Journal Alert Tables of contents 2017 Nr. 8 - Week 42 t/m week 48 __________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism nr. 565 A+U – Architecture and Urbanism nr. 566 Agora AR – Architectural Review nr. 1445 AR – Architectural Review nr. 1446 Architectuur NL Blauwe Kamer El Croquis Detail nr. 8 Detail structure Detail nr. 10 Detail green Domus Groen Monu Plan Amsterdam Volume Witte Raaf
Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
30-11-2017
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 32 36 38 40
Feature: American Architecture 1945-1970 Beginning of the Modern Architecture Essay: A n American Age 4· Yasuhiro Temmatsu MIT Bakel' House Dorntitory Alvar Aalto
14
Architecture and Urbanism No.565 2017:10
Usonian Weltzheimer / Johnson House Frank Lloyd Wright
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Case Study House "'9 (Entenza House)
Guest Editor: Yasuhiro Terarnatsu
Rockefeller Guest House Philip Johnson
Kaufmann Desert House Richard Neutra
Case Study House #8 (Eames House) Charles Eames
Senior Editor Kei Yokoyama
Glass House Philip Johnson
30
Charles Eames, Eero Saarinen
Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
34
3B
Farnsworth House Mies van der Rohe
44
4B
Ford House Bruce Goff 52 Wayfarers Chapel
Lloyd Wright
56
860-880 Lake Share Drive Apartments Mies van der Rohe Design Consultant: Massimo Vignelli
20
24
5B
Lever House SOM 62 United Nations Headquarters Harrison and Abramovitz, etc (Original: Le Corbusier, Yale University Art Center Louis Kahn
etc)
66
70
Gene Bavinger House Bruce Goff 74 MIT Chapel Eero Saarinen
76
liT Crown Hall Mies van der Rohe
BO
Seagram Building Mies van der Rohe Guggenheim Museum
B4
Frank Lloid Wright
90
Sert House Josep Lluis Sert 94 Hooper House Marcel Breuer
9B
Malin Residence John Lautner 102 Case Study House #22 (Stahl House) Sarasota High School Front cover: Seagram Building, designed by .Hies van der Rohe. Back cover: Chase Manhattan Bank, designed by SOM. Photos by Shinkenchikusha. CA+U Publishing Co .. Ltd. 2017 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, .3-2-5, Kasumigaseki. Chlyoda-ku. Tokyo 100-60\7. Japan Tel: +81-3-6205,4384 Fax: +81,3-6205,4387 Aoyama House 2-19-14 Mtnamlaoyarna. Minato-ku, Tokyo \07-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architecLco.jp URL http:!h",vw.japlu5u.com
Paul Rudolph
Pierre Keening 104 lOB
Richards Medical Research Laboratories Louis Kahn Chase Manhattan Bank
SOM
U,S. Air Force Academy - Cadet Chapel SOM
!l8
Beinecke Rare Book Library, Yale University
SOM
Dulles International Airport Eero Saarinen John Deere and Company Eero Saarinen Vanna Venturi House
ISBN 978-4-9002-1213-8 a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shlnkenehtku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5. Kasunugaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81.-3,6205-4380 Fax: +81,3-6205-4386 E-mail: ja-businesS@japan-archilcct.CO.jp Subscription rate for 2017 outside Japan '1'42,000 (Airmail - Asia), ¥45,OOO (Airmail Europe, North America, Oceania. & Middle East), ¥49,000 "Airmail - South America & Africa) U.S.Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.
122
t26 .130
Robert Venturi 134
Guild House Robert Venturi \35 Sea Ranch Condominium Charles Moore (MLTW), Lawrence Halprin Oakland Museum of California Kevin Roche Portland Open Space Sequence
142
Lawrence Halprin
Ford Foundation Headquarters Kevin Roche A+U Publishing Pte. Ltd. National Design Centre III Middle Road, :03-02, Singapore 188969. Singapore Tel: +65-6557-0537 Fax: +65-6S57,0531
U2
114
146
148
Salk Institute Louis Kahn 152 Kappe House Ray Kappe
156
Smith House Richard Meier
160
Norman Fisher House Louis Kahn 166 Boston City Hall Kallmann Mckinnell and Knowles Lincoln Center
Wallace Harrison
House #2 Peter Eisenman
170
174
176
Walstrom House John Lautner
178
Knights of Columbus Kevin Roche 182 United States Pavilion, Expo '67 Richard Buckminster Fuller Essay: American Architecture 1945-1970: From Post, War to Post-Modern Fred A. Bernstein
186 18B
136
Architecture and Urbanism 2017:11
No.566
Publtsher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Feature: European Architecture 1945-1970 Synthesis of Modernism and Context Essay: West European Architecture, 1945-1970 n taurent Stalder, with Elke Beyer and Anke Hagemann
Guest Editor: Yasuhiro Teramatsu
Casa del Cirasolc Senior Editor Kei Yokoyama
16 22
TOlTe Velasca flRPR 26
Design Consultant: Massimo Vignelli Distributor: Shinkenchiku-sha
Luigi Moretti
Pirelli Tower Cio Ponti + Pier Luigi Nervi Baranzate's Glass Church
Angelo Mangiarotti
Church for San Carlo Hospital Gio Ponti
32
38
Church of San Francesco Cio Ponti 46 Co., Ltd.
MontedOl;a Building Cio Ponti 50 Palazzo dello Sport
Pier Luigi Nervi
Castelvecchio Museum
54
Carlo Scarpa
5(>
Pedestrian Promenade on Philopappos Hill Diruitris Pikionis Unité d 'Habitation Marseille Halensiedlung
Le Corbusier
60
66
Atelier 5 68
Nortre-Dome-rlu-Haut Chapel
l.o Corbusier
Convent de La Tourette Le Corbusier
74
76
House in Nancy Jean Prouve 78 Hunstanton Secondary School Alison and Peter Smithson Front cover: Roman Catholic On/reil. design.ed hy Aklo lil/). Eycl«. Back cover: T'IU' Louisiana Mu.~'e/_/.m.
designed bv JO/geil Ba with Vilhelm fT1Jhlert.
