jaarrapport 2009 by BOZAR

JAARVERSLAG 2009

JAARVERSLAG 2009 PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN, BRUSSEL

EXPO. Calle Sophie ÂŠKleinefenn

KOERS HOUDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Een sterkere internationale rol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Internationale missie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Nieuwe doelpublieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Een open huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Artistieke departementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Enkele hoogtepunten in 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 JANUARI, FEBRUARI, MAART . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 APRIL, MEI, JUNI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 JULI, AUGUSTUS, SEPTEMBER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Culturele Partners in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Culturele partners in het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 BOZAR FUNDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Het Paleis voor Schone Kunsten in de pers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 BOZAR COMMUNICATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 BOZARTICKETS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 BOZAR PLANNING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 BOZARSHOP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 HUMAN RESOURCES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 ORGANOGRAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 ICT – Technische dienst – Veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Horta herontdekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 ARCHIEF VAN HET PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 JURIDISCHE STRUCTUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 FINANCIEEL RAPPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

KOERS HOUDEN Het was een woelig jaar. Toch heb ik er nooit aan getwijfeld dat het Paleis voor Schone Kunsten koers zou houden. Door de jaren heen heeft onze organisatie een maturiteit opgebouwd waardoor we ook op wild water stevig overeind blijven. Vanzelfsprekend kunnen we niet om de economische context heen; het Paleis voor Schone Kunsten leeft niet van toelagen alleen. En dan hadden we nog onverwachts bezoek van houtkevers. Het Paleis dreigde een volledig tentoonstellingscircuit voortijdig te moeten sluiten. Het incident had ernstige schade kunnen berokkenen aan de organisatie van de zomertentoonstellingen en het nieuwe seizoen. Ook onze internationale reputatie had aangetast kunnen worden. Maar eens te meer kwam de onvermoeibare dynamiek en onfeilbare solidariteit van onze ploeg naar buiten. Door een gezamenlijke inspanning en de steun van de Kanselarij liep de opening van de zomertentoonstellingen slechts een tweetal weken vertraging op. Halfweg 2009 gingen de drie federale culturele instellingen – De Munt, het Nationaal Orkest van België en het Paleis voor Schone Kunsten - een serene institutionele dialoog aan. We vielen toen opnieuw onder de bevoegdheid van de eerste minister, met medewerking van de staatssecretaris voor Begroting. In deze gunstige context was het mogelijk een nieuwe beheersovereenkomst af te sluiten, het tweede van de nog jonge vennootschap (opgericht in 2002). Zonder blozen kunnen we stellen dat alle doelstellingen van de eerste overeenkomst werden bereikt. Als multicultureel, internationaal en voor iedereen toegankelijk centrum is het Paleis voor Schone Kunsten vandaag een vaste waarde. De tweede beheersovereenkomst, die slaat op de periode 2009-2013, wil dit alles nog versterken. Ze omvat de grote krijtlijnen van het actuele beleid en moet ons in staat stellen om op de ingeslagen weg voort te gaan, ja zelfs nog beter te doen. Dat zijn geen loze woorden. In de bladzijden die volgen, krijgt u een overzicht van de uitzonderlijke waaier aan activiteiten in 2009, van klassiek tot hedendaags en in alle artistieke disciplines. Ook de renovatie van het gebouw is een feit. De grote concertzaal en de twee tentoonstellingscircuits zijn vandaag helemaal gerenoveerd en beantwoorden aan de internationale normen - een essentieel onderdeel van ons succes. De bijval voor de najaarstentoonstellingen, nog versterkt door de uitstekende bezoekersopvang, is daarvan het sprekende bewijs.

Het Paleis voor Schone Kunsten produceert zelf een heleboel evenementen. Met zijn talrijke zalen en à-la-carteformules is het ook een natuurlijke medespeler voor een toenemend aantal partners en andere producenten. Enkele partners hebben trouwens een bevoorrechte status, bijvoorbeeld CINEMATEK (het Koninklijk Belgisch Filmarchief ), dat sinds 2009 in een splinternieuwe ruimte huist. De renovatie werd mogelijk gemaakt door de tussenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten. Het werd meteen een groot publiek succes, dat sindsdien niet verzwakt is. Op die manier ontstaat een nieuw publiek voor zowel CINEMATEK als BOZAR. De Cobra-tentoonstelling, een andere opvallende coproductie, was de eerste stap in een nieuwe, langdurige samenwerking tussen het Paleis en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, twee culturele gangmakers op de Kunstberg. De komst van een nieuwe buur betekent goed nieuws voor de toekomst van het Paleis voor Schone Kunsten. Het gaat om SQUARE, het voormalige Congressenpaleis, nu volledig herbouwd en herdacht. Het wordt geëxploiteerd door GL events, een van de meest dynamische internationale groepen op het vlak van organisatie van evenementen. De internationale congresgangers die de plek massaal zullen bezoeken, bieden een unieke kans om nog meer publiek te lokken naar onze concerten en tentoonstellingen. De win-winsamenwerking tussen publieke en private partners werd al concreet gemaakt door een ondergrondse verbinding tussen beide gebouwen en een gezamenlijke communicatie. Tot slot wil ik benadrukken dat heel deze organisatie voldoende financiële armslag veronderstelt. Daarvoor kunnen we rekenen op de steun van de overheid. In dit verband presenteerden De Munt, het Nationaal Orkest van België en het Paleis voor Schone Kunsten een gemeenschappelijke argumentatie om de overheid te overtuigen van de noodzaak van een hoogstaande culturele opdracht in Brussel – zeker in een economische en politieke context die om een nieuwe aanpak vraagt. Een en ander viel niet in dovemansoren. Wij bedanken de overheid daarvoor, net zoals de sponsors en mecenassen die ons trouw bleven.

Opvang van diverse soorten publiek is trouwens de prioriteit voor de komende jaren, van de veiligheid van kunstwerken en bezoekers tot de opvang van minderbedeelden en personen die minder vlot uit de voeten kunnen. Het afgelopen seizoen boden we weerom heel wat tentoonstellingen van hoogstaand niveau gratis aan. Ook het groeiende aantal bezoekers in de BOZARSHOP verheugt me. Het wijst op de sterkte van het oorspronkelijke concept en op de aantrekkingskracht van het Paleis voor Schone Kunsten. En dan is er nog een project dat me bijzonder na aan het hart ligt: een volwaardig restaurant. Het moet de kroon op het werk zetten van de publieksopvang in onze grote instelling. Ik blijf eraan werken.

Étienne Davignon Voorzitter van de Raad van Bestuur Minister van Staat

3. 1. EXPO. Repromotion © Jan De Cock | 2. Étienne Davignon. Voorzitter van de Raad van Bestuur | 3. Ningbo Historic Museum (EXPO. Architecture as a resistance. europalia.china) © Iwan Baan | 4. Affiche van EXPO. The State of Things. Brussels/Beijing (europalia.china) | 5. Het Paleis voor Schone Kunsten | 6. Koreaanse choregrafe Ahn Eun-me mengde traditie en moderniteit in haar voorstelling Princess Bari | 7. Opening van de CINEMATEK © Jiri Szeppan | 8. Nocturne Eni-Distrigas | 9. Koningin Paola en Paul Dujardin bezoeken de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto © Didier Vandenbosch

Een sterkere internationale rol Het jaar 2009 was een van de moeilijkste uit de recente geschiedenis van het Paleis voor Schone Kunsten. De economische crisis, die zich op volle orkaansterkte liet voelen in alle geledingen van de maatschappij, vroeg om een kordaat antwoord. Met een besparingsoperatie van 1,8 miljoen ¤ bij de ondersteunende diensten is onze instelling erin geslaagd ongehavend door een moeilijke periode te laveren. De slinkende middelen dwongen ons tot creativiteit. Toch bleef het artistieke aanbod erg groot en het artistieke niveau even hoog. Het publiek heeft amper wat van de zware inspanningen gemerkt.

om Belgische kunstenaars een internationaal platform te bieden. We zetten samenwerkingen op het getouw met gerenommeerde kunstinstellingen, onder andere met Whitechapel Art Gallery in Londen waar de tentoonstelling Robbrecht & Daem: Pacing through Architecture in 2010 te zien is, met het National Art Museum in Beijing, waar in mei 2010 The State of things van Luc Tuymans en Ai Weiwei loopt en Le Magasin in Grenoble waar Jan De Cock Repromotion brengt. In haar ‘internationale missie’ treffen we tal van buitenlandse samenwerkingen aan (cfr. infra).

Maar 2009 was ook operationeel en artistiek een doorbraakmoment voor het huis. Het aanbod aan culturele actoren die, elk op hun terrein, een center of excellence willen zijn, is de laatste jaren alleen maar toegenomen. Vooral Vlaanderen heeft in solide structuren geïnvesteerd, zowel in concerthuizen als musea. Wat is de rol van BOZAR in dat goed geoutilleerde Belgische cultuurlandschap? Brussel als hoofdstad van Europa scherpt onze missie en positie als Europees cultuurplatform verder aan, in permanente dialoog met andere culturen. Precies binnen het ruimere, Europese verhaal krijgen het culturele erfgoed en de artistieke dynamiek uit onze gemeenschappen, regio’s en steden hun plek en internationaal draagvlak. De zoektocht naar een scherper profiel passeerde de voorbije jaren noodgedwongen langs symbolische en letterlijk te nemen bouwwerven. Ze zijn intussen zo goed als afgerond. Een betrouwbaar en transparant beheersmodel, investeringen in de gestage renovatie van het gebouw, een sterk managementteam met topspecialisten, de pertinente wil om te voldoen aan de strenge internationale criteria voor musea: het zijn de fundamenten waarop BOZAR zijn werking verder uitbouwt. Zo markeert 2009 het moment waarop het Paleis voor Schone Kunsten zich verankert als cultuurplatform, zowel in de Belgische als Europese dynamiek. Het Paleis voor Schone Kunsten groeit uit tot een uitgelezen symbolische plaats waar de gemeenschappen met elkaar in dialoog kunnen gaan. In de beleidsverklaring 2009-2013 bevestigt de Vlaamse regering haar intentie tot samenwerking met het Paleis voor Schone Kunsten. Daarbuiten groeit het huis verder uit tot een ontmoetingsplek voor Europese samenwerking. Zeker nu de Europese Unie multiculturaliteit, educatie en cultuurindustrie als aandachtspunten naar voor schuift, stelt BOZAR zich open als een huis voor cultuurdiplomatie. Ook binnen het netwerk van de European Concert Hall Organisation (ECHO) geeft BOZAR mee de richting aan. Nu nieuwe Europese landen aansluiten bij het netwerk, verschuift de focus van grote coproducties naar broodnodige trainingsprogramma’s en solidariteitsacties.

De onafgebroken steun van de overheid, zowel federaal als van de gemeenschappen, moet met klem benadrukt worden. Het blijft de onmisbare hoeksteen waarop het begrotingsevenwicht van de instelling rust. Zo willen we eerst en vooral de federale regering bedanken. Ook de tussenkomst van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM) en de financiering die tot stand kwam via Beliris, het samenwerkingsakkoord tussen federale en gewestelijke overheden, maakten de noodzakelijke infrastructuur- en renovatiewerken aan het Paleis mogelijk. We willen van harte iedereen danken die bij deze dossiers betrokken was. Onze erkentelijkheid gaat ook uit naar de leden van de Vlaamse Regering, het Waals en Brussels Gewest en de Franse Gemeenschapsregering die ons het afgelopen seizoen hebben gesteund en die we konden overtuigen van ons project. Mooie synergieën werden gerealiseerd met buren als het congrescentrum SQUARE en de CINEMATEK, die samen met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Brussel en het gloednieuwe Magrittemuseum evidente partners op de Kunstberg werden.

Het hoeft dus niet te verbazen dat onze actieradius steeds internationaler wordt. Het aantal potentiële partners is gevoelig vergroot. BOZAR onderhandelde in 2009 rechtstreeks met steden in het Midden-Oosten, het Verre Oosten en de Arabische wereld over grootschalige projecten waarin cultuur en erfgoed centraal staan. Nieuw is de manier waarop BOZAR zich ontpopt heeft als een creatieve productie-unit voor tentoonstellingen, vanuit de overtuiging

Bij een project zoals het Paleis voor Schone Kunsten kan men niet genoeg het cruciale belang onderstrepen van sponsoring, privémecenaat en de genereuze steun van de BOZAR PATRONS. Zonder hun bijdrage en trouw zouden veel projecten simpelweg het daglicht niet zien. Ook de talrijke culturele partners, zowel in België als in het buitenland, dragen via hun inbreng bij tot de intense bedrijvigheid die op haar beurt ten goede komt aan de uitstraling van onze culturele evenementen. Naar hen allen gaat onze dank uit. De ontplooiing was evenmin mogelijk zonder de immense toewijding van alle medewerkers in huis. 2009 is geen turbulent of destastreus jaar geworden. Integendeel, het werd een doorbraakmoment waarin het Paleis voor Schone Kunsten een antwoord gaf op de crisis door zich omonwonden in te schrijven in een toekomstverhaal, zowel in Belgische als Europese context.

Paul Dujardin Directeur-generaal CEO en Artistiek Directeur

Internationale missie Het Paleis voor Schone Kunsten heeft zich in 2009 nog steviger op de kaart gezet als een huis met een bij uitstek internationale roeping. Dit uit zich niet enkel in de diverse bilaterale en multilaterale samenwerkingsverbanden met diverse partners, maar ook in de positie die de instelling inneemt. Bozar profileert zich als instrument en hefboom voor culturele diplomatie, als plek die ruimte maakt voor reflectie over de rol die cultuur speelt in een Europese en internationale context, als initiatiefnemer en motor voor meer culturele samenwerking tussen gemeenschappen en gewesten over grenzen heen.

Enkele voorbeelden: - In 2009 ging het Paleis voor Schone Kunsten samenwerkingen aan met partners in Italië (Van Van Dyck tot Bellotto) en China (europalia.china) en werkte het intensief aan de voorbereiding van veelomvattende projecten met en/of rond Mexico, Spanje, Afrika en Azië. - Ook de architectuurwerking van het Paleis voor Schone Kunsten krijgt steeds meer weerklank in het buitenland. Zo besliste de Londense Whitechapel Art Gallery om de tentoonstelling Robbrecht&Daem. Pacing through Architecture over te nemen. - Steeds meer staten beseffen de mogelijkheden die het Paleis voor Schone Kunsten biedt als multi - en interdisciplinair kunstenhuis in het hart van Europa. Onze infrastructuur en geografische ligging in Brussel ‑ hyperactief politiek en diplomatiek knooppunt, ontmoetingsstad en onderhandelingscentrum ‑ is voor die landen een uitgelezen plek om zichzelf aan de wereld te laten zien. - Binnen de landen van de Europese Unie biedt het voorzitterschap van de Raad van de Unie (en het systeem van de trio-voorzitterschappen) hiervoor een mooie voorzet. Er werd verder gewerkt aan culturele programma’s van de voorzitterschappen van Spanje (2010), België (2010), Hongarije (2011), Polen (2011), Denemarken (2012), Cyprus (2012) en Litouwen (2013). - Naast de 27 lidstaten van de Unie biedt het Paleis voor Schone Kunsten eveneens een forum aan kandidaatlidstaten zoals Turkije en IJsland, maar ook aan landen die Brussel de meest aangewezen plek vinden om zichzelf aan de wereld te presenteren. In 2009 werd zo de laatste hand gelegd aan het ¡Viva México! Festival dat in 2010, ter gelegenheid van de 200e verjaardag van de onafhankelijkheid en de 100e verjaardag van het begin van de Mexicaanse revolutie, een breed scala van de Mexicaanse kunstproductie naar het Paleis zal brengen. -H et Paleis voor Schone Kunsten werkt daarnaast bewust aan een uitbreiding van het culturele aanbod in Brussel naar landen of regio’s die tot nog toe eerder mondjesmaat aanwezig waren: Centraalen Latijns-Amerika of Midden-Azië.

