Journal Alert
Tables of contents 2018 Nr. 3 - Week 11 t/m week 15 ____________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism Agora AR – Architectural Review Arch+ De Architect Architectuur NL Blauwe Kamer Detail Domus Domus 100+ supplement Groen Nul 20 Oase Topos Witte Raaf
2 4 6 8 12 16 18 22 26 28 30 34 36 38 40
OD 000
00
.... ---
OD
AD oUo
00
11-4-2019
000 00
ooDD0
00 Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
J
I
I I I
r I
z__..1
----- tiJ
~-.JI
;,,>
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
Architecture 2019:03
and Urbanism
Feature: Álvaro Siza and Eduardo Souto de Moura
No.582
PublishedEditol': Nobu)'uki
Yoshida
Interview with Alvaro Siza
~
Design Consultant: Massimo Vignelli
Recent WOI'ks by Álvaro Siza
Senior Editor: Kei Yokoyama
Chapel
Hillside
6
Editorial Staff:
New ChUITh of Saint-Jacques
Mari Hattori Sylvia Chen
Fire Stalion
in Santo Tirso
16 26
Siza House in Taifnng GolI Club
34
Photographer: Fabian Ong (Singapore)
Nadir Afonso Contemporary
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
The Building on the \I'alpr, Shihlien
China
Art Museum
Museum of Design Bauhaus Collection
Saya Park: Chapel, An Pavilion,
International Business Development:
44
54
Chemical
66
Observatory
76
Nur Rosmawati
Distributor: Shinkenchiku-sha
Essay: Sense and Sensibility.
Co., Ltd.
A bneljouruey
through
the works of Siza and Souto de Moura
88
NUllO Grande Front (Ul:er: Drawing of Piazza del Municipio
Metro Station and ;\!{usp.wn, designed by-
Recent Works by Álvaro Siza and Eduardo
Àluaro Siza + Eduardo Souto de !Houm. Back cooer: Äioaro Siza and Eduardo Souto de ~'oum UI the construction site ofPiazza del Municipio Meuo Station wui Museum. Photo coutesy of the architects.
Piazza del Municipio International
Collaboration
126 do Barrocal
Bernardas Convent Reconversion Multipurpose
Pavilion
Building
136
146
in Viana do Castelo
27 Dwellings in Sete Cidades
12'1
Souto de Moura
Tourist Complex in Säo Lourenço
Cantaretra
Sculpture :~nEC) and Abade Pedrosa
works by Alvaro Siza and Eduardo Souto de Moura
Power Plant for the Foz Tua dam
188969,
94
108
Recent Works by Eduardo
Singapore Tel: +65-65;;7-0')37
Museum of Contemporary
Municipal Museum (MMAP)
ItIA+U Publishing Co., Ltd. 2010 Printed ill Japan Published by A+lJ Publishing 1.:0 .. Ltd. Kasumigasakj Building 17F, 3-2-5. Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan lèl: +81-;l-620S-438'1 Fax: +81-:3-620:i-H87 Aoyarna House 2-19-L4 Minamiacyama. Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-.3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-majl: au·'Çtjapan-architecLco.jp URL: http://w\\''.japlusu.ëOlll A+U Publishing Pte. Ltd. National Design Centre III Middle Road, "IB-02, Singapore
Metro Stalion and Museum
Souto de Moura
160
170
178
Fax: +65-6S.)7-05.~1
ISBN 978-4.-9002-1233-6 a+u -=:: Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenrhiku_sha Co Ltd, Kasumigaseki Building Kasumigaseki, Chivoda-ku. Tokyo 100-6017, Japan . ,
A tetter to Eduardo Souto de Moura
00
Renewal
of Shraines and Temples
t88
Suguru Kaneda
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
ooDD0
00
U.S:DOllal's, Euro. and Sterling Pounds :qUIValenl to the above Japanese Yen prices re aCCeptable. Your remittance should be converted at the current exchanze rate when you remit Us. '1:1
OD 000
Essay Series, vol. 8:
l7F, 3:2-5.
Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 ~-mail.: j~-business@japall-architecLco.jp ubsCnptloll rate for 2019 outside Japan ¥42,OOO (Airmail - Asia), ¥45.000 (Airmail _ ~urope, North America, Oceania, & Middle ast), ¥49,OOO (Airmail _ South America & Africa)
186
~--------------------------
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
Thema Muziek 4 - De onontgonnen wereld van de muziekgeografie INLEIDING
Jorn Koelemaij,
Valerie De Craene, Emiel Maliepaard
& Nicolas Dewulf
8 - Detroit in 10 liedjes CASUS
Leonieke Bolderman
12 - Dichterbij Micheal Jackson ESSAY Fardo Eringa
16 - IMy Hometown': Bruce Sprinqsteen, chroniqueur van de Amerikaanse stad ESSAY Robert C. Kloosterman
20 - De globalisering van muziek ESSAY Marc Verboord & Amanda Brandellero
24 - Live popmuziek in stedelijke ruimten ESSAY Martijn Mulder, Pauwke Berkers, Riek Everts, Erik Hitters & Arno van der Hoeven
28 - Een chaotische spons BOEKRECENSIE
Varia
Nicolas Dewulf
30 - Muziek voor het goede doel CASUS
35 - Een stad op zoek naar balans
Britt Swartjes
RECENSIE Demi van Weerdenburg
