Journal Alert
Tables of contents 2021 Nr. 2 – Week 12 - 19 __________________________________________________________________________
AR – The Architectural Review (2x) A+U Architecture and Urbanism (2x) Agora De Architect El Croquis Detail (3x) Domus (3x) Groen (2x) Jola Nul 20 Oase Topos Volume Witte Raaf
2 8 12 14 18 20 30 36 40 42 44 46 48 52
New service! Ask for a copy of an article of your choice and we will send it a pdf to you
Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
,
/1.-/~
:: óó 20-5-2021
/
Garden
Shela Sheikh and
R08
Gray 18
6
KEYNOTE
46
GO 14
The ooloniaJity of planting Shela 8heikh and ROR (hay
18
REVISIT GS
BUILDING
68
BUILDING
Ruin Garden Berlin, Germany 'ranja Lincke Architekten and Atelier Anselm Reyle Fiona Shipwright
REPUTATIONS
Roberto BUlle Marx Oatherine Seavitt N01'denson 40
TYPOLOGY
Shed Tom Wilkinson
Art Biotop WaiN Garden Nasu,Japan Junya Ishigami + Associates Kaz Yoneda 116
BUILDING
Temple of Steps andyal, India Sameep Paders & Associates A 8rivaihsan
National Park of Mali Bamako, Mali Kéré Architecture 8ébaRtien Philippe 28
War of the roses
Bani Amo«
Gardeners' world Pier Vüurrio AU78li and Marla Giudici
78
OUTRAGE
The charade of1loa.ting gardens Sabrina Byed
Deoolonising Kirstenbosoh Melanie Boekt and Phakamani m~aXaba
102
50
ar The A:rohitectfvl'al RBIYiew Soourlng the globe slnoe 1896 for architecture that cb&llenges and inspires 11II'CkUiJcf;u~com
8tdJacriptüma archlteoturaJ-revtew.oomIBubacriptioDB help@Subacribe.architeoturaJ-review.co +44 (0)1604 828706 Oftlitul,/wfJ
arohiteoturaJ-review.comiahop 0UIt0mef' IlIt"IJ1tJu CUBto1llel'llet'viceeem&p.com +44 (0)10 119G8 9000
94
80
BUILDING
Waeit Natural Reserve visitor oentre Sharjah, UAE X Architects Maryam Mudhalfar 90
Palestine's garden walls Nadi AÓU8aada
94
BlJU,DING
28
68
Kibera Pnbho Space Projects Nairobi, Kenya Kuonkuey Design Initiative Etta Madete 102
Queer growth Joe Orowdy
108
Milk oarton poem LilyZhou
110
INPBAOTIOE
The planetary gardener Gilles Olém.ent
78
.Art Di'l'lICtur Billtin'
Manon Hollard ~BtUtw El_or Beaumont
Tom Ollol'Ptnter Prodn.wtWn lilil1tur8
Jtilla Dawson RosaA1n1ey
CJo1!trilnding Bdltln' Oatherine Slessor
MOI1UJging DWetJtM Nick Stimpeon
lililttorlal Oontrlfndors
~Di'l'«ttO'l' Paul Mol'8Jl O~DiretJtM
hM8tant BilUM LIl1 ZlIl'Zfcki
Pl6flwrs EilItoT Em1lyPosI;
Nadi Abullaada T~Berlanda lIIaxwell Mntanda Sabrina Byed
IlrUtlmaZ~ Ellen PeirsGn
B.iIIort lMMrYr
.likUto'1'fal Dmctur
TomWI1i:blsOD
PanlFlnch
Jtmle& Prie&t erct. !19M MMkeHng OOI Ohl.lk
_1IOtJ8 Geol'lie 8mWt _ sa.
naa
E1)1N'/I tdfO'T't b_ made to Ulent1JIv o01J1l'f'fqkt holile'r,and abtam plYl'lTliBBion to 'l'eproduce images tn this islflJA. Plea8e get in tuuck with the edUor1al team slwtdclllO'l./.katie anti ~. .liJmafM
are ftJ1wuJtted:
ft'l'atname.~com 110 SD63p/IuB erct.
+.u (()
AHCHITECTUHE
2021:03
AND lJIUIANJSM
No.606
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Feature: Alvar Aalto Houses - Materials and Details
Design Consultant: Massimo Vignelli Photographer: Jari Jetsonen Editors: Kei Yokoyama Sylvia Chen (Singapore) Ayako Sato
Essay: Close-ups - A world of materials Sirkkaliisa Jetsonen
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
ami details
17
Villa Vekara Distributor: Shinkenchiku-shu
Co., Ltd.
Terho Manner House 41
Villa Flora 4\1
Villa Tammekarm 5Y The Aalto House 77
Kantola Manager Residence,
Suuila Company
\I.i From couer: Villa KuMull"". View cftlie living space. Photo by Juri letsenen. Back cvver: Detail tlruunngs. Enuuuce canopy o] Villa Kokkonen. Image cuurtesy Aluar !IaIlo Foundation. °A+U Puhlisluug CU., Ltd. 2021 Printed ill Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasunugasek! Building 1.7F, 3.:2-5, Kasuuugaseki, Cluvoda-ku, Tokyo 100-6017, Japall Tel: +81-3-6205-4384, l'ax: +81-3-6205-'1387 Aovaura House 2-19-14· Mluarutauyaruu, Mtuaro-ku, Tokyo 107-0062, Japan 'It!: +81-3-6455-5597 Fax, +Ul-3-6455-5583 E-Jllêlil: au@japan-arcllilect.cu.jp URL: Illtp~://au-rnögazitle.culll ISIJN 978-4,-9002-1261-9 u+u '" Architecture ami Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasuuugaseki Building 171', 3-2-5. Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 Ecmail : ja-bustnessepjapan-urctutect.co.jp Subscription rate 1'01" 20::!1 outside Japall ¥42,000 (Airrnall - Asia), ¥45,OOO (Airmail Europe, North America, Uceania, & Middle East), ¥49,OOO (Airmail - South America & Africa) U.S. Dollars, Euro, uud Sterling PULUlds equivalent to tile above Japanese Yell prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.
Villa Mairea 117
0/
Muurarsalo
Experimental
House
137
Maison Carré 157
Maison Aho 173
Villa Kokkonen HlS
Villa Skeppet (Villa Schildt)
202 Minotti Interviews: Conversation with Roberto Minotti,
Conversation
with Maroio Kogan 3
Feature: Mecanoo
AHCHrTECTURJ~ AND UHBANISM
202] :04
No.607
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Essay: From Purpose to Poetry
'I,
Francine Houben. Herbert Wright
Design Consultant: Massimo Vignelli
Editors:
The Netherlands
Kei Yokoyama Sylvia Chen (Singapore) Ayako Sato
Mekel Park - Campus Delft University of Technology
Layout Design: Satoshi An do (pickles
Library Delft University design)
Co .. Ltd.
of Technology
Mandela Park
Nelson
Spoorzone
Distrthutor: Shinkenchlku-sha
n
~o
Villa4,O
~4
NS Journey
of the future
Museum
Interior
40
Train of the Future
Boijmans
Villa Industria
Vall Beuningen
Silo's
46
so
Office Villa Maliebaan
16
Urban Villa
Myriad
Fi ftyTwo Degrees Maritime
Kaap Skil, Maritime
t3acÁ' crnior: Librorv ol'lfl UI/iversityof
84
Keukenhof
92
Netherlands
62
óll 72
Center Rotterdam
Villa Vught
52
SR
Delft City Hall and Train Station
Technology. Exterior view. Photo courtes« I?r
44
Pavilion & Manor Farm
St. Gerlach
From rOller: Notiona! Kaohsiung; Centerfor lIlt' Arts. Nighl uieto f?tHrmyrlll Plaza. Photo by Svtze Bnanstm.
20
26
Dordrecht
NS Vision
76
and Beachcombers
Open Air Museum
Museum
71l
98
Ille (//"('lIi'(.)('18.