- Internationale netwerken worden steeds belangrijker voor de werking van culturele instellingen. Zo blijft het Paleis voor Schone Kunsten een leidende rol spelen in ECHO (European Concert Hall Organisation) en zet het zich meer bepaald in voor het actief betrekken in het netwerk van concertorganisatoren in de nieuwste lidstaten van de Europese Unie. - Ook in de kalender van internationale historische herdenkingen en politieke opportuniteiten schrijft het Paleis voor Schone Kunsten zich in. Het doel is telkens om inhoudelijk en organisatorisch onbetreden paden in te slaan. Zo werden de fundamenten gelegd voor een reeks activiteiten die tegelijk de herdenking van 50 jaar onafhankelijkheid van 17 Afrikaanse staten, het hedendaags en historisch patrimonium van die landen, de reflectie over urbane ontwikkeling in dezelfde regio én die aandacht voor de Afrikaanse diaspora voor het voetlicht moeten brengen. - Het Paleis voor Schone Kunsten wordt steeds meer benaderd om zijn knowhow over culturele diplomatie, om zijn samenwerkingsverbanden met zeer diverse internationale partners en om zijn cultural governance dat het over de grenzen heen ter beschikking stelt van collega-instellingen in binnen- en buitenland én van politieke actoren. Het Paleis preciseerde in 2009 zijn missie om die ervaring te delen. Het wil zich inzetten voor een meer prominente rol van cultuur in de Europese beslissingsorganen. - Het Paleis voor Schone Kunsten investeerde dit jaar ook steeds meer in een eigen productie-unit die ons in staat stelde beter in te spelen op de talrijke vragen die ons uit het buitenland bereikten om onze producties ook buiten de grenzen te laten zien. Zo werd de basis gelegd voor een Ensortentoonstelling in Mexico en werden we partner van een Luc Tuymans-retrospectieve die in 2009 en 2010 vier steden in de Verenigde Staten aandoet, vooraleer in Brussel neer te strijken. In de toekomst zal ook Cranach dankzij het Paleis voor Schone Kunsten naar Budapest reizen. - de Belgische diplomatie, de FOD Buitenlandse Zaken en de diensten internationaal beleid van onze gewesten en gemeenschappen gebruiken de internationale draaischijf die het Paleis voor Schone Kunsten steeds meer is geworden, als plek die bij uitstek het imago van het federale België en haar gefedereerde entiteiten mee naar buiten kan dragen en buiten de grenzen kan verspreiden.

Een bloemlezing uit de BOZAR-filmpjes en quotes die werden gepost op You Tube en Facebook.

Nieuwe doelpublieken

Een open huis

Het Paleis voor Schone Kunsten vervolmaakte dit jaar zijn strategie om nieuwe doelgroepen aan te trekken. Het beschikt daarvoor over sterke troeven, zoals een kwalitatief hoogstaand en zeer breed artistiek project, maar ook een in het oog springende infrastructuur die haar voltooiing nadert.

Het Paleis voor Schone Kunsten werd gebouwd als een multidisciplinair huis voor de kunsten, een totaalkunstwerk waarin de confrontatie van disciplines verrijkend werkt. De equipe van het Paleis voor Schone Kunsten vult dit programma op een hedendaagse manier in. Daarbij worden twee grote lijnen gevolgd: transversaliteit en multidisciplinariteit.

Met het Brussels Electronic Music Festival (BEMF) werd een stap gezet in het uitbouwen van het festivalaanbod. Dat BOZAR daarin al een hele weg heeft afgelegd, bewijst het succes van Balkan Trafik !, met 7.000 bezoekers in één weekend. Of kijk naar de cijfers van europalia.china, waarbij voor de tentoonstellingen alleen al 185.000 bezoekers naar het Paleis voor Schone Kunsten afzakten. Nieuwe en veelbelovende partnerships dienen zich aan. Zoals met Square, het vernieuwde Congressenpaleis. Het ligt vlak naast het Paleis voor Schone Kunsten en is met het complex verbonden via een ondergrondse doorgang. Met de Henry Le Bœufzaal vergroot Square zijn capaciteit in één klap met 2.200 plaatsen. Ook de communicatie en publiekswerking hebben nieuwe terreinen verkend, met de multimediaplatform china@bozar en de audiostudio voor BOZAR BROADCAST. De actieradius is er aanzienlijk door verbreed. Nooit eerder werden diverse culturele doelgroepen zo intensief aangesproken via hun favoriete kanalen als Facebook of YouTube. Nieuwe media heeft BOZAR een enorme kans gegeven om overal virtueel aanwezig te zijn. De nieuwe media hebben BOZAR een enorme kans gegeven om overal virtueel aanwezig te zijn en een nieuw, dynamisch publiek aan te spreken. BOZAR MUSIC rondde een intensieve denkoefening af over de presentatie van het klassieke seizoen. Ze is een stuk meer gestroomlijnd. De aanpak moet in 2010 naar een nieuwe dynamiek voeren en het project voor het grote publiek uitbouwen dat de titel La Musica meekreeg.

Transversaal zijn die programma’s die door een thema gebonden zijn. Het Paleis voor Schone Kunsten zoekt naar kruisbestuiving tussen de kunsten of naar de gemene deler in de culturen van regio’s en landen. Voorbeelden zijn de focus op de jonge Italiaanse dansscène of het Koreafestival. Uiteraard was ook europalia.china een uitgelezen kans. Het publiek vindt de wisselwerking ook terug in kortlopende projecten, zoals een concert dat een tentoonstelling illustreert. Het multidisciplinaire karakter ontstaat waar twee of meer disciplines samenkomen in een uniek event. Voorbeelden zijn: Paul Auster die zijn eerste film presenteert met een literaire ontmoeting, jazzmuzikant Kris Defoort die de film L’Hirondelle et la mésange begeleidt, of onze focus op het rijke filmoeuvre van theatermaker Pipo Delbono. Ook de ambitieuze programma’s van het Brussels Electronic Music Festival (BEMF), Balkan Trafik! of het Moussem-festival horen hier thuis. Een open huis vraagt om een creatieve invulling. Daarna moet voor de vele parallelle artistieke lijnen nog eens een breed publiek aangesproken worden. Ook op logistiek vlak valt de voorbereiding niet te onderschatten. Neem de Museum Night Fever (06.03), een evenement dat plaatsvond op acht verschillende locaties in het Paleis. Dat vroeg om een nauwkeurige en strikte planning. Ook alle onthaal-, onderhouds-, technische en artistieke ploegen waren druk in de weer. Tijdens, voor én na het evenement. Want na de passage van zo’n 6.000 feestende jongeren moet het gebouw weer in perfecte staat gepresenteerd worden aan de eerste ochtendlijke bezoekers.

Artistieke departementen BOZAR EXPO

BOZAR LITERATURE

Het veelzijdige programma van BOZAR EXPO, dat sterk op de actualiteit gericht is, brengt vijf à zes tentoonstellingen per seizoen (lente, zomer en herfst). Het programma is de vrucht van intensieve samenwerkingen met diverse partners. Als federale instelling brengt het Paleis voor Schone Kunsten kunstenaars uit de diverse gemeenschappen bij elkaar, maar elk seizoen blikt ook ver over de landsgrenzen. Hedendaagse kunst, oude kunst, thematische en monografische tentoonstellingen, artistieke interventies, architectuur en fotografie waren ruimschoots aanwezig in 2009. Daarmee wordt de trend van de vorige jaren bevestigd, namelijk dat BOZAR EXPO een bijzonder gevarieerd publiek bereikt. Ook de zomertentoonstellingen, die mikken op een jonger publiek, hebben een vaste stek verworven.

De thema’s van de BOZAR-festivals worden kritisch uitgediept. Schrijvers zijn bij uitstek vrijdenkers met een uitgesproken kijk en mening. Zo kondigde Carlos Fuentes het ¡Mexico! Festival 2010 aan. In het kader van europalia.china waren Mo Yan en Gao Xingjian aanwezig. De reeksen Literatuur op de Middag en Jeudis Lire laten auteurs uit Vlaanderen, Brussel en Wallonië aan het woord.

BOZAR MUSIC Het Paleis voor Schone Kunsten heeft een lange traditie van concerten, gemiddeld 250 per seizoen. De concertprogrammering geldt als een van de meest prestigieuze en gereputeerde in Europa, met kwaliteitseisen die wereldwijd gerespecteerd worden. Namen waar je niet omheen kan, staan op de affiche zij aan zij met jong talent. Concerten vinden plaats in de Henry Lebœufzaal, maar onder de auspiciën van BOZAR MUSIC ook op diverse andere concertplekken in Brussel zoals het Conservatorium, Flagey, de Miniemenkerk, enz. Naast klassieke muziek komen ook andere genres in toenemende mate aan bod. De inspanningen die daartoe in 2009 ontplooid werden, openen de weg naar een nieuw publiek.

BOZAR CINEMA Sinds 2004 introduceert deze afdeling film en video in het Paleis voor Schone Kunsten. Daarvoor werkt BOZAR CINEMA samen met de andere afdelingen en met het Koninklijk Belgisch Filmarchief/CINEMATEK. De programmering mikt op het grote publiek, op de cinefiele kijker en op de liefhebbers van multimediale experimenten. Daarmee heeft het Paleis voor Schone Kunsten een onuitgegeven positie verworven in het Brusselse filmaanbod. Het aantal bezoekers steeg van 12.352 in 2008 naar 13.194 in 2009. Bij het aanbod horen ook avant-premières van belangwekkende documentaire films, evenementen voor families en transversale projecten waarin film samengaat met muziek, theater, architectuur of hedendaagse kunst.

BOZAR THEATRE en BOZAR DANCE Beide departementen werken binnen de artistieke krijtlijnen van het huis. Ze haken in op de thema’s van de tentoonstellingen en festivals. De afdelingen brengen een gevarieerd aanbod waar transversaliteit (artiesten die zich bewegen binnen verschillende disciplines zoals Ariane Loze of Erik Joris) en multiculturaliteit (Sahika Tekand, Wu Wenguang) vaste waarden zijn. Verder gaat de aandacht naar continuïteit en een duurzame samenwerking met diverse partners zoals Moussem, Europalia, Charleroi/Danses of het Kunstenfestivaldesarts. Theater op de Middag, een reeks met een lange traditie, bleef ook in 2009 een vaste waarde.

BOZAR ARCHITECTURE Een samenwerking tussen het Paleis voor Schone Kunsten, de Orde van Architecten en A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Vanaf het seizoen 2006-2007 heeft het brede architectuurdebat een vaste stek in het Paleis voor Schone Kunsten gekregen, met tentoonstellingen, lezingen en debatten. De programmering bouwt voort op meer dan dertig jaar traditie van A+ als toonaangevend Belgisch tijdschrift voor architectuur en een bewogen geschiedenis van architectuurdebatten en -tentoonstellingen in het Paleis voor Schone Kunsten.

BOZAR STUDIOS De afdeling kunsteducatie van het Paleis voor Schone Kunsten, zorgt voor een aanbod op maat van elke bezoeker. De artistieke programma’s worden daarbij verdiept en toegankelijk gemaakt voor een ruim en divers publiek. BOZAR STUDIOS organiseert eigen programma’s en evenementen die het Paleis voor Schone Kunsten tonen als een plaats die openstaat voor iedereen. Speciale aandacht gaat naar groepen die moeilijker in contact komen met kunst, en/of deze minder gemakkelijk begrijpen: kinderen, jongeren, families, senioren, personen met een handicap, minderheidsgroepen.

Boeddha’s glimlach • Robbrecht & Daem • Van Van Dyck tot Bellotto • Maurizio Cattelan • Alessandro Baricco • Cesare Pavese • Russian National Orchestra • Les Musiciens du Louvre • Concertgebouworkest Amsterdam • Lorenzo Ghielmi • Nikolai Lugansky • Murray Perahia • Andras Schiff • Nelson Freire • Quatuor Ébène • Nationaal Orkest van België • Carlos Fuentes • Tsilla Chelton • Agnès Varda • Sophie Calle • Bernar Venet • Jacques Charlier • Orchestre Royal de Chambre de Wallonie • Augustin Dumay • Kris Defoort • Esa-Pekka Salonen • Rotterdams Philharmonisch Orkest • Jordi Savall • Grigory Sokolov • Radu Lupu • Arcadi Volodos • Frank Peter Zimmermann • Piotr Anderszewski • deFilharmonie • Orchestre Philharmonique de Liège • Boris Berezovsky. • Ricercar Consort • Collegium Vocale Gent • Ry Cooder • Nick Lowe • Steve Paxton • Jean-Philippe Toussaint • Pierre Mertens • Jan De Cock • Crepax • Cuvelier • Forest • Peellaert • Luc Tuymans • Ai Weiwei • Guangzhou Symphony Orchestra • Yo-Yo Ma • Gilberto Gil • Cecilia Bartoli • Valery Gergiev • Gao Xingjian • Julia Fischer • Mariss Jansons • Audrey Tautou • Marie Gillain … 12

Enkele hoogtepunten in 2009 BOZAR EXPO De fantasma’s van Sophie Calle Het was een sterk tentoonstellingsjaar. Het Paleis voor Schone Kunsten manifesteerde zich als artistieke verzamelplaats voor landen die de teugels van Europa mee in handen houden, of voor topontmoetingen tussen bijzondere artiesten en hun publiek. In de eerste categorie : de olijfboom van Maurizio Cattelan in de Hortahal. In de tweede: Calle Sophie, een tentoonstelling van een kunstenares buiten categorie. Met haar autobiografisch getinte verhalen bracht ze de fantasie van de toeschouwer op gang en voerde ze hem recht naar de grote vragen van de kunst. In een meer complex en hermetisch register: Jan De Cock, die het publiek door een woud van onafgewerkte modules voerde, en daarmee naar alles wat buiten de lijntjes kleurt.

BOZAR MUSIC De sound van BEMF Men kan gerust stellen dat het Paleis voor Schone Kunsten, met meer dan 140 seizoenen op de teller, rijmt met klassiek. Daarvan getuigde in 2009 de vloot pianisten – Perahia, Staier, Schiff en Freire in februari alleen al – maar ook de Negende van Beethoven in de versie van de Berliner Philharmoniker en Simon Rattle, de komst van de jonge dirigent Gustavo Dudamel, het onvergetelijke duel tussen Salonen en Gergiev in het Klarafestival, of de Andromaque van Grétry waarmee de tachtigste verjaardag van de concertzaal gevierd werd. Er waren ook bijzondere indringers op pad. Zoals Paolo Fresu, de Italiaanse Miles Davis, evenals Kris Defoort, met zijn improvisaties en Baudelaire die op muziek gezet werd door Benoît Mernier. De gitaristen Ry Cooder en Nick Lowe. Of Yo-Yo Ma met zijn Zijderouteproject. Het mooiste debuut kwam van het BEMF, dat de concurrentie aangaat met Sonar in Barcelona. De elektronische muziek, in de voetsporen van pioniers als Pierre Henry en Pierre Schaeffer, blijkt goed thuis te zijn in Brussel. Ze schudde tijdens BEMF haar club-imago van zich af, in concerten die zowel akoestisch als visueel tot een belevenis uitgroeiden. Chapeau voor Darko, eerste dj in residentie bij BOZAR.

muziek van Kris Defoort of het forum PostFlux. Carlos Fuentes, Alessandro Barrico en Catherine Millet waren de opvallende gasten op het literaire podium, in het kader van het Passa Porta Festival. Het theaterseizoen werd gemarkeerd door het schokkende zelfportret van Pipo Delbono, al jaren huisartiest, en de recentste Fabreproductie in het Kaaitheater. De jonge Brusselse Ariane Loze, gefilmd als Audrey Hepburn in de gangen van het Paleis voor Schone Kunsten, gaf een performance. Maar de sterkste beelden kwamen van choreograaf Steve Paxton en zijn eindeloos plooibare ruggen voor het oog van de camera.

BOZAR FESTIVALS Europalia nodigt China uit, BOZAR nodigt zichzelf uit in China Festivals groeien stilaan uit tot de echte vedettes van het seizoen, zo meesterlijk zijn ze samengesteld. Meestal zijn ze opgehangen aan een grote tentoonstelling, maar ze tasten ook alle denkbare verbanden af. Aanleiding is vaak een thema, aangereikt door een land dat het Europese Voorzitterschap mag opeisen. Zo was er de ‘Italiaanse lente’, met de grote tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto, maar ook met Maurizio Cattelan, slow-foodgoeroe Carlo Petrini, de dansende zusjes Sagna, Pipo Delbono, Alessandro Barrico et Paolo Fresu. Er was tevens een special rond Turkije, het slot van Made in Korea, het festival van de elektronische muziek, Ars Musica dat zijn twintigste verjaardag vierde, Balkan Trafik!, het festival van de kortfilm, het Klarafestival met veel Aziatische flair of de Zijderoute. De blikvanger was europalia.china, dat 110.000 bezoekers haalde voor Zoon van de hemel en de fameuze lijkwade uit jade. De strategische tentoonstelling The State of Things zette hedendaagse kunst uit China en België naast elkaar … om daarna de tenten op te slaan in Beijing in de zomer van 2010. Het Paleis voor Schone Kunsten bevond zich goed en wel in het centrum van de wereld. Alle details over onze artistieke programmering zijn terug te vinden op de website www.bozar.be. Voor meer informatie over de programmering van voor maart 2005 kan u zich richten tot archives@bozar.be.

