JAARVERSLAG 2008
1
Een tweede jeugd_______________________________________________________________________________ Een nieuwe start _ ______________________________________________________________________________ Internationale missie _ __________________________________________________________________________ Nieuwe doelpublieken __________________________________________________________________________ Een open huis __________________________________________________________________________________ Artistieke departementen _______________________________________________________________________ Hoogtepunten 2008 ____________________________________________________________________________ 80 jaar Paleis voor Schone Kunsten ____________________________________________________________ Hoogtepunten 2008 _ _______________________________________________________________________ Januari, februari, maart ______________________________________________________________________ April, mei, juni _ ____________________________________________________________________________ Juli, augustus, september _____________________________________________________________________ Oktober, november, december _ ______________________________________________________________ Culturele partners in België ______________________________________________________________________ Culturele partners in het buitenland _ _____________________________________________________________ BOZAR FUNDING ___________________________________________________________________________ Het Paleis voor Schone Kunsten in de pers ________________________________________________________ BOZAR COMMUNICATION _ ________________________________________________________________ BOZAR TICKETS _ ___________________________________________________________________________ BOZAR PLANNING __________________________________________________________________________ BOZARSHOP _________________________________________________________________________________ Human Resources ______________________________________________________________________________ ICT – Technische diensten – Veiligheid ___________________________________________________________ Horta herontdekken ____________________________________________________________________________ Juridische structuur _____________________________________________________________________________ Financieel verslag _ _____________________________________________________________________________
2 3 4 7 9 10 12 14 16 19 28 33 39 46 48 50 52 54 59 60 61 63 68 71 72 78
Een tweede jeugd In 2008 ving het Paleis voor Schone Kunsten met vertrouwen een jaar
Gewesten hun initiatieven een ruimere weerklank kunnen geven
aan waarin het de tachtigste verjaardag van zijn oprichting vierde. Al
binnen onze structuur.
enkele seizoenen waait een nieuwe wind door de instelling, die zorgt voor een tweede jeugd en een vernieuwde dynamiek. Alles wordt in het werk
In het streven om bezoekers een maximale dienstverlening en
gesteld om het Paleis voor Schone Kunsten het kwaliteitsfundament
comfort te bieden, werden de renovatiewerkzaamheden aan een
te geven dat het verdient: een gestroomlijnde juridische omkadering,
stevig tempo doorgezet. Ik denk aan de bouw van het Paul Willems-
een vereenvoudigd beheermodel, een nieuwe naam, ploeg en geest,
auditorium voor Le Rideau de Bruxelles, de afwerking van de nieuwe
belangrijke renovatiewerkzaamheden aan het gebouw, een gemengde
ruimtes van de Cinematek, de renovatie van het dak en het zuidelijke
financieringsstructuur (privé en overheid), een op elk niveau van de
tentoonstellingscircuit. Dit alles maakt de instelling gastvrijer en
programmering doorgevoerde transversaliteit.
krachtdadiger, waardoor ze sterk en zichtbaar verankerd wordt in de Brusselse stedelijke omgeving. Dankzij de kwaliteit van haar
Étienne Davignon, Voorzitter van de Raad van Bestuur
Deze inspanningen zijn niet vergeefs geweest. Met ongeveer één
gemoderniseerde infrastructuur en de relevante beleidskeuzen die ze
miljoen bezoekers per jaar is het Paleis voor Schone Kunsten een
maakt, staat deze instelling met twee voeten in de moderne tijd. Het
onomstotelijk referentiepunt, stevig verankerd in het nationale en
Paleis voor Schone Kunsten blijft voortdurend in beweging; het leeft,
internationale culturele landschap. Projecten van groot kaliber zorgen
groeit en evolueert mee met een veranderende wereld.
voor een kwalitatieve programmering die ten goede komt aan de naambekendheid van de instelling, maar ook aan het imago van België
Het positieve resultaat van deze evolutie toont de weg die we de
in het buitenland.
komende jaren moeten volgen en versterkt tegelijk onze doelstelling, die steeds moet gericht zijn op het allerbeste. Dit alles zou niet
De uitdagingen van het seizoen waren legio: moedige initiatieven
mogelijk zijn zonder de onmisbare steun van de bevoegde overheden,
werden ondersteund, onuitgegeven projecten opgezet, kunstwerken
de doorslaggevende bijdrage van Beliris en de samenwerkingsverbanden
opengesteld, geesten verruimd, debatten over maatschappelijke
met onze cultuurpartners. En natuurlijk zou er op het terrein niets
hangijzers geopend.... Aan de hand van het voorbije jaar, dat rijk
gebeuren zonder de inzet en toewijding van de ploeg die elke dag
was aan hoogstaande evenementen, kunnen we een stand van zaken
opnieuw de uitdaging van de perfectie aangaat.
opmaken van het geleverde werk. Zo kon de instelling volop de vruchten plukken van nauwgezette toepassing van strikte beheers- en beleidsprincipes die verschillende jaren geleden werden ingevoerd. Dankzij producties en samenwerkingsverbanden met het buitenland – en dat zijn er elk seizoen meer - konden we belangrijke projecten verwezenlijken. De tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land bevestigde dat het Paleis voor Schone Kunsten de voor de hand liggende plek is waar Gemeenschappen en
2
Ik wil hen allen dan ook van harte danken.
Een nieuwe start Het voorbije en het komende jaar staan in het teken van tachtig jaar
gemeenschappen en gewesten van het land. Naast grote, prestigieuze
Paleis voor Schone Kunsten. Die verjaardag luidt een tweede jeugd in en
evenementen moet het Paleis voor Schone Kunsten ook een huis blijven waar
dat vieren we met een reeks evenementen. Hij krijgt extra luister door
artiesten een geschikte voedingsbodem vinden voor hun creaties.
een luxueuze publicatie over het uitzonderlijke menselijke, artistieke en economische avontuur van de instelling. De introspectieve blik op het
De onafgebroken steun van de overheid, zowel federaal als van de
verleden maakt ons nog bewuster van onze rol als cultureel doorgeefluik,
gemeenschappen, moet met nadruk onderstreept worden; hij vormt de
maar licht ook een tip van de sluier van de toekomst op.
onmisbare hoeksteen waarop het begrotingsevenwicht van de instelling
Foto : Jérôme Latteur
rust. Zo willen we eerst en vooral de federale regering bedanken. Ook de
Paul Dujardin, Directeur-generaal
Aan het begin van mijn tweede mandaat als directeur-generaal van
tussenkomst van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij
het Paleis voor Schone Kunsten zijn de uitdagingen van de komende
(FPIM) en de financiering die tot stand kwam via Beliris, het
jaren alvast boeiend: renovatie van de infrastructuur, versterking van
samenwerkingsakkoord tussen federale en gewestelijke overheden,
het culturele project, optimalisering van de beheerprocedures. Dat
maakten de noodzakelijke infrastructuur- en renovatiewerken aan
een taak van een dergelijke omvang vandaag mogelijk is, is het resultaat
het Paleis mogelijk. We willen van harte iedereen danken die bij deze
van voorbije verworvenheden. Daarbij kunnen we steunen op het
dossiers betrokken was. Onze erkentelijkheid gaat ook uit naar de leden
doeltreffende beheermodel dat sinds 2002 in voege is. De weg die sinds
van de Waalse, Vlaamse en Brusselse gewestelijke regeringen die ons
mijn ambtsaanvaarding werd afgelegd is aanzienlijk en de doelen die we
het afgelopen seizoen hebben gesteund en die we konden overtuigen
ons toen stelden, zijn voor het grootste deel bereikt. Maar de bouwwerf
van de deugdelijkheid van ons project.
is groot en zal in de toekomst onze aandacht blijven opeisen. Bij een project zoals het Paleis voor Schone Kunsten kan men niet De voortzetting van de renovatiewerken en de aanzienlijke goedgekeurde
genoeg het cruciale belang onderstrepen van sponsoring, privémecenaat
investeringen blijken noodzakelijk om op middellange termijn het steeds
en de genereuze steun van de BOZAR PATRONS. Zonder hun bijdrage
talrijker publiek in de beste omstandigheden van comfort en veiligheid
en trouw zouden veel projecten simpelweg het daglicht niet zien. Ook de
te ontvangen. Tegelijk leveren ze een gebouw op dat conform is aan
talrijke culturele partners, zowel in België als in het buitenland, dragen
de strengste normen inzake tentoonstellingen, maar dat net zo goed
via hun inbreng bij tot de intense bedrijvigheid die op haar beurt ten
geschikt is voor concerten en andere voorstellingen. De gemoderniseerde
goede komt aan de uitstraling van onze culturele evenementen. Naar
infrastructuur doet recht aan de architectuur van Victor Horta, geeft
hen allen gaat onze dank uit.
haar de oorspronkelijke betekenis en doorzichtigheid terug en maakt de ruimtes opnieuw vrij voor artistieke schepping.
Het succes van deze instelling zou evenmin mogelijk zijn zonder de toewijding van de vele medewerkers die zich dag in dag uit inzetten voor
Vanzelfsprekend blijft een van onze prioriteiten de versterking van het
dit prestigieuze cultuurhuis. Ik wil hun mijn dankbaarheid betuigen en
artistieke luik, zowel internationaal met grootschalige projecten, als nationaal
nodig hen uit om, met dezelfde passie en onwrikbare motivatie, samen
met een programmering die ruimte biedt aan kunstenaars uit de verschillende
blijvend het hoofd te bieden aan de uitdagingen van de toekomst.
3
Internationale missie
68
Het Paleis heeft met liefst 68 landen samengewerkt in 2008.
Een unieke positie. Als instelling die ook in het “nieuwe België”
daarbij een politiek-diplomatieke hefboom. Het vertegenwoordigt
federaal blijft, is het Paleis voor Schone Kunsten bij uitstek de plek
een enorm symbolisch kapitaal. Heel wat landen kiezen Brussel uit als
waar ons land zich in al zijn diversiteit wil tonen. Aan de inwoners van
centrum om zichzelf aan de wereld te laten zien. Deze mogelijkheden
België, maar ook aan de buitenwereld. Het neemt daarbij de functie op
wil BOZAR aangrijpen en beter ontwikkelen. De internationale agenda
van kruispunt en ontmoetingspunt voor de diverse in België wonende
voor de volgende jaren wordt nog intensiever.
en werkende gemeenschappen. Bovendien geldt het Paleis voor Schone Kunsten als “neutrale” plek, tussen de gemeenschappen en gewesten in.
Recente realisaties. Verscheidene jaren al werken de Beleidscel en de
Daarom is het in essentie de enige instelling die het imago van België,
Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken samen met het Paleis voor
met respect voor de eigen rol van de gewesten en gemeenschappen, naar
Schone Kunsten. Deze samenwerking heeft haar vruchten afgeworpen.
buiten kan dragen en buiten onze grenzen kan verspreiden. Bijzondere
Zo was het Turkije-festival (2005) een moedig initiatief. Het liet niet
pluspunten zijn de infrastructuur en de geografische ligging in de
alleen het culturele patrimonium van het land zien, maar ging ook openlijk
hoofdstad van Europa.
de discussie aan over mensenrechten, de positie van de vrouw en andere
Al deze elementen maken het Paleis voor Schone Kunsten tot een
belangrijke sociale en politieke thema’s. De prestigetentoonstelling Het
aangewezen partner voor landen en regio’s die zich aan het Brusselse
verlangen naar Schoonheid. De Wiener Werkstätte en het Huis Stoclet vond
en Europese publiek willen voorstellen. Meer nog wil het Paleis voor
plaats in het kader van het Oostenrijkse EU-Voorzitterschap (2006).
Schone Kunsten een drijvende kracht zijn achter initiatieven die de
Het Indiafestival (2006) werd geopend door Sonia Gandhi en bracht
culturele banden tussen België en/of de EU en haar diverse partners in de
het land drie maanden lang in het middelpunt van de belangstelling
wereld verstevigen. De politieke kalender kan daarbij een opportuniteit
(2006). De Chinatentoonstelling Het Verboden Rijk. Wereldbeelden van
zijn, maar is nooit een reden an sich. Voor de internationale partners
Chinese en Vlaamse meesters liep zowel in Brussel als in Beijing (2007). In
kunnen de culturele en artistieke activiteiten van het Paleis voor Schone
het kader van het Duitse EU-Voorzitterschap werd de tentoonstelling
Kunsten, ook al hebben ze een autonome status, een hefboom zijn om
Blicke auf Europa gerealiseerd. De tentoonstelling werd geopend door
andere belangen (economisch, diplomatiek, politiek) onder de aandacht
Bondskanselier Angela Merkel, en heeft na Brussel ook München
te brengen en oplossingen te vergemakkelijken.
aangedaan (2007). De wereld rond. Portugal en de wereld in de 16 de en 17de eeuw werd gerealiseerd tijdens het Portugese EU-voorzitterschap
Culturele draaischijf. Brussel is een hyperactief politiek en diplomatiek
(2007). Daarna volgden interdisciplinaire festivals rond IJsland (2007-
knooppunt. De stad telt de grootste concentratie aan diplomaten,
2008) en Korea (2008). Zij komen in dit jaarverslag uitvoerig aan bod.
lobbyisten en persmensen wereldwijd. Als ontmoetingsstad en negotiatieplaats voor internationale handelstransacties speelt Brussel een sleutelrol. De Europese Unie is naast een economische unie ook een politieke unie geworden, met een niet te onderschatten diplomatiek potentieel. Deze situatie levert België ontelbare waardevolle bilaterale contacten op. Een cultureel project – tentoonstelling of festival – is
4
5
6 Foto : Danielle D’Haese
Nieuwe doelpublieken De fidelisering van het bestaande publiek en de ontwikkeling van
Naast belangrijke aandacht voor de verjonging van het publiek worden
nieuwe publieksgroepen zijn een belangrijke opdracht van het Paleis
ook multiculturele pistes bewandeld. Zo zorgen de verschillende
voor Schone Kunsten. Elke zich respecterende culturele instelling heeft
festivals (in 2008 IJsland en Korea) doorgaans voor een toestroom van
de plicht een zo groot mogelijk aantal bezoekers toegang te bieden tot
nieuwe bezoekers.
kwaliteitscultuur die hun leefwereld verrijkt en vergroot, en van hen actievere, meer geëngageerde en mature burgers maakt. Dit is een grote
Een tweede voorbeeld is de aandacht die wereldmuziek trekt binnen
uitdaging aangezien de manier waarop eerder aan cultuuroverdracht
BOZAR, waarmee andere culturen een forum krijgen voor culturele,
werd gedaan in volle verandering is (rol van de school, het gezin)
artistieke en (soms impliciet) politieke manifestaties. Tenslotte was er
en ook omdat culturele beleving steeds vaker een beroep doet op
de bewuste en proactieve benadering van de Franse pers en het publiek
voorgeformatteerde, commerciële producten in plaats van op meer
in het begin van 2008, door middel van een persconferentie in Parijs.
artistiek en symbolisch geladen creaties. Sinds een vijftal jaar zet het Paleis ook zijn deuren open voor organisaties De verschillende BOZAR - departementen houden zich bezig met
en bedrijven die evenementen willen organiseren die in eerste instantie
het aanboren van nieuwe publieksgroepen, met vooral verjonging
geen link hebben met de kunstdisciplines. BOZAR FUNDING en
en diversificatie als objectief. Dit gebeurt door de thema’s die ze
BOZAR PLANNING ontvangen aldus een divers publiek dat vaak voor
behandelen en de partners met wie ze samenwerken.
de eerste keer een stap zet in BOZAR. En dit smaakt vaak naar meer. In 2008 ontving BOZAR bijvoorbeeld het grootste internationale
Een eerste voorbeeld is de BOZAR EXPO tentoonstelling It’s not only
accountants congres (IFA) met ongeveer 9.000 deelnemers van over de
Rock ’n’ Roll, Baby! die een symbool werd voor de verjongingsstrategie
hele wereld, en ook het jaarlijkse Studentenmarketingcongres van de
van het Paleis voor Schone Kunsten. Het aantal “eerste bezoekers” was
Stichting Marketing.
indrukwekkend (31% ten opzichte van het gebruikelijke gemiddelde van 15-20%) en een nooit gezien aantal jonge bezoekers voor een dergelijk grote tentoonstelling (43% van de 42.215 bezoekers was jonger dan 26). Zeer efficiënt bleek de marketing en communicatie (promotie via Facebook bijvoorbeeld en op Rock Werchter) en de merchandising die volledig werd afgestemd op een jong publiek. Het debuut van de artiest in residentie DJ Darko en zijn Statik Dancin’ deluxe-avonden vormt een ander voorbeeld. Met deze avonden is BOZAR MUSIC erin geslaagd de fameuze ‘Yuch’ (Young urban culture hoppers) aan te spreken, een doelgroep die in onze marktonderzoeken naar voren kwam als een potentiële te ontwikkelen bezoekersgroep.
43
Dit was het percentage bezoekers jonger dan 26 jaar van de zomertentoonstelling ‘It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby!’ (normaal gemiddelde is 15%) 7
“
k was heel blij en trots toen het Paleis voor Schone Kunsten mij een paar jaar geleden vroeg om Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land op te zetten. Een dergelijk project vraagt ettelijke jaren reflectie en productie. Met deze tentoonstelling wilde ik het leven vertellen van de mensen uit Wallonië tussen de twaalfde en zestiende eeuw; ze moest een bepaalde gevoeligheid overbrengen. Meteen de reden waarom ik niet altijd koos voor de meest prestigieuze voorwerpen, maar veeleer voor objecten die mij raakten! Tijdens de voorbereiding kon ik rekenen op een optimale begeleiding van verschillende mensen bij BOZAR. Zij stelden me in staat om mijn aanpak onderweg te wijzigen en bij te stellen – wat cruciaal was om die sterke gevoeligheid over te brengen die ik zocht.” Laurent Busine, commissaris van de tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land en directeur van het Musée des Arts Contemporains (MAC’s) van de site Le Grand-Hornu. 8
Foto : Lydie Nesvadba
I
Een open huis Het Paleis voor Schone Kunsten beschikt over een unieke troef:
Ook dubbeltalenten waren te gast. Zo plaatsten we Paul Auster in het
we vinden er alle artistieke disciplines onder één dak. Zo wordt de
voetlicht als schrijver én filmmaker.
architectuur zelf de eerste steen in een groots en divers transversaal bouwwerk waar voortdurend gezocht wordt naar confrontatie en
Ten slotte profileerde het Paleis voor Schone Kunsten zich met zijn
kruisbestuiving. Victor Horta ontwierp het Paleis voor Schone Kunsten
geografische focus op culturen. IJsland was te gast in het voorjaar met
als een open huis voor de kunsten. Het intensieve restauratieproject zet
een breed spectrum van beeldende kunst, dans, theater, literatuur
de vele mogelijkheden van het gebouw opnieuw in de verf. Hoe langer
en muziek. In het najaar bood Korea een rijke waaier aan concerten,
hoe meer kunstenaars gebruiken verschillende media, werken samen
podiumkunsten en nevententoonstellingen, rond het centrale luik over
met collega’s uit een andere discipline of refereren naar de kunst die hun
het Koreaanse boeddhisme. Beide festivals kregen intensieve aandacht
werk inspireerde.
tijdens feestelijke weekends.
Verschillende tentoonstellingsprojecten illustreren deze ambitie. Zo
De multidisciplinaire aanpak van BOZAR maakt niet altijd even
trad de Franse componist en dirigent Pierre Boulez op als gastcurator
vanzelfsprekende kunst en cultuur toegankelijk voor een breed en
voor een tentoonstelling over Paul Klee en diens bijzondere affiniteit
divers publiek dat zijn weg naar het Paleis voor Schone Kunsten weet
met muziek en theater. Tijdens twee concerten maakte het publiek
te vinden.
kennis met het klankspectrum van Klee’s tijdgenoten. It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! plaatste de kunst in de kijker van rockmuzikanten die een opleiding genoten als beeldend kunstenaar. Een repetitie als tentoonstelling: een maand lang oefende het Newyorkse Fischerspooner zijn nieuwe show als ‘live act’. Beeldend werk van deze groep was te zien in de tentoonstelling. Ook Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land van Laurent Busine vormde de inspiratiebron voor een transversaal programma: concerten van Capilla Flamenca en het Huelgas ensemble en een literaire nocturne. In de loop van het seizoen vonden tal van samenwerkingsprojecten plaats. BOZAR THEATRE initieerde met Al Kamandjati een productie die Noorse klassieke muzikanten samenbracht met Palestijnse muzikanten en het videowerk van Marco Dinoi voor een aangrijpend verhaal over de sublimerende rol die kunst kan spelen in een uitzichtloos conflict. BOZAR CINEMA werkte aan een bijzonder project met DJ Buscemi en de stille film van Vertov’s The man with the movie camera.
983.873
Er kwamen in het Paleis voor Schone Kunsten bijna 1 miljoen bezoekers over de vloer in 2008.
8.957
Het Paleis verschafte onderdak aan bijna 9.000 manifestaties en evenementen. 9
Artistieke departementen Het veelzijdige programma van tentoonstellingen is
In het programma zit een duidelijke lijn en continuïteit, met jaarlijks
sterk op de actualiteit gericht. Het is de vrucht van in-
ongeveer 250 concerten die op de enthousiaste goedkeuring van een
tensieve samenwerkingen met diverse partners, samen-
breed en trouw publiek kunnen rekenen. Concerten vinden plaats in de
werkingen die meer zijn dan de som van de delen. Als fe-
Henry Le Bœufzaal van het Paleis voor Schone Kunsten, maar ook op
derale instelling brengt het Paleis voor Schone Kunsten
diverse andere locaties zoals het Brusselse Muziekconservatorium en
kunst en kunstenaars uit de gemeenschappen bij elkaar. Maar elk sei-
de Miniemenkerk. BOZAR MUSIC wil de muziekliefhebbers – en dat
zoen blikt ook ver over de landsgrenzen, door eeuwenoude tradities en
zijn er circa 400.000 per seizoen ‑ laten genieten van hun favoriete re-
hedendaagse cultuur te presenteren. Nieuw is het partnership tussen
pertoire en hun lievelingsartiesten, en hen daarnaast ook de weg wijzen
BOZAR en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België,
naar het onbekende. Naast klassieke muziek komen ook andere genres
met onder meer een intensief artistiek overleg en een gecoördineerde
in toenemende mate aan bod. De inspanningen die daartoe in 2008 ont-
communicatiestrategie. De zomertentoonstellingen hebben een vaste
plooid werden, openen de weg naar een nieuw publiek.
stek verworven, met om de twee jaar de Zomer van de Fotografie. Met It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby!, in de zomer van 2008, sloopte BOZAR
De podiumkunsten in het Paleis voor Schone Kunsten
EXPO de barrières tussen disciplines en genres, door voor het eerst
haken zoveel mogelijk in op de thema’s van BOZAR
expliciet op een jong publiek te mikken.
EXPO en de festivals in huis. Transversaliteit en interculturaliteit zijn vaste thema’s voor theater en dans.
Het Paleis voor Schone Kunsten heeft een lange tradi-
Verder gaat de aandacht naar continuïteit en duur-
tie met zijn concertprogrammering. Ze geldt als een van
zame samenwerkingen met diverse partners. De reeks
de meest prestigieuze en gerenommeerde in Europa,
Theater op de Middag, op dinsdagen om de veertien
met kwaliteitseisen die wereldwijd geapprecieerd wor-
dagen alternerend met Literatuur op de Middag, blijft
den. Namen waar je niet omheen kan, staan op de af-
een vaste waarde. De lunchvoorstellingen hebben een
fiche zij aan zij met jong en fris talent. De internationale top wordt
lange historiek en hebben hun plaats veroverd binnen
warm verwelkomd, maar BOZAR MUSIC zette in 2008 ook zijn sa-
het culturele veld in de hoofdstad.
menwerking met diverse Belgische partners verder. Daaronder de grote Belgische orkesten en ensembles evenals festivals zoals Ars Musica en
Het
het KlaraFestival. Thema’s en residenties bakenen het seizoen af. In
introduceert film en video in het Paleis voor Schone
2008-2009 ging de aandacht onder meer naar drie diepreligieuze com-
Kunsten. Daarvoor werkt BOZAR CINEMA samen
ponisten: Bach, Stravinski en Messiaen. Simon Rattle werd uitgeno-
met de andere afdelingen en met het Koninklijk
digd om drie concerten te dirigeren, ook Christophe Coin kreeg een
jonge
departement,
opgericht
in
2004,
Belgisch Filmarchief.
residentie aangeboden. Voor barokmuziek ging de aandacht naar het
BOZAR CINEMA verkent de kunstvorm in al zijn facetten. Film
Franse repertoire uit de zeventiende en achttiende eeuw, met Rameau
voor het breed publiek hoort daarbij, maar ook het experiment en
als centrale componist.
evenementen die het grensgebied tussen film en andere kunstvormen
10
verkennen. Op deze manier moet film een centrale plaats verwerven in
BOZAR LITERATURE werkt programma’s
het multidisciplinaire programma van het Paleis voor Schone Kunsten.
uit die de thema’s van onze festivals kritisch
BOZAR CINEMA speelt het evenementiële en het exclusieve
uitdiepen. Schrijvers zijn bij uitstek vrijdenkers
aspect als belangrijke troeven uit. De kracht ligt in het prestige
met een uitgesproken kijk en mening. Zo gaven
van de plek, de kwaliteit van het onthaal, en het privilege van de
in 2008 António Lobo Antunes, Hallgrímur
ontmoeting met de artiest. De reeks Filmevenementen brengt
Helgason en Hwang Sok-yong door de bril van hun eigen romans een
avant-premières en hommages aan sleutelfiguren van de cinema, in
verhelderend beeld van socio-culturele ontwikkelingen in hun land.
aanwezigheid van belangrijke regisseurs of acteurs. Daarnaast zijn er
Een tweede richtsnoer is literatuur en de andere kunsten, met o.a.
retrospectieves en films voor een familiepubliek zoals de reeks Jonge
performende dichters uit IJsland en een dubbeltalent als Paul Auster.
Filmfans. In Expanding Cinema staat de film als veelzijdige artistieke
De reeksen Literatuur op de Middag en Jeudis Lire laten auteurs uit
discipline centraal, vaak in relatie met concert, theater, architectuur
Vlaanderen, Brussel en Wallonië aan het woord.
of hedendaagse kunst. De reeks met documentaire films, in samenwerking met VRT en RTBF, is in volle ontwikkeling. Tenslotte
De afdeling kunsteducatie laat zich inspireren door de
verkent BOZAR CINEMA de nieuwe middelen en technieken, zoals
ongelooflijke verscheidenheid van de artistieke pro-
tijdens het festival rond de Pocket Film.
grammering. Bezoekers worden meegenomen op ontdekkingsreis doorheen het Paleis voor Schone Kunsten.
BOZAR ARCHITECTURE is een samenwerk-
Families en kinderen, scholen, leerkrachten, jongeren,
ing tussen het Paleis voor Schone Kunsten, de
medioren en senioren: voor elke bezoeker is er een activiteit op maat.