St. Mary of the Angels Chapel 0A+[i
Publtshing
Co .. Ltd.
102
202J
Printed in Japan Puhltshed
hy A+U Publishtng Co .. LId.
Building 17F. 3-2-5. Chiyoda-ku. Tokyo IOO·(i017, Japan Tel: +fll':I·620S·4:1M Fax: +H 1·,'·620S·4:lH7
and Beyond
Aovarun House
La Llotja Theater
Kasumlgnsek!
109
Kasnmignsoki.
2-1c}-14
Mtnamtaovamn.
Minatn-ku.
Palace
of Justice
110
and Conference
Center
118
Tokyo
10ï-0062. Japan 1-~·M5S·5S97 Fax: +81 ':1·6455·:;583 li-ma!l: (]\I((i)japan-an·llitflrlxo.jp UHI.: hups:! /au-magaxine.r-out
Library of Birmingham
124-
Tri: +H
Glass Villa on the lake Senezh Management
ISBN 978-4·-9002-1262·(, .. 1+\1 = Arrhilpcturr alld Urbanism exclnsivel y by Shinkenr-hlku-sha Cn .. l.td.: Kasumigaseki
Building
17F.
is
lnmdled
Kaohsiung
Euro. and S1f~rlil1g
Pounds
equivalent 10 thr- above Japanese Yf'11 pri(';r~ are ao-eptable. You!' n'trlill.:tlwP should Iw 1'0IWf'1"II'd ill lhr current f'xr'hangp you remit us.
B2
- Catalysts Station
1~8
LAB
for sustainable
living
146
3-2-5,
Kaxumignseki. Cluyoda-ku. Tokyo 100·6017, .Iap"n Tel: +81·,,·6205-4380 Fax: +81·3·6205-4386 E-111ai! : .itl-hllsillCss<(/>jap;ln-architect..r(}.jp Subsermuon raIl" for 2021 outside Japall Y42.000 (Airmail - A,ial. ¥45.00Q (Airmail Europe. Nru-th Anu-rir-a. Oceama. &: MicklIp Easu. Y49.0nO (Airmail - South AlI]I:>ric;n 8. Africll! U.S.Dnllim:;.
Scali Milano
r;tte wlH'l1
National
Kaohsiung Center for the Arts
Tainan Public Library
162
Main Street of Yangdong-District Futian Civic Culture Center Longgang
14
Cultural Center
170 174 178
154
142
Thema Ruimte voor de fiets 4 - De fiets: niet enkel een wondermiddel INLEIDING
Eva Van Eenoo, Wesley Gruijthuijsen,
Comeel Casier, Arjen Klinkenberg & Koos Fransen
7 - Fietsactivisme in Nederland ESSAY Manuel Stoffers
1 0 - Nederland als gids in wereldwijde fletsrevolutie ESSAV Lucas Harm
12 - Dertig jaar fietsen in Vlaanderen ESSAY Eva Van Eenoo
16 - Nederlandse vs Belgische Fietsersbond INTERVIEW Corneel Casier & Koos Fransen
19 - De strijd om de straat in Schaarbeek CASUS Eva Van Eenoo
20 - Een straat voor iedereen CASUS Nahuel Beccan Davila
Varia 24 - Jeugdbeweging als heterotopie? CASUS Marjan Moris, Xin Pan, Lara Speijer, Mirjam Bussels, Sam Janssen & Maarten Loopmans
28 - Stadsdiplomatie: meer dominee dan koopman? BOEKRECENSIEJorn Koelemaij
29 - Compactere en vitale binnensteden VRIJE RUIMTE Cees- Jan Pen
30 - Klimaatadaptatieweek Groningen: aanpakken & aanpassen VERSLAG Joey Koning
AGORA
2021 - 1
INHOUDSOPGAVE
RUIl\ilTE VOOR DE FIETS
3
de Architect
JAARGANG 52 MAART 2021
nbossed
THEMA SYSTEEMBOUW
12
INHOUD
ARCHITECTUURTAAL
DE KEGElSCHUUR
150
Architecten gaan samen met fotograaf Iereen
Musch op zoek naar een nog
onbekende architectonische taal. In deze eerste aflevering: Tomas Dirrix.
INLEIDING
MAATWERK lOEKT FABRIEK Bouwen met systemen als antwoord op de vraag naar flexibel wonen.
16
FOTO-ESSAY
GESPREK MET HET LANDSCHAP
156
INTERVIEW
"WE HEBBEN NIEUWE RIETVELOS NODIG" Bouwkundige Pieter Huijbregts, pleitbezorger van industriële woningbouw: "De opgave is modellen te ontwerpen die de industrie massaal in productie kan nemen,"
160
Fotograaf René de Wit bezocht het 'Landschapsobscrvatorium' in Sint-Oedenrode waarmee kunstenaar Frank Havermans de traagheid en argeloosheid
119
V~U1 het
bestaan een stem geeft.
SCOPE
Recensies, columns, gebouwen en achtergronden over de architectuur.
138
START-UP
FELT ARCHITECTURE s DESIGN Jasper Stevens en Karel Verstraeren werken in Gent aan projecten in zowel de architectuur als de scenografie. HUll motto: "We blijven altijd twijfelen en onderzoeken."
PROJECT
STERK KARAKTER MET ONBEGRENSDE MOGELIJKHEDEN Open Ateliers 11 in Haarrijn door HOH Architecten
174
PROJECT
TIJDELIJKHEID ALS LANGETERMIJNSTRATEGIE
190
Woongebouw in Anisterdam-Noord door FRANTZEN et al
PRODUCT
"AFVAL KAN MOOI EN ElEGANT lIJN" This is Copper, meubels uit koperslakken door Studio Thus'Thar.
197
LANDMARK
FLYING DEER IN UTRECHT Het ziekenfondskantoor uit 1986 van lean LOllis Voiders ell Bert van den Boogert, is ml de woonplek van 250 buitenlandse studenten en expats.
JAARGANG 52 MAAR r 2021
de Architect
INHOUD
PROJECTEN
24 KOOLHAAS' VERLANGEN NAAR COLLECTIVITEIT SPRINGER FORUM IN BERUJN, DOOR OMA Waar ooit de Berlijnse Muur liep, verrijst nu een megabouwwerk voor 3500 medewerkers van uitgeverij Axel Springer. De blikvanger' Een 4H meter hoog atrium met terrasvloeren. dat als een wig diagonaal door het gebouw loopt en werk- en communicatieruimtes biedt.
42 INTROVERTE STADSRUIMTE IN HARTJE BRUSSEL GARE MARITIME, DOOR NEUTEUNGSRIEDIJK ARCHITECTEN Alles is groot aan de getransformeerde goederenloods Gare Maritime. In de overdekte ruimte passen vijf Rotterdamse Markthallen. Neutelings Riedijk wist de stedelijke schaal van hel complex te harmoniëren met het kleinste detail. Met een interview met architect Michie! Riedijk
66 RAMBLAS AAN OE MAAS GROENE LOPER BOVEN SNELWEG A21N MAASTRICHT Maastricht combineert de aanleg van een snelwegtunnel met bovengrondse gebiedsontwikkeling. Met deze Groene Loper wil de stad de verkeerssituatie verbeteren en geïsoleerde stadswijken met elkaar verbinden. Levert het project de gewenste maatschappelijke meerwaarde op'
84 HERGEBRUIK UIT OVERTUIGING VAKWERKHUISIN DELFT, DOOR VAKWERK ARCHITECTEN Belangrijkste voorwaarde voor circulaire architectuur? Omhels het onverwachte. Vakwerk Architecten werkte met wat voorhanden was om het Vakwerkhuis te realiseren: een werkgebouw in het voormalige Ketelhuis in Delft.