36 - Stigma op achterstandswijken: onjuist, onwaar en oneerlijk ESSAY Christian Zielinski & Isa van der Wielen
Foto. Rachel Lynette, Unsplash
40 - Het lelijkste land ter wereld RECENSIE Clemens de Olde & Griet Juwet
regionaalontwerp
VRUE RUIMTE Annet Kempenaar
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
ooDD0
00
OD 000
42 - Voortschrijdend
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
Contents March 2019 Body unbuilding: on outs, stitching and anarohiteoture
Jack Halberstam 6
Phases of home life Helen (J!w/rman 16 Pyjama party: what we do in. bed. BeaiJriz (Jolomina 18 Tortuous trsJeotories: Modernist loves and lives Oaihe'fine Sles8Of" 24 Reputa.tions: Ada. Louise Huxtable
IlditM Manon Mol.l&rd ~BèftIw Eleanor Beaumont lMUMf4~MNtatnt Lili Zarzycki JUffnriqJ, Ooo1'àinato, Rupert Bickersteth .Aft lJireclitw TomQo.rpenter
Kate Wagner 82
Stepping out: the tIa.neu.se olaiming the city for herself La'UfYM Elkin
86 Out of space: changing homosexual geographies
H'UwLernmr.eg
~1tItlttJfJf'8
«
J11IJa. Dawwon. 000i.U.a. T®m BvAJMIIJtw Gra.eme 0IIb0rn .l!&ûwv lItltttw 'l'om Wi.Ils:fJJIon 09fII8r'lJ1/B,n.g lNIttJrII Oatherine Slessor, Jeremy lIt8lvin
Naked ambition: the blu.rred line between creator and consumer in the porn industry Bsther ~ (J{fuenieI 48
Outrage: the prejudice aga,inst.g_ueer aesthetics Adiult NaJluut,ie'I, 1f1M~
~
ö4
Ellis WoodJrtan Bflita'l'(;q,~lXrector PaulFinah
Women in Architecture awards
Aflllfl<l!gifl{lD~
Nlok Sttuwson
Lina Ghotmeh, Lina Ghotmeh - Arohiteot1ll'6, France Hahih BattaIL
lJf.n3ctqr
(X)~
James Priest otJ:t. !JS1S8 I~.AccountAlt1/lV14Bf' Bteph Sc&nlon otJ:t. -I3S.I &MIor Kott ÛIlO'IMtt J/"navJqeF Hannah Buak:ley" 6fJ.I.1 Bm_~~ EUzabeth Burke _ Mm ÖJII.rdo 8iOOIi_1IJ8S Dtwien.St G«Jrge e61e. mg
60 Irene Pérez, TEd' A Arquiteotes, Spain
Lili Zanycki '70
Xu Tiantian, DnA (Design a.nd Arohitectnro), China .Ma'flQf£ MofJ..ard
80 Jeannette Kuo, K&ramuk Kno, Switzerland J6II8fca /Jrlt1g6r
Jf.a.rlMtfIIq
JtISfl4Qflr
LBma. tlIJnp&on .. ~
~~
00 Jane Drew Prize: EllMbeth Diller
P$ul.Koran [trUbt~
flGleI
0arI0~
~~
+91 fIMJ 181110
98
~~
.Ada. Lou1se Huxtable Prile: 1léIhe Binet HOlik P'ftmJott 101 Qatar Na.tionaJ. Library, Doh&, by OMA
~A1l~l(JlI TMtIJftI.tb &v QW.m~
_qf.u~",,.,.z.w.
lltitoin .Heatli.IxJte Central Etlropea.n University, Budapest, Hunga.ry, by O'Donnell
Jar Herrick
+ Tuomey
to~~'-,,*""~
by Flores it Prats Arquiteotes and Duoh-Pizà lJJtefutuw Bs.au11Wlli
OD 000
16gef, £R ~fIlÎtlllM
00
~"MII6Sf1lU~
186
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
ooDD0
116 De Krook. Library, Ghent, Belgium, by ReB ..A.rquit.eeteI and Coussée & Goris Arohiteoten ~fUM~
to CPWIIo. IfI,~ 1M &een 1dBnef/f.f<l
~ 1fIIbrllur.8ie.Mt fItIlàe to ~ OO/Nrf4IU~-~~
116 CaBal' Balaguer Oultural Centre, PItJma. de Mallorca, Spain,
t1la
flt#JIft-td
(P?t7)tIJ~"'tht14
Batf4nea..d.r'U ~ Cflt(86lu _
106
__
~tWa
ARCH
+
projekt bauhaus sb heft 3
11 ~ 111[111[1111[111111[11 III II Iii iIiI111Î111
4
Nr.234
Zeitschrift für Architektur und Urbanismus
2019
G5416
€22
OD 000
00
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
ooDD0
00
92
Sind wir noch Menschen? Anmerkungen zur Archäologie des Designs Beatriz Colomina, Mark Wigley
104
Das Milch-im-KühlschrankProblem EBi Kurus
106
Anatomie eines KI-Systems: Der Raubbau an menschlicher Arbeitskraft, Daten und Ressourcen am Beispiel des Amazon Echo Kate Crawford, Vladan Joler
120
Architektur der Überwachung Katika Kühnreich im Gespräch mit Angelika Hinterbrandner, Alexander Stumm und Georg Vrachliotis
126
Googles dividuelle Karten als Grundlage einer digitalen Kontrollgesellschaft Moritz Ahlert
134
Demokratisierung von Big Data Alex Pentland im Gespräch mit Georg Vrachliotis
© Michael Wolf/loif
1
Editorial Anh-Linh Ngo, Christian Hiller, Georg Vrachliotis
14
"Wir werden einen Aufstand um die Rückeroberung der Daten erleben" Peter Weibel irn Gespräch mit Georg Vrachliotis
Queerying Homophily Wendy Hui Kyong Chun
64
Zur Geschichte und Theorie des Trends T'ai Smith
10
.... ---
54
OD
Digitalisierung als Singularisierung: Der Aufstieg der Kulturmaschine Andreas Reekwitz
000 00
44
OD 000
Individualisierungssysteme Georg Vrachliotis
AD oUo
36
00
Daten-Landschaften Armin Linke im Gespräch mit Georg Vrachliotis
Eine Annäherung an Big Data Dirk Baecker
00
24
82
ooDD0
Sinnesübungen für Datatopia: Die Transgenese in Ryoji Ikedas Werk Clemens Finkelstein
Die Geheimnisse der Macht: Über die Entwicklung westlicher Rechennormen Matteo Pasquinelli
00
20
72
ARCH+ features
"Alexa, sag mir die Wahrheit!"
