtes
Hoogwater: 5 m TAW Laagwater: 3 m TAW
Hoogwater: 5 m TAW Laagwater: 1.8 m TAW
Hoogwater: 6.2 m TAW Laagwater: 0.2 m TAW
Hoogwater: 5.15 m TAW Laagwater: 0.01 m TAW
Hoogwater: 4.32 m TAW Laagwater: 0.47 m TAW
Getijgolf verder landinwaards door bedijking, geen afwatering van regenrivieren tijdens hoogtij door stuwwerking of geen gravitaire afwatering en versnelde afvoer tijdens laagtij: groot overstromingsrisico
Problematiek lokale schaal: Bodemerosie en bodemverschuivingen SLIBAFZETTINGEN AAN VOET VAN HELLLINGEN
• Hoog verval op de hellingen en laagverval aan de dalen: materiaal afzettingen aan de voet van de hellingen veroorzaakt overstromingen op de plaats waar beken en rivieren samenvloeien • Kosten slib ruiming: 65 eur/m3 slib
SLIBAFZETTINGEN AAN STUWEN
• Sediment blijft hangen bij de stuwen en veroorzaakt extra overstromingsgevaar en hoge ruimingskosten
CO2 UITSTOOT CO2
CO2
opgeslagen vrij (bron: bond van beter leefmilieu 2018)
CO2
CO2
• Als de bodem wegspoelt komt er 75 - 80 % van de CO2 die daarin is
CO2 CO2 CO2
227
Bestaand landgebruik Kempen
Naaldbos Heide Verstedelijking Water Akkerland Grasland
228
Alluviaal bos Loofbos
229
Verminderde infiltratie m3/ha/jaar
230
Versnelde kwelafvoer mm/dag/5m2
Conclusie Naaldbos Gerioleerd inzijggebied
Conclusie Afwateringskanaal/gracht Gerioleerd kwelgebied Gedraineerde akker Gedraineerde grasland
231
Inzichtelijke kaarten Infiltratiecapaciteit
232
Natuurlijke ruimte voor water
Retentiecapaciteit In de bodem (freatisch grondwater) In het oppervlaktewater (kwelwater)
Huidige ruimte voor water
233
Analyse voor de Kempen:
234
ontwateringsgrachten voor veeteelt zorgen voor grondwaterverdroging
235
236
Drinkwaterproductie bovensectorale doelstelling: waterpeil opzetten
+38% +33%
237
238
Grachtenstelsel verstedelijking in valleien zorgt voor grondwaterverdroging
tot -1m maaiveld gedraineerd
239
240
Drinkwaterproductie bovensectorale doelstelling: waterpeil opzetten
241
242
grondwater verdroging door verminderde infiltratie
Microklimaat door zandgronden met weinig water en veel lucht geeft Kempen hoogste maximum temperaturen van Vlaanderen. Door klimaatverandering toename van droge warme zomers. Vat snel vuur door harsen en etherische oliĂŤn Enige soort in Vlaanderen waar boomkronenvuur ontstaat: verspreidt zeer snel en is onbeheersbaar
243
244
Drinkwaterproductie als bovensectorale doelstelling: bosomvorming tot stuifduin
Vermarkten
245
246
Verharde en gerioleerde oppervlakten zorgen voor minder infiltratie
infiltreert
247
Drinkwaterproductie als bovensectorale doelstelling: effluent infiltreren
248
grondwaterbesparing
infiltreert
249
infiltratiecapaciteit herstellen
Verminderde infiltratie
Verminderde infiltratie Infiltratiecapaciteit van de bodem
250
-
+
Bestaand rioleringsnetwerk
persleiding/drukleiding gravitaire leiding uitlaat
251
252
Verhoogde kwelafvoer
Onderliggende bodemstructuur
Onderliggende hydrologische structuur
253
254
Referentie: omvorming vallei door bevers
Referentie: toeneming buffercapaciteit door bevers
255
256
257
Referentie: omvorming vallei door bevers
258
Referentie: waterbuffels
Referentie: drinkwaterproductie Dunea met wisenten
259
260