BOZAR THEATRE, DANCE, LITERATURE en CINEMA Cinema als derde pijler Samen met tentoonstellingen en concerten is de film de sterkhouder van het Paleis voor Schone Kunsten: dat staat nu vast. Er waren om te beginnen de avant-premières met de nodige glamour zoals Coco avant Chanel of Sœur Sourire. Documentaires volgden elkaar op, met opvallende successen voor Strip-Tease in januari, Katanga Business of de nieuwe kolonisatie gezien door de ogen van Thierry Michel, of nog de onverbeterlijke Domination masculine van Patrick Jean. Transversale projecten ook, zoals L’Hirondelle et la mésange op

Januari, februari, maart

Korea. slot STUDIOS De tentoonstelling Boeddha’s glimlach werd afgesloten op maat van het festival Made in Korea met een finissage (Club Korea - 16.01): een bezoek aan de tentoonstellingen en after-party met Red Bull. Tussendoor Koreaanse percussie, taekwondo, meditatie, Noraebang (karaoke) en een fotostudio.

LITERATUUR Tijdens Korea Today (13.01) nodigden we twee generaties Koreaanse schrijvers uit. Na de avond rond het naoorlogse Korea gaf de jongere generatie een beeld van het hedendaagse Korea. Cultauteur Kim Young-ha, Jung Young-Moon en dichteres Yi Won verwoordden elk op hun manier de botsing tussen de traditionele, patriarchale maatschappij en het ultrakapitalisme.

Het archief van de Verbeelding, FotoMuseum Provincie Antwerpen, Mercatorfonds, Antwerpen, 2002. Steun/sponsoring: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Nationale Loterij, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Wandelgangen Henry Le Bœufzaal. Toegang: gratis. Bezoekers: ca. 7.500.

EXPO. Image/construction 16.01 > 31.03.2009 Kan de constructie van beelden een discussie op gang brengen over stad en landschap? Die vraag werd belicht in het project 3 Cities: drie monumentale fotomontages van het bureau Baukunst Adrien Verschuere. 3 Cities bracht ex absurdo verslag uit van een kritische stand van zaken van de steden Luik, Brugge en Brussel. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Foyer 4, Hortahal. Toegang: gratis.

THEATER

EXPO. Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture

Korea sloot zijn festival af met een Koreaanse versie van A Midsummer Night’s Dream door het Yoghanza Theatre. En de kleurrijke Koreaanse choreografe Ahn Eun-me mengde traditie en moderniteit in haar voorstelling Princess Bari. Op 03.06 sloot BOZAR DANCE het seizoen af met een creatie met Belgische en Koreaanse ingrediënten. Sidi Larbi Cherkaoui, Michèle Anne De Mey, Thomas Hauert en Arco Renz creëerden elk een solo voor een jonge Koreaanse uitvoerder: Namjin Kim, Kyung Hee Woo, Eun-Kyung Lee en Hyun-Jung Wang. De creaties stonden voor ontmoeting, openheid en uitwisseling. Ze gingen in wereldpremière in mei 2009 in Seoul, naar aanleiding van de economische missie van prins Filip.

12.02 > 16.04.2009 Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture was de eerste tentoonstelling in een nieuwe reeks die Belgische architecten presenteert in het Paleis voor Schone Kunsten. In vijf kortfilms van de cineast Maarten Vanden Abeele kwamen sleutelprojecten van Paul Robbrecht en Hilde Daem tot leven. De films gingen een dialoog aan met tentoongestelde schetsen, plannen en foto’s. Een confrontatie tussen de traagheid van het creatieve proces en de verschillende ritmes van de gebouwen in gebruik.

EXPO. Het Archief van de Verbeelding

Architectuurlezingen

23.01 > 8.03.2009 De realiteit als ruïne. Een selectie uit de verzameling van het FotoMuseum Provincie Antwerpen Laatste aflevering in de reeks Het Archief van de Verbeelding, een tentoonstellingsreeks in samenwerking met het FotoMuseum Antwerpen, gebaseerd op het gelijknamige boek. De serie bood een analyse van het kijken. Ze had een informatief-educatieve functie maar bood ook esthetische hoogtepunten. Foto’s van ruïnes, van 1840 tot vandaag, confronteren ons met de fundamentele onvolmaaktheid van de werkelijkheid maar stellen ons ook in staat daarmee om te gaan. De perceptie van de realiteit als ruïne is immers tegelijk tragisch en troostend. Een selectie van 100 foto’s uit de verzamelingen van het FotoMuseum Antwerpen, met o.a. werk van Roger Fenton, Felice Beato & James Robertson, Giacomo Brogi, Ernest Huybrechts, André Adolphe-Eugène Disdéri, C. Hermann, Jozef-Emiel Borrenbergen, Julia Pirotte, Gilbert Fastenaekens, Jan Kempenaers, Joseph Mascré, Willi Moegle, Paul Citroen, Niels Donckers en Richard Misrach.

Deze reeks werd zoals in 2008 verdergezet met volgende sprekers: Martha Schwartz. Een van de grootste landschapsarchitecten van vandaag, te gast op 22.01. Haar uitbundige stijl waarin concept, humor en striktheid met elkaar samengaan, heeft een frisse wind doen waaien door een beroep waarin tot dan toe de tuinbouwkundige aanpak vooropstond.

• Concept: Johan Pas. Selectie: Lander Vanneygen (FotoMuseum Antwerpen). Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie: BOZAR EXPO, FotoMusuem Provincie Antwerpen. Catalogus: zie publicatie:

• Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Henry Le Bœufzaal. Toegang: € 7,00|4,00 (-25|60+).

• Commissarissen: Stefan Devoldere en Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Terarken 2 en 3. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 7.106.

• Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 7,00|4,00 (-25|60+).

Willem Jan Neutelings (Neutelings Riedijk Architecten) heeft zich de laatste tien jaar gespecialiseerd in architectuurprojecten voor de cultuurindustrie. Enkele recente projecten van het bureau, waaronder een Opera voor Ljulbljana, een Museum voor Antwerpen, een Casino voor Las Vegas, een Kunsthal voor Cincinnatti, een Sporttoren voor Adidas, een Modecentrum voor Moskou, een Mediacentrum voor Hilversum, een Hotel voor Parijs, een Concerthal voor Gent en een Bibliotheek voor Groningen werden toegelicht (09.03).

Paul Robbrecht kwam op 26.03 een lezing geven in verband tot de tentoonstelling Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture. Hij heeft het werk van zijn architectuurbureau uitgelegd aan de hand van de projecten die gepubliceerd werden in de catalogus van de tentoonstelling en door een aantal kunstreferenties. •C oördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 7,00|4,00 (-25|60+).

Ministero degli Affari Esteri, Regione Piemonte, Comitato Italia 150, Compagna di San Paolo, Istituto Italiano di Cultura, Civita. Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Ravensteincircuit. Toegang: € 9,00. Bezoekers: 55.735.

EXPO. Maurizio Cattelan. Installatie

Ook in 2009 ging de overzichtstentoonstelling van de jonge Belgische architectuurproductie NICHE door. Bij elke lezing en microtentoonstelling werd eveneens een bezoekersgids van 16 pagina’s uitgegeven. Als eerste kwam Jan Mannaerts van het 360 Architecten aan bod (15.01). Hun eerste belangrijke opdracht was de Vlerickhogeschool te Leuven, gerealiseerd samen met Stéphane Beel.

20.02 > 17.05.2009 Maurizio Cattelan is een vooraanstaand hedendaags kunstenaar, die van ontsporing en provocatie zijn handelsmerk maakt. Zijn monumentale installatie kijkt op ironische en haast surrealistische wijze naar het culturele instituut. Een olijfboom en de grote kluit aarde waarin de wortels zitten, vormen de installatie Senza titolo (Zonder titel). De olijfboom wordt traditioneel geassocieerd met goddelijkheid, in de christelijke cultuur symboliseert hij het hernieuwde verbond tussen God en de mensen. In een artistieke context herinnert de boom aan het gebruik van natuurlijke materialen en primaire energieën, typerend voor de taal van de Arte Povera.

•C oördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Studio. Toegang: € 3,00.

• Coördinator: Léonore Branche. Productie: BOZAR EXPO. In samenwerking met: Castello di Rivoli Museo d’Arte Contemporanea, Rivoli-Torino. Plaats: Hortahal. Toegang: gratis.

Festival. Een Italiaanse lente

DANS

EXPO. NICHE – Jonge Belgische architectuur in BOZAR

EXPO. Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye 20.02 > 24.05.2009 Na het succes van de tentoonstelling Ensor tot Bosch in 2005 sloegen het Paleis voor Schone Kunsten en de Vlaamse Kunstcollectie de handen opnieuw in elkaar. Dit keer met een derde partner: de Galleria Sabauda in Turijn, thuishaven van de prachtige kunstcollecties van het hof van Savoye. Het unieke samenwerkingsverband zette de aantrekkingskracht in de kijker die de Vlaamse meesters uitoefenden op de familie die Italië zijn allereerste koning schonk. Met meesterwerken van de Fluwelen Brueghel, Peter Paul Rubens, Antoon van Dyck en hun Italiaanse collega’s uit de 15e tot 18e eeuw zoals Andrea Mantegna, Orazio Gentileschi en Bernardo Bellotto. Bellotto, die van zijn leermeester Canaletto een fotografische blik erfde, was vertegenwoordigd met een schitterend werk Gezicht op Turijn vanuit de koninklijke tuin. Enkele meesterwerken waren voor het eerst in België te zien: vier schilderijen van Rubens, vier Brusselse wandtapijten en manuscripten uit de archieven van de stad Turijn. Ter voorbereiding van de verhuizing in 2011 naar het koninklijk paleis van Turijn, waren de werken bovendien zorgvuldig gerestaureerd vóór hun aankomst in Brussel. •C ommissaris: Carla Enrica Spantigati. Coördinator: Alberta Sessa. Productie: BOZAR EXPO, Ministero per i Beni e le Attività Culturali, Direzione Regionale per i Beni Culturali e Paesaggistici del Piemonte, Soprintendenza per i Beni Storici, Artistici ed Etnoantropologici del Piemonte. Scenografie: Jan Thomaes. Catalogus: Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye. BOZAR BOOKS by UMBERTO ALLEMANDI & C., Paleis voor Schone Kunsten, Brussel, 2009. In samenwerking met: Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Vlaamse Kunstcollectie, Galleria Sabauda (Turijn). Steun/sponsoring: Eni-Distrigas (Italië), Ministero per i Beni e le Attività Culturali, Vlaamse regering,

Turijn is de thuishaven van de zussen-choreografen Caterina en Carlotta Sagna. Op 12.03 was Caterina Sagna te gast met haar nieuwste project P.o.m.p.e.i., een collectief werk over de onsterfelijkheid. Ze richtte de aandacht op archeologische resten en het geheugen van het lichaam. Haar zus Carlotta Sagna danste vroeger bij Rosas en Needcompany. Nu was ze terug in Brussel met de solo Ad Vitam. Tourlourou is een solo die ze in 2004 maakte voor Avignon, hier gebracht door danseres Lucy Nightingale. Teodora en Agata Castellucci, twee andere zusters choreografen, stelden het spektakel "À Elle vide" voor. Sonia Brunelli is net als Dewey Dell verbonden aan Fies Factory One, een werkplek voor jonge artiesten. Zij sloot de avond af met A NNN A, een stukje voor drie dansers.

THEATER Het theaterluik van Een Italiaanse lente voerde naar Bologna met het Teatrino Clandestino. Zij stelden het ‘elektrostatische’ spektakel L’Idealista Magico voor (28.03), waarin de protagonist de geschiedenis van de elektriciteit verpersoonlijkt. Ook Pippo Delbono was op 02.04 voor de derde keer te gast. Hij bracht Récits de juin, een intimistische monoloog over zijn aartskatholieke opvoeding, eerste liefde, homoseksualiteit, ziekte, vereenzaming en finaal de ontdekking van het theater.

LITERATUUR Cesare Pavese: Mania di Solitudine, een coproductie met Behoud de Begeerte, voerde in tekst en (video)beeld de wereld van Cesare Pavese ten tonele. Met Alessandro Baricco was de bekendste Turijnse auteur van het ogenblik te gast (17.03). Op een uiterst relaxte manier kwam de auteur van Zijde vertellen over een nieuwe zappende en klikkende mensensoort: I Barbari, de barbaren.

GASTRONOMIE Carlo Petrini, befaamd oenoloog en oprichter van Slow Food, bracht op 06.03 een lezing met uitgebreide degustatie van typisch Piëmontese producten.

CINEMA De spektakelfilm Cabiria van Giovanni Pastrone werd op 02.03 vertoond in aanwezigheid van Alberto Barbera, directeur van het Museo Nazionale del Cinema de Torino. De film werd live begeleid door pianist Stefano Maccagno.

vorm-, klank- of woordkunstenaars die solo of groepsgewijs hun werk in het veelzijdige gebouw van Victor Horta kwamen brengen. Elk artistiek optreden of elke ingreep betekende een ‘liaison dangereuse’ tussen de kunstenaar en het Paleis voor Schone Kunsten, een tijdelijke relatie die voor beide een risico inhield. De foto’s in de archieven vormen het meest expressieve materiaal. Het zijn beelden die werden genomen in de wandelgangen van het Paleis voor Schone Kunsten tijdens de voorbereidingen van een evenement of bij een opening of première in de zalen. • Coördinator: Frank Vanhaecke. Assistenten: Anne Wauters, Bruno Roelants. Productie: BOZAR EXPO. Steun/sponsoring: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Nationale Loterij. Plaats: Wandelgangen Henry Lebœufzaal. Toegang: gratis. Bezoekers: 9.000.

STUDIOS Een Italiaanse lente bood ook een uitgebreid programma voor scholen, families, kinderen, volwassenen en senioren in het kader van de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto. Met rondleidingen in de tentoonstellingen, een ludieke familiezoektocht met hertog Karel Emanuel die de bezoeker meenam naar het oude Turijn en hem langs zijn favoriete kunstwerken loodste. Actieve ontdekkingstochten voor het basisonderwijs, dagstages en de populaire BOZARPLUSDAYS voor senioren: een combinatie van een tentoonstellingsbezoek met een concert of theatervoorstelling. Familiedagen op zondag met BOZARSUNDAYS GOOD MORNING en GOOD AFTERNOON met kookworkshop voor kinderen en een restauratie-atelier voor volwassenen en een feestelijke afsluiter met het Feest in het Paleis op 17.05. Ongeveer 2.069 bezoekers genoten van het vrolijke, barokke en bekoorlijke Italië met tal van Italiaanse voorstellingen (Piccoli Principi), concerten (Scherzi Musicali, Roberto Giordano, L’Arpeggiata), workshops (muziek, koken, tekenatelier rond Pinokkio,…) en animatie.

EXPO. United Artists of Italy. Verzameling Massimo Minini 20.03 > 17.05.2009 Tweeëntwintig Italiaanse fotografen toonden beroemdheden van de artistieke scène in Italië tijdens de tweede helft van de 20e eeuw. Met: Claudio Abate, Aurelio Amendola, Gabriele Basilico, Sandro Becchetti, Gianni Berengo Gardin, Elisabetta Catalano, Giorgio Colombo, Mario Cresci, Mario Dondero, Federico Garolla, Luigi Ghirri, Mario Giacomelli, Gianfranco Gorgoni, Mimmo Jodice, Nanda Lanfranco, Uliano Lucas, Attilio Marazano, Nino Migliori, Ugo Mulas, Paolo Mussat Sartor, Paolo Pellion, Ferdinando Scianna • Verzameling: Massimo Minini. Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie: BOZAR EXPO, Galleria Minini. Catalogus: United Artists of Italy, Massimo Minini. Steun/sponsoring: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Nationale Loterij, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Foyers 1, 2, 3, 4, 5. Toegang: gratis.