ARCH + features 83
Den sozialen Raum mitgestalten Benjamin Foerster-Baldenius im Gespräch mit Christian Hiller, Anh-Linh Ngo und Alexandra Nehmer
"Das Computerzeitalter hat dazu geführt, dass niemand mehr genau weiB, was eigentlich abgeht": Eine Aktualisierung von The Stack Benjamin H. Bratton
184
The New Normal Benjamin H. Bratton im Gespräch mit Victoria lvanova und Armen Avanessian
Medium Design Keller Easterling
190
Die Split-Sereen-Methode Keller Easterling im Gespräch mit Victoria Ivanova und Armen Avanessian
Forensic Architecture Eyal Weizman im Gespräch mit Victoria lvanova und Armen Avanessian
198
Dokumentarische Architektur: Digitale Historiografien der Moderne lnes Weizman
210
Autor*innen
216
Impressum
Bildessay projekt bauhaus Werkstatt / Summer School Oatatopia Tanja Katharina Lindner
146
Einführung projekt bauhaus Werkstatt Oatatopia Victoria Ivanova, Armen Avanessian
Floating University
Sich treiben lassen projekt bauhaus Werkstatt / Summer School Oatatopia in der Floating University Joanne Pouzenc
168
140
148 158
162
Vor aller Augen unsichtbar Bernita Le Gerrette
ARCH+ Team dieser Ausgabe: Nora Dünser, Mirko Gatti, Christian Hiller, Angelika Hinterbrandner, Max Kaldenhoff, Melissa Koch, Alexandra Nehmer, Anh-Linh Ngo, Christine Rüb, Alexander Stumm, Jann Wiegand Gastredaktion: Georg Vrachliotis, Karlsruhe Institut of Technology, Fachgebiet für Architekturtheorie
OD 000
00
Cover: Matthieu Delourme: Google Map Hole, Shanghai 2011
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
ooDD0
00
Co-Kurator*innen projekt bauhaus Werkstatt: Armen Avanessian, Victoria Ivanova
© Matthieu Delourme
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
DEARCHITECT NL 50 JAARGANG
I MAART 2019
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
JAARGANG 50 MAART 2019
de Architect
INHOUD
PROJECTEN
22 ONDER HET PLAVEISEL DE ZEE CENTRALE AS VAN GRAND ARÉNAS IN NICE (FR) DOOR JDSEP LLUIS MATED Een landschap vlak bij Nice waar een nieuw centrum moet komen. Met aan de ene kant de zee en luchthaven en aan de andere kant de bergen. Iosep Lluis Mateo gaat de stedelijke ruimte en bebouwing in relatie tot de natuur vormgeven.
·JriH'ii"'''iiiii
44 ARCHITECTUUR VAN MAXIMALE RUST CREMATORIUM SIESEGEM IN AALST (B) DOOR KAAN ARCHITECTEN In het ontwerp zocht het bureau naar een duidelijke aansluiting bij het omliggende landschap. Tegelijkertijd bleef het zich bewust van de gevoelige opgave.
, I
B4 EENHEID IN VERSCHEIDENHEID STEDENBOUWKUNDIG PLAN LEIDSCHE RIJN CENTRUM IN UTRECHT DOOR JO COENEN ARCHITECTS & URBANISTS Leidsche Rijn Centrum is een heden ten dage zeldzaam geslaagd experiment waarin op grote schaal is gewerkt aan een stuk stad. Dankzij de bloksgewijze opbouw is sprake van een flexibele opzet die gedurende de planontwikkeling rigoureuze aanpassingen en bouwkundige rationalisaties met gemak doorstond.
88 HEDENDAAGSE KANTOORTUIN ACHTER EEUWENOUDE FACADE PROVINCIEHUIS ZEElAND IN MIDDELBURG DOOR M+R INTERIOR ARCHITECTURE Binnen de historische muren van een oude abdij ontwierp M+R interior architecture een kantoor met flexibele werkplekken en gedifferentieerde zones. De kantoortuin past binnen de hedendaagse ontwikkelingen van de werkomgeving, maar sluit in sfeer, ritme en materialisatie aan bij het karakter het gebouw.
I' ' I ~
lOB OD 000
GOEDE DOELEN LOTERIJEN IN AMSTERDAM
ooDD0
00
DOOR BENTHEM CROUWEL ARCHITECTS EN D/DOCK
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
Aan de rand van de Zuidas hebben Benthem Crouwel Architects en D/DOCK een voormalig bedrijfspand getransformeerd naar een groen kantoor. Meest opmerkelijke onderdeel van het nieuwe gebouw is het innovatieve bladerdak met zonnepanelen dat symbool staat voor de duurzame ambities van de opdrachtgever.
JAARGANG 50 MAART 2019
INHOUD
de Architect
THEMA PLATTELAND
144
14
PIETER BAAN CENTRUM DOOR STUDIO PROTOTYPE
INLEIDING
ARCHITECTUUR IN TIJDEN VAN KLIMAATVERANDERING Op het platteland vinden grote veranderingen
Binnenkomen
in het Pieter Baan Centrum was een nare ervaring. Nu is van
de nood een deugd gemaakt met een serene ingang door Studio Prototype.
plaats. Het wordt
tijd te gaan kijken naar de radicale transformaties gebieden en de rol die architecten
FOTO-ESSAY
in rurale
en stedenbouwkundigen
in dit
proces spelen.
162
36
PROJECT
POLDER NIJBROEK
THOMAS DIRRIX
Bureau Open Kaart laat de inwoners meepraten landelijke
START-UP
van polder Nijbroek
over de zware opgaven die zich aandienen
Tomas Dirrix won vorig jaar de
in het
ARCl8 Jong Talent Award.
open gebied.
Inmiddels werkt hij aan verschillende
projecten, waar
zijn fascinatie voor de fysieke gesteldheid
van architectuur in
naar voren komt.
174
PROJECT
SCHAAPSKOOIBARGERVEEN Schapen willen rust en het publiek wil ze het liefst aanraken. Hoe bouw je een schaapskooi
119
die aan alle eisen voldoet?