Orde van Architecten en A+, Belgisch tijdschrift
BOZAR STUDIOS heeft een eigen ruimte in het Paleis: een onthaal-
voor architectuur. Sinds het seizoen 2006-2007
ruimte, multifunctionele ateliers en een picknickplek voor scholen en
heeft het architectuurdebat een vaste stek
families. De allerkleinsten kunnen terecht in de crèche.
in het Paleis voor Schone Kunsten gekregen
De BOZARSUNDAYS-formule bereikte 1.150 volwassenen en kin-
met tentoonstellingen, lezingen en debatten. De programmering
deren. Families genieten van een lekkere en culturele zondagochtend
bouwt verder op meer dan dertig jaar traditie van A+ als toonaan-
(BOZARSUNDAYS GOOD MORNING). BOZARSUNDAYS
gevend Belgisch tijdschrift voor architectuur en op een bewogen
GOOD AFTERNOON concentreert zich vooral op de tentoonstellin-
geschiedenis van architectuurdebatten en -tentoonstellingen in
gen. Een STUDIO is een interactieve ruimte in het tentoonstellings-
het Paleis voor Schone Kunsten zelf. Sinds september 2008 biedt
parcours, bedoeld voor iedereen vanaf 6 jaar. Met de BOZARSTART-
BOZAR ARCHITECTURE ook een podium aan jonge beloftevolle
formule kunnen jongeren aan een voordeeltarief de activiteiten
Belgische architecten in de reeks NICHE. Bij elke lezing wordt een
bijwonen. In 2008 werden ook sociaal-artistieke projecten ontwik-
maquette van een recent project achtergelaten. Hierdoor groeit
keld, zoals PÔZE II in het kader van de Zomer van de Fotografie. Elke
geleidelijk een overzichtstentoonstelling van de jonge Belgische
grote tentoonstelling wordt afgesloten met een intussen al beruchte
architectuurproductie.
‘Finissage’ voor een jong publiek.
11
Jan Fabre • De wereld rond • Tom Lanoye • Paul Klee • Eric Delayen • The London Symphony Orchestra • Carlos Saura • Pierre Boulez • Leif Ove Andsnes • Sidi Larbi Cherkaoui • Jan Decorte • Erna Omarsdóttir • Martin Scorsese • Yoko Ono • José Van Dam • Patti Smith • Alfred Brendel • David Byrne • Yves Lion • europalia.europa • Alban Berg Quartett • Brian Eno • Hélène Grimaud • Bae Bien-U • André Kertesz • Bent Van Looy • Joachim Patenier • Bianca Cassady • Dj Buscemi • René Jacobs • Alechinsky • Beat Streuli • Siri Hustvedt • Pete Doherty • Het Concertgebouworkest • Michel François • Iceland Dance Company • Cindy Sherman • Guy Debord • Jordi Savall • Vladimir Jurowski • Made in Korea • Hervé Niquet •
12
DJ Darko • Kris Defoort • Angel Vergara • Maria de Medeiros • William Christie en Les Arts Florissants • Baltasar Kormákur • Tarek Halaby • Frank Braley • It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! • Mísia • Ken Loach • Masarat Palestina • Harold Lloyd • Gilberto Gil • Nikolaus Harnoncourt • Orla Barry • Filip Dujardin • Alfred Stieglitz • Marcel Broodthaers • Dat verrassende land • Ivan Fischer • Mariza • William Cliff • Capilla Flamenca • Maurice Maeterlinck • Emile Verhaeren • Karel Appel • Vadim Repin • Ólafur Elíasson • Cobra & co • Robert Mapplethorpe • Het Nationaal Orkest van België • Cecilia Bartoli • Johan Muyle • Paul Auster • Valery Gergiev • Nam June Paik • Ramzi Aburedwan • Leon Fleisher • …
Hoogtepunten 2008
13
80 jaar Paleis voor Schone Kunsten In mei 1928 opende het Paleis voor Schone Kunsten zijn deuren. De
voorjaar van 2009 een tentoonstelling over kunstenaarsportretten.)
multidisciplinaire kunsttempel van Victor Horta was een feit. Tachtig
Ook kon de start of de afsluiting van een carrière aanleiding geven tot
jaar later staat de instelling nog steeds voor een veelzijdig kunstaanbod
een label. Alfred Brendel vierde zijn afscheid in een overvolle Henry Le
en wordt het gebouw, dankzij de initiatieven van de directie, meer en
Bœufzaal.
meer in zijn oude glorie hersteld.
BOZAR LXXX 1.
2.
leeftijd werd geconfronteerd met de harde realiteit van het Palestijns-
Met de medewerking van de archieven van het Paleis, uitgeverij Lannoo
Israëlisch conflict en later een serie muziekscholen voor kinderen
en Luc Derycke voor het grafisch ontwerp, rolde het boek BOZAR LXXX
opzette, was het eerste evenement van de tachtig.
in november 2008 van de persen. Het geeft een volledig overzicht van
1. Het boek BOZAR LXXX 2. Imagocampagne “Life is so BOZAR” 3. De bouw van het Paleis voor Schone Kunsten (04.08.1925)
De voorstelling Al Kamandjati, het relaas van een Palestijn die al op jonge
de geschiedenis van het Paleis voor Schone Kunsten. De brede opzet,
Imagocampagne ‘Life is so BOZAR’
het originele ontwerp en de meertaligheid weerspiegelen het werk
De tachtigste verjaardag van het Paleis voor Schone Kunsten viel ook
van Victor Horta en de visie van het kunstenhuis. De teksten werden
samen met de vijfde verjaardag van het cultuurmerk BOZAR. Een
toevertrouwd aan kenners en behandelen de architectuur, de culturele
gelegenheid om stil te staan bij de identiteit. In opdracht van het Paleis
en artistieke evolutie en de geschiedenis van het Paleis als instelling. Ze
organiseerde een onafhankelijk enquêtebureau een onderzoek naar de
brengen het bruisende en gevarieerde programma opnieuw tot leven.
populariteit van het merk. De resultaten waren positief: 95% van de
De vele illustraties – souvenirs, details van het gebouw, herinneringen
mensen die het Paleis al eens bezochten, kunnen een bezoek aanraden.
aan grote gebeurtenissen en beroemde kunstenaars – benadrukken het
Er kwam ook een nieuwe imagocampagne met een concept dat
multidisciplinaire karakter. Tentoonstellingen, concerten, theater,
het multidisciplinaire en toegankelijke karakter van de grootste
literatuur, poëzie, architectuur, film: het komt allemaal aan bod in
cultuurinstelling van België kon overbrengen. ‘Life is so BOZAR’
BOZAR LXXX, dat de herinnering bewaart aan een unieke plek met
vertolkt het idee dat alle wegen leiden naar BOZAR: men gaat uit van
een rijk verleden en een veelbelovende toekomst.
een willekeurig woord, associeert dit met een tweede, derde, enzovoort,
80 evenementen
en dit leidt tot BOZAR. Kortom: BOZAR is nooit meer dan 5 stappen verwijderd van eender welk woord.
Bij een tachtigste verjaardag hoort een feestprogramma van formaat.
Eind november 2008 werd de campagne op brede schaal gelanceerd.
Tachtig evenementen uit verschillende kunstdisciplines kregen een
Ze krijgt nog een vervolg in het najaar van 2009, ter afsluiting van de
speciaal label. Verschillende criteria werden gehanteerd. Het evenement
festiviteiten rond de tachtigste verjaardag.
of de artiest zelf moest een verjaardag vieren. Zo kwamen Leon Fleisher en Gustav Leonhardt, beiden 80 jaar, een recital geven. Ook kon het gaan om een evenement met veel prestige: de flamboyante Cecilia Bartoli in haar Rossiniana bijvoorbeeld. Of het programma moest een duidelijke link hebben met de geschiedenis of traditie van het Paleis. (Zoals in het
14
80
evenementen voor de 80ste verjaardag
1928
Het jaar waarin het Paleis voor Schone Kunsten zijn deuren opende.
Werffoto genomen op 4 augustus 1925.
3.
15
Enkele hoogtepunten in 2008 BOZAR EXPO Een verjongingskuur Het is moeilijk kiezen tussen de brede waaier aan tentoonstellingen in 2008: Paul Klee, met Pierre Boulez als gastcurator. Het raffinement van de objecten uit Wallonië, die vaak voor de allereerste keer hun vaste plek in de depots verlieten. Boeddha’s glimlach, met topstukken die voor het eerst in België te zien waren. Of de nationale schatten uit Korea. Maar 2008 zal toch vooral geboekstaafd worden als het jaar van de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! Ze heeft aangetoond dat rocksterrren ook kunnen schitteren in de beeldende kunst. Tussen de grafzerken van Yoko Ono kon de bezoeker zich een weg banen, om in het parcours van curator Jérôme Sans verbluffende werken aan te treffen van Patti Smith, David Byrne of Brian Eno. Le
2008 was weer een jaar dat bruiste van de activiteiten. Het programma voor muziek, beeldende kunst, architectuur, theater, dans, literatuur en film – en dan vergeten we de educatieve inspanningen nog om jongeren in contact te brengen met al die artistieke initiatieven - was bijzonder divers.
Monde ontdekte bij deze gelegenheid BOZAR als ‘een referentieplek in Europa’. Jan Hoet, de voormalige conservator van het S.M.A.K. in Gent, selecteerde tijdens zijn rondgang de naakten van Bent Van Looy, het zelfportret van Pete Doherty en de waanzinnige installatie van Bianca Cassady. Bijna de helft van de bezoekers was jonger dan 26: een nieuwe weg ligt open voor BOZAR.
BOZAR MUSIC Tranen voor Alfred Brendel Het muzikale seizoen was even buitengewoon als de voorbije jaren. Er vielen ook enkele primeurs te noteren, zoals de residentie van DJ Darko, de cyclus met jonge dirigenten onder wie Vladimir Jurowski, de Royal Fireworks van Händel die Hervé Niquet introduceerde bij een zaal vol jonge luisteraars, de tip van de sluier die het Nationaal Orkest oplichtte van Kris Defoorts nieuwe opera, of het minifestival rond Rameau. Maar 2008 zal in de herinnering blijven hangen als een jaar van afscheid. Het Alban Berg Quartett kwam een laatste keer langs, twee
1.
jaar na de dood van de altviolist en fetisjfiguur Thomas Kakuska. Op
16
17 november zat Alfred Brendel voor het laatst achter de piano in het
geste van Olafur Eliasson, de extreme lichamelijke metamorfosen
Paleis voor Schone Kunsten. Het publiek apprecieerde de ongelooflijke
van choreografe Erna Omarsdóttir of de manier waarop Örn
intensiteit waarmee hij de Weense klassieke componisten bracht,
Benediktsson, Sjón & friends naar het sublieme reikten. Hun pure
waarbij de perfectie van zijn spel haast vanzelfsprekend leek. Er
energy heeft kleur gebracht in ‘BOZAR 80’, een feestjaar dat in het
stroomden tranen.
najaar ingezet werd met de festivals Made in Korea en Masarat Palestina. Een jaar ook waarin de Belgische orkesten in het Paleis voor Schone
BOZAR THEATRE, DANCE, LITERATURE, CINEMA Europa aan de voet van de muur Een onverwachte editie van Europalia, naar aanleiding van de vijftigste
Kunsten kwamen debatteren over hun toekomst, en waarin een ambitieuze samenwerking tussen het Paleis voor Schone Kunsten en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België werd ingezet met een Cobratentoonstelling. Transversaliteit is, zo werd hiermee aangetoond, nog steeds de grote troef van het huis.
verjaardag van het Verdrag van Rome, sloot af met een voorstelling van de regisseur Johan Simons. De Vlaamse schrijver Tom Lanoye had zijn pen in vitriool gedoopt toen hij Fort Europa schreef. Terwijl vluchtelingen vergeefs toegang zoeken tot Europa en kandidaat-landen vruchteloos aankloppen om lid te worden van de Unie, proberen zeven Europeanen het Fort Europa – dat ‘opgebruikte continent’ – juist te
1. Opening van de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! 2. Paul Klee, Monument im Fruchtland, 1929, 41. Zentrum Paul Klee, Bern © SABAM Belgium 2008 3. Iceland on the edge Festival. Drinking horn (1600-1700)
ontvluchten. Totale vrijheid en geen woordenkramerij voor de artiest: dat is ook het devies voor het Paleis voor Schone Kunsten als cultureel forum. Bijzondere evenementen die dat in 2008 staafden waren de reconstructie van de bezetting van 1968, de films van Guy Debord, de autobiografische film Ezra van ex-kindsoldaat Newton Aduaka uit Sierra-Leone en Origine van choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui.
BOZAR FESTIVALS Iceland on the edge Al de artiesten van het festival Iceland on the edge verdienen een warme hommage. Ze hadden het lef om het eilandgevoel opzij te schuiven en barrières – klimatologische en andere – te doorbreken om in het hart van Europa hun kunst te tonen. We onthouden onder meer de visionaire kracht in de films van Baltasar Kormákur, de architecturale
2.
3.
17
5.431 In 2008 ontving het Paleis voor Schone Kunsten niet minder dan 5.431 artiesten.
1.
2.
> 2 0 . 14 3.
4.
18
8 0 0 2 . 5 0 . 8 1
t i u n e t t a h e c r s t e s g n e u o r K v n a v ë i d n n o a l l l a e d W n e s s a r r e v t a D
Hoogtepunten en transversaliteit in 2008
Januari, februari, maart Concerten
Recitals. Onze eigen grote bariton José Van Dam was te gast met
Franse liederen. Maurizio Pollini speelde het eerste boek van Das Wohltemperierte Klavier van Bach en Hillary Hahn ontving een ovatie van een talrijk opgekomen publiek. Anna Vinnitskaya, laureate van
Orkesten. In de cyclus met het Nationaal Orkest van België
de Koningin Elisabethwedstrijd voor piano, Nicolas Angelich en Paul
waren mooie momenten te horen, dankzij de aanwezigheid van
Lewis traden op in het Muziekconservatorium van Brussel.
grote solisten zoals de pianist Till Fellner, de violist Frank Peter
Kamermuziek. Liefhebbers van kamermuziek genoten van het
Zimmermann en de celliste Marie Hallynck. Onder de leiding
Quatuor Belcea, ex-Rising Star, Jordi Savall en van een concert dat de
van de nieuwe chef, Walter Weller, kreeg het NOB een nieuwe
broers Hantaï en de broers Kuijken verenigde.
impuls. Het Orchestre Royal de Chambre de Wallonie begeleidde leraars en studenten van de Muziekkapel Koningin Elisabeth voor hun jaarlijks galaconcert. Het Orchestre Philharmonique de
europalia.europa: slot
Liège speelde in het Paleis voor Schone Kunsten een Amerikaans
Literatuur. Tom Lanoye & Sam Touzani (09.01.2008). Samen met
programma, waarbij Amériques van Edgard Varèse een grote indruk
Europalia organiseerde BOZAR LITERATURE aan de vooravond van
naliet. De Franse pianist Frank Braley blonk uit in Rhapsody in Blue
de Belgische première van Fort Europa door het NTGent de tweetalige
van Gershwin.
avond In het brekend hart van Europa. Tom Lanoye en Sam Touzani
Hedendaagse muziek. Voor hedendaagse muziek coproduceert
deelden het podium.
BOZAR MUSIC elk seizoen concerten met twee Belgische ensembles
Theater. Fort Europa. NTGent (11 > 13.01.2008). Een remake van
die erin gespecialiseerd zijn: Ictus en Musiques Nouvelles. Dat
de succesproductie van auteur Tom Lanoye en regisseur Johan Simons
laatste ensemble wijdde in het Muziekconservatorium van Brussel
die in Wenen in een treinstation in première ging in 2005. De tekst
een programma aan de Oekraïense componist Valentin Silvestrov,
bevat verschillende dialogen van anonieme Europeanen en werd
met de Russissche pianist Alexei Lubimov in een glansrol.
herwerkt door de acteurs van NTGent naar aanleiding van europalia.
Barok. In het barokrepertoire waren er sterke momenten tijdens
europa.
de concerten van het Collegium Vocale met Philippe Herreweghe
THEATER. Song of songs. Mladinsko Theatre (30.01.2008). Jan Decorte
in de Miniemenkerk (een magnifiek Lassus-programma), van Paul
en Sigrid Vinks werden door Ursula Cetinski, de nieuwe directrice
Van Nevel en zijn Huelgas Ensemble in een repertoire dat paste bij
van het Mlandinsko Theatre uit Lublijana, uitgenodigd om een stuk
de tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu.Dat
te regisseren. Ze bewerkten samen met de Belgische scenograaf Johan
verrassende land, of nog van een van de artiesten in residentie,
Daenen het Hooglied voor twee Sloveense rasacteurs, Robert Prebil en
Lorenzo Ghielmi, aan het hoofd van het orkest dat hij nog maar
Olga Grad. In het Sloveens, met Nederlandse en Franse boventiteling.
onlangs oprichtte, La Divina Armonia. De Miniemenkerk juichte
Dans. BOZAR DANCE en europalia.europa nodigden jonge makers
ook de jonge contratenor Philippe Jaroussky toe, een echte vedette,
uit die representatief zijn voor de hedendaagse dansscène in Slovenië.
en de sopraan Nuria Rial met het ensemble Artaserse.
Maja Delak presenteerde haar meest recente groepchoreografie
19
5. 1. Jordi Savall © Laurent Thurin Nal 2. F ranck Peter Zimmermann © Franz Hamm 3. José Van Dam ©Lydie Nesvadba 4. Frank Braley ©King records 5. C ollegium Vocale Gent © Michel Garnier
Januari, februari, maart Expensive darlings waarin ze op een humoristische manier de clichés
Filmevenementen en Jonge Filmfans
rond de hedendaagse dans doorprikt. Emil Hrvatin, alias Janez Jansa,
De prestigieuze filmreeks bracht de avant-première van It’s a free
toonde in Brussel een reconstructie van zijn ophefmakend stuk uit
world van Ken Loach, in aanwezigheid van de regisseur (09.01.2008).
1969, Pupilija, papa pupilo & the pupilceks (22.04.2008). Een voorstelling
Coproductie: Koninklijk Belgisch Filmarchief en Cinéart, in
die nog steeds actueel is en opkomt voor de vrijheid van de kunstenaar.
samenwerking met The Bulletin en de British Council.
Studios. Studio Europa (> 20.01.2008) is een productie van het
De cyclus Jonge Filmfans, in coproductie met het Filmmuseum
educatieve departement BOZAR STUDIOS. Studio Europa nam
en BOZAR STUDIOS, presenteerde de klassiekers uit de
bezoekers mee langs verschillende Europese landen, liet ze snuisteren in
filmgeschiedenis die ook jonge kijkers (vanaf 6 jaar) aanspreken. De
reiskoffers en proeven van de culturele smeltkroes Europa.
voorstellingen vonden plaats in de grote Henry Le Bœufzaal. De reeks werd op gang getrokken met Safety Last met Harold Lloyd, een film
De wereld rond: slot Literatuur. Op 15 januari vond nog een laatste ontmoeting plaats
1. BO ZAR ARCHI TEC TURE
Orde van Architecten Ordre des Architectes
V.u. | E.r. Paul Dujardin, rue Ravensteinstraat 23 - 1000 Brussel | Bruxelles - Exempt de timbre | Vrij van zegel, art.187 - Beeld | Image © Filip Dujardin, zonder titel | sans titre, 2007
Belgisch tijdschrift voor architectuur Revue belge d’architecture
IMAGE / CONSTRUCTION PHOTOGRAPHY BY FILIP DUJARDIN
exhibition 18.01 > 31.03.2008
van F. Newmeyer en S. Taylor (USA, 1925).
in het kader van de Portugalreeks. De Nederlands-Portugese auteur
Image/Construction
J.Rentes de Carvalho stelde het werk voor van Eça de Queiroz. Een
18.01 > 31.03.2008
groot Portugees auteur van nu over de Portugese Zola.
Met een tentoonstelling van het werk van de Gentse fotograaf Filip
Film. De avant-première van de film Fados van Carlos Saura, had plaats
Dujardin zette BOZAR ARCHITECTURE een nieuwe reeks in
in aanwezigheid van de regisseur (01.02.2008). Coproductie : ABC
over architectuurfotografie en de constructie van het beeld. Dujardin
Distribution, in samenwerking met het Instituto Cervantes Bruselas.
presenteerde drie intrigerende fotoreeksen. Vooreerst beelden van
Literatuur. António Lobo Antunes (02.02.2008). Naar aanleiding van
architectuurprojecten gemaakt in opdracht van het Belgische tijdschrift
de tentoonstelling De wereld rond. Portugal, een wereldrijk in de 16de en
A+. De tweede serie was gewijd aan barakken: intuïtieve architectuur,
17de eeuw werkte BOZAR LITERATURE een reeks uit met schrijvers
in elkaar geknutseld door landbouwers en her en der in het Vlaamse
uit de Portugeestalige wereld. Na drie ontmoetingen met auteurs uit
landschap ingeplant. En tot slot een reeks fotomontages, in het oog
Brazilië, Angola en Oost-Timor in 2007 was tijdens het slotweekend
springende ficties die in het Paleis voor Schone Kunsten voor het eerst
het moederland Portugal zelf aan de beurt met António Lobo Antunes.
aan het publiek werden voorgesteld.
Hij vormt samen met José Saramago de grote twee van de hedendaagse
Commissaris: Stefan Devoldere. Bezoekers: 3.500
Portugese literatuur. Concert. Diezelfde avond zong Mísia twee fadoteksten van Lobo
Antunes tijdens het concert van Muziek en Poëzie. De fadozangeres
Architectuurlezingen
trad op samen met Maria de Medeiros. De Portugalcyclus sloot af met
BOZAR ARCHITECTURE zette zijn lezingenreeks, die in 2006
een concert van Mafalda Arnauth. (14.01.2008)
van start ging, voort. Naast architecten kwamen in 2008 ook stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten aan bod. In het eerste
20
kwartaal passeerden volgende sprekers:
Hoofdstedelijk Gewest, Nationale Loterij. Plaats: Wandelgangen Henry Le
• Yves Lion. Een van de spraakmakers van het Franse architecturale
Bœufzaal. Toegang: gratis
en stedenbouwkundige debat. Yves Lion (Casablanca, 1945) tekent momenteel de plannen voor wat de hoogste woontoren van België moet van Tour & Taxis. (31.01.2008 - 400 toehoorders).
Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land
• Petra Blaisse. De Nederlandse ontwerpster staat bekend om haar
14.02 > 18.05.2008
worden: een hoogbouw in de Brusselse kanaalzone op een boogscheut
interieurinrichtingen, waar ze de ruimte te lijf gaat met uitbundige en
EXPO. Tussen de 12de en 16de eeuw droegen miniaturisten, schilders,
hoogtechnologische gordijnen. Ze werkte samen met gerenommeerde
beeldhouwers, goudsmeden en muzikanten bij tot de Europese
architectenbureaus zoals OMA, SANAA en Toyo Ito (11.03.2008 -
uitstraling van een regio die toen nog lang niet Wallonië heette.
480 toehoorders).
Meesterwerken van Joachim Patenier, Herry met de Bles, Robert
BO ZAR EX PO
Campin, Jacques Du Broeucq en Hugo d’Oignies, afkomstig uit
Het archief van de verbeelding
bekende musea of gevonden in verborgen collecties, schetsten een vrij portret van Wallonië. Gaandeweg werpen volksgeloof en populaire
Het onwerkelijke beeld. Emblemen, symbolen en metaforen
verhalen licht op het dagelijkse leven. In 140 buitengewone werken gaf
25.01 > 23.03.2008
tentoonstellingscommissaris Laurent Busine zijn eigenzinnige kijk op
Vierde tentoonstelling in de reeks Het archief van de verbeelding, een
Wallonië. De levendige indruk sprak even goed uit oude stukken als uit
samenwerking met het FotoMuseum Antwerpen. Het onwerkelijke beeld
de hedendaagse interventies van Orla Barry, Michel François, Jean-Pol
toont de ideële, poëtisch-filosofische visie op mens en maatschappij
Godart, Juan Paparella, Beat Streuli en Angel Vergara.
in de fotografie. Mede-uitvinder van de fotografie, Henry Fox Talbot,
Commissaris: Laurent Busine. Coördinator: Laurence Leunen. Productie:
werd zich snel bewust van de ambiguïteit van de fotografie. Enerzijds
BOZAR EXPO. Catalogus: Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu.
zijn foto’s een waarheidsgetrouwe representatie van een anekdotische
Dat verrassende land. BOZARBooks by Fonds Mercator en Paleis voor
werkelijkheid, maar anderzijds zijn ze ook ingeschreven in een ruimere
Schone Kunsten, Brussel, 258 p. Steun: Région Wallonne, Ministère de la
beeldcultuur, waarbij ze kunnen uitgroeien tot allegorische, symbolische
Communauté française, Communauté Française Wallonie-Bruxelles, Ministerie
of metaforische voorstellingen. Met foto’s van: William Henry Fox
Vlaamse Gemeenschap. Sponsor: Léon Eeckman n.v. Plaats: Ravensteincircuit.
Talbot, Charles Nègre, Fernand Khnopff , Julia Margareth Cameron,
Toegang: € 9,00 Bezoekers: 26.641
25.01 > 23.03.2008
Het Archief van de Verbeelding | Les Archives de l’Imagination | The Archives of the Imagination HET ONWERKELIJKE BEELD. EMBLEMEN, SYMBOLEN EN METAFOREN L’IMAGE IRRÉELLE. EMBLÈMES, SYMBOLES ET MÉTAPHORES THE UNREAL IMAGE: EMBLEMS, SYMBOLS AND METAPHORS
Henry Peach Robinson, Léon Bovier, Léon Snyers, Georges H. Seeley, Léonard Misonne, Alfred Stieglitz, André Kertesz, Serge Vandercam,
CONCERT. Capilla Flamenca / Dirk Snellings / Joanna Dudley
László Moholy-Nagy, Julien Coulommier, John Baldessari, Cindy
(23.02.2008). De succesvolle tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië
Sherman en anderen.
van vroeger en nu. Dat verrassende land werd voor één keertje een
Commissaris: Pool Andries. Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie:
concertruimte. De vier zangers van Capilla Flamenca, stuk voor stuk
BOZAR EXPO en FotoMuseum Antwerpen. Steun/Sponsoring: Brussels
specialisten in renaissancemuziek, leverden muzikale commentaar bij
21
2. 1. Safety Last met Harold Lloyd 2. Carlos Saura ©Isabelle Pateer
Januari, februari, maart de stukken. Aan de piano Reitze Smits. De Australische performance-
Helgason (bekend van 101 Reykjavik). Helgasons roman De auteur van
artieste Joanna Dudley leidde alles in goede banen en bracht originele
IJsland is grotendeels op de figuur van Laxness gebaseerd. De avond
interventies en interacties met de schilderijen en sculpturen.
werd afgesloten met de verfilming van 101 Reykjavik door Baltasar Kormákur (met Victoria Abril in een hoofdrol). Helgason en Kormákur
Literatuur. Met de reeks Wie schrijft hier in het Frans? speelde
leidden de film kort in.
Literatuur op de Middag in op de tentoonstelling Kunstschatten uit
1.
Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land. Jacques De Decker
EXPO. Dreams of the sublime and nowhere in contemporary Icelandic art
gaf een overzicht van hoogtepunten uit het hedendaagse proza
(27.02 > 25.04.2008). Een tentoonstelling, geïnspireerd door de
van Franstalig België. Jan Baetens deed hetzelfde met de poëzie.
