Cy Twombly | visitors guide

5Twombly_vgEXPO.indd 1

Visitor’s guide

19/01/12 17:16

Brushes, Lexington, 2005

Ce guide du visiteur vous est offert par BOZAR EXPO en collaboration avec l’imprimerie Hayez.

Deze bezoekersgids wordt u aangeboden door BOZAR EXPO , in samenwerking met drukkerij Hayez.

visitors’ guide is offered to you This visitors’ This guide is offered to you

by BOZAR EXPO in collaboration with Hayez printers in collaboration with Hayez printers.

5Twombly_vgEXPO.indd 2

Hayez, your efficient printer

19/01/12 17:16

BO ZAR EX PO

01.02 > 29.04.2012

CY TWOMBLY

5Twombly_vgEXPO.indd 1

Photographs 1951 - 2010

1

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 2

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951. Ed. 3/6 Dryprint on cardboard. 43,1 x 27,9 cm Schirmer/Mosel Verlag – Fondazione Nicola del Roscio

2

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 3

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951. Ed. 3/6 Dryprint on cardboard. 43,1 x 27,9 cm Schirmer/Mosel Verlag – Fondazione Nicola del Roscio

3

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 4

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951. Ed. 3/6 Dryprint on cardboard. 43,1 x 27,9 cm Schirmer/Mosel Verlag – Fondazione Nicola del Roscio

4

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 5

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951. Ed. 3/6 Dryprint on cardboard. 43,1 x 27,9 cm Schirmer/Mosel Verlag – Fondazione Nicola del Roscio

5

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 6

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951. Ed. 3/6 Dryprint on cardboard. 43,1 x 27,9 cm Schirmer/Mosel Verlag – Fondazione Nicola del Roscio

6

19/01/12 17:16

‌ his work does not derive from a concept (mark) but from an activity (marking) ‌

5Twombly_vgEXPO.indd 7

Roland Barthes

7

19/01/12 17:16

Twombly as photographer: a work of light What you are about to discover is a rare treat in the world of contemporary art: the exceptional photographic output of an American artist who has been celebrated above all for his paintings, immediately recognizable by the way his singular, spontaneous, colourful, almost primitive script traces onto the canvas the names of mythological heroes and lines from Sappho, Keats, Mallarmé or Valéry. But there is no rupture between his painting and the hundreds of Polaroids, reworked with a colour photocopier, that will be on show as of 1 February. Cy Twombly had selected them for his last book, published in Munich this past summer, just before his death. The show frames them with an incisive selection of paintings and drawings, as well as with a film on Twombly by British artist Tacita Dean. Some thoughts from Hubertus von Amelunxen.

How will you arrange the photos – which Twombly himself had originally selected for a book – in the exhibition so as to bring to life the relationship to space and time that was so dear to him?

The basis for the exhibition at the Centre for Fine Arts is a book Twombly started working on last year, and which he presented in Munich shortly before his death. He conceived the layout, and I had the honour of writing the text. The show preserves the underlying dramarturgy of the book, the only difference being that it will feature some pieces – drawings, paintings and sculptures – that are not in the book. But everything links

5Twombly_vgEXPO.indd 8

8

19/01/12 17:16

back to photography. Which is as much as to say that there is no segregation between the photographic, the pictorial or the sculptural work. It’s the same gesture, but in another time.

That’s the most important thing. We are also including in the show the film Edwin Parker (that is Twombly’s real name), by British artist Tacita Dean.

What touches you, personally, about this artist?

If you allow me to invoke a term from Roland Barthes, I would say it is the ‘erasure’. In other words, what touches me is how Twombly was able to preserve this research for the length of his entire pictorial work. To be or not to be able to put a sign?

That is the question of his work. Very few artists have managed that; it is as fascinating, in fact, as the temporality he gives to myth. Myth, as you know, is outside time. Here we touch hands with his interest in psychoanalysis and the atemporality of the psyche. At that level, it is an extraordinary body of work: notwithstanding its sheer diversity, its starting point is always the same sign.

On this issue of time, isn’t there a paradox in Twombly between the instantaneity of the Polaroid and the slow process of its subsequent transformation?

Twombly is not the only one to have worked that way. He is no Cartier-Bresson, certainly: the ‘decisive moment’ holds no interest for him. Who knows how many Polaroids he discarded when he was making the selection for this photography-heavy

5Twombly_vgEXPO.indd 9

9

19/01/12 17:16

book. There are now four volumes, including some snapshots he kept …

Did Twombly work in series, the way many contemporary artists do?

No, he arranged his work by favourite places and themes: Italy, Rome, Lexington, his studios, sometimes the beach, and, most of all, flowers – extraordinary! By the way, Tulips is the first series he showed at the Matthew Marks Gallery in New York, in 1993. He also photographed his apartment, flora, vegetables …

Everyday objects mostly, except for his first photos, which date from the early 1950s. Twombly did a number of portraits back then, and he also photographed his own work, something he would continue to do for the next half-century – just like Gerhard Richter or Brancusi. He used photography as another way to translate his process. It is also possible – maybe – that he used photography to gain another point of view on his own work. For himself, I mean.

Did he use photography as a basis for his painting?

No. He used Polaroid in a pretty unusual way, with the autofocus turned off. He plays with blurred, the out of focus.

And when he reproduced his Polaroids, he did so with a colour photocopier that allowed him to highlight certain colours, or make the images almost monochromatic. By such means he introduced space and time – the core concern of the whole of his production – into his work.

What is he looking for by enlarging Polaroids?

The format he chose with the colour photocopier is about two

5Twombly_vgEXPO.indd 10

10

19/01/12 17:16

and a half times larger than the square of the Polaroid. We may then speculate that, by enlarging it, he was also enlarging the blurriness – much as Sigmar Polke did. (Polke also worked a lot with a colour photocopier, stretching the image in a very peculiar way that rendered it akin to an anamorphosis.) Twombly does not go that far, but he does change the proportions of the image when he enlarges it. He highlights its abstraction.

How do we recognize his touch in that work?

For Twombly, writing is fundamental. He has his own writing, which forms the basis for a constantly search for another writing … It’s a perpetual work of writing and obliterating – of the erasing so aptly described by Roland Barthes. It is also a work on whiteness that brings him quite close to Mallarmé There is no white, strictly speaking, in a Twombly; there is no void, except in some of the black and white photos from the 1950s – a table, a chair … In Twombly’s canvases, white generally serves only to introduce a temporality-generating depth.

White or light?

Twombly’s work is, as a whole, a work of light. He paints light.

When he is working with black, or with white on black, or when he is practicing erasure, light is always the object. And isn’t photography the very medium of light?