SCOPE
Recensies,
190
columns, gebouwen en gebeurtenissen
in het vak
PRODUCT
OD 000
Nieuwe producten
van de IMM 20 J 9: [orre van Ast, Neri & Hu, I ngo
II 9
LANDMARK
000 00
00
ooDD0
00
Maurer, Studio Besau Marguerre, Studio Truly Truly en Simone Post
.... ---
AD oUo
00
OD
Priorij van Emmaus in Maarssen door Jan de Jong
9
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
•••••
INHOUD
Michiel van Oriessche over een goed ontworpen landschap, pagina 28
Ondernemen 06 Architect runt Tiny House Academy 08 Maatwerk gevelmateriaal Kulturhus De Spil
ProjectenNL 10
De impact van verticale bossen
14
Zorghotels, ontwerpen voor de zorg
20 Bibliotheek Stromarkt Deventer 22 Dynamische stad in LocHal Tilburg
KennisNL 28 Interview met Michiel van Driessche 34 Herontwikkeling Campinaterrein Eindhoven
38 Materiaalinnovaties 41
op Material District
Recht volgens Ruby: Nieuwe keurmerken
TalentNL 42 Studio Ossidiana pleit voor vrijheid en experiment
48 Laura van Beek ontwerpt een hofje voor autisme
52 Simone Post ontwerpt met restmateriaal
InspiratieNL 56 Tabula Rasa: V8 Architects over toekomst van architectuur en stad
62 Entresol in Sint-Petruskerk in Vught 64 Verstilde stad, architectuurfotografie
OD 000
van
Claire
Ansems ArchitectuurNL
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
5
ooDD0
00
Miriam van der Hoek 70 Thuis bij interieurontwerper
TIJDSCHRIFT
VOOR LANDSCHAPSARCHITECTUUR
EN STEDENBOUW
BLAUWE KAMER #1
MAART 2019 â&#x201A;¬19,95
Dossier /
Schetsen voor de Nationale Omgevingsvisie OD 000
00
Vier regio's, zes ontwerpstudies
Marco Broekman: 'De verdichte stad is gezond'
AD oUo
00
Joost Schrijnen en de herontdekking van het ontwerponderzoek
Het hele jaar door naar Cadzand-Bad
.... ---
OD
000 00
ooDD0
Hoe ontwerp je een voedselbos?
00
De wedergeboorte van Charleroi
INHOUD
44/VERGEZICHTEN VOOR FLEVOLAND, ZUID- HOLLAND, EEMSDELTA-WADDENKUST EN ARNHEM - NIJMEGEN - FOODVALLEY
14/ DE WEDERGEBOORTE VAN CHARLEROI
24/ OPMARS VAN HET VOEDSELBOS
40/ DOSSIER: SCHETSEN VOOR DE NOVI
DOSSIER: SCHETSEN VOOR DE NATIONALE OMGEVINGSVISIE 08/ Column van Christiaan Weijts: Nieuw Land
14/ REPORTAGE
11 / Beeldcolumn van Sander de Knegt
12/ Postbus BK
Stadsbouwmeester Georgios Maillis en de rehabilitatie van Charleroi Kris Oosting
40 / INLEIDING Zes vergezichten voor de regio Marieke Berkers
44 / REGIO VAN DE TOEKOMST· 24/ ANALYSE
.... ---
AD oUo
00
6/ BLAUWE KAMER 1 201 9
000 00
00
3D / INTERVIEW Architect-stedenbouwkundige Marco Broekman 'De verdichte stad is gezond' Mere} Pit en Marieke Berkers
OD
ooDD0
00
OD 000
Het voedselbos is een ontwerpopgave Noë} van Dooren
Vier regio's, acht ontwerpstudies Flevoland / Zuid - Holland / Eemsdelta-Waddenkust / ArnhemNijmegen- Foodvalley
#1/2019
90/ HET HELE JAAR NAAR CADZAND- BAD
• r
102/ DE VEELZIJDIGE LAMMERMARKT IN LEIDEN
DE PROJECTEN 52 / 72 / 84 / COMMENTAAR Peter Paul Witsen over de NOVI, Co Verdaas, André van der Zande en Tim Zwanikken over de regionale schaal en Annemiek Rijckenberg over de positie van het ruimtelijk ontwerp
108/ NVTL - Portret van Tracklandscapes
90 / Jaarrond aantrekkelijk Cadzand - Bad Anne Seghers
110/ BNSP - Winnend project ideeënprijsvraag Zoetermeer van Jong BNSP
102/ Botsende wensen op de Lammermarkt Sana Opfer
112/ Plattegrond - Vergrijzing en verstedelijking in Japan
.... ---
OD
AD oUo
00 7/ INHOUD
000 00
00
ooDD0
00
NOVI -directeur Ernie! Reiding: 'Integraal werken loont'
OD 000
86/ INTERVIEW
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
Paris-Saclay Campus der Superlative Paris-Saclay A World-Class Campus
-:
Fakultät für Radio und Fernsehen in Kattowitz Faculty of Radio and .. Television in KatowiCE;·/
Research and
.
.
00 000 (JO
00
DO,.? (Jv
°000
0
0DD
o
(JO
\
OD 000 .... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
ooDD0
00
\
..:
-,
0
(JO
4
Inhalt
3.2019
Contents
DETAIL
Editorial 22
Impressum Imprint
86
Projektbeteiligte / Hersteller Project Teams / Suppliers
120 Contributors
Die "Kissing Roofs" sind das Markenzeichen des Einkaufszentrums Coal Drops Yard in London von Heatherwick Studio. Der Bereich im Freien ist Treffpunkt und Veranstaltungsort.
06
Magazin Reports Wenn Dächer sich küssen Kissing Roofs
10
Alter Konvent und neues Quartier From Old Convent to New Quarter
12
Meister und Weberinnen: Vom Bauhaus zu #MeToo Masters and Weavers: From Bauhaus to #MeToo
16
DETAIL research Movable House - ein mobiles Gebäude Movable House - A Mobile Building
.... ---
OD
000 00
100 Systembauweisen System Construction
AD oUo
Bäder, Sanitär, Klimatechnik Sanitary Equipment, HVAC
Budapest is a city of courtyards, arcades and passageways, which have been reinterpreted as an important design feature of the Central European University by O'Donnell + Tuomey and M-Teampannon.
00
90
00
Produkte Products
00
Architektur im Dialog Architecture in Dialogue
Budapest ist eine Stadt der Höfe, Laubengänge und Passagen, die neu interpretiert auch wichtiges Gestaltungsmerkmal der Central European University von O'Donnell + Tuomey und M-Teampannon sind.
ooDD0
20
60
OD 000
6
The "kissing" roofs give the Coal Drops Yard shopping mall by Heatherwick Studio landmark appeal. The weather-protected space serves both as a common area and event venue.
5
3.2019
Forschung und Lehre Research and Education
Essay 24
Campus der Superlative: Paris-Saclay World-Class Campus: Paris-Saclay Andrew Ayers
Typologie
Typology 32
Hörsaalgebäude in Piura (PE) Lecture Hall Complex in Piura (PE) Barclay & Crousse
38
Hörsaalgebäude in Oxford (GB) Lecture Hall Complex in Oxford (GB) Niall McLaughlin Architects
42 Business School in Cambridge Stanton Williams 46
(GB)
Hörsaalgebäude in Bambey (SN) Lecture Hall Complex in Bambey (SN)
In Nantes hat Franklin Azzi Teile einer alten Turbinenfabrik zur Kunsthochschule umgebaut. Das Stahlskelett der Halle erhielt eine neue, transluzente Polycarbonathülle.