IJslandse natuur, gaande van foto’s tot hedendaagse multimedia-
Vertaler-dichter Stefaan van den Bremt bladerde in het werk van
installaties. Een oneindige zoektocht naar het sublieme landschap.
de twee bekendste Franstalige Vlamingen: Maurice Maeterlinck
Commissaris: Aesa Sigurjonsdottír. Coördinator: Alberta Sessa. Productie:
en Emile Verhaeren. Henri-Floris Jespers zoomde in op Franstalige
BOZAR EXPO. Steun: Landsbanki, Government of Iceland, City of Reykjavik,
Antwerpenaren, van Georges Eekhoud tot Guy Vaes. En dan waren er
Icelandair, Icelandic Tourist Board, Portus, Trade Council of Iceland. Sponsor :
nog ontmoetingen tussen vertaler-dichter Frank De Crits en William
Léon Eeckman n.v. Catalogus: Dreams of the Sublime and Nowhere. Art
Cliff, en tussen Koen Peeters en Alain Berenboom.
contemporain en Icelande. BOZARBOOKS by L-ink, 2008, 132 p. Plaats: Terarkenzalen. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 4.240
STUDIOS. Studio Curieuzzz (16.02 > 18.05.2008). Hiervoor bouwde
Emilie Cottam een ludiek en verhelderend theater gewijd aan de
EXPO. Magicians of nature. Kjarval, Davidsson and Georg Gudni. Three
‘Waalse’ heiligenlevens aanwezig in de tentoonstelling.
generations of Icelandic painters (27.02 > 27.04.2008). De IJslandse schilder Kjarval (1885-1972) is een van ’s lands bekendste kunstenaars
2. 1. Studio Curieuzzz 2. Dat verrassende land , Graflegging, kunst uit de Maasstreek, 1340. Musée d’art religieux et d’art mosan, Luik 3. 101 Reykjavik 4. National Theatre of Iceland, 5. Ragnar Kjartansson, The Great Unrest 2007
Festival Iceland on the edge
én een nationale trots. Hij blijkt een onuitputtelijke bron van inspiratie voor veel hedendaagse artiesten. Zo bracht Björk op haar eerste album
27.02 > 15.06.2008
een eerbetoon aan de man. Zijn werk was, samen met dat van schilders
CONCERTEN. Iceland Airwaves I en II @ BOZAR (15.02.2008 en
die hij beïnvloedde, te zien op deze tentoonstelling.
08.03.2008). BOZAR en Ancienne Belgique vulden het muzikale
Commissaris: Halldor Bjorn Runolfsson. Coördinator: Alberta Sessa.
popluik in van Iceland on the edge.
Productie: BOZAR EXPO en National Gallery of Iceland. Steun: Landsbanki, Government of Iceland, City of Reykjavik, Icelandair, Icelandic Tourist Board,
LITERATUUR/FILM. Baltasar Kormákur (27 > 28.02.2008). Halldór
Portus, Trade Council of Iceland. Sponsor: Léon Eeckman n.v. Plaats: BN
Laxness (1902-1998) is de bekendste schrijver van IJsland. Hij
Zalen. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 2.795
won de Nobelprijs voor Literatuur in 1955. Zijn biograaf Halldór Gudmundsson overliep aan de hand van enkele foto’s het leven en werk
THEATER. Peer Gynt, National Theatre of Iceland (01.03.2008). De
van deze literaire reus. Daarna sprak Gudmundsson met Hallgrímur
veelzijdige theater- en filmmaker Baltasar Kormákur herwerkte Peer
22
ES TI VAL !
3.
4.
5.
IONCELAN THE ED D GE
27.02 > 15.06 Pure . 2 E 0 n 0 e r gy - B 8 Indep ad en
23
Januari, februari, maart
BO ZAR ARCHI TEC TURE
Belgisch tijdschrift voor architectuur Revue belge d’architecture
Orde van Architecten Ordre des Architectes
Bezoekersgids | Guide du visiteur | Visitor’s guide
THE ICELANDIC NATIONAL CONCERT & CONFERENCE CENTRE, REYKJAVIK
Gynt voor het National Theatre van IJsland. Dit ingewikkelde epos
pedagoge, nodigde internationaal gerenommeerde choreografen uit
van de Noorse auteur Hendrik Ibsen werd door de rijke fantasie van de
naar Reykjavik. Deze openheid binnen het gezelschap heeft er meteen
regisseur en het fysieke spel van de acteurs bijzonder toegankelijk.
toe geleid dat het wereldwijd toert en erkenning geniet binnen de
hedendaagse dansscène. Het programma in Brussel was een tweeluik:
EXPO. Skál. Drinkhoorns (16.04 > 15.06.2008). Aan de hand van
Open Source van de IJslandse Helena Jonsdottir en Happy New Year van
originele, bewerkte drinkhoorns kregen de bezoekers een goed idee van
de Portugese Rui Horta.
de woelige IJslandse geschiedenis en de talloze invloeden vanuit Europa. Commissaris: Thorbjörg Br. Gunnarsdóttir. Coördinator: Alberta Sessa.
FILM. Icelandic Film Week (26.05 > 31.05.2008). Mini-retrospectieve
Productie: BOZAR EXPO. Steun: Landsbanki, Government of Iceland, City of
rond de IJslandse cineasten Olaf De Fleur Johannesson, F.T. Fridrikkson
Reykjavik, Icelandair, Icelandic Tourist Board, Portus, Trade Council of Iceland.
en Ragnar Bragason en Dagur Kari. Er waren 11 films te zien.
Sponsor: Léon Eeckman n.v. Plaats: Raadzaal. Toegang: vrij. Bezoekers: 1.863
EXPO. The Icelandic National Congress & Conference Centre in Reykjavik
(16.04 > 15.06.2008) was een tentoonstelling in het kader van BOZAR ARCHITECTURE. Henning Larsen ontwierp het prestigieuze concertgebouw voor de East Harbour van Reykjavík. Een architecturaal hoogstandje op een unieke locatie tussen de bergen en de fjorden. Ólafur TENTOONSTELLING | EXPOSITION | EXHIBITION 16.04 > 15.06.2008
Elíasson tekende voor de decoratie op de gevels van het gebouw, die het spel van licht en water in de baai van Reykjavík nog benadrukken. Commissaris: Thorhallur Viljàlmsson. Bezoekers: 5.483
MULTIMEDIA. Edgy Evening of Bad Taste (30.04.2008). De Edgy Evening
of Bad Taste gaf een beeld van de multimediale artistieke scène in IJsland. Heel wat kunstenaars zijn op diverse fronten actief. Voor het literaire luik tekende Sjón (Sigurjón Birgir Sigursson), bekend van de roman Blauwvos (2003) en als schreeuwende ‘zanger’ bij de Sugarcubes en eveneens als tekstleverancier voor Björk. Sjón trommelde dichters op die buiten de lijntjes kleuren: Kristín Svava Tómasdóttir, Eiríkur Örn Nordahl, Byrkir en Örvar Smárason. DANS. Iceland Dance Company (07.04.2008). Katrin Hall, artistiek
directeur van Iceland Dance Company en ook een uitstekende
24
1.
1. P aul Klee. Zonder titel (zelfportret), 1922. ZPK, Bern 2. P aul Klee, Genieën (balletfiguren), 1922. ZPK, Bern © Sabam 2009
Paul Klee. Overal theater 01.03 > 25.05.2008 EXPO. In een reeks monografische tentoonstellingen van meesters
van de 20ste-eeuwse schilderkunst belichtte het Paleis voor Schone Kunsten het oeuvre van Paul Klee (1879-1940) vanuit een ongeziene invalshoek. In de levensvisie van Klee geraakten wereld en theater nauw verstrengeld. De schilder uit Bern was een verwoed theaterliefhebber. Hij zag de wereld als één groot schouwtoneel, een reusachtig decor waarin personages zich voortbewegen. Klee’s theatrale universum bruist van geestelijke vrijheid, poëzie, fantasie en ironie. Voor een gedeelte was deze tentoonstelling een overname van Überall Theater, bedacht door Christine Hopfengart van het Zentrum Paul Klee in Bern. De originaliteit van de Brusselse halte lag in de samenwerking met componist en dirigent Pierre Boulez. Van opleiding was Klee musicus. Voor het Bauhaus ontwikkelde hij een studie waarin beeldende en muzikale taal elkaar ontmoeten. De tentoonstelling zette deze pioniersrol extra in de verf. Commissaris: Christine Hopfengart en Pierre Boulez, gastcurator, met de wetenschappelijke medewerking van Michael Baumgartner. Coördinator: Maïté Smeyers. Productie: BOZAR EXPO en Zentrum Paul Klee, Bern. Catalogus: heruitgave van Überall Theater (uitgave ZPK / Hatje Cantz, 2007) in het Frans en het Nederlands. Een onuitgegeven hoofdstuk Paul Klee en de muziek werd toegevoegd, met een tekst van Pierre Boulez en een interview met de gastcurator. Gallimard bracht voor deze gelegenheid ook het uitgeputte werk Le pays fertile. Paul Klee (1989) van Pierre Boulez opnieuw uit. Steun/Sponsors: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Pro Helvetia, Sun-Air of Scandinavia, Zwitserse ambassade in Brussel, Léon Eeckman n.v. Plaats: Koningsstraatcircuit. Toegang: € 9,00 - € 14,00 (combi-ticket met Kunstwerken van Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land). Bezoekers: 63.891
CONCERTEN. Pierre Boulez was ook in de loop van de maanden
maart en mei de markante gast van het muziekprogramma. Hij kwam
2.
25
Januari, februari, maart
BO ZAR EX PO
twee concerten dirigeren: in maart aan het hoofd van het Ensemble
uitwisselingsproject met jonge circusartiesten op de agenda, naast
Intercontemporain, met de violist Christian Tetzlaff en de pianiste
een uniek project rond Albanese muziek. In het programma kwamen
Mitsuko Uchida als solisten; in mei aan het hoofd van het London
amusement, informatie en kwaliteit samen in een aangenaam kader.
Symphony Orchestra. Boulez was ook aanwezig tijdens de avond
Allerlei verenigingen kregen een standje, er was een gevarieerde wijnbar.
van Muziek en Poëzie, gewijd aan zijn werk Le marteau et son maître dat
Het publiek reageerde massaal.
uitgevoerd werd door Ictus. STUDIOS. BOZAR STUDIOS organiseerde tijdens Balkan Trafik
Jan Fabre. De geleende tijd
workshops voor jongeren en volwassenen met artiesten rond circus, dans en muziek (250 deelnemers).
07.03 > 18.05.2008
JAN FABRE De geleende tijd | Le temps emprunté The Borrowed Time Helmut Newton, Carl De Keyzer, Robert Mapplethorpe, Jorge Molder, Malou Swinnen, Dirk Braeckman, Maarten Vanden Abeele, Wonge Bergmann, Jean-Pierre Stoop, Pierre Coulibeuf & Filip Van Roe
Film. In het kader van Balkan Trafik werden drie muzikale
beeldend kunstenaar Jan Fabre, gezien door de blik van beroemde
documentaires getoond. Against the stream van Zlatina Rousseva
fotografen. Helmut Newton, Carl de Keyser, Robert Mapplethorpe,
(28.03.2008) diende als vooropening. Daarna volgden Trumpet’s
Jorge Molder, Malou Swinnen, Dirk Braeckman, Maarten Vanden
republic en Sevdah – The bridge that survived (29.03.2008).
Abeele, Wonge Bergmann, Jean-Pierre Stoop en Pierre Coulibeuf hebben zijn ensceneringen sinds de jaren 1980 in beeld gebracht. De foto’s werden gecombineerd met scènetekeningen van de kunstenaar zelf. De blik van de regisseur kruist als dusdanig die van de fotografen en levert een persoonlijke kijk op het universum van Jan Fabre. De recente werken belichtten het theaterwerk dat Fabre in 2007 in opdracht van de Salzburger Festspiele realiseerde: Requiem für eine Metamorphose. Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie: Angelos/Jan Fabre. Troubleyn/Jan Fabre. BOZAR EXPO. Catalogus: aankoop van Le Temps emprunté, Franse uitgave, Actes Sud. Steun/Sponsors: Nationale Loterij. Plaats: Antichambres (I1, I2, I3). Toegang: gratis. Bezoekers: 16.688
Balkan Trafik 28.03 > 29.03.2008 Concerten. De tweede editie van Balkan Trafik was een
overdonderend succes. Twaalf groepen en verschillende dj’s kwamen over uit Turkije, Hongarije, Macedonië en Servië. Er stond ook een
26
BO ZAR FESTIVAL ! 27-28-29.03.2008
BALKAN TRAFIK!
BALKAN TRAFIK!
07.03 > 18.05.2008
Deze tentoonstelling toonde het werk van regisseur, choreograaf en
Burhan Öcal • Mostar Sevdah Reunion & Ljiljana Buttler • Ivo Papasov • Parno Graszt • Orkestar Kadrievi • Wickedia Trio Ocarina • Gaetano Fabri... Films • CIRCUS • Workshops • Wine Bar • Party • PLANE TICKETS PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN, BRUSSEL PALAIS DES BEAUX-ARTS, BRUXELLES CENTRE FOR FINE ARTS, BRUSSELS WWW.BOZAR.BE | + 32 (0)2 507 82 00 WWW.BALKANTRAFIK.COM
27
Foto : Mikaël Falke
ZAR MU SIC
April, mei, juni
BO ZAR
Concerten ARS MUSICA. Zoals elk jaar werd een concertcyclus gepresenteerd in
samenwerking met Ars Musica, festival van hedendaagse muziek. Het vond uitzonderlijk in april plaats. Het Nationaal Orkest van België bracht in wereldcreatie uittreksels uit de opera van Kris Defoort, op
18.05.2008
vraag van het orkest en BOZAR MUSIC. Musiques Nouvelles en Ictus
Het Paleis wordt 80. Olé ! Le Palais a 80 ans. Olé ! An 80 th birthday. Ole !
presenteerden elk een concert (Ictus deed dat in de zaal van coproducent Kaaitheater). Free Radicals, een internationaal project in het kader van ECHO (European Concert Hall Organisation), bracht hedendaagse muziek en kortfilm samen. RISING STARS. Tijdens de zondagochtendconcerten was jong talent
uit Stockholm en Parijs te gast, eveneens een ECHO-uitwisseling. Studenten van de Muziekkapel Koningin Elisabeth kregen de kans in dezelfde cyclus op te treden in de Henry Le Bœufzaal.
16 > 25.05.2008
ORKESTEN. Eersterangsorkesten kwamen langs in het Paleis voor
l a v i t s e F Flamencenoa, Carmen Linares
Schone Kunsten: het Deutsches Symphonie-Orchester onder leiding
1.
van Ingo Metzmacher met Hélène Grimaud als soliste, het Budapest Festival Orchestra onder leiding van Ivan Fischer, het Scottish Chamber Orchestra met Piotr Anderszewski aan de piano, de Staatskapelle Dresden onder leiding van Myung-Whun Chung. Nikolaus Harnoncourt dirigeerde het Concertgebouworkest, het Groot Omroepkoor en het Nationaal Kinderkoor in een zeldzame uitvoering van Szenen aus Goethes
bu Eva La Yerbaelen de la Frontera n So a, n li o M o ci o R a, May
Faust van Schumann. RECITALS. Sterke momenten in deze drie maanden waren de komst
M2.erche Esmeralda, B
van Maurizio Pollini en enkele van zijn kompanen in een programma
+ Documentary films
met Schönberg, Berg en Nono, de recitals van Leif Ove Andsnes (solo
28
en in duo met Christian Tetzlaff), en van de violist Sergey Khachatryan
N’Diaye. Coproductie: BrunBro, Festival Africa XL, Afrika Festival
met zijn zuster Lusine aan de piano. Cecilia Bartoli keerde terug voor
Leuven, Africalia. In samenwerking met Amnesty International.
een talrijk publiek, voor een reprise van haar concert gewijd aan Maria
27.05.2008 Avant-première van Shine a Light van Martin Scorsese, bij
Malibran. In het conservatorium was het jonge pianotalent Alexei
de opening van de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby!
Volodin te ontdekken. En naar aanleiding van de verjaardag van Domenico Scarlatti konden fans van het klavecimel Andreas Staier en
In coproductie met het Filmmuseum en BOZAR STUDIOS werd
Pierre Hantaï toejuichen.
ook de cyclus Jonge Filmfans verdergezet. Jongeren vanaf 6 jaar zijn er welkom voor een voorstelling in de Henry Le Bœufzaal.
PAASTIJD. Een traditie werd verdergezet: een passie van Bach te horen
20.04.2008 Ezelsvel van Jacques Demy (France, 1971).
brengen tijdens de vastenperiode. De Matthäus-Passion was dit jaar
18.05.2008 The adventure of Robin Hood van Michaël Curtis (USA,1938).
toevertrouwd aan Al Ayre Español onder leiding van Eduardo Lopez-
IOTA Production: vijf avant-premières van documentaires van
Banzo. Het Vlaams Radio Koor et Il Fondamento brachten een concert
Belgische cineasten, alvorens de documentaires uitgezonden werden
gewijd aan Jan Dismas Zelenka. Het Ricercar Consort van Philippe
door RTBF.
Pierlot nodigde de sopraan Céline Scheen uit voor een programma gewijd aan de Nederlanden in de zeventiende eeuw.
3.
BO ZAR CINE MA
In juni 2008 kwamen aan bod: Coin rouge coin bleu van Alain Marcoen, Histoires de pluie van Isabel Achaval, Une place au village van Tatiana
KAMERMUZIEK. Een van de hoogtepunten van het seizoen was het
Perlinghi en Jacques Moriau, Le monologue de la muette van Khady Sylla
afscheidsconcert van het Quatuor Alban Berg, voor een ontroerd en
en Charlie Vandamme en Nord-Sud.com van François Ducat.
dankbaar publiek dat talrijk opgekomen was. WERELDMUZIEK. Het festival ‘Son del Sur’ bracht Carmen Linares naar
Architectuurlezing
het Paleis voor Schone Kunsten in een flamencoprogramma. Tijdens
BOZAR ARCHITECTURE zette zijn lezingenreeks verder met een
het flamencofestival werden ook de documentaires Morente suena la
conferentie van Finn Geipel Berlijns-Parijse architectenbureau LIN.
Alhambra, Flamenco por Amor de Dios en Bailaores gebracht in de zaal
Op hun naam staat onder meer de verbouwing van een duikbootbasis tot
AVANT- PREMIERE - BRUSSELS
Terarken. (Coproductie Instituto Cervantes)
een kunstencentrum in Saint-Nazaire, de herinrichting van het Pavillon
Op 2 april verzorgde de Braziliaanse ex-minister van cultuur Gilberto
de l’arsenal van Parijs en de reconversie van een wapenfabriek tot een
SHINE A LIGHT
Gil een intiem optreden voor een uitverkochte zaal.
designcomplex in Saint-Etienne. (29.04.2008 - 280 toehoorders)
27.05.2008 – 20:00
Regisseur | Réalisateur Martin Scorsese More Rolling Sto nes? 28.05.2008 – 20:00
Gimme Shelter
Filmevenementen
1. C ecilia Bartoli © Universal/Decca Music Group 2. Hélène Grimaud 3. Sidi Larbi Cherkaoui © Lydie Nesvadba
11.04.2008 Avant-première van Ezra van Newton Aduaka (France, Nigéria, 2007) in aanwezigheid van de cineast en de actrice Marianne
29
April, mei, juni
Kunstenfestivaldesarts
MuHKA, Provinciaal Museum voor Moderne Kunst, Z33, CVB, KUNSTWERK(t),
16.05 > 20.05.2008
DKO, BAMART, Radio 1, De Standaard. Toegang : € 1,00. Bezoekers : 14.180
BOZAR THEATRE nodigde de jonge Waalse theatermaker Claude Schmitz uit naar de Hortahal met Le Château het tweede deel van zijn diptiek: The Inner Worlds. Deze creatie was het resultaat van een
Afsluiter danssseizoen
intense samenwerking met andere Brusselse instellingen als de Rideau
03.06.2008
de Bruxelles, Théâtre National, en Les Halles de Schaerbeek die in de
Sidi Larbi Cherkaoui sloot voor de derde keer het seizoen van BOZAR
vooravond het eerste deel presenteerden: Le Souterrain. De voorstellingen
DANCE af met een voorstelling. Dit jaar was het met een intimistische
vonden plaats in het kader van het Kunstenfestivaldesarts.
choreografie die vertrekt vanuit de middeleeuwse muziek van Hildegard von Bingen. De Libanese Fadia El Hage en het internationaal
Feest in het Paleis
gerenommeerde barok-ensemble Sarband ondersteunden de originele creatie.
18.05.2008 Een veelkleurige dag in het teken van flamenco. Voorstellingen, tentoonstellingen, concerten, workshops marionetten en instrumenten
Johan Muyle, Sioux in Paradise
maken, initiaties flamencodans, verhalen, circus, rondleidingen in het
12.06 > 21.09.2008
gebouw, animatie in de Hortahal. Alle evenementen samen trokken
De titel van deze tentoonstelling is een persiflage op See you in paradise,
meer dan 3.233 bezoekers.
maar verwijst ook naar een (onvertaalbare) uitspraak van Achille Chavée (Charleroi 1906-1969): ‘Je suis un vieux peau-rouge qui ne marchera
De Canvascollectie
jamais dans une file indienne’. De tentoonstelling bracht twintig recente en onuitgegeven sculpturen van Johan Muyle samen. De kunstenaar
23.05 > 16.06.2008
toonde klonen, in de vorm van afgegoten zelfportretten, maar ook
In januari lanceerden Canvas en de Vlaamse sector van de beeldende
aangeklede skeletten op ware grootte, robots die op de bezoekers
kunsten een brede oproep aan bekende en onbekende kunstenaars.
reageren en mobiele zetels versierd met lichtgevende boodschappen.
Ze konden deelnemen aan De Canvascollectie, een talentenjacht en
Ten slotte was er een reeks ‘sculpturale muuranimaties’ te zien met
zoektocht naar hoe beeldende kunst vandaag leeft. Niet minder dan
videoschermen. Niet eerder getoonde maquettes en tekeningen gaven
4.500 kunstenaars voelden zich geroepen en schreven zich in voor de
een overzicht van het œuvre van Muyle.
preselecties. Ongeveer 250 kunstenaars doorstonden de kritiek en
Commissaris: Claude Lorent. Partners: ODA Park / Centrum voor hedendaagse
het scherpe oog van de jury’s. Een selectie van hun recent werk werd
kunst Venray. Ministerie van Cultuur van de Franse Gemeenschap, Cecoforma.
tentoongesteld in het Paleis voor Schone Kunsten. Vijf kunstenaars
Plaats: Antichambres. Toegang: gratis. Bezoekers: 11.588
werden bekroond met een prijs. Productie : Canvas. Coördinator : Lore Vandebeek. Partners: S.M.A.K., Wiels,
30
Paul Auster 18.06.2008 BOZAR CINEMA, het Filmmuseum en BOZAR LITERATURE nodigden de Amerikaanse schrijver Paul Auster uit. Net voor de Belgische première van zijn film The Inner Life of Martin Frost sprak Auster voor een volle Henry Le Bœufzaal uitgebreid met VRTjournaliste Annelies Beck over zijn pas verschenen roman Man in het duister en de verhouding tussen zijn schrijverschap en film. Na afloop signeerde Auster samen met zijn vrouw Siri Hustvedt anderhalf uur in
Foto : Lydie Nesvadba
de BOZARSHOP.
“
I
k beleefde een heerlijk moment in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel in 2008. Het festival was goed georganiseerd. Ik kreeg een warm welkom, en de ongeveer 2000 mensen die voor mijn film The Inner Life of Martin Frost kwamen, zorgden ervoor dat het een ontroerende en memorabele gebeurtenis in mijn leven werd. Ik dank jullie !” Paul Auster is een Amerikaans schrijver en cineast.
31
32
Juli, augustus, september Concerten
Chicks on Speed, Fischerspooner, Devendra Banhart, Pete Doherty. Deze zomertentoonstelling, met de uitzonderlijke medewerking van Rock Werchter, belichtte rock vanuit een ongeziene hoek. Ze vertelde het verhaal van rockmuzikanten die hun eerste stappen hebben gezet
RECITAL. Seizoensafsluiter was pianist Krystian Zimerman, die zijn
in de wereld van de beeldende kunst. Een twintigtal rockiconen blies
concerten streng limiteert en er telkens een zeldzaam evenement van
een zomer lang verzamelen, niet voor een concert maar voor een
maakt.
groepstentoonstelling. Het ging daarbij niet om een nieuwe beweging,
1.
maar om kunstenaars die elk hun eigen weg gaan. Met één constante: ORKESTEN. Onze partners rondden het seizoen af. Het Nationaal
kunst en muziek maken voor hen deel uit van een en hetzelfde universum.
Orkest van België trad op met de jonge Duitse cellist Alban Gerhardt
Commissaris: Jérôme Sans. Coördinator: Laurence Leunen. Productie :
die op het laatste moment Truls Mørk verving. Op 20 juli, vooravond
BOZAR EXPO. Catalogus : It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! (Engelse versie).
van de Nationale Feestdag, gaf het orkest zijn traditionele gratis
Plaats : Ravensteincircuit. Toegang : ¤ 7,00. Bezoekers : 42.215
concert in aanwezigheid van de koninklijke familie. Het Muntorkest, dat zijn symfonische cyclus in het Paleis voor Schone Kunsten afsloot,
CONCERTEN. Bij de tentoonstelling hoorde ook een reeks concerten,
nam afscheid van dirigent Kazushi Ono. Hij werd onthaald op een
in samenwerking met Rock Werchter. Zo ontving BOZAR MUSIC
staande ovatie. Het Vlaams Radio Orkest, ondertussen herdoopt in
grote namen als Lou Reed en John Cale.
Brussels Philharmonic, presenteerde zich met zijn nieuwe chef Michel Tabachnik en een stersolist, Vadim Repin.
MULTIMEDIA. BALEINE 3000 is een soundsystem dat klank, sfeer en zelfs
het menselijke lichaam kan transformeren. De hyperefficiënte sets staan in WERELDMUZIEK. Op 26 juni werd de Henry Le Bœufzaal van het Paleis
het teken van Zack & Wiki en mixen Baile Funk, Kuduro en Wobble Bass.
voor Schone Kunsten bevolkt door vijf mystieke ensembles uit Syrië,
Tijdens deze eerste Europese tournee, die werd afgesloten in het Paleis
Egypte, Marokko, Pakistan en Tadjikistan voor een soefi-nacht. De zaal
voor Schone Kunsten, bestond BALEINE 3000 uit DJ Sun OK Papi KO
genoot vooral van het met twee dansers uitgebreide ensemble Nour Al-
(Brussel), DJ Afrojaws (Rijsel) en MC Illreme (Tokio, comedy rap). Zij
Din Khoarshid van de grote moskee van Damascus, de Marokkaanse
brachten een live music and video performance (06.06.2008).
vrouwengroep Akhawat el Fane el Assil en Sheikh Taha uit Egypte als afsluiter.
studios. De Family Kit bij de zomer expo It’s not only Rock ’n’
Roll, Baby! nam de bezoekers mee over de grenzen van muziek en
It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby!
kunst. Gewapend met een koffer vol creatief materiaal en een dolleactiviteiten-boekje ontdekten ze hoe heel wat rockartiesten hun
17.06 > 07.09.2008
eerste stappen zetten als beeldend kunstenaar. Tijdens de zomer
EXPO. De tentoonstelling bracht werk samen van rockmuzikanten
werden 233 Family Kits verkocht en namen 250 kinderen deel aan de
uit de jaren 1970 tot nu: van Yoko Ono, Patti Smith, Brian Eno tot
zomerwedstrijd.
33
2. 1. Opening van de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! Concert van de groep Liquid Architecture. 2. Fischerspooner
R
ZOMERSTAGE. Rock ’n’ Roll vormde ook een inspiratiebron om zelf
aan de slag te gaan tijdens de zomerstages van BOZAR STUDIOS. Het resultaat werd live gespeeld voor de ouders en de vrienden. In totaal namen 185 kinderen deel aan de stage.
