GREANN... Mhothaigh an seanduine seo an bás chuige agus chuaigh sé chuig adhlacóir le cónra a roghnú. Thaispeáin an t-adhlacóir cónraí de gach cinéal agus de gach phraghas dó agus scrúdaigh an seanduine gach ceann acu. Sa deireadh ar seisean: “Tá cónra anseo ar cúig chéad phunta agus ceann eile ar seacht gcéad punta agus ní fheicim aon difear eatarthu.”
“Nach bhfeiceann? Luigh isteach sa cheann ar cúig chéad agus feicfidh tú nach dtig leat d’uilleannacha a bhogadh inti.”
“Ní mise do dhuine tamall sáighdiúrachta, a dhéanamh in airm an léinn” - Seosamh Mac Grianna. CUMANN LÉITHEOIREACHTA!
Come Dine With Me… Come Dine with me will take place again on Saturday the 9th November 2019. The format will be the same as previous years, dinner first then disco in Cumber House. If you would like more information regarding this excellent club event please contact a member of the Committee and they will keep you right.
IRISH LANGUAGE READING GROUP! Tá Conradh na Gaeilge Craobh Sheáin de Búrca, i gClóidigh, Co. Dhoire ag cur tús le cumann léitheoireachta i dTeach an Chumair chun deis a thabhairt do Ghaeil bualadh go sóisialta, an Ghaeilge a labhairt agus a chleachtadh, suim a chothú sna leabhair, sna hamhráin agus san fhilíocht. If you would like to be part of an Irish language reading groupplease get in contact with Pól 07874838776. Má tá suim agat ina leithid, déan téagmháil le Pól ag 07874838776. Ná bíodh eagla, faitíos nó náire ort theacht agus a bheith inár láthair. Is foghlaimeoirí sinn go léir. Some mastery of the language is required, as texts will not be suitable to those with just a ‘cúpla focal’. GCSE and A-Level students are welcome to join us! Scaipigí an scéil—Spread the word!
2
GEIMHREADH Céard fáth do chaointe, A ghaoth ghlórach, ghéar? Ag éagnach an tSamhraidh Is glaise na gcraobh.
Céard fáth do chaointe, A spideog ar ghéig? Ag éagnach an tSamhraidh Is cantain na n-éan.
Céard fáth do chaointe,
MUSIC WORKSHOPS—NOV 2019 Friends, There will be music workshops organised by Brady Music Academy given by expert tutors in Cumber House, Claudy on Saturday 16th November 2019. Workshops are for students who play and who are not absolute beginners. The benefits of these workshops include expert tuition, development of musicical ability of social skills and of friendships and of course they can act as a catalyst to break the student out of a rut and develop their interest in music and practice again. Workshops are £10 for the day and booking is advisable as places are limited. For more information or to book a place please contact Paul Brady: 07874838776.
A bhláth-bhé na ndéar? Ag éagnach an tSamhraidh A d’fhág mé lem lean.
- Seán mac Fheorais, Gearrcaigh na hOíche, 1954.
‘Sé an Ceol, Sonas an Croí. Go raibh maith agaibh.
Scór na nÓg Chontae Dhoire—Derry Scór Satharn 23 Samhain / Saturday 23rd November 2019 Domhnach 24 Samhain/ Sunday 24th November 2019 Go n-éirí linn!! (May we succeed!!)
3
LORG AN BHÉARLA Lorg an Bhéarla
Gaeilge
Cur síos an leabhar sin.
Fág uait an leabhar.
Bhí mála úlla agam agus d’ith mé leath cuid acu.
Bhí mála úll agam agus d’ith mé a leath. / d’ól mé a leath.
Tá poll sa bhalla.
Tá poll ar an bhalla.
Caithfidh mé éirí go luath ar
Caithfidh mé éirí leis an lá.
maidin. Caithfidh mé stéig a dhéanamh/ a chócaireacht don dinnéar anocht.
Caithfidh mé an stéig a ghiollacht.
Tá sé in am agam dul chun an bhaile.
Is é an t-imeacht é.
TUISMITHEOIRÍ AGUS PÁISTÍ Seo frásaí chun cuidiú le tuismitheoirí atá ag foghlaim na Gaeilge agus páistí an Ghaeilge a labhairt sa bhaile roimh am scoile. Le do thoill (le-do-hol) - please Go raibh maith agat (go-row-my-ogit) Thanks Éirigh! (ear-eee) - get up! Ar mhaith leat…? (aer-y-lat…?) - Would you like…? Bricfeasta (brick-fes-ta) - breakfast Culaith scoile (kul-ee-skull-a) - scoil uniform Ubh (iv) - egg
Uibheacha (iv-a-ha) - eggs
Brachán (bra-han) léite (lay-cha) - Porridge Arán rósta (aran-ross-ta) - Toast Im (im) - butter Bainne (bway-nya) - milk Sú oráiste (sue-or-is-cha) - orange juice
4
Sú úll (sue-oooo-ill) - apple juice Ar aghaidh linn (aer-ayy-linn) - let’s go.
