‘VIVIR JUNTOS’
2
‘VIVIR JUNTOS’ Een perspectief op de Architectuur van Internationale Pensioen Migratie Academy of Architecture Amsterdam Master in Architecture 9 juli 2019 Dirk Overduin
comissieleden Gianni Cito (mentor) Jarrik Ouburg Marta M Roy Torrecilla
toegevoegde leden Jochem Heijmans Winfried van Zeeland
I. INLEIDING
Vivir Juntos Vivir Juntos (samen leven) reflecteert op de architectuur en stedenbouw die de afgelopen decennia de kustgebieden van Spanje is gaan domineren om de vele West-Europese gepensioneerden te huisvesten die, verleid door zon, strand en het mediterrane leven, besloten hebben te emigreren. Deze typologie is op vele vlakken tekortgeschoten en heeft verstrekkende gevolgen gehad voor de lokale ecologie, het landschap en de gemeenschappen. Verdere vergrijzing van Europa’s bevolking is een feit en daarmee groeit de noodzaak om alternatieve strategieÍn te ontwikkelen. Het fenomeen International Retirement Migration (IRM) en de gevolgen daarvan zijn nog nauwelijks onderwerp van studie of debat geweest binnen de architectuur. Dit onderwerp vraagt bij uitstek om ontwerpend en ruimtelijk onderzoek om zo nieuwe samenlevingsmodellen te ontwikkelen. De ontwikkeling van ruimtelijke alternatieven kan de perspectieven op deze grootschalige sociaaleconomische uitdagingen effectief opnieuw vormgeven. Vivir Juntos is een ontwerpend onderzoek om de discussie over pensioenmigranten aan de Zuid-Europese kust te voeden, als katalysator voor de veranderingen die nodig zijn.
Totaal pensioenmigranten in Spanje naar land van herkomst (Membrado 2015): 450.000
1 - UK / Ireland 270.000 2 - Germany / Zwitzerland / Austria 110.000 3 - Benelux 37.000 4 - Skandinavia 18.000 5 - France / Italy 33.000
belangrijkst bestemmingen: Solsta del Sol en Cost Blanca
4
II. ONDERZOEK
Internationale pensioenmigratie
Monocultuur
Het fenomeen ‘internationale
Gemiddeld woont 50% van de
pensioenmigratie’ komt voort uit een van de
gepensioneerden in appartementen en de
meest fundamentele megatrends van onze
andere helft in eengezinswoningen, meestal
tijd: de vergrijzende samenleving. Vanaf de
nieuw gebouwd. In veel gevallen zijn de
jaren zestig van de 20e eeuw resulteerde
appartementen geconcentreerd aan de
een opmerkelijke groei in zowel welvaart
kust en in stadscentra. Veel appartementen
als communicatie- en transporttechnologie
worden slechts delen van het jaar bewoond
in een toename van het aantal Noord-
door seizoenmigranten. Hoewel ook
Europese ouderen die zich een vakantie in het
deze appartementencomplexen hun
buitenland konden veroorloven, bij voorkeur
eigen problematiek kennen, richt deze
in het Middellandse Zeegebied. Vanaf de jaren
verkenning zich op de stroom migranten
negentig besloten veel van de gebruikelijke
die zich vestigt zich in de buitenwijken, de
bezoekers van het zonnige Spanje - vooral
grootste groeimarkt de komende jaren.
ouderen - om zich permanent te vestigen
Deze buitenwijken bestaan uit veelal (semi)
in het Middellandse Zeegebied. Zij werden
vrijstaande huizen met tuin en zwembad
internationale pensioenmigranten. Sindsdien
en bieden plaats aan bewoners die zich
zijn alle uitbreidingsplannen in de Spaanse
permanent vestigen in Spanje.
kustgebieden gericht op de belangen van aan
De groei van deze buitenwijken is nooit
toerisme gerelateerde vastgoedontwikkeling.
goed gereguleerd. Grond ging naar
Gedreven door het romantische idee
de hoogste bieder, die vervolgens ook
van een mediterrane levensstijl steeg het
verantwoordelijk was voor de infrastructuur
aantal pensioenmigranten explosief: van
en voorzieningen in het gebied. Winstmarges
60.000 in 1991 naar bijna 450.000 in 2014.
stonden voorop waardoor de kwaliteit en
Sommige kuststeden groeiden zelfs zo snel
diversiteit van de huizen, de infrastructuur en
dat ze in de afgelopen twintig jaar drie tot
de voorzieningen vaak te wensen over liet.
zes keer zo groot werden, met tot wel 80%
Naast de bekende problemen voor dit type
pensioenmigranten.
ontwikkeling, zoals veiligheid en een enorme milieubelasting, heeft deze monocultuur van eengezinswoningen specifiek gefaald voor de groep pensioenmigranten. (Aledo, A., & Mazon, T. 2004. Impact of residential tourism and the destination life cycle theory.)
6
Cost Blanca, stedelijke ontwikkelingen 1965 - 2004 (Young-Old, Simpson, 2015)
1956
1999
2004
II. ONDERZOEK
Monocultuur (vervolg) De bouwexplosie langs de Spaanse costa’s is vrijwel uitsluitend gericht geweest op het huisvesten van de buitenlandse doelgroepen. De woningen voorzien weliswaar de eerste 10 à 15 jaar grotendeels in de behoeften van de bewoners, maar met het vorderen van de leeftijd en als er behoefte aan zorg ontstaat verandert dit beeld.
8
‘urbanizacion’ Calle La Sagra, Alicante
Housing Golf course Tennis courts Tees and greens
Police station
II. ONDERZOEK
10
Monocultuur (vervolg)
blijft. Door de organisatie van ommuurde
Voor de lokale bevolking bieden de nieuwe
eengezinswoningen aan een autoweg leven
wijken geen aantrekkelijke mogelijkheden
mensen volledig gescheiden van elkaar. Voor
om zich te vestigen vanwege de geïsoleerde
praktisch ieder bezoek en iedere boodschap
ligging buiten de lokale gemeenschap. Op
is een auto nodig. Mede hierdoor blijven
Deze manier worden enclaves gecreëerd
de contacten met andere migranten vooral
waardoor weinig sociale interactie met
oppervlakkig waardoor mensen niet echt
de lokale gemeenschap plaatsvindt en de
op elkaar terug kunnen vallen. Wanneer de
noodzaak om de taal te leren achterwege
bewoners ouder worden en te maken krijgen
‘urbanizacion’ Calle La Sagra, Alicante
met fysieke beperkingen, blijken de woningen
Kortom, de manier waarop langs de
te groot om zelfstandig te onderhouden
Spaanse kust invulling is gegeven aan de
en deels ontoegankelijk door de vele
woonbehoeften van pensioenmigranten,
niveauverschillen.
correspondeert op geen enkele wijze met het
Door gebrek aan familie dichtbij of een
romantische idee van ouder worden aan de
sociaal vangnet zijn de ouderen daardoor snel
Middellandse Zee.
aangewezen op dure privĂŠzorg of moeten ze verhuizen, al dan niet terug naar het land van herkomst.
II. ONDERZOEK
De buitenwijktypologie heeft een enorme
De monocultuur aan eengezinswoningen
impact op het landschap en de ecologie en is
biedt geen basisvoorzieningen op
zeer energie- en water inefficiĂŤnt.
loopafstand. Minder valide senioren verliezen hierdoor veel sneller hun zelfstandigheid.
Het gebrek aan familie in de directe
Het gebrek aan sociale interactie met de
omgeving zorgt voor extra afhankelijkheid van
lokale gemeenschap houdt de taalbarrière
zorginstellingen, met hoge kosten voor de
in stand. Dit wordt problematischer op het
gezondheidszorg als resultaat.
moment dat de ouderen afhankelijk worden van de Spaanse gezondheidszorg.
12
De organisatie van vrijstaande
Door het gebrek aan openbaar
eengezinswoningen aan een autoweg heeft
leven en sociale controle creĂŤert de
geleid tot een ommuurde gemeenschap
buitenwijktypologie onveilige situaties.
met weinig tot geen openbare ruimte om te wandelen en/of elkaar te ontmoeten.
De buitenwijktypologie is gericht op privacy
De woningen zijn niet levensloopbestendig
en individualiteit. Maar wanneer het sociale
ontworpen, waardoor mensen al snel
leven kleiner wordt, leidt dit eerder tot een
gedwongen zijn te verhuizen of terug te keren
sociaal isolement.
naar het land van herkomst.
