Een natuurlijke verbinding tussen de Veluwe en de Zuidelijke IJsselmeerpolder – met elkaar verweven door stromen water, dieren en mensen.
Inhoudsopgave
Analyse
Probleemstelling en kansen
Concept: Vloeiende verbindingen Plankaart
Voorwoord
Doorkijk naar 2200
Dankwoord
Voorwoord
In 1981 verhuisde ik met mijn ouders en zus van Amsterdam naar Almere Haven. Almere was nog in opbouw: de polder was 13 jaar daarvoor drooggelegd en een democratisch bestuur van de gemeente moest nog gevormd worden. Ik herinner me de ruimte, het zand, de kleine bomen en vooral de frequente (en soms enorme) veranderingen in mijn directe omgeving.
Zo groeide ik op in het verhaal over Flevoland als nieuwe provincie ‘op de bodem van de zee’: in een magisch verhaal over de overwinning van de mens over het water.
Langzamerhand, jaar na jaar, begon ik te begrijpen dat de omgeving waarin ik opgroeide niet op natuurlijke wijze was gevormd. Het idee om directe invloed te kunnen hebben op mijn eigen leefomgeving heeft mij – misschien daarom – dan ook altijd gefascineerd. Ik nam die fascinatie mee naar mijn bachelor aan Academie Minerva en mijn MFA-opleiding aan de Bauhaus Universiteit in Weimar.
Het discours binnen de ruimte van de beeldende kunst gaf mij de mogelijkheid een kritische positie te ontwikkelen ten opzichte van ruimtelijke ordening en de inrichting van de openbare ruimte. Ik richtte me op het plannen, creëren en ingrijpen van projecten en interventies op een kleine, individuele schaal.
De beperkingen van het werken op deze schaal en de mogelijkheden in te kunnen grijpen in de vormgeving van een plaats, locatie of zelfs een regio in een bredere context brachten mij in de richting van de landschapsarchitectuur.
De afgelopen jaren heb ik verschillende waterlichamen, bodems en systemen bestudeerd. En door de projecten die ikdeed ben ik mijn omgeving veel beter gaan begrijpen. Ik heb geleerd wat de gevolgen van ingrepen op verschillende schalen kunnen bewerkstelligen en heb me hier, ook in mijn werk voor de gemeente Rotterdam en Odin Landschapsontwerpers in Diepenheim op verschillende manieren mee bezig gehouden.
Van stenen, wadi’s en speeltoestellen tot beplantingsplannen tot stedelijke en regionale plannen. Dit project is dan ook een optelsom van mijn fascinatie met het landschap van mijn jeugd, inzicht in onze culturele perspectieven en mijn recent opgedane kennis over de inrichting van ons landschap.
De vormgeving van ons landschap, gebaseerd op ons geloof in de maakbaarheid ervan laat zien dat we deze vooral vanuit een menselijk perspectief hebben bezien. En dat we daarbij (te) weinig ruimte hebben gelaten voor het samengaan van mens en natuur – en voor het aangaan van toekomstige uitdagingen op het gebied van de klimaatverandering en waterbeheer.
Wouter Sibum, juli 2024
Analyse
HET PLANGEBIED
Hedendaags Flevoland bestaat uit polders die in de 20e eeuw zijn drooggelegd. De provincie is opgedeeld in drie hoofdgebieden: de Noordoostpolder (1939), de Oostelijke IJsselmeerpolder (1957) en de Zuidelijke IJsselmeerpolder (1968). De Flevo-polders zijn ingedeeld voor verschillende functies zoals landbouw, stedelijke ontwikkeling, natuurgebieden en recreatie.
De drooglegging van Flevoland vormt een bron van trots voor Nederland. Deze vrij recente historische ontwikkeling wordt dan ook sterk benadrukt in de hedendaagse beleving van deze regio; het waterschap heet bijvoorbeeld ‘ZuiderzeeLand’.
Maar de verhaallijn over Flevoland als provincie ‘op de bodem van de zee’ schetst een incompleet beeld en heeft alleen betrekking op de recente geschiedenis van dit gebied. Kijken we verder terug, dan zien we een gebied dat is gevormd door stuifzand, zoetwatermeren en veen, waar zowel klei en rivierklei als sediment over zijn afgezet.
Het plangebied van dit project beslaat het zuidelijke deel van de Zuidelijke IJsselmeerpolder, het Nijkerker- en Nuldernauw en de bekensystemen rond de Schuitenbeek in het noordelijk deel van de Veluwe, gelegen in Gelderland.
WATERSYSTEEM HUIDIGE SITUATIE
Het watersysteem in Flevoland is in principe onafhankelijk en is gebaseerd op afwatering via één punt; de Blocq van Kuffeler. Het is een zeer rigide gecultiveerd systeem met als doel de polder droog te houden. Aan de zuidzijde van de ZIJP bevinden zich het Nijkerker- en Nuldernauw die de verbinding van randmeren vormen tussen het Markermeer en het Ketelmeer, waarin het water van de IJssel uitmondt. Deze delta speelt een cruciale rol in het waterbeheer en de ecologie van Nederland.
