Journal Alert
Tables of contents 2019 Nr. 7 - Week 46 t/m week 4 (2020)
____________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism 590 A+U – Architecture and Urbanism 591 Agora 4 AR – Architectural Review 1466 AR – Architectural Review 1467 Arch+ 237 Arch+ supplement 237 De Architect 11 De Architect 12 Blauwe Kamer E-zine 7 Blauwe Kamer E-zine 8 Blauwe Kamer 4 El Croquis 201 Detail 11 Detail 12 Detail inside supplement 12 Domus 1040 Domus 1041 Domus supplement 1041 Eigenbouwer 11 Forum 3 Groen 6 (nagekomen) Groen 10 Groen 11 Nul 20 101 Oase 104 Plan Amsterdam 4 Plan Amsterdam 5 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 4 Rooilijn 3 Topos 109 Volume 56 Witte Raaf 202 Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
23-1-2020
2 4 6 8 10 12 14 16 20 24 28 30 34 36 40 44 46 50 54 56 58 60 64 66 70 72 74 76 78 80 82 84 86
Feature: Contemporary Sri Lanka on Geoffrey Bawa's lOOth
Architecture and Urbanism No.590 2019:11
Essay: Before and After the End of the Beginning Sean Anderson
Chapter 1: Materiality and Process
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Thisara Thanapathy 20 Santani Wellness Resort and Spa
Design Consultant: Massimo Vignelli
Palinda Kannangara 32 The Frame - Holiday Home in Imaduwa
Guest Editor: Channa Daswatte
Robust Architecture Workshop Ambepussa Community Library Philip Weeraratne Kotte Residence
Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen
42
56
Palinda Kannangara 64 Studio Dwelling at Rajagiriya
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
Chapter 2: Conservation and Critical Reuse Pulasthi Wijekoon, Guruge Ruwani, Thusara Waidyasekara Office Building for Colombo Municipal Council
International Business Development: Nur Rosmawati
Thlsara Thanapathy TRACE Expert City
Distributor:
Dilum Adikari 96 Arcade Independence Square
Shinkenchiku-sha
18
52
Robust Architecture Workshop House 412
Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato
6
Co., Ltd.
76 78
88
Dilum Adikari 102 Dutch Hospital Shopping Precinct Channa Daswatte Galle Fort Hotel
108
Amila de Mel 114 NO.5 @ Lunuganga (Osmund and Ena de Silva House) Front cover: interior view of The Frame Holiday Home in [maduwa Designed by Palinda Kannangara. Photo by lVlahesh Mendis. Back cover: Living space of2BI (Container House). Designed by Amila de Mel. Photo courtesy of the architect. "A+U Publishing Co., Ltd. 2019 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel +81-3-6205-4384 Fax +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.cojp URL: https:!/au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1244-2 a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax +81-3-6205-4386 E-mail: ja-businesS@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2019 outside Japan Y42,000 (Airmail - Asia), ÂĽ45,000 (Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), Y'19,000 (Airmail - South America & Africa) U.S.Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.
Chapter 3: An Environmental Ethic Sunela Jayewardene 124 Jetwing ViI Dyana L. A. R Kumarathunge, Tom Armstrong The Mudhouse
122
132
Hirante Welandawe 140 Villa SantĂŠ Hirante Welandawe 146 Jaffna House Channa Daswatte 152 Daswatte House Amila de Mel 160 2Bl (Container House) teaM Architrave 168 Office Building For Central Finance Co. Pic Essay: When is a Contemporary Sri Lankan architecture? Sean Anderson, Channa Daswatte
174
Essay: Memories of Geoffrey Bawa - from the notebook of Shuji Kondo Kondo Shuji
i:
Bawa 100: "The Gift" - Artist Installations at the Lunuganga, Artistpanel Discussion 189 Suhanya Raffel, Dominic Sansoni, Lee Mingwei, Shayari de Silva, Chandragupta Thenuwara, Dayanita Singh, Sean Anderson, Christopher Silva
Architecture and Urbanism 2019:12
No.591
Feature: OFFICE Kersten Geers David Van Severen
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato Cameron Cortez Layout Design: Satoshi Ando (pickles design) International Business Development: Nur Rosmawati Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
Front cover: Collage of Solo House, Courtyard view Back cover. Collage of Radio & Television Building (VRT), Atrium view Images courtesy of the architects. "A+U Publishing Co., Ltd. 2019 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: https:!/au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1245-9 a+u ~ Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasurnigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2019 outside Japan 짜42,000 (Airmail - Asia), 짜45,000 (Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), 짜49,000 (Airmail - South America & Africa) U.S. Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.
Essay: Some Notes on OFFICE Kersten Geers David Van Severen Mark Lee
25 Projects
[7]
6
14
Summer House
16
[39]
Villa
[56]
Weekend House
[90]
Agriculture School
24 32 '12
[11 7]
Drying Hall
50
[119]
Villa (Der Bau)
[125]
Artist's Studio
[126]
Centers for Traditional Music
[130]
Solo House
60 66 74
88
[152]
Incubator
[164J
Office Building
[165J
Crematorium
[171]
Arvo P채rt Center
[176J
Radio & Television Building (RTS)
122
[184]
Radio & Television Building (VRT)
130
[227]
Tondo
[229]
Public Library
[247]
Art Gallery
[248J
Maison Media Huis
100
108 112 118
138 142
146
[252]
Quartier Kanal
[260]
Yale Union
[264]
Olive Oil Mill
[266]
Villa IV
[268]
Model for a Tower
[280J
Brewery
152
156
162
166
172 176
180
Interview: A Conversation with Kersten Geers and David Van Severen
182
Thema Cartografie 2.0 4 - Cartografie: dood, of springlevend? INLEIDING
Demi van Weerdenburg,
Egbert van der Zee & Anouska Jaspersen
8 - Oude kaarten op de wip ESSAY Bram Vannieuwenhuyze
12 - Cartografie in de Wijde Web Wereld ESSAY Barend Köbben
16 - 40 jaar ruimtelijk data in vogelvlucht TERUGBLIK Josephine van Rijt
18 - Karteren voor internationale hulpverlening CASUS Koos Krijnders & Egbert van der Zee
20 - De kaart anno 2020 ESSAY Niels van der Vaart
22 - Gebruiks- en gebruikersgericht ontwerpen ESSAY Corné van Elzakker
26 - Airbnb op de kaart: de cartograaf in het big datatijdperk . CASUS Egbert van der Zee & Demi van Weerdenburg
30 - Een frisse kijk op de geografie van verkiezingen CASUS Richard Rijnks, Dimitris Ballas
& Benjamin Hennig
33 - De zoektocht naar de beste route
Varia 36 - Fossiele ideeën en energiedemocratie: de échte transitie CASUS Bob D'Haeseleer
41 - Transportplanning gebaseerd op sociale rechtvaardigheid BOEKRECENSIE Koos Fransen
CASUS Tias Guns
42 - Machtsrelaties in de Vlaamse landbouwsector
/
CASUS Stien Snellinx I .,/
46 - PIanDag 2019: Meer met meer RECENSIE Wesley Gruijthuijsen
AGORA
2019 - 4
" 2.0 CARTOGflAFIE
Contents November 2019 AR, Emerging Arobit.eoture 2019 6 BeaJ.1S Lyon Arquiteotos, Santiago, Chile 10 TAKA Arohlteots, Dublin, Ireland
14 FRPO, Madrid, Spain 20 Oomunal Taller de Arquiteetura, l:[exioo GUy, Mexioo 24 Banm, Nantes, France 30 SO-IL, New York, USA
34 Lensehow & Pihlmann, Copenhagen, Denmark 38 DUO Studio, Beijing, Chin.a 42 EstUdio GGstavo Utraoo, Sáo Paulo, Brazil 50 CJ:a,ncy Moore Arohitects, Dublin, Irel&n:d 54 Office Off Course, Sha,nghai, China 58 O'Donnell Brown, Glasgow, UK
62 Estudio MMX, Mexioo City,Mexico 66 Oauoe Arquiteotul'a de Paisaje, Medellin, Colombia 72 Tel'TainAJrobitects, Tokyo, Japan
76 So~ Arohiteoture & Ideas, Istanbul, Turkey 80 CriticaJ. regionalism for our time: a return to the ideas of Kenneth Frampton Léa-Oatherine Szacka and Veronique patteeuw
92 Migrating platforms: the remittance economy of migrant workers
Lesley Lok/co 100 Side effeots: foreign oppression and otherness in Ng'ambol Zanzibar Town Iga Perzyna a;ndMultammad Jusna 102 Outrage: the vernaeulsr can lead to a toxic, reaotionary culture (fharles Holland 106 Tropical tropes: Irish Modernism in West Afrioa LiaaGodson 108 Reputations: Lamie Baker Himanshu Burte
tl4 Typology: Embassy Tom Wilkinson 118 Revisit: Sher-e-Bangia Nagar by Louis Kalm Kazi Khaleed Aslmif 128 Foreign exchange: Bauhaus m Britain Edwin Heathcote
188 The gift offarsight: .Álvaro Siza abroad Philip Ohristou
144
Issue1466 liJditO'f
Mrunon Mollard As8istant Jllditor
Eleanor Beaumont Editorial As8is~ant
till Zarzycki JllditO'fial OOO'fdinator
Rupert Biokersteth Art Direeto»
Tom Carpenter I>rawinga Jlld1JO'f
Graham Baldwin Produçtioo
Jllditors
J·uJïa Dawson. CeolliaThom HiBt011/ liJditO'f
Tom WillPnson Oontrtbuting
JiJditO'f
Catherine Slessor Jllditorkû Director
PaulFinèh Ma'1!(JQfng Director
Niok Stimpson OO11//11_cîal IX'T8ctO'l'
JomeS Priest ea:t. 2921'1 InteTnationalAccount Managw Steph Bcanlon ea:t. 4324 BenWT Key Acc01J,nt Managil'l' Ha.nnah Buokleyemt. J!l941 B'lUJin8Jls D8'lJsl<Ypment Managil'l'8 Ri(lQ.l'do Sidoti 8iCt. 29SiJ Damien St George ea:t. 2789 Head oj Ma'Tketing Gill ChaJk 1IIllt. 2058 ProdllJction
Dtreetor
Paul Moran ItaZianAd1Je'l'ti8ing Bales Carlo Plomeel +390$02 J!l1'J UlO
ca'TlolQ)jloruccHnternational.com JiJvtl'l'flliifo'l't haG bsen made to idsnt(fy copyright holdéTs and qbtam pil1'mÏlJtlirm to 'T6prot!luce image, m thÛl ÛlII'U8.Ple(f,88 do get in touch W'lth the editO'fi~ team lIhouZà you ha'fJe a'fl,lI flUffl68 Oontacting the AR, emaiZa are formatterk forsfmO/l1UJ.lasmametiiJemap.com O'f call +44 (0)20395I'1pltu8 the ea:tension
ARCH
+
NIKOLAUS KUHNERT
Zeitschrift für Architektur und Urbanismus
.Wir waren Dilettanten unserer eigenen Geschichte."