84
Leicester University, Faculty of Engineering James Stirling and James Gowan 88 Snowdon Aviary Cedric Price 92
Photos l~y Shinkenrhiku-sha.
The Economist Building Alison and Peter Smithson
°A+U Publtshmg Co .. LLd. 2017 Printed in Japan Published hy A+U Publtshing Co., Ltd. Kasumigasrki Building 1 iF, :-{~2-S. Kasumigasekt, Chiyoda-ku. Tokyo JOO-6017 . Japnn Tel: +HI-3-(j205·4:l8~. Fa" +RI-;l-620:,-43R7 AO}'HI"na House 2-/9-14. Miunuuaoynma, Minato-ku. Tokyo 107·00ó2. Japan Tel: +81-3-64.S5-!iS97 Fax: +BI-:1-ó4SS-5583 E:-maiJ: <lu((i)japan-<lrdlitecl.c:o.jp
Catholic Church Franz Fueg 9(> New National Gallery Mies van del' Rohe
94
102
German Pavilion at the Brussels Expo Fgon Eierrnann Church of Sainte-Bernardette
Research Center of IBM - France Marr-el Breuer Aula TU Dellt Jacob Bakerna Roman Catholic Church
108
JJ 4
116
Aldo Van Eyck 120
UHL: http://www.japlnsu.colll
Bensberg City Hall GottfTied Böhm
A+U Publishing Pre. Lld. National Design Centre III Middle Hoad, =O.~-02. Singapore I RB969. Singapore 1~1: +65~óSS7-0S:17 Fax: +ó5-6!iS7-0S,il
La Grande Borne à Grigny 1~ll1ile Aillaurl
128
Hetti Candle Shop I-lans Hollein
112
SAS Royal Hotel Arne Jacobsen
I ~4
Town Hall, Säynätsalo
104
Claude Parent and Paul ViriJio
Alvar Aalto
130
140
ISBN 978-4-9002-]214-5 a+u '" Architecture
and Urbanism
is handlort
exclusively by Siunkenchlku-sha Co., Ltd.: Kasumlgasek! Building 17F, .'i-2~5. Kasunugasekl. Chiynda-ku, Tokyo 100·61) I 7 . .I apa n TeL +81-.,-ó20S-4.180 Fax: +81-.1-(,20.0-4386 E-mail : ja~husincss@japan-êlrchj1:ecl.co.jp Subscnpuon rate for 20"17 outside Japan ¥4-2.000 (Airmail - Asia). ¥4·5,000 (Ainmil Europe, North America. Oceania. & Middle !;ast.), ¥49.000 (Ai1l11<lil - South America & AfMca) U.S.Dollars. Euro. and Sterling Pounds equivalenl to t.hr. ahove Japanese Yen prices are Hcceptablp.. Your J"f':J11ittancf. should he convert.ed at thr current exchange ralr, when )'OU !"Cmit. us.
Experimental House Alvar Aalto
146
Chapel of the Technical College, Otaniemi Heikki and Kaija Siren Church, Vuoksenniska Alvar Aalto
154
The Louisiana Museum Iergen Bo with Vilhelm Wollierl St. Petri Church Sigurd Lewerenlz St. Mark's Church Sigurd Lewerent7.
158
164 16H
St. Hallvard Church Kjell Lund & Nils Slaatto
J 72
Temppeliaukio Church Tirno & Tuomo Suomalainen
176
Aalto University (former: Helsinki Univel'sity of Technology), Main Auditorium Alvar Aalto 178
150
Thema China 4 - Sociaal-ruimtelijke nieuwe wereldmacht
dynamieken van een .
Jorn Koelemaij & Federica Bono
INLEIDING
8 - Vult China het internationaalleiderschapsvacuüm? ESSAY Sarah Van Hoeymissen
12 - De route naar de toekomst BOEKRECENSIE
Dylan Jong
13 - China neemt (Volvo) over CASUS Karel Van den Berghe
16 - Een veranderende maatschappij INTERVIEW
Federica Bono
18 - De logische opkomst van China als wereldmacht INTERVIEW
Nicolas Dewulf & Jorn Koelemaij
22 - Ruim baan voor de hogesnelheidstrein CASUS
Nico Dogterom
26 - China's nieuwe urbanisatieplan ESSAY Leo van Grunsven
Varia 36 - Lokale samenwerking als strategie? CASUS Marianne de Beer
38 - De talige stad CASUS Nesrin EI Ayadi
43 - Actuele klassieker over Sociaal-ruimtelijke ongelijkheid KLASSIEKER Sako Musterd
44 - Plandag: Gedeelde ruimte RECENSIE Barend Wind
45 - Symposium van Companen en Dimensus: De ideale formatie REFLECTIE Josine Maaskant
30 - De opkomst van een immigratieland? ESSAY Frank N. Pieke
46 - Het stedelijk leven in Noord-Syrië VRUE RUIMTE Aviva Morgan Stein
33 - Een Chinese blik op China INTERVIEW
= J_
.--
.1Ii~~~
...
Federica Bono
1445
OCTOBER 2017
• •••• EDITORIAL
ec
tu Luisterend
U
oor
Wil de nieuwe minister voor Wonen en Rijksdienst van het nog te vormen kabinet Rutte I I zoiets als een visie op de hedendaagse bouwopgaaf ontwikkelen, dan doet-ie er goed aan deze editie van ArchitectuurNL van kaft tot kaft te lezen. Niet zonder toeval geeft dit nummer een goed zicht op waar het om gaat in de wereld van de architectuur in Nederland en welke initiatieven in de gebouwde omgeving er werkelijk toe doen. In het artikel 'Stoere eenvoud' wordt met overtuiging afgerekend met Rem Koolhaas' 'fuck the context' en Jan Jongert van Superuse Studios onderbouwt met steekhoudende argumenten waarom elke Nederlandse stad een circulaire voorbeeldstad als BlueCity zou moeten hebben. Elisabeth Boersma van planS laat zien hoe zinvol het is om eerst goed naar de wensen van gebruikers te luisteren en dan pas met ontwerpen te beginnen. Het artikelover Plakt Vast Goed legt uit datje ook anders naar leegstand kunt kijken door in leegstaande panden kansen te creëren voor enthousiaste en betrokken lokale ondernemers. Architect Lada Hrsak concludeert dat de relatie tussen architectuur, landschap, wetenschap, natuur en cultuur wint aan belang. En dat is nodig ook want tegen 2050 wonen er zo'n 9,6 miljard mensen op aarde. We zullen we onze relatie met de natuur waarin we leven dus ernstig onder de loep moeten nemen. Wat al deze artikelen gemeen hebben, is dat het om lokale dus kleinschalige initiatieven gaat. Echte verandering komt namelijk niet dwingend en van bovenaf en het land wordt niet duurzaam door als een gek de bestaande woningvoorraad van een plasticjas te voorzien. Het is mijn vaste overtuiging dat de optelsom van al die lokale initiatieven waarover u in dit blad kunt lezen, de uiteindelijke leefbaarheid van de gebouwde omgeving in Nederland ten goede komt. Ik wens de nieuwe minister veel wijsheid en een luisterend oor toe.