104 TWEE WONINGEN VERSMELTEN IN EEUWENOUD VERHAAL WONING JJ IN GENT, DOOR AE-ARCHITECTEN
:0
n Control
In de Vlaamse stad Gent voegde Ae-Architecten twee rijhuizen samen tot een stadswoning. Talrijke details ondersteunen de ruimtelijke ingrepen en samen vormen ze een architectonische totaliteit.
!
1
4
BIOGRAFiA
HOGAR JUVENIL EN CANUANA
BIOGRAPHY UNA A
CONVERSACIÓN
CON
CONVERSATION
GUSTAVO
WITH
ApUNTES
SOBRE
CERRADO LA
OSRA
PARA DE
GUSTAVO
TAHA MEJOR
CANOPIES 230
EVES SHUT TO SEE You
BETTER UTRABO
MARTA
FOR
CHILDREN'S
CENTRAL
DEL
22
ROOF PUBLIC
CASA
FOR
THE
CENTRO JARDIM
CULTURAL SAO
158
INDUSTRY UN
IN
JARDiN
170
A GARDEN
SAN FRANCISCO CULTURAL
30
7
RUA
44
180
CENTRE
EOIFICIO
HOUSE
CASA+CASA
150
SHADE
AMAZONIA
EN
JARDiN
FRANCISCO
120
SOMBRA
THE
DE
RESTAURANT
MARKET
EN CAIOBÁ
CAIOBÁ
LA
COMMUNITY
RESTAURANTE
DE FLORIANÓPOLIS
CENTRAL FLORIANOPOLIS
MERCADO
BODOQUENA
COMUNIDAD
AMAZON
PÛBLICO
IN
DRAWING UNA
108
PARK
BODOQUENA
DIBUJANDO
PARA
EL
EN
VILLAGE
BOGÉA FÁBRICA
CUBIERTA
PARA
DE XINGU
INDIGENOUS
JUVENIL
62
CANUANA
INOIGENA
XINGU
HOGAR
UTRABO
NOTES ON THE WORK OF GUSTAVO
IN
COBERTURAS
PARQUE
UTRABO
VERTE
VILLAGE
6
UTRABO
GUSTAVO
AMIN OJO
CHILDREN'S
RUA
7
188
BUILDING
CAMPUS WPP
196
HOUSE+HouSE WPP
CASA
CAMPOS.
ESTUDIO
GUSTAVO
UTRABO
EN PARATY
HOUSE
2015/2020 FIELDS,
SOMBRAS SHADE
IN Y
AND
CAMPUS
210
PARATY
REFUGIOS SHELTERS
222
DETAIL Preis: Die Gewinner im Interview
DETAIL Prize: Interviews with the Winners
Anspruchsvolle Doppelspirale: Uhrenmuseum in der Schweiz Sophisticated Double Spiral: Watch Museum in Switzerland
1/2.2021
Dächer
Roof Str
tures
Inhalt Contents
4
1/2.2021
DETAIL
Editorial 38
Impressum Imprint
92
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
112
Contributors
Magazin Reports 6
60 Jahre Detail Brutalismus in Bayern 60 Years of Detail Brutalism in Bavaria
10
DETAIL research Hochfest und maximal transparent High Strength and Maximum Transparency
14
Detail-Veranstaltungen im Jubiläumsjahr Detail Events in the Anniversary Year
18
DETAIL Preis - Die Gewinner DETAIL Prize - The Winners 18 Central Library Oodi in Helsinki ALA Architects - Interview 24 People's Pavilion in Eindhoven bureauSLA - Interview 30
Hochschulpreis
Prize for Students and Architecture Schools Buga Fibre Pavilion in Heilbronn University of Stuttgart, lCD & ITKE - Interview
Ein Sheddach prägt das Einfamilienhaus von Leopold Banchini Architects nicht nur aul3en, sondern auch innen: Durch die Oberlichter gelangt viel Licht in die Räume. The sawtooth roof of this single-family home by Leopold 8anchini Architects shapes both the exterior and the interior, which is flooded with natural light through the generous skylights.
36
Leserpreis Readers' Prize University Campus in Patiala McCullough Mulvin
Produkte Products 96
Bauprodukte 2021 Building Products 2021
106
Dächer Roofs
62
Detail Preis 2020: Wir stellen Ihnen die Gewinner var. Oben: Das finnische Büro ALA Architects wird für die Zentralbibliothek Oodi in Helsinki ausgezeichnet.
Detail Prize 2020 we introduce the winners. Above: ALA Architects of Finland received the award for their design of Oodi Central Library in Helsinki.
5
1/2.2021
1m Jubiläumsjahr haben wir viele Überraschungen und besondere Einblicke geplant. Unsere 60· Jahre-Website hält Sie auf dem Laufenden. detail.de/60jahre
Dächer Roof Structures
Many surprises and special insights await you during our anniversary year. Our 50 Years website will keep you informed: detail-online. com/60years
40
Die Dachaufbauten des Meereszentrums bringen nicht nur Licht ins Innere, sie integrieren auch die Solarpaneele elegant in die Dachfläche. Fin-shaped structures on top of the Marine Education Centre bring sunlight into the interior while elegantly integrating solar panels into the roof surface.
Dokumentation Documentation Meereszentrum in Malmö (SE) Marine Education Centre in Malmö (SE) Nord Architects
40
Elektrotankstelle in Fredericia (OK) Electric Charging Station in Fredericia (OK) CO BE
48
54
Besucherzentrum im Yorkshire Sculpture Park (GB) Visitor Centre Yorkshire Sculpture Park (GB) Feilden Fowles Einfamilienhaus bei Genf (CH) Single-Familiy House near Geneva (CH) Leopold Banchini Architects
62
70 Berlin Metropolitan School (DE) Sauerbruch Hutton
Technik Technology 1m Zeichen der Ooppelspirale An Emblematic Double Spiral Philippe Willareth, Matthias Kunze, Josua Villiger
80
Radikal nutzungsoffen: Interview mit Vlay Streeruwitz Radical Flexibility Interview with Vlay Streeruwitz
Fenix I in Rotterdam: Terrassenhaus am Rheinhafen Terraced Lofts in Rijnhafen Port
3.2021
Konzept Concept
Wohnen und Arbeiten Live and Work
2
Inhalt Contents
3.2021
DETAil
Editorial 18
Impressum Imprint
82
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
104 Contributors
08
Marslandschatt und histarisches Erbe: MAD Architects lenken den Bliek vam Dach des YueCheng Kindergartens in Beijing aut ein traditianelles Hatgebäude.
Futuristic landscape meets architectural heritage: MAD Architects direct the view from the roof of YueCheng Kindergarten in Beijing to a traditional courtyard building.
Magazin
Reports 04
60 Jahre Detail Bundestag in Bonn 60 Years of Detail Plenary Hall in Bonn
08
Alles im Flow All in the Flow
12
DETAIL research Leichte Schalung für komplexe Dachgeometrie Light Formwork for Complex Roof Geometry
16
Detail Preis 2020 vergeben Detail Prize 2020 Awarded
Produkte
Products 85
Detail Product Award 2020Die Gewinner The Winners
90
Bäder, Heizung, Lüftung Bathrooms, Heating, Ventilation
96
Innenausbau, Akustik, Beleuchtung Interior Construction, Acoustics, Lighting
Das Gebäude van BDE ist an allen Seiten vam Verkehr umgeben: Autos, Schnellzüge und Stadtbusse kommen den Büros und Wohnungen in den oberen Geschossensehrnah.
Urban oasis: Cars, express trains, and city buses pass close by the offices and apartments on the upper floors of the mixed-use building by BDE.
52
3
3.2021
Wohnen und Arbeiten
Inmitten der Weinber· ge Südmährens qestalteten Chybik+ Kristof Architects eine neue Heimat für das Weingut Lahofer.