II. ONDERZOEK
Doelgroep Bovenstaande maakt duidelijk dat de doelgroep niet of niet voldoende rekening heeft gehouden met veranderende behoeften in de loop der jaren. De gepensioneerden keken in eerste instantie vooral naar het ideale plaatje waarin ze zelfstandig en gezond van hun pensioen genieten. Hoewel allemaal anders en uniek, blijkt dat de factoren die van invloed zijn op het welzijn van de doelgroep grotendeels gelijk zijn. Verbinding Een van de meest krachtige emoties die ons welzijn bepalen is het gevoel van verbondenheid met (en de waarde toevoeging voor) onze omgeving. Als we ouder en kwetsbaarder worden, wordt onze beweegwereld steeds kleiner; langzaam verkleint ons domein van de wereld tot Nederland, tot de stad of dorp waarin we wonen, de wijk, de straat, en tot slot bestaat ons domein alleen nog uit ons eigen huis. Hoe klein iemands beweegwereld ook is, het is belangrijk verbinding te maken en houden met het grotere geheel. Als dit niet gebeurt, is vereenzaming haast onvermijdelijk. Een belangrijk criterium voor verbonden zijn (en blijven) is fysiek onderdeel zijn van de gemeenschap waarin je woont en leeft. Een ander belangrijk criterium is dat ouderen en hun omgeving elkaar blijven benaderen vanuit gelijke waarden en interesses. Zo ontstaan er sociale netwerken en verbindingen op basis van interesse en niet alleen op basis van leeftijd.
14
Jezelf thuis voelen
slecht ter been zijn, kunnen er zelfstandig blijven
De verbinding met de samenleving (en dus
wonen. Bij meerlaagse bouw is een lift essentieel. In
sociale integratie) is de basis voor het thuisgevoel,
combinatie met zorg op maat maken deze factoren
wat direct in verband staat met gevoelens van
het mogelijk om in de eigen woning oud te worden
veiligheid, geborgenheid en zelfstandigheid. In
en wordt een gedwongen verhuizing voorkomen.
het essay ‘Thuis in de openbare ruimte’ schrijft auteur Duyvendak: “Thuisgevoel mag op het eerste
Zorg & welzijn
gezicht een individuele emotie lijken – en daarmee
Goede zorg en met name de wetenschap dat deze
eerder onder psychologie vallen – de onderzoeken
binnen handbereik is, is essentieel voor het gevoel
laten zien dat je thuis voelen een relationele emotie
van veiligheid. Ook de Spaanse samenleving
is. Je voelt je thuis in een bepaalde omgeving,
vergrijst en het huidige zorgsysteem staat onder
tussen bepaalde mensen; altijd ten opzichte van
druk. Formele zorg is in Spanje verdeeld in een
een specifieke plek en specifieke anderen. Het
publieke en private sector, beide van behoorlijk
thuisgevoel wordt daarnaast voor een groot deel
hoge kwaliteit. Maar de publieke ziekenhuizen
bepaald door de mate waarin de directe omgeving
kennen lange wachttijden en de privéziekenhuizen
herkenbaar is en eigen gemaakt kan worden.”
zijn vaak (te) duur. Ouderenondersteuning en thuiszorg is niet of nauwelijks aanwezig of erg duur.
Zelfstandigheid
Dit terwijl het grootste deel van de senioren daar
Zelfstandigheid, ofwel de mogelijkheid om de regie
voor lange periode voldoende aan heeft.
te hebben over je eigen leven, is direct gekoppeld
Spaanse senioren kunnen voor informele zorg
aan emoties als waardigheid en het gevoel grip te
en ondersteuning vaak rekenen op familieleden.
hebben op het leven.
Maar door toenemende modernisering en
Voorzieningen op loopafstand (straal van 500
individualisering van de Spaanse samenleving,
meter) zorgen ervoor dat ouderen veel langer
wordt dit voor veel gezinnen steeds minder
zelfstandig kunnen blijven. Een toename van
vanzelfsprekend. Zowel financieel als qua tijd.
het aantal senioren zal ook de groei van de
De Noord-Europese senioren hebben geen
specifiek op senioren gerichte voorzieningen
familie in de buurt om op terug te vallen en zijn
stimuleren, een ontwikkeling waar de lokale
voor informele zorg aangewezen op hun sociale
middenstand en lokale senioren ook van
netwerk. In de praktijk blijven de contacten met
profiteren. Binnen de woonomgeving is het
andere migranten vaak oppervlakkig waardoor
belangrijk dat rekening gehouden wordt met
ze niet echt op elkaar terug kunnen vallen. Het is
het minder worden van de vitaliteit en mobiliteit
duidelijk dat er behoefte is aan een nieuw systeem
van de bewoners. Drempelloze, gelijkvloerse
waarin het mogelijk is iedereen de juiste mate van
appartementen met brede doorgangen tussen
ondersteuning te bieden. Hiervoor is een goed
de verschillende ruimten zorgen ervoor dat een
sociaal netwerk nodig met toegang tot de juiste
woning levensloopbestendig is. Ouderen die
voorzieningen.
II. ONDERZOEK
16
Sociale integratie en het vormen van sociale netwerken is van cruciaal belang voor de doelgroep om fysiek, emotioneel en sociaal vitaal te blijven en daarmee een noodgedwongen verhuizing op latere leeftijd te voorkomen.
III. OPGAVE
Er is een radicaal andere invalshoek nodig ten
de impact op het ecosysteem en de natuur is
opzichte van de huidige manier van ontwikkelen
minder dan bij de urbanizaciones en de komst
om op de juiste manier tegemoet te komen aan
van pensioenmigranten binnen de gemeenschap
de behoeften van zowel de migranten als de lokale
geeft een economische impuls aan middenstand
gemeenschap. ‘Vivir Juntos’, is een eerste aanzet
en overheid, wat weer geïnvesteerd kan worden
hiertoe. Wat als de komst van pensioenmigranten
in betere voorzieningen en inrichting van de
een positieve in plaats van een negatieve impuls
openbare ruimte.
zou geven aan de plaats van vestiging? Welke toegevoegde waarde kunnen pensioenmigranten
Deze sociale strategie vraagt om een specifieke
bieden aan de bestaande sociale, ruimtelijke,
ruimtelijke aanpak. Er is geen ‘one size fits all’
ecologische en economische structuren?
oplossing. Steeds wordt per locatie gekeken
Dit ontwerpend onderzoek stelt het vormen van
naar een passend programma en de ruimtelijke
sociale netwerken onderling en met de lokale
vertaling daarvan. De basis voor ieder ontwerp
bevolking centraal. Zo ontstaan er nieuwe sociale
zijn de gedeelde factoren die van invloed zijn op
modellen, gebaseerd op wederzijds belang, als
het welzijn van ouderen. In potentie kan op deze
basis voor een geïntegreerde gemeenschap.
manier de gehele huisvestingsvraag gekoppeld worden aan het leegstandsprobleem waar alle
De basis voor sociale integratie ligt in het creëren van een demografische mix, iets dat nu in de mono culturele enclaves in de buitenwijken ontbreekt. In de Spaanse kustprovincies langs de Middellandse zee hebben veel dorpen te maken hebben met krimp en leegstand. Voor de lokale gemeenschap is dit een probleem maar voor de pensioenmigranten biedt het een kans om midden in de gemeenschap te wonen. Een strategie die voor beide groepen interessant kan zijn. Het voorziet beter in de behoeften van de migranten op de lange termijn en geeft tegelijkertijd een positieve impuls aan de (dan gedeelde) fysieke leefomgeving. De gespreide verbeterde integratie gaat enclavevorming tegen,
18
dorpen in het gebied mee te maken hebben.