LON DOIRE AN CHAIRN. Binn sin, a loin Doire an Chairn! Ní chulas in aird san mbith Ceol ba bhinne ná do ghuth, Agus tú fá bhun do nid.
Aon cheol is binne fén mbith, Mairg nach n-éisteann leis go fóill, A mhic Calphroinn na gclog mbinn, Is go mbéarfá arís ar do nóin.
An t-éan a chíonn tú anois, Ag sin an scéal duit go dearbh.
Doire an Chairn an choill úd thiar, Mar a ndéanaidís an Fhiann fós; Ar áille is ar chaoimhe a crann, Is ea do cuireadh ann an lon.
Scolgaire loin Doire an Chairn, Buithre an daimh fhaill na gCaor, Ceol lena gcodladh fionn go moch, lachain ó loch na dTrí gCaol.
Cearca fraoich um Chruachain Choinn, feadaíl dobharchon Droim dá Loch, Gutha fiolar Ghlinn na bhFuath, longhaire coach Chnoic na Scoth.
Gutha gadhar Ghleanna Caoin, Is gáir fhiolair chaoich na sealg Tairm na gcon ag trial go moch, Isteach ó thrá na nCloch nDearg.
An tráth do mhair Finn is an Fhiann, Dob ansa sliabh ná cill,
(He/She who travels, has stories to tell!)
I gcrích lochlann na sreabh ngorm, Fuair Mac Cumhaill na gcorn ndearg
SEAN-FHOCAIL NA MÍOSA
Do dhéanfá déara go dian, is ní bheadh t’airne ar Dhia go fóill.
An té a bhíonn siúlach bíonn sé scéalach!
Agat mar atá agam féin, dá mbeadh deimhin scéil an eoin,
Ba bhinn leosan fuíle lon, Gutha na gclog leo níor bhinn.
5
SONRAÍ TEAGMHÁLA/ CONTACT DETAILS • Gúthán: 07874838776 • Ríomh-phost: bradymusicacademy@gmail.com • Teach an Chumair, Clóidigh, Co. Dhoire, BT47 4JA • CanG Sheáin de Búrca https://www.facebook.com/ cnagcloidigh/ • Brady Music Academy https://www.facebook.com/ Brady-Music-Academy348696748642386/? ref=bookmarks
FOCLÓIR OÍCHE SHAMHNA HALLOWEEN WORDS Oíche Shamhna (ee-ha how-na) - Halloween Night Púca (poo-ka) - Ghost Taibhse (tive-sha) Ghost Damhán Alla (dow-in al-a) - Spider Cailleach (kyle-ya) - Witch
Cat dubh (cat do) - A black cat Teach Taibhsí (cha tive-she) - Haunted House Ialtóg (ail-toag) - Bat Cnámharlach (cra-wore-lah) - Skeleton
Conradh na Gaeilge,
Bob nó Bia (bob no beee-ya) - Trick or Treat
Craobh Sheáin de Búrca, Clóidigh, Co. Dhoire.
Milseáin (mil-shine) - sweets Bean Sí (ban-shee) - A Female Spirit Tine Cnámh (chin-ya cra-o) - Bone Fire
If you would like anything included in our newsletter regarding cultural or historical activities in the greater Claudy area please contact us and let us know whether you would like the piece writtin in English or Irish. Ár mbuíochas ó chroí leat! Ar scáth a chéile a mhaireann muid!
6
Tinte Ealaíne (chin-cha al-in-ya) Fireworks Deireadh Fómhair (Jer-u Four) October aka The End of Autumn
LOGAINMNEACHA—LEIS AN DR. NIALL COMER
Béarla
Gaeilge
Ciall
Oville
(Baile an) Abhaill
Place of the Orchard
Altmover
Allt Mómhar
Pleasant Glen
Drum Lower
Droim
Ridge
Gortnaghey
Gort na hÁithe
Field of the kiln
CUMANN LÚTHCHLEAS GAEL SHEÁIN UÍ MHISTÉIL Hurling and Camogie Winter Training Times: Every Friday.
P1—P3: 6pm—7pm P4—P7: 7pm—8pm
“Is iomaí Nollaig a bhí mé féin, I mBun Abhann Doinne is mé gan chéill
Ag iomáin ar an trá bháin ‘Is mo chamán bán ins mo dhorn liom.” (Aird Uí Chuain.)
SAIBHREAS NA GAEILGE Bhí mé ag cleitearnaigh thart fána gcosa - I was hovering around his feet.