Peter de Winter p.dewinter@eisma.nl
, ~
OndernemenNL
3
ProjectenNL
KennisNL
.
35 TalentNL
InspiratieNL ArchltectuurNL
r
BLAUWE KAMER EZINE 2017 / 7 View this email in your browser
Beste Blauwe Kamer-lezer
Bekijk hier het oktobernummer van het BLAUWE KAMER e-zine
Icoon van De 8 en Bakema: Nagele krijgt opknapbeurt Boom Landscape
foto Lard Buurman
Google-wijk in Toronto
Ondertussen in … Dresden
Leuker, veiliger, schoner – maar je
Waar bureau Barcode de
privacy lever je in
herstructurering van de Ferdinandplatz mag gaan doen
Post uit …
Niet te missen
Bart Wubben schrijft over de
Wandeltips van Regina Havinga,
mislukking van een ‘Blauwestad’ in
mede-winnaar van de Bijhouwerprijs
Oman
2017
Abonnees van Blauwe Kamer ontvangen het digitale magazine acht keer per jaar naast het papieren blad. Het e-zine is ook bereikbaar via onze website www.blauwekamer.nl.
4
BIOGRAFiA
VIVIENDA
URBANA
UNA A
CONVERSACIÓN
CON
CONVERSATION
WITH
Go
LA
POSICIÓN
DE
LOS
EN
LA
CRiTicOS
VIVIENDA DE
JAPONESA
Go
CASA
OF
THE IN
THE
ARCHITECTURAL
CRITICAL
OF
1 10
IN KYODO
EN SHAKUJIIKOUEN
124
IN SHAKUJIIKOUEN
SPACE
CASA
HOUSES
Go
YOSHIHARU
EN KVODO
HASEGAWA
JAPANESE
POSITION
94
IN KOMAZAWA
HOUSE
HOUSE GENEALOGY
EN KOMAZAWA
CASA 230
86
IN ASAKUSA
HOUSE
STALDER
ESPACIOS
ARQUITECTÓNICA
CASA
HASEGAWA
LAURENT GENEALOGiA
6
HASEGAWA
Go
EN ASAKUSA
TOWNHOUSE
BIOGRAPHY
SUPERPUESTA Row
HASEGAWA
TSUKAMOTO
APARTAMENTOS
EN AGEO
HOUSE
132
IN AGEO
EN OKACHIMACHI
144
APARTMENTS IN OKACHIMACHI TORRE
DE OBSERVACIÓN
EN BOISBUCHET
TOWER CASA
EN
UN
HOUSE CASA
GOTANDA
IN
EN
HOUSE APARTAMENTOS
EN
PILOTlS
NERIMA
IN
EN
UN IN
36
CASA
46
CASA
EN YOKOHAMA
BAR
DE CAFÉ ICED
EN YOSHINO
CEDAR
HELADO
COFFEE
72
CASA
CAPILLA
EN TOKIO
EN KAWASAKI
CASA
2005/2017
V DORMITORIOS
COMPANY
HOUSES
AND
DE EMPRESA
JUNTO
VILLA
212
SOLO
222
IN SETO
A UN LAGO
BESIDE
218
HOUSE
EN SETO
DORMITORIES
VILLA
Go HASEGAWA
198
IN GUASTALLA
SOLO RESIDENCIA
194
IN KAWASAKI
EN GUASTALLA
CHAPEL
178
HOUSE
SHOP, TOKYO
HOUSE
A FOREST
164
IN YOKOHAMA
DE CEDRO YOSHINO
58
160
IN SHANGHAI
HOUSE
NERIMA BOSQUE
EN SHANGHÁI
GAZEBO
SAKURADAI
APARTMENTS PILOTES
GLORIETA
GOTANDA
SAKURADAI
IN
20
A FOREST
EN
HOUSE CASA
BOSQUE
IN
156
IN BOISBUCHET
A LAKE
228
• Dorte Mandrup: SporthalIe mit Wohnungen • Vázquez Consuegra: MarkthalIe mit Gemeindesaal • BIG: hn- und Geschäftshaus i asel
Zeitschrift für Archi u au tail· Review of Architecture + Construction Details Mischnutzunge . Concepts for Mixed Uses . Ausgabe . Issue . 9 . 2017
zept
Editorial Sandra Hofmeister 12 128
Impressum, Fotonachweis Contributors
Berichte • reports 4
Aufräumen, reparieren, weiterentwickeln Florian Heilmeyer
6
Kehrtwende für einen alten Riesen: de Flat Kleiburg Anneke Bokern
Diskussion 14
• discussion
Vitale Stadtbausteine - Innovative Konzepte für Mischnutzungen Claudia Fuchs
Typologie • typology 24
Wohn- und Geschäftshaus in Surat Thani (TH) Ekar architects, Suanluang
28
Wohn- und Gewerbehaus in Basel (CH) BIG, Kopenhagen / Harry Gugger Studio, Basel
32
Sozialwohnungen mit Sporthalle in Paris (FR) AAVP Architecture, Paris
36
Bibliothek mit Büros in Aarhus (OK) Schmidt Hammer Lassen, Aarhus
40
Kunstareal mit Mietbüros in Bangkok (TH) stu/O/O Architects, Bangkok
44
Mensa mit Fitnessräumen in Gif-sur-Yvette (FR) Muoto Architects, Paris
Prozess • process 50
Sporthalle mit Wohnungen in Kopenhagen Oorte Mandrup, Kopenhagen
64
Markthalle mit Gemeindesaal in Torrent (ES) Guillermo Vázquez Consuegra, Sevilla
Produkte
(OK)
• products
80 84 94 100 108 120
DETAIL research Office Technische Gebäudeausrüstung Beleuchtung Bäder und Sanitär Architektur im Dialog
121 126
Servicetei I Projektbeteiligte
/ Hersteller / Ausführende Firmen
inhalt content
26
hintergrund context 4 Der geistreiche Trick des Faltens: ein leistungsfähiges Konstru ktionspri nzip The ingenious trick of folding: an efficient construction principle Stephan Engelsmann, Valerie Spalding
magazin journal 14 Sporthalle in Haiming Sports Hall in Haiming Jakob Schoof 16 Vorschau 2018 Preview 2018
projekt und prozess project and process 18 Eisenbahnviadukt über den Almonte bei Cáceres Railway Viaduct over the Almonte River near Cáceres Arenas & Asociados, Santander IDOM, Madrid
TGV-Bahnhof in Montpellier High-speed train station in Montpellier Marc Mimram Architecture & Associés, Paris Atelier Nebout, Montpellier Marc Mimram Ingénierie, Paris
32 Lärmschutzhalle am Flughafen Genf Noise Protection Hanger at Geneva Airport WTM Engineers GmbH, Hamburg Thomas Jundt ingénieurs civils, Carouge