5Twombly_vgEXPO.indd 11

Interview conducted by Xavier Flament for the BOZARMAGAZINE

11

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 12

Of writing TW retains the gesture, not the product. Even if it is possible to consume aesthetically the result of his work (what is called the oeuvre, the canvas), even if TW’s productions link up with (they cannot escape) a History and a Theory of Art, what is shown is a gesture. What is a gesture? Something like the surplus of an action. The action is transitive, it seeks only to provoke an object, a result; the gesture is the indeterminate and inexhaustible total of reasons, pulsions, indolences which surround the action with an atmosphere (in the astronomical sense of the word). Hence, let us distinguish the message, which seeks to produce information, and the sign, which seeks to produce an intellection, from the gesture, which produces all the rest (the “surplus”) without necessarily seeking to produce anything. The artist (let us retain this somewhat kitsch term) is by status an “operator” of gestures: he seeks to produce an effect and at the same time seeks no such thing; the effects he produces he has not obligatorily sought out; they are reversed, inadvertent effects which turn back upon him and thereupon provoke certain modifications, deviations, mitigations of the line, of the stroke. Thus in gesture is abolished the distinction between cause and effect, motivation and goal, expression and persuasion. The artist’s gesture – or

12

19/01/12 17:16

the artist as gesture – does not break the causative chain of actions, what the Buddhist calls karma (the artist is not a saint, an ascetic), but he blurs, confuses it, he starts it up again until it loses its meaning. In (Japanese) Zen, this sudden (and sometimes very tenuous) break in our causal logic (I am simplifying) is called a satori: by some tiny, even ridiculous, aberrant, preposterous circumstance, the subject wakens to a radical negativity (which is no longer a negation). I regard TW’s “graphisms” as so many little satoris: starting from writing (a casual field if ever there was one: we write, it is said, to communicate), various futile explosions, which are not even interpreted letters, suspend the active Being of writing, the tissue of its motivations, even its aesthetic motivations: writing no longer abides anywhere, it is absolutely in excess. Is it not at this extreme limit that “art” really begins, or the “text” – all that man does “for nothing,” his perversion, his expenditure?

5Twombly_vgEXPO.indd 13

Roland Barthes

13

19/01/12 17:16

A rare text by Cy Twombly, reflecting on his paintings appeared in the August – September 1957 issue of the journal L’Esperienza moderna.

The reality of whiteness may exist in the duality of sensation (as the multiple anxiety of desire and fear).

Whiteness can be the classic state of the intellect, or a neoromantic area of remembrance – or as the symbolic whiteness of Mallarmé.

The exact implication may never be analyzed, but in that it persists as the landscape of my actions, it must imply more than selection.

One is a reflection of meaning. So that the action must continually bear out the realization of existence. Therefore the act is the primary selection.

In painting it is the forming of the image; the compulsive action of becoming; the direct and indirect pressures brought to a climax in the acute act of forming. (By forming I don’t mean formalizing – or in the general sense the organizing of a “good painting.” These problems are easily reached and solved and in many cases have produced beautiful and even important works of art.)

Since most painting then defines the image, it is therefore to a great extent illustrating the idea of feeling content.

It is in this area that I break with the more general processes of painting.

To paint involves a certain crisis, or at least a crucial moment of sensation and release; and by crisis it should by no means be limited to a morbid state, but could just as well be one ecstatic impulse, or in the process of a painting, run a gamut of states.

5Twombly_vgEXPO.indd 14

14

19/01/12 17:16

One must desire the ultimate essence even if it is “contaminated.”

Each line now is the actual experience with its own innate history. It does not illustrate – it is the sensation of its own realization. The imagery is one of the private or separate indulgencies rather than an abstract totality of visual perception.

This is very difficult to describe, but it is an involvement in essence (no matter how private) into a synthesis of feeling, intellect etc. occurring without separation in the impulse of action.

The idea of falling into obscurities or subjective nihilism is absurd – such ideas can only be held by a lack of reference or experience.”

Kirk Varnedoe, Cy Twombly. A Retrospective, The Museum of Modern Art, New York, 1994, p. 27.

5Twombly_vgEXPO.indd 15

15

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 16

To consider TW’s work with the eyes and the lips is therefore continuously to dissapoint what it looks like.

This work does not ask us to contradict the words of culture (what is spontaneous in a man is his culture), simply to displace them, to detach them, to give them another light. TW compels us not to reject but – what is perhaps much more subversive – to traverse the aesthetic stereotype; in short, he calls forth from us a work of language (is it not just this work – our work – which constitutes the value of an oeuvre?).

Roland Barthes

As in a surgical operation of extreme delicacy, everything occurs (in TW) at the infinitesimal moment where the crayon’s was approaches the paper’s texture. Was, a soft substance, adheres to the tiny asperities of the graphic field, and it is the trace of this light swarm of bees that constitutes TW’s stroke, his line. An odd adherence, for it contradicts the very idea of adherence: it is like a contact of which the mere recollection would constitute the ultimate value; but this past tense of the stroke can also be defined as it future: the crayon, half soft, half

16

19/01/12 17:16

pointed (we do not know how it will turn), is going to touch the paper: technically, TW’s work seems to be conjugated in the past tense or in the future, never really in the present; one might say that there is never anything but the memory or the anticipation of the stroke: on the paper – on account of the paper – the tense is perpetually uncertain.

Roland Barthes

The task, then, is always, in every circumstance (in any work whatever), to make substance appear as fact (pragma). To perform it, Twombly has, if not methods (and even if he had, in art method is noble), at least habits. We shall not ask whether other painters have had these habits; in any case, it is their combination, their distribution, their proportion which constitute Twombly’s original art. Words, too, belong to everyone; but the sentence belongs to the writer: Twombly’s “sentences” are inimitable.

5Twombly_vgEXPO.indd 17

Roland Barthes

17

19/01/12 17:16

5Twombly_vgEXPO.indd 18

The incomparable work of Cy Twombly is grounded in the art of light. His art carries light. In the paintings and drawings, light in the ground, in the color, and in the opening movement eclipses all other meaning, piling on and compressing doubt, “in such a way that splendor emerges.” And so, actually, one would like to think, the photograph as light text was already conceived of in Twombly’s work before he reached for the camera. What can be attributed to the gaze then, when a painter and draftsman equips that gaze with a box – a camera – becoming a Cyclops and taking pictures? And let us not forget that the box must be dark in order to receive light. With photography, Cy Twombly is seeing in another time. Seeing and Not-Seeing search for each other in the photographs in a manner distinct from his paintings and drawings. In Twombly’s art, the invisible lies within the visible – and not in a way that permits them to be distinguished or separated from each other. In its “looking to” and “looking away,” his art is essentially informed by a blindness, a punctum caecum. One speaks of a self-chosen blindness, of a “longing of the hand,” directed against the evidence of the eye; one speaks of the decisively chosen aberration from the painterly gesture as a distancing from imitation and the “repressive rationality” that, as Roland Barthes once put it, subjected painting to its position as an art of spectacle. The hand is in front of the eye, and it is closer to the eye than the canvas, the paper, the painted

18

19/01/12 17:16

surface. Twombly “draws in the dark (…)”1. And in the gesture of the body, he records the surface, registering it and developing it. In his paintings, the instant of inscription is inseparable from that of obliteration – or should we say fading out – while that which has been faded out of the picture remains preserved, written over or whited out, visibly invisible.

Hubertus von Amelunxen Tyché, in Greek, is the event insofar as it occurs by chance.