80 jaar Paleis voor Schone Kunsten

MUZIEK In maart kon het Russian National Orchestra onder leiding van Vladimir Jurowski twee keer toegejuicht worden in de Henry Lebœufzaal, in een programma dat gewijd was aan de Russische meesters van de 20e eeuw, van Prokofiev tot Stravinsky. Jurowski was bij BOZAR MUSIC in residentie in het seizoen 2008-2009. Het Concertgebouworkest van Amsterdam was met zijn artistieke directeur Mariss Jansons te gast. Op het vlak van barokmuziek passeerden Les Musiciens du Louvre onder leiding van Marc Minkowski met een concert gewijd aan Haydn, Purcell en Händel. Lorenzo Ghielmi was opnieuw te gast, na zijn residentie in het seizoen 2007-2008, met zijn ensemble La Divina Armonia in een Händel-programma. Ook notoire solisten, lievelingen van het Brusselse publiek, kwamen naar het Paleis voor Schone Kunsten zoals Nikolai Lugansky, Murray Perahia, Andras Schiff, Nelson Freire en Elisso Wirssaladze. Gustav Leonhardt, autoriteit op het vlak van oude muziek, gaf een klavecimbelconcert. In het Muziekconservatorium was het Quatuor Ébène te gast voor drie avonden gewijd aan Haydn en Franse componisten. In het kader van de European Galas, in coproductie met het Festival van Vlaanderen, gaf de Berliner Philharmoniker met Simon Rattle een concert. Het Nationaal Orkest van België (NOB) sloot in februari de reeks integrale symfonieën van Schubert af onder leiding van Walter Weller. Les Agrémens, dat op historische instrumenten speelt, stelde in het Conservatorium een originele avond voor onder de titel Une soirée à l’opéra, met onder meer Pierre-Yves Pruvot, laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd in 2000. De Muziekkapel Koningin Elisabeth, een andere partner, presenteerde in januari zijn galaconcert in het Paleis voor Schone Kunsten. Maart is traditioneel de maand van Ars Musica. Verschillende concerten werden gecoproduceerd met het festival, dat zijn twintigste verjaardag vierde: een hommage aan componist Henri Pousseur, een programma Luciano Berio – Mark André en een dubbelrecital aan het orgel met Benoît Mernier en Joris Verdin.

EXPO. Kunstenaarsportretten

EXPO. A 4. Louise Herlemont. Sans objet

20.03.2009 > 03.10.2010 In zijn 80-jarige geschiedenis nodigde het Paleis voor Schone Kunsten duizenden kunstenaars uit,

27.03 > 03.05.2009 Louise Herlemont brengt aan het licht wat een ruimte verhult of onthult, wat er zoal leeft. Ze on-

derzoekt sporen om de aanwezigheid te beklemtonen of het verleden te laten nazinderen. Zo raakt elk van haar ingrepen onlosmakelijk verweven met de ruimte. Herlemont aanvaardt de vluchtigheid van de dingen, ent er zich zelfs grotendeels op. Zo opent ze de weg naar een samenhangend maar vormelijk uiteenlopend oeuvre.

en obsessies, maar vooral over hun angst voor het donker (16.02). Ook Mustafa Kaplan was opnieuw te gast (18.02). Hij is een van de stichtende leden van de Taldans Company. In zijn creatie Dokuman vormden de resonantie van geluid op textiel en het gebruik van tekst nieuwe elementen.

•C ommissaris: Anaël Lejeune. Coördinator: Alberta Sessa. Productie: BOZAR EXPO, BPS22 Charleroi. Steun/sponsoring: Provincie Henegouwen, Ministère de la Communauté française. Plaats: BN-zalen. Toegang: gratis. Bezoekers: 1.653.

April, mei, juni Literatuur. Passa Porta Festival 29.03.2009 De tweede editie van het Passa Porta Festival zette de deuren open van de wereld en de wereldgeschiedenis, de literatuur en de wereldliteratuur. Motto van deze editie: De wereld een werf. Het Paleis voor Schone Kunsten was met elf programma’s de centrale plek van de slotzondag. Hoogtepunt was de Mexicaanse schrijver Carlos Fuentes. Hij kondigde het ¡Mexico! Festival in 2010 aan. Fuentes sloot het Passa Porta Festival af in de Henry Le Bœufzaal met een druk bijgewoonde lezing over de generatie Latijns-Amerikaanse schrijvers van na de boom. Naast Fuentes en Baricco zakten o.a. Harry Mulisch, Catherine Millet, Péter Nádas en Ingo Schultze naar het Paleis af voor een babbel.

CINEMA In de reeks avant-premières passeerden drie films: Pandora’s Box van Yesim Ustaoglu (06.02) in aanwezigheid van hoofdvertolkster Tsilla Chelton, Les Plages d’Agnès van Agnès Varda (25.02) in aanwezigheid van Agnès Varda en Katanga Business van Thierry Michel, in aanwezigheid van de cineast (24.03). In de reeks documentaires was er een weekend rond ‘Strip Tease, 50 films cultes de télévision qui ont déshabillé la Belgique’, in coproductie met de RTBF (24 en 25.01.2009). De reeks Expanding Cinema bood nieuwigheden van Guy Marc Hinant en Dominique Lohlé (Fuck You), Pierre Hébert en Bob Ostertag (Special Forces) (30.10), Alan Courtis (Argentine Home-Movie Cavalcade) (28.02) en Radúz Činčer (Kino Automat) (07.03). Het Nationaal Orkest van België begeleidde La chute de la maison Usher ( Jean Epstein, France, 1928) (23.03). Voor een familiepubliek waren er op 18.01 vertoningen van Modern Times van Charlie Chaplin en 20 000 Mijlen onder de Zee van Richard Fleischer (USA, 1954).

DANS en THEATER In Germes de Folie puurt de Compagnie Les Empreintes hoop uit de solidariteit tijdens de Rwandese genocide (30.01). Deze productie kadert in de AFRICALIA-feestactiviteiten rond de dertigste verjaardag van het tijdschrift Alternatives Théâtrales in samenwerking met Africalia. De Turkse auteur/actrice Sahika Tekand, die in 2005 al aanwezig was op het Turkije-festival van BOZAR, bracht met Fear of Darkness vijf acteurs ten tonele die vertelden over hun vreugde, verdriet

ARCHITECTUUR Jan De Vylder was de vierde jonge architect van het seizoen die een maquette van zijn werk in de reeks NICHE presenteerde (01.04). Tijdens de vooropening van de microtentoonstelling gaf hij een lezing om tekst en uitleg te geven bij zijn recentste project: de productiezalen van de bekende Ballets C de la B (Alain Platel) en Muziek LOD op de Bijloke-site te Gent. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 3,00.

Op 06.05 stelde Alexander Dierendonck als vijfde jonge architect zijn maquette tentoon. De lezing gaf een toelichting bij de aanpak van zijn bureau Dierendonckblancke architecten aan de hand van een recent project: het gemeenschapscentrum Spikerelle in Avelgem. Dit presenteert zich als een spierwit industrieel volume dat een dialoog aangaat met de kerk en het kasteel van Avelgem. Het maakte deel uit van de Belgische selectie voor de prestigieuze Mies van der Roheprijs van de Europese Unie. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Studio. Toegang: € 3,00.

EXPO. CALLE SOPHIE 27.05 > 13.09.2009 Voor haar eerste overzichtstentoonstelling in België koos Sophie Calle voor een a-chronologische en selectieve presentatie van haar werk. Volgens haar beproefde werkwijze, stelt ze voor om een verhaal te vertellen – dat van haarzelf – zoals dat zich ontvouwt door een reeks werken waarvan de eerste dateren van de jaren 1970. Sophie Calle plaatst zichzelf centraal in haar artistieke producties, die zowel literair, cinematografisch als beeldend kunnen zijn. De bezoeker krijgt zicht op het ‘publieke’ deel van haar privéleven, geënsceneerd in een opvolging van situaties waarin Sophie Calle persoonlijk betrokken is. • Coördinator: Léonore Branche. Productie: BOZAR EXPO. In samenwerking met: Ambassade van Frankrijk in België. Steun/sponsoring: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, CulturesFrance en Thalys, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Koningsstraatcircuit. Toegang: € 8,00. Bezoekers: 21.347.

EXPO. Bernar Venet en Jacques Charlier. Disorder 27.05 > 30.08.2009 Al ruim vijftig jaar denkt Bernar Venet na over de identiteit van de kunst in een oeuvre dat schilder-en beeldhouwkunst koppelt aan conceptuele kunst. Venet gebruikt wiskundige gegevens. Zijn werk vertrekt van onzekerheid en wanorde, maar dan wel wiskundig verantwoord. In de tentoonstelling, met onuitgegeven werk uit 2009, waren ‘instortingen’ van bogen uit Cortenstaal te zien, de schilderijenreeks Verzadigingen evenals het resultaat van een schilderperformance met behulp van een stalen staaf. De Belgische beeldende kunstenaar Jacques Charlier toonde de onuitgegeven platen van een stripverhaal getiteld La Courbure de l’Art, dat Bernar Venet en de kunstwereld in een humoristisch daglicht stelt. • Commissaris: Claude Lorent. Productie: BOZAR EXPO. Coördinator : Léonore Branche. Catalogus: Bernar Venet, Order & disorder, BOZAR BOOKS, Bruxelles, 2009, 28 p. en Jacques Charlier, La Courbure de l’Art, BOZAR BOOKS, 2004, 80 p. Samenwerking met: Guy Pieters Gallery. Plaats: Hortahal. Toegang: gratis. Bezoekers: 5.966.

FEEST Op 17.05 vond een nieuwe editie plaats van Feest in het Paleis. De RTBF (Musiq’3) werkte nauw samen. Het thema was Italië.

FILM EN MUZIEK Het Nationaal Orkest van België bracht de creatie van nieuwe muziek van Peter Swinnen bij de stomme film La chute de la maison Usher. Het ging om een coproductie van BOZAR MUSIC, het NOB en Ars Musica. Nog meer filmmuziek was te horen in het concert van het Orchestre Royal de Chambre de Wallonie. Het werd voorafgegaan door de film die Gérard Corbiau wijdde aan violist Augustin Dumay, solist en dirigent van het concert. Het Paleis voor Schone Kunsten werkte ook samen met de mediatheek voor een muzikale filmavond op 11.05 met improvisaties van Kris Defoort bij L’Hirondelle et la mésange van André Antoine.

MUZIEK EN POËZIE In het Théâtre Marni werd in april een avond gewijd aan Baudelaire, met nieuw werk van de componist Benoît Mernier, in coproductie met Le Rideau de Bruxelles. In mei volgde een avond rond Léopold Sedar Senghor in coproductie met het Théâtre Marni.

MUZIEK De Henry Le Bœufzaal ontving een pleiade aan prestigieuze orkesten: Philharmonia Orchestra met Esa-Pekka Salonen, het Rotterdams Philharmonisch Orkest met Yannick Nézet-Seguin, le Concert

des Nations met Jordi Savall. De Tsjechische Philharmonie, een van de beste orkesten van CentraalEuropa, stelde zich in juni in Brussel voor naar aanleiding van het Tsjechisch Voorzitterschap van de Europese Unie. Het concert paste in de reeks European Galas, een coproductie van BOZAR MUSIC met het Festival van Vlaanderen. Ook qua grote solisten werd het een bijzondere lente, met de komst van de pianisten Grigory Sokolov, Radu Lupu en Arcadi Volodos, mezzo Angelika Kirchschlager op de piano begeleid door Helmut Deutsch, of een onuitgegeven duo dat voor het eerst samen concerteerde: de Duitse violist Frank Peter Zimmermann en de Poolse pianist Piotr Anderszewski. Het Orchestre Philharmonique de Liège presenteerde zich in mei onder leiding van de jonge Russische chef Dmitri Jurowski. deFilharmonie bracht Mozart en Bruckner onder leiding van Jaap van Zweden. Ook in het Conservatorium passeerden grote sterren zoals de pianist Elisso Wirssaladze, de jonge Duitse violiste Julia Fischer of het flamboyante trio Dmitri Makhtin, Alexandre Kniazev et Boris Berezovsky. Het seizoen zou afgesloten worden met de Noorse cellist Truls Mørk. Maar hij moest zijn tournee annuleren en werd vervangen door Pieter Wispelwey. In de cyclus barokmuziek viel de Franse fluitist Alexis Kossenko te ontdekken en bracht het Ricercar Consort een Bachprogramma. Werk van Lassus stond centraal bij het Huelgas Ensemble en La Fenice met het Chœur de chambre de Namur. Klavecinist Christophe Rousset was te gast in de Protestantse kapel. In de Miniemenkerk sloot Collegium Vocale onder leiding van Philippe Herreweghe het seizoen af, met een concert rond de figuur van Morales.

WERELDMUZIEK Grote momenten, met een special rond de tango in maart, een nieuwe editie van Balkan Trafik! in april en flamenco-avonden in mei en juni. In maart vond de eerste editie plaats van het Brussels Electronic Music Festival (BEMF), in samenwerking met Livefestival. BOZAR werkte samen met Greenhouse Talent voor een concert van de legendarische zanger en gitarist Ry Cooder (22.06). Hij kreeg het gezelschap van gitarist Nick Lowe en drummer Joachim Cooder.

DANS Steve Paxton kwam op 22.04 naar Brussel om een lezing te geven over zijn DVD Material for the Spine. Hij opende zijn tentoonstelling met de video-installatie Phantom Exhibition (22.04 – 08.05), een samenwerking tussen Contredanse, La Bellone, Charleroi/Danses en BOZAR DANCE.

LITERATUUR OP DE MIDDAg Enkele hoogtepunten uit de middeleeuwen en de Hollandse Gouden eeuw kwamen aan bod. Op 27.01 liet Elvis Peeters Hendrik van Veldeke rocken. Peter Holvoet-Hanssen (03.03) zapte van Vondel naar Bredero. Lucienne Stassaert deelde haar voorliefde voor Hadewych mee (27.02); Klaas

Verplancke (17.03) predikte als illustrator zijn passie voor Reynaert en Josse De Pauw sloot op 31.03 de reeks af met Vondels Adam in Ballingschap. Een coproductie met de Middagen van Poëzie en Proza.

JEUDIS LIRE De donderdagse ontmoetingen met Franstalige auteurs lokten een trouw en ruim publiek. Promotion des Lettres, Rideau de Bruxelles en BOZAR LITERATURE coproduceren jaarlijks een tiental ontmoetingen. In 2009 waren o.a. Jean-Philippe Toussaint (15.10), Pierre Mertens en Jean-Marie Piemme (22.01) te gast. Bijzonder waren de donderdagen over het kunstenaarsboek en de reeks Architexto – architecture meets literature (19.02). Twee avonden vielen op: een n.a.v. een anthologie Europese literatuur en de tweede gewijd aan jonge dichters. Met Le Rideau de Bruxelles organiseerden we de Hugo Claus-hommage Au Bar Mimosa naar aanleiding van de voorstelling Mort de Chien (09.05).

cinema In de reeks avant-premières: Coco avant Chanel van Anne Fontaine (in aanwezigheid van Anne Fontaine, Audrey Tautou en Marie Gillain) op 11.04, Turneja - La Tournée de Goran Markovic met Goran Markovic (16.04) en Soeur Sourire van Stijn Coninx (in aanwezigheid van Stijn Coninx, Cécile de France, Jan Decleir en de hele equipe) op 30.04. Bij de documentaires: Carmen Meets Borat van Mercedes Stalenhoef (17.04), dat gepresenteerd werd in het kader van Balkan Trafik!, Burma VJ – Reporting from a Closed Country van Anders Ostergaard en Looking for Dragone van Manu Bonmariage op 27.04. In de reeks Expanding Cinema: Here’s To Love! van Scott Foust met een concert van The Tobacconists op 24.04; At 6am We Become the Police van Adam Egypt Mortimer, met een concert van No Neck Blues Band (05.05); The Black Album van Michael Morley, met een concert en videoprojectie van Gate. Voor een familiepubliek werden twee films vertoond: De Koning en de Vogel van Paul Grimault (19.04) en 20.000 Mijlen onder de zee van Richard Fleischer (22.03).

Architectuurlezingen De lezingenreeks van BOZAR ARCHITECTURE sloot op 11.06 af met een lezing van Roger Diener. Het in Bazel gevestigde bureau Diener & Diener is een van de sterkhouders van de hedendaagse Zwitserse architectuurscène. Onder de titel Van bouwblok tot architectuur kwam hij enkele van zijn projecten toelichten. •C oördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 7,00|€ 4,00 (-25|60+).