Nr.237 2019
G5416
€22
Nikolaus
Eine arcrutektorusche
Kuhnert
03 05
Selbsttnoqrafie
Vorbemerkung: Auf dem Weg zu einer neuen Architektur Bildessay Christian Werner
16
Kindheit und Jugend in Bergstücken und Berlin
28
Studentenbewegung
44
Aachen und die Anfänge bei der ARCH +
60
Bruno Schindler: Schauplätze der Macht
64
Otl Aicher: Philosophie des Machens
70
Der Ungerskomplex
84
Frankfurt: Die kultur-politische Wende der Bundesrepublik
92
Die Digitalisierung der Gesellschaft
102
Rem Koolhaas: Die Konzeptualisierung der Architektur
112
Die konservative Wende
120
Performative Architektur
128
Architektur als Antithese Peter Grundmann im Gespräch mit Nikolaus Kuhnert und Alexandra Nehmer
140
Architektur als Argument Arno Brandlhuber und Olaf Grawert im Gespräch mit Nikolaus Kuhnert
156
Nachwort: Lemen von Nikolaus Kuhnert Anh-Linh Ngo
ARCH+ Team dieser Ausgabe: Nora Dünser,
160
Autor*innen
168
Impressum
169
ARCH+ features
Lennard Flörke, Sascha Kellermann,
RECHTE RÄUME Reaktionen
Melissa Koch,
Mit Beiträgen von Ulrich Coenen, Regine HeB, Torsten Hoffmann, Fritz Kestel, Stefan Kurath, Winfried Nerdinger, Wolfgang Pehnt, Marc Priewe, Dietrich W. Schmidt, Wolfgang Voigt, Frank R. Werner, Annika Wienert, Karin Wilhelm, entstanden in Gastredaktion mit Verena Hartbaum und Stephan Trüby
Alexandra Anh-Linh
Nehmer, Ngo
Covercollagel Umschlag:
Fotografien
von Christian Werner,
2019
INHALT
2019 - Nr. 1, Villa Urbana
ARCH+
november
ARCI9 AWARDS
2019
de Architect
INHOUD ARCI9 AWARDS 14
JAARGANG 50
INLEIDING
I
NOVEMBER 2019
ARCI9 STEDENBOUW AWARD
ARCI9 INTERIEUR AWARD
24
ARCI9 ARCHITECTUUR AWARD
48
ARCI9 MEUBEL AWARD
9
november
ARCI9 AWARDS
2019
de Architect
INHOUD ARCI9 AWARDS
JAARGANG 50 I NOVEMBER2m9
54
ARCI9 DETAIL AWARD
70
ARCI9 DEVELOPMENT AWARD
62
ARCI9 INNOVATIE AWARD
78
ARCI9 JONG TALENT AWARD
ARCI9 OEUVRE AWARD
11
JAARGANG 50 DECEMBER 2019
de Architect
INHOUD
PROJECTEN
22 POORT NAAR WEST-CHINA RAFFlES CITY IN CHONGOING [CN) OOOR MOSHE SAFOIE Architectonisch en stedenbouwkundig gezien is dit monsterproject een vernieuwend paradigma, of om met Safdie te spreken: een driedimensionale 'connector' Van dit type zullen er de komende jaren in Azië meer worden gerealiseerd.
38 MUSEUM ALS STEDELIJK ENSEMBLE NATURAlIS BIOOIVERSITY CENTER LEIOEN DOOR NEUTELINGS RIEOIJK ARCHITECTEN Aan het bestaande gebouw is een nieuwbouw met negen museumzalen toegevoegd. Het centrale atrium brengt oud en nieuw bij elkaar.
78 DROOM VAN CIRCULAIRE STEDENBOUW EXPERIMENT VAN IBA PARKSTAD De in 2013 opgerichte lBA Parkstad speelt een belangrijke rol als aanjager en verbinder in Zuid-Limburg. Op het terrein van circulaire stedenbouw vinden belangwekkende experimenten plaats. Zomer 2020 worden de eerste resultaten aan het publiek voorgesteld.
98 KWETSBAARHEID OOMSTATE IN UTRECHT DOOR OIEOERENDIRRIX EN VAN EIJK
s VAN OER LUBBE
In Domstate komen de functie van revalidatiecentrum en viersterrenhotel samen. Wat de gasten onderscheidt van gewone hotelgasten, is hun kwetsbaarheid.
60 REMONTABELE BANK HOOFOKANTOOR TRIODOS BANK IN DRIEBERGEN DOOR RAU ARCHITECTEN EN EX INTERIORS Met dynamische vormen speelt het gebouw in op de verschillende kwaliteiten van het omringende landschap. Opvallend is de volledig houten constructie. Alle materialen zijn in de toekomst eenvoudig te demonteren om elders te hergebruiken.
JAARGANG 50 DECEMBER 2019
THEMA WONINGBOUW
14
I
de Architect
INHOUD
FOTO-ESSAY
MÁXIMAPARK IN LEIDSCHE RIJN UTRECHT
144
Het Maximapark bestaat zo'n tien jaar en is volop in ontwikkeling. Fotograaf Ieroen Musch ging met ontwerper Adriaan Geuze kijken.
INLEIDING
DÁÁG DDELGROEP Zijn de aantallen in de hedendaagse woningbouw het echte probleem? Noodzakelijk zijn andere woningen.
136
START-UP
STUDIO DONNA VAN MILLIGEN BIELKE EN ARD DE VRIES ARCHITECTEN Donna en Ard werken aan diverse projecten, waarbij het definiëren van de stedelijke ruimte telkens een belangrijke rol speelt.
154
PROJECT
DE TWEE BEUKEN IN GROENLO DOOR ERIK WAMELINK Een woonwerkhuis met een heuse doe-plattegrond. Wat is dat en waarom maakt die dit gebouw zo goed?
119
SCOPE
Recensies, columns, gebouwen en gebeurtenissen in het vak
164
187
PROJECT
BARTOK IN ARNHEM DOOR BARCODE ARCHITECTS
DUTCH DESIGN WEEK
Met zijn ritmische buitengevel en terug gelegen dakterrassen, gaat dit gebouween dialoog aan met de historische binnenstad.
176
PRODUCT
Studio Sway, Iolan van der Wiel, Pascal Leboucq met Krown.bio, Pao Hui Kao en Studio Thier & VanDaalen
PROJECT
VERTICAL LOFTS IN AMSTERDAM DOOR STUDIO PROTOTYPE De smalle kavels en strenge envelop inspireerden tot het maken van een plattegrond met een verticaal geschakelde woonruimte.
\ 196
LANDMARK
PEN-DORP IN ALKMAAR DOOR ABE BONNEMA Bonnema koos niet voor hoogbouw, maar voor kleinschaligheid. Het grootste kantoor van Allanaar kreeg het uiterlijk van een vriendelijk dorpje.
9
BLAUWE KAMER EZINE 2019 / 7
Beste Blauwe Kamer-lezer
Bekijk hier het oktobernummer van het BLAUWE KAMER e-zine
PROJECT IN BEELD Dorpsplein in Havelte | Het Drentse dorp eert zijn luchtvaartpionier Piet Soer met een glooiend plein
OP FILM Een stadion vol bomen | De Zwitserse kunstenaar Klaus Littmann zette 299 bomen in een voetbalstation
Fryslan in 2030 | Een animatie van Ronald van der Heide over het Friese landelijk gebied van de toekomst Nieuw kantoor voor Triodos | Het hoofdkantoor van de bank in Zeist is volledig â&#x20AC;&#x2DC;remontabel' Duurzaamheid by design | Een paviljoen dat Marco Vermeulen
Boekenlijstje | Maarten Ettema over
maakte voor de Dutch Design Week
het Amsterdamse Bos, de
toont de mogelijkheden van bossen en
erfgoedwaarde van beken en een must
houtbouw
read voor de China-traveller
ONDERTUSSEN IN ... Vilvoorde (Be) | Waar het Antwerpse bureau Omgeving een parkeerplein omvormde tot een uitnodigend stadsplein
Abonnees van Blauwe Kamer ontvangen het digitale magazine acht keer per jaar naast het papieren blad. Het e-zine is ook bereikbaar via onze website www.blauwekamer.nl.