Twombly’s canvases always seem to involve a certain power of accident, a Bonne Chance. Never mind if, in fact, the work is the result of precise calculation. What matters is the effect of change or, to put it more subtly (for Twombly’s art is not aleatory), of inspiration, that creative force which is, in a sense, the euphoria of chance.

Two movements and one state account for this effect.

Roland Barthes

P. 7, 12, 13, 16, 17 : Barthes, Roland, “Cy Twombly: Works on Paper” in: The responsibility of form: critical essays on music, art, and representation, trans. Richard Howard (New York: Hill & Wang, 1985).

P. 17, 19 : Barthes, Roland, “The Wisdom of Art” in: The responsibility of form: critical essays on music, art, and representation, trans. Richard Howard (New York: Hill & Wang, 1985).

P. 18, 19 : von Amelunxen, Hubertus, “Do Not Interrupt This Rose”, in: Cy Twombly, Photographs III 1951-2010 (Munich: Schirmer/Mosel 2011).

5Twombly_vgEXPO.indd 19

19

19/01/12 17:16

Edwin Parker Why we become who we become, or do as we do, or are born with a facility for something when others are not, remains, for the most part, unknown to us. We cannot often guess what incident or influence arranged our lives or ambitions in the way that it did, or whether in fact it was something deeper. And most mysterious of all is why artists become artists, and why they become the artists they are.

I have loved the work of Cy Twombly since the beginning; it touched me immediately and I have never let it go, though I have grown and changed considerably since then. No matter where I encountered it, I was never disappointed. His work has been a constant in my life, but until recently, I had no idea who he was or what he looked like, nor was I inquisitive to know.

He came out of another generation, another place, another world altogether. In a way, the maker was as distant to me as Michelangelo. And then I met him.

Lexington is a small town with a proud history in the southern state of Virginia. Its centre is a lattice of two or three streets surrounded by eighteenth and nineteenth century houses, fraternity halls, and, in amongst the handsome trees and tidy grass, a university campus and military academy. It’s an old-fashioned place, small town and homely, with quirky notices stuck up in shop windows offering treats for pets with a purchase or advice on easy ways to get to Heaven. One of these humble premises Cy Twombly rents as his studio. Behind the blinds in its small storefront window he sits, thinks and works, but mostly he sits, content to watch his neighbours pull up and park, buy cakes or their newspapers next door, and then leave again.

5Twombly_vgEXPO.indd 20

20

19/01/12 17:16

For Cy, painting is pure behaviour and that’s why he doesn’t talk about. I asked him if he worked in spurts and he replied that he wasn’t “nine to five”. He is an artist blessed with pictorial instinct and with a true ability to work beneath his conscious level, and this is rare. Much of his working time is spent getting to this point. There is no preparation, or rather his preparation is sedentary, spent reading and reflecting and being. He doesn’t hide behind a process, because in a sense, he has no process, only the interaction in the moment, whenever it should occur.

Coming back to Lexington in the autumn each year, has allowed Cy to return home: home as in local. There is comfort in this and his affection for it is clear. Lexington, with its neoclassical architecture and pride in its history was instrumental in making the artist in Cy. In the grounds of the Virginia Military Institute, he showed us a monument celebrating the site of a tree. Cy Twombly’s paintings have a universal language but in Lexington, he is a local; he is himself, or at least his American self, and that is why I gave the film its proper name.

5Twombly_vgEXPO.indd 21

Tacita Dean

21

19/01/12 17:16

Biographies Cy Twombly, who was born in Lexington, Virginia, in 1928 and died in Rome on 5 July 2011, studied at the Museum of Fine Arts school in Boston (1947-1949), the Art Students League in New York (1950-1951), and Black Mountain College in North Carolina (1951-1952).

In the mid 1950’s, after travelling around Europe and North Africa, he became a leading figure in a group of New York artists that included Robert Rauschenberg and Jasper Johns. In 1957 he moved to Italy, where he developed his distinctive style, moving via abstract expressionism and action painting to a sort of handwriting that allowed him to explore the potential and the expressive power of lines. The dividing line between painting and drawing is often very thin. Twombly often drew his inspiration from poetry, mythology, history, and the region’s landscape.

In 1995 the Cy Twombly Gallery was opened in the Menil Collection in Houston, Texas. Its design, by the renowned architect Renzo Piano, was based on sketches by Twombly himself. The Gallery is home to a permanent retrospective devoted to the artist.

Cy Twombly’s work is to be found in all the great museums and has been the subject of exhibitions all over the world, including in Brussels (Centre for Fine Arts, 1965), New York (MoMA, 19941995), Berlin (Neue Nationalgalerie, 1995), St Petersburg (State Hermitage Museum, 2003), Houston (Museum of Fine Arts, 2005), and London (Tate Modern, 2008).

In 2010 Twombly installed a permanent work in the Musée du Louvre in Paris: a painted ceiling for the Salle des Bronzes.

5Twombly_vgEXPO.indd 22

22

19/01/12 17:16

Born in. 1965, Canterbury, Great-Britain. Tacita Dean studied art at the Falmouth School of Art in England, the Supreme School of Fine Art in Athens, and the Slade School of Fine Art in London. In 1998 she was nominated for a Turner Prize and was awarded a DAAD scholarship for Berlin, Germany, in 2000.

She has received the following prizes: Aachen Art Prize (2002); Fondazione Sandretto Re Rebaudengo, Turin, Italy (2004); the Sixth Benesse Prize at the 51st Venice Biennale (2005) and the Hugo Boss Prize at the Solomon R. Guggenheim Museum, New York (2006). Dean also participated in the Venice Biennale in 2003 and 2005.

The films, drawings and other works by Tacita Dean are extremely original. Her recent film portraits express something that neither painting nor photography can capture. They are purely film. And while Dean can appreciate the past, her art avoids any kind of academic approach. Dean‘s art is carried by a sense of history, time and place, light quality and the essence of the film itself. The focus of her subtle but ambitious work is the truth of the moment, the film as a medium and the sensibilities of the individual.

5Twombly_vgEXPO.indd 23

23

19/01/12 17:16

List of artworks Schirmer/Mosel Verlag - Fondazione Nicola del Roscio Dryprints on cardboard Flowers, Gaeta, 2005 Flowers, Gaeta, 2005 Leaves, Lexington, 2005 Leaves, Lexington, 2005 Untitled, Gaeta, 1994 Untitled, Gaeta, 1994 Untitled, Gaeta, 1994 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Lemon, Gaeta, 2008 Leaves, Gaeta, 2008 The Artist’s Shoes, Lexington, 2005 Brushes, Lexington, 2005 Brushes, Lexington, 2005 Brushes, Gaeta, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Studio, Lexington, 2009 Cabbages, Gaeta, 1998 Cabbages, Gaeta, 1998 Cabbages, Gaeta, 1998 Untitled, Gaeta, 1997 Untitled, Gaeta, 1997 Landscape, Lexington, 2007

Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951 Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951 Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951 Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951 Table, Chair and Cloth, Tetuan, 1951 Temple, Agrigent, 1951 Temple, Agrigent, 1951 Temple, Agrigent, 1951 Painting Detail, Rome, 1986 Tulips, Rome, 1985 Tulips, Rome, 1985 Tulips, Rome, 1985 Tulips, Rome, 1985 Untitled, Gaeta, 2008 Untitled, Gaeta, 2008 Sunset, Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Painting Detail (Roses), Gaeta, 2009 Untitled, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Yard Sale, Lexington, 2008 Flowers, Gaeta, 2005 Flowers, Gaeta, 2005 Flowers, Gaeta, 2005

5Twombly_vgEXPO.indd 24

24

19/01/12 17:16

Interior (Picasso), Bassano in Teverina, 1985 Painting Detail and “By the Ionian Sea” Sculpture, Bassano in Teverina, 1992 Painting Detail, Bassano in Teverina, 1985 Angel’s Trumpets, Gaeta, 1990 Angel’s Trumpets, Gaeta, 1990 Angel’s Trumpets, Gaeta, 1990 Forest , Lexington, 2000 Forest , Lexington, 2000 Forest , Lexington, 2000 Tree, Passo Godi, 2008 Landscape, Villetta Barrea, 2008 Landscape, Villetta Barrea, 2008 Landscape, Villetta Barrea, 2008 Bay of Gaeta, Gaeta, 2005

Landscape, Lexington, 2007 Landscape, Lexington, 2007 Landscape, Lexington, 2007 Landscape, Lexington, 2007 Landscape, Lexington, 2007 Foundry, Rome, 2000 Foundry, Rome, 2000 Studio, Gaeta, 2000 Studio, Gaeta, 2009 Interior, Rome, 2003 Interior, Rome, 2003 Interior, Bassano in Teverina, 1980 Pan Sculpture, Bassano in Teverina, 1980 Interior, Bassano in Teverina, 1980 Interior, Rome, 1980 Interior (Picasso), Rome, 1980

Sammlung Lambrecht-Schadeberg / Rubenspreisträger der Stadt Siegen im Museum für Gegenwartskunst Untitled (Rome), 1966 Oil, wall paint, grease crayon on canvas

Collection Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean, Mudam Luxembourg Donation Melva Bucksbaum en l’honneur de M. Raymond Learsy J. Natural History Part II, Some Trees of Italy, 1975 – 1976 Set of 8 prints

Bayerische Staatsgemäldesammlungen – Udo und Anette Brandhorst Stiftung Untitled (New York), 2002 Bronze cast: Untitled, 1955 (New York), wood, fabric, rope, oil, paint

5Twombly_vgEXPO.indd 25

25

19/01/12 17:16

Marzona Collection, Berlin Untitled , 1959 Pencil on paper 8 Odes of Horace, 1968 Set of 16 prints

Speck Collection, Berlin Untitled , 1957 Oil, oil crayon, pencil and crayon, paper mounted on canvas

Private collection, Munich Fulton St. Studio (New York), 1954 Fulton St. Studio (New York), 1954 Fulton St. Studio (New York), 1954 Fulton St. Studio (New York), 1954 Cy Twombly with painting box + umbrella of Charles Woodburry, Oqunquit, MN, 1944 Tulips, Rome, 1985

Private Collection, Gent The Sadness that Cast a Shadow Over Her Heart, 1961 Colored pencil, graphite and oil wax on paper

Tacita Dean/ Firth Street Gallery, London / Marian Goodman Gallery, New York and Paris Edwin Parker, 2011 16 mm, colour, 29 min.

Courtesy of the artist

5Twombly_vgEXPO.indd 26

26

19/01/12 17:16

5Twombly_vgLITE.indd 1

Poëzie voor Cy Twombly

Alfred Schaffer Monika Rinck Stéphane Lambert Roland Jooris Bernard Dewulf Antoine Wauters

19/01/12 17:31

5Twombly_vgLITE.indd 2

19/01/12 17:31

BOZAR LITERATURE gaat in haar programma’s vaak op zoek naar de raakvlakken tussen literatuur en beeldende kunst. Zo lieten in het vorige seizoen schrijvers als Stefan Hertmans, Caroline Lamarche en Yves Petry zich inspireren door de schilderijen van Lucas Cranach of de fotografie van Jeff Wall. Het resultaat was te lezen in een bezoekersgids; hun stemmen te beluisteren via de audiogids.

Inmiddels creëerden bijna twintig auteurs een unieke bijdrage die de confrontatie aangaat met een kunstwerk uit een BOZARexpo. ‘Poëzie voor Cy Twombly’ is een nieuw hoofdstuk in de literaire interventies in BOZAR. Zowel jonge namen als gevestigde waarden, zowel Belgische als internationale auteurs blijken een bijzondere band te hebben met het enigmatische werk van Twombly. Bernard Dewulf, Roland Jooris, Stéphane Lambert, Monika Rinck, Alfred Schaffer en Antoine Wauters kozen één of meerdere foto’s van Twombly en lieten ze spreken in poëzie. Ze zijn te lezen in deze bezoekersgids en te beluisteren via de audiogids en website van BOZAR. Elk van de zes auteurs is dichter, maar kreeg tegelijkertijd de vrijheid het genre te kiezen dat het best bij Twombly past. Verrassend genoeg liet niemand zich verleiden tot een ouderwets lyrisch gedicht. Elk van de zes bijdragen is poëzie in haar meest hybride vorm. Men zocht en vond een talige sleutel tot Twombly in het poëtische van proza en essay, fragment en beschouwing, droom en elegie, lied en epiek. Misschien zijn de polaroids van Twombly in al hun kwetsbare vluchtigheid zelf te veel ‘gedichten’. Wordt zo een lyrisch antwoord overbodig en dwingen ze de dichter de grenzen van zijn vak op te zoeken.

Een vergelijkbaar spanningsveld zie je bij Twombly zelf, waar fotografie zich eerder als schilderkunst lijkt te presenteren.

5Twombly_vgLITE.indd 1

1

19/01/12 17:31

Wat ook opvalt bij alle teksten, is hoezeer een ‘realistisch’ medium als fotografie in het geval van Twombly toch vooral de verbeelding weet aan te wakkeren. Nagenoeg elke auteur lijkt het meer te hebben over wat niet op de foto’s staat, dan wat er wel op staat. Men schrijft over het onzichtbare in plaats van het zichtbare te beschrijven. Alsof de auteurs een droom hebben willen navertellen. Misschien zit hierin wel het geheim van Twombly’s polaroids: herinneringen aan dromen die hij in wakkere toestand opnieuw tegenkomt en fotografeert. De zes auteurs van ‘Poëzie voor Cy Twombly’ ondernamen vruchtbare pogingen om ook ons die dromen te helpen herinneren, om niet enkel naar Twombly’s werk te kijken maar ook zijn dromen opnieuw te beleven.