X O
FINISSAGE. (12.09.2008). De tentoonstelling bleef open tot 1 uur ’s
nachts. Jongeren kregen een gratis rondleiding aangeboden en konden deelnemen aan thematische workshops. Dans en DJ’s, optredens en performances in de Hortahal. (2.377 deelnemers)
Architectuurjaarboek 25.06 > 24.08.2008 De tentoonstelling Architectuur in beeld was gebaseerd op de fotografieopdrachten van het Vlaams Architectuurinstituut voor het Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2006-2007, editie 2008. De tentoonstelling bood aan de hand van de 32 geselecteerde projecten een representatief beeld van de architecturale praktijk in Vlaanderen, maar
8 0 0 2 . 9 0 . 1 2 6>
ook van de architectuurfotografie als kunstdiscipline. Commissaris:
Vandermarliere.
Coproductie:
BOZAR
A+. Bezoekers: 5.113
S A P A M S O T R E I AB 27.0
Katrien
ARCHITECTURE, Vlaams Architectuurinstituut, Orde van Architecten. Partner:
Festival Zomer van de Fotografie 27.06 > 14.09.2008 In deze tweede editie van de biënnale organiseerden de partners in totaal 43 tentoonstellingen en andere evenementen. Net als in 2006 werd er geen thema vooropgesteld. Het festival liep gedurende de hele zomer en haalde in totaal 125.000 bezoekers.
34
e fi a r g o t se fo n a a tine k i a l r e e u m q i A Amér atijnsa
Sony World Photography Awards 2008
Inwoners van de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
27.06 > 24.08.2008
fotografeerden zichzelf tegen de meest uiteenlopende achtergronden.
Laureatententoonstelling van de grootste fotografiewedstrijd ter wereld,
Vincen Beeckman (metrostation Anneessens, Recyclart) begeleidde
de Sony World Photography Awards, met maar liefst meer dan 44.641
zo’n 250 deelnemers in hun artistieke expressie tijdens wekelijkse
inzendingen waaruit 11 winnaars worden gekozen uit even zovele
bijeenkomsten in het Paleis voor Schone Kunsten. De tentoonstelling
categorieën. De jury koos 97 werken die in een reizende tentoonstelling
in het kader van de Zomer van de Fotografie toont de beste inzendingen,
werden samengebracht. BOZAR EXPO mocht de wereldtournee inleiden.
gekozen door Vincen Beeckman, Frank Vanhaecke (coördinator
Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie: BOZAR EXPO en Sony World
fotografie in het Paleis voor Schone Kunsten) en Danielle Leenaerts
Photography Awards 2008. Catalogus: brochure. Plaats: Zaal I4, IM, M1.
(professor fotografiegeschiedenis aan de ULB en kunstcriticus).
Toegang: gratis. Bezoekers: 8.792
Volgende laureaten ontvingen de Sony-prijs : Hélène Amouzou, Anne Citron, Sylvie Lechantre en Luc Grossen, Michel Leger, Fehmi Özkan,
Open kaart. Hedendaagse LatijnsAmerikaanse fotografie 27.06 > 21.09.2008
Dominique Vankan. Bezoekers van de tentoonstelling konden zichzelf fotograferen in de ‘Fotomaton’. Partner: Vincen Beeckman. Steun: Brussels Hoodstedelijk Gewest. Materiaal: Sony
1. PÔZE II © Vincen Beeckman 2. S ony World Photography Awards 2008 Sweet Nothings “Lets go to School” ©Vanessa Winship/Agence VU
Dit overzicht in meer dan 200 fotowerken toonde aspecten van de nieuwe hedendaagse Zuid-Amerikaanse en Caraïbische culturele identiteit. Mapas Abiertos was het resultaat van jarenlang onderzoek en samenwerking van fotografen, kunstenaars, critici, historici, en vertegenwoordigers van culturele instellingen uit Latijns-Amerika. De tentoonstelling nam afstand van de gebruikelijke thema’s in de LatijnsAmerikaanse kunst en bood plaats aan de jongste generatie. Dit leverde
1.
een omvangrijk en complex beeld op van een gewonnen (politieke) vrijheid, een eigen geschiedenis, een collectief geheugen. Commissaris: Alejandro Castellote. Productie: BOZAR EXPO en Lunwerg
Plantin-Moretusprijzen 2008
Editores, Madrid. Catalogus: Spaanse uitgave met Nederlandse en Franse
01.07 > 24.08.2008
bijlagen. Plaats: Koningsstraatcircuit. Toegang: € 7,00. Bezoekers: 19.501
Jaarlijks vestigt de tentoonstelling van de Plantin-Moretusprijzen de aandacht op het (typo)grafisch ontwerp, de vormgeving en de technische
PÔZE II
2.
productie van boeken in Vlaanderen. Commissaris: Johan Van Looveren. Scenografie: Hilde Princen Productie :
27.06 > 07.09.2008
Vlaamse Uitgevers Vereniging en Plantin Genootschap in samenwerking met
Het sociaal-artistieke project PÔZE II zoomde in op het zelfportret.
Boek.be. Plaats: Raadzaal. Toegang: gratis. Bezoekers: 1.110
35
Juli, augustus, september
A4 : Eric Delayen
BO ZAR CINE MA
A4 : Eric Delayen
voor Schone Kunsten én – dag op dag – de opening van Broodthaers’
19.09 > 19.10.2008
Musée d’Art Moderne, Département des Aigles, Section XIXème Siècle. Het
Het thema van Eric Delayen, een jonge beeldende kunstenaar uit
werd een tumultueuze ‘vrije vergadering’ met statements, performances
Frankrijk die werkzaam is in Luik is de krachtverhouding van de
en interventies van Guy Rombouts, Bissy Bunder, Kurt Ryslavy,
kwetsbare kunsten en de instellingen. De installatie liet een ambivalente
Angel Vergara en Raphael Opstaele, Koen Vandenbroek en Maria
maar boeiende aanpak zien, tussen orde en chaos, werkelijkheid en
Gilissen. De film Musée d’Art Moderne, Département des Aigles, Section
ontsporing.
XIXème Siècle werd vertoond; Olivier Bacquet toonde zijn interpretatie
Commissaris: Nancy Suárez. Coördinator: Alberta Sessa. Productie :
van Broodthaers’ Un Coup de Dés Jamais N’Abolira Le Hasard op een
BOZAR EXPO en BPS22 Charleroi. Plaats: Foyers 1, 2, 3 en 4. Toegang:
draaiorgel. Originele documenten, foto’s én de oorspronkelijke ULB-
gratis. Bezoekers : 1.179
banners van Roger Somville riepen de bezetting van mei ’68 op.
Filmevenementen
Jonge architecten
26.09.2008
30.09.2008
Entre les murs van Laurent Cantet (Palme d’Or in Cannes), in
Thierry Decuypere - Bureau vers plus de bien-être (V+)
aanwezigheid van François Bégaudeau (scenarist, hoofdrolspeler en
Start van een nieuwe reeks. Sinds september 2008 biedt BOZAR
schrijver van het boek waar de film op gebaseerd is).
ARCHITECTURE een podium aan jonge beloftevolle Belgische
28.09.2008
architecten onder de overkoepelende titel NICHE. Het Brusselse
Belgacom Evenement: La Belle au Bois Dormant/ De Schone Slaapster
Bureau vers plus de bien-être (V+) was als eerste te gast op NICHE.
(Walt Disney) Versie in het Nederlands en het Frans. Coproductie:
V+ werd opgericht in 1998 en realiseerde dit jaar met het
BOZAR STUDIOS, Buena Vista en Origami.
bioscoopcomplex Sauvenière in Luik zijn eerste grote project (30.09.2008). Bij elke lezing wordt een maquette van een van hun
Marcel Broodthaers De Bezetting | L’Occupation
realisaties in het Paleis voor Schone Kunsten achtergelaten. Hierdoor groeit geleidelijk een overzichtstentoonstelling van de jonge Belgische architectuurproductie. Bij elke lezing en ‘microtentoonstelling’ wordt
27.09.2008
eveneens een bezoekersgids van 16 pagina’s uitgegeven.
AVANT- PREMIERE
Tijdens het project Autour et au-delà BROODTHAERS Onomwonden
Plaats : Studio Bezoekers : 210
26.09.2008 - 20:00
organiseerden BOZAR LITERATURE en AmuseeVous een avond
ENTRE LES MURS Van | De | By Laurent Cantet
Gesprek na de film (in het Frans) met | Entretien après le film (en français) avec | Meeting after the movie (in French) with François Bégaudeau (schrijver, scénarist, acteur | écrivain, scénariste, acteur | writer, screenwriter, actor)
die de erfenis van Marcel Broodthaers, diens nauwe banden met het Paleis voor Schone Kunsten en de bezetting van mei ’68 onderzocht. Kunstenaars en publiek palmden voor een avond de Hortahal in. Aanleiding waren de 40ste verjaardag van de bezetting van het Paleis
36
“
I
k reis nu al zeven jaar de wereld rond. Mijn recentste plaat Terra is het resultaat van dit opwindende muzikale avontuur. Ik kwam in contact met een hoop verschillende muzikanten, ritmen, klanken en culturen die me als artiest en als mens beïnvloedden. Die uiteenlopende ervaringen vertaalden zich in diverse invloeden en zijn natuurlijk aanwezig op Terra. In het Portugees betekent ‘terra’ onder meer land en aarde, en dat bepaalt nu ook mijn persoonlijke visie op wat ‘thuis’ is. België maakte altijd al deel uit van dit avontuur en mijn optredens in BOZAR de afgelopen twee jaar maakten me vertrouwd met het publiek en de stad Brussel. Dankjewel, iedereen bij BOZAR, om ervoor te zorgen dat ik en mijn muzikanten en begeleiders ons thuis voelden. We mogen dan wel de wereld rondreizen en veel mooie plekken aandoen, maar we komen alleen terug naar plekken die bijzonder zijn. Bedankt dat we hier nog eens mochten zijn. Saudades!”
De Portugese fadozangeres Mariza maakte meermaals indruk op het BOZAR-publiek met haar warme stem en charme.
37
08.10.2008 > 28.02.2009
KOREA FESTIVAL
MADE IN KOREA EXPO - MUSIC - THEATRE - DANCE - LITERATURE - CINEMA - STUDIOS
1.
2.
38
Oktober, november, december Concerten
Wereldorkesten. Het Budapest Festival Orchestra met Ivan
Fischer, het London Symphony Orchestra met Valery Gergiev, het London Philharmonic Orchestra met Vladimir Jurowski, de Bamberger Symphoniker met Jonathan Nott en tenslotte het Orchestra of the
KlaraFestival. Het muzikale seizoen in Brussel opende traditioneel
Age of Enlightenment met Simon Rattle (de integrale symfonieën van
met het KlaraFestival, in coproductie met BOZAR MUSIC. Het recital
Robert Schumann) gaven memorabele concerten. Sylvain Cambreling
van de Italiaanse pianist Aldo Ciccolini (83) was een blikvanger, maar
en het SWR Sinfonieorchester Baden-Baden brachten een hommage
er kwamen ook gereputeerde orkesten langs. Zoals het Mariinsky,
aan Messiaen. John Eliot Gardiner en zijn ensembles (Orchestre
onder leiding van Valery Gergiev. Herreweghe dirigeerde de Achtste
révolutionnaire et romantique, Monteverdi Choir) stelden een
symfonie van Bruckner met het Orchestre des Champs-Elysées; Il
programma samen rond Brahms en de polyfonie.
3.
Giardino Armonico en mezzo Bernarda Fink brachten een gevarieerd barokprogramma en Alicia Nafé en Girls in Hawai mengden belcanto
Kamermuziek. De cyclus in het Brusselse Muziekconservatorium
en rock in een originele formule.
bood mooie momenten, met in de hoofdrollen Renaud en Gautier Capuçon, samen met Nicholas Angelich. Verder waren er nog Gérard
Belgische Orkesten. Tijdens een debat, georganiseerd door de
Caussé en David Guerrier, die met het Jerusalem String Quartet een
Vereniging van de Belgische Muziekpers en BOZAR, kwam de toekomst
partner vonden in klarinettist Martin Fröst, en het Tokyo String
van het traditionele symfonische orkest aan bod. Jos van Immerseel was
Quartet Quatuor dat pianist Markus Groh meebracht. Twee jonge
present, maar met zijn projectorkest Anima Eterna voerde hij dezelfde
ensembles, voormalige rising stars, losten de verwachtingen in: Quatuor
maand ook de Negende van Beethoven uit. De concerten van Anima
Casals en Daedalus. 4.
Eterna werden gepresenteerd in coproductie met Flagey. Net als die van het Huelgas Ensemble en Paul Van Nevel, die het seizoen aan Lassus
Barok. De barokliefhebbers werden verwend, met een Rameau-
wijdde. Ook het Messiaenconcert van Pierre Laurent Aimard in Studio
weekend in november. Frédérick Haas bespeelde een Hemsch-
4 was een coproductie met Flagey.
klavecimbel dat vermoedelijk nog door Rameau zelf gebruikt werd. Ook William Christie en Les Arts Florissants ontgoochelden niet
Brendel. Het evenement van dit kwartaal was het afscheidsconcert
met hun versie van Les Indes galantes. Een avond van Muziek en Poëzie
van Alfred Brendel in Brussel op 17 november. De pianist, die een
was gewijd aan Le Neveu de Rameau van Diderot. Masaaki Suzuki en
carrière van zestig jaar afrondde, maakte van zijn laatste concert een
het Bach Collegium Japan waren een ontdekking voor het Brusselse
benefiet in het teken van Amnesty International. Ook de pianist Leon
publiek. Ook de zelden uitgevoerde opera Idomeneo, in de versie van het
Fleisher, eerste laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd in 1952,
Freiburger Barockorchester met René Jacobs, en de Händelavond met
kwam langs in een goedgevulde seizoenhelft met recitals van Vadim
Hervé Niquet en Le Concert Spirituel bleven lang nazinderen. Bernard
Repin, Nikolai Lugansky en Cecilia Bartoli aan de zijde van pianist
Foccroulle bracht een orgelavond in de kerk Sint-Lambertus, samen
Sergio Ciomei in een hommage aan Rossini.
met zijn dochter Alice (zang) en Moneim Adwan (oud).
39
1. Heavenly King of the West, Joseon, 19th c. National Museum of Korea 2. Sonamu (Pine Tree), Gana Art Gallery, Seoul © Bae, Bien-U 3. Alfred Brendel ©Lydie Nesvadba 4. Valery Gergiev
Oktober, november, december Muziek en poëzie. Het jaar werd afgesloten met het project Soldiers,
Buddhist Art in Korea, BOZAR BOOKS en Bai. Plaats: Ravensteinstraatcircuit.
gewijd aan The War Poets. Pianist Iain Burnside, tenor John Mark
Toegang: € 9,00. Bezoekers: 59.884
Ainsley en de actrice Fiona Shaw waren van de partij. EXPO. Bae Bien-U: Sacred Wood (10.10.2008 > 18.01.2009). Bae Wereldmuziek. Mariza, koningin van de fado, kwam met haar nieuwe
Bien-U (°1950) is een van Korea’s bekendste fotografen en in zijn
cd de grenzen van het genre aftasten. Het Haj Mohamed Bajedoub
thuisland wordt hij vooral gelauwerd omwille van zijn meditatieve
Ensemble bracht een memorabele avond met mystieke poëzie uit de
landschapsfoto’s met kalligrafische eigenschappen. Sinds 1985 is zijn
13de tot 16de eeuw. De jazzlegende Ornette Coleman deed het Paleis
oeuvre gericht op het vereeuwigen van de pijnboombossen, die zo
voor Schone Kunsten aan met zijn free jazz.
typisch zijn voor Korea. Commissaris: Wonkyung Byun. Coördinator: Ann Flas. Productie: BOZAR
1.
Festival Made in Korea EXPO. Boeddha’s glimlach. 1600 jaar boeddhistische kunst in Korea
EXPO, The Ministry of Culture, Sports and Tourism of the Republic of Korea, Gana-Art Gallery, Seoul. Partner: Espace Louis Vuitton, Parijs. Plaats : BNzalen. Toegang: met ticket voor Boeddha’s glimlach
(10.10.2008 > 18.01.2009). In samenwerking met het National Museum van Korea bracht het Paleis voor Schone Kunsten de unieke geschiedenis
EXPO. Young-Jae Lee: 111 bowls (10.10.2008 > 18.01.2009). Hand-
van de boeddhistische kunst in Korea in kaart. Gouden juwelen uit
gemaakte schalen van de Koreaanse keramiekkunstenares Young-Jae
de koningsgraven van Gyeongju weerspiegelden pre-boeddhistische
Lee sierden de Rotonde Bertouille. Elke schaal sprak voor zich. Toch
opvattingen. Beelden van boeddha’s en bodhisattva’s in verguld brons
ontstonden er ook dialogen tussen de stukken, die zich in grootte, con-
kenmerkten het vroege boeddhisme vanaf de 5de eeuw. De bronzen
touren, volume, kleur, licht- en schaduwspel onderscheidden.
voorstellingen van peinzende bodhisattva’s dateren van de 6de-7de eeuw.
Coördinator: Ann Flas. Productie: BOZAR EXPO. Partner: Espace Louis
Hun intrigerende glimlach werd het handelsmerk van de Koreaanse
Vuitton, Parijs. Plaats: Rotonde Bertouille. Toegang: met ticket voor Boeddha’s
boeddha’s. In de Goryeo-tijd (10de-14de eeuw) kreeg het boeddhisme
glimlach
extra luister door verfijnde schilderijen, ingelegd celadon-vaatwerk, rituele
2.
voorwerpen, bronzen klokken en vergulde en geïllustreerde manuscripten.
installatie. Nam June Paik (10.10 > 06.12.2008). Nam June Paik
Plundertochten door Mongolen en Japanners veroorzaakten veel schade.
was een pionier van de videokunst. Zijn installatie The Hundred and Eight
Maar in de Joseon-periode (15de-20ste eeuw) kwamen de tradities van
Torments of Mankind, op evenveel televisiemonitoren, stond opgesteld in
confucianisme, boeddhisme en sjamanisme weer tot bloei. Een boeiende
de Hortahal.
geschiedenis in beeld gebracht in 110 topwerken.
Coördinator: Ann Flas. Productie: BOZAR EXPO. Partner: Espace Louis
Commissaris: Jan Van Alphen. Coördinator: Ann Flas. Design: Lee Preedy.
Vuitton, Parijs. Plaats: Hortahal. Toegang: gratis.
Productie: BOZAR EXPO en The National Museum of Korea. Partners: Espace Louis Vuitton, Parijs. Musée Guimet, Parijs. Koninklijke Musea voor Kunst en
INSTALLATIE. Lotus: Zone of Zero (10.10.2008 > 18.01.2009).
Geschiedenis, Brussel. Catalogus: The Smile of Buddha. 1600 Years of
Kimsooja (1957) is een van Korea’s bekendste kunstenaressen. Ze
40
geniet internationale faam en woont en werkt al sinds 1999 in New
voor kleine ensembles als unieke koorddans werd gebracht. Een familie-
York. Haar installatie Lotus: Zone of Zero, 2008 bestond uit ongeveer
publiek proefde van deze verfijnde cultuur. 1 November was een unieke
tweeduizend lantaarns, in de vorm van lotusbloemen, die zich in een
ervaring voor de bezoekers van de Koreaanse ‘Dag van de doden’. Een
cirkelvormige structurele ruimte uitspreidden. Ze was speciaal voor
uitgebreid sjamanengezelschap onder leiding van Kim Kum hwa bracht
de Rotonde van de Ravensteingalerij ontworpen. Op de achtergrond
een indrukwekkend ritueel waaraan iedereen deelnam. De grote zaal
weerklonken Tibetaanse, gregoriaanse en islamitische gezangen.
werd gevuld met Yeongsanjae, een ritueel om levenden en doden tot
Coördinator: Ann Flas. Productie: BOZAR EXPO en The Ministry of Culture,
verlichting en eeuwige vrede te brengen. Het muzikale hoogtepunt
Sports and Tourism of the Republic of Korea. Partner: Espace Louis Vuitton,
van het Koreafestival was het optreden van het grote ensemble dat
Parijs. Plaats: Ravensteingalerij, Brussel. Toegang: gratis. Bezoekers: niet
keizerlijke hofmuziek bracht, rituelen met een buitenaardse gratie en
bepaald.
verfijning die een groot publiek aanspraken.
ARCHITECTUUR. S(e)oul Scape. Towards a new Urbanity in Korea
STUDIOS. De familiezoektocht is een nieuwe activiteit voor gezinnen.
(31.10.2008 > 04.01.2009). Seoul is een van de meest verdichte steden
BOZAR STUDIOS stippelde een creatief parcours uit met kijk-,
van de wereld. Als een uitdijende metropolis slokte de stad in de afgelopen
doe- en tekenopdrachten. Zo konden bezoekers de tentoonstelling
vijftig jaar bijna heel de bevolking van het Zuid-Koreaanse schiereiland
Boeddha’s glimlach in familieverband ontdekken. (1.177 bezoekers
op. S(e)oul Scape presenteert werk van zes Koreaanse bureaus. Samen
onder de 12 jaar)
3.
worden ze beschouwd als de drijvende kracht achter de heropleving van de hedendaagse architectuur in Zuid-Korea. Ze opereren allemaal
STUDIOS. Theeceremonie (18.10.2008). In de tentoonstellingsruimte
vanuit de Dongchon-buurt van Seoul. Chung Guyon, Joh Sung-Yong en
vonden een theeceremonie, meditatiesessies en workshops (bamboefluit
Yi Jong-Ho zochten de vernieuwing vooral in lokale tradities, en Kim
en maskerdans) plaats, met Koreaanse artiesten. (120 deelnemers)
Young-Joon, Min Hyun-Sik en Seung H-Sang deden, alvorens een eigen praktijk op te starten, eerst ervaring op in het buitenland
STUDIOS. Korean Family Day (21.12.2008). Een familiedag in
Commisaris: Francisco Sanin. Coördinator : Iwan Strauven. Coproductie:
Koreaanse stijl. Rondleidingen, ontdekkingstochten, workshops,
BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor
theeceremonie en meditatie in de tentoonstelling Boeddha’s glimlach.
architectuur. Plaats: Foyer 1. Toegang: gratis. Bezoekers: 3.746
Een concert door Esther Yoo. (1.788 deelnemers)
Concerten. Op 8 oktober werd Made in Korea geopend met het
Film. (december). Retrospectieve van de nieuwe Koreaanse cinema,
Nationaal Orkest van Korea, dat op traditionele instrumenten
met twintig titels waarvan tien die nooit eerder uitgebracht waren in
klassieke en hedendaagse composities bracht. Vooral de solo op de
België.
‘citer gayageum’ bracht magie in de zaal. Op 18 oktober kwam het Koreaanse festival echt op gang met een reeks optredens waarin zowel volksmuziek, maskerdansen, klassieke muziek op solo-instrumenten en
41
1. Nam June Paik, collection : Gyeongju World Culture Expo 2007 2. Contemplative Bodhisattva, Three Kingdoms period, Early 7th century, National Treasure n°83 © National Museum of Korea, Seoul 3. Kimsooja, Lotus: Zone of Zero, 2003. © Fabrice Kada
Masarat Palestina: behind the wall
THEA TRE
EXPO. Never-Part (19.10.2008 > 11.01.2009). Ter gelegenheid van
Masarat Palestina bracht deze originele tentoonstelling het verhaal van een verteller die zijn inspiratie vindt in werken die onlosmakelijk verbonden zijn met hun makers, allen van Palestijnse oorsprong. Ze maken deel uit van hun levenservaringen en kristalliseren de essentie van hun leven. Het is een manier om de intieme kant van een verscheurde natie vast te leggen. Een respectvolle visie op de diaspora. Commissaris: Jack Persekian. Coördinator: Alberta Sessa Productie:
Dinsdag 02.12.2008 - 20:00
Al Kamandjati Ramzi Aburedwan
BO ZAR
BOZAR EXPO en Hallen van Schaarbeek. In het kader van het Masarat Festival en de Brussels Biennal. Catalogus: BOZARbooks by L-ink, Never Part. Histoires de Palestine, 120 bladzijden. Plaats: Terarken 2 & 3. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 3.050
Multimediale voorstelling
EX PO
In het kader van PALESTINE Behind the Wall (19.10.08 > 11.01.2009)
INSTALLATIE. Crossing Surda. A Record of Going to and from Work – 2002
(19.10.2008 > 11.01.2009). Een installatie van Emily Jacir, die de absurditeit van de checkpoints aan de kaak wil stellen op de weg van Ramallah naar Birzeit. Coördinator: Alberta Sessa. Productie : BOZAR EXPO, in het kader van het
19.10.2008 > 11.01.2009
Never-Part
Palestijnse histories Histoires de Palestine Histories of Palestine
ARCHI TEC TURE
Masarat Festival en de Brussels Biennial. Steun: Ministère de la Coopération belge au développement – Le CGRI (Commissariat Général aux Relations Internationales) – Délégation Générale de la Palestine auprès de l’Union Bezoekersgids | Guide du visiteur | Visitor’ s Guide
Decolonizing Architecture
Scenarios for the transformation of Israeli settlements
Européenne et du Ministère de la Communauté française. Sponsor: Léon Eeckman n.v. Plaats: Ontvangstsalon. Toegang: vrij. Bezoekers: 3.050
ACHITECTUUR. Decolonizing Architecture. Scenarios for the transformation
of Israeli settlements (31.1.2008 > 04.01.2009). De tentoonstelling kaartte een fundamentele vraag aan: hoe kunnen Israëlische kolonies V.u. | E.r. Paul Dujardin, rue Ravensteinstraat 23 - 1000 Brussel | Bruxelles - Exempt de timbre | Vrij van zegel, art.187
en militaire basissen, kortom de architectuur van de Israëlische
Printed on recycled paper
1. Actually, I am someone, Tarek Halaby, concept - Aurélia Berthe, foto’s, grafiek
dominantie opnieuw gebruikt, gerecycleerd en bewoond worden door A project by the London/Bethlehem based architectural studio of Sandi Hilal, Alessandro Petti and Eyal Weizman
Tentoontstelling | Exposition | Exhibition 31.10.2008 > 04.01.2009
1.
42
Palestijnen, los van de militaire en politieke macht die ze vandaag bezet. Het architecturale samenwerkingsverband Sandi Hilal, Alessandro
Petti en Eyal Weizman, werkzaam in Bethlehem en Londen, ging aan
THEATER. Dhakara (13.12.2008). Naar aanleiding van Masarat
de slag met voorstellen voor een mogelijke toekomst voor Palestina.
Palestina gaven BOZAR THEATRE en Les Halles de Schaerbeek
Commissaris: Lieven De Cauter. Coördinator: Iwan Strauven. Coproductie:
een gezamenlijke opdracht aan het Vlaamse gezelschap de Parade.
BOZAR ARCHITECTURE, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats:
Rudi Meulemans schreef en regisseerde Dhakara. Via persoonlijke
Foyer 2, 3, 4. Toegang: gratis. Aantal bezoekers: 4.032
verhalen van drie weduwes van vermoorde PLO-verantwoordelijken, droeg dit stuk bij aan de geschiedschrijving van een verscheurd land.