36 Wasserkraftwerk Hagneck Hagneck Hydroelectric Power Plant Penzei Valier AG, Zürich/Chur
produkte products
58
fachwissen specialist know-how
DETAIL research DETAIL research
48 Der BoBlertunnel optimiert im Bauprozess The BoBier Tunnel an optimised construction process Oliver Fischer
60
54 Rückbau von GroBbrücken. Eine Ingenieursaufgabe! Demolishing major bridges. A job for engineers! Gregor Schacht, Ludolf Krontal
Aufzüge, Treppen Lifts, stai rs
Gebäudehüllen Building envelopes
64 Skelettbau Skeleton construction
66
68 BIM - Building Information Modeling
42 pfarrkirche St. Josef in Holzkirchen St. Josef Parish Church in Holzkirchen Eberhard Wimmer Architekten, München Sailer Stepan & Partner, München
2 inhalt
DETAlLstructure 02/17
• Leichte Hüllen, sinnliche Oberflächen • Monolîthisch Ballen mit Wärmedämmziegeln • Neu: Tirpitz-Museum in Blàvand
Zeitschrift für Architektur + Baudetail . Review of Architecture + Construction Details Mauerwerk . Brick Construction . Ausgabe . Issue . 10 . 2017
Editorial Julia Liese 14 134
Impressum, Fotonachweis Contributors
Berichte • reports 4
Regionalgeschichte unterm Sand: Tirpitz-Museum in Blavand Jakob Schoof
8
SOS Brutalismus - Rettet die Betonmonster Oliver Elser
10
animago Award 2017 Architekturvisualisierung Peter Popp
12
Bücher
Diskussion 16
• discussion
Die Leichtigkeit von Mauerwerk Julia Liese
Dokumentation • documentation 26
Freistehender Aufzug in Gironella (ES) Carles Enrich_architecture + urbanism, Barcelona
29
Wohnhaus in London (GB) Russell Jones, London
34
Europäisches Hansemuseum in Lübeck (DE) Andreas Heller Architects & Designers, Hamburg
39
Schulerweiterung in Versailles (FR) Joly & Loiret Agence d'Architecture, Paris
44
Wohnhaus bei Barcelona (ES) Harquitectes, Sabadell
48
Erweiterung Kunstmuseum Basel (CH) Christ & Gantenbein, Basel
56
Wohnungsbau in Berlin (DE) Bruno Fioretti Marquez Architekten, Berlin
62
Wohnhäuser in Göteborg (SE) Johannes Norlander Arkitektur, Göteborg
Technik • technology 68
Bauen mit Wärmedämmziegeln - Entwicklung, Nachhaltigkeit, Recycling Michael Pröll, Dieter Rosen
Produkte • products 76 80 90 110 118 126
DETAIL research Sanierung Fassaden Böden Bauphysik Architektur im Dialog
127 132
Serviceteil Projektbeteiligte! Hersteller! Ausführende Firmen
inhalt content
Î 2 r n+ers background
.nd
14 Nachhaltiges Bauen braucht globale Kooperation Sustainable building requires global cooperation Rainer Vallentin
56 Vögel und Glasfassadenein Konflikt und seine Lösungen Birds and glass facades - a conflict and its solution Hans Schmid, Wilfried Doppler
05 produkte products
03 nachhaltige architektur
62
sustainable architecture
Fenster, Fassaden Windows, facades
20 Universitätsgebäude in Kopenhagen University building in Copenhagen C. F. M011er Architects, Kopenhagen
66
28
Technische Gebäudeausrüstung Building services
Dächer Roofs
67
G
~1dgazin
journal 04 Flughafenterminal in Oslo Airport teminal in Oslo Nordic - Office of Architecture, Oslo
Stadtverwaltung in Venlo Venlo City Hall Kraaijvanger Architects, Rotterdam
36 06 Wohngebäude in Los Angeles Residential building in Los Angeles Brooks + Scarpa, Los Angeles
Sanierung eines Akademiegebäudes in Amsterdam Renovation of an academy building in Amsterdam bureau SLA, Amsterdam
08 Supermarkt in Lüttich Supermarket in Liège MDW Architecture, Brüssel H+G Architects, Brüssel 10 Forschungsgebäude in Potsdam Research building in Potsdam BHBVT Gesellschaft von Architekten, Berlin
42 Bürogebäude in Monte Carasso Office building in Monte Carasso Studio Meyer e Piattini mit/with Francesco Fallavollita, Lamone
04 forschung und praxis 12 Bücher Book reviews
2 inhaltsverzeichnis
research and practice 48 Neue Gestaltungspotenziale für die Solarenergie New design potentials for solar energy Jakob Schoof
DETAIL green 02/17
ottobre/october 2017
euro
10.00
Italy only
period leo menslIe d.lIscOO/l0/17
A € 25.00 I B € '2 t,OO / eH CHF 20,00 eH Canton Tldno CHF 20.00 I 0 e 26.00 EE: \9,9S/FF 16.00/lf 10.00/h3.100 NL€ t6.S0/PE l!=l.OO/UK s; 18.20/USAs33.95
Peste llaliane S,p.A. Spedizione In Abbonamenlo Postale D.L 3fi3/20Q3 (convm Legge '27/0'2/2004 n. 46), Artcolo I, Comma I, DeB-Milano
91~~li~lil lJljl ll~ Ilrl ~1
I
NEWS
sommano table of contents Mark Porter Associates Arriva il nuovo Domusweb , Here comes the new Domusweb
II
Columbia University Abitare in America' Living in America
II
Design Week Mexico Messico, ambiente creativo , Mexico, a creative environment