Tom Van de Voorde

5Twombly_vgLITE.indd 2

2

19/01/12 17:31

Alfred Schaffer Alfred Schaffer (1973) debuteerde in 2000 met de dichtbundel Zijn opkomst in de voorstad en publiceerde sindsdien vijf dichtbundels. Zijn poëzie is soms humoristisch, soms zakelijk en zit tegelijk vol absurde vondsten. Hij is sterk beïnvloed door de moderne Amerikaanse poëzie en wordt gezien als één van de grootste talenten van zijn generatie. Zijn werk werd genomineerd voor en/of bekroond met de belangrijkste poëzieprijzen, o.a. de C. Buddinghprijs, de VSB Poëzieprijs, de Hugues C. Pernathprijs en de Jan-Campertprijs en de Ida Gerhardt Poëzieprijs. Schaffer woont in Zuid-Afrika, waar hij verbonden is aan de University of Stellenbosch.

‘Zienderogen werd het licht/Zienderogen wordt het donker’ werd geschreven bij het werk ‘Painting Detail’ (Rome, 1986), catalogusnummer 10.

5Twombly_vgLITE.indd 3

3

19/01/12 17:31

Zienderogen werd het licht Brandschoon spring ik in en uit de schaduw van pilaren kilometers hoog ze lijken wel van steen.

De tempel mist een ingang denk ik of een uitgang ik stond binnen voor ik binnen stond, zo werkt de geest.

Het is ook overal hetzelfde liedje, ach en wee als op de bodem van de zee alleen maar wuivend wier en duisternis haast nergens kan ik bij, niet als bij een mens of dier. Water stilte draaiende motoren wind die in het gras gaat liggen, alles hoor ik door elkaar de mooiste muziek van de wereld. Niet lang geleden werd ik door mezelf gebeld, midden op de dag ik herkende me direct al zei ik niets ik riep niet te geloven moet je horen.

Er zat een malle hiklach op de lijn – voor ik het wist was de verbinding weer verbroken.

5Twombly_vgLITE.indd 4

4

19/01/12 17:31

Zienderogen wordt het donker Ik sta te rillen van de kou wat een oneindig groot gebouw. Ik liep naar rechts de hoek om toen naar links en weer naar links een galerij door lang genoeg voor prachtige records, ik kwam steeds ergens anders uit. Het lijkt of elk uur langer duurt in alles zit de klad, het vocht staat op de muren zuilen trappen schilderingen in mijn dode hoek zie ik iets glinsteren iets onvoorstelbaars als een zee van glas.

Ik roep wat in het wilde weg gewoon om maar een stem te horen. Waar is mijn spoor van steentjes richting start waar zijn mijn zonden heen – ik kom hier niet meer weg. Ik hoop dat ik nog weet wat ik kwam doen als ik uiteindelijk weer buiten sta.

5Twombly_vgLITE.indd 5

5

19/01/12 17:31

Monika Rinck Monika Rinck (1969) studeerde theologie, geschiedenis en vergelijkende taalkunde in Bochum, Berlijn en Yale. Ze is beroemd voor haar Begriffsstudio, een verzameling vreemde taalkundige neologismen en andere nieuwe en bizarre woordcombinaties die ze in de media vond. Een deel van die verzameling werd in 2001 gepubliceerd in een boek dat ook Begriffsstudio werd gedoopt.

Rinck kreeg diverse literaire prijzen voor haar werk, o.a. de ErnstMeister-Preis für Lyrik 2008 en de Georg-K.-Glaser-Preis 2010. Ze wordt als één van de belangrijkste stemmen in de jonge generatie Duitse dichters beschouwd. Meer info: www.begriffsstudio.de ‘De versleten buitenhuid van de dingen’ werd geschreven bij Twombly’s Yard sale-reeks (Lexington, 2008), in het bijzonder de catalogusnummers 27, 28, 29.

5Twombly_vgLITE.indd 6

6

19/01/12 17:31

DE VERSLETEN BUITENHUID VAN DE DINGEN U kijkt naar de beelden van dingen, u kijkt bijvoorbeeld naar drie flesjes die een bad nemen. Een bad nemen doen zij toch niet, of wel? Lucretius schrijft over ‘het bestaan van zogeheten beeldjes van de dingen. Als vliezen die vanaf de buitenkant van dingen zijn losgetrokken, vliegen beeldjes door de lucht.

Zij treffen onze geest, verschrikken ons bij waken en slapen’.1 Zij spoken. De velletjes van de dingen spoken als uit zichzelf bewegende beelden. ‘s Nachts in de droom net zo goed als bij het wakker zijn. Gemarmerde, van tijd doortrokken dingen, die er langer zijn dan veel mensen, versleten in de dromen die ze kruisten, zijn hier nog een keer voor u opgebouwd. De dingen kruisten in de droom de ruimte, die het toneel is voor een gebeuren waar u slechts voor zover bij betrokken bent dat het in u plaatsheeft, maar buiten uw verantwoordelijkheid. Deze dingen bezoeken u, in uw droom.

Gedroomde dingen veranderen van moleculaire structuur.

Nog radicaler verandert de moleculaire structuur van dingen waarvan het verlies een uitgemaakte zaak is. Ha. Dit hier is, neem me niet kwalijk, overigens mijn verzameling bellen. Ah, uw collectie bellen. Niet de uwe dus, maar weldra die van alle anderen die ze misschien willen, in haar geheel. Zijn er dildo’s bij? U bent er trouwens de bezitter van, niet de eigenaar. Want als er iemand kwam, was u ze kwijt. Stel u niet zo aan.

Deelt u even met Lucretius en met mij de voorstelling dat de dingen aan verlies doen – uitgelokt door de blik die erop valt.

Zij zullen weliswaar niet lichter worden. Zij zetten zich door,

5Twombly_vgLITE.indd 7

7

19/01/12 17:31

ook als ze loskomen, in zichzelf, weg van zichzelf, wie zal het zeggen. Er is hier geen voorbeeld. Anderzijds: waar het om dingen gaat, wordt alles een voorbeeld. Laten we maar ’s naar de rasp kijken. Over een rasp dromen had geen zin. Iedereen kijkt er los doorheen. Laten we liever het stuk meloen bekijken waarmee ik de gewoonte had om te strijken. Wanneer was dat?

Waar iets een doel krijgt, wordt alles ding. Verdinglijking – en dat zijn dingen die mij overleven, die collectie bellen hier.

Bergson zei toen hij het over het lachen had: het komische is die kant van de persoon waardoor hij op een ding lijkt.2 Wij zeggen: het tragische is die kant van het ding waardoor het op een persoon lijkt. Dat is voor dingen de eigenlijke tragiek. (Hé, we hebben toch al afgesproken dat we zoiets niet gingen zeggen.)

We stellen vast: verdinglijking is hier sentimentalistisch, net zoals verpersoonlijking dat is.

Laten we terugkeren naar de Gele Flesjes die daar zomaar een bad nemen. Poedelen? Iets doen wat erg stoort. Eèèèhh! Als er op de warme melk iets verschijnt – is het dan datgene wat de melk gemaakt heeft? Het ding van de melk? Dat loskomt en als een lakentje door de keuken fladdert? Hou op, ik walg ervan.

Of mijn vriend, ik bekeek hem tot hij doorzichtig was? Of mijn vriendin, ik bekeek haar tot zij doorzichtig was? Wanneer was dat?