“Hoofdthema van de ontwerpen is het vormen van sociale netwerken door architectuur (verbinding). Hierdoor worden de nieuwkomers verbonden aan de plek en de lokale gemeenschap en gaan ze zich thuis voelen (thuis voelen) De vorming van sociale netwerken onderling en met de lokale bevolking zorgt er voor dat zorg weer vooral een informele aangelegenheid wordt, waardoor mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen en leven (zelfstandigheid) Het project geeft daarnaast op zijn eigen manier een impuls aan het lokale zorgnetwerk, zodat formele zorg toegankelijker wordt en meer op maat geleverd kan worden, zowel voor de nieuwkomers als de lokale ouderen (zorg)�
I V. LOCATIE 1
2
3
ontwikkelingsgebieden; achterland Denia (1), Alicante (2), Torrevieja (3)
20
Aspe
deel van de kust inmiddels volgebouwd en
De locatiekeuze is gebaseerd op de
richt de interesse van ontwikkelaars zich op
analyse van IRM-gerelateerde stedelijke
het directe achterland. Zij kijken daarbij vooral
ontwikkelingen van de afgelopen decennia.
naar voor IRM belangrijke factoren zoals de
Aan de Costa Blanca, samen met de Costa
afstand naar de dichtstbijzijnde luchthaven,
del Sol het populairste vestigingsgebied
aansluiting op snelwegen en openbaar
onder pensioenmigranten, is het grootste
vervoer, de identiteit van stad en omgeving,
Aspe
Alicante
Alicante/vliegveld
historische dorpen
natuur
bereikbaarheid
aaantrekkings factoren
aanwezigheid van historische elementen,
en is in de loop van de eeuwen uitgegroeid
openbare voorzieningen en een actief
tot een stadje met Âą 20.500 inwoners. Het is
gemeenschapsleven.
goed bereikbaar met OV en auto en ligt dicht bij het vliegveld van Alicante. Aspe heeft een
De gemeente Aspe, 25 km van Alicante,
eigen medisch centrum en het ziekenhuis van
voldoet aan al deze criteria. De stad heeft een
Elche ligt op tien mintuten rijden.
historisch centrum dat dateert uit de 16e eeuw
I V. LOCATIE
Historie Aspe dateert al uit de Romeinse tijd maar is in de late middeleeuwen pas echt gaan groeien. In deze periode leefden er veel Arabieren in deze regio, die een grote invloed hebben gehad op de stedenbouw en architectuur van de stad. De samensmelting van Europese en Arabische invloeden is later getypeerd als de ‘Mudejar’ bouwstijl. Het historische centrum van Aspe, bekend als ‘Casco Antiguo’, is volgens deze traditie gebouwd. De kronkelende, onregelmatige straatjes zijn het negatief van de naar binnen gerichte bouwblokken. Doordat ze zo smal zijn is er altijd schaduw; geen overbodige luxe in het warme klimaat van de regio. De woningen zijn dicht op elkaar gebouwd en vaak wit gepleisterd om de hitte zo veel mogelijk buiten te houden. De kleine raamopeningen met diepe negges vinden daar ook hun oorsprong. De straten vormen een netwerk dat de verschillende pleinen en pleintjes met elkaar verbindt. Het eerste deel bevindt zich ronde de Plaza Mayor en de uitbreiding ervan rond de Plaza de San Juan. Het publieke leven speelt zich buiten in de luwte van deze straten en pleinen af.
22
Plaza Major
I V. LOCATIE
ontwikkelingskaart Aspe. zone 1: Histroisch centrum
24
zone 2: uitbreidingen na 1950 zone 3: uitbreidingen na 1990
Casco Antiguo
I V. LOCATIE
Uitbreidingslocaties (Gemeente Aspe) Aantal woningen
Âą 1000
Ontwikkelingsgebieden
26
Ontwikkelaars hebben de kwaliteiten
kavels binnen de stad blijkt dat het aantal te
van Aspe ook opgemerkt en de eerste
ontwikkelen woningen binnen de grenzen
urbanizaciones zijn inmiddels gebouwd. Op
van de stad ongeveer gelijk is aan de
dit moment maakt de migrantengemeenschap
ontwikkelingsmogelijkheden buiten de stad.
ongeveer 10% uit van de totale populatie
De oorzaak van deze leegstand ligt in het
van Aspe. Volgens het huidige (gedateerde)
Spaanse hypotheeksysteem. Bij het toekennen
bestemmingsplan is er nog grond voor Âą 1000
van een lening wordt de waarde van het
woningen beschikbaar voor ontwikkeling.
pand in de huidige staat zwaar meegewogen.
Na het uitvoerig in kaart brengen van
Hierdoor kun je bouwvallige woningen alleen
leegstaand vastgoed en braakliggende
aankopen met een aanzienlijke eigen inbreng.
Inbreidingslocaties (eigen observaties icm Google maps) Aantal woningen
Âą 1000
De noodzaak om dit verval tegen te gaan
kwalitatieve, openbare ruimte met voldoende
is ook bij de lokale overheid bekend. In de
voorzieningen. Ook de discrepantie tussen
structuurvisie ‘Estrategia Desarrollo Urbano
de zorgvraag en het aanbod voor senioren
Sostenible Integrado’ (EDUSI 2020) wordt het
staat op de agenda. De overheid investeert
als een van de meest urgente uitdagingen
de komende jaren actief in zorgcentra en
omschreven voor zowel de overheid als de
infrastructuur specifiek voor senioren.
gemeenschap. Dit geldt vooral voor het historische centrum. Daarmee samenhangt de investering in het goed begaanbaar maken van de binnenstad en de ontwikkeling van
28
29
Leegstand in de Casco Antiguo
I V. LOCATIE
Voorzieningen De voorzieningen in Aspe concentreren zich rond het centrumgebied. Binnen een straal van 500 meter (te belopen voor ouderen) zijn zowel voorzieningen als lege panden en kavels in kaart gebracht.
1: plaza mayor
2: rivierbedding/park 3: gemeentehuis 4: basĂlica (kerk) 5: theater
6: markthal 7: park
2
8: huisarts
9: museum
10: bus station
11: overige voorzieningen
30
reach mapping
10
8
huisarts, eerste hulp, medisch specialisten
9
6
cafe
7
groentenwinkel cafe
bakkerij
cafe cafe cafe cultural apotheek bank
cafe
postkantoor bakkerij
cafe
viswinkel
3
1
4
cafe cultural
kapper
plein
kapper
apotheek apotheek
basisschool
5
I V. LOCATIE
235
235
230
225
220
225
230 235
Documentatie leegstand
Leegstaande woningen
32
braakliggend terrein
33
I V. LOCATIE locatie 01: plaza de San Juan, 9&11 locatie 02: Calle Pablo Neruda 4&6 locatie 03: Calle San Jose 11-19 De leegstand is onderverdeeld op basis van afmeting, bouwkundige staat en aangrenzende publieke ruimte. Door drie locaties te kiezen die op deze onderdelen van elkaar verschillen zijn ze samen representatief voor 95% van de herstelopgave binnen de steden in het directe achterland van de volgebouwde costa’s. Op de drie locaties is vervolgens aan de hand van de vier uitgangspunten connectie, jezelf thuis voelen, zelfstandigheid en zorg (en welzijn) een ontwerp gemaakt.