BLAUWE KAMER EZINE 2019 / 8
Beste Blauwe Kamer-lezer
Bekijk hier het decembernummer van het BLAUWE KAMER e-zine
Special / Toen het water kwam Ontwerpers schetsen Nederland in 2300 Deze zomer deed Blauwe Kamer een oproep aan de vakwereld om scenario’s te schetsen voor Nederland als in de toekomst de zeespiegel stijgt volgens de meest extreme verwachtingen. De reacties liepen uiteen van vlotte schetsjes ‘op een bierviltje’ tot doorwrochte ruimtelijke en bestuurlijke analyses van een Nederland dat over pakweg 200 jaar in alle gevallen onherkenbaar is veranderd. De redactie ordende de inzendingen in vier categorieën:
Aanvallers | Met ongekende civieltechnische inspanningen houden deze ontwerpen Nederland op zijn plaats
Ruilverkavelaars | Meebewegen met het water betekent een massale verhuizing van functies – steden bijvoorbeeld
Radicale poëten | Een onderlopend Nederland vormt bijna een tabula rasa voor een nieuw te bedenken land
Doemdenkers | Laat maar zitten die ruimtelijke ontwerpscenario’s, Nederland gaat kopje onder als wij de klimaatverandering niet keren
Abonnees van Blauwe Kamer ontvangen het digitale magazine acht keer per jaar naast het papieren blad. Het e-zine is ook bereikbaar via onze website www.blauwekamer.nl.
BLAUWE KAMER EZINE 2019 / 8 View this email in your browser
Beste Blauwe Kamer-lezer
Bekijk hier het decembernummer van het BLAUWE KAMER e-zine
Special / Toen het water kwam Ontwerpers schetsen Nederland in 2300 Deze zomer deed Blauwe Kamer een oproep aan de vakwereld om scenario’s te schetsen voor Nederland als in de toekomst de zeespiegel stijgt volgens de meest extreme verwachtingen. De reacties liepen uiteen van vlotte schetsjes ‘op een bierviltje’ tot doorwrochte ruimtelijke en bestuurlijke analyses van een Nederland dat over pakweg 200 jaar in alle gevallen onherkenbaar is veranderd. De redactie ordende de inzendingen in vier categorieën:
Aanvallers | Met ongekende civieltechnische inspanningen houden deze ontwerpen Nederland op zijn plaats
Ruilverkavelaars | Meebewegen met het water betekent een massale verhuizing van functies – steden bijvoorbeeld
Radicale poëten | Een onderlopend Nederland vormt bijna een tabula rasa voor een nieuw te bedenken land
Doemdenkers | Laat maar zitten die ruimtelijke ontwerpscenario’s, Nederland gaat kopje onder als wij de klimaatverandering niet keren
Abonnees van Blauwe Kamer ontvangen het digitale magazine acht keer per jaar naast het papieren blad. Het e-zine is ook bereikbaar via onze website www.blauwekamer.nl.
TIJDSCHRIFT
VOOR LANDSCHAPSARCHITECTUUR
EN STEDENBOUW
BLAUWE KAMER JAARBOEK
DECEMBER 2019 â&#x201A;¬28,50
#4
21 topontwerpen /
Pioniers van de vooruitgang Rijksbouwmeester Floris Alkemade: 'Ontwerpers moeten meedogenloos zijn'
De selectiecommissie en de valkuilen van de hoogconjunctuur
De nieuwe campus: meer dan een mooi plaatje?
Help, het landschap verdoosd!
Oproep aan de vakwereld: 'Ga weer naast de burger staan'
Hetjaar in 9 sleutelmomenten
INHOUD
1481 FOTOSERIE: 'DE VERDOZING VAN NEDERLAND'
081 DE SELECTIECOMMISSIE OP EXCURSIE LANGS PROJECTEN
140 I DUURZAME ENERGIEBATTERIJ VOOR DE ZEEUWSE KUST
441
NEDERLANDS ONTWERP VOOR BRUISEND EILAND SINT PETERSBURG
JAARBOEK / YEARBOOK 2019
Vooraf Column Christiaan Weijts: Geamputeerd land
081 INLEIDING II~ fRODCCT10;-';
Achterin BNSP - Interview met Stefan Bödecker, de nieuwe BNSP-voorzitter
2o/JAAROVERZICHT I YEAR 0\ ER-
NVTL - Jonge landschapsarchitecten verenigen zich in YOUNG NVTL
De selectiecommissie en de valkuilen van de hoogconjunctuur I Tilt' ,t>lt'di"l1 C"Inmitt 't> Jnd Hw !t,,:'arrL ,If ~r",dl! Mark Hendriks
Y1 E\\
Het jaar in negen momenten I TI" t"l' iii 'It· ;w.n "lit, "f:!iI!Y
541
ANALYSE I .-\.'iALY':>IS De hedendaagse campus is vooral een mooi plaatje I BbH!: "<lnl,1 "km d!:'"p "n ('ljutplIIpnraF
rarnpuse-
Lara Voerman
BLAUWE KAMER 42019
I INTERVIEW I E\TERVIEW Rijksbouwmeester Floris Alkemade: 'Ontwerpers moeten meedogenloos zijn' I Fturi, .\!ki·llIadp, chid' [!;mernn",nt .m-hüect: . Dr'l~llt'r' ,bould be rul hie's Mark Hendriks en Jaks Janssen
110
1481
FOTOREPORTAGE
I
PHOTO
REPORTAGE
De 'morgen-in-huiseconomie' en de verdozing van het landschap I Th" uexl-·1;ly-delivery PC"nl·m:, and the big l-», land",[tpe
Stijn Poelstra
#4/2019
!1121 SPOORPARK IN TILBURG: VOORBEELD
541 EEN CAMPUS IS MEER DAN EEN LEEROMGEVING
VAN ECHTE BURGERPARTICIPATIE
TERUG NAAR HET PARK
DE HAND VAN DE BURGER
ZORG VOOR HET VEEN
/ L' \: l\. !"
/ I'LP['LL t'm\ El;
/ I.' \ 1 ,\t;
I
nIE 1'\Hi,"
26/ Biblioteca degli Alberi, Milaan (Italië)
158!
86/ Schepenstraat, Rotterdam
/ I
I't11' el \TL \ \1)''>
Veenatelier Lage Midden I ,.II I d _' \ I iddl'll, Friesland
',I
92/ Spoorpark Tilburg, Tilburg 34/ Idylles / ,I. " Park Lingezegen
100/ Gegrond / t -r ,II 40/ Landschapspark Pauwels / I' ,\ ',I r ;" ,q)l' I'dr", Tilburg
104/ Werkspoorpad ".
(Rusland)
50/ Belle Vue, Leuven (België) DE ZELFBEWUSTE ONTWERPER / THE CO.'iFIDl:::\T D!-"lG"ER
122/ Care2Share, Groningen VERBOUW HET ERFGOED / REBlT[LDING HERllAl;E
128/ Aeolis, Terschelling
62/ Cultuurkwartier Bocholter Aa /
132/ De stad van de toekomst / The l.ït:- ,)1' tht' ['lil nr-, Eindhoven, Utrecht, Den Haag, Rotterdam, Amsterdam
(Duitsland)
68/ Rozemaai, Antwerpen (België) 140/ Energie-eiland / 14/De derde trap/ Th..th,rd 'I,IC:(', Kinderdijk (Unesco werelderfgoed)
18 / Leidraad landschap en cultuurhistorie / LtudSt:llpe and Heritage (;t1id" NoordHolland
l;il
.1
168/ Schaapskooi / Weiteveen
',Utrecht
Sint-Petersburg
Bn,'holter \a rultural quarter, Bocholt
164/ Innovatieprogramma veen / p. I I'r ;..:,Tillll1!!', Noord-Holland
/\\"'k",
44 / New Holland,
I, Terschelling
[niT'::: (,Ll'
1,
Zeeland
144 / Ruimte in het Klimaatakkoord / Plannui« 11' 'h" \ .. tl,)(,,,11 irun (' \,re'lli,'[lt, Nederland
IINHOUO
~II"I')'
1",,1" io_,
4
BIOGRAFiA
FILARMÓNICA LIVERPOOL
BIOGRAPHY
UNA CON
ADAM
CARUSO A
6
CONVERSACIÓN Y
PETER
ST
JOHN
ST
JOHN
CONVERSATION
EDIFICIO
DE OFICINAS GROSSER
EN
CARUSO
AND
L1ZA
CONVERSACIÓN
ENTRE MARIA
eONEN,
ADAM
FlOR
DE
AND
284
LÜTJENS,
Y PETER
A CRITICAL MARIA
ADAM
eONEN,
CARUSO
HISTORY
CITY
PETER
PUBLICA
RESTRUCTURING
DE
CITY
CENTRO
ST JOHN
DE
BIOMEDICINA OF
EN
LA
UNIVERSIDAD
DE
BIOMEDICINE,
NEWPORT
STREET
STREET
GALLERY
TATE
GALERiA
HEONG, DOWNING
HEONG
GALLERY, DOWNING
CASA
PARA
UN
HOUSE PRESBITERIO
DE
LA
AN
DE
EN
BERLI
HOSTELERiA
DE LILLE
HOTELIER
SWISS
LIFE
PARA
PARA
PAVILION
PARA
LA
BIENAL
DE
EN
UNA
LA
AN AS
UNIDO
ROMANA
214
232
DE
238
VILLA
KVADRAT
242
HEADQUARTERS BRITÁNICO
BRITISH
246
2018
PAVILION,
2018,
KNIE'S
148
210
MEMORIAL
A ROMAN
ARCHITETTURA
VENICE
KINDERZOO
250
KNIE'S KINDERZOO FUNDACIÓN
ST
ST JAKOB
DE
LA
EL
MASACRE
ZURICH
254
ZURICH ÓRGANO
268
DE CANTERBURY
CATHEDRAL
PETERLOO
EN
PARA
CATEDRAL
CANTERBURY MEMORIAL
JAKOB
FOUNDATION,
ENTREPLANTA DE LA
CARUSO ST JOHN
MONT
DE VENECIA
ISLAND, BIENNALE
202
ART
REINO
SEDE
194
MOUNTAINS
PABELLÓN
ARQUITECTURA
132
LETONIA
VILLA
FOR
ARENA
2013/2019
ZURICH
LAS
AT KVADRAT
ISLAND,
108
DE LILLE
SWISS LIFE
PABELLÓN
98
ZURICH
HOLOCAUST
MUSEUM
LANDESBANK
ESTADIO
MUSEO
88
LANDESBANK
BREMER
HOLOCAUSTO KINGDOM
N
GALO
CHANCEL
DEL
UNITED
BERLiN
DE SAN
BREMER
MEMORIAL
68
EN
AREAL,
IN THE
188
COLLEGE
DE
EN
HOUSE
BUILDING
CATHEDRAL