In het plangebied wordt de noordkant van de Veluwe gekenmerkt door een hoge mate van inzijging. Aan de rand bij Nuldernauw is er juist veel kwelwater. In het midden van de ZIJP moeten de landbouwgronden droog worden gemalen en komt het kwelwater niet aan het maaiveld voor. De gecultiveerde droogte van dit gebied wordt steeds moeilijker vast te houden door de verwachte piekvolumes in regenval en daardoor verhoogde niveaus van zoetwateraanvoer (van regenwater) in de toekomst.
BODEMSOORTEN
In het plangebied bestaat de bovenste laag van de bodem vooral uit zand en moerige grond (Noord-Veluwe) en klei (ZIJP). Het veengebied zuidelijk van het Nuldernauw is geheel ontgonnen en onder de kleilaag (in beide gebieden) is nog wel veen en zand aanwezig.
COMPARTIMENTEN
De inrichting van ZIJP is gefragmenteerd en kenmerkt zich door geïsoleerde gebieden die verschillende functies vervullen. Het gebied wordt gebruikt voor woningbouw, natte natuur, bosbouw en landbouw en functioneert nog steeds volgens het geactualiseerde verkavelingsplan van 1983. Relaties tussen compartimenten en hun omgevingen zijn zeer beperkt en zijn slechts mogelijk via bruggen en aanvoerwegen. Het landschap is vormgegeven als een woonkamer waar alle meubels (natuur en wonen) naar de muur zijn geduwd met een vloerkleed (landbouw) in het midden.
RUIMTELIJKE ERVARING
De woonkernen in ZIJP zijn groen en naar binnen gericht. De centrumfuncties zijn aangelegd met hoogbouw en met gebruik van verschillende niveaus. De omringende akkers, natte natuur en de bossen zijn niet ‘dichtbij’. De natte natuur is niet eenvoudig toegankelijk, als bezoeker heb je een zekere afstand tot deze ‘kijk-natuur’. De bestaande kuddes wilde fauna vinden zich in compartimenten die niet met elkaar verbonden zijn.
Botters, de Monnickendammer haven uitzeilend, na de vis gelost te hebben. Zuiderzeecollectie, Datering: 1940-1945, vervaardiger onbekend.
Ontwerp tot afsluiting van de Zuiderzee van Cornelis Lely, 1892.
Zuidelijke IJssemeerpolder bij Zeewolde in 2024
Aanleg van Almere-Haven in 1983
Stuifzand na laatste IJstijd Zoet water Formatie van veen in zoet water
Opengeblazen veen vormt zoetwatermeer
Zeespoegel stijging
Zoutwater
Zeeklei depositie op veen
Brak water Rivierklei depositie
Afsluitdijk- Verandering van ecosystem
Zoetwater
Alleen sediment van IJssel
EEN LANGE TIJDLIJN
IJsselmeerdelta met de IJsselmeerpolders:
WP Wieringermeerpolder
NOP Noordoostpolder
OIJP Oostelijke IJsselmeerpolder
ZIJP Zuideijke IJsselmeerpolder
Debiet IJssel: 265 m³/s
Volume IJsselmeer: 4.9 miljard m³
Bandbreedte Peil IJsselmeer en randmeren:
-0.40 tot -0.05 m NAP (geen stijging tot 2050)
Mogelijke stijging zeespiegel Noordzee: in 2100 (IPCC) 0.8 tot 2.55 m
Geschat debiet beken en sprengen Veluwe (Sprengenbeken.nl): 50 miljoen m³ per jaar
Geschat debiet Schuitenbeek (systeem) 1/20e: 2.5 miljoen m³ per jaar
WATERSYSTEEM HUIDIGE SITUATIE
Watersysteem op basis van Waterschap Zuiderzeeland en de Bekenstichting
Flevoland met Lage vaart (boven) en Hoge vaart (onder)
In OIJP bevinden zich drie gemalen: Wortman, Colijn en Lovink. De Lage en Hoge vaart voeren al het af te voeren water in de ZIJP af naar de Blocq van Kuffeler. De Schuitenbeek voert water af vanuit de hoogte van de Veluwe vanaf Voorthuizen
Peilvakken naar de Waterstaatskaart van 1992. Het rood omlijnde gebied voert af op de Hoge vaart, het oranje omlijnde gebied voert af op de Lage vaart. Het groene en groen omlijnde gebied voert water uit de beken af op het Nuldernauw en de randmeren.
Kwel (blauw) en inzijging (oranje) uit de Klimaatatlas, kwel en infiltratie huidig
In het plangebied is in de huidige situatie een hoge mate van inzijging in het gebied van de Noord Veluwe. Aan de rand bij het randmeer, Nuldernauw, is er juist veel kwelwater. In de ZIJP is er ook veel kwel aanwezig, maar zoals de kaart goed laat zien worden de landbouwgronden droog gemalen. Hier ligt juist een kans om op deze gronden meer water vast te gaan houden en ook een hogere waterstand toe te staan.