MULTIMEDIA. Al Kamandjati -Het verhaal van een violist (02.12.2008)
De voorstelling Dhakara (Arabisch voor herinneren) werd in oktober in
Bij de start van het feestjaar BOZAR 80 nodigde de directie haar
het Frans gespeeld in Les Halles de Schaerbeek en in december in het
relaties uit op deze multimediale voorstelling over het dagelijkse leven
Nederlands in het Paleis voor Schone Kunsten.
in Palestina. Het levensverhaal van Ramzi Aburedwan, altviolist in het West Eastern Divan Orchestra en stichter van talrijke muziekscholen in de Arabische wereld, vormde de rode draad. In Al Kamandjati speelden,
Cobra & co. Gravures en drukken
net zoals in het orkest van Daniel Barenboim, diverse artiesten uit het
07.11.2008 > 04.01.2009
Midden-Oosten samen. De originele compositie van Franghiz Ali-Zadeh
Tussen 1948 en 1951 bracht Cobra de verzuchtingen en ambities tot
uit Ajerbeijan werd vertolkt door de gereputeerde Trondheim Solists
uitdrukking van een grote groep kunstenaars uit Noord-Europa. Deze
uit Noorwegen. In deze aangrijpende voorstelling oversteeg de muziek
tentoonstelling liep parallel aan de grote COBRA-retrospectieve in de
de politieke situatie. De tekst was van de hand van Amira Hass, een
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Spilfiguren als
correspondente voor de Israëlische krant Haaretz. Music Fund zamelde
Alechinsky, Dotremont, Asger Jorn, Corneille en Karel Appel kwamen
die dag tal van muziekinstrumenten in voor de Al Kamandjati-scholen.
aan bod in prints, prentkunst en divers grafisch werk.
De voorstelling vond plaats in het Engels. De vertaling in het Nederlands
Commissarissen:
en Frans was in het programma opgenomen, dat aan iedere toeschouwer
Coördinators: Laurence Leunen en Léonore Branche. Productie: BOZAR
werd aangeboden.
EXPO en het Centre de la Gravure et de l’Image imprimée de la Communauté
Catherine
de
Braekeleer
en
Dominique
Durinckx.
française. Steun: Franse Gemeenschap. Sponsors: Nationale Loterij, Léon
DANS/EXPO. Tarek Halaby (december 2008). Deze choreograaf
Eeckman n.v. Partner: Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.
bracht de situatie van het Palestijnse volk onder de aandacht met een
Plaats: Raadzaal en wandelgangen Henry Le Bœufzaal. Toegang: gratis.
tweeledig project: de fotoreeks Actually, I am someone, samen met de
Bezoekers: 22.061
Franse fotografe Aurélia, en de danssolo Finally, I am no one. BOZAR DANCE coproduceerde deze voorstelling in samenwerking met WP Zimmer, Les Halles de Schaerbeek en het Tanzhaus NRW-Düsseldorf. FILM. Salt of the sea (01.10.2008). Avant-première van de film Salt of the
sea van Annemarie Jacir, in aanwezigheid van de cineast.
43
COBRA & CIE ESTAMPES ET IMPRIMÉS
Oktober, november, december BO ZAR CINE MA
NICHE
Expanding Cinema
Onder de generieke naam NICHE biedt BOZAR ARCHITECTURE
05.10.2008. Avant-première Puisque nous sommes nés van Jean-Pierre
sinds september 2008 een platform aan jonge beloftevolle Belgische
Duret in aanwezigheid van de cineast. Coproductie: Festival du Film
architecten. Een maquette van een realisatie wordt na elke lezing in
francophone de Namur.
het Paleis voor Schone Kunsten achtergelaten. Geleidelijk aan groeit
11.10.2008. DJ Buscemi en Michel Bisceglia Ensemble / Dziga Vertov.
er op deze manier een overzichtstentoonstelling van de jonge Belgische
The Man with a Movie Camera. Coproductie : Beursschouwburg,
architectuurproductie. De jonge Belgische architect Julien Desmedt,
Filmmuseum, deSingel.
die zijn kantoren in Brussel heeft gevestigd, gaf als tweede in de reeks
24-26.10.2008. Films van Guy Debord: La Société du spectacle (1973),
een lezing waarbij hij drie huisvestingsprojecten in Kopenhagen
Réfutation de tous les jugements, tant élogieux qu’hostiles, qui ont été jusqu’ici
voorstelde. (17.12.2008) .
portés sur le film ‘La société du spectacle’ (1974), Sur le passage de quelques personnes à travers une assez courte unité de temps (1959), Critique de la
11.10.2008 - 20:00 DJ BUSCEMI & MICHEL BISCEGLIA ENSEMBLE / DZIGA VERTOV
THE MAN WITH A MOVIE CAMERA
séparation (1961), In girum imus nocte et consumimur igni (1978).
Debatreeks Tot ’t nut van ’t algemeen
16.12.2008. Satie, Cage en Ensor. Parels uit de collectie van het
Samen met het Vlaams-Nederlands huis deBuren werkte BOZAR
Filmmuseum, op muziek gezet door Eric De Kuyper.
LITERATURE een debatreeks uit rond de canon. Tijdens vier avonden
18.12.2008. De Henri à Chopin, le dernier pape (Frédéric Acquaviva Maria
bracht een spreker telkens een prikkelend statement. Een ‘lagerhuis’
Faustino, France, 2002-2008, 190’). In aanwezigheid van Frédéric
van kenners (professoren, journalisten, politici, schrijvers) reageerde en
Acquaviva.
discussieerde. VRT-hoordredacteur Siegfried Bracke modereerde. 11.09.2008. De literaire canon. Keynote-spreker: Geert Buelens,
dichter, publicist en hoogleraar Moderne Nederlandse Literatuur aan
Jeudis Lire
de Universiteit Utrecht. In samenwerking met het Beschrijf.
Sinds het seizoen 2008-2009 vormt de reeks Jeudis Lire een volwaardige
09.10.2008. De cultuurhistorische canon. Keynote-spreker: Herman
coproductie tussen Promotion des Lettres, Rideau de Bruxelles en
Pleij, hoogleraar emeritus Historische Nederlandse Letterkunde.
BOZAR LITERATURE. Een donderdag per maand staan Franstalige
17.11.2008. De wetenschappelijke canon. Keynote-spreker: Robbert
auteurs centraal die net een boek uit hebben of een band hebben met
Dijkgraaf, hoogleraar Mathematische Fysica aan de Universiteit van
het programma van de Rideau de Bruxelles of BOZAR. Opmerkelijk
Amsterdam, voorzitter van de commissie Bètacanon van de Volkskrant,
was de ontmoeting (23.10.2008) tussen Stefan Hertmans en Jacques
President Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Dewitte. Naar aanleiding van de tentoonstelling Cobra & Co gaf Pierre
08.12.2008. Pocket Film festival
De
Europese
canon.
Keynote-spreker:
Frits
van
Oostrom, Universiteitshoogleraar in Utrecht, Voorzitter Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon.
44
Alechinsky een lezing in een (over)volle Terarkenzaal.
Savage Films Drie avant-premières van documentaire films van Vlaamse cineasten werden in november getoond vooraleer ze op Canvas/VRT werden uitgezonden: Lost in Transition van Thom vander Beken, Wild Beast van Jeroen Van der Stock en Pale peku Vantu Mambo Ayikosake van Bram Van Paesschen.
Filmevenement 10.11.2008 Filmavond met de actrice Juliette Binoche, in samenwerking met de Munt. Vertoning van Mauvais sang van Leos Carax.
Pocket Film 06.11.2008 Tweede festival van de Pocket Film met een vertoning van de beste filmpjes die met behulp van een gsm gefilmd werden. De bezoekers, waaronder ook diverse scholen, konden enkele pareltjes bekijken die prijzen wegkaapten op het festival van de Pocket Film in Parijs en Cine Pocket in Brussel. Omdat het nieuwe medium ook ethische vragen oproept, waren er lezingen door Jan Simons en Alain Fleischer.
“
W
at heerlijk dat ik mijn 80ste verjaardag samen met het goede oude Paleis voor Schone Kunsten kon vieren! De herinneringen die ik heb aan dit majesteitelijk gebouw zijn uniek en onvervangbaar. Het meest memorabele moment dat ik in het Paleis beleefde was natuurlijk die speciale dag waarop ik hoorde dat ik de Koningin Elisabethwedstrijd had gewonnen, in 1952. Ik weet nog dat ik op dat podium stond met al die felle lampen op me gericht, in het bijzijn van de Koningin, de zaal... Een zeer indrukwekkende belevenis die op mijn netvlies staat gebrand.” Leon Fleisher is een Amerikaanse pianist en uitzonderlijke gast in het Paleis voor Schone Kunsten.
45
Culturele partners in BelgiĂŤ Het aantal culturele partners van het Paleis voor Schone Kunsten neemt jaar na jaar toe. Het gaat om occasionele partnerships en structurele samenwerkingen. De culturele partners waarmee op regelmatige basis wordt samengewerkt, elk met hun eigen identiteit, zijn voor het grootste deel gevestigd in dezelfde administratieve ruimtes als het team van het Paleis voor Schone Kunsten. Op regelmatige basis brengen zij een gevarieerde programmering waarvoor het Paleis alleen niet volledig kan instaan. Hun activiteiten garanderen een beter evenwicht en trekken een gevarieerd publiek aan. De bestaande contracten, in het bijzonder met het Koninklijk Belgisch Filmarchief, Jeunesse et Arts Plastiques, het Informatiecentrum voor Architectuur, Stedenbouw en Design (ICASD), het tijdschrift voor architectuur A+, Exploration du Monde en Rideau de Bruxelles werden in 2008 naar ieders tevredenheid ingevuld. Het jaarlijks contract met de Jonge Belgische Schilderkunst werd hernieuwd. In afwachting van voltooiing van de vernieuwde ruimtes van het Koninklijk Belgisch Filmarchief vonden de meeste filmprojecties plaats in de zalen van de Shellbuilding, iets hoger in de Ravensteinstraat. Rideau de Bruxelles kreeg een voorlopig onderkomen op het terrein naast het Paleis voor Schone Kunsten, in de Villa Hermosastraat.
46
1001 Valises • Afrika Filmfestival, Leuven • Les Agrémens • Amadeo Productions • Amarant • AmuseeVous • Angelos/Jan Fabre • Argos • Ars Musica • ART BASICS for CHILDREN (ABC) • Artexis • BAMART • Bari • Het beschrijf • Beursschouwburg • BITC • Boek.be • B.P.S.22 Project • Le Botanique • British Council • Broodje Brussel/OPB • BRONKS Jeugdtheater • BRUn BRO • The Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest • Brussels Biennial • Brusselse Museumraad • The Bulletin • Carte S • Centre de la Gravure et de l’Image imprimée de la Communauté française • Centre international de formation en arts du spectacle/Bruxelles (CIFAS) • Choeur de Chambre de Namur • Cine Pocket • Cultuur en Toerisme, Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal • Cultuurcentrum ING • Cultuurnet Vlaanderen • CVB • Davidsfonds • deFilharmonie • DKO • Europalia International • Exploration du Monde • fABULEUS • Festival du film francophone de Namur • Festival Africa Taille XL Bruxelles • Festival van Vlaanderen Brussel – Europa • Filmmuseum • Flagey • Fondation Magritte • Fonds Mercator • FotoMuseum Provincie Antwerpen • Galerie Xavier Hufkens • Gezinsbond • Goethe Institut • Greenhouse Talent • Les Halles de Schaerbeek • ICASD - CIAUD • Ictus • Instituto Cervantes • Internationaal Filmfestival van Vlaanderen/ Gent • Jeugd en Muziek Brussel • Jeunesse et Arts Plastiques • Jeunesses Musicales de Bruxelles • Kaaitheater • Klara • KlaraFestival • Klasse • Koninklijk Belgisch Filmarchief • Koninklijke Muntschouwburg • Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België • Koninklijk Conservatorium Brussel • Kunstberg • Kunstenfestivaldesarts • Kunstenplatform • KUNSTWERK(t) • Ligue des familles • MAC’s • Maison des Arts Actuels, Bruxelles • MASARAT • Middagen van Poëzie en Proza • Moussem • MuHKA • Musée de la Photographie à Charleroi • Museum voor Moderne Kunst Oostende (PMMK) • Musiq3 • Musiques Nouvelles • Muziekkapel Koningin Elisabeth • Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth • Nationaal Orkest van Belgïe • Needcompany • NICC Antwerpen • Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de Bruxelles • Onthaal en Promotie Brussel • Orchestre Philharmonique de Liège • Orpheus Instituut • Passa Porta • Patrick De Brock Gallery • Plantin Genootschap • Prijs Jonge Belgische Schilderkunst • Project2 • Promotion des Lettres belges de langue française • Provinciaal Museum voor Moderne Kunst •Radiophonic Festival • RASA vzw • ReMuA - Réseau de Musiciens intervenants en Ateliers • Ricercar Consort • Rideau de Bruxelles • Rokerz • RTBF • RTBF Musiq’3 • Service de la Promotion des Lettres • S.M.A.K. • Symfonieorkest van De Munt • Télé Bruxelles • Toerisme Vlaanderen • Troubleyn/Jan Fabre • TV Brussel • Vereniging van Vlaamse Uitgevers • vlaamsekunstcollectie • Vlaams-Nederlands Huis deBuren • VRT • Wiels • Z33 •
47
Culturele partners in het buitenland ECHO-leden: Het Concertgebouw Amsterdam • The Athens Concert Hall Organization • L’Auditori de Barcelona • Festspielhaus Baden-Baden • Symphony Hall Birmingham • Paleis voor Schone Kunsten Brussel • The Sage Gateshead • Elbphilharmonie & Laeiszhalle Hamburg • Kölner Philharmonie • Salle de Concerts Grande-Duchesse Joséphine-Charlotte de Luxembourg • Barbican Centre London • South Bank Centre London • Cité de la Musique Paris • Théâtre des ChampsElysées Paris • Konserthuset Stockholm • Gesellschaft der Musikfreunde in Wien • Wiener Konzerthausgesellschaft • Andere internationale partners waarmee het Paleis voor Schone Kunsten samenwerkte: Al Ma’mal Foundation, Jeruzalem • Alexander and Bonin Gallery, New York • Amour Fou • AT-Production • BMEP - British Music Education Project • British Council • Centrum voor hedendaagse Kunst Venray • Espace Louis Vuitton, Parijs • Festival Temps d’Images / EU • Galerie Thadeus Ropac, Parijs • Gana-Art Gallery, Seoul • Gyeongju World Culture Expo, Korea • Klangforum Wien • The Korea Foundation • Korean Embassy & the Korean Mission to the EU, Brussel • London Symphony Orchestra • Lunwerg Editores, Madrid • The Ministry of Culture, Sports and Tourism of the Republic of Korea • Musée Guimet, Parijs • National Galery of Iceland • National Museum of Iceland • Opéra de Lille • The Reykjavik Art Museum • Sarband • Sony World Photography Awards 2008 • Zentrum Paul Klee, Bern • ECHO (European Concert Hall Organisation) is een vereniging van
In april 2008 was Free Radicals te gast, een project ergens halverwege
de directeurs van de meest prestigieuze concertzalen in Europa. Deze
tussen muziek en film. Het werd opgezet door het Klangforum Wien
organisatie streeft meer culturele uitwisseling na en wil creaties op
en het productiehuis Amour Fou. Deze unieke audiovisuele ervaring
verschillende podia brengen. In 2008 groepeerde ECHO zeventien
verzoende met verve klassiekers van de twintigste-eeuwse muzikale
concertzalen, waaronder het Paleis voor Schone Kunsten.
en cinematografische avant-garde met nieuwe werken. Op het vlak
De vereniging steunt jonge artiesten door middel van de Rising Stars-
van de beeldende kunsten werden tijdelijke samenwerkingscontracten
concerten die op zondagvoormiddag in het Paleis voor Schone Kunsten
afgesloten met buitenlandse musea of kunstencentra, die het Paleis voor
geprogrammeerd worden. ECHO geeft daarnaast ook opdrachten aan
Schone Kunsten in een internationaal netwerk situeren.
componisten die interdisciplinair samenwerken met andere kunstenaars.
48
49
Photo : Mikaël Falke
BOZAR FUNDING Het
Paleis
voor
Schone
Kunsten
haalt
zijn
middelen
uit
overheidssubsidies, ticketverkoop en voor een deel ook uit de relaties
was dus interessanter deze variabele inkomstenwerving uit te besteden.
met ondernemingen en mecenassen. Ze zijn van onschatbare waarde
Sponsoring
voor de verwezenlijking van het artistieke programma en voor
Ongeveer de helft van de omzet van BOZAR FUNDING komt uit
de renovatie van het gebouw dat deel uitmaakt van het nationaal
sponsoring. De structurele partners zijn Belgacom, BMW, SONY
patrimonium. Het partnershipbeleid is gebaseerd op drie principes:
en Suez, naast de Nationale Loterij. Daarnaast is er natuurlijk ook de
sociaal en cultuurmaatschappelijk engagement, meerwaarde voor de
mogelijkheid tot punctuele sponsoring van specifieke projecten.
partners en een langetermijnvisie. BOZAR FUNDING deelt de activiteiten op in commerciële en niet-
Zo was 2008 een zeer succesvol jaar voor de sponsoring van de
commerciële. Bij de commerciële activiteiten gaat het om advertenties
tentoonstellingen. De inkomsten waren goed voor 14 % van de totale
in de publicaties van het Paleis voor Schone Kunsten, sponsoring en
omzet van BOZAR FUNDING. De BOZAR-zomer begon met
zaalverhuur voor corporate events. De niet-commerciële inkomsten
It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! gesponsord door FORTIS en MINI.
zijn afkomstig uit de steun van stichtingen en particulieren (Patrons).
Tegelijkertijd liep de tentoonstelling Mapas abiertos in het kader van
Advertising
de Zomer van de Fotografie, waarvan SONY hoofdsponsor was. In het najaar verwelkomde het Paleis de Koreaanse tentoonstelling Boeddha’s
In 2008 is de omzet van de publiciteit in de huispublicaties gestegen
glimlach. Niet minder dan acht bedrijven steunden dit project: KIA
met 20 % tegenover 2007. De advertentie-inkomsten bedragen 3 % van
en Hyundai Motors als title sponsor, vergezeld door Hyundai Heavy
de totale omzet van BOZAR FUNDING. De advertenties verschijnen
Industries en Kita als co-sponsors. Andere even belangrijke partners
in de volgende publicaties:
voor deze tentoonstelling waren Asiana Airlines, Mobis, Jetair en AGC
• BOZARMAGAZINE, maandelijks magazine dat tien keer per jaar
Flatglass.
verschijnt. (81.000 exemplaren per maand) • concertprogramma’s met een jaarlijkse oplage van 200.000 exemplaren
De concertsponsoring en de formule van business seats was in 2008
• jaarbrochures: BOZAR MUSIC (32.000 exemplaren), BOZAR EXPO
goed voor 8 % van de inkomsten. Onder sponsoring viel ook de lezing
(20.000 exemplaren), BOZAR STAGE AND SCREEN. (20.000
van de Britse architect David Chipperfield, gepatroneerd door Würth.
exemplaren) De samenwerking die BOZAR FUNDING in 2007 aanging met de
Foto : David Plas
externe regie Media Selling Place voor het BOZARMAGAZINE werpt zijn vruchten af. Media Selling Place realiseerde een stijging van 25 % van de advertentie-inkomsten van BOZARMAGAZINE tegenover 2007 en 78 % tegenover 2006. Het zoeken naar nieuwe adverteerders is arbeidsintensief, omdat deze markt zeer conjunctuurgevoelig is. Het
50
5
BOZAR FUNDING realiseerde een zakencijfer van 5 miljoen euro in 2008.
Corporate events
Concert Hall Organisation). Dankzij de samenwerking met de
Naast de standaard packages van nocturnes en concertavonden groeit
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België werden de BOZAR
de aanvraag voor het huren van één of meerdere ruimtes van het Paleis
PATRONS uitgenodigd op de privénocturnes van Cobra en The British
voor Schone Kunsten voor een privé-evenement, seminarie of congres.
Royal Collection. Verder kunnen zij deelnemen aan exclusieve culturele
Zoals in 2007 vond een informatiesessie voor de aandeelhouders
buitenlandse reizen (in 2008: Bordeaux en Madrid). Eind 2008 waren er
van FORTIS plaats op 20 en 21 augustus. De vergadering werd ook
250 BOZAR PATRONS.
rechtstreeks uitgezonden in de media. Het Paleis voor Schone Kunsten ontving het congres van de International Fiscalist Association (IFA)
BOZAR CORPORATE PATRONS. Deze formule, bestemd voor
van 31 augustus tot 4 september. Quasi alle zalen werden gebruikt, met
bedrijven, ging in 2008 haar eerste seizoen in. Ze wil een geprivilegieerde
uitzondering van de tentoonstellingscircuits die toegankelijk bleven
band creëren tussen de economische wereld en de culturele wereld.
voor het publiek. Het was de eerste keer dat een congres op dit niveau
Kaderleden genieten dezelfde voordelen als de BOZAR PATRONS.
in huis werd georganiseerd. In 2008 verwelkomde het Paleis voor
Ze worden uitgenodigd met de structurele partners, om in primeur
Schone Kunsten ook een veertigtal bedrijven voor personeelsfeesten,
het nieuwe seizoen te ontdekken. Ze kunnen klanten uitnodigen voor
conferenties, recepties, privéconcerten, diners, prijsuitreikingen,
exclusieve nocturnes van de tentoonstellingen en genieten van diverse
enz. De corporate events bedragen 8 % van de omzet van BOZAR
kortingen voor corporate hospitality. Eind 2008 waren er 18 BOZAR
FUNDING. De organisatie gebeurt met het volle respect voor de
CORPORATE PATRONS.
artistieke programmering. BOZAR YOUNG PATRONS beschikken over veertig tickets die ze
Membership en mecenaat
in de loop van het seizoen kunnen gebruiken. Ze genieten onbeperkte toegang tot de tentoonstellingen en kunnen kiezen uit exclusieve
De groep ‘patrons’ van het Paleis voor Schone Kunsten vormt een
rondleidingen. Deze formule valt erg in de smaak bij de leden, omwille
onmisbare steun voor de artistieke programmering. Er zijn drie
van de flexibiliteit van het reservatiesysteem. De leden hebben elkaar
categorieën: de BOZAR PATRONS, de BOZAR CORPORATE
intussen leren kennen en houden ervan contacten uit te wisselen en
PATRONS en de BOZAR YOUNG PATRONS. In september 2008
artistieke momenten in het Paleis voor Schone Kunsten te delen. Eind
werden de drie groepen uitgenodigd voor een diner in de Hortahal, in
2008 waren er 61 BOZAR YOUNG PATRONS.
aanwezigheid van de voorzitter en het managementteam. Daarnaast kan het Paleis voor Schone Kunsten sinds enkele jaren ook BOZAR PATRONS kunnen alle concerten bijwonen, deelnemen
rekenen op de steun van de Bernheim Stichting die een belangrijke
aan privénocturnes, vernissages, film-, dans- en theatervoorstellingen.
partner is in het Masterplan (renovatie van het Hortagebouw). Onder
Ze hebben gratis toegang tot de tentoonstellingen. Een bijkomend
meer de voorstudies van de architecten werden met de steun van
voordeel is de mogelijkheid om plaatsen te reserveren in de Munt en
Bernheim gefinancierd. De Porticus Foundation ondersteunt sinds
in de zalen die deel uitmaken van het ECHO-netwerk (European
meerdere jaren het educatieve project.
51
250
Het Paleis voor Schone Kunsten telt 250 patrons.
Het Paleis voor Schone Kunsten in de pers Over Al Kamandjati “Muziek is de sleutel om het leven draaglijk te maken, structuur te geven en mooier te maken. Je moet het gezien hebben om het te geloven.”
Over de tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land
Over de tentoonstelling Paul Klee. Overal Theater
Over Ornette Coleman
“De kwaliteit van de middeleeuwse beelden die in het Paleis voor Schone Kunsten een plaatsje kregen, is superieur. Het is een warme aanrader.”
“Het is weliswaar geen retrospectieve, en evenmin een bloemlezing van hoogtepunten, maar de gekozen invalshoek – die van het theater en de muziek – gaat wel naar de kern van het kunstenaarschap van deze fascinerende figuur. De tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten is knap opgebouwd.”
“Ornette Coleman’s long overdue return to Brussels ended in three standing ovations. Bozar audiences are notorious for giving standing ovations as standard practice, but this time they were well deserved and came from the heart.”
(Jan Van Hove in De Standaard, 05.03.2008)
(The Bulletin, 06.11.2008)
(Jan Van Hove in De Standaard, 14.02.2008)
(Lucas Huybrechts in Knack, 10.12.2008)
“Waalse kunstschatten ontroeren (...). In een periode van communautaire hoogspanning, brengt deze Waalse expositie rust.” (Frank Heirman in Gazet van Antwerpen, 15.02.2008)
Over grote pianisten “A deux jours d’intervalle, le Palais des Beaux-Arts de Bruxelles connaît deux moments d’exception. Lundi soir, Alfred Brendel donnait son dernier concert bruxellois dans le cadre de la tournée d’adieu qu’il a entrepris cette année à l’occasion de ses 77 ans. Et ce mercredi, c’est le grand retour du pianiste Léon Fleisher, un des grands géants de la seconde moitié du XXe siècle, privé 40 ans durant de l’usage de sa main droite. Un fascinant croisement de destins.”
“Trésors anciens et nouveaux de Wallonie », l’exposition conçue par Laurent Busine pour le Palais des Beaux-Arts de Bruxelles, tient toutes ses promesses. Ce curieux pays est effectivement bien curieux. Dans une mise en scène sobre et efficace, Laurent Busine révèle plus d’une centaine d’œuvres médiévales et renaissantes à notre imaginaire. Avec un contrepoint contemporain.” (Jean Michel Botquin in H Art, 06.03.2008)
“Paul Klee’s ghost-like creatures and luminous color grids are brightening Brussels’s Bozar arts center in a superb show that highlights the Swiss-born artist’s fruitful rapport with theater and music.” (Jim Ruane, Bloomberg, 11.03.2008)
“Bozar toont de adembenemende onderkant van België: Kunstschatten uit Wallonië.” (Knack, 05.03.2008)
3.128
In 2008 werden er meer dan 3.000 artikels in de schrijvende pers aan BOZAR gewijd. Radio en TV vermeldden meermaals per dag het Paleis voor Schone Kunsten en zijn activiteiten.
(Serge Martin in Le Soir, 19.11.2008)
52
Over Fort Europa
Over Gautier Capuçon
“En prélude au spectacle Fort Europa que Tom Lanoye présente des vendredi au Palais des Beaux-Arts, le metteur en scène et auteur flamand partagera la scène avec Sam Touzani. Une voix polémique flamande et un Bruxellois francophone d’origine marocaine pour un « two men show » inédit.”
“Le même soir, il recevra le Prix du jeune musicien de l’année, décerné par l’Union de la Presse Musicale Belge en collaboration avec Bozar Music. Rencontre avec un musicien chez qui l’insouciance n’exclut ni la profondeur ni l’exigence.” (Martine Dumont Mergeay in La Libre Belgique, 27.10.2008)
(Jean-Marie Wynants in Le Soir, 08.01.2008)
318
Meer dan 300 persdossiers werden door het Paleis naar nationale en internationale pers uitgestuurd en er vonden 38 persconferenties plaats.