Sta me toe u de volgende anekdote aan te bieden: enkele jaren geleden maakte ik op de late terugreis van Leipzig naar Berlijn mee hoe een heel elegante ober in een restauratiewagen na een pijnlijke opmerking van een dronkaard onzichtbaar werd. Later

5Twombly_vgLITE.indd 8

8

19/01/12 17:31

keerde hij terug, zijn omtreklijn was het eerst zichtbaar, als het ware gearceerd, doorlaatbaar nog, aarzelend voor het bezige oog, vulde hij zichzelf slechts langzaamaan in. Het uniform keerde terug, het vest, de broek, zijn haar, zijn voorhoofd en helemaal op het eind enkele gezichtstrekken. Vreemd: zijn ogen waren al eerder terug, voor het gezicht voltooid was. Hij was niet vriendelijk, niet tegen mij, niet tegen anderen, maar hij was zo immens precies, de dingen slopen voorzichtig tot bij hem. Tot zover de anekdote.

Ingeklemd in onze affecten bezitten we de dingen tot ze doorzichtig zijn. Maar meestal willen we ze al vroeger niet meer. Op dat moment werden ze oneffen en groepeerden ze zich als een onbruikbaar leger. Gevangenenkoor van de dingen.

Dat mag je zo niet zeggen, dat is frivool. Doe alstublieft niet mee aan wat verkeerd is door de dingen de eigenschap van slachtoffers te geven. Zeg niet zoiets als: Het Arme Ding. Zeg dat niet. Zeg liever: Mijnheer, met dit stuk meloen had ik toen ik jong was de gewoonte te strijken. O, mevrouw, dat moet erg lang geleden zijn. Ja, mijnheer, dat is zo. Ieder schepsel heeft hulp van allen nodig. Er zou een hele waaier van mogelijke bezigheden voor ons zijn.

Studeer alstublieft met ons in: HET LIED VAN HET META-REALISME VAN DE GARAGEVERKOOP Beste mensen, kijk ’s hier, dit is de rommel van mijn genitief Het stond ooit eens, het stond te staan, nu staat het scheef, Ei ei ei liefde waar is je beker?

O ding ding ding waar is je wreker?

5Twombly_vgLITE.indd 9

9

19/01/12 17:31

In de verloren tienerkamer van mijn jeugd stapel ik Drogbeeld op raspje op deugd op eikel op drogbeeld.

Het ding, ding, ding, ding is toch zijn eigen wreker.

En van de bel is losgeraakt als was het een toon slechts een nieuw vlies. Dat doorkruist heel lang de wereld, op zwevende wijze. Kijk. Zie het daar zweven.

‘Het noodlot is niet alleen over de personen uitgedeeld, het heerst in gelijke mate in de dingen’, aldus Walter Benjamin in zijn boek over de tragedie.3 De som van de verloren bovenstukken, gedeeld door Zorro’s blinddoeken – geeft de inktzwarte diepte van een kamer vol onbruikbare dingen. Zien betekent hier: verliezen. Zien betekent hier: verliezen. Zien betekent hier: verliezen. Zien betekent hier: verliezen. Zien betekent hier: verliezen. Zien betekent hier: verliezen.

Vertaald uit het Duits door Erik De Smedt

1. Lucretius: De natuur van de dingen / De rerum natura. Boek 4, 30 e.v.

Uitgegeven, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Piet Schrijvers. Groningen, 2008. Blz. 267 2. Bergson: Le comique est ce côté de la personne par lequel elle ressemble à une chose, cet aspect des événements humains qui imite, par sa raideur d’un genre tout particulier, le mécanisme pur et simple, l’automatisme, enfin, le mouvement sans la vie.

3. Walter Benjamin: Ursprung des deutschen Trauerspiels. Natürliche und tragische Schuld – Das Requisit. Frankfurt am Main, 1993. Blz. 113.

5Twombly_vgLITE.indd 10

10

19/01/12 17:31

Stéphane Lambert Stéphane Lambert (1974) haalde een Master in Romaanse talen aan de Université Libre de Bruxelles. Hij publiceerde al romans, kortverhalen en documentaire boeken en schreef zowel documentaire als fictieve werken voor de radio. Vandaag is zijn werk meer en meer gewijd aan kunst en kunstenaars. Hij schreef het opgemerkte L’Adieu au paysage, een boek over de waterlelies van Claude Monet (la Différence, 2008). In 2011 publiceerde hij Mark Rothko Rêver de ne pas être (Les impressions nouvelles, 2011) en wijdde hij een essay aan Cy Twombly in het vermaarde tijdschrift La Règle du jeu. Hij was writer-in-residence in Rome, Berlijn, Vilnius, Winterthur en Parijs. Hij woont in Brussel, waar hij een balans zoekt tussen de menselijke nood aan wortels, en de reislust. Meer info: www.stephanelambert.com Metamorphosis werd geschreven bij Twombly’s Lemon-reeks (Gaeta, 2008), in het bijzonder catalogusnummer 46.

5Twombly_vgLITE.indd 11

11

19/01/12 17:31

Metamorphosis I Gaeta. De brand van de tong. Noemt wat geen naam heeft.

Daar waar alles is weggegaan. Slechts ruïne is. Schijnbaar natuur. Niet helemaal dood. Tijdloos landschap. Beeld zonder land. Overstelpt met de lach van halfgoden – en de slaap van stenen. Antieke bloeitijden komen en gaan. Pellen de vorm tot zijn primitieve vorm verschijnt. Smorende zee bij het ruisen van een gestage bries. Badend in de floers van licht. Wie heeft het over een slachting?

II Het geel zit in het ei en het oog is open. Gaeta. Ik roep je naam op.

Je licht. Je land. Wat me maakt tot wat ik ben. De dagen waarop ik me koesterde in de warme zon, uit je bodem de herinnering puurde aan Aeneas, zuigend aan de borst van zijn min. / ach! gezegend verleden. Toen viel ik uit de boom. Opgeraapt door uw ogen. Aangetrokken door uw lippen. Eigenlijk: door de dichter van de tak geplukt. Verloren paradijs. Louter leugen. Ik weet niet. Of hij nu van mij houdt of van zijn blik.

III Naakt. Blootgesteld. Op een ontaarde achtergrond. Met doorgesneden keel. Zonder tuin, of geheim. Dichterlijke utopie. Geel is mijn wapenrusting. De enige sluier die ons scheidt. Terwijl mijn schaduw buiten mezelf een ander duister ik aftekent. En mijn blaadjes verdorren – geen inspiratie meer.

En mijn bloesems verwelken, vanwege de wind. En wat me de naam ‘bloem’ schonk voor uw ogen uiteenvalt. Sic morieris, zo

5Twombly_vgLITE.indd 12

12

19/01/12 17:31

staat in de boeken geschreven. Als je de kans krijgt te rijpen, bloem, dan word je vrucht na je dood.