Live and Work
Nestled in the Moravian countryside is the new Lahofer winery by Chybik + Kristof. detail.de/ 3·2021·chybikkristof
lli.lL ru J.L! II I
i
II
i
,_.;.1
1m Stadthaus Mia von VlayStreeruwitz lebt und arbeitet eine kreative Community. Hier verpflanzen sie zusammen den Ouartiersbaum. The Mia urban complex by Vlay Slreeruwitz provides space to live and work as a creative community. Here are some of its residents planting a tree in the courtyard.
20 Interview Radikal nutzungsoffen Radical Flexibility Isabella Marboe
Arbeits- und Rückzugsraum im Garten (GB) Workings Space and a Retreat in the Garden (GB) Boano Prismontas
Typologie Typology
42
20
38
28 Fenix I in Rotterdam (NL) Mei architects and planners
Wohn- und Gewerbesiedlung in Zürich (CH) Housing and Commercial Development in Zurich (CH) hoffmannfontana architekturen
34
46
Quartiershaus Stadtelefant in Wien (AT) City Elephant District Block in Vienna (AT) Franz&Sue
Wohnkomplex mit Büros in Paris (FR) Housing Complex with Offices in Paris (FR) Brenac & Gonzalez & Associés, MOA Architecture
Prozess
Process 52
Wohn- und Geschäftshaus Schlossberg in Baden bei Zürich (CH) Schlossberg Mixed-Use Building in Baden near Zurich (CH BDE Architekten
68
Stadthaus Zuiderplein in Antwerpen (BE) Townhouse Zuiderplein in Antwerp (BE) Atelier Kempe Thill
David Chipperfield Architects Berlin Arbeiten im Kloster
Roldán & Berengué Arquitectos Wohnen in der Fabrik
Working in the Monastery
Living in the Factory
4.2021
Sanierung Umnutzung Refurbishment Conversion
//
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:: cScSo'o~~~~~~~óo~cSC{o'o~~~~~~Ó( 1111111111111111111,1
)000000 00000000
2
4.2021
Inhalt Contents
Editorial 20
Impressum Imprint
84
Projektbeteiligte / Hersteller Project Teams & Suppliers
DETAIL
...
104 Contributors
04
In majestätischer Bogenform spannt sich der Le-Monde-Hauptsitz in Paris über seinen eigenen Vorplatz. Der Grund: Unter dem Gebäude verlaufen Bahngleise; nur ein Teil des Grundstücks durfle bebaut werden.
The Le Monde headquarters in Paris arches majestically over a new public plaza. This has practical reasons due to the underground railway only part of the site could carry the weighl of the building.
22
In Helsinki haben K2S, NRT, White Arkitekter und Wessel de Jonges Büro WDJArchitecten das Olympiastadion saniert. Das Gebäude entstand 1935 nach einem Entwurf van Yrjö Lindgren und Toiva J äntti.
K2S. NRT, White Arkitekter, and Wessel de Jonge's practice, WDJArchitecten overhauled the Olympic Stadium in Helsinki. The building was designed by Yrjö Lindgren and Toivo Jäntti in 1935.
Magazin Reports 04
Form sticht Funktion Le Monde-Hauptsitz in Paris Where Form Trumps Function Le Monde Headquarters in Paris
08
Softwarescheune in der Oberpfalz Software Barn in Rural Bavaria
10
60 Jahre Detail 60 Years of Detail Gropius in Manhattan
16
DETAIL research Mikrowohnen stalt Büroleerstand Micro-living Instead of Vacant Offices
Produkte Products 88
Fassaden dünner dämmen Insulating Facades More Thinly
92
Sauphysik Building Physics
100
Digitale Planung, SIM Digital Design, BIM
3
4.2021
Sanierung und Umnutzung Refurbishment and Conversion
Interview 22
"Man darf nicht immer gleich zum Bleistift greifen" "You shouldn't always grab a pencil straight away" Anneke Bokern
30
David Chipperfield Architects haben in Paderbarn das Krankenhaus bis zur Ruine rückgebaut. Die klösterlichen Gemäuer aus dem 17. Jahrhundert dienen nun als Sitz einer mittelständischen Firma.
Zum 60. Geburtstag van Detail erinnern sich bekannte Architekten an die Bauten der 60er-Jahre. Mit dabei: Patrik Schumacher von Zaha Hadid Architects.
For Detail's 60th birthday, notable architects recall the buildings of the 1960s. Including: Patrik Schumacher from Zaha Hadid Architects.
David Chipperfield Architects stripped down a former hospital in Paderborn to its ruins, revealing the walls of a 17th century monastery. The converted site is now the headquarters of a midsized company.
Dokumentation
Documentation 30 Jacoby Studios in Paderborn (DE) David Chipperfield Architects Berlin 42
Wohnhaus in Terrassa (ES) House in Terrassa (ES) H Arquitectes
50 Mole House in London (GB) Adjaye Associates 60
Umbau der Schönburg in Bern (CH) Schönburg Conversion in Berne (CH) Theo Hotz Partner Architekten, Marazzi + Paul Architekten 68
Fabrikumbau in Barcelona (ES) Factory Conversion in Barcelona (ES) Roldán & Berengué 76
Kindertagesstätte in Memmingen (DE) Day Nursery in Memmingen (DE) heilergeiger architekten und stadtplaner
detaiJ.del 4-2021-schumacher
c guest editor 2021
ta .... daIIo coso I Struggles of the house Ricardo Bofill- Taller de Arquitectura, Aires Mateus, Mold Architects, El S1ndIcato Arquitectura, Ideyuki Nakayama, Baracco+Wright Architects, Louise Bourgeois, Laurie Simmons, Monico Bonvlcini, Rachel Whiteread, Tracey Emin, Judy Chicago, Miriam Schapiro, Letizia Cariello, Marc Newson, Claesson Koivisto Rune, Vuji Takahashi, Antonin Raymond / La Corbusier. Mount Fuji Architects Studio, WOJR.AGENdA
Confrontarsi con la natura I Confronting nature Junya.lshigami+Assoclates. Katarsis. DnA_Design and Architecture. Atelier David Telerman. Studio Anne Holtrop. JR. Neri Oxman and the Mediated Matter GrouP. Kröller-Müller Museum. Miralles Tagliabue EMBT. Karamuk Kuo
APRIL·2021
JAARGANG 77
Inhoudsopgave Vakblad Groen is een uitgave van ELBAIREC, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Vakblad Groen
#032021
Uitgever ELBAIRE(, Edgar van Eekelen
Contactgegevens ELBAIREC Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 25 79 24 €0,10perminuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 7005 Site: www.bladenbox.bevoor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.
Zintuigen bepalen de wijze waarop we de natuur ervaren Uit onderzoeken komt unaniem naar voren dat groen een positieve invloed heeft op de mens. Wat echter het mechanisme daarachter is, blijft onduidelijk. Iris Bakker beschrijft in twee artikelen de rol van zintuigen bij natuurbeleving; van tastzin tot smaakzin.
Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam), AlbertJan Kerssen (idverde Advies) en Rosa van Werven (NL Greenlabel)
Uitgever Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur)en Hans Bouwman (eindredacteur)
ELBJ-\~EC An media
cornmurucatie
Foto cover De allium: de natuur biedtvan nature prachtig geordende patronen. Beeld: Iris Bakker
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
§
VAKBLAD
GROEN
Inwoners betrekken bij biodiversiteit met digitale storytelling Driekwart van de burgers vindt dat gemeenten hen zeker in de coronacrisis - digitaal moeten betrekken, bleek eerder ditjaar uit onderzoek. Maar hoe richtje dat in, digitaal participeren? Een middel is de inzet van digitale, dynamische kaarten.
c:
':=-:::> Tuinencorridors als migratieroutes voor dieren in de stad
Ontwerpprincipes voor een succesvolle wadi Aan welke ontwerpprincipes moet een goede wadi voldoen? Op die vraag zocht Vera Brinkman in opdracht van de gemeente Deventer en in het kader van haar afstuderen aan de hogeschool Saxion een antwoord. Ze vertelt over haar bevindingen.