JULI, AUGuSTUS, SEPTEMBER EXPO. 100 sexes d’artistes 16.06 > 13.09.2009 De Biënnale van Venetië en de stad Venetië weigerden 100 Sexes d’Artistes, een kunstproject van Jacques Charlier. BOZAR EXPO besloot in de zomer om alle honderd affiches te tonen. Het controversiële project 100 Sexes d’Artistes van Jacques Charlier stuitte op verzet van zowel de organisatie van de Biënnale als de stad Venetië. De affiches - imaginaire portretten van de geslachtsorganen van bekende kunstenaars - getuigen van een humoristische kijk op de 20e-eeuwse kunst. Door het project te censureren ontnam de Biënnale het publiek de kans om zelf te oordelen. De organisatie nam bovendien een neerbuigende houding aan tegenover de betrokken kunstenaars en tastte de artistieke vrijheid van Jacques Charlier aan. Het Paleis voor Schone Kunsten wilde daarom graag dit artistieke project ondersteunen. Charlier begon in 1973 aan de serie 100 Sexes d’Artistes. Het werd een humoristische en satirische bloemlezing van de moderne kunst. • Coördinator: Léonore Branche. Productie: BOZAR EXPO. Plaats: Foyer 3. Toegang: gratis. Bezoekers: 4.127.

EXPO. Prijs Jonge Belgische Schilderkunst 2009 25.06 > 13.09.2009 In 2009 werd de 59e editie van de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst georganiseerd. Deze prestigieuze prijs is uitgegroeid tot een van de belangrijkste evenementen voor de hedendaagse kunst in België. De wedstrijd staat open voor kunstenaars uit alle beeldende kunstdisciplines, die van Belgische nationaliteit zijn of al minimum een jaar in België verblijven, en die op 1 januari 2009 nog geen 35 jaar waren. De inzendingen werden beoordeeld door een internationale jury, samengesteld uit professionelen uit de kunstwereld. Uit de 200 ingezonden dossiers selecteerde de jury het werk van zeven veelbelovende kunstenaars. De imaginaire cartografie van steden en verbeelde netwerken van Jeroen Hollander, de foto’s van landschappen met hun grote innerlijke kracht van Robert Kot, het kaartenkasteel en andere werken die het begrip verplaatsing onderzoeken bij Caroline Pekle, of de interactieve kinetische beeldhouwwerken van Els Vermang|LAb[au]… Stuk voor stuk vertegenwoordigen ze bijzondere artistieke trajecten rond architectuur, stedenbouw of technologie. Het geheugen staat dan weer centraal in de werken van Nico Dockx en Helena Sidiropoulos, die in het archief van het Paleis voor Schone Kunsten hun bronnen hebben gezocht, en in de foto’s van tuinwijken in Genk door Lara Mennes. Leon Vranken vervormde voorwerpen uit ons dagelijkse leven, door hen een andere functie te geven. Vier prijzen werden uitgereikt: de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst - Crowet (¤ 25.000) aan Lara Mennes; de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst – Émile en Stéphy Langui (¤ 12.500) aan Nico Dockx; de Prijs Paleis voor Schone Kunsten (¤ 12.500) aan Leon Vranken en de Prijs ING (¤ 12.500) aan Jeroen Hollander.

• Coördinator: Maïté Smeyers. Productie: BOZAR EXPO, Stichting Jonge Belgische Schilderkunst. Catalogus: Prix de la Jeune Peinture Belge. Prijs Jonge Belgische Schilderkunst. Young Belgian Painters Award, BOZAR BOOKS, Brussel, 2009, s.p. Steun/sponsoring: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, ING, Swift, Fondation Magritte Stichting. Plaats: BN-zalen, Rotonde Bertouille, Banketzalen. Toegang: gratis. Bezoekers: 5.662.

EXPO. Jan De Cock Repromotion 09.07 > 13.09.2009 Jan De Cock, een hoofdrolspeler in de jonge Belgische kunstscène, stelde een nieuw, groots project voor in Brussel. De 32-jarige kunstenaar heeft een meer dan uitzonderlijk parcours afgelegd. Zijn werk was al te bewonderen in de Tate Modern in Londen en in het MoMA in New York. Een reeks speciaal voor deze tentoonstelling ontworpen sculpturen en foto’s palmden een zomer lang een van de grote tentoonstellingscircuits van het Paleis voor Schone Kunsten in. Elke zaal, elke fase van de tentoonstelling kon worden ervaren als een sequentie van een fictieve film. De Cock beeldhouwt de ruimte en doorprikt het vanzelfsprekende van onze waarneming. Hij peilt naar de bronnen van de film en speelt met beweging, herhaling en reproductie. Na zijn beroemde reeks Denkmal is dit een geheel nieuwe fase in zijn oeuvre. Repromotion wordt fotografisch gereproduceerd en tentoongesteld in Magasin de Grenoble tijdens het eerste semester van 2010. Wegens onvoorziene werken aan het Ravensteincircuit moest de opening van de tentoonstelling, gepland op 24 juni, worden uitgesteld naar 8 juli. • Commissaris: Yves Aupetitallot, directeur van Le Magasin, Grenoble. Coördinator: Ann Flas. Productie: BOZAR EXPO en Atelier Jan De Cock. Steun/sponsoring: Vlaamse regering, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Ravensteincircuit. Toegang: € 8,00. Bezoekers: 9.425.

Een hedendaagse zomer STUDIOS De installaties in de tentoonstelling van Repromotion van Jan De Cock, de ongewone verhalen van Sophie Calle en de jeugdige kunstenaars uit de Jonge Belgische Schilderkunst boden een ideale voorzet voor jonge artiesten vanaf 6 jaar. Ze konden zes weken zomerstages volgen (bijna volzet, 216 deelnemers) of een detective-Family Kit meenemen. De bijbehorende opdracht: zoek naar sporen van Sophie Calle tijdens je incognito bezoek aan de tentoonstelling (316 Family Kits, goed voor 1.264 jonge bezoekers met hun ouders). Een waardige afsluiter van de zomertentoonstellingen was de Finissage Club ConTempo (11.09), in het kader van het Klarafestival en in samenwerking met het Festival van Vlaanderen en Red Bull. De kunstenaars van de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst kregen carte blanche. In samenwerking met studenten van het Lemmensinstituut werden ludieke rondleidingen en performances gegeven. De Duitse brassband The Dorf bracht een concert in de Hortahal en afterparty met Frères Deluxe & Zohra !

EXPO.Vorm door eenheid 21.07 > 30.08.2009 De tentoonstelling Vorm door eenheid ging in 2006, 2007 en 2008 telkens op de Nationale Feestdag open. Ze onderzocht de rol van de Belgische driekleur in de kunst en vond plaats in l’Office d’Art contemporain in de Lakenstraat te Brussel. De overzichtstentoonstelling van deze drie edities in het Paleis voor Schone Kunsten bracht een veel grotere mediatisering met zich mee. Met de volgende artiesten: Manuel Alves Pereira, Elodie Antoine, Isabel Baraona, Marcus Bering, Pascal Bernier, Anthony Berthaud, Jean-Pierre Bredo, David Clément, Michel Clerbois, Jacques Charlier, Dany Danino, Marco Dessardo, Jacques Dujardin, Benoît Felix, Gérard Alsteens (Gal), Bernard Gaube, Bernard Gilcozar, Paul Gonze, Patrick Guaffi, Félix Hannaert, Bénédicte Henderick, Delphine Joly, Babis Kandilaptis, Nicolas Kozakis, Jacques Lennep, François Liénard, Daniel Locus, JeanGeorges Massart, MMC Octave, Mikko Paakkola, Juan Paparella, Dominique Rappez, Marc Rossignol, Kurt Ryslavy, Jean-Marie Stroobants, Camiel Van Breedam, Johan Van Geluwe, Sofi Van Saltbommel, Herman Vanderhulst, Jonas Wille. • Commissaris: Jean-Marie Stroobants. Productie: BOZAR EXPO en Office d’Art contemporain (Bruxelles). Steun/sponsoring: Communauté française de Belgique, Dienst Cultuur van de Stad Brussel, Communauté Wallonie-Bruxelles, klet & ko, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Terarken 2 en 3. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 1.377.

MUZIEK Het Nationaal Orkest bracht twee gratis concerten, op 20.06 naar aanleiding van de Fête de la Musique en op 20.07 ter gelegenheid van de Nationale Feestdag. De koninklijke familie woonde het concert bij.

Oktober, november, december

europalia.china

EXPO. Sexties. Crepax – Cuvelier – Forest – Peellaert

EXPO. Zoon van de hemel

25.09. 2009 > 03.01.2010 Deze tentoonstelling zet vier auteurs in de schijnwerper die door hun grafische en narratieve durf bepalend zijn geweest voor de evolutie van het stripverhaal. Midden jaren ’60 vinden deze vier kunstenaars inspiratie in de muziek (rock, maar ook Franse yéyé), schilderkunst (onder andere pop art), de tekenfilm (Yellow Submarine, enz.), cinema, literatuur en fotografie. Via de blik van deze vier belangrijke kunstenaars wordt een beeld geschetst van een periode die gekenmerkt werd door snelle veranderingen. In 1965 creëert de Italiaan Guido Crepax (1933-2003) Valentina, wier uiterlijk geïnspireerd is op Louise Brooks voor het tijdschrift Linus. Uitgever Eric Losfeld brengt het album in 1968 uit. Crepax maakt van bij het begin naam als de onbetwiste meester van de intellectuele erotiek. In het volgende decennium maakt deze uitstekende graficus in een onnavolgbaar zwart en wit bewerkingen van de grootste klassiekers uit de erotische literatuur: Histoire d’O, Emmanuelle of ook nog Justine. De Belg Paul Cuvelier (1923-1978) is een belangrijk artiest van het naoorlogse Belgische stripverhaal. Jean Van Hamme, in die tijd beginnend scenarioschrijver, zet voor hem de verhaallijnen van Epoxy uit (1968). In dit mythologische verhaal kan Cuvelier eindelijk zijn passie kwijt voor het tekenen van het menselijke lichaam, en dan vooral het vrouwenlichaam. De Fransman JeanClaude Forest (1930-1988) brengt in 1962 een schokgolf teweeg met Barbarella, gepubliceerd in V magazine. Met een uiterlijk waarvoor Brigitte Bardot model stond, is het hoofdpersonage de incarnatie van de moderne vrouw ten tijde van de seksuele bevrijding. Het album volgt in 1964 en verwekt een heus schandaal. De Belg Guy Peellaert (geboren in 1934) kent een korte maar legendarische carrière in de stripwereld. Zijn tijdsgebonden stijl zorgt voor de intrede van de pop art in het stripverhaal. Les aventures de Jodelle (getekend naar het evenbeeld van Sylvie Vartan) verschijnt eerst in Hara-Kiri, in 1966 komt het verhaal uit als album. Twee jaar later tovert Peellaert een nieuwe en al even psychedelische heldin uit zijn potlood: Pravda, la survireuse (deze keer stond Françoise Hardy model). Daarna ontwerpt hij onder meer filmaffiches en boekomslagen.

10.10.2009 > 24.01.2010 Zoon van de hemel was de grote historische tentoonstelling van europalia.china. 250 stukken getuigden van de macht en rituelen van meer dan tweehonderd zonen van de hemel. Zowat de helft van de voorwerpen werd nog nooit buiten China getoond. Musea uit Beijing – waaronder die van de Verboden Stad – en uit zes verschillende provincies werkten mee aan dit unieke project. 5000 jaar van China’s glorierijk verleden schitterden aan de hand van nooit geziene ensembles: bronzen offervaten, prestigieuze jaden voorwerpen waaronder een lijkwade, cultusvoorwerpen in edelmetalen, keizerlijk porselein, zijdebrokaat, keramiek, keizerlijke gewaden en bijbehorend vaatwerk voor de offers aan de hemel, de aarde, de zon en de maan, astronomische instrumenten, beschilderde rollen die een kijk bieden op het leven van de keizers alsook een ensemble van keizerlijke portretten.

•C ommissaris: Pierre Sterckx. Coördinator: Léonore Branche. Productie: BOZAR EXPO en BGE, een afdeling van BITC vzw. Scenografie: ExpoDuo/ Véronique Carlier, Pascale Jeandrain Catalogus: Sexties. Crepax–Cuvelier–Forest–Peellaert, BITC, Brussel, 2009, 48 p. Steun/sponsoring: CINEMATEK, Focus Knack, Le Vif Focus, Le Soir, Office de Promotion du Tourisme Wallonie-Bruxelles, Région de Bruxelles –Capitale|Brussels Hoofdstedelijk Gewest, La Première, La Deux, Thalys, Toerisme Vlaanderen, Stad Brussel, Commission Communautaire française, Vlaamse Gemeenschapscommissie, Brussels International-Tourism & Congress. Plaats: Terarken 2 en 3. Toegang: € 5,00. Bezoekers: 17.883.

• Commissarissen: Qian Wei, Art Exhibitions, China, Jean-Paul Desroches, Conservateur Général du Musé Guimet. Co-commissaris : Ilse Timperman. Coördinator: Europalia. Catalogus: Zoon van de hemel, Mercatorfonds, Brussel, 232 p. Productie: europalia.china en BOZAR EXPO. Steun/sponsoring: BEKAERT, GDF-SUEZ, Nationale Loterij, Hainon Airlines. Plaats: Ravensteincircuit. Bezoekers: 110.783.

EXPO. The State of Things.Brussels/Beijing. 18.10.2009 > 10.01.2010 De hedendaagse Chinese en Belgische kunstcreatie door de ogen van twee wereldwijd gekende kunstenaars bekijken: dat was de originele invalshoek van The State of Things. Brussels/Beijing. Het was meteen ook de grote tentoonstelling voor hedendaagse kunst die het Paleis voor Schone Kunsten in het kader van europalia.china organiseerde. Luc Tuymans, de bekende Belgische kunstenaar en Ai Weiwei, zijn Chinese evenknie, plaatsten een vijftigtal Belgische en Chinese kunstenaars naast elkaar en confronteerden tussen de regels door de context van hun creatie. Het was van meet af aan de bedoeling de tentoonstelling zowel in België als in China te tonen, in de geest van een wisselwerking tussen beide landen en om aldus een ware culturele uitwisseling te bewerkstelligen. Na vele onderhandelingen zal de tentoonstelling van Ai Weiwei en Luc Tuymans in 2010 van Brussel naar Beijing reizen. The State of Things heeft een brug geslaan tussen Brussel en Beijing. Tussen twee kunstscènes en twee culturele instituten: het Paleis voor Schone Kunsten en het National Art Museum of China. De tentoonstelling en het bijbehorende debat op 19.10 brachten een dialoog op gang tussen uiteenlopende visies op kunst en commercieel succes. In China gaan cultuur, industrie, markteconomie en artistieke identiteit een harmonieus verband aan. In België ligt de link tussen kunst en kunstmarkt gevoeliger. • Coproductie: BOZAR EXPO, NAMOC, europalia.china. Commissarissen: Ai Weiwei, Fan Di’an, Luc Tuymans. Co-commisaris: Philippe Pirotte. Coördinator: Maïté Smeyers. Catalogus: The State of Things. Brussels/Beijing, Lannoo Publishers en BOZAR BOOKS, Brussels, 228 p. Engels. Plaats: Koningsstraatcircuit. Steun/sponsoring: GDF-SUEZ, Vlaamse regering, europalia.china. Toegang: € 8,00. Bezoekers: 27.403.

EXPO. Still Life. Hedendaagse Chinese fotografie 18.10.2009 > 24.01.2010 Still Life staat niet voor het gebruikelijke stilleven van voorwerpen, maar voor de conceptuele voorstelling van de Chinese realiteit van vandaag. In de tentoonstelling Still Life moet het begrip ‘stilleven’ worden opgevat als een selectie meditatieve beelden van de Chinese realiteit. De verstilde voorwerpen van Huang Lei, de surrealistische composities van Hong Lei met citaten uit de klassieke Chinese kunst of het tekeningachtige symbolisme van Ling Hua lijken vormelijk nog het meest op wat we kennen als stillevens. Maar ook de maquettefoto’s van Xing Danwen moeten zo worden gelezen: in een verstilde schaalwereld spelen zich subtiele verhalen af over het dagelijkse leven, spel, liefde en drama’s, een micro-universum dat een geënsceneerde blik biedt op het alledaagse leven van het hedendaagse China. • Coördinator: Frank Vanhaecke. Productie: Three Shadows Photography Art Centre (Beijing), europalia. china, BOZAR EXPO. Steun/sponsoring: Vlaamse regering, GDF-SUEZ, Léon Eeckman Fine Arts Insurance n.v. Plaats: Foyers 1, 2, 3, 4, 5. Toegang: gratis.