II
ArbiAuTedobagno Legno per I'ambiente bagno' Wood for bathrooms
III Slide Barocco Pop' Pop Baroque
III
Marazzi Ceramica sulla Rive Gauche' Ceramic on the Paris Left Bank
III
Fondazione Fotografia Sequenza sismica' Seismic sequence
IV Tate Britain II mondo di Rachel' Rachel's world
IV Aedes Architecture Forum Spazio su richiesta , Space on demand
IV 21_21 Design Sight Menti selvagge , Untamed minds
V
Tchoban Foundation Tendenze centrifughe , Centrifugal tendencies
V
.................
Arriva il nuovo Domusweb Da ottobre, Domusweb
Fantini Esplosione cromatica , Colour explosion
V
firmati dallo scozzese Mark Porter in dialogo con il sito precedente disegnato da Dan Hili ne12010, Domusweb innova senza discostarsi dalia sua identÎ
Repetto Gallery Giochi di forza ed equilibrio , Plays of force and balance
V
VI
Continueremo
a segnalare
Ie migliori architetture, il
top del design, Ie novità dell'arle e del lifestyle senza
Kunsthalle Wien Design: facciamo il punto? , Design: what's happening?
tralasciare I'approfondimento sui temi di attualità: dal cambiamento climatico alle miqrazioni, dalia
Lualdi
sostenibilità alla digitalizzazione. Per questo, il nuovO sito darà grande rilievo alle interviste e alle opinioni
Alla ricerca del massimo confort , In search of maximum comfort
degli esperti e dei critici, alle visioni dell'establishme e degli outsider. Tra Ie novità, Ie edizioni locali di Do
VI Niederstätter
(Cina, Sri Lanka, India, Germania, America Centrale
Cantiere in alta quota' High-altitude worksite
e Caraibi e, prossimamente, contenuti
VI
si trasforma: nel concepten
trattamento delle notizie, nella grafica e nellettering. Attraverso I'uso del colore e una nuova scansione,
MAST Bologna I!industria tra identità e iIIusione , Industry between identity and illusion
VII Vitra Design Museum Gli Eames si fanno in quattro , The Eameses time four
VII SK Stiftung Kultur II deserto di Antonioni oggi , Antonioni's desert now
VIII Frac Centre-Val de Loire Nuovi progetti e collezioni , New projects and collections
VIII Saint-Gobain Ecoedificio intelligente' Intelligent ecobuilding
VIII B&B ltalia Vent'anni con stile' Twenty years with style
VIII MAS! Lugano Arte di polline, latte e riso , Art made of pollen, milk and rice
Africa) arricchiranno i
dai loro osservatori
privilegiati.
cosa ne pensate. E cont.nuate In alto: il grafico scozzese Mark Porter, autore del progetto grafico del nuovo Domusweb. Porter è diretlore creativo delio studio Mark Porter Associates, punto di riferimento del news design che ha disegnato, tra Ie altre cose, I'identità del quotidiano britannico The Guardian • Top: the Scottish editorial designer Mark Porter is the creative director of Mark Porter Associates. He is known for his graphic design for news publications, especially the British newspaper The Guardian, and has now created the new Domusweb
Fateci sape
a seguirci.
HERE COMES THE NEW DOMUSWEB October marks the beginning transformation:
of a Domusweb
a new concept, the new presentatio
entries, new graphics and new lettering. The Scotsm Mark Porter has used colour and layout to connect to our former website designed
by Dan Hill in 2010,
giving it a fresh look while retaining its identity. We continue to feature all the best in architecture, desig art and lifestyles
in addition to in-depth coverage
of topical issues such as climate change, migration, sustainability and digitalisation. The new website will give more space to interviews with experts, opinions of critics, and the views of established
thinkers as
w
as outsiders. New attributes include contents by the foreign editions of Domus (China, Sri Lanka, India, Germany, America Central y el Caribe, and soon Afri Let us know what you think, and keep following us! www.domusweb.it
NOVEMBER
09·2017
Inhoudsopgave
Vakblad Groen #092017 Joop Mulder: 'It ferhaal by in plak' Vakblad Groen is een uitgave van
Vormgeving
Elba-Ret, de grootste Nederlandse
Kilian Idsinga
uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TAAmersfoort 033-8700100
Productie BDUprint, Barneveld
Joop Mulder was 35 jaar creatief-directeur van Oeral. Tijdens het festival maakte hij van het landschap van Terschelling een podium, een belevenis. Met het project Sense of Place wil hij het landschap rondom de Wadden meer identiteit geven.
Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLANDof 0900-2265263 € 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland klanten.