Tuinen kunnen groene oases zijn in een stad, die kansen kunnen bieden voor diersoorten. Zij kunnen gebruikmaken van tuinen om in te leven of om zich te verplaatsen tussen groengebieden. Een verhaalover de wezel en de bunzing.
Studenten onderzoeken vergroenen van de buitenruimte De gemeente Utrecht bereidt zich voor op klimaatverandering. Om wateroverlast door piekbuien en hittestress tegen te gaan moet de stad vergroenen. Zes studenten van de Hogeschool van Utrecht onderzochten de mogelijkheden.
En verder:
Rotterdam maakt investeren in duurzaamheid beter mogelijk In de aanbesteding van het groenonderhoud gaf de gemeente Rotterdam vorigjaar een hoofdrol aan duurzaamheid. Groenbedrijven die wilden inschrijven moesten voldoen aan eisen op het gebied van emissievrij transport en circulaire afvalverwerking.
p. 03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon & Inhoudsopgave p. 06 Actueel p. 09 Kunst in de openbare ruimte
P 22 Op zoek naar het verhaal achter de boom: Drenthe P. 24 Spread: Lodewijks Groene Geluk p. 41 Opinie: Robert Prins P. 42 Roetschorsziekte is niet meer te negeren P. 46 Opinie: Dick Oosthoek
JAARGANG77'
APRIL 2021'
NUMMER
03
@
JoLA JOURNAL of LANDSCAPE
3-2020
4
ARCHITECTURE
Editorial
BOOK
The distanced
REVIEWS
city Important texts for landscape architecture from the last decade: Take 2
6 Jens Christian
Pasgaard,
Peter Hemmersam,
Tom Nielsen
New Nordic stereotypes: In search of alternative design practices in peripheral landscapes
Memory Lands:
King Philip's War and
the Place of Violence
for tourism
in the Northeast
Lost in the Transit Desert: Race, Transit Access, and Suburban Form
20
Nicole
Valois
This Life:
Modern public spaces in Canada: A revaluation
Secular Faith and Spiritual Freedom Living Off Landscape or the Unthought-of THINKING
34
EYE
Matthew Rangel
Embodied terrain
in Reason
The Collapse of Western Civilization: A View from the Future After Nature: A Politics for the Anthropocene Neue Staudenverwendung
48
Technology
Emily Schlickman
Assessing automation: Methodological insights from experimenting with computer vision for public life research
and the Garden
90 -95
STOP AND THINK Eclas Conference UNDER
60
Alessandro
Formal
THE
SKY
2021 Online
96
Gabbianelli
and formless
in Madrid
Rio Park Subscription information 98
74
Barbara
Roberto
Boifava
Burle
Marx's Cidade
Parque
Woningtekort:
300.000
NULPII1
NR 106 MAART2021
BETAALBAARHElD NUL20
is een platform voor injormotie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jeer), een digitale nieuwsbrief, een website met actuele nieuwsverslaggeving en (medewerking aan) debatprogamma's in Pakhuis de Zwijger, NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federetie van Wonlngcorporoties (AFWC), de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en 'WOON, Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.
PREMIE1t KOOP WONINlF
'Wooncoöpereties moeten stad betaalbaar houden'
•
betaalbare koopwoningen zaanstad
Kortingsregels voor koopwoningen. Werken die?
Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20,nl. De nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downlenden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl of via moil abo@nuI20,nl HOOFDREDACTEIJR Fred van der Molen (fred@nuI20,nll TEl 020-693,7004 fvi/IIL, redactie@nuI20,nl ADRES Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam REDACTIE, Bert Pots Jaco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zanneveld MET BIjDR,I\GE VAN: Wendy Koops REOACTIFRAAD André Buys (Rigal Laura Uittenbogaard (Grond en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdaml Ingrid Houtepen ('WOaNI Lison Wilkens (MRA) Marian Prins (Amstelland-Meerlanden) Berthilde Lammertink (AFWC) FOTOGRM'IE Nico Boink \IOHMGEVI~,!C, Pieter Lesage ADVERTUJTIE5 zie info op www.nuI20.nl DRIII('
Vellendrukkerij BDU Barneveld
NULPlll MAART 2021
H
'Nu komen ook stewardessen in de problemen' 4 Woningtekort: 300.000, teller loopt 8 Omgevingsvisie: Amsterdam 2050 10 INTERVIEW Marieke van Doorninek 12 Nieuwe woonconcepten voor senioren 15 Sluipmoord op de volkstuin? 18 Hout is hot 22 OP STAP MET" Linda van Altena (Dores) 24 BOUW - Kort bouwnieuws 26 Kortingsregelingen voor koopwoningen. Werken die? 30 De feminisering van de corporetiesector 31 OE REKENKAMER Woningproductie in Amsterdam 32 Strendeiland: nieuwe kansen voor gezinnen 34 Nieuw fenomeen: leegstand in vrijehuursector 36 BEELDREPORTAGE Avondwandelingen in de coronawinter 38 lood in het drinkwater, nog lang niet voorbij 40 LOPENDE ZAKEN 42 OE LEESKAMER 44 WOONBAROMETER Kwart Woningbouwimpuls-gelden naar MRA
Cover: The Vallev - Zuldas. naar een ontwerp van WinV Maas (MVROV). Op de onderste lagen komen bedrijfsruimtes Vanaf de achtste verdieping beginnen de woonlagen met in totaal 198 appartementen.
OASE 1 .
Downs Ree ption histories in A chitecture Ree ptiegeschiedenissen in d architectuur
1
Christophe Van Gerrawey, David Peleman, Justin Agyin, Jantje Engels Ups & Downs/ Reception Histories in Architecture . Ups & Downsj' ReceptiegeschiedenJssenin de archrtectuur
7
Paul Vermeulen Louis Roelandt's Public Architecture im the Subdivided City Publieke erchitectuur van Loui Roelandf in de verkave,....".!~.~
17
, Ben Vandenput 'The Éléphant de la Bast,; De ölitanf van de BasW~
e
37
Joan Ockman How America learned to Hoe Amerika leerde zich g
Stop
45
n
\ orrying and Love J:JAgllltl zorgen meer te maken en en van brutalisme
Chloé Macary- amey , Dissent ~t the LACMA 'by Mina People Who Don Opstand aam het LACMA oor w mensen die er nie
53
Colm mac Aoid Liberty Hall, Loved and thed Liberty Hall, geliefd en ver ui d
81
Francisco Joäo SUva Pompidou's Paradox De paradox van het Pompi u
89
A402 Studio The Denied Loggia of Na Is De verloochende loggia va Napels
97
MechtiJd Ebed Much Ado about the Haa -Haus Veel gedoe over het Haas Haus
105
Irénée Scalbert In Praise of Neutelings R edijk Ter ere van Neutelings Rie Ijk
113
Marrij,e Vanden Eynde OMA's House of Danish rchite OMA's huis van de Deens Archit
121
139 141
ure tl!Jur
Adriam forty, Disappointment Teleurstelling Biographies/ Biografieën Bbstracts/ Samenva:l!tingen
Me
to
'
ê.to~n'
Contents
THE
•
•
BIG PICTURE
CURATED PRODUCTS Page 104
Page R OPINION Page 10
REFERENCE Page 108
TALENT & MASTERMIND
EDITOR'S PICK Page 110
Page
12
METROPOLIS EXPLAINED Page 14 OCCUpy THE DOCKS!