BODEMSOORTEN
Bodemsoorten verdeeld in zand, klei (en veen) op basis van de BRO Bodemkaart
In het plangebied is in de bovenste laag van de bodem vooral een zandlaag te zien in de Noord Veluwe en een kleilaag in de ZIJP. Het veen zuidelijk van het Nuldernauw is geheel afgegraven. Onder de klei in de ZIJP is wel nog veen en zand aanwezig.
GESCHEIDEN FUNCTIES EN STRUCTUURPLAN
Gescheiden functies in de ZIJP, v.l.n.r. wonen, natte natuur, bos(bouw) en landbouw.
Gecombineerde kaart van het structuurplan Almere en het geactualiseerde verkavelingsplan 1983.
Woonkern
Landbouw
Bos / Recreatie
Natuur
COMPARTIMENTEN
Mogelijkheid tot verbinding functies
De relaties tussen de losse compartimenten in de ZIJP en de omliggende omgevingen zijn zeer beperkt. De gehele ZIJP is nog steeds ingedeeld zoals het geactualiseerde verkavelingsplan van 1983
Er zijn veel kansen tot verbetering om woonkernen met water te combineren. Of bos met water, landbouw met natte natuur, etc.
Ook de kuddes ‘wilde’ fauna bevinden zich in compartimenten die niet met elkaar verbonden zijn.
RUIMTELIJKE ERVARING VAN DE COMPARTIMENTEN
WOONKERNEN
De woonkernen zijn erg groen, hoewel tegelijkertijd de akkers, de natte natuur en de bossen niet persé dichtbij voelen
Woonwijken met vooral laagbouw met veel groen (Almere Duin) Centrumfuncties met hoogbouw en verschillende niveau’s (foto visitalmere.com)
NATTE NATUUR
Doordat je niet zomaar de Oostvaardersplassen in kunt heb je als ‘bezoeker’ altijd een zekere afstand tot deze natuur. Alsof je naar een oversized verblijf in een dierentuin kijkt
Begrazing door Konikpaarden in de Oostvaardersplassen die binnen de kaders van het natuurpark vrij kunnen rondlopen.
Uitzicht over de Oostvaardersplassen op de Grote Praambult
Op de landwegen tussen de enorme velden realiseerde ik me dat ik in een soort steeg was, maar dan met hele grote lege, en ontoegankelijke, velden als muren
Waterpeil ongeveer 2 meter onder het maaiveld. Boomstructuur langs de hoofdwegen zoals de Vogelweg.
Twee erven tussen de grote landbouw kavels
Hoewel het Horsterwold erg nat kan zijn sinds de invoering van het variabell (eigen) waterpeil, kun je er bijna overal te voet komen.
Dauwtrappen in het Horsterwold (Foto: Zeewolde Actueel ME MW)
Zeer natte omstandigheden in het Horsterwold in maart 2024
AXO’S RUIMTELIJKE ERVARING
Compartimenten, opgesloten vs doorkruisen
WATER, WILD EN WONEN IN DOORSNEDE EN TIJD
Reconstructie van een boerderij uit de Swifterbantcultuur (Foto: schoklanddoordeeeuwenheen.nl)
Overstromingen van de gebieden rond de Zuyderzee (Schoolkaart 1967)
Almere is een stad waar vaak experimenteel gebouwd wordt om nieuwe woonvormen uit te proberen
(Foto: Almere2.0)
Vissers op de Zuiderzee in 1932, hetzelfde jaar dat de Afsluitdijk gesloten werd (Foto: ANP)
Archeologische pltaatsen met scheepsvrakken en vliegtuigen zijn in de gehele Flevopolder met duidelijke palen aangegeven
EEN VARIATIE AAN WATERSYSTEMEN
De IJsseldelta is onderdeel van het rivierenlandschap van de Rijndelta
De Schuitenbeek staat niet in verbinding met de IJssel en voert alleen regenwater van de Noord Veluwe af. De lichtblauwe plekken hebben een variabele grondwaterstand
Aan het einde van het Pleistoceen, begin Holoceen (9000 v.Chr) stond de Noord Veluwe onder invloed van de OerEem. Een cluster van beken en slenken waar zoetwater in afvoerde en bij hoog water zout water in stroomde
Van ongeveer 1500 n.Chr tot 1932 (vorige eeuw) was de Zuyderzee een zoutwater baai met een open verbinding met de Noordzee
FAUNA IN VASTE ZONES
Na het sluiten van de Zuyderzee met de Afsluitdijk verdwenen er verschillende vissoorten zoals o.a. de Haring, Ansjovis, Spiering, Garnaal (beeld stadvollenhove.nl)
Na sociale onrust werden de Koniks paarden in de Oostvaardersplassen bijgevoerd in 2018. Het gebied biedt niet genoeg voedsel voor het aantal dieren. In 2019 zijn 150 paarden verhuisd naar Wit-Rusland.
(Foto NRC)
Wildroosters markeren de ingangen van de ecologische corridor aan de Wulpweg.
De wolf heeft definitief een comeback gemaakt op de Veluwe. De randmeren heeft de wolf nog niet overgestoken.