50
100M 50
Kunsthochschule in Nantes (FR) School of Fine Arts in Nantes (FR) Franklin Azzi Architecture
56
Fakultätsgebäude in Kassel (DE) Faculty Building in Kassel (DE) raumzeit
elii architects verwandein ein Bestandsgebäude in Madrid in ein nutzerfreundliches und flexibel bespielbares Kinderzentrum.
OD
detail.dej 3-2019-efii
.... ---
000 00
elii architects transformed an existing building in Madrid into a flexible, user-friendly children's centre.
AD oUo
00
Fakultät tür Radio und Fernsehen in Kattowitz (PL) Faculty of Radio and Television in Katowice (PL) Baas Arquitectura, Grupa 5 Architekci, Mafeccy biuro projektowe
00
74
00
Central European University in Budapest (HU) O'Donnell + Tuomey, M-Teampannon
ooDD0
60
OD 000
Prozess Process
In Nantes, Franklin Azzi converted parts of an old turbine factory into an art academy. The warehouse's steel skeleton received a new translucent polycarbonate shell.
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
,. ""tl,*
JIIV WI .... III
JIll JCI, JU
\\,
II,~ .llII
I
I
IIllil
~ ~1111 \
ture
TheinfrQ ofp wet/
II
OD 000
00
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
ooDD0
00
Marzo
do pagina 241 a pagina 360 March
from page 241 to page 360
300
ArchitetturajArchitectur-e
320
158 scatoloni decisamente migliori/158 definitely better boxes
Mushtari
Report do Devos
ProgAttoA nee rca di/PralBct oncl resaorchby
Testi dljTexts by Stefano Corter.WoltAr Monotti
Mediaterl Matter Group Neri Oxman.
Itolia/ltaly Fotodi/Pllotosby GobneleBasillco.
322
Foto di/Phatos by Jason Alden. FabriceCottnni
, La scelta del cntlco/Plck of the ent
Dalia propaganda al dialogol From propaganda to dialogue
GioVell1nl Chiaramonte.Glmluco GlolTJono. Vincenzo Mortenani Pno Musi. Stefnno Topuntoli
351
Meraviglia del mondodel deserto/Desert world wonder Museo Nazionale del Qatar! Notional Museum of Qatar
Rungrado MayDay Stadium
A euro di/Presentedl)y GiuliaGuzzini
Testae foto ril/Text and photos by Oliver Wainwright
328
Rassegno
Colore, forma e material Colour, form and material
Pyongyang.Corea del Nord/North Kama Architettura/Architecture
Evento/Event
Tasse, tasse, tassel Taxes, taxes, taxes
10 luccico/l glow
Storia dell'Esselunga! The Esselunga story Testadl/TextbyChnstione BClrkleln
346
Prodotti per la città del futuro/ Future city products
360
Una foto alla volta/One photo at a time
Famiglia Nenci/Nenets
Cinema
Sogno africano/African
dream
the Tundra
Black Panther
Fotodi/PIJotabyCharlesXelot
Progettodi/Project by Jean Nouvel-
Regio/ Director Ryan Coogler
A euro eli/Presented by RaffaeleVertoldi
Ateliersjean Nouvel
Coso di produzione/ Productioncompany
Doha.Oatar
family
Dalla serle/From the senes There IS Gas under
Marvel Studios
Fotodi/Photo IJy lwon Baan
ElfettispeeialijVisuolettects Industnal Lightsand Magic (lLM) - Craig Hammock (supervisor)
ArcllitetturajAI-cllitecture
Diversità nelloftl 110ft diversity
330
Agenti per la eittà del futuro/ Future city agents
Bonpland 2169 building
Perché condividere? Why sharing?
BuenosAires.Argentina
WeShare Berlin
Edificio Bonpland 2169!
I
Progettoeli/Project hy Adama-Foiden
Berlino.G,mnonlo/Berlin.Germany
Fotodi/Photos by Jnvler Agustfn Rojas
Testidi/Textsby Stavros Gargoretns. Leo Stuckordt
Arte publJlico/Public ort
338
Ceci n'est pas un parking
Evento/Event
Megalopoli istantaneal Instant megalopolis
BXPallas Nantes. Froncia/Nontp.s. Fmnce
Kumbh Mela 2019
Progettodi/prol8ct by Block Architectes
AliohaborJ.lnrJio
Testodi/Text by Voléry f)idelon
Testa.rlcerm elaborazionigrafiehedi/Text.research and infagraphlcs by RahulMehrotra.FelipeVera. Stefano Andreoni
Foto di/Phatos by PhilippePil'On
OD 000
EventolEvent
00
344
I
MIPIM2019
Cannes. Francia/ConnesFrance
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
ooDD0
MIPIM, ente benefico? The MIPIM charity?
243
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
APRIL 03 â&#x20AC;¢ 2019
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
JAARGANG 75
Inhoudsopgave Foto cover Unsplash.com
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #032019 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lyNakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910AAUitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-22652 63 â&#x201A;Ź 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Abolalfd_klanten.
Reactie op opinieartikel over wilde bijen In Vakblad Groen 11 2019 schreeflandschapsecolc Wankja Ferguson een opiniestuk getiteld "Kennis over wilde bijen, hun planten en beheer bij profes. sional is onvoldoende". Een aantallezers van Vak] Groen kan zich niet vinden in deze inhoud.
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingenen opzeggingen.
De waarde van groen Groen biedt veel voordelen in de stedelijke omgeving. Daar staat tegenover dat investeerders in groen veelal niet direct van die baten profiteren. Hoe kunje al dat mooie en gezonde groen financieren?
BeĂŤindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.
Groen erfgoed vraagt om meer bewustwording
Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner Redactieraad
00
Uitgever
00
ooDD0
Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
OD 000
Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
ELB,L\~EC
.... ---
AD oUo
VAKBLAD GROEN
00
@
OD
000 00
media en communieatle
Drie jaar geleden onderzochten specialisten de onderhoudsstaat en onderhoudskosten van het groene erfgoed. Naar voren kwam dat het besefvan de culturele rijkdom die het groene erfgoed gemeenten en particuliere eigenaren kan bieden, veel beter kan. Hoe staat het ernumee?