EXPO. De andere wereld: Poppentheater in China 27.10.2009 > 24.01.2010 Het Chinese poppentheater kent geen Pulcinella, maar wel een Koning Aap. Het is niet maatschappijkritisch zoals in de westerse poppentheaters, maar het is wel nog zeer nauw verbonden met het rurale leven en de alledaagse tradities in China. Deze bijzondere en interactieve tentoonstelling toonde niet alleen een grote variëteit aan poppen en genres, maar liet ook de wereld van mysterieuze en schitterende taferelen zien die daarachter schuilgaat. De tentoonstelling werd ook gelinkt aan een aantal poppentheatervoorstellingen die het departement BOZAR THEATRE en europalia.china samen programmeerden in zaal M van het Paleis voor Schone Kunsten. • Commissarissen: Yi E, National Art Museum of China (NAMOC); Frank Kouwenhoven, European Foundation for Chinese Music Research. Productie: China International Exhibitions Agency, europalia. china, BOZAR EXPO. Plaats: BN-zalen. Bezoekers: 2.983.

Architectuurlezingen Wang Shu (Amateur Architecture Studio) Hoe ga je om met de massale afbraak en heropbouw van Chinese steden? De Chinese architect Wang Shu heeft een overzicht van zijn belangrijkste projecten gegeven en uitgelegd hoe zijn bureau Amateur Architecture Studio al twaalf jaar lang deze problemen te lijf gaat (20.10). • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 7,00|€ 4,00 (-25|60+).

STUDIOS. China in al zijn facetten Tal van activiteiten en aangepaste programma’s in het kader van europalia.china. Een feestelijke opening en (kinder)vernissage van The State of Things. Brussels/Beijing met workshops op 17.10. Rondleidingen, actieve ontdekkingstochten, workshops, twee familiezoektochten, dagstages, een

muzikaal sprookje De Keizer en de nachtegaal in samenwerking met het Nationaal Orkest van België, Jeugd en Muziek Brussel, Jeunesses Musicales de Bruxelles, Chinees schaduwpoppentheater van de Chinese Shadow Puppet Company en BOZARSUNDAYS. Volwassenen doken in een workshop hedendaagse kunst : experimenten met de technieken van enkele Belgische en Chinese kunstenaars (in samenwerking met Jeunesse et Arts Plastiques). Tijdens het weekend van 05 en 06.12 – Traditional Voices – stonden verschillende workshops, familievoorstellingen en animaties op het programma: workshops groentesnijkunst, kalligrafie, papiersnijkunst, maquillage met de artiesten van de Kunqu-opera, poppentheater, theehuis en theeceremonies, de Chinese leeuwendans, workshop zang met Eastern Voices en Chinees klankenspel voor de allerkleinsten vanaf 3 jaar.

DANS. (Un)silenced Voices. Chinese insights and witnesses 14.11 > 15.11.2009 Niet-officële film- en theatermakers en schrijvers gaven een beeld van het dagelijkse leven in China. Ze hebben de nasleep van de Culturele Revolutie en de studentenopstand van Tiananmen van nabij meegemaakt. In een unieke mix van straatinterviews, beweging, video en muziek bracht choreografe Wen Hui een taboedoorbrekende voorstelling over het dagdagelijkse leven in China. In de acht uur durende voorstelling Memory keerde ze terug naar haar jeugd.

THEATER/MUZIEK. Traditional voices 04.12 > 06.12.2009 Een driedaags parcours langs het gevarieerde Chinese muzieklandschap. Van een panorama met oosterse stemmen over een kwartet en een orkest uit Hong Kong tot de uiterst verfijnde Kunquopera. Poppentheater, theeceremonies en films brachten de bezoekers in oosterse sferen en lieten hen proeven van de rijkdom van de Chinese cultuur. Ook aan de kinderen werd gedacht: voor hen waren er workshops en ateliers op maat.

MUZIEK Als prelude op europalia.china brachten de cellist Yo-Yo Ma en zijn Silk Road Ensemble een reeks concerten in het Paleis voor Schone Kunsten. Het openingsconcert (14.09) werd opgeluisterd door het Guangzhou Symphony Orchestra. Het Nationaal Orkest van België liet zich niet onbetuigd, met een concert waarin westerse en oosterse muziek aan bod kwamen onder leiding van dirigent Tan Lihua, chef-dirigent van het symfonisch orkest van Beijing.

LITERATUUR Mo Yan (22.10) geldt in China als de grootste levende schrijver. De verfilming van zijn verhaal Het rode korenveld gaf hem internationale bekendheid. Na de Frankfurter Buchmesse, waar China het gastland was, kwam hij naar het Paleis voor Schone Kunsten. Op de internationale ‘Dag van de Gevangen Schrijver’ (15.11) bogen we ons in het gezelschap van twee prominente Chinese schrijvers over vrije meningsuiting, censuur en gevangenschap in China. Theaterauteur Sha Yexin ondertekende het beruchte Charter 08, een oproep voor meer democratie, vrijheid en het naleven van universele mensenrechten. De schrijver Ma Jian leeft in ballingschap in

Londen. Zijn roman Beijing Coma snijdt een verboden episode aan, de studentenopstand van 20 jaar geleden. In het kader van het weekend (Un)silenced Voices hadden we op 17.12 een ontmoeting met Gao Xingjian die in 2000 de Nobelprijs Literatuur won voor “een oeuvre van universele waarde, scherpe inzichten en taalkundig vernuft, dat nieuwe wegen heeft geopend voor het Chinese proza en theater”. Diezelfde avond werd het toneelstuk Au bord de la vie van deze veelzijdige schrijver, schilder, cineast en theaterauteur opgevoerd.

CINEMA Een reeks documentaires werd gepresenteerd, waaronder Paul Dujardin, De Lange Mars door Manu Riche (18.10), My Village 2006 door Wu Wenguang (15.11) en Shangai Women van Peng Xialing (23.11).

LITERATUUR OP DE MIDDAG Aards maar bevlogen. Moderne literatuur uit China. Naar aanleiding van europalia.china focuste Literatuur op de Middag vijf dindsdagmiddagen lang op China. Met lezingen over de vader van de moderne Chinese literatuur Lu Xun (door Marcel Van Nieuwenborgh, 06.10), het Chinese proza van nu (door Mark Leenhouts, 20.11), vrijheid en censuur (door Catherine Vuylsteke, 17.11) en de blik van de ander (door Ruddy Doom, 27.10). Als afsluiter bracht Iege Vanwalle van het tijdschrift Het trage vuur twee dichters mee: Wang Jiaxin en Lan Lan.

BOZAR MUSIC : het najaar Het seizoen begon traditioneel met het Klarafestival tijdens de eerste helft van september. Opvallend waren de drie concerten van het Sveriges Radios Symfoniorchester, waarvan eentje onder leiding van de Finlandse dirigent Esa-Pekka Salonen en de Russische chef Valery Gergiev. Het Royal Philharmonic was op aanwezig met zijn nieuwe chef-dirigent Charles Dutoit en soliste Anna Vinnitskaya, die Martha Argerich verving. Het Klarafestival confronteerde oost en west, met orkesten uit Seoel en Hongkong, naast het Symfonieorkest Vlaanderen, Musiques Nouvelles en TIMF, een Koreaans ensemble van hedendaagse muziek. Opnieuw te gast in de Henry Le Bœufzaal: de pianoveteraan Aldo Ciccolini. BOZAR MUSIC presenteert, gespreid over twee seizoenen, alle symfonieën van Mahler naar aanleiding van zijn 150e verjaardag in 2010 en de 100e verjaardag van zijn dood in 2011. Het Nationaal Orkest van België, het Muntorkest en het Orchestre de Liège beten in 2009 alvast de spits af. Voor de 80e verjaardag van de Henry Le Bœufzaal (18.10) kon het publiek de opera Andromaque van Grétry ontdekken, in de versie van Concert Spirituel en Hervé Niquet. Een bijzondere coproductie met het Centre de musique baroque de Versailles en Palazetto Bru Zane. BOZAR MUSIC ontving op 09.10 ook nog de jazzpianist Keith Jarrett, in samenwerking met Jazztronaut en de Braziliaanse muzikant Gilberto Gil, in samenwerking met Greenhouse Talent (14.11). De cyclus van internationale orkesten boden een mooie affiche in het najaar, met de Venezolaanse chef Gustavo Dudamel aan het hoofd van het symfonieorkest van Göteborg. Eind november was een

van de beste Russische orkesten, het Filharmonisch Orkest van Sint-Petersburg, te gast met dirigent Yuri Temirkanov en de jonge Duitse violiste Julia Fischer. Het Concertgebouworkest gaf een concert onder leiding van Mariss Jansons. Het Ictus Ensmemble bracht een hommage aan Steve Reich. BOZAR MUSIC ontving op 24.11 de Europese première van Pictures Reframed, een project waarbij de Noorse pianist Leif Ove Andsnes voor Pictures at an exhibition van Moessorgsky samenwerkte met de Zuid-Afrikaanse videokunstenaar Robin Rhode. Voor de barokmuziek kwamen Les Musiciens du Louvre naar Brussel met een Haydn-programma. De jonge Raphaël Pichon debuteerde in Brussel aan het hoofd van zijn ensemble Pygmalion (15.10). Liefhebbers van kamermuziek zagen de kwartetten Parkanyi, Danel, Prazak en Kopelman passeren. Dit laatste gezelschap trad ook op in kwintetversie. Jordi Savall opende zijn residentie in het Conservatorium, in een intiem programma met Philippe Pierlot aan de viola da gambe, Pierre Hantaï aan het klavecimbel en Rolf Lislevand op de theorbe. Superster Cecilia Bartoli kwam twee keer naar het Paleis voor Schone Kunsten met haar programma gewijd aan Napolitaanse castraten. Ze bracht het ensemble Il Giardino Armonico mee.

THEATER Ariane Loze onderzoekt met haar camera hoe een verhaal kan ontstaan uit ogenschijnlijk ongerelateerde beelden. In haar zeven kortfilms speelt ze zelf alle rollen, is ze tegelijkertijd actrice, regisseur en cameravrouw. Tijdens het Theaterfestival kon men in het Paleis voor Schone Kunsten de live-opnames bijwonen van de achtste film in de reeks, die elke dag aan de tentoonstelling werden toegevoegd (02, 03 en 04.05).

Bxl BRAVO/NUIT BLANCHE Eric Joris (Crew) liet het publiek deelnemen aan zijn interactieve technologische installatie (03 en 04.10).

FESTIVAL. Moussem 10.11 > 28.11.2009 Na het succes in 2005 en 2007 bracht het Moussem-festival ook dit jaar een mix van Arabische en Berberse cultuur naar het Paleis voor Schone Kunsten. Op het programma: film in avant-première, hedendaagse performances, literaire ontmoetingen, lezingen en natuurlijk traditionele en hedendaagse concerten, onder meer van de Berberzanger Idir of de Irakese chansonnier Kadim Al Sahir. De Syrische dichter Adonis kreeg het publiek in de Kamermuziekzaal volledig op zijn hand. De acteurs Steven Van Watermeulen en Nathalie Cornet lazen vertalingen. Als afsluiter spraken de 80-jarige schrijver en Geert van Istendael over de kloof en vooral de bruggen tussen Oost en West. In Shining Sound introduceerde de danser Saïd Gharbi het publiek in zijn wereld van de niet-ziende. Crying of My Mother bood een portret van de hedendaagse tragedie in Irak. Made in Paradise van de performers Yan Duyvendak en Omar Ghayatt, bracht inzicht in de wereld van de andere.

CINEMA

stellen: een uitzonderlijke architectuuropdracht voor een hoogtechnologisch utilitair programma.

Bij de avant-premières werden in het najaar enkele opmerkelijke titels vertoond zoals Casanegra van Nour-Eddine Lakhmari (10.11), in aanwezigheid van de cineast en acteur Ana El Bas. De vertoning vond plaats in het kader van het Moussem-festival. Verder El Grido van Pippo Delbono, in aanwezigheid van de theatermaker en cineaste op 28.11, en Altiplano van Peter Brosens en Jessica Woodworth op 30.10. De reeks documentaires was bijzonder uitgebreid, met Prater van Ulrike Ottinger in het Goethe Institut, de serie avant-premières van het productiehuis Michigan Films op 17, 18 en 19.11, La Domination Masculine van Patric Jean (27.11), La Paura van Pippo Delbono (28 en 29.11) en The Choir van Michael Davie (10.12). In de reeks Expanding Cinema werd een programma gewijd aan Boris Lehman met Mes 7 lieux, Films ontologiques, choses qui me rattachent aux êtres, Album 1 (17.10). Ook de Parijse studio H5 was te gast met de kortfilm Logorama (18.11). Post-Flux bood een driedaags Interactivity and Creativity Forum (06, 07 en 08.11), in samenwerking met Strangerfestival, het Centre Pompidou en het Pocket Film Festival van Parijs.

• Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 4,00.

Architectuurlezingen Valerio Olgiati is een van de belangrijkste architecten van het moment. Hij gaf een drukbijgewoonde lezing op 25.11. Zijn belangrijkste werk omvat de school te Paspels, das Gelbe Haus in Flims, het K+N huis in Wollerau, de nieuwe universiteit van Luzern, een huis in Sari d’Orcino op Corsica, een kleine woning in Rotterburg (Duitsland), het huis voor de muzikant Bardill te Scharans en het museum voor het Zwitsers Nationale park in Zernez. Zijn creaties werden herhaaldelijk bekroond met prestigieuze prijzen. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Henry Le Bœufzaal. Toegang: € 7,00|€ 4,00 (-25|60+).

Naar aanleiding van de benoeming van Olivier Bastin tot eerste Bouwmeester van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, nodigde BOZAR ARCHITECTURE de architect op 01.12 uit voor een lezing in het Paleis voor Schone Kunsten. Hij stelde er de realisaties van zijn bureau l’Escaut voor. l’Escaut heeft een pluridisciplinaire aanpak en hecht veel belang aan participatie van de burger in het ontwerpproces. Participatie gebeurt bij voorbeeld via overleg of workshops over architectuur. Olivier Bastin put uit zijn twintig jaar ervaring en vertelde over zijn aanpak waarbij de interactie tussen de verschillende spelers centraal staat. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Kamermuziekzaal. Toegang: € 7,00|€ 4,00 (-25|60+).

Jonge Architecten An Fonteyne en Philippe Viérin – noAarchitecten gaven op 01.10 de aftrap van het nieuwe artistieke seizoen in de reeks NICHE. Ze kwamen de hoogspanningscabine Petrol in Antwerpen-Zuid voor-

Op 17.12 stond een nieuwe realisatie van AgwA centraal. In een traditionele Brusselse wijk werd een voormalig atelier uit de jaren ’50, waar banden werden gemonteerd, in modernistische stijl omgebouwd en vergroot door Harold Fallon en Benoît Vandenbulcke. • Coördinator: Iwan Strauven. Productie: BOZAR ARCHITECTURE, Orde van Architecten, A+ Belgisch tijdschrift voor architectuur. Plaats: Studio. Toegang: € 4,00.

Maurizio Cattelan. Senza Titolo (Zonder titel). Installatie in de Hortahal

Portret van de Qingkeizer Kangxi (1662-1722) (EXPO. Zoon van de hemel, europalia.china) © Palace Museum

EXPO. Repromotion ÂŠJan De Cock.

EXPO. Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye

Ariane Loze, MĂ&#x201D;WN [movies on my own]

1. Bernardo Bellotto, Gezicht op Turijn vanuit de koninklijke tuin. © Galleria Sabauda (EXPO. Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye | 2. Marcel Broodthaers en Paul Willems tijdens de bezetting van het Paleis voor Schone Kunsten in 1968. (EXPO. Kunstenaarsportretten. 80 jaar Paleis voor Schone Kunsten) | 3. EXPO. Calle Sophie | 4. Steve Paxton, Phantom Exhibition. Video-installatie | 5. Ai Weiwei en Luc Tuymans in Paul Dujardin, De Lange Mars door Manu Riche © Tim Dirven | 6. Leon Vranken (EXPO. Prijs Jonge Belgische Schilderkunst 2009) | 7. Forest, Barbarella. (EXPO. Sexties. Crepax – Cuvelier – Forest – Peellaert) | 8. EXPO. Boeddha’s glimlach. 1600 jaar boeddhistische kunst in Korea | 9. Feest in het Paleis 2009 | 10. María Pagés (Son Del Sur. Flamenco Festival) | 11. The Hundredand-Eight Torments of Mankind, Coll. Gyeongju Foundation World Culture Expo © Nam June Paik

10.