IV Alsof mijn dood geen realistisch schilderij was. Alsof hij een ander leven verborgen hield. Vreemd lichaam dat ik zou dragen als een ster verdwenen uit de nacht. Het had een oud doek kunnen zijn. De herinnering heruitvinden aan een kleine Hollandse meester met een voorliefde voor citrusvruchten, die geduldig zocht naar het vergeten hart van de materie. Ik benijd de zeesterren om hun schijnslaap. Hemelse fossielen diep in oceanen verscholen. Nachtelijke spiegelingen van een eindeloos beeld. Dromerig.

V De schande je vrouwelijkheid te verliezen! Je begrijpt dat het een wat bitter gevoel achterlaat. Ik ben een appel die de waarheid zegt. Een pittig, geurig zonnetje met dikke schil. Mijn sap zal zeggen waar ik vandaan kom. Verminkt en leeggebloed door uw toedoen draag ik in mij de smaak van uw vraatzucht.

Het werk van het licht is mijn getuige: de brand van de tong zal ten slotte uw ogen verschroeien.

VI brandende tong / memoriaal / we zullen leven van wat is geweest /

Vertaald uit het Frans door Katelijne De Vuyst

5Twombly_vgLITE.indd 13

13

19/01/12 17:31

Roland Jooris Roland Jooris (1936) debuteerde ruim een halve eeuw geleden en is vandaag één van de belangrijkste dichters in Vlaanderen.

Zijn poëzie valt op door de krachtige expressie, de pure lijnen en taal. Naast dichter is Jooris ook een gerespecteerd kunstcriticus.

Zijn gedichten gaan vaak in dialoog met kunstenaars. Zo schreef hij over het werk van schilders als Raoul De Keyser, Gust De Smet, Eugène Leroy, Dan Van Severen en Roger Raveel.

Tot 2005 was hij conservator van het Roger Raveel Museum te Machelen-aan-de-Leie.

Cy Twombly : studio werd geschreven bij het werk Studio (Lexington, 2009), catalogusnummer 59.

5Twombly_vgLITE.indd 14

14

19/01/12 17:31

Cy Twombly : studio Samenhang van chaos stug gedrongen aan de kant bijeen als tussen antieke voetstukken van zuilen het gemompeld monumentale de niet te duiden stilte het wazige dat een opgeveegd vergeten is in zijn donkere kamer ruimen de dingen voor vermoeden plaats

5Twombly_vgLITE.indd 15

15

19/01/12 17:31

Bernard Dewulf Bernard Dewulf (1960) debuteerde als dichter met Waar de egel gaat (1995), waarvoor hij met de debuutprijs werd bekroond.

Dewulf werd vooral bekend dankzij de korte prozastukjes die hij jarenlang voor de voorpagina van De Morgen schreef. Een deel daarvan werd gebundeld in Kleine dagen, dat met de Libris Literatuur Prijs 2010 werd bekroond. Dewulf is één van de beste essayisten over beeldende kunst in Vlaanderen. Klassiek is zijn bundel Bijlichtingen (2001), waarin beschouwingen staan over kunstenaars als Pierre Bonnard, Edouard Vuillard, Léon Spilliaert, Edward Hopper, en andere. Dewulf werkt als dramaturg bij het NTGent.

Kijk werd geschreven bij Interior (Basano in Teverina, 1980), catalogusnummer 86.

5Twombly_vgLITE.indd 16

16

19/01/12 17:31

Kijk Ik zag het meteen, hier kijkt een kartuizer.

Een kartuizer heeft zich teruggetrokken in een klooster in een cel. Daar bidt hij vooral. Of zoals ze in sommige streken zeggen: daar ‘leest’ hij.

Hij heeft een tuintje. Daar wandelt hij.

Ik geloof dat kartuizers ook veel kijken. Urenlang, jarenlang door hetzelfde raam van dezelfde cel. Kijken is een vorm van lezen en kan een soort bidden worden.

Ik ben geen kartuizer. Ik zou niet eens kuis kunnen zijn. Maar in het kijken soms, vermoed ik, naderen wij elkaar.

Het meeste kijken is vanzelfsprekend gericht op zien. Op aanzien, inzien, doorzien. Zien is doel, kijken middel. Kijken is de houding, zien het resultaat. Zien is het verhaal, kijken het schrijven.

De kartuizer kijkt niet per se om iets te zien. Uiteraard ‘ziet’ hij iets, anders was hij blind. Maar het liefste kijkt hij dagelijks naar hetzelfde. Wat er te zien is heeft hij al lang gezien. Er is ook niet zo veel te zien, hij kijkt hooguit naar een millimeter van de wereld.

Hij gelooft, net als ik, dat in die spie al veel te zien is – sommige dagen zelfs alles – maar dan moeten we wel blijven kijken. In zekere zin moeten we voortdurend de weg terug afleggen van het zien naar het kijken. Van het verhaal naar het schrijven.

5Twombly_vgLITE.indd 17

17

19/01/12 17:31

Uiteindelijk gaat het ons om ontferming. Het geloof dat in het kijken zelf een zekere genade schuilt. En dat ook het bekekene daar een zekere genade uithaalt.

We kijken het liefste uit een raam. Het is tegelijk binnen en buiten zijn. Het heeft iets geruststellends en we vallen niets lastig. Het raam zelf kijkt ook mee, het helpt ons om het overzicht te houden. Het heeft voor ons een gezichtsveld uitgekozen en daar doen wij het mee.

Ik heb niet de ogen van een kartuizer. Die zoeken God. Dat doe ik niet. Zou daardoor ons kijken, hoe gelijkend het als houding ook is, wezenlijk verschillen?

Stel dat we beiden vanaf dezelfde plek door hetzelfde raam konden kijken, naar hetzelfde stukje wereld, zouden wij dan toch iets heel anders bekijken?

Zou hij naar een hogere saamhorigheid kijken en ik naar een plaatselijke afzondering? Hij naar nadering, ik naar verwijdering? Hij naar vereniging, ik naar verdeeldheid? Of kan dat verschil even verzoend worden in het toekijken zelf?

Kijkend hoop ik op dat laatste. Hij misschien ook.

5Twombly_vgLITE.indd 18

18

19/01/12 17:31

Antoine Wauters Antoine Wauters is gediplomeerd filosoof, met als specialisatie Amerikaanse bio-ethiek.

Hij publiceerde meerdere poëziebundels, waaronder Debout sur la langue, waarmee hij in 2008 de prix Polak de l’Académie de langue et littérature françaises won. Hij leest regelmatig voor uit eigen werk, in Brussel, Parijs, Lyon, Berlijn, Beiroet … Hij werkt ook als scenarist en als redacteur. Ali si on veut, zijn recentste boek, verscheen in 2010 bij Cheyne. Bij dezelfde uitgever liggen nog twee verhalen klaar voor de pers. Meer info: http://antoinewauters.eklablog. com/ Eerste symptomen werd geschreven bij Twombly’s Forest-reeks (Lexington, 2000), in het bijzonder catalogusnummer 96.

5Twombly_vgLITE.indd 19

19

19/01/12 17:31

Eerste symptomen We waren onszelf niet meer. We waren nog slechts de herinnering aan onszelf. Verticaal van eenzaamheid. Dat waren we.