De Haagse Underground '" Biodiversiteit in recreatiegebieden
in Zuid-Holland
In de provincie Zuid-Holland zijn de afgelopen decennia vele tientallen recreatiegebieden aangelegd. Een beter ecologisch beheer kan tot hogere natuurwaarden in deze gebieden leiden.
Weinigen weten ervan, maar diep verscholen in de bunkers van hetWestduinpark en Clingendael in Den Haag bevindt zich een geheel eigen scene. Rond middernacht bedrijven ze de liefde en samen overleven ze de koude winter ...
2018 daagde uit om 'breder tedenken' De lange, droge zomervan 2018 was de warmste in ons land in ruim drie eeuwen. Maar hoe lang gaat dat record standhouden? NIOO -onderzoekers Dedmer van de Waal, Annelein Meisner en Wietse de Boer bereiden zich alvast voor op nieuwe ... uitdagingen.
ad
Verticaal bos is géén vervanger voor traditioneel groen 'Verticale bossen,' die voor een prettig leefklimaat moeten zorgen zien er op de artist impressions indrukwekkend uit, maar de vraag is welke invloed ze op hun omgeving hebben en of de hoge verwachtingen die ze genereren wel terecht zijn.
Nieuwe impuls Groene Haltes voor wandelaars
De ecologische waarde van groene daken voor de stad
Wie een wandeling wil maken in de fraaie natuur die Noord- Brabant te bieden heeft, kan gebruikmaken van de Groene Haltes. Dat betekent met de bus naar het beginpunt van een natuurgebied rijden en na de wandeling weer met de bus terug.
Groene daken bieden veel kansen voor de stad. Over de toevoeging hiervan aan de stedelijke ecologie is weinig bekend. In opdracht van de gemeente Den Haag is een onderzoek uitgevoerd naar meerdere aspecten van groene daken met de nadruk op de ecologische waarde.
OD 000
00
ooDD0
@
VOIOP kansen voor vlinders in stad en dorp
Enverder: p. 03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon en inhoud p. 06 Actueel p. 09 Kunst in de openbare ruimte p. 20 Opinie: Bermbeleving p. 24 Spread: Leefgebied Otter p. 35 Op zoek naar het verhaal achter de boom p. 46 Column: Pissebed: belangrijk maar onbemind
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
Als in inrichting en beheer van het stedelijk gebied gezorgd wordt voor variatie en natuurlijk, inheems groen, dan kunnen veel vlinders en andere diersoorten hier een prima leefgebied vinden.
In de aanloop naar de Bodemdierendagen besteedt Vakblad Groen in de komende uitgaven aandacht aan een bodemdier. In deze editie aandacht voor de pissebed.
JAARGANG 75 • APRIL 2019 • NUMMER 03
@
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00
Cover: bewoners
van Lieven voor hun complex
Chcnge-:
Jongeren hebben slechtste UItgangspositie op woningmarkt
vester is geworden Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. De nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downloaden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl of via mail abo@nuI20.nl
4
TEL 020-693.7004
4
Interview: leon Bobbe
8
Jongeren hebben slechtste uitgangspositie
.l\ORES Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam FIEOAC'IE. Bert Pots Jaco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zonneveld
inwoners eerst?
13
10.000 woningen erbij voor jongeren en studenten
14
Changee: "Ons is de nek omgedraaid"
NULPII1
BOUW - BERICHTEN OVER NIEUWBOUW
26 Inzetten op doorstroming werkt wel 28
De toekomst van de atelierwoning
INTERVIEW Stefan van Schaik van Wooncompagnie
36
LOPENDE ZAKEN
38
DE KWESTIE
40
Strandeiland trekt lering uit IJburg I EVEN VOORSTELLEN de FAH
42
LEESKAMER
DRUK Vellendrukkerij BOU Barneveld
44
BAROMETER Woningproductie
in de MRA
NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWC), de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en !WOON.
.... ---
41
OD
000 00
34
AOI/ERTEWIE5: zie info op www.nuI20.nl
MAART 2019
OD 000
30 Schoonschip: duurzame drijvende wijk
AD oUo
H
NUL20 is een platform voor infermotie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jaar), een digitale.nieuwsbrief (maandelijks!. een website met actuele nieuwsverslaggeving en het debatprogramma PakhuisNUL20 (4x per jaar).
22 Opsporing van fraude stagneert
00
NULPAIJ
REKENKAMER Sterke stijging sociale nieuwbouwproductie
00
'JüRMGfVING: Pieter Lesage
21
ooDD0
'=QTOGH.~FIE· Nico Boink
Haarlemmermeer: een polder vol met plannen
00
R~O,I:\(TI ëR~AQ André Buys (Rigo) Laura Uittenboogaard (RVE Grond en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wanen, Amsterdam) Ingrid Houtepen (IWOON) Joop de Haan (PMB, Amsterdam) Lisan Wilkens (MRA) Berthilde Lammertink (AFWC)
16
24
de nek omgedrooid"
op woningmarkt
~n,~jL
redactie@nuI20.nl
IS
DOSSIER JONGERENHUISVESTING
lOEigen
100FlJHEDACfr-uR. Fred van der Malen (fred@nuI20.nl)
"Ons
Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers politici en endere betrokkenen bij het woonbeleid In de regio Amsterdam.
Scholen & docenten De opleiding tot architect in Europa
Schools & Teachers The Education of an Architect in Europe
OASE o I\)
c....
o c....
::l III
.~
Ö' ..... » ..... o
zr ;:::+: (0
n-c;
..... (0 ........
=l
a: (/)
o zr .....
;=t < o
o .....
III
(3
::;
~
n-
c c.....