34
01
02
03
-I+I II II P P III P VI II VIB XB III IVT P -I+V IVB P I XTXB -I P II III -I+XII P III IIIIII -I+II -I+IX VP III III -I III III XT -I+III XB IIB -I II P -I+I VIT -II+IV -I IVT IV I IVT -I+II P -I+I -II I II VIIIT -I II IV I -I+II POR+II P -II III II -I+III P III I+IV III III III IIIIB P III VI XT -I+VII-I+VIII -II+I III -II III IVII P XT -I+I -I+I I II IVB V II POR+I P I I P II III III VIIIT -I+IX II II III -I+III -I+I III P P PIIII P III I -II+I -II+IV II XB III -I+VII-I+VIII III II IVT P III -I I II IVT III IV III III III VIT -I III III P P IT -II+IV IVT IIBIIT -I P -I+II POR+II VIIIT -I+III P POR+I-I -I+I III POR II VT II I IIB -I+III XT III II -I+V -I+III V III I SUELO IIT III IVT III -I+II II II P IIB III P VIIIT -II I II III II III II IVT VIT P-I+I III IIIP-I+IIIIIP II III III III III -I+III PORI I -I+III II II -I+I -I+VI VT -I+I III III -II+IV I III II IV I II -I+VII-I+VIII -I+V PIIT II P III P P III-I+I P III -I+II III P I II P II POR+I-I+III III III IIB P I -I+I II -I+I III II II II II III III I P VIIIT I III III P -I -I+VIIVT III III III I II PIII P IVT IIT -I+III II IIB IIB I I IT VIT -I+II P P -I+II II III -I+I IIB III II III P P II III IIBIIT -I+III II -I+I III -I+III II -I+I II PPOR P IIB P PORP IIT I III SUELO -I+V III III IIT IIT VT IIISUELOI I -I+I I III II IIB III P II III IIT P I -I+III P II-I+I II II I I PI IIB I I -I+I IIIII IITIIBIIB P -I+III III III P P III P SUELO II P -I+IIIP II -I+VI IIT IIT P P IX II POR+I IIT II III VI P P P II II II III II -I+II -I+I II II IIB-I+III P II IIB IIIIIIII IIB I PI P II III P P V IITIII II -I+I IT I P II P I P II P II II III IIBIIT IIT P III SUELO P II P IIB XT I IIT -I+III III IIIIII P P IIP IIB III IIB II II IIB III II P SUELOI IIBII II II III IIT I IIT P I PII IISUELO III III P I POR II SUELO POR+I IIT IX II II III II PP P VIB II IIIIT I IPII IIP -I+I II II -I+III I III IIB XB III I P IIT II III IIT IIB III II P I II IIIPVI II P II IIT -I+XII II II P II II III P P P II II IIIII P -I+VII III V II P I PII III IV IIT IIBIII III IIB -I+III I IVTII P II -I II -I+I VIT II P IIB II II XT POR P PIII SUELO IVII IVI I -I+II SUELO III P III II I II III II III II P VI IIT VIB XT IV II IV II I I I II I III P IIII+IIB IVB PII -I+I P II IIT IIB I II II I II P I II VIB -I+IX V III III III -I+II IV XB IIT IIB VI I III III P II IIVT -I+VII XB SUELO III IB -I+XIIIII II VI +IIB P P IIBIIIP III III II I P -I VIT VIT -I II -I+II P XT III IB III -I+III IV IIIII SUELO II IV I P -I+III XT SUELO III -I+II IVT -I+I II P II III SUELO IIB I II -I+I P VIIIT III -I+II IV P P IIIIII IB I IV P I I P III P P III III VIII P IV III I IIIIII III VIB P -I+I P III -I+III IIBP IVB XTXB SUELO PI -I+II II -I+VII P IB B I III -I+IX IV -I+XII II V -I+VIII SUELO III P III II POR+I P III XB SUELO III II P II III I III P II IBII I IVT P III -I+III P P VIT IVT P-I+II IVPOR+II III P II -I+II IIIIVT III -I+I P IIIP-I III III -I+II IVTI III VITI+POR XT SUELO P IIII -I+I III -I+III III II II I IV POR P III PII -I+II VI III P IB -I+II SUELO P-I+VP P -I+I -I+III III III II PI IIB II -I+III IIT P SUELO XT VT IVB -I+II II PIII -I+II I VIIIT -I+II III -I+III I+POR P I V III -I+IX II-I+I I II I III -I+VII I III P II II II P III III -I+II IIT III XB -I+II -I+II IIISUELO-I+VIIIPIIT P -I+VI I SUELO SUELO -I+II POR+I IVT IT III I IV II P III III III II IP SUELO -I+II -I -I+III -I+IIP III II III IIB P IIIII P P -I+IIII IIPOR+II III IVT -I+I+POR XT I II -I+II III III III III I IIB -I+II I III -I+II IVT II -I+II II VIT SUELO III I+POR I III -I+I -I+I II III PP VIIIT I P P +III II IT PORI -I+III IIT -I+I+POR I II P III I I IITI IIT -I+III VT LO IIB -I+V I-I+II III -I+II P -I+I III I -I+II SUELO P II SUELO III P III V IIT -I+I+POR II III -I+I II I -I+III III III P IV P P III -I+VII-I+VIII II P IT -I+I+POR II II SUELO III IIIII I III -I+I P -I+III P POR+I IIB I III -I+VI III III II I -I+II -I+II III P P II II -I+II II IIP II SUELO P V IVT IIT -I+IIII PIII VI III II IIIVT IIT I III II IIB II III II P III IIIT P I IT -I+II SUELO III IT III P P III I P V IIB VT VIT -I+I+POR III I III II II -I+I III IIII I IT II II POR -I+III P I IIT II IIT II II IP I IIIT III III P II-I+III P P II -I+V P II PI III III P II III IIIIB I I IIIII II P III II II PP -I+I+POR VI I -I+III IT P II P II I I SUELO III P III P -I+I PP -I+II II I VI II II POR IIT P .45III20P IT I V III III III SUELO P I II I P II II II V III -I+VI IIIII P III III P I -I+I IT II II IVB SUELO III II SUELO-I+III IT IIB P IP IIIP I P V II IIB III II P P -I+II II P P SUELO II I II P II II CONS II P II IT IIIIIIIT II P .45III20P III P P II II I P II P IIIT III II V III III P III VI PP IT SUELO II III IT P III I II II V IIIIII I II P P III -I+II P I III II I II IIT P II P III I IIB VI PP IITII -I+III I IP IIIP IIIT II II III IIIT P II IIIIIT I IIB III I P II PII CON II PII IVB IIII SUELO III III III II III IIICONS POR IIT III PIII P III P III II P II P II II II II P II IV I I .45III20P III II -I+II -I+III I III II P IT III P II -I+I P III II III III I IIII III IIB III VP III PI P III III III P SUELO II I P V II II I+IIB P III III II III II 2 2 2 II III P IIT II P P II P 908 m III II P P - grondoppervlakte I locatie 01 - grondoppervlakte 198 m IT II locatie 02 - grondoppervlakte 409 m I P II IIB I IIIT III III III P II Keizersgra IIIlocatieIII03 P IIT CONS III II II II IIT IIB P IIIII II I II III SUEI I I P I II Amsterdam III III III IB III II IIII I P II I II II III II II P P III P P I PNederland IV II I II III P I I III IIII PIB P II IIIII III I II III I P III III V -I+III II III II III IV III III III II I I I II II I III 0031 (0)20 II III II I I P III III -I+II IV -I+II I P II SUELO IIIII IIT P Keizersgrach III III III III III II office@mar III I III II II II III P I II IB II I I1 II V IV III III Amsterdam II IIIIII II www.marck II P CONSII III PIV IIIII IITI II III P IIP P P II I P III II Nederland I IB II II P IT II II III III III II IT SUELO 0031 (0)20 5 II II PI IT SUELO II P IIP III II I III III I ITZA II IV -I+IV II II II II II PII I III IB P I Projectnaa P III III I IIIIIIIII II IT -I+VIII II III II I II III IT III IICONS IIIII -I+III -I+II II V P IIIII office@marck I IV IT II III II II IIIII -I+II I P IIIII IIIIII II IV III III -I+II PI P www.marckoe Proje I -I+II I+POR ITZA P I SUELO II II IIT I III II -I+IV III III II IT -I+II -I+V IIT -I+II IB III III II IIT II II I I II P IIIII -I+III IIT PP II II IIIP SUELO III Projectnaam: 11 III Omschrijvi II IIB III III III III I -I+II III II P II II IT V II II CONS III -I+III-I+II III SUELO -I+III III P II IT IIIII III P III SUELO P I IIT IT II II II III P IIT II P III -I+III IIT II II III IV III -I+I P Projec VI -I+II -I+II II III II ITZA -I+VI II IIB P II SUELO IIT I III P I+IIB IT V I IIIP IIII III III IIT III P III III III -I+III-I+III -I+IV III IT III II -I+V II I Fase: P I II P P III I I IT IISUELO 13 III II PIT IIT II I -I+II IV II P IIIT II 11 -I+II -I+II P III Omschrijving III II SUELO IIIIII II II+POR II III I+POR -I+I-I+VIVI III II I III -I+I+POR SO II P IIT II II III II II I+IIB IIT -I+II II III P III I IIIIT -I+II P IIT -I+III II P IIB I P II P P III P P III I -I+I+POR -I+III IIT IT II I SUELO IIIT P P III III IIIIII IIB II III P III IV-I+II IIT9A II+POR I IP -I+III IIIIII IT -I+II -I+III Onderwerp P IIIP III II V II SUELO I I IIT IIT P III V P II Fase: -I+III II III IIB III III III IIT II IT -I+II -I+II 15 P SUELO II IIIT III II II III -I III IIT Situatie III -I+I PII IIIII -I+VIVI P SO IIT IIT IV III II IT P SUELO I I V I+IIB I VI IV IVB P I III III-I+V II II II II P II IIT -I+II I III