11.

EXPO. Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture. Architecten van het vernieuwde Filmmuseum (CINEMATEK).

1. RongRong & Inri, Untitled, Beijing, n°25, 2008 (EXPO. Still Life. Hedendaagse Chinese fotografie. europalia.china) | 2. Manuel Alves Pereira, Meer Lumière, 2007 (EXPO. Vorm door eenheid) | 3. China, Traditional Voices-weekend. europalia.china | 4. Olivier Rouxhet, Fresco. (BXL BRAVO-weekend) | 5. Anton Van Dyck, Il principe Tommaso di Savoia Carignano, 1634 © Galleria Sabauda (EXPO. Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye) | 6. Caterina Sagna met haar nieuwste project P.o.m.p.e.i © Laurent Philippe | 7. Turijnse auteur Alessandro Baricco © Lydie Nesvadba | 8. Li Zhanyang, Rent, 2007. (EXPO. The State of Things.Brussels/Beijing. europalia.china) | 9. De Chinese architect Wang Shu te gast in het Paleis voor Schone Kunsten. 2.

Robin Rhode, Chalk Piano, 2009. Oorspronkelijk gebruikt in het project ‘Pictures At An Exhibition’ van Leif Ove Andsnes en Robin Rhode © Robin Rhode 2009

Finse dirigent Esa-Pekka Salonen te gast in het kader van het Zweedse Europese Voorzitterschap, samen met het Radio Orkest van Stockholm ÂŠ Stina Gullander

Sophie Calle in haar overzichtstentoonstelling Calle Sophie ÂŠ Lydie Nesvadba

De Mexicaanse schrijver Carlos Fuentes, te gast op het Passa Porta Festival. ÂŠ Lydie Nesvadba

2. 1. Feest in het Paleis 2009 | 2. Liu Xiaodong, Newly displaced population, 2004 ÂŠLiu Xiaodong (EXPO. The State of Things. Brussels/Beijing. europalia.china). | 3. Opbouw in de Hortahal (EXPO. Bernar Venet en Jacques Charlier. Disorder) | 4. Opbouw van Jan Fabre, Ik spuw op mijn eigen graf (EXPO. The State of Things.Brussels/Beijing. europalia.china). | 5. De Russische chef Valery Gergiev | 6. C Zuni Icosahedron Ke Jun & Shi Xiaomei tijdens het Traditional Voicesweekend. europalia.china ÂŠ SK

Cellist Yo-Yo Ma en het Silk Road Ensemble ÂŠ Andrew Wong

Adrien Verschuere. EXPO. 3 Cities

Culturele Partners in België Het aantal culturele partners van het Paleis voor Schone Kunsten neemt jaar na jaar toe. Het gaat om occasionele partnerships en structurele samenwerkingen. De culturele partners waarmee op regelmatige basis wordt samengewerkt, elk met hun eigen identiteit, zijn voor het grootste deel gevestigd in dezelfde administratieve ruimtes als het team van het Paleis voor Schone Kunsten. Zij brengen een gevarieerde programmering waarvoor het Paleis alleen niet volledig kan instaan. Hun activiteiten garanderen een beter evenwicht en trekken een divers publiek aan. De bestaande contracten, in het bijzonder met het Koninklijk Belgisch Filmarchief, Jeunesse et Arts Plastiques, het Informatiecentrum voor Architectuur, Stedenbouw en Design (ICASD), het Belgisch tijdschrift voor architectuur A+, Exploration du Monde en de Rideau de Bruxelles werden naar ieders tevredenheid ingevuld. De volledig vernieuwde ruimtes van het Koninklijk Belgisch Filmarchief, de CINEMATEK, werden in gebruik genomen en worden intensief gebruikt. Ook de Rideau de Bruxelles bespeelde in het kader van haar residentie in het Paleis voor Schone Kunsten in diverse zalen, waaronder het auditorium Paul Willems en de Studio. Europalia International, tenslotte, ontvouwde in co-productie of co-presentatie met het Paleis voor Schone Kunsten een reeks activiteiten in diverse disciplines in het kader van europalia.china. De belangrijkste culturele partners zijn : - ( K)nowart -0 090 - 1001 Valises -A + Belgisch tijdschrift voor architectuur -A frika Filmfestival, Leuven -A marant -A MAZONE -A mbassade van de Republiek Servië -A mbassade van de Republiek Turkije -A mbassade van de Verenigde Staten van Amerika -A mnesty International -A museeVous -A ngelos/Jan Fabre -A rkadia -A rgos -A rs Musica -A rtexis -B ureau Grote Evenementen (Departement BITC)

- B.P.S.22 Project - Belgacom - Beursschouwburg - BIFFF - Big Bang Distribution - Brussel Internationaal – Toerisme & Congres (BITC) - Boek.be - British Council - BRONKS Jeugdtheater - Broodje Brussel/OPB - BRUn BRO - Brussels Choral Society - Brusselse Museumraad - BRXLBRAVO - Canvas - Capricorn TV - Carte S - Centre de Musique baroque de Versailles - Centre international de formation en arts du spectacle/ Bruxelles (CIFAS)

-C entrum basiseducatie -C entrum voor beeldexpressie -C hanel -C harleroi/Danses -C hoeur de Chambre de Namur -C ine Pocket -C inéart -C INEMATEK -C ultuur en Toerisme -S int-Michiels en Sint-Goedelekathedraal - Cultuurcentrum ING - Cultuurnet Vlaanderen - Daarkom - Davidsfonds - deFilharmonie - Design September - DJ Darko - DKO - Emigrative Art - Europese Unie - Entertainment Retail Group - Europalia International

-E xploration du Monde -E yework - f ABULEUS -F ederatie Organisatie Kunsteducatie -F estival Africa Taille XL Bruxelles -F estival du court métrage de Bruxelles -F estival One World – Praag -F estival van Vlaanderen Brussel – Europa - Filmmuseum -F lagey -F onds Vrijetijdsparticipatie -F otoMuseum Provincie Antwerpen -G ezinsbond -G oethe Institut -G raphoui -G reenhouse Talent -G uy Pieters Gallery -H et Beschrijf -H uis van het Nederlands - I CASD – CIAUD - I ctus - I nstituto Cervantes - I nternationaal Filmfestival van Vlaanderen/Gent - I nternational Film Festival Rotterdam - I nternationale Orgelweek - I stituto Italiano di Cultura - Italians On Line - J ES - J eugd en Muziek Brussel - J eunesse et Arts Plastiques - J eunesses Musicales de Bruxelles -K aaitheater -K FD -K inepolis -K lara -K laraFestival -K lasse -K oninklijk Belgisch Filmarchief -K oninklijk muziekconservatorium van Brussel

- Koninklijke Muntschouwburg - Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Brussel - Korei - Kunstberg - Kunstenfestivaldesarts - Kunstenplatform - KUNSTWERK(t) - La Médiathèque de la Communauté française de Belgique - L ASSO - L e Botanique - L e caméléon bavard - L es Agrémens - L es Films du Présent - L es Halles de Schaerbeek - Ligue des familles - Livefestival - Maison des Arts Actuels, Bruxelles - Mercatorfonds - Middagen van Poëzie en Proza - Moussem – Nomadisch Kunstencentrum - Museo Nazionale del Cinema de Torino - Museum Night Fever - Musiques Nouvelles - Muziekkapel Koningin Elisabeth - Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth - Nationaal Orkest van Belgïe - Needcompany - Off World - Office d’Art Contemporain - Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de Bruxelles - Offscreen Film festival - Onthaal en Promotie Brussel - Opvoeden in Brussel vzw - Orchestre Philharmonique de Liège - Orpheus Instituut - Palazetto Bru Zane – Centre de musique romantique française

- Passa Porta - Patrick De Brock Gallery - Piola Libri - Place aux enfants - Plantin Genootschap - Prijs Jonge Belgische Schilderkunst - Project2 - Promotion des Lettres belges de langue française - Radiophonic Festival - Recyclart - Regionaal Informatie Centrum van de Verenigde Naties (UNRIC) - ReMuA - Réseau de Musiciens intervenants en Ateliers - R icercar Consort - R ideau de Bruxelles - Rokerz - RTBF - RTBF Musiq’3 - SACD - Scope Invest - Service de la Promotion des Lettres - Stromboli - STUDIO ORKA - Symfonieorkest van De Munt - Télé Bruxelles - T he Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest - T héâtre Marni - Toerisme Vlaanderen - Troubleyn/Jan Fabre - Tsjechisch Centrum Brussel - T V Brussel - Vereniging van Vlaamse Uitgevers - Villanella - vlaamsekunstcollectie - V laams-Nederlands Huis deBuren - V RT - Wiels - Z33

Culturele partners in het buitenland ECHO (European Concert Hall Organisation) is een vereniging van de directeurs van de meest prestigieuze concertzalen in Europa. Deze organisatie streeft meer culturele uitwisseling na en wil creaties op verschillende podia brengen. In 2009 groepeerde ECHO achttien concertzalen, waaronder het Paleis voor Schone Kunsten. De vereniging steunt jonge artiesten door middel van de Rising Stars-concerten die op zondagvoormiddag in het Paleis voor Schone Kunsten geprogrammeerd worden. ECHO geeft daarnaast ook opdrachten aan componisten die interdisciplinair samenwerken met andere kunstenaars. In november 2009 had in het Paleis voor Schone Kunsten de Europese première plaats van een wel heel bijzonder ECHO-project: Pictures at an Exhibition – Reframed. De Noorse pianist Leif Ove Andsnes speelde Mussorgsky’s Beelden van een Schilderijententoonstelling bij een video door de Zuid-Afrikaanse beeldende kunstenaar Robin Rhode. Verder nam het Paleis voor Schone Kunsten deel aan een jaarlijkse meeting met de verantwoordelijken voor kunsteducatie en publiekswerking, ECHO on education and outreach. Op het vlak van de beeldende kunsten werden tijdelijke samenwerkingscontracten afgesloten met buitenlandse musea of kunstencentra, die het Paleis voor Schone Kunsten in een internationaal netwerk situeren. ECHO LEDEN - Barbican Centre London - Cité de la Musique – Salle Pleyel Paris - Elbphilharmonie & Laeiszhalle Hamburg - Festspielhaus Baden-Baden - Gesellschaft der Musikfreunde in Wien - Het Concertgebouw Amsterdam - Kölner Philharmonie - Konserthuset Stockholm - L’Auditori de Barcelona - Palace of Arts Budapest - Paleis voor Schone Kunsten Brussel - Salle de Concerts Grande-Duchesse Joséphine-Charlotte de Luxembourg - South Bank Centre London - Symphony Hall Birmingham - T he Athens Concert Hall Organization - T he Sage Gateshead - T héâtre des Champs-Elysées Paris - Wiener Konzerthausgesellschaft

Andere internationale partners waarmee het Paleis voor Schone Kunsten samenwerkte : - A l Ma’mal Foundation, Jeruzalem - A mour Fou - AT-Production - B: OM Festival, Seoul - BMEP - British Music Education Project - Castello di Rivoli Museo d’Arte Contemporanea, Rivoli-Torino - China International Exhibitions Agency - Civita - Collegi d’Arquitectes de Catalunya, Barcelona - Compagna di San Paolo - Dancetheatre Chang, Seoul - Festival One World, Praag - Festival Shadows, Parijs - Festival Temps d’Images (EU) - Fies Factory One - Galleria Sabauda - Galleria Minini -G anesa, Seoul - I nstituto de Cinematografia y de Arte Audiovisual (ICAA), Spanje - I nternational Film festival Rotterdam (IFFR) -K langforum, Wien - L e Centre Pompidou, Parijs - L e Forum des Images à Paris/Pocket Film Festival, Parijs - L ondon Symphony Orchestra - Lunwerg Editores, Madrid - Magyar Film Unio, Hongarije - Museo del Cinema, Milan - NAMOC - Open Society Institute and Soros Foundation Network - The Korea Foundation - The Ministry of Culture, Sports and Tourism of the Republic of Korea - Three Shadows Photography Art Centre - Whitechapel Art Gallery, London

Candida Hรถfer - The Brussels Series

BOZAR FUNDING Economie en cultuur hebben een sterke wederzijdse band ontwikkeld. De cultuursector profiteert van het gunstige klimaat voor innovatie en geavanceerde technologie. Het bedrijfsleven is op zijn beurt op zoek naar de creativiteit die de kunstensector kan bieden. BOZAR FUNDING ontwikkelt partnerships waarbij creativiteit in kunst en zakendoen, kennisoverdracht, community relations en Corporate Social Responsibility de hoofdrol spelen. Deze steun van bedrijven, stichtingen en mecenassen is van onschatbare waarde voor de verwezenlijking van het artistieke programma en voor de renovatie van het gebouw dat deel uitmaakt van het nationaal patrimonium. De unieke nationale en internationale uitstraling dankt het Paleis voor Schone Kunsten grotendeels aan bevlogen en milde schenkers, met de legendarische Henry Le Bœuf op kop. We kunnen rekenen op de intellectuele en financiële steun van de BOZAR PATRONS en BOZAR YOUNG PATRONS, naast bevoorrechte bedrijfspartners die zich achter de filosofie en het artistiek project scharen met een langetermijnvisie. Cultuursponsoring is bij uitstek geschikt voor het bedrijfsimago (image shift), de bedrijfstrots, het netwerken, het in contact komen met hoog opgeleiden (recruitment) en de corporate citizenship.

Advertising De kwaliteit van de programmering blijft de topprioriteit binnen het Paleis en is ontegenzeglijk de drijfveer achter het strijdbaar publicatiebeleid dat BOZAR FUNDING hanteert. Onze adverteerders zijn ondernemingen die de kracht van communicatie met betrekking tot cultuur maar al te goed beseffen. Ze maken dankbaar gebruik van de branding mogelijkheden in relatie tot de BOZARprojecten. Toch kunnen wij de impact van de negatieve economische conjunctuur op de inkomsten, die BOZAR genereert uit de huispublicaties, niet negeren. De advertentie-inkomsten bedragen 1,6 % van de totale omzet van BOZAR FUNDING. De advertenties verschijnen in de volgende publicaties: • BOZARMAGAZINE, maandelijks magazine dat tien keer per jaar verschijnt (85.000 exemplaren per maand) ; • Concertprogramma’s met een jaarlijkse oplage van 200.000 exemplaren ; • Jaarbrochures: BOZAR MUSIC (32.000 exemplaren), BOZAR EXPO (20.000 exemplaren). De samenwerking die BOZAR FUNDING in 2007 aanging met de externe regie Media Selling Place voor het BOZARMAGAZINE, werpt nog steeds zijn vruchten af. In vergelijking met 2007 en 2008 stegen de advertentie-inkomsten niet. De resultaten bevestigen hoe variabel deze inkomstenwerving is en hoe belangrijk samenwerkingen met gespecialiseerde regiebedrijven wel zijn.

Sponsoring Ongeveer de helft van de omzet van BOZAR FUNDING danken wij aan sponsoring en partenariaten. De structurele partners in 2009 waren Belgacom, BMW, SONY, GDF-SUEZ en de Nationale Loterij. Daarnaast is er natuurlijk ook de mogelijkheid tot punctuele sponsoring van specifieke projecten. Voor de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto kon BOZAR rekenen op een belangrijke financiële steun van Eni–Distrigas. GDF-SUEZ leverde een bijkomende investering voor de tentoonstelling The State of Things. Het totale aandeel aan inkomsten uit tentoonstellingen via privébezoeken en sponsoring bedroeg 11,5%. De concertsponsoring was in 2009 goed voor 3,5 % van de inkomsten. Er waren diverse acties rond business seats, de concertavond met Leif Ove Andsnes werd gesponsored door Statoil. Deutsche Bank verleende financiële steun aan de Berliner Philharmoniker en Belgacom gaf een bijkomende steun voor de concerten van Cecilia Bartoli.