De ontaarde boom www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: m.zuithof@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Redactieraad Harry Boeschoten (Staatsbosbeheer), Dinand Ekkel (CAH Vilentum), Karin van Essen (ESscapes), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement: Redactie Martin Zuithof, Jeroen Bruinenberg, Roei van Dijk en Hans Bouwman (eindredacteur)
Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Foto cover Freek Rurup
8
VAKBLAD
GROEN
Kunstenaar Daan van Geijlswijk vroeg zich in 2013 afhoe hij een boom zonder grond tussen de wortels aan de Eiffeltoren zou kunnen ophangen. Vier jaar later staat er een indrukwekkende installatie op het plein van hogeschool Van Hall Larenstein in Velp.
Spelen en flaneren tussen 7000 zonnepanelen Het is zo'n eenvoudig en briljant idee dat je je afvraagt waarom er al niet veel méér van zijn: parken waar gespeeld, gewandeld en geflaneerd kan worden tussen de zonnepanelen. Toch had Hengelo in Gelderland de wereldprimeur.
Landschapstroonrede Tijdens zijn Landschapstroonrede stelde schrijver Kader Abdolah dat de mens alleen kan bestaan en zijn identiteit alleen kan ontwikkelen door landschappen te ontdekken en te veroveren.
Landschapstriënnale
2017
In september was Landgoed Kleine Vennep de locatie voor de Landschapstriënnale 2017. De hele maand vibreerde het van de sessies, bijeenkomsten en presentaties, maar ook theater, muziek en de onvergetelijke Landschapstroonrede door Kader Abdolah.
De 10 meest bijzondere bomen van Overijssel De oudste, mooiste en meest bijzondere bomen van Nederland worden het komende jaar door de Bomenstichting geselecteerd, gefotografeerd en beschreven. In het Landelijk Register van Monumentale Bomen worden 'ereklasse bomen' opgenomen op basis van factoren als schoonheid, omvang, soort en het verhaal.
Leendert Koudstaal: 'Onderzoek is de basis van het groene vak' Onderzoek is van groot belang voor allerlei zaken zoals ziekten en plagen en klimaatverandering en -adaptatie, Een interview met Leendert Koudstaal, voorzitter van Intergemeentelijke Studiegroep Bomen (ISB)
Houten Zuid: groen, consequent en origineel Deze zomer werd Houten Zuid genomineerd voor de Falco Award Beste Openbare Ruimte 2017. Wat maakt Houten Zuid anders dan veel nieuwbouwwijken uit dezelfde periode?
Enverder: p. 03 Hoofdredactioneel p. 06 Groene Golf p. 13 Kunst in de openbare ruimte: Fontein Leonardo da Vinciplein p. 24 Groen in beeld: Natuurgebied de Stadswaard p. 26 Bijenrubriek #19: Gewone langhoornbij p. 44 Bladvalmodel
JAARGANG 73 • NOVEMBER 2017 • NUMMER 09
@
... And Though She be but Little, She is Fierce!
Build: Losing their Identity
Dissident Micro-occupations Gang Urbanism: Subaltern Bodies Inhabiting Suburbia A Matter of Zooming - Interview with Stephan Petermann/ OMA
Stools as Tools: Tactical Units and Ways of Sitting in Public Space Every Object Is a Crowd! - Interview with Levi Bryant
On Triangles in Squares and the Color of Air
Raptures Small Scale Practice
Little People Stealth Infrastructure All the Small Things
Local Code: Real Estates Hobby Room: Spatial and Social Infrastructures for Collective Urban Space
The Cabanon: The Smallest Apartment in the World
The Apartheid that Can't Be Flushed Away Seeding the City in Ulaanbaatar's Ger Districts: Urbanisation from the Inside-out
Small Urbanism for Refugees From Small Scale Interventions to the Third Generation City
· by Liz Teston
Page 4 - 9
by Colin Davies Page 1 0 - 13
by Ana Medina Page 14 - 19 by Victor Cano Ciborro Page 20 - 24 by
Bernd Upmeyer
Page 25 - 32
by Av§'ar Gûrpinar and Nur Horsanalz Page 33 - 39 by Bernd Upmeyer
Page 40 - 47
by lYle Miller Page 48 - 53
by Masha Hupalo Page 54 - 59 by Hester van Gent
Page 60 - 64
by Slinkachu Page 65 - 72 by Julian Oliver Page 73 - 79 Benedetta Marani Page 80 - 85 by Nicholas de Monchaux Page 86 - 89
by
by James Longfield Page 90 - 96
by STAR and BOARD Page 97 - 104
by Nadine Botha Page 105 - 109 by Joshua Bolchover Page 110 - 115
by Fabiano Micocci by Marco Casagrande Page 122 - 127
Page 116 - 121
)( )( )(
Building a green city
0312017
an mster
Green legacy of the third Golden Age
Biodiversity and climate proofing
Green building blocks for urban biotopes
, Sigrid Johannisse, Charles Landry, Clement Valla, Florence Okoye, Tamar Shafrir, Felix Madrazo, Adrien Ravon, Ben Schouten, Martijn de Waal, Adam van Heerden, Nick Land, Fred F. J. Schoort Doma, Victor M. Sanz, Sever, leonardo Dellanoce, Liam Young, Nicolay BoyadjiEw, Benjamin Bratton, Keiichi Matsuda, Stephan Petermann, Sander Pleij
-
ARCHlS 2017 #1 PER ISSUE 19.50 EURO VOLUME IS A PROJECT BY ARCHlS + AMO + ...
ISBN 9789077966617
â&#x20AC;¢ 1
6.
8. 12. 16.
EDITORIAL SIGRID JOHANNISSE CHARLES LANDRY CLEMENT VALLA
WHO'S DRIVING? INFORMATIONAL ORGANISMS IN AUTONOMOUS SPACE TRAJECTORIES OF PLACE AND SPACE; THE CITY 1.0, 2.0, 3.0 ... POSTCARDS FROM GOOGLE EARTH
DIGITAL INDIVIDUAL
20. 23. , 24. 28. 30.