V III II P II II I I IVB IT IIIT IIIT I+POR II P III II I IIIII IIIT II IT IV III III VI I II II+POR -I+II III -I+I+POR IIIB III III II P P IVB P Onderwerp: -I+II II IIT IIIIVT III VI III III IVB IIT I P II IIIT 9B P P IT II P P -I+III I II IIB V IIISUELO II -I+I+POR III Schaal: -I+II IVB P IVT17 P IVB II II I Situatie III P III IV I P -I+III-I+V P P IIIB IIIT P I II P IIIII I V IVB II P III IVB IV III-I+III IIT IVB I II II IIT III II 1:500 III V IIIIVT IIIT II II III PP III II IVT 6 IT -I+II III III II P.45III III P I IVB IVB P SUELO IVT -I+II IIIT II IIIII SUELO I IT V PP II I II V IIT -I+I+IVB IT P II SUELO III I VI IVB II IVT II III IVB IVB V III 19IVB PIIIT II III III II Datum: II IVT -I+V IP II Schaal: PIIIT P II II II ITII IVB II-I+II SUELO II II IIIT PIII I II II IT VI P I IV II PIII I III III -I+I+POR IVB P 01-01-2 P II P II II IT III III III II -I+I+IVB IVB P III IIP IIVI II I 1:500 IVT III P IVB ITIIIB I II I III P IIIVT IIIT III -I+I+POR P III III I III II II II P III IVB I PP IVT II P P IIIII I P II P II+TZA IVB II II II P P -I+II IT III III P P III P V II IVB II IIP II IVB P II II III II Datum: II II P IVT I III II III .45III20P II+TZA SUELOP P III IT ITIII I II II III P IVB I III PIII P II P P P V III IT III III -I+I+IVB I IIIII III IT SUELOIII P V III II II III I VP 01-01-20 IVT III IVB III II III II II P P III II P I P II IIIT IIIT III P PP IT II ITII IIII III I VI II II -I+II P III P IIIII P II I VI II III IT I II IIIII I III III III IP P III P IIIII I I II+TZA IIP II II III II III II I II II P P IIVB P II locatie 02 - leegstaande woninginI icm III I locatie II IT locatiePI01IIP-P 3 leegstaande woningen 03 III PP braakliggende II III - meerdere .45III20P I I III IIIIP II II III P P V III V IV P III IT III SUELO P III III III III V P III P III braakliggend terrein terreinen III P II I IITII P P IIIT IIII III ITII II P II III II III I II III P I IIIII II CONS III III II II III II I II I I IT P PP IT II I II III II IT II P PII II II III II ITZA III I III II I III V III II IIIII -I+IV III III P -I+V IV III II IT II III P III I III III II P III III III IIT II II I I II III P III II II IIIII III III III -I+II IIT II II III I -I+III IIT I III CONS III II III IIB II IIIIT II II I I IT V II III III III I II -I+IIIIII I IIIII IT II II P ITZA III IIT II I II III IV II II -I+I III VI -I+IV IT II -I+V -I+VI V II IV I IITIII P III II III I+IIB II III P IP II P I I II IT IIT IIIT III P II P IIIIT II+POR III-I+III IIIP P II-I+II III III III II IIT IIT III II P -I+III IIB IT II II IIB III CONS P IIII III V III III -I+III III ITIV II II III IT IIT I V II I III II IIT ITZA IIT II II IIP III III -I+I-I+VIVI III III IIT IV -I+IV III IT -I+V I+IIB IIIT II I P P III P I II P II I VI III P I II IT IVB IIIT II III II V I+POR III IVB -I+V IIIT P III II P III IV -I+II IIT IIB IIT IIIB III P -I+III -I+III IIT IVB P III III IVT III I II IIIT II I II VIII IIT IIB III III I IT -I+III I IVB I V IVT III II P IIT III II IIT II IVB II III VI IVB II II III -I+I-I+VI II IIIT IVT P II II IIT IV I+IIB P III IVB VI I III IVB P P III IT II P -I+I+IVB I I P V IT III IIIT IVT IVB -I+V IIIT IVB II III II IV OR II III P IIIB IVB II III II II IIT III IVT I II IIB III III P I -I+III IIIT P II II I III III IVB IVT III IIT II+TZA I IVB I VIVB III II I II P IIT P II IT II III II IIIP II IIIII IVT P II III P IIIT IVB PP IT III -I+I+IVB VI III IVB II P III IVT IVB IVB -I+V IIIT II P II II V IIIV III IVB II IIIB III III IVT II III II IIIT III P I III I II II+TZA IVB III IVT P II IT III P I P IVB op grensIVT II IVB locatie locatie 01 - aan II plein in woonwijk locatie 02 - aan plein van 03 - aan drukke doorlopende III II II P IVB IT III -I+I+IVB P plint. III II woonwijk weg met commerciele IVT IVB P II II III II II II III II+TZA III P III I III P II IT III P I P -II -II+IV
III-I
I
-II+I
II -II
II III
II
-I -I+III
III
II
V. ONTWERP
locatie 1: ‘patiowoningen’ plaza de San Juan, 9&11 Bestaande situatie De eerste locatie betreft drie leegstaande panden aan de Plaza de San Juan, het tweede centrale punt in de Casco Antuigo. Jaarlijks vinden hier verschillende traditionele festiviteiten plaats waarvan de bekendste is de Nacht van San Juan. Blokken met twee- en drielaagse woningen begrenzen het plein. Omdat het in dit ontwerp om een transformatieopgave gaat is precisie in wat behouden wordt en wat nieuw wordt toegevoegd heel belangrijk. Wand voor wand en balk voor balk is gekeken naar hetgeen dat behouden kan blijven en wat niet. De ouderen gaan niet in een nieuw, strakgetrokken gebouw wonen, maar in een gebouw dat zijn levenscyclus laat zien: schrammetje hier, steunkous daar. Aan de hand van foto’s is de bestaande situatie in kaart gebracht.
36
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
38
39
V. ONTWERP
bestaande situatie
40
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
V. ONTWERP
plattegrond +00 bestaande situatie
42
plattegrond +01 bestaande situatie
V. ONTWERP
Verbinding Leidend thema in het ontwerp is ‘collectief wonen op een kleine schaal’, vertaald naar één woning waarin vier seniorenstellen samenwonen en leven. De bestaande situatie is daarbij het uitgangspunt geweest. Door een binnenplaats te maken ontstaat een centrale collectieve ruimte die de verschillende vertrekken met elkaar verbindt. De binnenplaats zelf is door middel van een grote poort verbonden met het aangrenzende plein. Het smeedijzeren hekwerk definieert de overgang tussen plein (publiek) en het gebouw (privé) handhaaft de lijn van het bouwblok. In de avond komt het publieke leven op gang en opent het gebouw zich naar het plein.
Leidend thema in het ontwerp is ‘collectief wonen op een kleine schaal’, vertaald naar één woning waarin vier seniorenstellen samenwonen en leven.
44
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
bestaand: drie woningen, los van elkaar geschakeld
GSEducationalVersion
GSEducationalVersion
verbinding binnenplaats met plein binnen bouwblok contour
nieuw:r 1 plan met verbindende binnenplaats.
Het smeedijzeren hekwerk definieert de overgang tussen plein (publiek) en het gebouw (privĂŠ) handhaaft de lijn van het
46
bouwblok.
47
In de avond komt het publieke leven op gang
48
en opent het gebouw zich naar het plein
* render van de nieuwe gevel in de avond, In de avond komt het publieke leven op gang en opent het gebouw zich naar het plein.
49
V. ONTWERP
Verbinding De bestaande verkamerde structuur is zoveel mogelijk behouden zodat alle ruimtes met elkaar in verbinding staan en de binnenplaats als centrale ‘kamer’ in het huis functioneert. Deze opzet refereert aan de ‘Patio zoals deze door de Mudejar veel toegepast werd, als centrale binnenruimte ontworpen en gematerialiseerd.
mudejar patio
50
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
+02
14 Terrace - 21 m2 15 Laundry - 5 m2
8 9
10
12 11
+01
13
8 Hall - 6 m2 9 Apt 3 - 23 m2 10 Apt 4 - 22 m2 11 Living - 22 m2 12 Loggia - 13 m2 13 Guest apt - 35 m2
2
1
5
3 4
+00
1 Gate - 11 m2 2 Hall - 15 m2 3 Kitchen - 35 m2
7
4 Court - 40 m2
6
5 Apt 1 - 22 m2 6 Pool - 15 m2 7 Apt 1 - 25 m2
Existing To be demolished
New
Patio woningen programma en ontsluiting
V. ONTWERP
Zelfstandigheid Voor het inpassen van het programma is uitgegaan van het woongroep principe, waarbij de privĂŠruimte zich beperkt tot een eigen slaapkamer en sanitair. Om deze levensloopbestendig te maken zijn ze gelijkvloers en drempelloos en is een lift ingebouwd die op alle vertrekken aansluit. De en-suite deuren als architectonisch element maken het mogelijk om privĂŠ en collectief maximaal met elkaar te verbinden.