LYCÉE
180
BASEL
OF CONTEMPORARY CASA
46
BASILEA OF
COLLEGE
AREAL
CONTEMPORÁNEO
MUSEUM
BRITAIN
ARTIST,
CATEDRAL
ST GALLEN ESCUELA
ARTISTA
FOR
DE ARTE LATVIAN
EUROPAALLEE
MIXED-USE
MUSEO
24
BRITAIN
TATE EDIFICIO
LA
LIBRARY
UNIVERSITY
HARDTURM
EUROPAALLEE
DE
ESTOCOLMO
STOCKHOLM
HARDTURM
MUSEO
MUSEUM
ARCHIVE, BASEL
LÜTJENS,
THE
NEWPORT
174
BASILEA
REESTRUCTURACIÓN
DEPARTMENT
GALERiA
NATURAL EN
ST JOHN
INTERROGATION OLIVER
AND
168
BUILDING
HISTORIA
MUNICIPAL
BIBLIOTECA BY
BURSTAH
OFFICE
NATURAL
CRiTICA
OLIVER
CARUSO
160
HALL
WITH
PETER
Y ARCHIVO
UNA
LIVERPOOL
GROSSER
BURSTAH
MUSEO ADAM
DE
PHILHARMONIC
ORGAN DE
MASSACRE
LOFT
PETERLOO MEMORIAL
276
Green Special Klimagerecht bauen Climate-Responsive Construction
Lehmbau im GroBformat Building with Earth at Large Scale
Zeitschrift fĂźr Architektur + Baudetail Review of Architecture Baustoffe aus der Natur Natural Building Materials
11.2019
+ Construction
Details
2
Inhalt Contents
Editorial 22
Impressum Imprint
100 Projektbeteiligte / Hersteller Project Teams / Suppliers 120 Contributors
Magazin Reports 4
(Für) Kunst gebaut Built for Art
8
Bauhaus 100: Das Delirium weiBer Wände und flacher Dächer Bauhaus 100 The Delirium of White Walls and Flat Roofs
12
So wohnte Le Corbusier How Le Corbusier Lived
14
Bücher Books
16
DETAIL research Wüstensand zur Betonherstellung Desert Sand for Concrete Production Einfach mit Holz bauen Build with Wood
20
Architektur im Dialog Architecture in Dialogue
Green: Klimagerecht bauen Climate-Responsive Architecture 84
Plusenergiegebäude in Trondheim (NO) Plus-Energy Building in Trondheim (NO) Snohetta
92
Bürogebäude in Ferrara (IT) Office Building in Ferrara (IT) Mario Cucinella Architects
Produkte Products 104 Konstruktion und Ausbau mit Naturbaustoffen Construction with Natural Building Materials 112 Digitale Prozesse, BIM Digital Processes, BIM
11.2019
DETAIL
In Ferrara haben Maria Cucinella Architects den Hauptsitz der regianalen Energieagentur ARPAE fertiggestellt. Die 112 Lichtschächte auf dem Dach sallen solare Wärmeeinträge liefern und für eine natürliche Entlüftung sorgen. Mario Cucinella Architects have completed the headquarters of ARPAE. a regional agency for energy and the environment in Ferrara. Italy. 112 skylights on the roof filter natural light and promote natural ventilation.
92
52
1m Tessin stehen einige alte Ställe und Scheunen unter strengem Schutz, daher durften keine Öffnungen in den Altbau in Scudellate eingefügt werden.
In Ticino old stables and barns are under strict historic preservation, so no new openings were allowed in the conversion of a stone house in Scudellate.
3
11.2019
Baustoffe aus der Natur Natural Building Materials
Interview 24
Genius Loci: Bijoy Jain über die Qualitäten von Raum und Material Genius Loci Bijoy Jain on the Qualities of Space and Material Sandra Hofmeister
Dokumentation Documentation 32
Besucherzentrum mit Reetdach in Südschweden (SE) Visitor Centre with Thatched Roof in Southern Sweden (SE) sandellsandberg 38
Technische Schule bei Salzburg (AT) Technical School near Salzburg (AT) LP architektur
46
Korkhäuser in Katalonien (ES) Cork Houses in Catalonia (ES) Emiliano López Mónica Rivera Arquitectos
Die religiöse Stätte Pachacámac in Peru liegt gröBtenteils noch unter der Erde. Ein Pavilion aus Tornilloholz und 8ambus spendet Schutz und Schatten.
60
52
Steinhaus im Tessin (CH) Stone House in Tieino (CH) Wespi de Meuron Romeo Architekten 60
Holzpavillon in Pachacámac (PE) Timber Pavilion in Paehacámac (PE) Studio Tom Emerson/ETH Zürich, Taller 5/PUCP Lima 66
Kindertagesstätte in Berlin (DE) Children's Day-Care Centre in Berlin (DE) Mono Architekten
Technik Technology 74
Lehmbau im GroBformat Building with Earth at Large Scale Jakob Schoof
1m Naturschutzgebiet De Scheelhoek errichten RO&AD Architects einen auBergewöhnlichen Ort zur Vogelbeobachtung. At De Scheelhoek nature reserve in the Netherlands, RO&AD Architects erect a unique observatory for bird watching. detail.de/ 11-2019-ro&ad
The religious site of Pachacamac in Peru is still largely underground. A pavilion made of tornillo wood and bamboo provides protection and shade.
Hochschule Ernst Busch von 0&0 Baukunst Ernst Busch Academy by 0&0 Baukunst
Fakultät tür Design von Staab Architekten Design Faculty by Staab Architekten
12.2019
Zeitschrift für Architektur + Baudetail Review of Architecture + Construction Details Sanierung, Erweiterung, Rekonstruktion Renovation, Extension, Reconstruction
2
Inhalt
12.2019
Contents
DETAIL
Editorial 28
Impressum Imprint
94
Projektbeteiligte I Hersteller Project Teams I Suppliers
116 Contributors
Magazin Reports 4
WeiBe Stadt Tel Aviv - Die Moderne als Denkmal? White City Tel Aviv - Modernism as a Monument?
8
Baukultur im Röntgenblick A Multifaceted View of Building Culture
10
Die totalen Architekturskizzen der Kabakovs The Total Architectural Sketches of the Kabakovs
12
Bauhaus 100: Hannes Meyers Prinzip Co-op Bauhaus 100 Hannes Meyer's Co-op Principle
16
Für eine bessere Welt For a Better World
20
DETAIL research Recyclingprodukte aus feinem Bauschutt Recycling Products Made from Fine Building Rubble
24
Architektur im Dialog Architecture in Dialogue
Das Programm zur Schaffung und Neugestaltung öffentlicher Räume in der russischen Republik Tatarstan wurde mit dem diesjährigen AgaKhan-Preis prämiert.
Mit viel Fingerspitzengefühl haben Staab Architekten das Zeughaus der Bayerischen Armee von 1866 saniert und an die neue Nutzung angepasst. Staab Architekten thoughtfully renovated the 1866 Bavarian Army armoury and adapted it to ItS new use.
Produkte Products 98
Sanierung Refurbishment
106 ErschlieBung Access
64
A programme to create and redesign public spaces in the Republic of Tatarstan was one of the recipients of this year's Aga Khan Award.
16
3
12.2019
Sanierung, Erweiterung, Rekonstruktion
Renovation, Extension, Reconstruction Essay 30
Housekeeping. Strategien zur Sanierung des sozialen Wohnungsbaus Housekeeping. Strategies for Rehabilitating Public Housing Andreas Putz
Dokumentation Documentation Lernzentrum der Universität Marseille (FR) University of Marseilles Learning Centre (FR) Marciano Architecture
38
46
Wohnhochhaus in Brüssel (BE) High-Rise Housing Block in Brussels (BE)
A2M 54
Stadthaus in Lissabon (PT) Townhouse in Lisbon (PT) Daniel Zamarbide, Leopold Banchini
72
60
Sommerhaus in Dänemark (OK) Summer House in Denmark (OK) Johansen Skovsted, Lasc Studio Designfakultät in München (DE) Design Faculty in Munich (DE) Staab Architekten
64
72
Hochschule für Schauspielkunst Ernst Busch in Berlin (DE) Ernst Busch Academy of Dramatic Arts in Berlin (DE) 0&0 Baukunst
80
MarkthalIe bei StraSburg (FR) Market Hall near Strasbourg (FR) Dominique Coulon
Technik Technology 86
lrn Wettkampf mit dem Ensembleschutz Contending with Ensemble Protection Heide Wessely
Ein roter Riegel als urbanes Bindeglied: Das neue Kulturzentrum in Shenzhen von Mecanoo. A linear red building as an urban connector: the new cultural centre in Shenzhen by Mecanoo detail.dej 12-2019-mecanoo
Beim Umbau der Opernwerkstätten zur Hochschule für Schauspielkunst in Berlin lassen 0&0 Baukunst die Oberflächen über einer Höhe von 2,30 m roh.