FLORENCE OKOYE TAMAR SHAFRIR FELIX MADRAZO AND ADRIEN RAVON BEN SCHOUTEN, MARTIJN DE WAAL AND ADAM VAN HEERDEN NICK LAND
NOW WE SEE THE CRACKS, HOW LONG UNTIL WE FILL THEM7 THE SOCIAL LIFE OF ... EGO CITY INTERVIEW CITIES MAKING PLATFORMS: FOR BETTER OR WORSE7
CIRCUITRIES (1992)
RISK AND RESILIENCE
34. . 36.
FRED F. J. SCHOORL MAKSYM ROKMANIKO, MELISSA J. FROST, ENRICO ZAGO, FRANCESCO SEBREGONDI
THE ARCHITECT AT RISK DOMA
DECONSTRUCTION INSERT
38. 42.
44.
VICTOR SANZ ILDAR IAKUBOV, ALEXEY PLATONOV, INNA POKAZANYEVA, FRANCESCO SEBREGONDI LEONARDO DELLANOCE
CAPTIVES IN FUTURELAND SEVER [SVR1, ARCTIC BASED CRYPTO CURRENCY
SKYROCKETING PARANOIA
THE FACE OF REALITY
, 50. 56.
66.
LlAM YOUNG NICOLAY BOYADJIEV, HARSHAVARDHAN BHAT, KIRILL ROSTOVSKY, ANDRÃ&#x2030;A SAVARD-BEAUDOIN BENJAMIN BRATTON STEPHAN PETERMANN AND SANDER PLEIJ KEIICHI MATSUDA
68.
COLOPHON
, 58. 64.
RENDERLANDS GOOGLE URBANISM: WORKING WITH THE SYSTEM
THE NEW NORMATIVE INTERVIEW THE SMART CITIES BETA TESTING I POST-MORTEM AUGMENTED GROCERIES
THIS ISSUE IS CREATED IN CLOSE COLLABORATION WITH SIGRID JOHANNISSE IMAGE FRONT COVER: DATA CENTER AMSTERDAM, PHOTO: VERA VAN HORIK IMAGE BACK COVER: BARCELONA SUPER COMPUTING CENTER
DE WITTE 1 Festivalitis in de podiumkunsten (en elders). Een panelgesprek met Pieter De Buysser, Charlotte De Somviele, Guy Gypens, Liv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck, gemodereerd door Rudi Laermans en Dirk Pültau
6HenkRoose De relatie tussen cultuur en publiek: een kwarteeuw onderzoek naar culturele
omnivoriteit 9 Pieter T'Jonck Live art: opmaat voor een nieuw museum of kritische randi
Evenementialisering De laatste decennia verschijnen er steeds meer lrunst(en)festivals, en parallel ermee lijkt de programmatie van 'gewone' kunstinstellingen almaar meer naar die van kunstenfestivaIs te neigen, doordat ze andere kunsten in huis halen of allerlei events organiseren. In dit nummer gaan we na In hoeverre de indruk van een wild om zich heen grijpende evenementiallserlng terecht is, waar ze mogelijk wordt door veroorzaakt, of waar ze een symptoom van vormt. In een panelgesprek gemodereerd door Rudi Laermaos en Dirk Pültau discussiëren Pieter De Buysser, Charlotte De Somvtele, Guy Gypens, Uv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck over festivallsering en evenementtalisering vertrekkend vanuit de podiumkunsten. Is de populariteit van festivals inhoudenjk gemotiveerd of zit er (ook) een publIeksstrategIe aehter? Henk Roose bellcbt verder de publIekszIjde van hct verhaal via een analyse van het fenomeen van de culturele omnivoor: een nieuw type hogeropgeleide consument die zich niet meer beperkt tot de tradidonele kunsten, maar een breed spectrum aan 'boge' en 'lage' cultuuruitingen consumeert. Net als snobs koesteren omnivoren een superioriteitsgevoel, al beeft dat DU een moreel randje gekregen: 'I .. -I door bun omnivore smaak getuigen zij van meer openhetd en tolerantie'. Een specifiek deelfenomeen in de trend richting evenementiaUserlng J5 de belangstelling die beeldendekunstfnstelHngen de laatste \ar-en voor "performance' of 'live art' aan de dag leggen. Welk 'institutioneel verlangen' gaat hier achter schuil, vraagt Pieter T'Jonck: zich af? Op zoek naar antwoorden houdt bij teksten en uitspraken van Dorothea von Hantelmann en Chris Dercon tegen het hcht, en gaat hij in gesprek met twee curatoren van performancefestivals, Eva Witton (playground) en Kadeen Van ~gendonck (PerformatIk). Koen Brams bespreekt bet boekEen STUK geschiedenis 1977-2015 van Marleen Brock over het Leuvense kunstencentrum STUK. dat wt een kunstenfestlval ontstond. Door de misplaatste thematische aanpak van Brock krijg je geen zicht op de complexe geschiedenis van STUK, stelt Brams vast. Eric 8rack.e bUkt terug op de machtswissel tijdens de jaren 2001-20021n bet Paleis voor Schone Kunsten te Brussel, waarbij Paul Dujardin het roer overnam, het PSK tot BOZARomdoopte en Piet Coessens (directeur van de Vereniging voor Tentoonstellingen van bet PSK) de laan uitstuurde. In gesprekken met beide boofdrolspelers stelt 8racke onder meer de vraag of bet klopt 'dat BOZARvia multidisciplInaire festivals en evenementen het adagium van het modale culturele centrum volgt, namelijk programmeer heel breed zodat ieder wel ergens zijn gading vindt', Het zal niet verbazen dat beide geïnterviewden hierover van mening verschillen. Volgens Michlel Vandevelde zijn festivalisering en evenementialiserlng danig verweven met onze eenentwintigste-eeuwse bestaansconditie en heeft het daarom geen ziD om ze te bevechten. Hij pleit voor werk - zoals dat van Harme Lippard, Elahpeca of MArten Spángberg - dat de evenementialisering omarmt, maar door die 'overidenti6catie' tegelijk een 'nieuwe manier van uitwisseling mogelijk maakt'. Sébastien Bendrick:x sprak met Marnix Rummens over de alternatieve festivalwerking van de multidiSciplinaire kunstenwerkplaats workspacebrussels. Die onderscheidt zich onder meer door haar nomadische karakter: 'Diversiteit moet zich ook weerspiegelen in de formats van bet werk dat we presenteren en in de aanpassing van de structuren errond.' Ten slotte trok Daniël Rovers naar Documtmta 14 in Kassel, om er niet enkel naar de getoonde kunst, maar vooral ook Daar de toeschouwers te kijken. 'Hoe zien ze eruit', vraagt Wj zicb af; en 'kijken we vandaag anders naar een kunstwerk dan tien, twintig, zestig jaar geleden?' Dit nummer kwam tot stand in samenwerking met Rudi Laermans.