52
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
* vlekkenplan / verbindingsdiagram met m2
53
Patiowoningen Fragment 1:33
V. ONTWERP
Zelfstandigheid Dit biedt de mogelijkheid om binnen de beperkte beschikbare ruimte een royaal programma onder te brengen dat niet onderdoet voor het programma van een flinke villa in een van de bestaande buitenwijken. Naast de vier privĂŠverblijven bestaat het programma uit een grote woon-/eetkeuken, een grote woonkamer, twee dakterrassen, een gastenverblijf met twee slaapkamers en sanitair en de centrale binnenplaats met zitjes en een zwembad.
54
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
+02
14 Terrace - 21 m2 15 Laundry - 5 m2
15
14
10
8
9
+01
11
8 Hall - 6 m2 9 Apt 3 - 23 m2
12
10 Apt 4 - 22 m2 11 Living - 22 m2 12 Loggia - 13 m2 13 Guest apt - 35 m2
13
2 1
5
3
4
+00
1 Gate - 11 m2 2 Hall - 15 m2 3 Kitchen - 35 m2 4 Court - 40 m2 5 Apt 1 - 22 m2
7
55
6
6 Pool - 15 m2 7 Apt 1 - 25 m2
V. ONTWERP
De poort, die als ruimte op zich is ontworpen als transitie van publiek naar privĂŠ, geeft toegang tot de binnenplaats waar de woonkeuken en twee privĂŠvertrekken aan geschakeld zijn. De centrale hal geeft toegang tot trap en lift naar de eerste verdieping.
9
11
Doorsnede over poort
Patio woningen Doorsnede 1:100 GSEducationalVersion
56
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
KK KK
57 Patio woningen +00 1:100
V. ONTWERP
Zorg Op de eerste verdieping bevinden zich de
kan een zorgverlener het gastenverblijf
overige twee privĂŠvertrekken, een woonkamer
betrekken. Dat kan een local zijn met een
met dakterras en de gastenverblijven. Alle
zorgachtergrond of een thuiszorg stagiair die
verblijven hebben een directe verbinding
tegen kost en inwoning deze taken op zich
met de binnenplaats. Op het moment dat
neemt.
een bewoner echt zorgbehoevend wordt en de leefwereld verkleind wordt tot het huis of zelfs het eigen privĂŠverblijf, blijven zij toch verbonden met het dagelijkse leven om hem heen. Als bewoners intensieve zorg nodig hebben,
gastenverblijf
mantelzorgwoning
58
Patio woningen + 01 1:100
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
59 Patio woningen + 01 1:100
V. ONTWERP
60
Het terras op de derde verdieping biedt ruimte om te wassen/drogen en te genieten van de avondzon.
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
WM
ger
Dro
61 Patio woningen V902 +02 + 1:100
cationalVersion
V. ONTWERP
Thuis voelen
het ontwerp wordt hieraan gerefereerd door
Door de bestaande bouw en materialisatie
de bestaande wanden rond de binnenplaats
als uitgangspunt te nemen, ontstaat
kaal te slaan tot de stenen binnenmuren weer
een herkenbare omgeving waarin de
zichtbaar worden. De nieuwe wanden worden
levenscyclus van het gebouw zichtbaar is.
opgetrokken uit de lokaal geproduceerde,
De verschillende ruimten krijgen een eigen
typische terracotta baksteen, geproduceerd
karakter waar door de bewoners een nieuwe
in onder andere Aspe. Samen vormen ze een
laag aan toegevoegd wordt. Bestaande
de patiowand die een herkenbaar collectief
vloerafwerkingen blijven zoveel mogelijk
karakter geeft aan de meest centrale plek
behouden. Nieuwe materialen worden alleen
binnen de woning.
ingezet als aanvulling op bestaande. Dit geldt ook voor de interieurs; de centrale trap blijft behouden, de keuken komt op dezelfde plek en de vloerbalken van de eerste verdieping gaan als pergola dienen voor de benodigde schaduw. De patio kent een lange historie in de Mudejar bouwstijl. Binnen deze stijl waren de huizen naar buiten toe sober maar naar binnen toe rijk gematerialiseerd, met een patio als centrale verbindende ruimte. Typisch voor Mudejar was het gebruik van geglazuurd tegelwerk en ornamentatie met bakstenen. In
62
Locatie 1:
patiowoningen
Plaza de San Juan, 9&11
Zoals het sociale leven van de buurt in de luwte van het plein plaatsvindt, vindt ook het sociale leven binnen de woongemeenschap
64
plaats op de binnenplaats.
65
VI. BUSINESS CASE
66
Kengetallen bouwgrond Aspe centrum = ± € 500 /m2 renovatie = 250/m2 nieuwbouw = € 500/m2 Site 198 m2 kavel 396 m2 bvo renovatie 320 m2 gebruiksoppervlak 220 m2 collective space, 100 m2 private space Stiko aankoop bestaande woningen: € 86.000,renovatiekosten a 250/m2: € 99.000,Aanloopkosten 15% € 27750,Totaal € 212.000,- (€535-/m2 ) € 53.000,- per woning
V. ONTWERP
locatie 2: hofwoningen’ Calle Pablo Neruda, 4&6
Bestaande situatie De tweede locatie betreft een bestaand pand en aangrenzend een braakliggend kavel van 400 m2. De kavel ligt aan een autoluwe straat met daar tegenover een groen pleintje. Het plein wordt aan drie zijden begrensd door twee-, drie- en vierlaags bebouwing en aan een zijde door de drukkere Calle San Jose. Aan de Calle San Jose is de bebouwing hoger, plaatselijk tot wel 6 verdiepingen.
68
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
69
70
71
V. ONTWERP bebouwing rond aangrenzend plein
calle gregorio rizzo
72
Locatie 2:
hofwoningen
calle pablo neruda
Calle Pablo Neruda, 4&6
calle san jose
calle gregorio rizzo
V. ONTWERP
Verbinding & thuis voelen
Het ensemble wijkt qua verschijning duidelijk
Leidende thema in het ontwerp is het
af van de directe omgeving. De nieuwbouw
gemengd wonen met verschillende
bestaat uit twee orthogonale blokken die zich
generaties. Dit is een vertaling van het
losmaken van de aangrenzende bebouwing.
traditionele Spaanse gezinsleven, waarin
Het bestaande gebouw wordt opgetopt
het samenwonen en voor elkaar zorgen een
met een derde verdieping volgens dezelfde
vanzelfsprekendheid is.
orthogonale opzet. Op deze manier gaat de bestaande bouw op in de nieuwbouw en
Dit is vertaald naar een ensemble van
ontstaat er een herkenbaar ensemble dat met
gezinswoningen en appartementen waar
elkaar verbonden is door zijn architectonische
in totaal drie families en drie seniorenstellen
verschijningsvorm.
samen wonen en leven. De verkaveling volgt de korrel van het blok met daarin het ensemble. Hierdoor ontstaan drie losse gebouwen rond een collectief gebruikt binnenplein.
Leidende thema in het ontwerp is het gemengd wonen met verschillende generaties.
74
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
V. ONTWERP
Het ensemble telt drie, vier en vijf lagen. De hoogteaccenten reageren op de belendende bebouwing rond het plein. De ruimte tussen de gebouwen zorgt voor lucht- en ademplekken binnen het plan.
76
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
77
V. ONTWERP
Verbinding & thuis voelen
kinderen, met een jeux de boules-baan voor
De binnenplaats fungeert als drager van
de senioren. Op deze manier wordt interactie
het collectieve leven, gevormd door de
tussen de bewoners van het project met elkaar
aangrenzende bebouwing en tuinmuren zoals
ĂŠn met de buurt gestimuleerd.
dit ook bij binnenplaatsen van traditionele
Vanuit deze gedachte is de begane grond
plattelandsensembles vaak het geval was.
ook in de avond de plaats waar het collectieve
Doordat de gebouwen elkaar fysiek niet
leven zich afspeelt. De ruimten van de
raken is het binnenplein het verbindende
kinderopvang vormen dan de achtergrond
element. De ruimtes in de plint worden
van filmavonden, cursussen of andere
overdag gebruikt als kinderopvang. Deze
activiteiten. De eetkeuken en binnenplaats
toegevoegde, buurtgerichte functie speelt
bieden ruimte voor gezamenlijke diners.
in op de veranderende behoeften van jonge Spaanse gezinnen waarin (net als in Nederland) steeds vaker beide ouders werken. Aan de straatzijde zit een ruimte voor de schoolgaande kinderen maar ook de gedeelde eetkeuken. Aan de binnenplaats zit de opvang voor de kleintjes van 0-4 jaar. Het plein aan de voorzijde verandert in het ontwerp in een speeltuin voor de grotere
78
Locatie 2: GSEducationalVersion
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
79 Hofwoningen + 01 1:100
H E C A L P
80
* uitgangspunt foto combineren met beeld met plein met spelende kinderen en jeux de boules spelende senioren.