'":::::::::
~~
<:
2
;:.:::::
<:
.~
~~~ ~~ »: ~:::::: "<, _" o-, «<:
«< v-,
,,-,
Vlak voor de revolte Architectuuronderwijs aan de École des Beaux-Arts (1962-1968) Eléonore Marantz
15
Just before the Revolution Teaching Architecture at the École des Beaux-Arts (1962-1968) Eléonore Marantz
24
Multidisciplinariteit Een korte geschiedenis van UPl (1968-1984) Stéphanie Dadour en Juliette Pommier
23
Multidisciplinarity A Brief History of UP1 (1968-1984) Stéphanie Dadour and Juliette Pommier
32
Architectuur in La Cambre Pauline Fockedey
33
Architecture at La Cambre Pauline Fockedey
42
De school van Genève (1999-2007) Vanessa Lacaille en Mounir Ayoub
43
The Geneva School (1999-2007) Vanessa Lacaille and Mounir Ayoub
52
Manieren van leren Het onderwijstheater van Guido Canella Francesco Zuddas
53
The System of Learning Guido Canella's Teaching Theatre Francesco Zuddas
62
Lessen trekken uit het pedagogische project van Aldo Rossi Martino Tattara
63
Drawing Lessons from Aldo Rossi's Pedagogical Project Martino Tattara
74
Grondslagen voor ontwerpkennis Begrijpen door te doen in O.M. Ungers' Wochè'naufgaben Lara Schrijver
71
Foundations for Design Knowledge O.M. Ungers' Wochenaufgaben as Practice-Based Understanding Lara Schrijver
84
Whitewashing Philosophical Graffiti Dalibor Vesely en het conflict tussen onderwijs en onderzoek aan Cambridge University Joseph Bedford
81
Whitewashing Philosophical Graffiti Dalibor Vesely and the Conflict between Education and Research at Cambridge University Joseph Bedford
94
Een gesprek in WTC Brussel Architectuurpraktijk en onderwijs 'van binnenuit' lsabelle Doucet
91
An Interview at the WTC Brussels Architectural Practice and Education 'From the Inside Out' Isabelle Doucet
_" _" _" _" c:~ _" _" v-, «<:
-e-: "-' _" c-, -e-: _" -e-:
'"
-"'" ~"
t::~::::: _" v-, v-, v-,
t~ _" e-:
Schools & Teachers The Education of an Architect in Europe Christophe Van Gerrewey, David Peleman and Bart Decroos
3
14
-»:
_" -c-: _" '" -;»:
Scholen & docenten De opleiding tot architect in Europa Christophe Van Gerrewey, David Peleman en Bart Decroos
", v-, -»:
~~ '" '" _" '" v-, '" _" '" -e-e-; ~ '" ~::: ~ ~ v-,
.
E::::::
~ ~'" ~ ~, ~ ~ ~'" ~ ~
.
""
t::::::::
..... .......
~ ~ :~ ~ , '" " ~ ~ ~ ~~ ~ ~
. . ~ t..~
..... .....
~'" ~
~~i::::
114
Aantrekkelijke tegenstellingen Een gesprek met Francesco Marullo Christophe Van Gerrewey
115
Attractive Opposites A Conversation with Francesco Marullo Christophe Van Gerrewey
126 127
Samenvattingen Biografieën
126 127
Abstracts Biographies
.... ---
OD
000 00
00
<:
AD oUo
<,
'" L_" "" f" ~::::-::--
OD 000
Vanstiphout Earth and Excavation Works The Essential Delusion of a Possible History Peter Swinnen co
00
rt~ ", " '" ~ '"
103
ooDD0
f:::::::: :::::::
Grond- en graafwerken Vanstiphout De essentiële waan van een mogelijke geschiedenis Peter Swinnen
00
r::::::::~:::::::
104
to o s. ~106
2019
• BIOPHUJA FOIl HEALTHY CITIES
-~
infryIstrw ..
tine 11$ DNA
for"_"'"
wfNm development • MlAMlIUSING - n.e city's tOII/fitI .... tw88nifs~" ___ its
ems"""
OD 000
• LANDSCAPE AS COMMON GIlOUND
00
."...
...ol"",.
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
00
ooDD0
".,,,_,,,.,,,,
- o.tinB ..
holimc
$yrM
Contents
•
ct
CURATED
THE BIG PICTURE
PRODUCTS
Page8
Page 102
OPINION
REFERENCE
Page 10
Page 106 EDITOR·S
TALENT VS. MASTERMIND
Page 12 METROPOLIS
PICK
Page 108
EXPLAINED
Page 14 LIVING THE ECO-DREAM
Page 40
CONTRASTS
How inequalities
•
MIAMI RISING
FROM ABOVE
leave their mark on the landscape Page 18
The balancing act between the city's architectural extravaganza
and the desire for sustainability
BACKFLIP
Page 60 BIOPHILIA
Page 110
FOR HEALTHY CITIES
BGI as DNA for healthy urban development Page 24 LANDSCAPES TO THE MAX
The park La Mexicana and the role green space can play in improving the quality of life Page 32 ··A CITY IS GOOD IF IT COUNTERACTS SOCIAL STRESS··
An interview with Mazda Adli on Neuro-Urbanism Page 38 LIVING THE ECO-DREAM
"STREETS
HAVE THE BIGGEST ON PUBLIC HEALTH"
IMPACT
ESCAPE
GATHER
PLAN
Page 112
An interview with Lucy Saunders on the Healthy Streets approach Page 66
FROM THE EDGES
Pagel14
TOGETHER IMPRINT
Tulsa's Gathering Place: How to design a park for everyone and make a city a better place? Page 70
Page 113
"SALUTOGENIC LANDSCAPES ARE A BLUEPRINT FOR HEALTH-PROMOTING DESIGN"
Hammarby Sjöstad in Stockholm: How ailing doeklands can be transformed into a healthy quarter Page 40
Naomi Sachs on human-friendly planning Page 74
··WE MUST OVERCOME THE GAP BETWEEN LANDSCAPE ARCHITECTS AND HEALTH SPECIALISTS"
Uteya: The healing effects of memorials Page 76
THE RING OF REMEMBRANCE
Simon Bell on the Master's programme in Landscape and Wellbeing of the University of Edinburgh Page 46 HEALTHCARE DISTRICTS HEALTHY CITIES
FOR
How to plan the healthy places of the future Page 48 "WE NEED DRAMATIC
GREEN INTERVENTIONS"
EDUCATIONAL
CATALYST
BATHING BETWEEN TREES
Kengo Kuma's new meditation house brings forest bathing to the max Page 94
00
GATHER
CONTRIBUTORS
Page 100
.... ---
OD
00
AD oUo
006 - topos ISSUE 106
TOGETHER
Page 70
000 00
00
Page 58
GROUND
How to support development through education? Ulyankulu in Western Tanzania Page88
ooDD0
HEALING LANDSCAPES FACTS AND FIGURES
AS COMMON
OD 000