(Foto Mark Zekhuis)
Probleemstelling en kansen
PROBLEEMSTELLING
De Zuidelijke IJsselmeerpolder (ZIJP) is een geïsoleerd en gecompartimenteerd landschap, dat is vormgegeven op basis van een geloof in maakbaarheid en techniek, en niet op basis van de (historische) eigenschappen van het gebied en de ondergrond. Bovendien worden er in de toekomst verschillende uitdagingen verwacht op het gebied van water, natuur en wonen.
KANSEN
Het nieuwe landschap van de Flevopolders kennen we pas zo’n 100 jaar. Maar wat betekent het als het menselijk perspectief niet alleen maar leidend is? En hoe bereid je een landschap voor op de toekomst? Kunnen we ons perspectief op het landschap in de tijd weer verruimen? En wat is de volgende stap in de eeuwen durende ontwikkeling van dit landschap?
Deze problemen en kansen vormen de basis voor een ontwerp waarin het landschap zelf leidend wordt gemaakt en waarin nieuwe verbindingen worden gelegd tussen de functie en het omliggende gebied: tot drie stromen die worden vervlochten van Veluwe tot markermeer, met een verbonden structuur voor Water, Wild en Wonen.
Woonkern Bos / Recreatie
Kans: Verbinden Horsterwold met natte natuur Oostvaardersplassen
Ook de verbinding tussen Almere en Zeewolde is een kans om een beter aangesloten en leefbaarder woongebied te maken in de Zuidelijke IJsselmeerpolder
HUIDIGE SITUATIE
De Co2 opslag van de akkerbodem bedraagt ca. 1,7 ton Co2 per hectare per jaar. De uitstoot van stikstof is 60% van de Nederlandse uitstoot (ca. 100 miljoen kilo van de 166 miljoen kilo stikstof).
KANSEN
Natuur kan 10 ton Co2 per hectare opslaan per jaar. Uitbreiding van het natuurgebied schept een kans voor 9.500 hectare natuur, en daarmee voor de opslag van 95.000 ton Co2 per jaar). Kans voor reductie 4.8 miljoen kilo stikstof per jaar en het maken van een gezondere leefomgeving.
Bron Staatsbosbeheer 2022 en RIVM 2019
Duurzame landbouw
Bos Bos / Recreatie
Kans: In de verbinding tussen Almere en Zeewolde is bosbouw in een laterstadium om te vormen naar boswijken. Aan de randen van de ZIJP is er ruimte voor duurzamere landbouw die eveneens kan profiteren van de waterretentie voor irrigatie.
Kans: Het retentieregenwater en water uit de IJssel kan tijdens de verschillende (piek)perioden opgevangen worden in lagergelegen gebieden zoals de Zuidelijke IJsselmeerpolder.
Ontwerp Doorkijk
Wonen
Water
Wild
Concept: Vloeiende verbindingen
VAN COMPARTIMENTEN NAAR VERBINDING
Het plangebied wordt gekenmerkt door een inrichtinvan het landschap waarin het menselijk perspectief en gebruik centraal staan, de historie van gebied en bodem een beperkte rol spelen en waarin de compartimenten niet of nauwelijks met elkaar verbonden zijn. De houdbaarheid van deze inrichting staat bovendien onder druk door toename van de aanvoer van water via de IJsselmeerdelta en piekvolumes in regenval.
AANSLUITING VIA WATER EN BODEM
Om dit landschap duurzaam toekomstbestendig te maken is een radicale ingreep nodig waarmee de ZIJP een locatie wordt waar het water en de bodem leidend zijn en waar verbondenheid met natuurlijke processen uitmondt in duurzaam landgebruik waterbeheer en fijne leefomgevingen voor mens en dier.
DRIE STROMEN
Hiertoe wordt de hoog-laag gradiënt van de Veluwe en de ZIJP als één gebied beschouwd en worden er drie stromen vervlochten.
Door het (opnieuw) verbinden van het water tussen het bekensysteem en moerasgebied in Oostvaardersplassen ontstaat een nieuwe weg voor het water, wordt er een wildroute gecreëerd tussen de Veluwe en Oostvaardersplassen en ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor het wonen in de polder.
CONCEPT: VLOEIENDE VERBINDINGEN
Drie stromen gevlochten:
Wonen Water Wild
Context: relaties aangaan en overlappen
Aandacht locaties
en Veluwe aansluiten en als één gebied gaan beschouwen
Kans aansluiten zeepolders op de hoog / laag gradiënt
Flevoland
INGREPEN
Voor de aanpassing zijn verschillende interventies in de landschappelijke condities nodig
Klei akker deels verhogen tot een afwisselend natte en drogere ruigtes op klei
Wegen waar mogelijk verwijderen, aanluitingen recreatie-erven behouden
Loofbos vanuit erven uitbouwen to boswijken (10 - 20k inwoners)
Voormalige vaarten en tochten in beek incorporeren en lijnen cultuurlandschap zichtbaar houden
Rijke kleigrond op 3 niveaus preapareren voor: 1 zoom van natte ruigte, 2 oeverbos van hardhout, Essen-Iepenbos, 3 loofbos van Populier en Wilg.