nr.190 november-december jaargang 32
13 Koen Brams
21 Daniël Rovers
't stuc stuk. Een bespreking van het boek STUK, een geschiedenis 1977-2015 14 Eric Bracke Van Paleis voor Schone Kunsten naar BOZAR. Piet Coessens en Paul Dujardin over het scharniermoment 2001-2002
Notities over kijken naar kijken naar kunst (tijdens Documenta 14)
2017 P706236
www.dewitteraaf.be
16 Michiel Vandevelde De mogelijkheden kunstenveld
van een 'vervaagd' t.:
19 Sébastien Hendrickx Onder en boven de radar. Mamix Rummens over de festivals van workspacebrussels
redactie & adm.in1straUe: DWRtrWR vzw Postbus 1428-1000 Brussel] 32(0)2 223.14.S0-emailinfo@dewttteraaf.be tweeéndcrtig.steJaargang-ISSN 0774-8523 verschijnt tweemaandelIJks -14.000 ex. afgiftekanloof"BrusselX
Ondertussen 1-24
toegelaten gesloten wrpak.Idng Brussel X 3/187
Festivalitis in de podiumkunsten (en elders) Een panelgesprek met Pieter De Buysser, Charlotte De Somviele, Guy Gypens, Liv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck, gemodereerd door Rudi Laermans en Dirk Pültau
Hiroshi Sugimoto Union City Drive-in, Union City, 1993
Festivals zijn van oudsher sterkhouders binnen de podiumkunsten, zie bijvoorbeeld Salzburg of Avignon. In Vlaanderen mondde het Kaaitheaterfestival (1977-1985) midden jaren tachtig uit in de stichting van het Brusselse Kaaitheater en tijdens de jaren tachtig en negentig speelde het Leuvense Klapstukfestival een centrale rol in de uitbouwen vervolgens in de consolidering van een eigenstandig veld voor hedendaagse dans. Maar net als de biënnaleformule binnen de beeldende kunsten. lijkt het festivalformat thans door overgebruik te zijn uitgehold. Niet alleen is het aantal festivals in strikte zin toegenomen, de festivalformule duikt ook almaar vaker op in de reguliere programma tie van bijvoorbeeld kunsteneen tra. In het kielzog van deze ontwikkeling won binnen de podiumkunsten ook de praktijk van het cureren en de figuur van de curator. naast die van de jaarprogrammator, aan belang. Hoe moeten we deze festivalisering juist begrijpen? Wat zijn de mogelijke oorzaken en gevolgen. de pro's en de contra's? Daarover praten we met Pieter De Buysser. Charlotte De Somviele, Guy Gypens. Liv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck. Pieter De Buysser heeft een achtergrond in de filosofie en is schrijver en film- en theatermaker. In 2016 richtte hij samen met Thomas Bellinck ROBIN op. ter ondersten-
Ding van beider werk. Charlotte De Somviele werkt bij de vakgroep Theater- en Filmwetenschap van de Universiteit Antwerpen. Daarnaast schrijft ze over dans en performance voor onder andere de krant De Standaard en is ze redactrice van het podiumkunstentijdschrift Btcetera. Guy Gypens heeft een achtergrond in de economie en is sinds 2007 directeur van het Brusselse Kaaitheater. Eerder was hij zakelijk leider bij Rosas en de Beursschouwburg. en leidde hij een tijdlang het Spring Dance Festival in Utrecht. Liv Laveyne werkt voor cultuurcentrum De Grote Post in Oostende; daarvoor was ze verbonden aan Theater aan Zee. Ze cureert tevens het festival Smells Like Circus en schrijft voor diverse media (De Morgen, Circusmagazine ... ). Karel Vanhaesebrouck legde een gemengd parcours af binnen het kunstonderwijs (RITCS) en de universiteit (ULB, theater- en cultuurstudies). Hij is voorts actief als essayist en dramaturg. Rudi Laermans: De stelling die ons hier bijeenbrengt, is dat er sprake is van een toenemende festivalisering in de kunstensector in het algemeen, en in de podiumkunsten in het bijzonder. Charlotte De Somviele: Het uitgangspunt klopt alvast voor de podiumkunsten. Filip Tielens heeft dat onderzocht in zijn meester-
proef aan de Universiteit Antwerpen en zijn voornaamste bevindingen samengevat in een artikel voor rekto.verso.' R.L.: Dat brengt ons dan meteen bij hel waarom van die festivalitis. Guy Gypens: Bij mij is er altijd een positieve motivatie geweest om de festivalformule in te zetten. Toen ik in het Kaaitheater begon, wilden we als instelling aan een herpolitisering werken. Daar zijn die festivals eigenlijk de formules voor geworden. Ik heb het dan niet over ons festival Performatik. maar over de drie andere festivals die min of meer gelijktijdig werden opgestart. Burning Ice ging over de ecologische kwestie. Spoken World richtte zich op de globale interdependentie, en Festival Kanal ging over het samenleven op basis van cultureel verschil in de hedendaagse kosmopolitische stad - ik vereenvoudig het nu heel sterk. Die drie festivals waren gekoppeld aan de vraag hoe je een context creëert om te werken aan meervoudige en andersoortige burgerschapsvormen. zoals ecologisch burgerschap, cultureel burgerschap of globaal burgerschap. Trouwens, die nieuwe festivals betekenden niet dat we onze corebusiness - het langdurig samenwerken met kunstenaars afbouwden. Ik heb de festivalisering in onze sector eigenlijk nooit als een probleem ervaren, maar veeleer als een uitdrukking van_!