R E D L HO
81
82
* avondrender vanuit de keuken met eten/spelen op de binnenplaats. (connection)
83
V. ONTWERP
Informele zorg
al boodschappen worden gedaan.
Boven de plint bevinden zich in totaal drie
Afhankelijk van de behoefte kunnen
seniorenappartementen, drie gezinswoningen
Engelstalige senioren hun vaardigheden
en een gedeeld gastenverblijf. De
overbrengen in ruil voor Spaanse les.
seniorenappartementen zijn gelijkvloers
Het sociale netwerk zorg er uiteindelijk
en variĂŤren tussen de 50 en 70 m2. De
voor dat de senioren langer fysiek,
gezinswoningen bestaan uit tweelaagse
emotioneel en sociaal vitaal en
eenheden, variĂŤrend in grootte 70 tot 100 m2.
verbonden blijven.
Door het mengen van verschillende
84
generaties wordt het gemakkelijker om elkaar
De gezins- en seniorenappartementen
te helpen als dat nodig is. Kinderen kunnen
zijn verdeeld over de drie volumes
bijvoorbeeld aan het einde van de dag
waardoor er altijd verbinding is
even bij de buurvrouw terecht als de ouders
tussen de verschillende bewoners. De
nog niet terug zijn van werk. Andersom is
gezinsappartementen volgen dezelfde
het makkelijk om een boodschap voor de
structuur maar hebben een aparte woon-
oudere buurvrouw mee te nemen als er toch
en slaapverdieping.
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
+03 senior aparment
+02
family aparment
+01
gueat aparment +03/ family aparment +04
+00
daycare 0-4 yrs
+02
senior aparment
+01
senior aparment
+00
daycare 4+ yrs /
collective space
+02
family aparment
+01
collective space +00
daycare / kitchen collective space
Hof woningen programma en ontsluiting
V. ONTWERP
86
Locatie 2:
hofwoningen
eerste verdieping
KK KK
Hofwoningen + 01 1:100
V. ONTWERP
88
Locatie 2:
hofwoningen
derde verdieping
KK
Hofwoningen + 03 1:100
V. ONTWERP
90
Locatie 2:
hofwoningen
vierde verdieping
V. ONTWERP
92
Locatie 2:
hofwoningen
doorsnede AA
V. ONTWERP
Zelfstandigheid De seniorenappartementen zijn niet groot maar van al het noodzakelijke voorzien. De brede doorgangen zorgen voor een gemakkelijke circulatie, ook met rollator of rolstoel. De slaapkamer grenst altijd direct aan een van de hoofdverblijfsruimtes (keuken/ woonkamer). De gevelopeningen zijn op de meeste plekken klein gehouden om de hitte buiten te houden. De keuken of woonkamer is door middel van een grote gevelopening met smalle loggia verbonden met de binnenplaats. Op het moment dat een bewoner echt zorgbehoevend wordt en zijn leefwereld verkleint tot het huis of zelfs het eigen privĂŠverblijf, blijft hij/zij toch verbonden met het dagelijkse leven om zich heen. De extra kamer kan worden gebruikt als werkof hobbykamer of als logeerkamer wanneer een familielid besluit wat langer te blijven.
94
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
95
Hofwoningen Fragment 1:33
V. ONTWERP
Materialisatie
Gestort beton wordt lokaal veel ingezet als
Het binnenplein is vrij toegankelijk maar toch
constructief frame maar niet als zichtwerk.
betreed je merkbaar een private ruimte bij
Door het materiaal op een nieuwe manier in
aankomst. Op de kavelgrens verandert de
te zetten, wordt de architectuur verankerd
bestrating van het doorlopende trottoir naar
in de lokale tradities, zonder verlies van het
de antraciete klinker. Deze klinkers vind je ook
herkenbare eigen karakter. De raamkaders
in de verkeersvrije voetgangersgebieden in
worden mee gestort en hebben een koof voor
het centrum. De oude verkaveling is zichtbaar
de ‘persiana’.
in het patroon van de donkere klinkers, waardoor het contrast tussen bestaand en
De gevel van het bestaande pand wordt
nieuw versterkt wordt. De bouwblokken staan
kaal geslagen en gekeimd. Hierdoor worden
iets naar achteren ten opzichte van de rooilijn
kop-en langsgevel en de verdiepingen een
en krijgen een granieten plint, refererend
geheel, herkenbaar als ‘bestaande bouw’ die
aan de herkenbare plinten die overal in de
de originele verkaveling volgt. De structurele
lokale architectuur worden toegepast. De plint
elementen van de orthogonaal opgezette,
bestaat uit een schakeling van zitelementen
derde verdieping zorgen ervoor dat de
en wordt als architectonisch element ingezet
bestaande bouw onderdeel wordt van de
om de grens tussen binnen en buiten te
collectieve identiteit van het plan en vormen
verzachten en het gebouw te verbinden
tegelijkertijd functionele tussenruimtes.
met de aangrenzende publieke ruimte. De gevels worden opgetrokken uit in het werk gestort gekleurd beton, refererend aan de gekleurde pleisterwerkgevels uit deze regio.
96
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
overgang stoep - hof bestrating
bestaande natuursteen plint
natuursteen plint icm groen beton
raamkader
IV. BUSINESS CASE
98
Locatie 2:
hofwoningen
Calle Pablo Neruda, 4&6
Businesscase site 2 Kengetallen bouwgrond Aspe centrum = ± € 500 /m2 renovatie = 250/m2 nieuwbouw = € 500/m2 Site 409 m2 bouwgrond 582 m2 bvo nieuwbouw 150 m2 renovatie 732 m2 bvo totaal 190 m2 collective space, 542 m2 woonruimte Stiko aankoop grond a 500/m2: € 204.500,aankoop bestaande woning: € 83.000,renovatiekosten a 250/m2: € 37.500,bouwkosten a € 500/m2: € 291.000,totaal: € 616.000,- (€840,-/m2 totaal, €1136,-/m2 per woning) aankoopkosten senioren appartement a 62m2: € 68.500,zorgkosten / mnd: € 250,- (aanname) Vergelijking: Aankoopkosten nieuwbouw villa a 62 m2 (€ 1450,-/m2): € 89.600,-
V. ONTWERP
locatie 3: ‘pleinwoningen’ Calle San Jose 11-19
Bestaande situatie Ook deze locatie ligt aan de Calle San Jose, een geasfalteerde weg met brede trottoirs en een publieke plint met een diversiteit aan woningen, winkels, horeca en bedrijven. De Calle San Jose is een van de oudste assen van het dorp en verbindt het centrum met de nieuwere wijken ten zuiden en noorden. De locatie is een enorm braakliggend terrein van 900 m2 in het stedelijk weefsel.
100
Locatie 3:
pleinwoningen
Calle San Jose 11-19
102
V. ONTWERP
Verbinding Leidend thema in het ontwerp is ‘individueel wonen binnen een collectieve omgeving’. Dit is vertaald naar een woongebouw voor senioren met collectieve en publieke ondersteunende functies. Het programma is vergelijkbaar met dat van een serviceflat zoals we die in Nederland kennen. Met het grote verschil dat hier de nadruk niet op zorg ligt maar op wonen. Dit is vertaald in de organisatie van het programma. De ondersteunende functies zijn losgemaakt van het woonprogramma en landen in de plint. Daarmee worden deze functies onderdeel van de publieke plint aan de Calle Jose. Door de functies terug te leggen van de plint ontstaat een publiek plein als centraal punt van het complex. Binnen het stedelijk weefsel is dit een toevoeging aan de schakeling van pleinen en rustpunten langs de Calle San Jose (passend binnen de ambities van het EDUSI document). Het verbindt daarmee het gebouw met de stad.
Leidend thema in het ontwerp is ‘individueel wonen binnen een collectieve omgeving’. Dit is vertaald naar een woongebouw voor senioren met collectieve en publieke ondersteunende functies.