Verlagen akkerland tot waterretentieplas, deels ondiep voor rietvelden en helofyten filters
Uitbreiden loofbos
Verlagen van beek tracé, waar mogelijk tot op de bodemlaag van Oereem (Pleistoceen)
Ontgonnen veenlandschap verlagen tot uiterwaarde die in seizoenen vanuit de beek kan overstromen
Zandgronden omvormen tot bosstroken met beschutting voor wild
PLANKAART
LEGENDA
Vloeiende Verbinding Beek
Bestaande beek
Uiterwaarde (verlaagde grond)
Bestaand Watersysteem
Randmeer
Eiland in Markermeer
Struweel tot 10m
Struweel tot 6 m
Opgehoogde kleigrond
Licht opgehoogde kleigrond
Kruidenrijk grasland
Marsland / veenweide
Dijk met gras
Bos
Autoweg
Spoorweg
Hoogtelijn
Erven
Woonkern planning
Woonkern huidig
Wild: Flora, fauna en recreatie
Wonen: Ontginningsstrategie landbouwkavels, erven als centra en opbouw boswijk
AANSLUITEN OP DE VOEG
Een nieuwe verbinding wordt gelegd door het creëren van een aansluiting tussen Gelderland en Flevoland ter hoogte van het Nijkerkernauw en het Nuldernauw. Deze ‘voeg’ is bij uitstek geschikt voor deze ingreep omdat hier sprake is van een korte oversteek en relatief gering hoogteverschil. Het stroomgebied wordt daarmee als één gebied beschouwd.
DE NIEUWE BEEK
Vervolgens wordt het bekensysteem van de Veluwe verlengd richting de polder – door het aanleggen van een beek die dwars op de richting van de voormalige randmeren meandert. Hiermee wordt ruimte gemaakt voor wateraanvoer, de oversteek van wild, recreatie en nieuwe kavels.
Het verloop van de nieuwe beek is cultuurlijk, de kavels volgend op de Veluwe en organisch, natuurlijk meanderend in de ZIJP. Door middel van verschillende peilvakken wordt de overgang van 0. N.A.P (Veluwe) naar -2.5 N.A.P. (ZIJP) overbrugd over een lengte van 10 km.
ECOLOGISCHE VERBINDING
De nieuwe beek creëert een overgangsgebied tussen de flora en fauna van de Veluwe en de ZIJP. Door het uitgraven en ophogen rondom het tracé ontstaan nieuwe condities voor natte en droge landschapstypes.
INGREPEN OP DE AANSLUITING
Aansluiting Flevo-Veluwe met uitloper van bekensysteem als vloeiende verbinding
AANSLUITEN OP DE VOEG
Zuidelijke en Oostelijke IJsselmeerpolders met randmeren Resp. het Gooimeer, Eemmeer, Wolderwijd en Veluwemeer zijn veel ruimer opgezet dan het Nijkerkernauw en Nuldernauw. De voeg die bestaat uit de twee nauwen is, door de korte oversteek en het relatief geringe hoogteverschil, bij uitstek geschikt voor een aansluiting tussen Gelderland en Flevoland
Aansluiting Flevo-Veluwe en kans voor verdere aansluiting OIJP en Noordelijk deel Veluwe
STROOMGEBIED WORDT ÉÉN GEBIED
ECOLOGISCHE VERBINDING
Echte valeriaanValeriana officinalis
Eenstijlige meidoornCrataegus monogyna
Grote wederik - Lysimachia vulgaris
Fladderiep - Ulmus laevis
Grote watereppe - Sium latifolium
Es - Fraxinus excelsior
Riet - Phragmites australis
Daslook - Allium ursinum
Waterlobelia - Lobelia dortmanna
Wilde kievitsbloemFritillaria meleagris
Pilvaren - Pilularia globulifera
Knoopkruid - Centaurea jacea
Knolrus - Juncus bulbosus
Grote bevernel - Pimpinella major
Gesteeld glaskroosElatine hexandra
Glanshaver - Arrhenatherum elatius
AANSLUITING: EEN NIEUWE BEEK
Nat bos op klei
Stromend natuurlijk
Bosrand langs dijk
Stromend cultuurlijk
Kwel en stagnant water
Half open velden
Vernatte moerige akkers
Vernatte zandige bossen
OVERBRUGGING NAAR -2,5 N.A.P.
een lengte van 10 km.
Peilvakken waarmee de overgang van 0. N.A.P (Veluwe) naar -2.5 N.A.P. (ZIJP) wordt overbrugd over
PRINCIPETEKENING
Principe van nieuwe beek; cultuurlijk, de kavels volgend, op de Veluwe en organisch, natuurlijk meanderend in de ZIJP
NIEUWE WATERKAART
LEGENDA
Vloeiende Verbinding Beek
Bestaande beek
Uiterwaarde (verlaagde grond)
Bestaand Watersysteem
Vistrap Markermeer
Eiland in Markermeer
Voert af op gemaal de Blocq van Kuffeler
Voert niet af (variabel peil)
Voert af op verplaatst gemaal
gp -4.65 X
Gemiddeld peil
p -4.80
Vast peil
Afstoppen vaart
Gemaal
Verplaatsen gemaal
Oereem als basis voor het nieuwe bekensysteem tussen de Veluwe en de Zuidelijke IJsselmeerpolder
AANLEG
De nieuwe beek creëert een overgangsgebied tussen de flora en fauna van de Veluwe en de ZIJP. Door het uitgraven en ophogen rondom het tracé ontstaan nieuwe condities voor natte en droge landschapstypes. Zo wordt de Veluwe aangesloten op het Horsterwold en uiteindelijk de Oostvaardersplassen.