Palie 46
TEMPERATURES OF URBANITY Fringe territories as a field of experimentation outside the big city cores Pnge /8
•
BETTER ACCESSIBILITY FOR URBANES LAND The crises of transport and mobility and the challenges of providing urban access Page JO IN CONVERSATION WITH GEORGEEN THEODORE Beyond the urban cores: How to achieve openness and diversity in American suburbs through planning Page 3ó A TASKFORCE FOR SUBURBIA The British Suburban Taskforce and its goal to identify strategies and policies to support suburban areas Page 42 OCCUPY THE DOCKS' From fragmentation to liveability: The transformation of the Royal Docks in London Page 46 BALANCING
THE URBAN-RURAL DYNAMICS Drawing iuspirntion from the Far East to overcome the urban-rural dichotomy Pag_ 54 FACTS & FIGURES Different' forms of spaces Page 58
OOf, - topos r.sSIJF 114
• IN CONVERSATION WITH ULI HELLWEG Reflections on how digitalization impacts urbanization and suburbanizarion processes Page 60 METROPOLITAN ECOTONE Berlin and the surrounding area of Brandenburg: How to design the metropolis of the future? Page 62
ESCAPE PLAN Page 112 EDGE CITY Page 114 IMPRINT Page 113
POLYCENTRIC PORTRAYALS Max Guthers hyperrealistic isometric illustrations of ti possible Stuttgart city region I'age 68 IN CONVERSATION WITH ANDREAS HOFER The artistic director of IBA '27 on how to find a new definition for the city region of Stuttgart Page 74 DESIGNING THE HYBRID AND THE FRAGMENTARY Four participatory planning projects at the fringe of Italian cities Page 78 CORRIDOR D8 Non-places and spaces-in-between: landscapes of logistics along the motorway Page 86 MANUAL FOR MONGOLIA District upgrading along the fringes of Ulaanbaraar Page 94 CONTRIBUTORS
POLYCENTRIC PORTRAYALS ILLUSTRATIONS BY MAX GUTHER
Page 102
Page 68
Stephan Petermann, Hans van Dijk, Kenneth Frampton, Peter Sloterdijk, Kuba Snopek, Elizabela Cichoriska, Daniel van der Velden, Wytze Patijn, Zang Weiping, Niklas Maak, Evgeny Morozov
ISBN 9789077966686
ARCHlS 2020 #2 PER ISSUE 19.50 EURO VOLUME IS A PROJECT BY ARCHlS + AMO + ...
1
6 7
t
10 18 24 30 40 46 54 60 66
EDITORIAL ARJEN OOSTERMAN EDITORIAL STEPHAN PETERMANN 8,16,22,28,38,44,48,52,58,64 HANS VAN DIJK INTERVIEW KENNETH FRAMPTON INTERVIEW PETER SLOTERDIJK INTERVIEW KUBA SNOPEK, ELIZABELA CICHONSKA DANIEL VAN DER VELDEN INTERVIEW WYTZE PATIJN ZANG WEIPING NIKLAS MAAK COLOPHON & CONTRIBUTORS
=
QUIET, MEMORY, QUIET! PAST AND PRESENT MOMENTS 1929-2004 REPORTSFROM THE FRONT CANNING HOLLAND: (RE)WRITING HISTORY GETTING HEAVEN TO SPEAK ON THE SEVENTH DAY COVER STORIES NONSENSE SHENZHEN: A PARADOXICAL CITY OF DESIRE SILICON VALLEY WITHOUT THE BULLSHIT
=
FRONT COVER PHOTO: L Het R.K. Bouwblad, 1929, Vol. 1, no. 1; E Wonen, 1969, Vol. 21, no. 6; G Vol. 1, no. 1; A Archis, 2000, no. 6; C ARCHIS, 1993, no. 10; Y Archis, 1999, no. 5 BACK COVER IMAGE: SHENZHEN 2021. PHOTO: KIN CHEUNGI AP
=
=
=
5
= Goed Wonen,
194
Supplement to Volume #58
TABLE OF CONTENT LETTER FROM THE DEAN
AFTER ALL: AN ARCHITECTURAL
Dag Boutsen
DIALOGUE
Roll Hughes DESIGN LED INNOVATION: CONFRONTING THE UNREAL
Rachel Armstrong DRAWING IN UNREAL
3
24
5
THE URGE FOR URGENCIES Marine Boey & Fred Meeuwens
30
DESIGI\I IN TIMES OF DISRUPTIONDISTORTED JOURNEYS
Gisèle Gantois
Sophie Leemans
41
WWW.ESKIMONIE.NET / (NO) DESIGN IN UNREAL TIMES
47
PROBING
TIMES
Tinkerlab 2020
20
THE NEW NORMAL Corneel Cannaerts& Michiel Helbig
REVALUATING NETWORKS OF DISPERSED TERRITORIES IN TIMES OF SHOCK
THE BUNKER BUBBLE: REFLECTING THE UREAL TIME
16
Lidia Gasperoni
34
COLOPHON EDITORS: Rachel Armstrong, Lilet Breddels, Gisèle Gantois, Tomas Ooms & Annelies De Smet
This publication is created by the Faculty of Architecture of KU Leuven and is a supplement to Volume #58, The Legacy www.arch.kuleuven.be
ENGLISH COPY EDITOR: David Cross DESIGN: Naomi Greenstein & Valentijn Goethals, We Became Aware PRINT: Die Keure, Belgium
KULEUVEN GOING PUBLIC
210
DE WITTE 2 Clam Leverd & Véro/liqIlP Patteeuw Verzamelde metamorfoses Madelon Vriesendorp 6 Nam Veer"'",1 Voorgeliefde kleren
] 0 Koell Sel" Midlifecrisis. Vaast Colson ] 2 Karilla Scarlet de Vries & Time Demol/in Bitte Nicht Rerühren I Please Do Not Touch. Charlotte Posenenske
maart-april 2021 jaargang 35 15 Bart Verschaffel Loci AlIIoeni. De esthetiek van plaatsen
19 Da/liël Rovers De draak van de geschiedenis
P706236
www.dewitteraaf.be redactie & admlnktmU,,:DWRITWR nw Pnstt>,,~142R-1000"nl!lo.'<;Cll 12((l1l221.14.50-tm~lIlnro@tlcIV1Ucra"r.he vllfl't'ldetllgslc]an'llung-ISSNOi74-SS23 vel'!lChllnth\~nRnd,~nlks-12.00(J~lf. nflllltcknnloorRr\l!l'lCIX tocgrlnten!(cslolenwl1'okklngllm!(SCIXlI187
t.:
&23-48
,,
Het atelier van Madelon Vriesendorp Foto Clara Leverd en Véronique Parteeuw. Londen, 2019
Hebben en houden (2) Gehecht raken aan dingen is moeilijk te vermijden, maar net als verknocht zijn aan mensen kan bet verstrekkende gevolgen hebben. In een verhaal uit 1920, getiteld 'Solid Objects' en vertaald als 'Vaste voorwerpen'. schrijft Virginia Woolf over [ohri, een jongeman die een politieke carrière voor zich heeft. Tijdens een strandwandeling met een collega vindt hij een stukje glas. 'Hij was er blij mee; hij wist niet wat hij ervan moest denken; het was zo'n hard, geconcentreerd, afgerond voorwerp vergeleken met de vage zee en de wazige kust.' De politicus in spe raakt zodanig gefascineerd door stnkjes steen, glas en staal dat hij zijn taken begint te verwaarlozen. Hij verlangt naar nog meer en altijd weer andere objecten, én naar de reflectie waarvan ze de bron kunnen zijn. 'Wanneer een voorwerp van welke aard ook telkens weer balfbewust wordt bekeken, gaat bet zozeer in de denkmaterte op dat het zijn eigenlijke vorm verliest en een licbte verandering ondergaat, waardoor bet een ideaalbeeld wordt dat in ons hoofd rondwaart wanneer we er het minst bedacbt op zijn.' Aanvankelljlc kunnen de glasscherven dienen als presse-papiers om zijn docmnenten op orde te houden, maar na een tijdje heeft John zoveel meteorieten, metalen schijven en porseleinscherven, dat ze zijn woning domineren en zijn gedacbten en gedragingen onverzoenbaar maken met het leven van een politicus.