104
Locatie 3:
pleinwoningen
Calle San Jose 11-19
Parque Doctor Calatayud
Plaza Mayor
Plaza de San Juan
V. ONTWERP
106
Zelfstandigheid
van Aspe, dat nationaal bekend staat om de
Het ontwerp van het plein is uitgangspunt
‘Vinalopo’ druif. Het restaurant verzorgt ook
geweest voor het ontwerp van het
een maaltijdservice voor de bewoners van het
daaromheen georganiseerde programma.
gebouw.
De functies liggen rond het plein achter een continue uniforme gevel die de samenhang
De zitrand in het midden van het plein zorgt
van het geheel benadrukt. De colonnade zorgt
voor een zachte scheiding met de soms
voor de benodigde beschutting tegen de
drukke Calle Jose. Vanuit de luwte kun je het
zon. De noordhoek met ochtend-/middagzon
leven aan de straat en op het plein gadeslaan
geeft plaats een de bakkerij, waar je tot aan
terwijl je wacht op de buurvrouw waarmee
de siësta kan ontbijten en lunchen met een
je naar de markt gaat. De twee Ficus bomen
kop koffie en een krantje, gekocht in de kiosk
zorgen voor de nodige beschutting en de
aan de overkant van het plein. In de kiosk zijn
schaaktafels zijn het toneel van eindeloze
verder wat kleine boodschappen te halen.
partijen tussen de lokale specialisten. De
Verder zit er een bloemist en een dependance
fontein brengt verkoeling en vermaak tijdens
van het postkantoor met pakketsevice.
hete dagen. Het plein en omringende
Naast de bakkerij zit een kleine ijssalon, het
programma dienen op deze manier zowel
favoriete uitje van de kinderopvang. Centraal
de buurt als de bewoners van het complex.
aan het plein ligt het restaurant, waar je
Hierdoor wordt de interactie tussen de
tot ’s avonds laat kan eten, biljarten of een
bewoners van het project met elkaar én met
wijntje kunt drinken. Deze wijn is de trots
de buurt gestimuleerd.
Locatie 3:
pleinwoningen
Calle San Jose 11-19
* plattegrond met plein
Woningen aan het plein + 00 1:100
108
109
110
*beeld? plg / visual(s)? opknippen in 3 delen met bijbehorende plaatjes?
111
V. ONTWERP
zorg
omgeving, gerund door specialisten, dichtbij
Boven de plint bevinden zich in totaal
huis en het eigen sociale netwerk. Afhankelijk
16 seniorenappartementen, waarbij per
van de vraag wordt het zorghotel ook een
bouwlaag steeds vier appartementen
uitvalsbasis voor de thuiszorg, die niet alleen
ontsloten worden via een brede galerij. De
de bewoners van het complex de benodigde
seniorenappartementen zijn gelijkvloers en
ondersteuning kan bieden maar de gehele
variĂŤren tussen de 70 en 100 m2. Op de vijfde
stad. Ook andere ondersteunende diensten
verdieping bevindt zich een zorghotel. Hier
zoals een was- en strijkservice worden vanuit
is het mogelijk om na een ziekenhuisopname
het herstelhotel verzorgd.
verder te herstellen in een vertrouwde
112
Locatie 3:
pleinwoningen
Calle San Jose 11-19
+04
13 - herstelhotel / thuiszorg
+03
8 Apartement - 78 m2
13
9 Apartement - 96 m2 10 Apartement - 98 m2 11 Apartement - 72 m2 12 Galerij
+02
8 Apartement - 78 m2 9 Apartement - 96 m2 10 Apartement - 98 m2 11 Apartement - 72 m2 12 Galerij
9 +01
8 Apartement - 78 m2 9 Apartement - 96 m2
8
10 Apartement - 98 m2
10
11 Apartement - 72 m2 12 Galerij
11
3
6 2
+00
4
1 bakkerij / lunchroom 2 ijswinkel 3 wijnhandel
1
4 restaurant 5 kiosk / postkantoor / bloemist
7
6 entreehal naar appartementen 7 plein;
6 5
Woningen aan het plein programma en ontsluiting
V. ONTWERP
114
Locatie 3:
pleinwoningen
eerste verdieping
Plattegrond 5e verdieping
115 Woningen aan het plein + 01 1:100
V. ONTWERP
116
Thuis voelen
zicht geven op het plein en tegelijkertijd
De seniorenappartementen zijn relatief groot
beschutting tegen de zon. In de openingen
en voorzien van een eigen logeerkamer voor
zijn zitnissen zitelementen geplaatst die het
gasten en familie. De woonkamer/ keuken is
contact de interactie met het plein versterken.
altijd verbonden met de galerij, die fungeert
Zo ontstaat er een schil rond het plein die
als buitenruimte van het appartement.
ruimte biedt aan de individuele identiteit van
De galerij is de collectieve ruimte van
de bewoners en tegelijkertijd het collectieve
de bewoners van iedere verdieping en
karakter benadrukt. Ook hier geldt weer
functioneert als overgang tussen het publieke
dat op het moment dat een bewoner echt
plein en het privĂŠverblijf. De galerij is
zorgbehoevend wordt en de leefwereld
breed opgezet zodat er ruimte is voor een
verkleind wordt tot de eigen woning, zij altijd
terrasinrichting. De gevelopeningen naar het
verbonden blijven met het dagelijkse leven
plein zijn zo vormgegeven dat ze voldoende
om hen heen.
Locatie 3:
pleinwoningen
eerste verdieping
EducationalVersion
* uitsnede plattegrond 1:50
ruimte x
118
* render, galerij = heel belangrijk beeld!
V. ONTWERP
120
V. ONTWERP
Materialisatie
De colonnade langs het plein refereert naar
Ook bij het plein is de vloerafwerking
de colonnades van publieke gebouwen uit
weer een belangrijk element waarmee de
de omgeving, veelal gebouwd in de 17e en
verschillende overgangen zichtbaar gemaakt
18e eeuw in Barokke en (neo)Renaissance
worden. De bestrating van de trottoirs langs
bouwstijl. Deze bogen werden ingezet om het
de Calle Jose loopt door langs de gevels van
publieke karakter te onderstrepen en daarom
de winkels en horeca in de plint. Dit benadrukt
als bijzondere elementen vormgegeven.
de verbinding met de publieke plint. Het
Op dezelfde wijze wordt hier materiaal
hart van het plein krijgt een xx bestrating,
en schaal ingezet om de publieke plint
refererend naar de bestrating van het
te onderscheiden van het bovenliggende
Plaza Mayor, dat ook aan de Calle San Jose
woonprogramma. De gehele plint is bekleed
geschakeld ligt. De zitelementen worden net
met kalksteen ashlar, een lokaal veel
als de zitelementen in de plint van project S2
gebruikte techniek waarbij de natuursteen
uitgevoerd in gepolijst wit beton als subtiele
platen nagenoeg naadloos gestapeld
verwijzing naar de relatie tussen beide. De
worden. De gevel erboven is afgewerkt
vloerafwerking van de trappenhuizen loopt
met licht pleisterwerk om de hitte zo veel
door over de galerijen waardoor de collectief
mogelijk buiten te houden. Door de ritmiek
gebruikte verkeersruimten een eigen karakter
en symmetrie in de gevel is er bewust geen
krijgen.
hiĂŤrarchie waardoor het collectieve karakter onderstreept wordt.
122
Locatie 3:
pleinwoningen
eerste verdieping
V. ONTWERP
124
VI. CONCLUSIE
126
Vivir Juntos laat zien hoe sociale netwerken gevormd kunnen worden met behulp van architectonische elementen. Hoe de pensioensmigranten verbonden kunnen worden aan de plek en de lokale gemeenschap en ze zich thuis kunnen gaan voelen. Hierdoor kan zorg weer vooral een informele aangelegenheid worden waardoor mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen en leven. Het project geeft daarnaast een impuls aan de lokale economie, stedelijke vernieuwing en het lokale zorgnetwerk, zodat formele zorg toegankelijker wordt, zowel voor nieuwkomers als de lokale ouderen.
128
met speciale dank aan Ivo Clason Marten Teeuwsen Edith Janson Miriam Landman ‘De Cheerleaders’ Tamar Benashvili Lisette de Leeuw Amelia González & sisters Antonio Galiano Garrigós Mayke van de Rijt, Daantje en Jules en mijn docenten Gianni Cito (mentor) Jarrik Ouburg Marta M Roy Torrecilla