Ní thiocfadh liom an tubáiste a cheilt ní b’fhaide. - I couldn’t avoid the truth/ disaster any longer.
Oíche cheann féile — the night of the festival.
Lig sé cead mo chinn liom. - He let me do as I pleased.
Bhí mé ar mo sháimhín suilt - I was in my element.
Bhí mé i mo shuí le teacht dheirg an dá néal. - I was awake at first light.
Tabhair an bealach don ghasúr... Leave the boy alone...
Bhí go maith agus ní raibh go holc All was good.
Bhí an áit ag bánú nuair... - the place was emptying when... Ná bain a shult as an duine bhocht! - Stop torturing him!
7
An Bata Scóir/ The Tally Stick. A state system of primary education was introduced in Ireland in 1831 by the British Government and one of its main aims was the teaching of English. Children were ‘strongly discouraged’ from speaking Irish. The "tally stick", or "bata scóir" in Irish, was introduced into classrooms. Children attending school had to wear a stick on a piece of string around their necks. Each time they used Irish, a notch was cut into the stick. At the end of the day, they would be physically beaten by their teacher according to how many notches they had on their stick.
It’s not sufficiently understood that Ireland went through a trauma in the 1840s and '50s - there were at least two or three famines, and between that and emigration population was almost halved. In 1840, there were eight million Irish, and I think fourteen million English; at the end of the 1840s into the 1850s there were only four and a half, and those who remained were forced to learn English. And the ethnic cleansing of the Irish language via use of the tally stick is described in this poem written by John Montague. A Grafted Tongue. (Dumb, bloodied, the severed head now chokes to speak another tongue As in a long suppressed dream, some stuttering garbled ordeal of my own) An Irish child weeps at school repeating its English. After each mistake The master gouges another mark on the tally stick hung about his neck Like a bell on a cow, a hobble on a straying goat. To slur and stumble, In shame the altered syllable of your own name: to stray sadly home And find the turf-cured width of your parents’ hearth growing slowly alien: In cabin and field, they still speak the old tongue. You may greet no one.
Point to Ponder: Was the Irish language politicised in the 20th Century as Unionist politicians would argue or is there a long history of demonising our language pre 20th Century?
To grow a second tongue, as harsh a humiliation as twice to be born. Decades later that child’s grandchild’s speech stumbles over syllables of an old order.
by John Montague.
RANGANNA GAEILGE/ IRISH CLASSES Tá ranganna Gaeilge le socrú againn go fóill. Táimid ag plé le múinteoir amháin ag an bhomaite chun é a mhealladh chun an chladaigh le rang seachtainiúil a thabhairt. Mas suim leat bheith ar ranganna linn nó má suim agat i rand a theagasc déan téagmháil le Pól Mac Brádaigh: 07874838776, Cathaoirleach an chumann áitiúil. We are in the process of organising Irish classes and are talking to one possible teacher. If you would like to take an Irish class or teach one, please contact Pól Mac Brádaigh on 07874838776 - Chairperson of the local Branch of Conradh na Gaeilge.
9
le Séamas Ó Grianna Roimh cheithre huaire fichead bhí scéal an taibhse i mbéal gach aon duine sa phobal. Chuaigh sé ó dhuine go duine mar rachadh fallscaoth i bhfraoch sléibhe i dteasbhach samhraidh. Bhí na daoine scanraithe. Ní rachadh aon duine amach thar doras leis féin i ndiaidh na hoíche. Chuala duine amháin seitreach chapaill ag doras na gaoithe idir mean oíche agus lá. Chonaic duine eile soilse aisteacha sa spéir, agus bhíothas cinnte gurbh é marcach an eich bháin a bhí ann. Cúpla lá ina dhiaidh sin, bhí leathach agus slata mara ina rathachanna ar thrá Oiléan na Marbh. Ach ní ligfeadh an eagla do dhuine ar bith a gcruinniú. Ní raibh a fhios nach as beanna an chladaigh a thiocfadh an marcach. Bheadh a chuid féin aige, mar mharcach, cibé ar bith créatúr a bheadh de gheall leis! Ní dhearnadh ceilp ar bith ar na bailte an bhliain sin. An geimhreadh ina dhiaidh sin , d’iarr an sagart ar na fir dul chun na trá agus an leathach a thógáil. Dúirt sé leo nach raibh contúirt ar bith orthu. Thug sin misneach dóibh agus d’imigh an eagla díobh, uilig ach de Eoin Shéarlais Duibh. Ní rachadh seisean go hOileán na Marbh san oíche ar a mheáchan féin óir!
Test yourself: Irish for witch: - _ _ _ _ _ _ _ _ _ Irish for bat: - _ _ _ _ _ _ Irish for Haunted House: - _ _ _ _ _
_______
Bíodh féile scanrúil sábhailte agat—We wish you a scary but safe holiday!