Over de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby ! “Véritable “temple” octogénaire bâti sur le rêve d’une culture exigeante mais ouverte à tous, Bozar, dirigé depuis 2002 par le Flamand et moderniste Paul Dujardin, s’est progressivement mué en un centre pluridisciplinaire ouvert à tous les courants, jusqu’aux plus contemporains.Inscrit dans la réalité d’une ville en mutation, Bozar est aussi devenu un lieu de référence en Europe.” (Le Monde, 24.06.2008) “The crowd of visitors, who ranged from teenagers to the elderly, showed intense interest. It might not be lofty art, yet it’s highly enjoyable.” (Jim Ruane, Bloomberg, 12.08.2008)
Over Mariza “De Portugese zangeres Mariza bewees in het Paleis voor Schone Kunsten dat ze klaar is om in de voetsporen van de grote Amália Rodriguez te treden. Het publiek was weg van de eigenzinnige fadozangeres.” (Benjamin Tollet in De Standaard, 08.10.2008) “The London Symphony regaled Bozar last week. Valery Gergiev, the Moscow-born principal conductor of the London Symphony Orchestra, led a splendid all-Prokofiev programme at Bozar. From the outset, this was Prokofiev unlike any most of us had heard before.” (The Bulletin, 16.10.2008)
Over The Inner Life of Martin Frost van Paul Auster “Paul Auster est non seulement l’écrivain magnifique de Moon Palace ou de Mr Vertigo, mais il est aussi un fou de cinéma qui a déjà participé à deux films et réalisé lui-même deux autres. Il sera la semaine prochaine au Palais des Beaux-Arts et à Passa Porta pour une série de manifestations en son honneur dont la projection de son nouveau film.” (Guy Duplat in La Libre Belgique, 14.06.2008)
Over de tentoonstelling De Glimlach van Boeddha “ Boeddha’s glimlach laat de bezoeker een voorheen zelden getoonde wereld exploreren van prachtige stukken in erg diverse materialen die bovenal mededogen, troost en rust uitstralen. Absoluut niet te missen dit najaar.” (Catherine Vuylsteke in De Morgen, 10.10.2008)
53
BOZAR Communication Dit departement heeft als opdracht het publiek te informeren over alle
only Rock ’n’ Roll, Baby! jonger dan 26 jaar. Een doorsnee tentoonstelling
activiteiten van het Paleis voor Schone Kunsten, het aantal bezoekers
scoort 15 %.
uit te breiden en de share of voice van BOZAR in de media te verhogen.
De affiche van deze tentoonstelling sloeg aan en groeide uit tot het beeld
BOZAR EXPO - Audience Development
van de zomer. Het T-shirt, geïnspireerd op de tentoonstelling en dat op het podium van Werchter door Moby gedragen werd, was zelfs uitgeput
De tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! mikte op een jong
voor het einde van de tentoonstelling. Ook de webpagina’s op Facebook
publiek tussen 16 en 30. De promotionele acties concentreerden
en MySpace werden druk geconsulteerd. Internet is uitgegroeid tot een
zich op de media en de ontmoetingsplekken die door dit doelpubliek
van de belangrijke promotie-instrumenten voor de tentoonstellingen,
gefrequenteerd worden.
zo wees een enquête uit. 26 % van de ondervraagden verwezen naar de
De visibiliteit op Rock Werchter en de samenwerking met organisator
website van BOZAR als informatiebron voor de zomertentoonstellingen
Live Nation was ook meetbaar. In de week na het festival profiteerden
van 2008. De audiofragmenten op BOZARPODCAST werden 1.776
1.096 bezoekers van het bijzondere aanbod: wie een bandje van Rock
keer gedownload.
Werchter droeg, mocht gratis binnen in de tentoonstelling. Ook de
Een vijftiental Rock Reps (Rock representatives) ging op stap om
actie van de Vlaamse Gemeenschap, waarbij jongeren onder de 26 voor
promotie te voeren bij hun eigen achterban. Deze jongeren waren dol
1 euro de musea en het Paleis voor Schone Kunsten kunnen bezoeken,
op hun taak en wisten het contact met de cultuurwereld te appreciëren.
bleef niet zonder gevolg. In totaal was 43 % van de bezoekers van It’s not
Het geslaagde initiatief is zeker voor herhaling vatbaar.
VERGELIJKING BEZOEKERSAANTAL -26 jaar (2007-2008) Seizoen Tentoonstelling
Totaal bezoekers
2007 Lente Het Verboden Rijk Kijk op Europa Zomer Ingenium Prijs Jonge Belgische Schilderkunst Herfst Europalia Europa De wereld rond. Portugal in de 16de en 17de eeuw 2008 Lente Kuntschatten uit Wallonië van vroeger en nu Paul Klee Zomer It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! Mapas Abiertos Herfst Boeddha’s glimlach Never-Part
54
44.323 21.295 11.434 7.860 78.274 39.229 26.641 63.891 42.215 19.501 59.884 3.050
- 26 in % 4.51% 4.30% 29.44% N.B 13.00% 14.00% 7.54% 17.83% 42.55% 20.78% 17.02% 29.30%
349.924
Dit was het totaal aantal personen die de tentoonstellingen in 2008 bezochten.
Partnerships
BOZAR STUDIOS - Audience Development
Met OPT (Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de
BOZAR STUDIOS richtte zich als afdeling kunsteducatie ook in 2008
Bruxelles) en de nieuwe club City Breaks werden de banden verstevigd.
nog steeds tot uiteenlopende doelgroepen met formules op maat.
BOZAR maakt deel uit van de nieuwe vzw-structuur van de organisatie.
De BOZARSUNDAYS, de familiezondagen, werden aangekondigd
De tentoonstelling Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat
met folders. De samenwerking met La Ligue des Familles en De
verrassende land werd via de toeristische dienst onder meer in Duitsland
Gezinsbond, de belangrijkste nationale partners, werd verdergezet.
gepromoot. BITC (Brussels International. Tourism & Congress) mikte
De communicatie rond de Korean Family Day was wijd verspreid: via
met Brussels Mania op een cultureel geïnteresseerd publiek tussen 18 en
de algemene festivalfolder, rechtstreeks naar het publiek van de Jonge
30 jaar. BOZAR nam met Koreaanse animatie aan de eerste avond deel.
Filmfans en er was ook een speciaal aanbod naar MYBOZAR–leden toe.
Thalys au pays des merveilles (Parijs), Brussels Day en ITB (Berlijn),
Het
FITUR (Madrid) en WTM (Londen) zijn de beurzen waar de
ontdekkingspas, exclusief verdeeld aan kinderen tussen 6 en 12 werd
blockbuster-tentoonstellingen
verder gepromoot.
aangeprezen
werden
aan
een
BOZARPASSPORT,
gelanceerd
in
2007,
een
gratis
gespecialiseerd publiek zoals touroperators.
De scholenbrochure en de affiches werden in grote oplage verspreid.
De communicatie-teams van BOZAR en de Koninklijke Musea voor
Voor elk tentoonstellingsseizoen, in september en januari, gingen er
Schone Kunsten werkten samen rond de tentoonstellingen over Cobra.
herinneringsmails de deur uit en telemarketing nam een belangrijk
Zo was er onder meer een gezamenlijke affiche (Samenwerking vervolgd
aandeel in de communicatie.
in 2009 met de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto).
Voor BOZARSTART werd een smaakvolle campagne opgezet rond
Met het Musée Guimet en de Espace Louis Vuitton in Parijs werd
het thema Verleiding. 100.000 condooms verspreidden de boodschap
samengewerkt voor de Koreatentoonstelling. Never-Part profiteerde van het
dat de 7 Schone Kunsten je wel degelijk kunnen verleiden. De verkoop
partnership met Masarat (Les Halles de Schaerbeek) en de Brussels Biennial.
bedroeg in 2008 het dubbele van 2007.
Nieuwe doelgroepen
De Finissages (einde van de tentoonstellingen) Club Lisboa en Club Rock ’n’ roll trokken dan weer meer dan tweeduizend bezoekers. Voor de
De Canvascollectie lokte liefhebbers van hedendaagse kunst en hun
Finissage wordt telkens een aangepast communicatieplan uitgewerkt in
families, die ook de programmering van BOZAR leerden kennen.
samenwerking met jongerenpartners en media die sterk door jongeren
Nieuwe doelpublieken in 2008 waren de latino-gemeenschap (Mapas
worden gesmaakt (JIM TV, Studio Brussel, Pure FM en allerlei Nightlife
abiertos), IJsland en de Palestijnse gemeenschap (Never-Part). Ook de
magazines).
transversale programmering liet toe het doelpubliek te vergroten. Bij
Voor de BOZARPLUSDAYS (seniorendagen) : de Nederlandstalige
de tentoonstelling Paul Klee. Overal theater rond Paul Klee, met Pierre
seniorenverenigingen waren ook in 2008 goed vertegenwoordigd. Aan
Boulez als gastcurator, waren dat onder meer de liefhebbers van muziek
Franstalige zijde werd samengewerkt met de Carte S. Voor het eerst
en theater. Tijdens het Koreafestival bleven de tentoonstellingen open
werd ook een samenwerking uitgebouwd met Rideau de Bruxelles
tot 20 uur als er concertavonden waren.
die zijn doelgroep (Franstalige theaterliefhebbers) informeert over de BOZARPLUSDAYS en waar voorzichtige resultaten geboekt werden.
55
23.219
In het kader van de Zomer van de Fotografie 2008 nodigde de tweede
In samenwerking met europalia.europa werd een grote campagne
editie van PÔZE alle Brusselaars uit om zichzelf te fotograferen. De
opgezet rond Fort Europa van Tom Lanoye. Naast advertenties,
werken van 6 laureaten werden de hele zomer tentoongesteld. Dit
radiospots en direct mailing werden ook de contacten via literaire
programmaboekjes
project trok een gevarieerd en nieuw publiek aan.
partners aangeschreven zoals Passa Porta.
8.987
BOZAR THEATRE / DANCE / LITERATURE / CINEMA - Audience Development
BOZAR MUSIC - Audience development
affiches
971.000 folders
In de jaarbrochure BOZAR STAGE & SCREEN 2008-2009 vormden de landenthema’s Korea en Palestina de rode draad. Met deze brochure
Klassiek
werd ook de BOZARSCREENPASS gelanceerd, een nieuwe formule om het filmpubliek te fideliseren. De formule van de Jonge Filmfans smolt samen met de formule BOZARSUNDAYS GOOD MORNING. Samen met Flagey, het Filmmuseum en BOZAR CINEMA werd opnieuw een gemeenschap-
Niet-klassiek
abonnementen losse tickets
35.386 110.086
21% 65%
145.472
86%
losse tickets
23.645
14%
169.117
100%
Totaal
pelijke brochure gemaakt en verspreid.
BOZAR MUSIC zette opnieuw structurele kanalen in zoals
De avant–premières, in aanwezigheid of van de hand van bekende
de jaarbrochure, het magazine, de website, de newsletter en de
regisseurs, lieten toe om met nieuwe communicatiepartners en nieuwe
plasmaschermen. De beproefde formules deden het goed: abonnementen
doelgroepen te werken. De communicatie voor BOZAR CINEMA
en ontdekkingsabonnementen (300), Classicarte (297) en een speciaal
gebeurt immers steeds vaker via e–mailings en webcommunities.
aanbod naar de muziekacademies van de Franse Gemeenschap. Een
Sinds 2008 heeft BOZAR CINEMA een profiel op Facebook, om
specifieke actie naar groepen leidde tot de verkoop van 7.546 tickets
aankondigingen op korte termijn te doen.
aan groepstarief. Om specifieke concerten te promoten werd gebruik
Het tweede Festival van de Pocket Film werd opnieuw gecommuniceerd
gemaakt van newsflashes, flyers, folders en affiches. De kanalen om last
in samenwerking met de partners AT-Production en Cine Pocket. Voor
minute tickets aan te bieden, werden uitgebreid. In de aanloop naar een
het eerst werden de scholen gevraagd om deel te nemen en met de hele
festivalweekend met elektronische muziek in 2009, werden in juni 2008
klas filmpjes te maken met de gsm.
de Statik Dancin’ deluxe nights met succes gelanceerd. De drie avonden
Tijdens het festival Iceland on the edge werden de fans van Björk
trokken elk tussen de 600 en de 1.000 bezoekers aan.
gemobiliseerd door de schrijver Sjon die mee de aandacht trok in de uitgebreide festivalcommunicatie, en waarmee ook kon gecorrespondeerd worden via de speciaal opgerichte blogsite. De kroon op het literaire programma van 2008 kwam er in de vorm van de filmvertoning The Inner Life of Martin Frost van Paul Auster waarvoor een uitgebreide communicatie werd gevoerd.
56
810.000
BOZARMAGAZINES
MEDIAPLANNING
Boeddha’s glimlach. Op 18 januari werd in de Senaat van Parijs het nieuwe
De samenwerking met de structurele mediasponsors werd verlengd. Het
seizoen van BOZAR voorgesteld aan de Franse pers.
gaat om Roularta Media Group, RTBF, VRT, TV Brussel, De Morgen en Le Soir. Met het Franse magazine Connaissance des Arts werd opnieuw een partnership onderhandeld. De tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll
WEBSITE
Baby! was een uitstekende aanleiding om BOZAR via muziekmagazines te
Na de ontwikkelingsjaren was de tijd rijp voor evaluatie en structurele
positioneren naar jongeren. Voor televisiespots werd een beroep gedaan
aanpassingen. Na twee maanden van testen kreeg de website een
op een nieuwe pool van jonge cineasten. Ze werden getoond op televisie
upgrade. Het resultaat is een stabiel draaiende versie die klaar is om
en gepost op BOZAR.be, YouTube en MySpace.
MYBOZAR online te implementeren. Informatietabs werden toegevoegd. De artistieke programmering
PERSDIENST
kreeg daardoor extra beelden, extra achtergrondinformatie en videofragmenten.
De persdienst werd uitgebreid zodat hij beter op vragen kan inspelen.
Statistieken BOZAR.be
Het Paleis voor Schone Kunsten had in 2008 opnieuw een zeer
• Gemiddeld aantal bezoekers per werkdag: 2.500
belangrijke ‘share of voice’ en kon sterker geprofileerd worden als
• Gemiddeld aantal unieke bezoekers per dag (unique IP’s): 2.050
culturele actor. In totaal verschenen er in 2008 in de Belgische pers een
• Geografische oorsprong : 77,00 % België
3.000-tal artikels. Er werden meer dan 300 persdossiers verstuurd in
6,55 % Nederland
het Nederlands, Frans en Engels. De persdienst organiseerde meer dan
4,42 % Luxemburg
honderd individuele interviews en 38 persconferenties.
3,45 % Frankrijk
Een belangrijk moment was de persvoorstelling van het boek BOZAR
1,54 % UK
LXXX en de imagocampagne Life is so BOZAR. Naar aanleiding van
1,37 % Duitsland
de tachtigste verjaardag verschenen artikels in De Morgen, Le Soir, De
• Top 10 gemeenten/steden : Brussel, Leuven, Gent, Louvain-la-Neuve,
Standaard, Sabato (De Tijd/l’Echo), La Libre Belgique, Lobby, Le Vif, Pub
Heverlee, Antwerpen, Amsterdam, Namen, Londen, Luik
en Het Laatste Nieuws. Het journaal van RTBF, het cultuurprogramma
• Gemiddelde verblijfsduur: 5 minuten
50 degrés nord op Arte Belgique, Ramblas op Klara, Musique 3, Vivacité,
• Meest bezochte pagina’s :
Bel RTL, TV Brussel en TéléBruxelles brachten reportages.
1. activiteitenpagina (via zoekmachines en links op andere sites)
Om de internationale pers te bereiken werkt de persdienst ook samen
2. agendapagina (zoeken op kalender)
met de buitenlandkantoren van Office de Promotion du Tourisme de
3. homepage per discipline
Wallonie et de Bruxelles en Toerisme Vlaanderen. In 2008 ontving het
4. infopagina’s
Paleis twintig Franse journalisten voor de opening van de tentoonstellingen
• Aantal abonnees nieuwsbrief: 13.588
Paul Klee. Overal Theater en Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu.
• Verhouding FR/NL:
Dat verrassende land, en tien Koreaanse journalisten voor de opening van
• Verhouding man/vrouw: 52/48 %
52/48%
57
558.912
is het totaal aantal bezoekers van bozar.be
Foto : Candida Höfer - The Brussels Series 58
BOZAR TICKETS In 2008 verkocht het bespreekbureau van het Paleis voor Schone
BOZAR TICKETS staat ook in voor de kaartjesverkoop voor derden.
Kunsten meer dan 700.000 kaartjes, waarvan een groot deel voor de
De samenwerking met Flagey, Le Rideau de Bruxelles, Exploration du
tentoonstellingen.
Monde, Ars Musica en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België ging in 2008 met succes voort. Andere partners kwamen
BOZAR TICKETS verzekert zijn diensten vanuit twee hoofdverkoop-
erbij, zoals de Brussels Philharmonic, het Koninklijk Conservatorium
punten, namelijk de winkel in de Ravensteingalerij en het contact cen-
Brussel en Théâtre Le Public. Grote productiehuizen kwamen naar
ter. Bovenop deze twee verkooppunten kan het bespreekbureau aan de
het Paleis voor Schone Kunsten en vervolledigden het aanbod van het
verschillende ingangen mobiele balies opstellen om flexibel in te spe-
bespreekbureau met prestigieuze concerten van onder meer Lou Reed,
len op de ticketing-behoeften van de diverse activiteiten, tentoonstel-
James Taylor en Tracy Chapman.
lingen en andere evenementen. Voor de verkoop buiten de muren van het Paleis ontwikkelde het bespreekbureau informaticatechnieken en
De onlineverkoop bleef in stijgende lijn gaan. De gevoelige groei van
automatische betalingswijzen om het publiek comfort en een degelijke
reserveringen via internet kondigde nieuwe ontwikkelingen aan die de
dienstverlening te bieden.
toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van deze verkoopsinterface moeten verbeteren. Er kan nu gedacht worden aan analyse van
Een andere grote nieuwigheid in 2008 was de ontwikkeling van
klantenprofielen om de bezoekers beter naar het brede culturele aanbod
snelle verkoopsoftware voor de tentoonstellingen. De software kwam
van het Paleis voor Schone Kunsten te leiden.
tot stand in samenwerking met de ploeg van BOZAR TICKETS. Aanraakscherm, mobiliteit, snelheid en gebruiksgemak laten toe beter te beantwoorden aan de verwachtingen van de bezoekers. Zij helpen de publieksstromen in goede banen te leiden tijdens drukke dagen zoals Feest in het Paleis of het Balkan Trafik Festival. Het contact center (vroeger call center) blijft zijn voornaamste taak waarnemen, namelijk de verkoop en reservering voor de verschillende activiteiten. Maar het is ook gericht op de buitenwereld en gaat proactief naar de klant toe. Het personeel volgde verschillende opleidingen om communicatie en telemarketing te verbeteren. Het contact center beheert ook de aanvragen voor rondleidingen en producten zoals de lidmaatschapskaart MYBOZAR en BOZARGIFT. Het staat eveneens in voor het beheer van diverse commerciële bonnen die met het Paleis voor Schone Kunsten verbonden zijn, zoals de Bongo-, Vivabox- en Give a do-bonnen.
59
BOZAR PLANNING
3.770 zetels bij volle bezetting
In 2008 waren er in het Paleis voor Schone Kunsten in totaal 4.660
Bezetting per zaal
publieke activiteiten, een lichte daling in vergelijking met het topjaar
• Henry Le Bœufzaal: status quo in vergelijking met 2007.
2007. Telt men er ook de activiteiten zonder publiek bij (zoals
• Zaal M: lichte stijging.
repetities, op- en afbouw van tentoonstellingen, opnames, stembeurten,
• Studio: de belangrijkste gebruiker blijft Le Rideau de Bruxelles, die er
audities en vergaderingen), dan komen we uit op 8.957 activiteiten zoals
in 2008 zijn volledige theaterprogramma in voorstelde. De repetities
die opgenomen zijn in de planningssoftware.
zijn extra bezettingsdagen.
Onder publieke activiteiten verstaan we alle activiteiten waarbij publiek
• Auditorium Paul Willems: een bijkomende zaal, geopend in de herfst,
aanwezig is en waarbij het onthaalpersoneel van het Paleis voor Schone
hoofdzakelijk bestemd voor de producties van Le Rideau de Bruxelles.
Kunsten voor de omkadering zorgt. Het gaat daarbij om een opening
In 2009 wordt het de vaste speelplek van het gezelschap.
van een tentoonstelling of een nocturne met privérondleiding, een artistieke activiteit (concert, theater, dans, literatuur, film), een receptie, een voordracht, ontmoeting, debat of inleiding tot een concert, een
6.870
opendeurdag, een rondleiding in het gebouw of een vernissage.
is het maximum aantal bezoekers per avond.
Bezetting per zaal (jaren 2006 tot 2008)
600 500 240
Repetities
241
400
Publieke activiteiten
220
300 200 100 0
342 244
319
65
221
239
188
67
86
206
215
67
196 30 65
2006
2007
2008
Henry Le Bœufzaal
60
62 55
2006
2007 zaal M
2008
2006
2007 Studio
2008
2006
2007
2008
Auditorium Paul Willems
BOZARSHOP In december 2007 opende BOZARSHOP zijn deuren. Het was meteen een schot in de roos: zowel het aantal bezoekers als de verkoopcijfers waren al vanaf de eerste maanden uitzonderlijk goed. De komst van BOZARSHOP werd ook meteen aangekondigd in alle tijdschriften en gidsen als ’niet te missen in Brussel’. De huisstijl van de BOZARSHOP kaapte meteen een nominatie weg tijdens de D&AD Awards van Londen, de internationale oscars van de communicatie. BOZARSHOP is een internationale en multidisciplinaire boekenwinkel met het accent op kunstboeken. Het aanbod volgt de artistieke programmatie van het Paleis voor Schone Kunsten. De catalogi van al onze tentoonstellingen worden er verkocht. Zo stonden in alle etalages van de Shop de catalogi van de tentoonstellingen Paul Klee en Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu. Dat verrassende land en dit al meteen bij de opening. Een bijzonder effectieve actie werd rond de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby ! opgezet (affiches, catalogi, etalages, merchandising, T-shirts), met een fotostudio tijdens de vernissage en een miniconcert tijdens de finissage. Verschillende signeersessies in aanwezigheid van auteurs, o.a. Paul Auster en artiesten als Hélène Grimaud werden in BOZARSHOP gehouden. Het aanbod volgt ook het muzikale seizoen van het Paleis voor Schone Kunsten met een unieke keuze aan cd’s (klassiek, jazz of wereldmuziek) en DVD’s, inspelend op de aanwezigheid van het Filmmuseum. De bijzonder originele merchandising is zeer succesvol. Ook mode, grafiek, design en foto maken deel uit van het aanbod, aangevuld met een bijzonder interessant gedeelte voor kinderen. Met Foto’s : Lydie Nesvadba
een drankje, lezend aan de enorme leestafel, voelt men zich er dan ook meteen thuis. Dit succesvolle eerste jaar zet zich ongetwijfeld de volgende jaren door.
61
62
Foto : Fabrice Kada
Human Resources Als grootste cultuurhuis van België koestert het Paleis voor Schone
9%
Kunsten de ambitie om ook inzake personeels- en organisatiebeleid een referentie te worden voor de sector. De afdeling Human Resources streeft ernaar om de selectie, beloning, loopbaanbegeleiding, vorming, evaluatie enz. af te stemmen op de strategie van de onderneming.
Statuut ■ statutairen ■ contractuelen
51%
49%
M/V Vast personeel ■ man ■ vrouw
91%
Cijfergegevens Op 31 december 2008 telde het Paleis voor Schone Kunsten 189,5 voltijds equivalente werknemers, tijdelijk personeel niet inbegrepen.
24%
De totale tewerkstelling van het Paleis voor Schone Kunsten bedroeg eind december 348 werknemers. 91% van het personeel werkt in contractueel, 9% in statutair dienstverband. 24% procent van de
Arbeidsstelsel ■ deeltijds ■ voltijds
54% 46%
76%
M/V Management Team ■ man ■ vrouw
werknemers werkt deeltijds. Zij kozen voor een loopbaanonderbreking, namen tijdskrediet op of beslisten om minder uren te presteren. In het Paleis voor Schone Kunsten is er een goed evenwicht tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke werknemers: bij het vaste personeel zijn er 51% mannen en 49% vrouwen. Binnen het Management Team
3% 7%
verschilt de verhouding licht: 45,5% vrouwen en 54,5% mannen. Bij het tijdelijk personeel helt de balans in de andere richting door: 56,5%
Nationaliteit ■ België ■ andere EU - landen ■ niet EU - landen
44% 56%
M/V Tijdelijk personeel ■ man ■ vrouw
90%
vrouwen en 43,5% mannen. Het Paleis voor Schone Kunsten voert een actief non-discriminatiebeleid. 90,3% van het personeel heeft de Belgische nationaliteit, 6,8% bestaat uit personen uit de rest van Europa en 2,9% komt uit nietEuropese landen. De culturele diversiteit wordt nog duidelijker wan-
9%
6%
neer de herkomst van de werknemers onder de loep wordt genomen: 84,5% is geboren in België, 6,3% is afkomstig uit een ander Europees land en 9,2% is afkomstig uit niet EU-landen.
85%
Herkomst ■ België ■ andere EU-landen ■ niet EU-landen
46
Anciënniteit vast personeel 6% ■ 0 > 4 j. 53% ■ 5 > 9 j. 7% Het BOZAR- management ■ 10 > 14 j. team 4% ■ 15 > 19 j. bestaat uit 46% 3% vrouwen ■ 20 > 24 j. 7% (het gemiddelde in de bedrijfswereld is > 29 j. 3% ■ 25 ■ 30 > 34 j. 7% vrouwen in leidinggevende posities). ■ 35 > 39 j.
17%
63
3% 7%
Nationaliteit ■ België ■ andere EU - landen ■ niet EU - landen
M/V Tijdelijk personeel ■ man ■ vrouw
44% 56%
90%
De leeftijdsgemiddelden van het vast personeel verschoven slechts licht:
Anciënniteit
het aantal 35 tot 44-jarigen steeg van 31% in 2007 naar 34%. De groep 45 tot 65-jarigen zakte met 3% naar 34%. De leeftijdsgroep 20 tot 34 Herkomst jaar bleef ongeveer op hetzelfde niveau met 32%. Ook bij het tijdelijke 6% ■ België personeel waren er nauwelijks verschuivingen9% in vergelijking met 2007,
17%
■ andere EU-landen
maar de verhoudingen lagen enigszins anders: de 18 tot 34-jarigen ■ niet EU-landen
53%
7%
vertegenwoordigen 51% van het personeelsbestand. 10% is ouder dan 60. 85% 20
3%
Leeftijdspiramide vast personeel
6%
4% 3% 7%
Anciënniteit vast personeel ■ 0 > 4 j. ■ 5 > 9 j. ■ 10 > 14 j. ■ 15 > 19 j. ■ 20 > 24 j. ■ 25 > 29 j. ■ 30 > 34 j. ■ 35 > 39 j.
15
Voor het vaste personeel was er opnieuw een stijging van de medewerkers
10
met een anciënniteit van 0 tot 4 jaar met bijna 5% naar in totaal 53%. Deze stijging is grotendeels te verklaren door de uitdiensttreding van verschillende personeelsleden met een hoge anciënniteit.