For their conversion of an opera workshop for use by the Ernst Busch Academy of Dramatic Arts in Berlin, 0&0 Baukunst intentionally left surfaces higher than 2.30 m in a raw, unfinished state.
inhalt content
I
I
i projekte projects
26 Business-Hotel in Montréal Business Hotel in Montréal ACDF Architecture, Montréal
magazm reports
1 Editorial Peter Popp 4 Laughing Matters: The State of a Nation Lara Schuster
8 Deckengewölbe im Battersea Arts Centre Vaulted Ceiling in the Battersea Arts Centre Anja Wiegel 10 Un/Applied Arts Peter Popp 12 Drinnen und drauBen Inside and Outside Sandra Hofmeister 14 DETAIL online
fokus Hotels und Ferienwohnungen focus on Hotels and Holiday Homes 16 Trends und Tradition: Neue Südtiroler Hotelarchitektur Trends und Traditions: New Hotel Architecture in South Tyrol Claudia Fuchs
produkte products
praxis
62
practice
Leuchten Luminaires
54 34 Ferienwohnungen in Kalifornien Holiday Apartments in California Mork Ulnes Architects, San Francisco
Funktional und puristisch: Regalsystem 7172 Functional and Puristic: Shelf System 7172 Roland Pawlitschko
66 Möbel Furniture
40
70 Textilien und Accessoires Textiles and Accessories
Apartment-Hotel in London Apartment Hotel in London Grzywinski + Pons, New York
72 Wände, Akustik, Böden Walls, Acoustics, Floors
44
74
Ferienhaus in Nagano Holiday Home in Nagano Sugawaradaisuke Architects,Tokio
Bäder Bathrooms
48
77 Abbildungsnachweis, Impressum Copyright, imprint
Jugendherberge in Bern Youth Hostel in Bern Aebi & Vincent Architekten, Bern
2 Inhalt
DETAninside
02/19
Ora toeea a voi It's up to you
Troduttorl(rronslators PaoloCecchetto EmilyLignitl Annabel Little Paola Olivieri Daria Moretti Wendy Wheatley
Copertlna/Cover (ab)Normal.Dichte/ust2018.dettaglio. Disegnarealizzatoper la mostra "DIchtelust. Farms ol Urban Coexistencein Switzerland"curotado AndreasKoflerper la Schweizerlsches Archltekturmuseum (S AM) di Basilea.direttodo AndreasRuby/(ab)Normol.Dichte/ust2018. detaiL Imagecreoted for the "Dichtelust.Formsof Urban CoexistenceIn Switzerland"exhibitioncurotedby AndreasKoflerfor the Schwelzerisches Archltekturmuseum(SAM) In Basel.directedby Andreas Ruby ©(ab)Normol
SI rlngrozlano!Wlth thanks to Antony Bowden Barbara Fisher Richard Sadleir
1051
Colophon
Somma rio
1070 Urbanistica(Urbanism Mantieni la produzione in cittè Keep it in the city La fabbrlca blodlverslflcatal The blo-dlverse factory Mondo/World Testa dl/Textby Nina Rappaport Immaginidl/Imagesby InterbaroPartners
1076 Urbanistica(Urbanism Futuro edibilel The edible future
1052 Sommarlo/Contents
Sltopla.Comellclbopuöplasmare II futurotsltopla. How food can shape our future
1054 Editoriale( Editorial
Manda/World
Oro tocca a voi/lt's up to you
Testa di/Text by CarolynSteel
Mondo/World
Immaglnldl/ImagesbyYoqunCal
Testodi(rextbyWlny Maas
1082 Urbanlstica(Urbanism 1056 Urbanistica(Urbanism Qual era iI futuro/ What was next Leclttà sono II futurol Cities are the future Mondo/World Testae progettidl/Text and prolects by Norman Foster
Immagina/lmagine Sullaspeculazlone: paesagglo, nuove clttà e Immaglnazlone/On speculation landscape, city-making and Imaginatie Mondo!World Testadi/Text by ChristopherMarclnkoskl Immaglnldl/Imagesby Shu han Liu
1090 Arte pUbbllca(Publicart 1064 Urbanlstica(Urbanism Datidatidatil Datadatadata L:arte dl governare la clttà futura I Governmentalltyof the future city Mondo!World Testodl(rext by Aksel Ersoy
Potrebbe accaderel It could happen one day For Forest Klagenlurt.Austrla Progettodi/Proleetby Klaus Littmann. con/with Enzo Enea Foto dl/PhotosbyGerhard Maurer.Unlmo
Foto dl/Photos by Felix Grünschlass
1092 Archltetturo(Archltecture IIlegno sta omvondo/ Wood is coming Grattaclell
dllegno/TImber
hlgh-rlses
Mondo!World Testodl/Textby EduardoWiegand.Crlstlön Sima Progetti dl/Prolects by DLR Group. Perklns&WIII. Demogo.Penda.StudloPrecht. Sumltomo Fore, eland Nikken Sekkel
Contents
Novembre do pagina 1051 0 pagina 1164 November from page 1051 to page 1164
10991nserto speclole/Speclol insert
1136
Think big
Mondo/World
Mancanza dl rlBOrsa/Margln calls
Contrlbuti di/Contributlons by AmoleAndraos, Matthias Böttger, Benlamin H. Bratton, Albert Burgers-Ruiz, Beatnz Calami no, Olafur Ellasson, Luis Fernóndez-Gallona, Hedwig Fljen, BeatriceGalilee, Toni Garcia Ramon. Rosalie Genevra, Vivian Mitsagionni, Luca MolinarI. JelmerMammers, Michelle Provoost. Daan Raasegaarde Ilka Ruby. Mathew Vola eland Strelka
1121
Urbanistica/Urbanism
Visioni future/ Visions of the future
Pensare in grondel
Mondo/World Testa di/Text by Inmaculado Maluenda, Enrique Encobo Immagini di/Images by Superstudio
1144
Coso succederà/What's next
Architettura/Architecture
Domus 2019 è un libro/ Domus 2019: the book
Abbiamo bisogno della ricerca/Research is needed
Anallsl quantitativa etematlca dl10 numeri dlDomus/Aquantltatlveand thematic analysis of 10 Issues of Domus
Rlcerca e pratlca progettualel Research and praxis
Monda/Warld Testa di/Text by Winy Moos
Manda/World
Rlcerca e Infografica di/Research and infographlcs by Adrien Ravon, Lex te Loa
Testa dl/Text by Barry Bergdoll Immaglnl di/Images by(ab)Narmal
1128
Architettura/Architecture
Strizzato e incastrato!/
1153 Rassegno Ufficio/Office A cura di/Presented by Giulia Guzzini
Squeeze in! Edlflclo per plccole produzlonl, GInzal Building for small businesses, Glnza Tokyo, Glappane/Japan ProgettadljPraject by So Teruuchl.SO&Co. FatadljPhotos by Takuml Ota
1164
Uno foto alla volta/One photo at a time
Backscatter Blueprint (La Maleta) Dalla serle/From the series X-Ray Vision vs.lnvislbility Foto di/Photo by Noelle Mason
1130 Amministrare
la città del futuro/ Future city governance
Acura dl/Presented by Raffaele Vertaldl
"Una città smart è fatta da persone intelligenti" / "Only smart people make a city smart" Intervlsta ad Ahmed Aboutaleb, slndaco dl Rotterdam/lntervlewwlth Ahmed Aboutaleb,mayorof Rotterdam Rotterdam, Peesl BassI. the Netherlands Testodl/Text by Winy Maas Immaglnl dl/lrnagesbyDoepelStriikers
1053
1 ~llIIII1111~lllll i~~lllljl ll r"I"lr
'I 770012 537009
Milano.ltalia
Sommario
Capertino/Cover Rielaboraziane grafica di Giuseppe Basiledo un disegno di AndreaHoffman elise Timmermans,Sea/Ami/anes; A cota/oguAoleotrancennrl stoll'Cosedesignin Mi/anatrom 1919-19672019,Tesidimoster,lJniversityafGhent Graphicredesign by Giuseppe Basile from a drawing by AndreaHoffman and Lise TImmermans,Sea/emi/anes; A cat%guAol entrance and stoircase designin Mi/ano t/Dm 1919-1967 2019,MSc thesis, Universityaf Ohent
(
(~
CJ I
1
Colophon
2
Sommario!Contents
4
Una via italiana al futuro! An Italian path to the future
a
15
Spazio Pubblico/ Public Spaces
51
Milano Futura! Future Milan
7
16
La privatizzazione dello spozio pubblico! The privatisation of the public realm
52
Gli scali ferroviari: la sfida del futuro!Railway yards: the challenge of the future
7:
Testadi(Textby Emilio Battisti
7j
Testodi/TextbyWnlterManatti
Testodi(TextbyRicharcilngersall
5
Memoriale della Shoah! TheShoah Memorial
18
Progetto di/Project by Morpurga de Curtis ArchitettiAssocioti Testodi/Textby FulviaIrace
10
Editorlole/Editoriol
Milanodal basso! Grass-roots Milan
Milan02030: 88 piazze per 88 quartieri! Milan 2030: 88 squares for 88 neighbourhoods
58
Testodi(Textby Maria Giulia Zunino
60
II sistema del verde! The green system Testadi(Textby AndreasKiper
7'
Portfolio Fotodi/Photos by FilippoRomano
21
Testodi(Textby FulviaIrace
II caso NoLo/The NoLo precedent
81
Testodi(TextbyLucaSaccordi
12
Mappa di Milanodal basso! Map of grass-roots Milan di/by Mattea Rivo e/ond Alessandro Burro
24
Mappa di NoLo! NoLo map di/by Mattea Rivoe/ond AlessandroBurro
26
Nuovi quartieri: prove di cittĂ ! New neighbourhoods: urban challenges Testodi(Textby Alessandro Coppa
29
Portfolio Fata di/Phatos by Filippo Ramona
2
8:
Traduttori/Translotors Paolo Cecchetto Annabel Little Koren TomatiS Si ringrazianofWith Antony Bowden Barbaro Hsrer
thanks to
Riehm) Sadleir Dove non divemamente speoücoto tutte Ie foto sana di/Unlessotherwise stated.all photosare by FilippoRomano II eerortere tlpografieo utilizzato per gli aemnimi nelle pagined'iniziosezione(pagine 15, 51. 71. 95,1091é stoto disegnato per OomusdaAlessioD'Eliena/ The type character used for the acmnyms on tile pages introducingeach section (pages15, 51. 71. 95. 1091 was designed for Oomusby Alessio DEllena