GRAZERS
Door de aansluiting kan klein en groot wild het hele gebied oversteken en begrazen. De halfopen velden met wilgenstruweel worden opengehouden door kuddes grazers, die zich over het gehele gebied kunnen verspreiden.
Een deel van de voormalige boerenerven krijgt een nieuwe bestemming als recreatiegebied, en een ander deel wordt gebruikt voor het aanleggen van beschutting voor de grazende kuddes.
MEANDERENDE ROUTES
Door de verhogingen kunnen er verschillende routes voor wild ontstaan, afhankelijk van de waterstand. De wegen van mensen, dieren en water kruisen elkaar waardoor meanderende routes ontstaan voor alle gebruikers.
AANLEG
Foto: Staatsbosbeheer Flevoland
20 cm afgegraven voor waterminnende ruigte op vochtige klei
50 cm afgegraven voor waterminnende ruigte op klei
0.5 -1.5m opgehoogd Ruigte op droge klei
2 - 3m opgehoogd Ruigte op droge klei
Laagte alleen nat bij hoge waterstanden
Wildroute
Laagte hele jaar door stromende beek
Moerasandoorn - Stachys palustris
Gewone agrimonie - Agrimonia eupatoria
Groot warkruid - Cuscuta europaea
Pitrus - Juncus effusus
Harig wilgenroosje - Epilobium hirsutum
Gewone engelwortel - Angelica sylvestris
Moeraskruiskruid - Jacobaea paludosa
Sleedoorn - Prunus spinosa
Kavel die deels heringericht is voor publieke functies (recreatie), en deels als beschutte plekken voor wild
Wonen
ONTGINNINGSSTRATEGIE
De grote landbouwkavels in de ZIJP zijn 1700 x 500 meter, het formaat van een stadswijk overeenkomstig met Ommoord (Rotterdam). Aan de hand van deze kavels kan een strategie worden gemaakt om in de toekomst, kavel voor kavel, nieuwe wijken te ontwikkelen. Daarbij wordt eerst het principe zoals dat nu in Almere (Oosterwold) wordt gehanteerd toegepast. Daarbij wordt eerst een bos aangelegd, waarna dit bos ontwikkeld wordt tot een nieuwe wijk. In dit nieuwe gebied blijft het bos behouden en worden er dus boswijken gecreëerd. De voormalige erven worden ontwikkeld als nieuwe publieke centra met gemengde functies.
AANLEG
Op de kavels waar een wijk moet komen wordt eerst bos aangelegd met snelgroeiende bomen (Populieren-/ Wilgenbos). Rondom de kavels is er meer ruimte voor langzamer groeiend hardhout bos (Essen/ Iepen).
In de wijken worden water- en faunacorridors uitgegraven om ruimte te maken voor waterafvoer tijdens langere natte perioden. In drogere periodes bieden deze plekken beschutting voor fauna.
WEGEN
Toegangswegen naar deze wijken zijn in een rechtlijnige structuur vormgegeven, langs de entrees van de gebouwen. De paden structuur voor voetganger en fiets is organisch, staat los van auto-ontsluiting en zorgt voor snellere doorsteken. Binnen de wijk volgt het water de orthogonale structuur die tevens de erven aan elkaar verbindt.
ONTGINNINGSTRATEGIE: VAN LANDBOUWKAVEL TOT BOSWIJK
Flevolandse landbouwkavel van 100 x 500 m, ongeveer dezelfde grootte als de Rotterdamse wederopbouwwijk Ommoord. Eerste stap is het ontsluiten van de kavel via de lange zijde.
Uitgraven water- en faunacorridor. Bij pieken voor waterafvoer, bij langere natte periodes buffer.
Aanplant twee soorten bos: Essen-Iepenbos om de kavel heen, en op de kavel Populieren-Wilgenbos, sneller groeiend met zachter hout.
Totaalbeeld van Populieren-Wilgenbos, water- en faunacorridor, ontsluiting en ontwikkelde centra.
Ontwikkelen erven als nieuwe publieke centra met gemengde functie: wonen, werken, winkels.
Doorontwikkelen van boswijk met ontsluiting en entree aan orthogonale structuur. Organische vormen van kap uit bestaand bos maakt plaats voor bebouwing. Padenstructuur voor voetganger en fiets staat los van auto-ontsluiting en zorgt voor snellere doorsteken.