5
0
Personeel en aanwervingen -20 jaar
25
20-24 25-29 30-34 35-39 jaar jaar jaar jaar
40-44 45-49 50-54 jaar jaar jaar
55-59 jaar
+60 jaar
Leeftijdspiramide tijdelijk personeel
20
Het aantal kandidaturen bleef ongeveer op hetzelfde niveau als in 2007. 3.021 kandidaten solliciteerden spontaan of voor een openstaande functie. Er werden 333 sollicitatiegesprekken gehouden die leidden tot 131 nieuwe (vaste en tijdelijke) contracten (of 27% minder dan in 2007). Deze daling werd veroorzaakt door een beperkter aantal vacatures voor tijdelijk onthaalpersoneel tijdens de sluiting van het noordelijke tentoonstellingscircuit. Bovendien steeg het aantal contracten van
15
tijdelijk personeel dat verlengd kon worden. Net als in 2007 is het grootste aandeel van de nieuwe contracten voor rekening van de dienst
10
Guest Services (suppoosten, onthaal- en ticketpersoneel). 5
Vrijwilligers
0 -20 jaar
64
20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar
55-59 jaar
+60 jaar
2008 betekende een grote stap voorwaarts voor het uitbouwen van een professioneel geïntegreerd vrijwilligersbeleid. De medewerker
die hiervoor in mei op deeltijdse basis werd aangeworven, kon al na
Interne communicatie
enkele maanden positieve resultaten voorleggen. Na een intensieve
In 2008 werden de beschikbare communicatiemiddelen verder
rekruteringsactie die in se nauwelijks verschilt van een gewone
uitgewerkt of werden er nieuwe ontwikkeld: het personeelsblad
rekrutering, konden gespreid over verschillende diensten 20 vrijwilligers
ZORBA, de nieuwsflashes, de personeelsevenementen, de suggestiebox,
worden ingeschakeld. Inmiddels zijn er vrijwilligers actief voor dagelijkse
het intranet via ESS, de onthaalbrochure, de informatiesessies en
activiteiten (zoals het bijhouden van persknipsels) en voor specifieke
handleidingen voor onder meer de maaltijdcheques en ESS. Sports@
projecten (onder meer het vertalen van functiebeschrijvingen). In 2008
BOZAR werd geïntroduceerd. Op dinsdag- en donderdagmiddag
waren ook 42 studenten actief in het kader van een stageproject. Om
konden alle personeelsleden gratis deelnemen aan yoga- of
het vaste personeel te vervangen tijdens de vakantieperiodes werd een
aerobiclessen onder professionele begeleiding.
beroep gedaan op 35 jobstudenten.
Ontwikkeling
De sociale dialoog en het globale preventieplan In 2008 werd een systeem van maaltijdcheques ingevoerd. Een
Liefst 7 personen kregen een nieuwe functie of werden gepromoveerd.
maximale nettowinst voor de medewerkers, aangezien maaltijdcheques
De behoeftestudie inzake opleidingen die in 2007 werd uitgevoerd,
niet onderhevig zijn aan RSZ-bijdragen. Het akkoord werd vastgelegd
werd in 2008 geïmplementeerd, met een spectaculaire toename van
in een collectieve arbeidsovereenkomst die – na goedkeuring door
het aantal opleidingsuren tot gevolg: 5.309 uren, ten opzichte van 262
de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid – op 8 mei door de leden van
uren in 2007 en 838 in 2006. Meer dan 66% daarvan werd besteed
het Paritair Comité werd ondertekend. Veel aandacht ging naar een
aan taalopleidingen. Ook cursussen voor informatica, veiligheid en
duidelijke interne communicatie. Verschillende activiteiten van
management kwamen aan bod, naast technische en competentiegerichte
de sociale dienst werden overgenomen. Voortaan zorgt de dienst
opleidingen. Voor het merendeel van de vormingen werd een beroep
Human Resources onder meer voor de voorschotten op loon, de
gedaan op de opleidingsinstelling van de federale overheid OFO.
sinterklaasgeschenken en een tussenkomst in de stages voor kinderen
Functiebeschrijvingen
en jongeren bij BOZAR STUDIOS.
van een geïntegreerd personeelsbeleid. Om de functiebeschrijvingen
Het subcomité voor preventie en bescherming op het werk
te realiseren werd in verschillende fasen gewerkt: de identificatie
Het comité vergaderde negen keer in 2008. Kwamen aan bod: de
van de functies, de beschrijving, de validatie, het onderhoud en de
staat van de branddetectie– en brandmeldinginstallaties, elektrische
communicatie. Er werden 96 functies geïdentificeerd, waarvan 74%
installaties en noodverlichting; de maatregelen na analyse van de
intussen werd beschreven en gevalideerd. Om het aantal functies te
arbeidsongevallen; problemen gerelateerd aan personeelsvestiaires en
beperken, werd geopteerd voor een generieke beschrijving. Het is de
artiestenloges; de werkdruk; de problemen gerelateerd aan afval.
Functiebeschrijvingen zijn een onmisbaar instrument voor de realisatie
bedoeling om alle functies in kaart te brengen voor de start van het project Ontwikkelcirkels in het najaar van 2009.
65
Sociale administratie en loonadministratie Sinds 1 januari 2008 werkt het Paleis voor Schone Kunsten met een nieuw sociaal secretariaat, Partena. De omschakeling werd ingegeven door de toenemende administratieve druk binnen de personeelsdienst en door de nood om verder te professionaliseren inzake e-HRM. De software van Partena maakte heel wat verbeteringen mogelijk. Zo zijn de vakantie- en recuperatieaanvragen nu geautomatiseerd, net als de gegevensoverdracht van salarisuitgaven naar de boekhouding. De waaier aan statistieken en andere rapporteringmogelijkheden is vergroot. Er werd een nieuwe module uitgetest, waardoor in 2009 een gedetailleerde budgetcontrole zal kunnen worden gerealiseerd. In 2009 zullen alle diensthoofden zelf de prestaties van hun medewerkers kunnen consulteren, en indien nodig corrigeren. Het voorbije jaar werden hiervoor de technische voorbereidingen getroffen.
De toekomst Het Paleis voor Schone Kunsten wil verder investeren in de ontwikkeling van het personeel en de verbetering van de werkomgeving. Hierbij wordt gedacht aan de verdere uitwerking van de HR Optimizer-modules voor rekrutering, opleidingen en evaluaties, een personeelstevredenheidsenquĂŞte, een waardencharter, het verder uitbouwen van de vrijwilligerswerking, het nog toegankelijker maken van het personeelsintranet. Het project Ontwikkelcirkels zal in 2009 van start gaan. Het ontwikkelt de competenties van de personeelsleden - leidinggevenden en medewerkers - zodat niet alleen het individu maar
Foto : Vincen Beeckman
ook het team en de organisatie beter en optimaler gaan functioneren.
66
ORGANOGRAM Het organogram werd in het najaar gedeeltelijk aangepast, met de creatie van de afdeling Guest Services. Deze dienst herbergt de box office en de dienst Front of House & Production. De wijziging werd doorgevoerd met het oog op een ge誰ntegreerd onthaalbeleid.
BUSINESS DEVELOPMENT
P. Dujardin CEO - Artistic Director
GENERAL ADMINISTRATION
FINANCE
HUMAN RESOURCES
FUNDING
Administration & Office Supplies
Accountancy
Payroll Administration
Corporate Development
Archives
Financial Control & Internal Audits
Internal Communication
Membership & Planned Giving
Legal Affairs
Legal-Social Affairs
HR Development
Subventions
COMMUNICATION, MARKETING & SALES
MUSIC
ARTISTIC COORDINATION
EXHIBITIONS
GUEST SERVICES
Audience Development
Studios
Box Office
Press
Cinema
Front of House & Production
Publications
Dance & Theatre
ICT
TECHNICS, INVESTMENTS/SAFETY/SECURITY
Investments, Safety & Security Cleaning Maintenance & Repairs
Literature
Stock
Architecture
Exhibitions & Performing Arts
67
ICT - Technische dienst - Veiligheid ICT
De technische dienst stond in voor de op- en afbouw van eigen
De preventiesystemen en veiligheidsprocedures die werden ingesteld
producties in de verschillende zalen. Dit ging van podiuminrichting,
op verschillende niveaus van het informaticasysteem resulteerden in
het afstellen van geluids- en lichtinstallaties, tot het laden en lossen
een uitzonderlijk dienstverleningspercentage (99,9% algemene produc-
van materiaal. In een aantal gevallen werden gespecialiseerde externe
tieve tijd over alle systemen) en een 100% beveiligingspercentage van
bedrijven ingeschakeld. Het groeiend aantal evenementen vereiste ook
gegevens. Ook de veiligheidsniveaus aangaande internetgebruik in alle
in 2008 een nauwkeurige planning, zodat de kwaliteit gegarandeerd
mogelijke vormen werden verhoogd en verfijnd.
bleef en een evenwicht bereikt werd tussen de beschikbaarheid van het personeel en de timing van de programmering. De technische dienst
Dankzij de formalisering van de regels met betrekking tot informatica-
heeft meer dan vijfhonderd evenementen en voorstellingen begeleid in
veiligheid en de ingebruikneming van een Disaster Recovery Plan zullen
de diverse disciplines: theater, dans, literatuur, film en vooral muziek.
deze resultaten in 2009 aangehouden kunnen worden. Ook zullen een reeks nieuwe risico’s, die samengaan met de verdere uitbreiding van het
De dienst economaat nam de schoonmaak voor zijn rekening van de
netwerk van het Paleis, vermeden kunnen worden.
zalen in het Hortagebouw en het bureaucomplex met vergaderzalen in de Ravensteingalerij. Daarnaast was hij ook belast met aan- en afvoer
Er werd bijzondere aandacht besteed aan de dienstverlening voor de
van materiaal. De dienst stond er voor in dat de bezoekers tijdens de
gebruikers van het informaticanetwerk. De interventiesnelheid en de
bouwwerkzaamheden in comfortabele omstandigheden de activiteiten
kwaliteit van de oplossing die werden aangeleverd, werden zichtbaar
konden bijwonen.
verbeterd dankzij een actievere aanwezigheid op de werkvloer en ook dankzij een proactieve behandeling van problemen.
Een ploeg van een schrijnwerker, een loodgieter, een monteur, schilders en elektriciens deden kleine herstellingen, namen de montage van
Het jaar 2009 houdt volgende projecten in: het virtueel maken van
vitrines voor tentoonstellingen voor hun rekening, of het dagelijks
een reeks servers, de uitbreiding van de opslagcapaciteit van gegevens,
onderhoud van de technische installaties. De schildersequipe friste
de digitale archiefverwerking en een grotere toegankelijkheid van het
het gebouw op, de elektriciens stonden in voor het onderhoud van de
informaticanetwerk.
elektrische installaties en de telefonie. Sinds 2005 werd het beheer
Technische dienst De vijftig medewerkers van de technische dienst kregen de meest
van de technische installaties (verwarming, airco, heftoestellen en hoogspanning) uitbesteed aan een extern gespecialiseerd bedrijf. Het is zeven dagen op zeven inzetbaar.
diverse vragen voorgeschoteld in verband met de artistieke activiteiten of het onderhoud van het gebouw. Ook voor bepaalde renovatiewerken
De dienst techniek voor de tentoonstellingen stond in voor de
werden ze ingeschakeld. De preventieadviseur, nieuw ingevuld in
op- en afbouw van de exposities. Hij werd bijgestaan door externe
het organogram, bracht nieuwe taken met zich mee qua veiligheid en
gespecialiseerde bedrijven. De technische dienst volgde ook enkele
preventie.
dossiers op de voet: de installatie van de klimaatregeling in de
68
tentoonstellingszalen, de voorbereiding van de renovatie van de bureaus
en brandmeldinginstallaties, elektrische installaties en noodverlichting
in de Ravensteingalerij, de onderhoudswerken aan het Hortagebouw en
werden in kaart gebracht. Onthaalpersoneel en suppoosten kregen
de aankoop van technisch materiaal voor de zalen.
instructies voor brandbestrijding en evacuatie. De verbetering van het afvalbeleid werd aangepakt en stookolietanks werden verwijderd.
Veiligheid Het Paleis voor Schone Kunsten heeft in 2008 een ‘Building Information System’ in gebruik genomen dat het mogelijk maakt de veiligheid van het gebouw en alle alarminstallaties centraal te besturen. Verder werd de zoektocht ingezet naar een nieuwe partner om de technische installaties te beheren. Een interventieplan, in nauwe samenwerking met de provinciegouverneur, is in de maak. De contacten met de overheden, de brandweerdiensten, de andere instellingen van de Kunstberg en Leefmilieu Brussel (BIM) werden geïntensifieerd. Bij de start van de renovatiewerken aan de zuidelijke daken en het toekomstige restaurant werd overleg gepleegd met de veiligheidscoördinator en aannemer. Met de hulp van Beliris kon ook een belangrijke investering gebeuren in nieuwe machines en een afzuiginstallatie voor de schrijnwerkerij. Het hele gebouw werd in kaart gebracht, tot details toe zoals de nummering van de deuren en de sloten. Werden verder nog gerealiseerd: een nieuwe vestiaire voor de musici, een uitbreiding van de loges van zaal M, een geluidsversterking voor zaal M en de Hortahal, een verlichting voor de Hortahal, een nieuwe ruimte voor BOZAR STUDIOS in samenwerking met TurtleWings, de verbetering van de akoestiek van
De preventieadviseur nam diverse taken voor zijn rekening. Voor de verschillende ruimtes werd vastgelegd wat het maximale aantal toegelaten personen is. De belangrijkste evacuatiescenario’s en evacuatieplannen werden opgemaakt. Problemen met branddetectie–
Foto : Danielle D‘Haese
de Hortahal en de installatie van infoschermen in de vestibule.
69
Foto : Mikaël Falke
Foto : Mikaël Falke
70 Foto : Mikaël Falke
Foto : Barbara Van der Wee
Horta herontdekken Stap voor stap ondergaat het Paleis voor Schone Kunsten, een laat
dat de renovatie voor zijn rekening nam, bood Cinematek ook de
meesterwerk van Victor Horta, een grondige restauratie. Het gebouw
mogelijkheid het digitale tijdperk binnen te stappen. Zij richtten enkele
krijgt daardoor architecturaal eerherstel. In 2003 trad een masterplan
specifieke ruimtes in: de ‘Wunderkammer’, die de voorgeschiedenis
in werking, met de steun en de financiering van de Bernheim
van de cinema tot leven brengt; de ‘Remix’, een speeltuin voor jonge
Stichting. Het document bevat een strategie op lange termijn voor
kunstenaars die met bewegende beelden bezig zijn; interactieve
de systematische renovatie van het Paleis voor Schone Kunsten. De
‘moviola’s’ die toegang bieden tot zelden getoond archiefmateriaal; en
verschillende ingrepen zijn gespreid in de tijd, om te voorkomen dat
de ‘Viewing Space’ die de zaalprogrammering aanvult.
de artistieke activiteiten hinder zouden ondervinden van de werken. In 2008 werden ook een aantal werven integraal door de technische In 2008 werden enkele belangrijke werven opgestart of afgerond.
dienst beheerd:
Dat gebeurde na een grondige studie door het team van architecte
• de constructie van het Auditorium Paul Willems, een tijdelijke
Barbara Van der Wee. Ze kreeg assistentie van het studiebureau Ney
theaterzaal op een braakliggend terrein aan de Villa Hermosastraat.
& Partners voor de stabiliteit, Ingenium voor de gespecialiseerde
Ze staat in directe verbinding met het Paleis voor Schone Kunsten;
technieken en Daidalos voor de engineering. Architect Luc Dubrulle
• de renovatie van de solistenloges verbonden aan de Henry Le Bœufzaal;
nam de technische en budgettaire coördinatie voor zijn rekening.
• de renovatie van het Ontvangstsalon; • de inrichting van een radiostudio in een winkel aan de Ravensteinstraat,
De renovatie van de daken van het zuidelijke tentoonstellingparcours:
in directe verbinding met de BOZARSHOP;
deze fase moet het vlotte gebruik van de tentoonstellingsruimtes
• de renovatie van de Banketzaal Ravenstein, een ruimte die vrijkwam
mogelijk maken. De binnendaken werden zorgvuldig gerestaureerd.
na de verhuizing van de bureaus van het Filmmuseum. Een betonnen
Daarbovenop kwam een volledig nieuw dak met lichtregeling. Zoals
afdekplaat, die een mezzanine creëerde voor het bewaren van de ar-
Horta het wilde, stroomt er overvloedig daglicht in de tentoonstel-
chieven, werd daarbij gedeeltelijk afgebroken;
lingszalen, maar door de plaatsing van lamellen en filters kan de intensiteit van het licht aangepast worden. Bovendien werd ook de
• de inrichting van een nieuwe vestiaire voor het tentoonstellingscircuit, kant Ravenstein;
klimaatregeling aangepakt. De zalen voldoen daarmee aan de streng-
• de installatie van een camerasysteem in de Henry Le Bœufzaal, zodat
ste normen inzake veiligheid en conservering van kunstwerken (de
artiesten, publiek en management vanop afstand de concerten kunnen
ICOM-normen).
volgen; • het aanbrengen van een akoestische wandbekleding op het tweede bal-
De werken aan het Filmmuseum, dat in 2009 een nieuw leven begint als Cinematek, naderden in 2008 hun voltooiing. Twee nieuwe
ondergrondse
projectiezalen
werden
uitgegraven.
Zo
kwam de gelijkvloerse ruimte, de voormalige Zaal voor Toegepaste
kon, zodat geluidsinterferenties tussen het Auditorium Paul Willems en de Henry Le Bœufzaal tot een minimum beperkt worden; • de volledige ontmanteling van de technische infrastructuur van het tentoonstellingscircuit Koningsstraat.
Kunsten, opnieuw vrij. Het architectenteam Robbrecht & Daem,
71
1
De daken omvatten 1 hectare glas ( meer dan 2 voetbalvelden groot ).
Juridische structuur Het juridische statuut
De totstandkoming van dit schema met betrekking tot de nieuwe
Oorspronkelijk was het Paleis voor Schone Kunsten een privé-initiatief,
vennootschap van het Paleis voor Schone Kunsten werd mogelijk
een vereniging zonder winstoogmerk die werd opgericht op 4 april
gemaakt door de overdracht van de activiteiten van de belangrijkste
1922. In 1984 moest de overheid de instelling redden van het failliet.
gebruikers van het Paleis voor Schone Kunsten - de Filharmonische
Ze hervormde de vzw in een instelling van publiek recht, een parasta-
Vereniging en de Vereniging voor Tentoonstellingen - en de inbreng
tale van het type B, met als enige taak het beheer van de lokalen van
van de netto boekhoudkundige waarde van de parastatale en het netto
het Paleis voor Schone Kunsten, namelijk verhuur, technische bijstand
vruchtgebruik van het gebouw.
aan de gebruikers, onderhoud en herstel. De organisatie van activiteiten hing af van een reeks onafhankelijke aangesloten verenigingen. Maar
De nieuwe vennootschap zou met haar activiteiten van start gaan op 1
de parastatale en de aangesloten verenigingen kenden een heel andere
januari 2002. Het jaar 2008 is dus het zevende boekjaar van het nieuwe
functionele logica, zonder gemeenschappelijk beheer. Begin jaren 1990
Paleis voor Schone Kunsten.
begon men bij de Filharmonische Vereniging, een van de belangrijkste aangesloten verenigingen in het Paleis voor Schone Kunsten, na te den-
Ter gelegenheid van de statutenwijziging werd het maatschappelijke
ken over een nieuw statuut. Het werd duidelijk dat het beheer van het
doel van het Paleis voor Schone Kunsten aanzienlijk verbreed,
gebouw en de activiteiten beter op elkaar moesten afgestemd worden,
waardoor het een culturele hoofdrol speelt op het gebied van muziek
naar het voorbeeld van internationale culturele instellingen.
en tentoonstellingen, maar ook van dans, theater, literatuur, film en architectuur.
Via de wet van 7 mei 1999 werd het Paleis voor Schone Kunsten opgericht als een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal
In de loop van dit zevende boekjaar zette de vennootschap de
oogmerk . Het Koninklijk Besluit van 19 december 2001 legde de
uitvoering voort van de twee belangrijkste opdrachten die haar door de
statuten vast van een overkoepelende culturele instelling die zowel
beheerovereenkomst werden toegewezen: het beheer van het gebouw
voor het beheer van de lokalen als voor de organisatie van evenementen
van meer dan 30.000 m² - een uniek bouwwerk van Victor Horta -
instaat. De keuze voor een naamloze vennootschap van publiek recht
en de uitwerking van een multidisciplinair cultureel beleid dat een
met sociaal oogmerk werd ingegeven door de tendens van de overheid
onmiskenbare internationale uitstraling geeft aan Brussel en Europa.
1
om haar openbare ondernemingen te moderniseren door ze een structuur en statuten te verlenen met een grotere autonomie om de
Naast het Nationaal Orkest van België en de Koninklijke Munt-
opgelegde taken te verwezenlijken. Het referentiedocument daarbij
schouwburg is het Paleis voor Schone Kunsten een van de drie fede-
is de beheersovereenkomst tussen de aandeelhoudende overheid en
rale culturele instellingen². In 2008 was de Federale Overheidsdienst
de openbare onderneming. Dit definieert de opdrachten betreffende openbare dienstverlening en de toegekende middelen om deze te realiseren, en bepaalt ook andere doelstellingen.
72
1. Wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk, en zijn uitvoeringsbesluiten van 19 december 2001. 2. Artikel 150 van de programmawet van 8 april 2003 en artikel 1, 1° van het Koninklijk Besluit van 21 juli 2003.
van Binnenlandse Zaken met betrekking tot deze drie instellingen de
Besluit van 21 juli 2003. Sinds 21 december 2007 is dit de Minister
bevoegde overheid, terwijl de Kanselarij van de Eerste Minister bleef
van Binnenlandse zaken, krachtens het Koninklijk Besluit van 27
instaan voor de administratieve en budgettaire opvolging.
december 2007 4.
Bij de oprichting van de naamloze vennootschap in 2002 werd het
aandelen (27%).
maatschappelijke kapitaal vastgesteld op ¤ 17.500.000, verhoogd met
De Raad van Bestuur
een uitgiftepremie van ¤ 109.106,34. Het werd vertegenwoordigd
De Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten is
door 17.500 aandelen zonder aanduiding van nominale waarde, in
samengesteld uit een gelijk aantal Nederlandstalige en Franstalige
het bezit van de Federale Overheid. Dit kapitaal vertegenwoordigde
leden. De bestuurders, voorzitter en ondervoorzitter van de Raad van
hoofdzakelijk de nettowaarde van het vruchtgebruik van het gebouw en
Bestuur worden benoemd door de Koning, via een in de ministerraad
verschafte de vennootschap geen liquide middelen.
overlegd koninklijk besluit. Hun mandaat is onbezoldigd.
Om de groei van de vennootschap te bevorderen besloten de
De eerste Raad van Bestuur van de vennootschap werd benoemd via het
voogdijoverheden in 2003 tot een kapitaalverhoging. Tijdens een
Koninklijk Besluit van 19 december 2001, de helft van de leden voor zes
buitengewone Algemene Vergadering van aandeelhouders op 11 april
jaar en de andere helft voor drie jaar. Sindsdien hebben twee bestuurders
2003 tekende de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij
hun ontslag ingediend; zij werden vervangen via het Koninklijk Besluit
(FPIM)³ in op een kapitaalverhoging van 5 miljoen euro, waarvoor ze
van 11 juli 2003.
in ruil 6.481 aandelen op naam kreeg zonder aanduiding van nominale waarde. Het kapitaal bedraagt nu ¤ 22.500.000 vertegenwoordigd door
Via het Koninklijk Besluit van 27 december 2004 vernieuwde de
23.981 aandelen.
Koning het mandaat van de zes bestuurders van wie het oorspronkelijke
Het aandeelhouderschap
mandaat afliep op 31 december 2004 met zes jaar. Voortaan hebben alle bestuurders een mandaat voor een termijn van zes jaar; voor de
Zoals hierboven aangegeven heeft het Paleis voor Schone Kunsten twee
helft van hen liep het af op 31 december 2007 en voor de andere helft
aandeelhouders:
loopt het tot 31 december 2010. Bij Koninklijk Besluit van 15 februari
• de Federale Overheid bezit 17.500 aandelen (73%). De Federale
2008 5 werden de zes mandaten ingevuld die eind 2007 afliepen. Het
Overheid wordt vertegenwoordigd door de minister die de voogdij
vernieuwde het mandaat van de dames Verhaegen en Quix, en van de
heeft over de drie federale culturele instellingen; sinds 2003 en tot
heren Antonis, Praet en Blanpain. Drie nieuwe bestuurders werden
december 2007 was dit de Eerste Minister, krachtens het Koninklijk
benoemd, namelijk de heren Crombez, Delcor en Drzymala.
3. Nieuwe benaming van de voormalige Federale Participatiemaatschappij, ontbonden (fusie door overneming) door de Federale Investeringsmaatschappij (wet 26 augustus 2006, B.S. 30 augustus 2006, inwerkingtreding 30 augustus 2006).
4. Artikel 4 van het Koninklijk Besluit van 27 december 2007 over bepaalde ministeriële bevoegdheden, B.S. 31 december 2007. 5. Koninklijk besluit van 15 februari 2008 houdende benoeming van de leden van de Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten (B.S. 22 februari 2008, p. 11634).
73
Foto : Mikaël Falke
Het maatschappelijke kapitaal
• de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij bezit 6.481
De Raad van Bestuur is samengesteld uit de 12 volgende stemgerechtigde
De directeur-generaal en het directiecomité
leden:
De heer Paul Dujardin werd via het Koninklijk Besluit van 19 december
Foto : Mikaël Falke
Voorzitter:
de heer Étienne Davignon
2001 benoemd tot directeur-generaal van het Paleis voor Schone
Vicevoorzitter: de heer Michel Praet
Kunsten voor een termijn van zes jaar, van 1 januari 2002 tot 31
Bestuurders:
de heer Eric Antonis
december 2007, eenmaal vernieuwbaar. Zijn mandaat werd vernieuwd
de heer Jean Courtin
bij Koninklijk Besluit van 30 april 2007 voor een tweede termijn van
de heer John Crombez
zes jaar, van 1 januari 2008 tot 31 december 2013. Hij is belast met
de heer Jean-Pierre de Bandt
het dagelijkse beheer van de vennootschap en wordt bijgestaan door een
de heer Jean-Pierre de Launoit
directiecomité, dat hij voorzit.
de heer Frédéric Delcor
de heer Antoine Drzymala
Het directiecomité bestaat uit vier leden, onder wie de directeur-
mevrouw Marleen Van Waeyenberge
generaal. De drie andere leden werden door de Raad van Bestuur
mevrouw Isabelle Verhaegen
benoemd voor een termijn van zes jaar, die op hetzelfde ogenblik inging
mevrouw Geertrui Windels
als de vernieuwing van het mandaat van de directeur-generaal.
Ook werden twee bestuurders aangeduid met raadgevende stem,
De secretaris-generaal staat in voor het secretariaat van het
namelijk de heer Marc-Yves Blanpain en mevrouw Marie-Paule Quix.
directiecomité. In 2008 kwam het directiecomité achtmaal samen. Het comité kan adviseurs of departementshoofden uitnodigen op
Nemen ook deel aan de vergaderingen van de Raad van Bestuur:
de vergaderingen. Het bespreekt culturele en artistieke projecten en
de directeur-generaal, de secretaris-generaal en de drie regerings-
kwesties die verband houden met het dagelijkse beheer.
commissarissen (zie infra). Tot slot is er wekelijks een vergadering van het Management Team, In 2008 kwam de Raad van Bestuur zesmaal samen. De raad beraad-
samengesteld uit de tien verantwoordelijken van de verschillende
slaagde over de financiële situatie van de vennootschap (vastlegging van
departementen van het Paleis voor Schone Kunsten en de directeur-
de jaarrekening 2007, budget 2008, driemaandelijkse en semestriële
generaal, dat het geheel van de activiteiten coördineert.
staten), de culturele programmering zoals voorgesteld door de directeur-generaal, de nieuwe grote vastgoedinvesteringen (restauratie- en renovatiewerkzaamheden). Een auditcomité samengesteld uit mevrouw Windels en de heren Blanpain, Courtin en Praet werd belast met het controleren van alle financiële documenten die door de directie worden voorgelegd.
74
De regeringscommissarissen
Het college van commissarissen
Het Paleis voor Schone Kunsten is onderworpen aan de controle van
De controle op de financiële toestand, de jaarrekening en de regelmatig-
volgende twee ministers:
heid van de verrichtingen die in de jaarrekening weergegeven moeten
• de federale Minister bevoegd voor de federale culturele instellingen;
worden, wordt toevertrouwd aan een college van vier commissarissen.
tot december 2007 was dit de Eerste Minister en tijdens het jaar 2008
Twee commissarissen worden door de algemene vergadering benoemd
de Minister van Binnenlandse Zaken,
onder de leden (natuurlijke personen of rechtspersonen) van het
• de Minister van Begroting.