William Sullivan calls for nature at every doorstep Page 54
LANDSCAPE
Creating a Healing Landscape Strategy for Syria Page 82
198
DEWITTE 1 Jean-Claude Lebensztejn Plassende figuren 8 Daniël Rovers Zeven gezichtenvan Fernand KhnopfT 12 Steven [aeobs Raoul De Keyser en Een verpakte gedachte (1967)
maart-april2019 jaargang 34
1; Vlad fonescu There must be some way out of here Over de essays van Paul De Vylder
20 MaartellLiefGoghe Interventies in ons koloniaal paleis Vijf bedenkingenbij de architectuur van het AfricaMuseum -
18 Matisse Huiskens De kloof overbruggen Over de gemeenschapskunstvan Matthijs de Bruijne
&
23-47
P706236
www.dewitteraaf.be redactie & administratie: DWRtfWR vzw Postbus 1428-1000Brussell L: 32(0)2 223.H.50-emailinfo@dewitteraaf.be vierendertigstejaargang-ISSN 0774-8523 verscbunttweemaandeUlks-l:1.000ex. ar~ekantoor Brussel X toegelaten gesloten verpakking Brussel X 3/18.7
, Plassende figuren
JEAN-CLAUDE LEBEN~ZTEJN Kleine Juliaan
00
Toylet videogame. Sega. 2Ull
De Belgen hebben een hele excretiecultuur in stand gehouden: van de 'kakker', het symbool van Dinant, de geboortestad van Joachim Patinir, die sommige van zijn verhalende landschappen eigenhandig met zo'n poepend figuurtje signeerde, over het door Bruegel uitgebeelde spreekwoord 'tegen de maan pissen', tot Teniers en [ordaens' doeken van De koning drinkt, waarop een oude min de billen van een huilende babyafveegt of een babyeen volle, soms ook gevorkte straal plast, terwijl aan de linkerzijde van het doek een man zit over te geven. Rond 1435 of kort daarna voegde Rogier van der Weyden, benoemd tot stadsschilder van Brussel. de stad van Kleine Juliaan, in de achtergrond van zijn schilderij Lucas schildert de Madonna de ruggelings afgebeelde figuren van een man en een vrouw toe: een motief dat hij misschien kort - daarvoor was tegengekomenop Van Eycks recente schilderij De maagd van kanselier Rolin. Bij Van der Weyden lijkt de man echter nog een minuscuul mannetje aante wijzen, eveneens ruggelings afgebeeld, dat links achteraan staat te plassen bij de hoek van een gekanteelde muur.' Een hele traditie dus, bewaard in de volkse verbeelding, en door Baudelaire vastgelegd in zijn gedicht 'Meneer Hetzeis opinie over faro' (Faro! Synoniem voor urine!') een gelijkstelling die Baudelaire uitlegt in zijn artikel 'Keuken. I De dranken van de Brusselaars': 'De faro wordt onttrokken uit
.... ---
OD
AD oUo
00
000 00
ooDD0
Bronzen kopie van Manneken Pis, 1968, Hamamatsuchö station. Tokio
OD 000
Hoezeer Kleine [uliaan, want zo heette het Manneken Pis oorspronkelijk, een soort Belgische Mona Lisa is geworden, zien we bevestigd in Japan. Een in 1 ~-5 2 door een tandarts geschonken vrije bronzen kopie in de vorm van een jongetje, staand op eenhoge sokkel. nu eens verkleed als brandweerman of baseballspeler,dan weer in Japanseklederdracht (korte kimono, korte broek, tabisokjes, hachlmakfhoofdbanden waaier) bevloeit een klein rechthoekigbekken met bloemenperkjeop.een perronvanhet Hamamatsuchö spoorwegstationin Tokio.In2011 kwamhet Japanse bedrijf Sega nog met de "Ioylet': een videogame (beschikbaar in vier uitvoeringen, waarvan er een Mannekenpis heet) die bovenop een urinoir wordt geplaatst en waarmeede spelers het volume, de kracht en de precisie van hun straal knnnen meten.
00
Het kleine bronzen stándbeeldvan een plassend jongetje dat ter versiering van een Brusselse fontein dienten wereldwijd bekend staat als het Manneken Pis werd in 1619 besteld bij Hieronymus Duquesnoy de Oudere. Het verving een stenen beeldje uit de veertiende eeuw, dat in het midden van de volgende eeuw werd aangeduid als 't Menneken-Pist. 'Manneke' of 'menneke' is een Belgische variant van het Middelneder1andse 'mannekijn', wat het Franse woord 'mannequin'voortbracht: aanvankelijk verwees dat woord naar een beeldje of een ledenpop, vervolgens naar èen karakterloze persoon, en ten slotte naar een levende mannelijke(1830) en daarna (1897) vrouwelijke figuur die nieuwe modecollecties toont. Volgens de esthetische normen van vandaag zijn ze eerder groot dan klein. Aan de oorsprong van het MannekenPis bangen allerlei legenden vast: het jongetje bluste met zijn straal de lont van een vijandelijk kanon, hij deed zijn behoefte voor hét huis van een heks, of hij was de weg kwijtgeraakt en werd 'in volle actie' teruggevonden door zijn vader, die de stad het votiefbeeld schonk. Het werd zo populair dat het meermaalswerd gestolen (de Franse cineast Alfred Machin draaide in 1913 een kortfilm
met de achtj arige Fernand Graveyende vijfjarige Balthus, waarin een panter genaamd Saïda het Manneken Pis ontvoert). Sinds het beeldje in 1965 voor het laatst werd ontvreemd, is het vervangendoor een kopie en worden de overblijfselen van het originere beeld bewaard in het Broodhuis op de Grote Markt. De traditie om het Manneken Pis bij bepaalde gelegenheden aan te kleden dateert van het einde van- de zeventiende eeuw; zijn garderobe bestaat vandaag uit meer dan negenhonderd kostuums. Het Manneken glimlacht, net zoals de Mona Lisa; hij steekt zijn buik vooruit en houdt zijn kleine geslacht met de linkerhand schuin omhoog, zodat de verfrissendestraal zo ver mogelijk kan spuiten.
OD 000
00
.... ---
OD
00
AD oUo
000 00
ooDD0
00