20 cm afgegraven voor waterminnend ruigte / zoom op vochtige klei
Rijke kleigrond
Loofbos mix Langzaam
Essen - Iep
Oeverbos van hardhout
Rijke Kleigrond
Loofbos mix Snel
Populier en Wilg
Basterdhyacint - Hyacinthoïdes x massartiana
Ruwe iep - Ulmus glabra
Gladde iep - Ulmus minor
Es - Fraxinus excelsior
Wilg - salix alba
Eenstijlige meidoorn - Crataegus monogyna
Witte abeel - Populus alba
Sleedoorn - Prunus spinosa
Doorkijk
TOEKOMSTIGE SCENARIO’S
De aansluiting van de ZIJP en de Noordelijke Veluwe biedt een raamwerk voor de toekomst, waarin afhankelijk van behoeftes en veranderende inzichten en omstandigheden ingezet kan worden op een uitbreiding van de verschillende functies, zoals wonen, waterretentie en drinkwaterproductie, extra wildroutes en bebossing of een combinatie hiervan.
DOORKIJK 2200
WONEN
Uitbreiding woonwijken op kavels
wildroutes en bebossing
DOORKIJK 2200
WONEN WATER
Ontwikkeling drinkwaterproductie en waterretentie
DOORKIJK 2200
TOTAAL
Combinatie doorontwikkelingen
DOORKIJK: ZEESPIEGEL
Verhoging van de afsluitdijk en het hoge scenario van de voorspelling zeespiegelstijging. (IPCC/KNMI)
BEEK IN VIER VOLUMES
Beek trace, laag volume
Waterstand middel
Waterstand hoog
Volledig volume
WATER IN 2100:
Het debiet van de beken en sprengen van de Veluwe (Sprengenbeken.nl) wordt geschat op 50 miljoen m³ per jaar. Het geschatte debiet van de Schuitenbeek (systeem) is 1/20e daarvan, namelijk 2.5 miljoen m³ per jaar.
De regenval in de zomerperiode is in 2100 naar verwachting 25% minder dan nu, maar valt wel in piekmomenten. De regenval in de winter neemt toe met 22% ten opzichte van de huidige situatie. Het debiet van de IJssel groeit van 265 m³/s naar 1060 m3/s, en het totaalvolume van het IJsselmeer stijgt naar 4.9 miljard m³.
De mogelijke stijging van de zeespiegel van de Noordzee in 2100 (IPCC) varieert van 0.8 tot 2.55 m, wat het afvoeren van regenwater bemoeilijkt.
Kans: het retentie regenwater en water uit de IJssel kan tijdens de verschillende (piek)perioden opgevangen worden in lagergelegen gebieden zoals de Zuidelijke IJsselmeerpolder.
Dankwoord
Dit project begon toen ik met mijn ouders en zus van de Deurlostraat in Amsterdam naar Almere-Haven verhuisde in 1981. De plek waar ik opgroeide blijft een grote inspiratie voor veel van mijn projecten, maar in dit project wel het meest. Ik ben ongelooflijk blij met de onvoorwaardelijke steun die ik in al die jaren van jullie kreeg in alle avonturen en projecten die ik aanging.
Mijn dank gaat uit naar de commissieleden die mij ondersteunden met goede gesprekken, hun inzichten, geduld en vertrouwen. Yttje Feddes, Ziega van den Berk en Sjef Jansen.
Op de academie, een plek die voelt als een thuis, heb ik veel steun gehad aan de hoofden van de afdeling, Hanneke Keijne en Joost Emmerik. Maar ook de coördinatoren van de pre-master die mij stimuleerden om toelating te doen, Gloria Font en Marijke Bruinsma.
In tijden van drukte, corona en korte uitval stonden ook de studiegebeleiders en docenten altijd klaar met begrip en de wil om samen tot een oplossing te komen. Dat heb ik erg gewaardeerd.
Om te kunnen studeren vond ik een baan bij de Gemeente Rotterdam, bij het Obbor team. Monique Marijnissen wil ik danken voor het vertrouwen dat ik kreeg vanaf de eerste dag dat ik bij de Gemeente werkte. Reindert van der Wal en Onnie Tjia wil ik danken voor de begeleiding die van hen kreeg en het gehele Obbor en de andere landschappers voor de geweldige samenwerking
Ook in mijn nieuwe functie bij Odin Landschapsontwerpers heb ik veel vertrouwen gekregen. Ik werk met veel plezier aan heel diverse opgaven en ben blij dat ik mijn ontwikkeling hier mag voortzetten. Heel veel dank aan Gerdien Smit, Ramon Postma en het hele team.
Alle medestudenten dank voor de actieve lessen, ik heb van jullie allemaal veel geleerd. Maar ook de excursies, de reizen daar naar toe en de op de bar dansende mensen in Café het Sluisje in Zaandam zal ik niet vergeten. In het bijzonder dank voor de Zjoerdjess; Marleen, Max en Jana, waarmee we op de app tijdens lezingen of lange werkdagen elkaar konden steunen en elkaar vonden in leuke observaties of toe konden juichen over behaalde mijlpalen
Extra dank aan Robert Wienk voor het sparren over de stedebouwkundige opzet van de Boswijk, Stefan Siderius voor het helpen met het animeren van de visualisatie van de ingrepen en Jean François Gauthier voor het doorspreken van mijn project in een vroeg stadium. Ook dank aan alle vrienden en familie die op enige afstand met me mee leefden en veel interesse toonden.