Het verhaal is een satirlscbe kritiek op I'art. pour l'art, en op bet estheticisme en bet escapisme van de kunstenaar die verzaakt aan de politiek en aan de maatscbappij - wie zich te veel met mooie dingen bezigboudt, zwelgt en verdrinkt in een asociale wereldvreemdheid waar anderen uiteindelijk de dupe van worden. Iln tocb is bet hoofdpersonage uit 'Vaste voorwerpen' niet zoals Des Esseintes uit À Rebours van Joris-Karl Huysmans. John gaat, aan het eind van bet verhaal, niet ten onder; hij wordt enkel in de steek gelaten door politieke medestanders die zijn verlies aan ambitie niet begrijpen. Vanuit die optiek verzaakt hij aan al te aardse en oppervlakkige verlangens naar macht, roem en publieke optredens. 'Hij wist maar al te goed', zo beseft een vriend vooraleer bij voorgoed afscheid neemt van John, 'dat alleen al zijn verschijning op een podium uitgesloten was.' Door zicb te wenden tot 'vaste voorwerpen' en tot wat 'echt' en 'bard' en 'waar' is, verwerpt [ohrt bet leven van de scbijn, de retoriek en de representatie, en verzoent hij bet leven van de geest met zorg voor de dingen. Net als in bet vorige nummer van De Witte Raaf wordt, op de volgendebladsäjden, het bezit van objecten - of ruimer gesteld: de gehechtheid aan alles wat we rondom ons kunnen verzamelen - tussen die uitersten gesitueerd. Het zijn ook de uitersten, en waarschijnlijk zelfs de verdwijnpunten, van kunst en cultuur: een aan vorm en voorwerpen opgehangen productie die baast onvermijdelijk tot waardevermeerdering en exclusiviteit leidt, tegenover een leven zonder persoonsgebonden objecten waarin onthecbt voorrang wordt
gegeven aan gedeelde activiteiten en ideeën. en aan collectief eigendom. Clara Leverd en Véronique Patteeuw monsteren de verzamelingen van Madelon Vriesendorp, die niet alleen de bron zijn van nieuwe objecten, maar vaak zelf de metamorfose als onderwerp hebben. Nora Veerman schrijft over de liefde voor kleren, en over hoe die liefde kan doorgegeven worden - boe twee'dehands kleren waardevolle kledingstukken worden omdat anderen er reeds zorg voor gedragen hebben. Twee teksten gaan dieper in op een artistieke praktijk waarin objecten een rol spelen - of juist niet. Koen SeIs schrijft over het werk van Vaast Colson, en vraagt zicb af wat bet resultaat is van een oeuvre dat in bet teken staat van interactie, participatie en ontmoeting. Karina Scarlet de Vries en Timo Demollin stellen vast dat op (en door) recente tentoonstellingen bet work in progress van Charlotte Posenenske tocb weer tot dure kunstobjecten wordt berleid. Het nummer besluit met twee teksten over gebecbtheid aan de 'vaste voorwerpen' die zo groot worden dat ze ons overstijgen en omhullen - kamers, buizen, toevluchtsoorden en geliefde plaatsen. Daniël Rovers vertelt over de constructie van een dakopbouw tijdens een wereldwijde pandemie, en de tijdelijke ontoegankelijkheid van een boekenverzameling die er bet gevolg van is. En Bart Verschaffel gaat op zoek naar het voortbestaan van loci amoeni, de mooie, deels natuurlijke plekken die van oudsber de belofte van geluk in zich houden. Christopbe Van Gerrewey
211
DE WITTE 2 Samuel Vriezen
Een verbinding met toekomst 3 lonna Senoenberoer Robert Jasper Grootveld 7 Sven Lütticken Het verleden voorspellen 12 Kasper AndreaselI Gesprek met Seth Siegelaub
15 Jan-Willer,., Anker Extinction Rebellionen T.J. Demos 19 Uelje Bauwens Shell bezingen 20 Hans Demeyer McKenzie Wark: weg uit de eenentwlntigste eeuw 25 Vlad lonescu Lyotard, activist-kunstenaar-intellectueel
Activisme (1) 1 het hebben van een actieve houding, streven naar activiteit >< passivisme 2 theoloqie zienswijze waarin sterke voorrang wordt gegeven aan de daad ten koste van meditatie, studie en gebed 3 politiek het met alle mogelijke middelen streven naar een veelal politiek doel, vaak met buitenparlementaire middelen Van Dale Grool woordenboek van de Nederlandse !aal. editie september 2015
Een vijftiental hoge bomen, volop in bloei, worden aan de overkant van de straat met een hoogtewerker en kettingzagen traag maar efficiënt verwijderd. Woede en ongeloof gaan hand in hand, ingegeven door het vooruitzicht op weer een recordzomer, met nog minder schaduw dan voorheen. Buiten verzekert een medewerker van het hoveniersbedrijf dat er een kapvergunning is uitgereikt waartegen verzet had aangetekend kunnen worden, maar ondertussen is het te laat. De reden voor het uit de weg ruimen van de bomen: een ontdubbelde scheur in een keermuurtje. Enkel wie de twintigste eeuw nog bewust heeft meegemaakt, denkt er op zo'n moment reHexmatig aan een politicus te contacteren - niet eens een kennis of een buurtbewoner, maar gewoon, bijna kinderlijk evident: de burgemeester, of het hoofd van de groendienst. De hoop dat politici nog steeds een verschil maken omdat de macht hen tijdelijk en demoera tisch in handen is gegeven - het vertrouwen, met andere woorden, dat zij het in orde zullen brengen: dat lijkt een naïeve, conservatieve, bij momenten zelfs gevaarlijke droom. Zal die niet in de nachtmerrie van een autoritaire samenleving uitmonden? Toch is het vooralsnog niet geheel duidelijk wat ervoor in de plaats zou kunnen komen. Met een extreem maar bekend reëel voorbeeld: wat gebeurt er wanneer het je lukt om alle politici uit het Capitool in Washington te verjagen, en om vervolgens je voeten op het bureaublad van de Voorzitter van het Huis van Afgevaardigden te positioneren? Of liever: wat gebeurt er daarna? Of wat betekent het om een nieuwe Amerikaanse regering die zopas heeft aangekondigd fossiele brandstotTen niet langer te zullen ondersteunen, bitter af te wijzen met de mededeling: 'Daar geloof ik nu eens niks van,' zoals Greta Thunberg eind april deed: Wie vaststelt dat er een misstand plaatsvindt - zoals gezonde bomen die zonder goede reden worden gekapt- en vervolgens nog op de werking van de traditionele politiek durft
mei-juni 2021 jaargang 36 27 Christophe Va" Gerreweu Future Plans. Luc Deleu & T.O.P. office 28 SIefaan Vervoort Het gebouwde werk van Luc Deleu & T.O.P. office
&
31-56
te rekenen, die is blijkbaar even lui als goedgelovig. Er waren meer dan genoeg manieren waarop ik zelf had kunnen handelen, die vrijdagmiddag in het voorbije voorjaar, door me bijvoorbeeld aan de nog overeind staande bomen vast te ketenen, door foto's van de kaalslag te tweeten, of door buurtbewoners te verzamelen en meteen een kritische massa te vormen en op straat te komen - niet als een groep brave burgers, maar als kritische activisten. Ligt de macht voortaan feitelijk voor het grijpen, en zou het juist onverantwoordelijk zijn om er geen deel aan te hebben? In een boekbespreking uit 1932 met als titel 'Der Irrtum des Aktivismus', bekritiseert Walter Benjamin het werk van Kurt Hiller, een Joods-Duitse, homoseksuele en communistische essayist die, zo schrijft Benjamin, 'zich al geruime tijd publicistisch inzet voor een aantal hoogst wenselijke zaken: het vermijden van de op stapel staande oorlog, een nieuw seksueel strafrecht, de afschaffing van de doodstraf, de vorming van een links eenheidsfront'. Daar valt weinig tegen in te brengen, aldus Benjamin, en