SpcllIlbridi/ Hybrid SPCl( es
95
Manifatture Milanesi/ Milanese Manufacturing
109 Patrimonio Moderno/ Modern Heritage
Vivacità urbana/ Urban vivacity
96
lIuoghi del fore/Places for making
110 Milano Moderna:que reste-t-i/?/Modern Milan: quereste-t-i/?
Testadi/Tex!by Giampaolo Nuvolati
Testadi/Textby Francesco Molteni
Testodi/Textby Dovide Borsa
Milano ibrida/ Hybrid Milan Testodi/Textby Miriam Mongitare
Spozi di coworkingl Coworking spaces Testa di/Textby Cristiano Colli
Quotidiano,solidale, condMso: illovoro delle fondazioni/Daily, supportive and shared: the work of foundations
100 Portfolio Fotodi/Photos by FilippoRomano
113 Dolle guide di architetturo alle guide d'uso/From architecture guides to user guides Testodi/Textby Valentino Marchetti
116 Scole milanesil Milanese stairways Tesi di master di/Master's course dissertation by Andrea Hoffman eland Lise Timmermans Testodi/Textby FulvioIrace
Testadi/Textby AntonioArmona
Portfolio Fotodi/PhotosbyFllippoRomano
3
David Chipperfield What is our role? ,
domus Rivista fondala da Gio Ponli nel 1928 Founded in 1928 by Gio Ponli supplemento/supplement David Chipperfield What is our role? direttore editcriale/editorial director Walter Mariotti responsabile allegati e speciali! editorial manager for supplements and special issues Loredan. Mascheroni artdirector GiuseppeBasile staff qrafico/qrapfucs Eiisabella Benaglio, Franco Miragliott. coordinamento/coordinator Miranda Giardino di Lalla autori/ccntributors Alessandro Benetti, Marco Biraghi, Sebastiana Brandolinl, Fulvio 'race, Jessica Mairs, Deyan Sudjic !raduttori/translations Paolo Cecchetto, Wendy Whealley
I-VI
2
Dicono di tui/Opinions
Mana Giovanna MazzocchiBordone
Walter Mariotti
Kenneth Frampton Nicholas Serota Jamie Fobert Rafael Moneo Sheena Wagstaff Thomas Struth Roger Diener Fermin Vázquez Ferruccio Izzo Heiner Bastian
Welcome David Chipperfield
Parte di uno scenario piu vasto Part of a bigger picture
9
17
25
Sebastrano Brandohm
Alessandro Benelti
Sebastiano Brandohm
MuseoJumex Mexico City
Royal Academy of Arts London
Hoxton Press London
4
fotografi/photographs Iwan Baan, Ian Bavington Jones, Peter Cook, Richard Davies, Giandomenico Frassi, Dominik Hodel, Philip Karlbe,g, Peter Landers, loana Marinescu, Simon Menges, Nacasa & Partners,
Alberto Piovano, Nin Solis, Thomas Slrulh, Edmund Sumner, Ule Zscharnl iIIus1razioni/illustrations Michele Tranquillini
si ringraziano/with thanks to Olivia Lawrence Bright, Cecilia Sundstrom
allegataa/published with Domusl041 Dicembre/December 2019
33
39
46
Marco Biraqtu
Manoio De Giorgi
David Chipperfield
Campus Joachimstrasse Berlin
Ssense, Montreal Issey Miyake, London
Inspiration
47
52
57
Editorial. Domus S.p.A. Via Gianni Mazzocchi 1/3 20089 Razzano(Milano) T +3902824 721 F +39 02 575 001 32 editorialedomus@edidomus.i1 editoree direttore responsabile/ publisherand managing editor Maria Giovanna
Mazzocchi
Bordone
presiampaJprepress Editorial. Domus siampa/printers ERRE Stampa, Orio al Serio (BG)
Deyan Sudjic
Fulvro Irace
jessica Mairs
La pratica del design The design practice
Terreni comuni Common grounds
Geografia emozionale Emotional geography
Regisirazione del Tribunale di Milano n 125 del 14/8/1948. È vietata la riproduzione totale 0 parziale del contenuto della rivista serza I'autorizzazionedell'Editore. ©2019Edltoriale Domus SpA Pozzano (MI) Italia
David Chipperfield nel suo studio londinese • David Chipperfield at his London studio
â&#x20AC;¢
e DISC e
Forum NO.3 .. AetA .. AugUstus 2019
JULI 06·2019
Inhoudsopgave Foto cover Stichting Voedselbosbouw
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #062019 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut Fax +31(0)251·310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.bevoor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Roei van Dijk (hoofdredacteur)en Hans Bouwman (eindredacteur)
8
VAKBLAD GROEN
'Een voedselbos is een vitaal ecosysteem dat door mensen is ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos met als doel voedsel te produceren.
Schijndel krijgt grootste voedselbos van Europa ~
Uitgever Redactie
Voedselbos, wat is dat nu precies?
Partner
Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
Gemeenten moeten letterlijk meer ruimte geven aan grote bomen. Dat zal een van de aanbevelingen zijn uit het promotieonderzoek van Robert van Dongen die ditjaar promoveert aan de Eindhoven University of Technology (TU/e).
ELB,L\~EC media en cornrnunlcatie
Het grootste voedselbos van Europa is te vinden in N ederland. Als het helemaal gereed is tenminste. Begin dit jaar ging de schop de grond in bij twee percelen, aan de Boschweg en Hardekamp in Schijndel.
Weidevogels
krijgen hulp
Grutto's, kieviten, scholeksters. Prachtige weidevogels. Helaas laat hun broedsucces te wensen over. Reden voor de provincie Zuid-Holland om samen met boeren, natuurorganisaties en vrijwilligers actie te ondernemen.
Grenzeloos groen genieten in bijzondere rain garden Midden in Best realiseerde Woonstichting 'thuis een compleet klimaatneutraal appartementencomplex, bestaande uit twee gebouwen: De Willem en De Zwijger.
Beekdalbreed ontwikkelen: integrale oplossing voor vele problemen Een meer natuurlijke inrichting van beekdalen met een sterk bufferend vermogen kan vele problemen voorkomen. De slag naar duurzaamheid moet worden gemaakt: het inrichten van beekdalsystemen voor de lange termijn.
Elfjaar groene dakensubsidie in Groningen Groen-blauwe schoolpleinen: oases in de stad Sinds dit voorjaar dragen de provincie Zuid-Holland en het Prins Bernhard Cultuurfonds bij aan de aanleg van groene schoolpleinen.
Landschap verbindt Veel gemeenten zijn op zoek naar een zinvolle manier om hun burgers bij het opstellen van de omgevingsvisie te betrekken. In Heiloo en Wierden maakten boeren en omwonenden gezamenlijk een toetsingskader voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen op basis van breedgedragen landschapskwaliteiten.
Met behulp van de subsidieregeling voor groene daken is vanaf 2008 ruim 25.000 vierkante meter groen dak in de gemeente Groningen gerealiseerd. Van een tamelijk exotisch verschijnsel is het in elfjaar tijd een volkomen ingeburgerde dakbedekking geworden.
Enverder: p. 03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon & inhoud p. 06 Actueel p. 09 Kunst in de Openbare Ruimte p. 24 Fotospread p. 36 Op zoek naar het verhaal achter de boom p. 44 Bodempaspoort: Aaltje p. 46 Opinie: In de huid van een aaltje
JAARGANG 75 â&#x20AC;˘ JULI 2019 â&#x20AC;˘ NUMMER 06
@
NOVEMBER
10 â&#x20AC;¢ 2019
JAARGANG
75
Biodiversiteit staat hoog op de agenda van Wageningen
®
Wageningen werd door de Entente Florale in 2018 uitgeroepen tot de groenste stad van Nederland. Naar goed gebruik organiseert de winnende stad eenjaar later de Nationale Groendag, zo ook Wageningen. Het thema van de dag is "Samen werken aan biodiversiteit". In dit interview met wethouder Dennis Gudden van Economie, Groen en Financiën geeft hij aan hoe de gemeente daar vorm aan geeft.
10
Hitte is een sluipmoordenaar
... .
Hitte en eenzaamheid. Twee uiteenlopende onderwerpen waarje op het eerste oog niet direct een verband achter zoekt. Dat is er wel degelijk, laat MadeleenHelmer,prOjeCtleidervan de adaptatiedialoog Hitte en Gezondheid van de Nationale Klimaatadaptatie Strategie (NAS), weten.
@
Samenwerking essentieel bij werken aan biodiversiteit De Nationale Groendag kent ditjaar als thema "Samen werken aan biodiversiteit'. Op de Nationale Groendag, die op donderdag 14 november wordt gehouden in Wageningen, komen vier topsprekers aan het woord die ieder vanuit de eigen expertise het thema nader toelichten.
'Problemen van wateroverlast en droogte zijn deels via de bodem op te lossen'
@ 34
Biodiversiteit is een zeer actueel thema. Met name berichten dat insectensoorten uitsterven 'scoren' goed in de media. Over bodembiodiversiteit hoor je veel minder. Maar als het in de grond niet goed gaat, gaat het boven de grond ook niet goed. Volgens Dirk-Siert Schoonman van de Unie van Waterschappen komt de vitale bodem de komende jaren hoog op de agenda te staan.
Meten vooraf essentieel om biodiversiteit te kunnen verhogen Gemeente Harderwijk eninwoners vinden elkaar via Steenbreek De zoveelste motie voor een aansluiting bij weer een maatschappelijk initiatief. Dat was wat Niek Heijboer, vormgever/adviseur Stad & Landschap, in eerste instantie dacht toen er een Steenbreekmotie in de gemeente Harderwijk was aangenomen. Nu, ruim eenjaar verder, licht hij toe waarom hij destijds zo kritisch was over deze inmiddels succesvolle vergroeningsactie.
Bredase ambities voor Stad in het Park Breda wil in 2030 de eerste Europese stad zijn die in een groen park ligt. Dat slaat aan bij een ander onderdeel van het beleid, namelijk dat Breda in 2044 C02neutraal moet zijn. De gemeente wil Breda met Stad in het Park meer op de kaart zetten als greene metropool, de achteruitgangvan de biodiversiteit terugdringen en inwoners en bedrijven meer binden.