Mijn grootste dank gaat uit naar Josine. Zonder jou was dit hele avontuur niet mogelijk geweest. En hoezeer jij me ondersteunde in het doen van deze studie, was jij het die er op de drukke momenten even alleen voor stond met de boys. We hebben ook dit samen gedaan. Zoals we samen altijd weer grote avonturen aan gaan. Van Groningen naar Hoorn, Rotterdam en Twente met een paar banen en opleidingen tussendoor. Samen de hele trip met onze boys, Tije en Jules die ons veel leren over welke dingen van waarde zijn. En uiteindelijk de grootste inspiratie zijn om de wereld om ons heen en de toekomst vorm te geven.
SCHETSEN
Bronnen
BIBLIOGRAFIE
Bordewijk, F. (1983). Blokken. Nijgh & van Ditmar. Burgers, L., & den Outer, J. (2021). Rechten voor Natuur Compendium #1 Casestudies uit zes continenten. Ambassade van de Noordzee. Diepen, R. van. (2011). Vrijgevochten Flevoland: Ontstaan van een Provincie. Uitgeverij De Twaalfde Provincie. van Duin et al, (1980). Het landschap van de ijsselmeerpolders. Spectrum. Rijksdienst van IJsselmeerpolders
Duin, R. H. A. van. (1982). Oostelijk van de Knardijk: De inrichting en ontwikkeling van Oostelijk Flevoland in De Jaren 1957-1980. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. Van der Heide, G. D. (1965). Van landijs tot polderland. A.J.G. Strengholt’s Uitgeversmaatschappij N.V. Hemel, Z. (1994). Het landschap van de ijsselmeerpolders planning, inrichting en vormgeving. NAi Uitgevers. van den Hoek, K. A. (1988). De Provincie Flevoland: Reizen Door de Benelux. Lekturama. Horlings et al, (2018). De Groene Horizon: Vijftig Jaar Bouwen aan het landschap van de flevopolder. THOTH.
Huis, F. (1993). Almere van 0 Tot 100.000. Alfa VOF.
Iedema, C. W. (1996). Natuur in het natte hart: Een Verkenning van de Kansen voor Natuurontwikkeling in Het IJsselmeergebied. Rijkswaterstaat, Directie IJsselmeergebied. Keulartz, J. (1997). De rechten van het konikpaard. De Groene Amsterdammer Nr. 51 / 1997
Keulartz, J. (2020). Boommensen: Over nut en nadeel van de humanisering van de natuur. Noordboek.
Koren, L. (2008). Wabi-sabi for artists, designers, Poets & Philosophers. Imperfect Pub.
Pruys, S. M. (1975). Terug naar Het Natuurlijke. Koninklijk Nederlands Verbond van Drukkerijen.
Spierings, M., & Bos, H. (1996). Westelijk van de Knardijk: Inrichting en ontwikkeling Van Zuidelijk Flevoland, 1968-1996. Ministerie van Verkeer en Waterstaat.
AUDIO
WEB
van Gijlswijk, A., Kraak, B., Bos, K., & Nout Kooij. (2020, June 26). De DijkenMoeten Hoger (Geen Gelul). Hang Youth. Retrieved January 25, 2023, fromhttps://open.spotify.com/ track/0PANJmFg08FZMrp7RL7mGD?si=a3b46113c-5c649aa
Flevoland later: 100.000 woningen erbij in Flevoland. Spotify. (2021, June 1). Re-trieved January 20, 2023, from https://open.spotify.com/episode/70J446Q-0jxNCZmoFDfm172?si=QP7hQQ4lSV6wdfGlpBIiQg&nd=1
De Groene Eeuw E2: Toekomstverbeelding. Spotify. (2020, November 23). Re-trieved January 20, 2023, from https://open.spotify.com/episode/7tFYt9YmRziouJ10dl0Vcu
De Groene Eeuw E5: Klimaatrecht. Spotify. (2021, February 20). Retrieved January 25, 2023, from https://open.spotify.com/episode/3jrUVj8fnRQyhf3l1DF1NY?si=a8207913aa194213
Rijksdienst IJsselmeerpolders . Canon van Almere. (n.d.). Retrieved January 21, 2023, from http://canonvanalmere.nl/rijksdienst_ijsselmeerpolders_0
Gedwongen Afscheid van de Schipperkade. Trouw. (1996, February 22). Retrieved January 21, 2023, from https://www.trouw.nl/nieuws/gedwongen-afscheid-van-de-schipperkade~b012a5f5/
Klimaateffectatlas. Arcgis.com. (n.d.). Retrieved January 22, 2023, from https://www.arcgis.com/home/item.html?id=184242037ae74562acd6af9e0f4ef37c
Aquabattery. Sponsland. (n.d.). Retrieved January 22, 2023, from https://sponsland.nl/nl/projecten/waterbatterij/
Nieuwe Oogst, https://www.nieuweoogst.nl. (n.d.). Oplossingen voor bodemdaling Flevoland Worden Gezocht in gebiedsproces. Nieuwe Oogst. Retrieved January 26, 2023, from https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2022/09/20/oplossingen-voor-bodemdaling-flevoland-worden-gezocht-in-gebiedsproces
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de auteur.