het heeft de auteur veel sympathie opgeleverd. Maar is het niet zo dat in de activistische kringen rond Hiller het beeld van 'een heerschappij' (Herrschaft) is ontstaan 'dat geen politieke betekenis heeft, tenzij het onthult hoe zelfs de gedeclasseerde bourgeoisie geen afstand kan doen van bepaalde idealen uit de hoogtijdagen'? Auteurs als HiUer zijn volgens Benjamin 'couloirpolitici [ ... j die nog niet één keer toegang kregen tot de gang die naar het parlement leidt'. Wat ze organiseren zijn bijeenkomsten van gelijkgestemden, en nooit leidt het tot 'strijd'. hoogstens tot een denken dat zuiverder en correcter is, en zich boven het denken van politici verheven weet. Uiteraard, zegt Benjamin, 'hoe zou het anders kunnnen, aangezien in de politiek niet het privédenken doorslaggevend is, aIs wel, zoals Brecht het ooit uitdrukte, de kunst in de hoofden van andere mensen te denken. Of om met Trotski te spreken: 'Wanneer verlichte pacifisten proberen de oorlog af te schatTen door middel van rationele argumenten, zien ze er gewoon lachwekkend uit. Maar wanneer de gewapende massa's redelijke argumenten beginnen te gebruiken tegen de oorlog, dan is het einde van de oorlog aangebroken." Veel van de kritiek van Benjamin op het activisme blijft vandaag overeind, maar er is ook veel veranderd, vooral wat betreft de beschikbaarheid van alternatieve manieren om een maatschappij te organiseren, al was het maar omdat veel van die alternatieven in de jaren dertig nog moesten worden uitgeprobeerd of zich nog in de experimentele fase bevonden. Is de gang die naar het parlement leidt in 1989 niet ingestort onder het gewicht van de Muur? Zoals Hans Demeyer in dit nummer in zijn tekst over McKenzie Wark schrijft, is 'met de val van de Sovjet-Unie misschien ook wel het zogenaamde Vrije Westen opgehouden te bestaan: vanuit concurrentieel oogpunt is het immers niet meer nodig om een demoeratie sociaal te houden'. In dat geval zijn er nog slechts buitenparlementaire middelen over om een politiek doel te bereiken - en wordt alles politiek, behalve de politiek zelf. Die omslag, die de wereld binnenstebuiten heeft gekeerd door van de bovenbouw te eisen voortaan de onderbouw te dicteren in plaats van er zoals voordien enkel uitdrukking aan te geven, markeert de overgang van een hoog- of laatmarxisme (beschreven door Benjamin, Adorno en de Kritische Theorie) naar een postmarxisme (het bekendst vertegenwoordigd door Chantal MoutTe en Ernesto Ladau) dal de politieke strijd vooral in het veld van de cultuur willaten plaatsgrijpen, door groepen van mede- en tegenstanders zo helder mogelijk te identificeren. Welke van deze tvvee opties het meest defaitistisch is te noemen, en welke vormen van vrijheid ermee gepaard gaan, dat blijft vooralsnog de vraag. Wie in de lijn van de Kritische Theorie elk individueel of geïsoleerd optreden ten bate van verandering als een
P706236
www.dewitteraaf.be ....JaClie&admini,. ..-rrnUe:DIVRrrWRI'Wo Pnsthu"14lll-1000HruS!iCll 1,:31fOI1213.14.50-emalllnfo@dcwUlcrullf.tM, "iire",lcnigSl~iaal"Ron!l.-ISSNOi74.IIS23 ,'t!=hijnll",ccmu anddllks-ll.OOOcx. afglfiekmllfH)rllrus.-;eIX lncgdHlcn!,-e;I"ICll,'erpakklllGDrus.'Ol~X 3/187
'verkeerde' of in ieder geval hoogmoedige stap ziet, hoe geëngageerd ook, gewoon omdat de maatschappij en het systeem door en door slecht zijn, rekent nog altijd op de mogelijkheid van een revolutie of een radicalisering van de representatieve democratie, en ontslaat het individu van de loodzware last - met levenslange garantie op burn-out - onophoudelijk voor nagenoeg alles mee verantvvoordelijk te zijn. Natuurlijk loopt precies die systeemkritiek het gevaar onverantvvoordelijkheid of vormen van apolitiek leven aan te moedigen. En in welke mate kan je mensen blijven vertellen dat wat ze zelf doen nauwelijks een rol speelt? Wie daarentegen uitgaat van het principe dat er geen kleine of verwaarloosbare politieke ondernemingen bestaan, en dat 'het politieke' een strijd is die we allemaal zullen blijven moeten voeren, in alle aspecten van het leven en hoogstwaarschijnlijk voor altijd, die heeft eigenlijk afscheid genomen van het idee van een alles veranderende ommekeer, en zeker van de rol die politici hebben te spelen. De relatie tussen kunst en activisme lijkt daarmee vergeleken een geheel andere kwestie, maar komt eigenlijk bij dezelfde dilemma's terecht. Kunst kan - binnen de autonomiegedachte waarop Adorno in duizenden zinnen heeft gevarieerd - enerzijds ontslagen worden van de plicht maatschappelijk te renderen en een directe 'sociale bijdrage' te leveren, juist omdat de bijdrage met die weigering kan samenvallen, in het garanderen van het voortbestaan van een samenleving waarin niet alles zichtbaar rendement heeft. Kunst kan anderzijds ook iUusieloos beseffen een dergelijke functie enkel nog te vervullen binnen een hogelijk geprivilegieerde enclave die enkel nog in de herinnering deel uitmaakt van een samenleving. Sterker nog: 'Er bestaat niet zoiets als een samenleving', om te citeren uit een beroemd interview met Margaret Thatcher uit 1987 in het tijdschrift Women's Own. 'Er zijn enkel nog individuele mannen en vrouwen en er zijn families. En geen overheid kan iets doen tenzij door middel van mensen, en mensen moeten eerst en vooral voor zichzelf zorgen.' Het direct socialiseren en politiseren van kunst - en dus het artistiek activisme - is ook daar een antvvoord op. Bij ontstentenis van de traditionele positie van kunst, die samen met een maatschappijmodel verdween. wordt de artistieke 'doelmatigheid zonder doel' een leeg gebaar. De uitzonderingspositie van kunst kan dan enkel en alleen overleven door onterughoudend en fervent goed te doen - niet zozeer op esthetisch als wel op ethisch vlak. Waar autonome kunst zich 'buiten' de maatschappij wenst te plaatsen, plaatst activistische kunst zich buiten de wereld, om precies daar minuscuul kleine gemeenschappen te stichten. Ook hier blijft het de vraag welke van die tvvee opties het minst illusoir te noemen is, en welke het meest effectief. In dit nummer van De Witte Raaf wordt als vanouds toch weer de theorie voor de praxis gezet, of wordt het doen in ieder geval het warme daglicht van het denken gegund. De vier eerste teksten gaan over manieren om artistiek verzet te plegen, of eerder nog om verzet binnen de kunsten mogelijk te maken. In twee bijdragen over met name k1imaatactivisme, al dan niet met artistieke pretenties, wordt daarna dieper ingegaan op effectiviteit en institutionele inbedding. Twee portretten, van McKenzie Wark en van Jean-François Lyotard, schetsen de mogelijkheid, als die al zou bestaan, van intellectueel activisme. Het nummer eindigt met twee besprekingen van tentoonstellingen van Luc Deleu & T.O.P. office - een oeuvre dat niet alleen de grenzen tussen kunst en architectuur tart, maar ook tussen praktijk en theorie, en maatschappij en individu. Uiteindelijk is activisme een etiket dat, zoals vele noties, uit de tvvintigste eeuw stamt - niet wie we zijn is het belangrijkste, maar wal we zijn door wat we denken goed te doen, meer dan enkel voor onszelf alleen. Christophe Van Gerrewey