VastePlantengoedvoorbiodiversiteitendeportemonnee
@
Steeds meer gemeenten en andere grootgroenbeheerders hebben aandacht voor biodiversiteit, bemerkt landschapsontwerper Michelle de Roo van vasteplantenkwekerij Griffioen Wassenaar. Vaste planten dragen sterk bij aan de biodiversiteit en bovendien kan aanzienlijk worden bespaard op onderhoudskosten met onkruidarme vasteplantenvakken in het openbaar groen.
Meten is weten. Dat zou op een tegeltje kunnen staan in de werkkamer van Jeffrey Willems, ecoloog bij BTL Advies. Middels een door BTL Advies ontwikkeld meetsysteem kan de natuurkwaliteit van landschappelijke elementen inzichtelijk worden gemaakt.
@o
Enverder: p. p. p. p.
03 Hoofdredactioneel 06 Actueel 09 Programma Nationale Groendag 2019 18 Vier projecten genomineerd voor Steenbreektrofee p. 28 Spread: Gemeente Eindhoven wil per jaar 150.000 stoeptegels eruit en planten erin p. 44 Bloembollen geven Huizen kleur en biodiversiteit p. 46 Ideale toekomstbestendige beplanting is biodivers p. 50 5 vragen aan Gjalt Faber p. 52 Indiase miljoenenstad Bangalore kende in binnenstad minder hittestress
,JAARGANG 75'
NOVEMBER 2019 • NUMMER 10
@
DECEMBER 11 â&#x20AC;¢ 2019
JAARGANG
75
Inhoudsopgave Foto cover Sonsbeekpark Beeld: Roelof Pot
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #112019 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 25 79 24 â&#x201A;Ź 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Arnhem wil bezoeker idee geven dat het zijn park is Wat is de waarde van een park voor een stad? Niet alleen op ecologisch en economisch gebied, maar ook als het gaat om het welzijn en gezondheid van de inwoners van jong tot oud. De parken in Arnhem zijn voor de gemeente dan ook van groot belang voor onder andere het vestigingsklimaat en toerisme.
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
BeĂŤindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.
Ruimte voor Levende Rivieren Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner
Grootschalige natuurontwikkeling langs de rivieren helpt voorkomen dat de binnenvaart bij frequentere droogteperiodes letterlijk vastloopt.
Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
De kracht van monumentale bomen ~
Uitgever
ELBf-\~EC media en communieatle
8
VAKBLAD GROEN
Geen enkele soort kan op zichzelf overleven, de mens dus ook niet. Bij het ontwerpen zou je daarom moeten uitgaan van het gedachtegoed van symbiose tussen mens en natuur, waarin woonwijken en steden moeten worden@ gezien als een levend kunstwerk waar mens, dier, beplanting en gebouween samenwerking aangaan.
16
Heeft de urban greener een rol bij burgerpartiel-
patie? In heel Nederland is aandacht voor biodiversiteit. Biodiversiteit is verweven met diversiteit van planten en de structuurvariatie in het landschap. Bij het aansporen en realiseren van vergroening kan een urban greener een belangrijke rol spelen.
Groene Kroon: meer biodiversiteit in bebouwd gebied 'Twee fantastische winnaars die innovatiefbijdragen aan het vergroten van de biodiversiteit.' Zo bestempeltjurylid Mathias Lehner van natuurprijs Groene Kroon de winnende initiatieven van de tweejaarlijkse prijs van de provincie Utrecht.
Opinie: De naweeën van extreme seizoenen Al is het nu winter, het zal je waarschijnlijk niet zijn ontgaan dat we twee extreme zomers hebben gehad. De zomers van 2018 én 2019 worden gekenmerkt door hitte en gebrek aan vocht wat de nodige gevolgen heeft voor ons bomenbestand.
En verder:
Nieuw bos en tiny houses: veelbelovende functiecombinatie De duurzame transformatie van de agrarische sector, inrichtingsvraagstukken rondom klimaatadaptatie én de toenemende vraag naar betaalbaar wonen in het groen, vormen bouwstenen voor een interessante denkrichting. Wat als er (agrarische) natuur wordt gerealiseerd op landbouwgrond met als economische motor het (in beperkte mate) toestaan van tiny houses?
p. 03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon & inhoud p. 06 Actueel p. 24 Fotospread p. 30 Kunst in de openbare ruimte p. 31 Opinie: Anders leren tellen? p. 36 Verhaal achter de boom p. 40 Klimaatbestendig en groen bouwen met nieuwe rekentooI p. 42 In vijf stappen naar de beste openbare ruimte
JAARGANG 75 • DECEMBER 2019'
NUMMER 11
@
â&#x20AC;¢ I
:... ~ I I
. ~
,
t
}'
jL"~ ~~~~
NULPll1
NUL20 is een platform voor informatie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling In de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per Jaar), een digitale nieuwsbrief (maandelijks), een website met actuele nieuwsverslaggeving en het debatprogramma PakhuisNUL20 (4x per jaar).
NR 101 DECEMBER 2019
Dossier: Circulair Bouwen
NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWCl. de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en 'WOON. Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.
Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. De nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downloaden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl of via moil aba@nuI20.nl Fred van der Molen (fred@nuI20.nll 020-593.7004 !\II~I~
redactie@nuI20.nl
4 Mr. Arntzeniusweg 20 109B GP Amsterdam Bert Pots Jaco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zonneveld
Overige medewerker aan dit nummer: Wendy Koops André Buys (Riga) Laura Uittenboogaard (RVE Grond en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdam) Ingrid Houtepen ('WOON) Lisan Wilkens (MRA) Berthilde Lammertink (AFWC) FD ·UI_f.J/\rlF. Nico Boink IIJR!\jC
e\llf~r~:
Pieter Lesage :..I' l\tc...~
"-I~S.
zie info op www.nuI20.nl i-'~\:fi
Vellendrukkerij
NUL~11] DECEMBER 2019
n
BOU Barneveld
DOSSIER CIRCULAIR BOUWEN EN RENOVEREN 4
De lange weg naar circulair bouwen
8
Hoe circulair is 'Circulair Buiksloterham'
12 Prijsvraag circulair renoveren 15 Jolein Baidenmann, beroep: grondstoffenregisseur 16 Madaster: materialen krijgen een identiteit 17
Rochdale pioniert met renovatie gemengd complex met huurders en eigenaren
20
BOUW - BERICHTEN OVER NIEUWBOUW
22
Nieuwe Prestatieafspraken:
24
Beterburen: 15 jaar eerste hulp bij burenruzies
Amsterdam, Zaanstad en Haarlem
26
INTERVIEW John van Nimwegen (WormerWonen)
28
Hoeveel ruimte is er voor de wooncoöperatie?
31
DE KWESTIE 'Laat die 5.000 nieuwe huurwoningen
32
De nieuwe dakloze
34
B&B en woningdelen aan banden gelegd
36
LOPENDE ZAKEN
maar zitten'
38
DE LEESKAMER
40
WOONBAROMETER Woningmarkt Metropoolregio stabiliseert zich
Journal for Architecture/lijdschrift
voor architectuur
)( )( )(
Ontwikkelbuurten
Vliegwiel voor verandering
04120' with English captions and sumr Developing Neighbourhc
an mster Wat willen bewoners?
Richting geven aan ontwikkelbuurten de Kansen-en-verbindingenmethode
I
Duurzame gebiedsontwikkeling
0512019 with English captions
and summary
Sustainable district development
an mster ouwen aan een toekomstbestendige stad
Een blik van buiten
Duurzaam ontwikkelen in de praktijk
INHOUD
2
4 I De Aagtekerke Het gerucht gaat dat spiegelretourschip de Aagtekerke
in 1726 voor
de kust van Australië is vergaan. Archeologen gingen op onderzoek uit.
12 I Van vaag naar fel Je kunt ze nog maar vaagjes zien, de gewelfscènes in de Zuiderkerk Enkhuizen.
in
Gelukkig worden ze nu
zichtbaar gemaakt via een app.
22
I
Klimaatveranderingen
Onlangs zijn er tientallen
veeneiken
gevonden, van duizenden jaren oud. Ze vertellen ons hoe Nederland destijds veranderingen
in het klimaat
onderging.
32 I De eerste halramen De beroemde glas-in-loodramen de hal van Jachthuis
in
Sint Hubertus
kennen voorgangers. Die zijn nu ingepast in het nieuwe Park Paviljoen.
VERDER 3 8 10 11
15 16 18
I I I I I I I
IN DIT NUMMER
In Kort Bestek
20
Zwarter dan zwart
25
Kunst Zoekt Plek
26
Casus Katendrecht
28
Aangenaam Kennis Te Maken
31
De blik van de bewoners
34 36
Kijk!
I I I I I I I
Gelderse steenfabrieken Drie Dingen Zwaarden uit de bronstijd Vrees voor de freesmachine Het Monster Publicaties Voor& Na
Foto voorzijde Zijn er op een koroalrifbij Australië resten te vinden van spiegelretourschipde Aagtekerke. dot in 1726 spoorloos verdween?Zie pagina 4·
Rooilijn
Jg. 521 Nr. 3/2019
www.rooilijn.nl
P.153
â&#x20AC;˘
to o s. no 109
2019
"STEVEN MILES - On spaces for consumption, themed spaces and the world of consumer excess
GEVEBLAU - On Baku, the capital of Azerbaijan, a glittering metropolis built both on and with oil
â&#x20AC;˘ ADRlAAN GEUZE - About his fight for public accessibility, his confidence in progress and his perception of mass culture
Contents
•
•
CURATED
THE BIG PICTURE
REFERENCE
OPINION
Page 106
Page 10 TALENT
EDITOR'S
VS. MASTERMIND
PICK
Page 108
Page 12 METROPOLIS
PRODUCTS
Page 102
Page 8
EXPLAINED
Page 14 ALPS
AS AMUSEMENT
PARK
Page 56
• BACKFLIP
IN A DELIRIOUS
FRENZY
Photographer Karl Davies' alerting time-lapse short film and still images on landscapes of consumption Page 18 LANDSCAPES
OF CONSUMPTION
Steven Miles on spaces for consumption, themed spaces and the world of consumer excess Page 26
THE CHANGING
FACE OF IMMERSION
CAPITALISM
If consumer society had a spiritual centre, then it would be Singapore's Sentosa Island Page 64 ABOUT
Page 110 ESCAPE
PLAN
Page 112 FROM THE EDGES
BLACK MIRROR
What understanding of "space" offers an answer to the technological or social questions of the future' Page 70
Page 114 IMPRINT
Page 113 SPYING
OIL AND URBANISM
Eve Blau on Baku - a metropolis built both on and with oil Page 32 MINING AND A SEA OF DIFFICULTIES
How the Swedish picturesque landscape of Oviken is in danger of being exploited by mining Page 40 ALPS AS AMUSEMENT
PARK
In conversation with geographer and Alpine expert Werner Bätzing on a disappearing cultural landscape Page 46 FLORAL LANDSCAPES
ON DISPLAY
The "spectacularisation" of plants and blossoms in Japanese flower parks Page 52 CONSUMPTION:
FACTS & FIGURES
Illustration by Karolina Zolubak Page 58 ALL THAT GLITTERS
How does London deal with the conflation of two spheres - commercial and civic?