We waren nog slechts verdwaald in het midden van nergens – zie maar hoe klein, hoe nabij onze gestaltes zijn.

We waren nog slechts – zie ons hier staan – een scheurtje tussen tak en tak, een kwijnend gezin dat in een wolfhondse eeuw verdwaalt, verdwijnt en niet langer bestaat – zie hoe de lucht tussen ons het leven laat, zie hoe de lucht zelf het leven laat.

Eenzaam allerwegen, eenzaam wijd en zijd, overal, en steeds eenzamer waren we slechts verdwaald tussen gister en morgen, en moesten we ons gewonnen geven: er was wellicht niemand die aan ons dacht, en onze woorden waren wanen.

We waren nog slechts honderden, kaarsrecht in een eindeloos wachten, bij valavond of dageraad – moeilijk te zeggen – met om ons heen het eeuwige zoevende geluid van de vliedende tijd, en de angst en de vrees: te verdwijnen zonder ook maar verschenen te zijn.

In feite waren we al te talrijk om elkaar nog aan te raken, en ’s avonds en ’s nachts met elkaar te praten, onze lichamen naar elkaar toe gebogen. Zachtjes, heftig, verliefd.

Het donker en het blinde wantrouwen, het wantrouwen en de angst voor de wolf, de angst en de vochtigheid die uit de grond opsteeg met het zwarte, niet ontkiemde zaad van onze verlangens. Daar leefden we, en we waren zo bang.

Jullie waren nog slechts zo weemoedig, zwartgallig en bekrompen, lachten sommigen van ons nu en dan. Maar natuurlijk luisterden we niet meer naar ze.

5Twombly_vgLITE.indd 20

20

19/01/12 17:31

Waar was de wind? Waar het licht? We waren niet langer de wind of het licht. We waren niet langer in de wind of in het licht.

Waarschijnlijk hadden er – op dit nulpunt – wezens bestaan die ontroerd waren geweest, hadden gelachen en gehuild. Maar dat was een oude woordenschat, ontroering, lachen en tranen, waarvan we niets meer begrepen.

We waren nog slechts in de stilte van de bossen, waar we elkaar, aan één stuk of toch bijna, toeschreeuwden dat we elkaar beminden, elkaar omhelsden, beminden en omhelsden, maar het was een pover gebaar: we gaven elkaar nog slechts weinig dingen door – zie hoe de lucht tussen ons het leven laat, zie hoe de lucht zelf het leven laat, zeiden we onophoudelijk.

Zouden op het eind nog slechts virussen en ziektes overblijven om de illusie te wekken dat we samen zijn? Zouden nog slechts zij overblijven, als passerelles of passages die ons verbinden? Dat dachten we toen, verticaal van eenzaamheid.

Als uitgehongerden loerend naar de komst van de eerste symptomen.

Vertaald uit het Frans door Katelijne De Vuyst

5Twombly_vgLITE.indd 21

21

19/01/12 17:31

Hoor de schrijver ook voordragen via de audiogids, onderstaande QR-codes of de Facebookpagina van BOZAR LITERATURE. Bernard Dewulf

Roland Jooris

StĂŠphane Lambert

Monika Rinck

Alfred Schaffer

Antoine Wauters

5Twombly_vgLITE.indd 22

22

19/01/12 17:31

Poëzie voor Cy Twombly Literaire nocturne Kom de dichters ook live aan het werk zien tijdens een literaire nocturne in de expo.

Op 24 april dragen de auteurs voor in de tentoonstelling en vertellen over de poëzie die ze over Twombly schreven. Het publiek wandelt doorheen de tentoonstelling en houdt beurtelings halt bij de dichter en ‘zijn’ foto. Voor dit aparte en intieme gebeuren blijven de deuren van de Twombly-tentoonstelling uitzonderlijk open. Na de voorstelling heeft het publiek nog de tijd om de rest van de expo te bezichtigen.

5Twombly_vgLITE.indd 23

Met: Bernard Dewulf, Roland Jooris, Stéphane Lambert, Monika Rinck, Alfred Schaffer & Antoine Wauters.

Dinsdag 24 april 2012, 20u30 Paleis voor Schone Kunsten (ingang Koningstraat) Toegang: € 8,00 Taal: Nederlands, Engels en Frans

23

19/01/12 17:31

Colofon Poëzie voor Cy Twombly is een project van BOZAR LITERATURE en verscheen in februari 2012 als literaire interventie in de tentoonstelling Cy Twombly - Photographs 1951-2010.

Samenstelling, redactie en nawoord: Tom Van de Voorde Productie en coördinatie: Frederik Vandewiele Opnames: Yves Gervais Lay-out: Olivier Rouxhet Partners: Goethe Instituut Brussel, Service de la Promotion des Lettres, Poeziecentrum Gent.

Met dank aan de auteurs, de vertalers en aan Laura Bacquelaine, Mélissa Henry, Anita Lampaert, Literaturwerkstatt Berlin, Laurent Moosen, Heiko Strunk, Christel Tsilibaris, Willy Tibergien, Sieglinde Vanhaezebrouck en Gerd Van Looy.

BO ZAR LITERA TURE

5Twombly_vgLITE.indd 24

24

19/01/12 17:31

19/01/12 17:32

TOEGANG

Koningsstraat 10, 1000 Brussel Din > Zon 10:00 > 18:00 Don 10:00 > 21:00 € 10,00 - 8,00 - 5,00 - 3,50 COMBI: Cy Twombly + Per Kirkeby: € 16,00 +32 (0)2 507 82 00 – www.bozar.be – www.fnac.be

RONDLEIDINGEN

Groepen op aanvraag: +32 (0)70 344 577 - groups@bozar.be

CATALOGUS

€ 34,90 - nl | fr - (bozarbooks & Ludion) in de BOZAR SHOP

28

5Twombly_vgLITE.indd 25

5Twombly_vgLITE.indd 26

19/01/12 17:32

Deze tentoonstelling is een productie van BOZAR EXPO in samenwerking met Schirmer/Mosel Verlag en de Nicola del Roscio Foundation.

SELECTION OF DRYPRINTS Cy Twombly

CURATOR

Hubertus von Amelunxen

BOZAR EXPO

CEO – Artistic Director : Paul Dujardin Deputy Artistic Director : Adinda Van Geystelen Deputy Exhibitions Director : Sophie Lauwers Exhibition Coordination : Christel Tsilibaris Assistant Deputy Director Exhibitions : Axelle Ancion Publication Coordination : Elizabeth Vandeweghe

BOZAR TECHNICS

Director Technics : Stéphane Vanreppelen Technical Coordination : Nicolas Bernus, David Roels

CONSTRUCTION

CMVD - Christoph Van Damme

ART HANDLING Aorta

BEZOEKERSGIDS Eindredactie

Helena Bussers, Christel Tsilibaris, Elizabeth Vandeweghe

Vertalingen

Stavros Avdoulos, Emiliano Battista, Inge Braeckman, Rokus Hofstede, Wouter Meeus

Vormgeving

Olivier Rouxhet

27