Instituut van Bedrijfsrevisoren. Op de statutaire Algemene Vergadering van 25 april 2006 werden de mandaten van volgende twee revisoren ver-
Het toezicht wordt uitgeoefend door bemiddeling van drie regerings-
nieuwd voor een termijn van vier jaar:
commissarissen, die benoemd zijn door de Koning.
• T.C.L.M.-Toelen, Cats, Morlie & Co CVBA, wettelijk vertegenwoordigd door de heer Jean-François Cats tot en met december 2008, na-
Twee
regeringscommissarissen,
een
Nederlandstalige
en
een
Franstalige, zijn benoemd op voordracht van de Eerste Minister die de voogdij kreeg over de federale culturele instellingen 6. Het
dien door de heer Bernard de Grand Ry; • KPMG BCV, wettelijk vertegenwoordigd door de heer William Van Aerde.
gaat om de heren Marc Boeykens en Renaud Bellen, benoemd bij Koninklijk Besluit van 31 maart 2004, ingevolge het in voege treden
Twee commissarissen werden benoemd door de algemene vergadering
van de programmawet van 8 april 2003 die de controle op de federale
van het Rekenhof voor een termijn van 4 jaar vanaf 1 maart 2006:
culturele instellingen versterkt.
- de heer Jan Debucquoy, raadsheer,
De derde regeringscommissaris wordt benoemd op voordracht van
- de heer Franz Wascotte, raadsheer.
de Minister van Begroting. Het gaat om mevrouw Rika Denduyver, benoemd bij Koninklijk Besluit van 4 april 2003 7. De regeringscommissarissen worden uitgenodigd op alle vergaderingen van de Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten en hebben er een raadgevende stem 8. Ze zijn benoemd voor de duur van de regering en hun mandaat is vernieuwbaar 9.
Foto : Mikaël Falke
6. Artikel 151 van de programmawet van 8 april 2003, in voege getreden op 19 april 2004 door toepassing van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004. 7. Artikel 14, §1 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk (…), gewijzigd door artikel 156, 1° van de programmawet van 8 april 2003. 8. Artikel 14, §3 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk (…), gewijzigd door artikel 156, 2° van de programmawet van 8 april 2003. 9. Artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004 tot regeling van het statuut van de twee regeringscommissarissen bij de federale culturele instellingen.
75
De beheersovereenkomst
Het paritair comité
De beheersovereenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten werd
Het paritair comité is opgericht via het Koninklijk Besluit van
afgesloten met de Belgische Staat op 18 november 2002 en goedgekeurd
19 december 2001. Naast de voorzitter, de heer Étienne Davignon, is
bij Koninklijk Besluit van 2 december 2002. Het trad in voege op
het samengesteld uit twaalf effectieve leden, zes ter vertegenwoordiging
21 december 2002, de dag van publicatie in het Belgisch Staatsblad;
van de directie en zes die het personeel vertegenwoordigen (met zes
het werd afgesloten voor een periode van vijf jaar en van rechtswege
plaatsvervangers).
verlengd tot de inwerkingtreding van de nieuwe beheersovereenkomst die onderhandeld wordt.
In 2008 kwam het paritair comité negenmaal bijeen. Tijdens deze vergaderingen behandelde het onder meer volgende punten:
De beheersovereenkomst regelt onder andere volgende, wettelijk vastgelegde aangelegenheden: • de uitvoeringsregels van de dienstverlenende opdracht van de ven-
• de evolutie van de procedure met betrekking tot de nieuwe samenstelling van het paritair comité; • de koopkracht en de procedures aangaande bevordering en aanwerving,
nootschap, met name een multidisciplinaire en geïntegreerde cul-
• de invoering van een systeem van maaltijdcheques;
turele programmering die bijdraagt tot de Europese en internatio-
• het reglement betreffende communicatie per telefoon;
nale uitstraling van het federale België, de gemeenschappen en het
• de opvolging van het subcomité voor Preventie en Bescherming op het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest; • de regels met betrekking tot het gebouw, enerzijds het beheer en het onderhoud ten laste van het Paleis voor Schone Kunsten, anderzijds de grote herstel- en renovatiewerkzaamheden ten laste van de Staat; • de samenwerking met andere instellingen, in het bijzonder de regelmatige gebruikers van het Paleis voor Schone Kunsten; • de regels met betrekking tot de dotatie van de Federale Overheid; • de verplichtingen inzake intern en extern toezicht. In deze overeenkomst verbindt het Paleis voor Schone Kunsten zich ertoe een coherente culturele programmering uit te werken, een actief cultureel democratiseringsbeleid te voeren en een culturele, artistieke, professionele en technische referentie te zijn. De overeenkomst voorziet evenwel dat deze verbintenissen rechtstreeks verbonden blijven met de financiële middelen waarover het Paleis beschikt, in het bijzonder met de dotaties die het toegewezen krijgt om zijn opdrachten te vervullen.
76
Werk (CPBW); • de feestdagen van 2009.
77
Financieel verslag De rekeningen voor het boekjaar 2008 kan men weerom beschouwen
• de diensten en diverse goederen (2,2 miljoen euro) die de kosten
als in evenwicht. Het verlies van het boekjaar ¤ 227.863,23
behelzen voor de administratieve werking, zoals de huurgelden en de
vertegenwoordigt immers slechts 0,8 % van de bedrijfskosten op de resultatenrekening (¤ 27.378.313,40).
verzekeringen. • de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (11 miljoen euro) die alle kosten omvatten met betrekking op het personeel.
Bij de bedrijfskosten verdienen drie posten bijzondere aandacht : • de handelsgoederen, grond- en hulpstoffen (12,9 miljoen euro), die de
Bovendien moet men rekening houden dat het Paleis een belangrijk
basis vormen voor de activiteiten van het Paleis voor Schone Kunsten,
deel van de kosten draagt van de blote eigendom, in het bijzonder de
te weten de kosten voor de volledige artistieke productie (7,9 miljoen
onderhoudskosten van het gebouw. Deze kosten hebben een belangrijke
euro) en de communicatie (1,8 miljoen euro).
impact op de rekeningen.
Balans (in duizenden ¤) ACTIVA
2008
2007
VASTE ACTIVA 25.349 Materiële vaste activa 25.280 A. Terreinen en gebouwen 17.518 B. Installaties, machines et uitrusting 380 C. Meubilair en rollend materieel 654 D. Overige materiële vaste activa 5.760 E. Activa in aanbouw en vooruitbetalingen 968 Financiële vaste activa 69
24.725 24.662 17.518 395 680 5.376 693 63
VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen op ten hoogste één jaar Geldbeleggingen Liquide middelen Overlopende rekeningen
TOTAAL DER ACTIVA
78
9.246 6.279 1.822 627 518
34.595
9.890 6.009 997 2.774 110
34.615
PASSIVA EIGEN VERMOGEN Kapitaal Uitgiftepremies Herwaarderingsmeerwaarden Overgedragen verlies Kapitaalsubsidies VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN Voorzieningen voor risico’s en kosten
2008
2007
23.095 24.099 22.500 22.500 109 109 385 385 (5.223) (4.995) 5.324 6.100 399 399
888 888
SCHULDEN 11.101 Schulden op meer dan één jaar 600 Schulden op ten hoogste één jaar 8.972 A. Financiële schulden 500 B. Handelsschulden 5.275 C. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 22 D. Schulden m.b.t. belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 2.801 E. Overige schulden 373 Overlopende rekeningen 1.530
9.628
TOTAAL DER PASSIVA
8.131 4.342 15 2.940 833 1.498
34.595 34.615
Voor een totaalbeeld van de activiteiten in 2008 is een geconsolideerde
De vele partnerships versterken het overkoepelende culturele project
kijk noodzakelijk. Concreet wil dit zeggen dat men rekening dient te
van het Paleis voor Schone Kunsten en maken een belangrijk onderdeel
houden met het aandeel en de lasten van de vele activiteiten van partners
uit bij de consolidatie van de rekeningen.
in het Paleis voor Schone Kunsten. Dit geldt zowel voor het culturele project als voor de onroerende investeringen.
Het spreekt voor zich dat de financiële inbreng van de verschillende coproducenten uiterst belangrijk is en bijdraagt aan de artistieke
Om zijn ambitieuze artistieke programma waar te maken, streeft het
kwaliteit van de projecten. Hierbij moet men wel de bijkomende kosten
Paleis naar een zo groot mogelijke synergie en samenwerking, onder
in rekening brengen, zowel wat betreft het inzetten van personeel en
andere via coproducties met structurele (of occasionele) partners en via
technische middelen als de infrastructuurkosten. Dit alles heeft een
het aantrekken van projecten die externe financiële middelen krijgen.
weerslag op de hoge werkingskosten van het Paleis.
Resultatenrekening (in duizenden ¤) RESULTATENREKENING
2008
2007
BEDRIJFSOPBRENGSTEN I. Omzet II. Andere bedrijfsopbrengsten
26.175 6.785 19.390
25.569 6.629 18.941
BEDRIJFSKOSTEN III. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen IV. Diensten en diverse goederen V. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen VI. Afschrijvingen en waardeverminderingen VII. Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen en handelsvorderingen VIII. Voorzieningen voor risico’s en kosten IX. Andere bedrijfskosten
27.378 12.953 2.229 11.269 1.420 15 489 11
26.595 13.155 3.378 10.111 1.298 87 1.345 12
BEDRIJFSVERLIES FINANCIELE OPBRENGSTEN FINANCIELE KOSTEN VERLIES UIT DE GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING VOOR BELASTING UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN UITZONDERLIJKE KOSTEN VERLIES VAN HET BOEKJAAR VOOR BELASTING BELASTINGEN OP HET RESULTAAT
(1.202) 881 27 (343) 318 203 (228) 0
(1.026) 859 4 (170) 168 45 (48) 0
(228)
(48)
VERLIES VAN HET BOEKJAAR
79
De onroerende investeringen konden dan weer gebeuren dankzij de
Als voorbeeld van terugkerende coproducties die gerealiseerd worden
hulp van de verschillende interveniërende partijen, met name Beliris, de
kunnen we alle activiteiten aanhalen die in coproductie gebeuren met
FPIM, de Regie der Gebouwen, de Nationale Loterij of nog het Brussels
een twintigtal gepriviligeerde partners, waaronder het NOB, Europalia,
Hoofdstedelijk Gewest. Ook al wordt niet alle financiële steun in de
de Munt, het Festival van Vlaanderen, Les Halles de Schaerbeek en
rekeningen opgenomen, toch staat het Paleis voor Schone Kunsten in
Rideau de Bruxelles. Het Paleis voor Schone Kunsten staat in voor het
voor het grootste deel van het beheer en de leiding van de werken die
concept, de opvolging en de realisatie van deze activiteiten, deels met
kunnen gerealiseerd worden dankzij deze substantiële ondersteuning.
zijn partners, maar ook volledig op eigen kracht. Dit is het geval voor de
Het culturele project Het culturele project van het Paleis voor Schone Kunsten moet men
volledige technische bijstand, maar geldt ook voor de algemene diensten (bijvoorbeeld de communicatie via onze website of de publicaties, maar ook de beveiliging, het onthaal en de verzekeringspolissen).
vanuit een ruim kader bekijken. Er worden eveneens artistieke projecten met derden gecoproduceerd Men moet inderdaad rekening houden met het gedeelte dat het Paleis
in het kader van eenmalige partnerships. Als voorbeeld vermelden we
voor Schone Kunsten heeft in de productie van zijn activiteiten maar
de tentoonstellingen Boeddha’s glimlach, Paul Klee en Kunstschatten uit
ook met het gedeelte van onze partners in de coproducties en eigen
Wallonië van vroeger en nu; deze projecten werden gerealiseerd op basis
producties.
van dergelijke partnerships. Zo droeg Korea bij aan Boeddha’s glimlach door de transport- en verzekeringskosten van de werken te betalen.
Een belangrijk eerste luik bestaat uit het deel dat het Paleis investeert
Zoals eerder aangestipt, zijn alle kosten die het Paleis voor Schone
in de productie of coproductie van culturele evenementen. Muziek en
Kunsten op zich neemt integraal en waarheidsgetrouw opgenomen in
beeldende kunsten maken het leeuwendeel van deze activiteiten uit,
de rekeningen. Maar het globale culturele budget van de activiteiten die
maar het Paleis voor Schone Kunsten wil multidisciplinair zijn. Film,
het Paleis onthaalt, moet men bekijken in het bredere kader, precies
theater, dans, literatuur, architectuur en educatieve werking maken
omdat het Paleis voor Schone Kunsten ook zijn infrastructuur ter
integraal deel uit van onze culturele activiteiten en komen vaak samen
beschikking stelt.
aan bod, zoals tijdens festivals. Dit eerste deel van de programmatie wordt gedragen door de eigen middelen van het Paleis voor Schone
Het aandeel van de partners in onze coproducties en eigen producties
Kunsten en bedraagt een totaal van 7,9 miljoen euro.
bedraagt het aanzienlijke bedrag van 15,049 miljoen euro, te voegen bij de eigen artistieke producties van het Paleis voor Schone Kunsten
Maar het Paleis voor Schone Kunsten heeft als Belgische en internatio-
ter waarde van 7,9 miljoen euro. De volledige som van de artistieke
nale speler ook de opdracht om heel wat culturele activiteiten te ontvan-
producties die georganiseerd worden in het Paleis voor Schone Kunsten
gen die niet in de boekhouding voorkomen, omdat ze niet integraal ge-
bedraagt dus 23 miljoen euro.
financierd worden door het Paleis, ook al maken ze wel deel uit van ons cultureel aanbod. Het gaat om terugkerende of eenmalige coproducties.
80
Naast deze geconsolideerde benadering is er nog een derde type
activiteit, zijnde de producties van onze talrijke andere partners
Bovendien vergde de realisatie van de investeringen van de laatste jaren
op diverse niveaus, die plaatsvinden in de zalen van het Paleis voor
eveneens de oprichting van een structuur in het Paleis voor Schone
Schone Kunsten, bijvoorbeeld de activiteiten van de Internationale
Kunsten, niettegenstaande het feit dat de financiering ervan niet via de
Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth van België (IMKEB). Ook in dit
rekeningen van het Paleis loopt. Uiteraard doet het Paleis voor Schone
geval beperkt het ter beschikking stellen van de zalen zich niet enkel tot
Kunsten een beroep op partners, zoals de Regie der Gebouwen, of op
het verhuren : de diensten van het Paleis voor Schone Kunsten (techniek,
externe samenwerkingen (architect,…) om geholpen te worden bij het
planning,…), en alleen zij, staan in voor het onthaal, het inlassen van deze
beheer van deze investeringen. Maar de medewerkers van het Paleis
evenementen tussen de andere activiteiten, het technisch beheer en het
voor Schone Kunsten zorgen voor de opvolging van deze dossiers,
goede verloop. Deze activiteiten betekenen een zware belasting voor
zowel op juridisch, financieel, administratief als technisch vlak. Dit
het Paleis voor Schone Kunsten waarvan de impact niet weerspiegeld
geldt voor het zoeken van investeringssubsidies, het bepalen van onze
wordt in de rekeningen van de vennootschap. Het is moeilijk een juiste
desiderata tijdens de ontstaansgeschiedenis, het bemiddelen gedurende
financiële raming te maken van deze activiteiten, maar men moet er
de uitvoering om de begroting onder controle te houden tot aan de
rekening mee houden wanneer men de werkingskosten van het Paleis
oplevering van de werken, en het aanleren van aangepaste vaardigheden
voor Schone Kunsten evalueert.
bij het gebruik van nieuwe technieken. Alle departementen zijn op de
Het beheer en de onroerende investeringen
ene of andere manier betrokken bij het beheer van deze investeringen.
Deze rubriek omvat veelvuldige en complexe activiteiten. Eerst en
Sinds het begin van het eerste mandaat van Paul Dujardin als directeur-
vooral zijn er de 33.000 m² van het Paleis voor Schone Kunsten
generaal werden er belangrijke investeringen gedaan. En in de nabije
zelf, die meer zijn dan enkel maar een aantal lokalen. Het betekent
toekomst moeten er nog nieuwe en even grote investeringen gebeuren,
eveneens het onderhoud van de gevel en de prachtige en ruime
niet alleen om het gebouw te restaureren, maar ook om elementaire
gemeenschappelijke delen die de faam ervan uitmaken (hal, trap…),
redenen van veiligheid (elektriciteit,…). Zij zullen dezelfde zware in-
maar die dus ook moeten worden onderhouden. Dit gebeurt uitsluitend
spanning vergen, met als enig voordeel de reeds opgedane ervaring en
door het personeel van het Paleis voor Schone Kunsten, alhoewel deze
de aanwezigheid van een aangepaste structuur. Toch vergen deze inves-
ruimtes ten dienste staan van iedereen, coproducenten en derden.
teringen steeds meer ingewikkelde juridische en financiële constructies
Dan zijn er ook de administratieve kantoren, in totaal 4.000 m², met
en moet er een beroep gedaan worden op de privésector. Hieraan dient
een beveiligingssysteem, vergaderzalen, diverse faciliteiten voor het
men toe te voegen dat de evolutie van de techniek conform de Europese
personeel en de bezoekers, voor het Paleis voor Schone Kunsten zelf,
maatstaven, die voor het Paleis voor Schone Kunsten van toepassing
maar ook voor onze partners die dezelfde lokalen gebruiken (NOB,
zijn, een steeds hogere kwalificering van het personeel vereist.
Europalia, Rideau de Bruxelles…). Deze lokalen worden gehuurd, maar het technisch personeel van het Paleis voor Schone Kunsten staat in
Om een idee te geven van de orde van grootte hebben de overheid en
voor het onderhoud.
de privésector sinds 2000 een gecumuleerd bedrag van ¤ 44.546.000 op de site van het Paleis voor Schone Kunsten geïnvesteerd. Dit gaat
81
52,3
De geconsolideerde activiteit van het Paleis voor Schone Kunsten vertegenwoordigt 52,3 miljoen euro.
gepaard met het gebruik van complexe financiële constructies waarbij
Paleis voor Schone Kunsten in 2008 een totaal van 52,3 miljoen
de Regie der Gebouwen, Beliris, de SFPI, de Nationale Loterij, het
euro bedroeg. Dit is de som van de Bedrijfskosten van 27,3 miljoen
Brussels Hoofdstedelijk Gewest of ook nog de Bernheimstichting
euro, de waarde van de culturele activiteiten die niet door het Paleis
geïmpliceerd waren.
voor Schone Kunsten werden geproduceerd (15 miljoen euro) en de onroerende investeringen (10 miljoen euro).
Zoals eerder vermeld, kan het deel van de investeringen, dat rechtstreeks beheerd werd door derden zoals de Regie der Gebouwen, zonder
BEMERKINGEN BIJ HET ACTIEF
directe financiële tussenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten,
• De materiële vaste activa zijn toegenomen, door het afwerken van de
geraamd worden op 10 miljoen euro voor het jaar 2008 (afwerking van
renovatie van de daken aan de noordzijde, die gefinancierd werd in het
het noordelijk circuit, BOZARSHOP, CINEMATEK e.a.).
kader van Beliris 9. De aan de gang zijnde vastleggingen bestaan uit de
Een geconsolideerd budget van 52,3 miljoen euro Zoals men ziet, houdt de traditionele opdracht van het Paleis voor Schone Kunsten naast het organiseren van culturele activiteiten en het beheren van het gebouw heel wat complexe facetten in.
kosten voor het voortzetten van de renovatie van het orgel en uit de prestaties en studies die gedaan werden in verband met het bouwen van het restaurant. • De stijging van de financiële vaste activa is voornamelijk het gevolg van de betaling van het saldo van onze participatie in de BOZARSHOP. • De vorderingen op maximum één jaar zijn stabiel gebleven ten opzichte
De culturele activiteit behelst eigen producties, coproducties,
van het vorige jaar. Onze commerciële vorderingen zijn gedaald als
producties van derden in de zalen van het Paleis en artistieke projecten
resultaat van onze politiek om ze beter op te volgen. Onze andere
met derden met een externe financiering. De bestaande organisatie
vorderingen bestaan uit nog te ontvangen subsidies, die gestegen zijn,
van het Paleis voor Schone Kunsten moet al deze activiteiten
als gevolg van de langer geworden uitkeringstermijn van de subsidies
ondersteunen, waarvan een deel niet gevaloriseerd wordt in de
voor het Paleis voor Schone Kunsten.
rekeningen en de begroting van de vennootschap.
• De thesauriebeleggingen zijn hoger en dit stelt de vennootschap in staat te voldoen aan haar verplichtingen, een situatie die verbeterd is
Hetzelfde geldt voor het beheer en de onroerende investeringen. Sommige subsidies voor investeringen worden gedragen door derden (vooral de Regie der Gebouwen in 2008), terwijl het Paleis voor Schone
ten opzichte van het boekjaar 2007. • De overlopende rekeningen van het actief zijn gestegen, als gevolg van de invoering van de BTW met zijn verplichtingen.
Kunsten, zoals hoger gezegd, op een fundamentele manier bijdraagt tot de realisatie van deze investeringen. Ook hier komen zij ten goede
BEMERKINGEN BIJ HET PASSIEF
aan allen, het Paleis voor Schone Kunsten, de coproducenten, de
• Het overgedragen verlies is hoofdzakelijk te wijten aan de boekjaren
partners en de bezoekers van deze activiteiten.
2002 en 2003, dwz. de periode juist na de fusie, toen er nog geen business plan was en het Paleis voor Schone Kunsten met zijn activiteiten
Men kan dan ook stellen dat de geconsolideerde activiteit van het
82
diende te starten met van in het begin een structurele onderfinanciering.
• De voorzieningen voor risico’s en kosten van ¤ 399.000 slaan op :
• De aankopen zijn gedaald met ¤ 200.000, wat de wil van het Paleis
- g rote herstellings- en onderhoudswerken : enkel de voorziening van
voor Schone Kunsten aantoont om te komen tot een kostenreductie.
¤ 257.000 voor de werken aan het orgel. In 2006 had het Paleis voor
Niettemin mag men niet vergeten dat de aankopen voor de werking
Schone Kunsten de voorziening van 1,2 miljoen euro al gebruikt voor
van het Paleis voor Schone Kunsten gestegen zijn (energie, beveiliging,
de kosten in het kader van de werken aan de daken van de noordzijde ;
uitbating, … ) en dat het evenwicht bereikt werd door de daling van
-o verige risico’s en kosten : de voorziening voor herstructurering en de
de aankopen in het artistieke domein. Deze besparing op de artistieke
voorziening voor geschillen konden gedeeltelijk hernomen worden.
kosten diende te gebeuren zonder een inbreuk te doen op de kwaliteit
De voorziening voor geschillen was aangelegd om rekening te houden
van het product, om het hoofd te kunnen bieden aan de structurele
met het risico van de BTW, dat thans onbestaande geworden is.
lasten van het Paleis.
• De handelsschulden zijn gestegen, in lijn met de politiek van coproduc-
• De diensten en diverse goederen zijn gedaald, rekening houdende met
ties. Dit is ook een gevolg van de wens om permanent over voldoende
het feit dat in het boekjaar 2007 aan de Regie der Gebouwen een saldo
thesaurie te beschikken om in staat te zijn onze verplichtingen na te
betaald werd dat afkomstig was van de Nationale Loterij en bestemd
komen, onder meer door een beroep te doen op leverancierskrediet.
was voor de betaling van een deel van de werken aan de daken van de
• De fiscale, sociale en loonkosten zijn gedaald, dankzij de steun die het Paleis voor Schone Kunsten heeft van het sociaal secretariaat. • De overige schulden op ten hoogst één jaar zijn afgenomen, zij omvatten de schulden van het bespreekbureau tegenover derden. • De overlopende rekeningen van het passief omvatten ¤ 242.000 te imputeren kosten en ¤ 1.287.000 over te dragen opbrengsten.
noordzijde. • De loonkosten zijn onder controle gebleven, als men rekening houdt met de aanwending van de voorziening van ¤ 224.000 voor de herstructurering, met de drievoudige indexering in de loop van het boekjaar 2008, en met de toekenning van de maaltijdcheques en van de eindejaarspremies. • De stijging van de afschrijvingen wordt gedeeltelijk gecompenseerd
BEMERKINGEN BIJ DE RESULTATENREKENING
• Verkopen en prestaties vertegenwoordigen de bedrijfsopbrengsten
door de andere financiële opbrengsten, waarbij de kapitaalsubsidie van Beliris.
van het Paleis voor Schone Kunsten ; zij zijn gestegen met 2,3 %, nl.
• De voorzieningen voor risico’s en kosten omvatten voornamelijk de
¤ 606.000. De Box Office is gestegen, dankzij een mooie prestatie
hernemingen van de voorzieningen voor de BTW en van de voorziening
van de tentoonstellingen. Ook BOZAR FUNDING vertoont een
voor de herstructurering.
hoger resultaat dan in de vorige boekjaren, en dit ondanks een moeilijk economisch klimaat.
• De financiële opbrengsten zijn gestegen als gevolg van een dynamisch beheer van de thesaurie.
• Ook de andere inkomsten zijn gestegen. Deze stijging is vooral te
• De andere uitzonderlijke opbrengsten bestaan uit betalingen van de
danken aan de verhoging van de federale dotatie die in de loop van
verzekering voor de waterschade van het orgel. Deze uitzonderlijke
het boekjaar 2008 verkregen werd om de instelling in staat te stellen
opbrengsten dekken een groot stuk van de uitzonderlijke kosten die
gedeeltelijk de invloed van externe factoren op te vangen (onder meer
precies voor de herstelling van het orgel gedaan werden.
wat betreft de human resources).
83
Enkele cijfers 1 hectare glas voor de daken • 5 miljoen euro zakencijfer voor BOZAR FUNDING • 14 % sponsoringinkomsten van totale BOZAR FUNDING-omzet • 18 BOZAR CORPORATE PATRONS • 25 % stijging van advertentie-inkomsten van BOZARMAGAZINE • 38 persconferenties • 43 % bezoekers jonger dan 26 voor de tentoonstelling It’s not only Rock ’n’ Roll, Baby! • 46 % vrouwen in het management team • 52,3 miljoen euro geconsolideerd budget • 61 BOZAR YOUNG PATRONS • 80 evenementen voor 80 jaar BOZAR • 250 BOZAR PATRONS • 250 kinderen voor de zomerwedstrijd • 318 persdossiers • 333 sollicitatiegesprekken • 348 medewerkers • 1.150 volwassenen en kinderen voor de BOZARSUNDAYS • 2.500 gemiddeld aantal bezoekers per werkdag op bozar.be • 3.021 spontane sollicitaties • 3.128 persartikels • 3.770 zetels bij volle bezetting • 4.500 inschrijvingen voor de preselectie van de Canvascollectie • 4.660 totaal aantal publieke activiteiten • 5.309 opleidingsuren • 5.431 artiesten ontvangen in BOZAR • 6.870 maximaal aantal bezoekers per avond • 8.957 manifestaties en evenementen • 8.987 affiches • 13.588 abonnees op de nieuwsbrief • 23.219 programmaboekjes • 35.386 abonnementen klassieke muziek • 44.641 inzendingen voor de Sony World Photography Awards 2008 • 72.000 jaarbrochures • 349.924 totaal aantal bezoekers van de tentoonstellingen • 558.912 totaal aantal bezoekers van bozar.be • 700.000 losse tickets • 810.000 BOZARMAGAZINES • 971.000 folders • 983.873 totaal aantal bezoekers
84