Page 76 IN CONVERSATION
WITH
ADRIAAN
GEUZE
About his fight for public accessibility, his confidence in progress and his perception of mass culture Page 82 A BOTANICAL
WUNDERKAMMMER
How the Jewel at Singapore Changi Airport contributes to the construction of a perfect landscape of consumption Page 88 TRASH MOUNTAINS
The photographer Sajjad Hussain has captured everyday occurences at the Bhalswalandfill in penetrating pictures Page 94 CONTRIBUTORS Page 100
...
How to perceive New York's most expensive neighborhood Hudson Yards? Page 60
006 - topos ISSUE 109
FROM ABOVE?
FLORAL LANDSCAPES ON DISPLAY
Page 52
ARCH IS 2019 #2 PER ISSUE 19.50 EURO VOLUME IS A PROJECT BY ARCHlS + AMO + ...
Alexander R. Galloway, Silvio Lorusso, Simone C. Niquille, Arthur Rรถing Baer & Nick Houde, Jonas Staal, George Jepson, Patternist, Denisse Vega de Santiago, Eventually Made, Irene Chin & Francesco Garutti, You-Pea, Davide Tommaso Ferrando, Kris Ligman, Ben Schouten & Gabriele Ferri
ISBN 9789077966662
โ ข
1
4 6
EDITORIAL ALEXANDER R. GALLOWAY
ALL WORK, ALL PLAY THE RAPTURE OF PLAY INTERVIEW
POWER PLAY 11 16 20 24
30 34
SILVIO LORUSSO SIMONE C. NIQUILLE ARTHUR RÃ&#x2013;ING BAER & NICK HOUDE JONAS STAAL & DENISSE VEGA DE SANTIAGO GEORGE JEPSON PATTERNIST
HACK THYSELF A HOUSE IS NOT A HOME WORKER OF THE WORLDS UNITE! LETTERS FROM THE FUTURE LABOR CONSUMPTION FOR A CYBERNETIC WORLD IN THE BEGINNING WAS THE WORLD
PLAYGROUND 39 41
44 50 54
60 64 66
DENISSE VEGA DE SANTIAGO DENISSE VEGA DE SANTIAGO EVENTUALLY MADE IRENE CHIN & FRANCESCO GARUTTI YOU+PEA DAVIDE TOMMASO FERRANDO KRIS LIGMAN BEN SCHOUTEN & GABRIELE FERRI
LOVING GAMIFICATION PROFANING GAMIFICATION GARAGE TALES OUR HAPPY LIFE VIDEOGAME URBANISM OUR HOUSE (IN THE MIDDLE OF THE WEB) YOU ARE JEFF BEZOS PLAYIFICATION AND GAMIFICATION INTERVIEW
BACKCOVER IMAGE:' 1979 ADVERTISING CAMPAIGN FOR THE BRITISH CONSERVATIVE PARTY, SAATCHI & SAATCHI
202
DE WITTE 1 lall van Ad,.icl"m Het Rijksmuseum en de moderne kunst
12 Daniël Rovers Lotte Laserstein (1898-1993)
8 Ch ristopIIe Vall Gen-ewey Wie over architectuur wil spreken, sta op en spreek over architectuur
Bmst van Alphen Scènes uit-een huwelijk
10 Kim Schoof Bonnards naakten en het vlees van de tijd
18 Arjell Mulder De volledige blik. Over Awelska van der Molen en Els Martens
1"
november-december 2019 jaargang 34 21 Sébastiell COllard Ruis, stilte, zang. Le Chiiteau d'après R K'1fka van Olivier Deprez 24Anll Cottell De toevalsgenerator
&
27-48
P706236 .
www.dewitteraaf.be redactie& administratie:DWRrrWRvzw Postbus 142R-I0008rtl~ I I.: 32(0)2221.14.S0-email info@dewluerdof.be vlerendcrtlg'<lte jaargang-ISSN 0774-8523 verschálnt tweemaandelijks- 14.000 ex. nfglftekantoorBrusselX toegelaten~cslolen verpakkingBrussel X 3/187
Het Rijksmuseum en de moderne kunst
Hel Rijksmuseum
JAN VAN ADRICHEM Een verzamelgehouw van musea Sinds de heropening van het Rijksmuseum in 201 ~ is duidelijk dat het actief moderne Nederlandse kunst en vormgeving verzamelt en presenteert. AI bij de aankoop van een vroege Monddaan in 2006 werd onomwonden verklaard dat het museum ambities had in deze richting, Dat was niet voor het eerst. Het Rijksmuseum beschikte al bij de opening in 1885 over vijf zalen voor de toenmalige 'moderne beeldende kunst', De bemoeienis met de moderne kunst kreeg in 18R5 vorm in een verzamelgebouw voor meerdere musea, met daarin ook nog twee Rijksscholen voor kunstnijverheid, die daar waren gevestigd vanwege kostenbesparlngen.l Deze vreemde clustering valt functies en collecties werd medebepalend voor de wisselende manieren waarop de moderne beeldende kunst in de loop der tijd een podium in het Rijksmuseum kreeg - een podium dat ze bij herhaling ook weer verloor,
rond] 900 met op de voorgrond hel Museumplein.
Het Rijksmuseumgebouw van Pierre Cuypers bood in 1885 mede plaats aan drie R ijkscollecties: het Rijksmuseum van Schilderijen. het Rijksprentenkabinet (beide voorbeen gevestigd in het Amsterdamse Trippenhuis) en het Nederlands Museum van Geschiedenis en Kunst (in Den Haag opgericht in 1875, in 1884 overgebracht naar Amsterdam), ill 1885 had elk van deze musea eigen locaties in het toen grootste gebouw van Nederland en ook een eigen directeur, onder aanvoering van de hoofddirecteur die (tot 1905) ook directeur was van het Rijksmuseum van Schilderijen, De collecties van de drie Rijksmusea bestonden uit objecten van overwegend oude kunst, en geschiedenis, Het Rijksmuseum werd daarmee nadrukkelijk géén plek waar men zich tot één specialisme beperkte, zoals in de National Galiery in Londen, die zich ricbt op de westerse schilderkunst tot circa 1900. of bet Victoria & Albert Museum. dat voornamelijk focust op de internationale beeldhouwkunst. kunstnijverheid en vormgeving, Het Rijksmuseum als nationaal museum is van een complexere samenstel-
destijds het terrein van de Amsterdamse ijsclub
ling, Je kunt zeggen dat het. bij die complextteit en veelvoud. van begin af aan scbortte aan logica en ideematige samenhang, Naast de drie boofdmusea. en de twee scholen, huisvestte het gebouw bij opening ook drie collecties van negentiende-eeuwse schilderku nst, waarvan het dagelijks bebeer onder verantwoording viel van de directeur van bet Rijksmuseum van Schilderijen, Het ging hier om de Rijks Verzameling van Kunstwerken van Moderne Meesters. die vanaf het begin van de negentiende eeuw door de Rijksoverheid door middel van aankopen was aangelegd en die in 1884 vanuit het Haarlemse Paviljoen Welgelegen (het huidige Provinciehuis van Noord-Holland) naar het Rijksmuseum was overgebracht. Daarnaast was er de deels negentiende-eeuwse collectie schilderijen van het Museum Van der Hoop, na de dood van de verzamelaar gelegateerd aan de stad Amsterdam en in 1885 verbuisd naar het Rijksmuseum, en ten slotte huisvestte het gebouwook nog de verzameling van de VVHK: de Vereeniging tot het Vormen van eeneopenbare Verzameling van Hedendaag-
sche Kunst te Amsterdam - ook wel de Vereniging met de lange naam genoemd, Deze door de Amsterdamse burgerij in 1874 opgerichte collectie omvatte vooral Nederlandse en Franse negentiende-eeuwse scbilderkunst van een niet al te progressief gehalte, De verzamelingen uit Paviljoen Welgelegen en VVHK. plus een deel van de Van der Hoopcollectie vormden samen met nog enkele bruiklenen van negentiende-eeuwswerk in het Rijksmuseum een circuit van vijf zalen op de eerste verdieping, Daar hing onder de titel 'moderne kunst' een overwegend op de Nederlandse kunst gerichte groep negentiende-eeuwse schilderijen, Hoewel het geheel werk omvatte dat ook nu nog op zaal hangt - in de Rijks Verzameling bijvoorbeeld waren schilderijen voorhanden van onder anderen Hodges, Kruseman en Pieneman - was een deel daarvan destijds te 'ouderwets om 'modern' te kunnen heten, Bovendien verhuisde de Amsterdamse VVHK-collectie in 1895, na een tienjarig verblijf in het Rijksmuseum, Daar het naburige, nieuw geopende Stedelijk MUseum, De VVHK vernieuwde