Corporate events Naast de standaardpackages zoals nocturnes en concertavonden, groeit de aanvraag voor het huren van één of meerdere ruimtes van het Paleis voor Schone Kunsten voor een privé-evenement, seminarie of congres. Zo was er de vijfjaarlijkse stakeholders meeting van de NMBS/SNCB (02.10). In 2009 was het Paleis voor Schone Kunsten gastheer van een zestigtal bedrijven voor personeelsfeesten, conferenties, recepties, privéconcerten, galadiners, prijsuitreikingen enz. In totaal werden er binnen het Paleis een honderdtal corporate events georganiseerd, goed voor 11 % van de omzet van BOZAR FUNDING. De organisatie van de events gebeurt steeds met volledig respect voor de artistieke programmering. De opening van het Congressenpaleis SQUARE biedt nieuwe mogelijkheden voor het onthaal van grote congressen, waarbij ook de BOZARinfrastructuur gebruikt wordt.

Membership en mecenaat De groep ‘patrons’ van het Paleis voor Schone Kunsten vormt een onmisbare schakel met betrekking tot de artistieke werking. Er zijn drie categorieën: de BOZAR PATRONS, de BOZAR CORPORATE PATRONS en de BOZAR YOUNG PATRONS. In september 2009 werden de drie groepen uitgenodigd voor een diner in de Hortahal, in aanwezigheid van de voorzitter en het managementteam.

BOZAR PATRONS BOZAR PATRONS kunnen alle concerten bijwonen, deelnemen aan privénocturnes, vernissages, film-, dans- en theatervoorstellingen. Ze hebben gratis toegang tot de tentoonstellingen. Een bijkomend voordeel is de mogelijkheid om plaatsen te reserveren in De Munt en in de zalen die deel uitmaken van het ECHO-netwerk (European Concert Hall Organisation). Verder kunnen ze deelnemen aan exclusieve culturele reizen. Eind 2009 waren er 250 BOZAR PATRONS. BOZAR CORPORATE PATRONS. Deze formule ging in 2008 haar eerste seizoen in. Ze is bestemd voor bedrijven en wil een geprivilegieerde band creëren tussen de economische en culturele wereld. Kaderleden genieten dezelfde voordelen als de BOZAR PATRONS. Zij worden uitgenodigd samen met de structurele partners om in primeur het nieuwe seizoen te ontdekken. Ze kunnen klanten uitnodigen op concerten en exclusieve nocturnes van de tentoonstellingen. Ze genieten ook van diverse kortingen voor corporate hospitality. Eind 2009 waren er 15 BOZAR CORPORATE PATRONS. BOZAR YOUNG PATRONS werd in het leven geroepen voor jonge ondernemers. Zij ontvangen veertig tickets die ze in de loop van het seizoen kunnen gebruiken, hebben onbeperkte toegang tot de tentoonstellingen en kunnen kiezen uit exclusieve rondleidingen. Deze formule valt erg in de smaak bij de leden, omwille van de flexibiliteit van het reservatiesysteem. Zij weten deze vorm van networking en socializing bijzonder te waarderen. Het aantal BOZAR YOUNG PATRONS steeg in 2009 naar 78 leden. Hiernaast kan het Paleis voor Schone Kunsten sinds enkele jaren rekenen op de steun van de Bernheim Stichting die een belangrijke partner is voor het Masterplan (renovatie van het Hortagebouw). Onder meer de voorstudies van de architecten werden met de middelen van de Bernheim Stichting gefinancierd. De Porticus Foundation ondersteunt al verschillende jaren het educatieve project BOZAR STUDIOS.

BOZAR FUNDING realiseerde een zakencijfer van bijna 4 miljoen ¤ in 2009 Aantal bezoekers via corporate events en hospitalities: 21.841

Nocturne voor Eni-Distrigas, sponsor van de EXPO. Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye ©Simply Better

Het Paleis voor Schone Kunsten in de pers Over Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture “Het oeuvre van het Gentse architectenbureau Robbrecht & Daem is divers en internationaal. In de Brusselse BOZAR loopt een intrigerend overzicht van 20 jaar ontwerpen in tekeningen, foto’s en vijf speciaal gemaakte films.” (‘Aanrader’ van De Morgen, 06.03.2009)

Over Murray Perahia « Il est venu, il a joué, il a conquis, légitimant parfaitement la prédiction du programme qui assimilait de retour à “une victoire de l’esprit”. Le public du Palais des Beaux-Arts a fait lundi soir à Perahia un triomphe instinctif avec une gradation dans la chaleur qui explose après les sublimes « impromptus » de Schubert donnés en bis d’une soirée exemplaire. » (Serge Martin in Le Soir, 04.02.2009)

Over CALLE SOPHIE en JAN DE COCK. REPROMOTION « À Bruxelles, toujours énergique et bouillonnant, le Palais des Beaux-Arts propose un programme chargé cet été : Sophie Calle fait son show jusqu’au 13 septembre exposant une rétrospective de sa vie, qui devient ainsi une fiction … c’est au Palais des Beaux-Arts que Jan De Cock, artiste de la nouvelle scène artistique belge, proposera un parcours inédit de sculptures et photographies. » (Art Actuel, 07-08.2009)

Over The Berlin Philharmonic “The Berlin Philharmonic Orchestra, arguably the best in the world, is a rare visitor here. No wonder, then, that Bozar’s Henry Le Bœuf Hall was packed for the Berliner’s performance under chief conductor Simon Rattle.” (Partice Lieberman in The Bulletin, 26.02.2009)

Over Mariss Jansons « Avant le concert, Paul Dujardin et Jan Raes avaient signé une convention de résidence de l’orchestre amstellodamois à Bozar Musique pour les trois prochaines saisons. Bruxelles se retrouve donc sur la carte européenne de l’orchestre aux côtés de Londres et Paris. » (Serge Martin in Le Soir, 23.12.2009)

Over het Orchestre philharmonique de Liège « Mozart, Widmann et Mahler au programme, le trompettiste russe Sergei Nakariakov en soliste, le Français François-Xavier Roth à la tête de l’Orchestre philharmonique de Liège : jeudi soir, au Bozar, avant même que les musiciens n’entrent en scène, la fièvre des grands soirs avait saisi la salle. » (MDM in La Libre Belgique, 28.11.2009)

Over Cecilia Bartoli « Habillée en mousquetaire, vocalement souveraine, l’Italienne enflamme le Bozar.» (Nicolas Blanmont in La Libre Belgique, 17.11.2009)

« La chanteuse s’exalte, la salle exulte » (Serge Martin in Le Soir, 17.11.2009)

“Wij hadden het nog nooit gezien: een Paleis voor Schone Kunsten dat zo tot de nok gevuld was, dat gewone stervelingen zelfs in de koninklijke loges mochten zitten. Op het programma stond dan ook een fenomeen.” (Stefan Grondelaers in De Standaard, 17.11.2009)

Over de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto. Luister aan het hof van Savoye « On y retrouve quelques chefs-d’œuvre admirables qu’on ne se lasse pas de voir et de détailler longuement (on rêve parfois d’une exposition où il n’y aurait qu’un tableau !) mais on fait aussi de vraies découvertes qui valent le détour. Et pour le reste, on peut suivre une véritable et passionnante histoire du goût à travers les achats des princes de Savoie, qui sont le fil conducteur de l’exposition. La scénographie est audacieuse par le choix de ses couleurs : des murs très rouges, verts ou bleus (pour les Flamands) et en général fort réussie. » (Guy Duplat in La Libre Belgique, 20.02.2009)

“De tentoonstelling heet Van Van Dyck tot Bellotto en pakt vooral uit met schilderijen van Italiaanse meesters. Maar je vindt er ook prachtige werken van Van Dyck, drie schilderijen van Rubens, een tafereel van de fluwelen Brueghel en zelfs een panel waarop de ‘Maagdenprocessie’ op de Zavel in Brussel vereeuwigd is.” ( Jan Van Hove in De Standaard, 21.02.2009)

« Une sélection des chefs-d’œuvre “sabaudiens”, flamands et italiens, est présentée à Bruxelles. Et pour que la fête soit vraiment parfaite, on y a joint des peintures de même provenance royale, mais conservées au Palazzo Madama de Turin, à la Pinacothèque de l’Académie Albertine des beaux-arts et au Château de Stupinigi. » ( J.C. in Connaissance des Arts, maart 2009)

Over de tentoonstelling The State of Things. Brussels/Beijing. « Elle jettera un pont entre Bruxelles et Pékin, et un regard critique sur l‘image de l‘Europe comme sur l‘art contemporain dans une Chine qui le transforme en denrée à haute valeur économique. » ( Jean-Pierre Stroobants in Le Monde, 11.10.2009)

“Cutting-edge cultural exchange” … “ I’ve told him to watch his back’ said the Flemish superstar artist Luc Tuymans who, together with Ai, has co-curated The State of Things, Brussels/ Beijing, an intriguing exhibition at the Palais des Beaux-Arts in Brussels.” (Brigid Grauman in Financial Times Europe, 28.10.2009)

« Certes, la contestation chinoise n’était pas vraiment présente, même si il y eut quelques événements alternatifs : l’écrivain Ma Jian et le réalisateur Wu Wenguang ont été présentés au

Bozar et on eut la venue du prix Nobel contestataire Gao Xinjiang. »

Over Jan De Cock. Repromotion

(Guy Duplat in La Libre Belgique, 20.02.2009)

“Het zijn mooie beelden die verspringen in de tijd, waarin en waartussen schoonheid schuilt. De bezoeker kan het allemaal zelf ontdekken door met open ogen te kijken en behendig te bewegen in de tentoonstellingszalen, en soms … nog eens op zijn passen terug te keren en met hart en ziel te blijven kijken.”

“ Bozar zorgt voor een eigen, maatschappelijk sterkere programmatie tijdens Europalia, dat voor alles het fiat van Peking moet krijgen” (Catherine Vuylsteke in De Morgen, 12.09.2009)

Over de tentoonstelling Calle Sophie « Sans être une rétrospective dans le sens classique du terme, l’expo montre des œuvres jamais vues, remonte jusqu’à l’enfance de la dame, et constitue une formidable vitrine d’un univers aussi inclassable que fascinant. » (A.N. in Mosquito, 03.06.2009)

« Sophie Calle à Bruxelles : un événement ! Au Palais des Beaux-Arts à Bruxelles, vingt projets dont trois en première mondiale.» (Roger Pierre Turine in La Libre Belgique, 28.05.2009)

Over CALLE SOPHIE « Ne manquez pas non plus l’exposition Sophie Calle au BOZAR face à la gare … » (L’Est Républicain, 7.06. 2009)

Over Carlo Petrini « Les plaisir du palais au palais des Beaux-Arts ! Une fois n’est pas coutume, le « Bozar » met en effet la gastronomie à l’honneur en invitant Carlo Petrini, initiateur du mouvement Slow food. » (Bio-info, 01.03.2009)

(Luk Lambrecht in Knack, 12.08.2009)

Over STATE OF THINGS “ Mit Ai Wei Wei und Luc Tuymans konnten die prominentesten Vertreter der zeitgenössischen chinesischen und belgischen Kunst als Kuratoren für die zweite grosse Schau im Palast der Schönen Künste gewonnen werden.” (Hanna Styrie in Kölnische Rundschau, 24.12.2009)

BOZAR COMMUNICATION Dit departement heeft als opdracht het publiek te informeren over alle activiteiten van het Paleis voor Schone Kunsten, het aantal bezoekers uit te breiden en de aanwezigheid van BOZAR in de media te verhogen.

BOZAR EXPO – AUDIENCE DEVELOPMENT Vanaf de herfst van 2009 werd het opnieuw mogelijk om de twee grote tentoonstellingscircuits simultaan te gebruiken. De kleinere tentoonstellingen waren meestal gelieerd aan de centrale thema’s, zodat ze mee profiteerden van de globale aandacht. In 2008 al werd de formule van de ‘ambassadeurs’ in het leven geroepen, een groep vrijwilligers die zich voor een aantal seizoenen engageert. Ze kregen de taak de zomertentoonstellingen (Calle Sophie, Jan De Cock, Prijs Jonge Belgische Schilderkunst) bij verschillende doelgroepen te promoten. Hun aanpak is persoonlijk. Bovendien spelen de ambassadeurs een belangrijke rol in het aanleveren van blogs voor de website. In 2009 namen ze onder meer de flyering in scholen, galeries en cafés voor hun rekening en organiseerden ze een Girl Geek Dinner, een bezoek aan de tentoonstelling Jonge Belgische Schilderkunst waar ze op allerlei multimediaplatforms, blogs en sociale netwerken over communiceerden. Er waren nog meer actitiveiten rond de zomertentoonstellingen. Eerst en vooral was er de globale campagne, met een folder die op grote schaal verspreid werd. Voor Calle Sophie en Jan De Cock werden bagagelabels ontworpen, die onder meer rond de Grote Markt en de Kunstberg verspreid werden. Met de werken van Sophie Calle als inspiratiebron (o.a. Les Dormeurs), organiseerde het Paleis voor Schone Kunsten een bed-in op een van de concertavonden van het Brussels Summer Festival. In het verlengde van de after work van de EU-ambtenaren in Brussel werd een speciale ‘BOZAR@7’ georganiseerd. Op drie donderdagavonden vond de MEET THE ARTISTS plaats en er werd ook samengewerkt met URBAN BBQ op de Kunstberg.

Partnerships De samenwerking met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België en het nieuwe Magritte Museum werd verdergezet, onder meer met de uitgave van twee gezamenlijke publicaties en een combiticket voor Van Van Dyck tot Bellotto en de vaste museumcollectie. Ook de samenwerking met het vernieuwde congressenpaleis Square werd in de verf gezet. De toerististische partners moeten de promotie op de buitenlandse markt verzekeren. Vanwege een daling van het aantal Duitse bezoekers werd een nieuwe overeenkomst gesloten met het Communicatiebureau Projekt 2508, dat gespecialiseerd is in cultuurcommunicatie op de Duitse markt. In plaats van een louter punctuele samenwerking, verkoos BOZAR COMMUNICATION om over te stappen naar een structurele samenwerking met twee hotels: Le Méridien en NH Hoteles. Met Thalys waren er speciale acties voor Van Van Dyck tot Bellotto en Calle Sophie. Er kwamen enkele nieuwe partners bij, dankzij de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto en de bijbehorende samenwerking met de musea van de vlaamsekunstcollectie: Istituto Italiano di Cultura,

Italians online en de Piola Libri, de gidsenorganisaties Arkadia en Korei, en kunstbeurzen zoals TEFAF Maastricht, Eurantica Brussel en Antica Namur.

Jongeren De tentoonstellingen trokken dit jaar iets minder jongeren aan, behalve in de zomermaanden. Het aantal -26-jarigen ligt dan gemiddeld 17% hoger dan tijdens de wintermaanden of de lente. Bovendien brachten liefst 24% procent van de bezoekers aan de zomertentoonstellingen voor het eerst een bezoek aan het Paleis voor Schone Kunsten, zo bleek uit een enquête.

BOZAR verkocht 983.873 tickets (BEZOEKERS van BOZARprojecten in het buitenland NIET INBEGREPEN).

VERGELIJKING BEZOEKERSAANTAL -26

Seizoen

Tentoonstelling

2007

Lente

Het Verboden Rijk

4,51%

Kijk op Europa

Zomer

Ingenium

Prijs Jonge Belgische Schilderkunst

N. G.

Herfst

europalia.europa. Het meesterlijke atelier

13,00% 14,00%

4,30% 29,44%

De wereld rond. Portugal in de 16e en 17e eeuw

2008

Lente

Kunstschatten uit Wallonië van vroeger en nu

7,54%

Paul Klee

17,83%

Zomer

It’s not only Rock ‘n’ Roll, Baby!

42,55%

Mapas Abiertos

20,78%

Herfst

Boeddha’s glimlach

Never-Part (klein circuit)

9,46% 29,30%

2009

Lente

Van Van Dyck tot Bellotto

Robbrecht & Daem. Pacing through Architecture (klein circuit)

28,62%

Zomer

Calle Sophie

24,52%

Jan De Cock

20,04%

Herfst

Zoon van de hemel

8,10%

The State of Things

9,88%

8,30%

BOZAR STUDIOS - Audience Development BOZAR STUDIOS richt zich als afdeling kunsteducatie tot uiteenlopende doelgroepen met formules op maat. De BOZARSUNDAYS, de familiezondagen, werden aangekondigd met twee folders. De samenwerking met De Gezinsbond, de belangrijkste Nederlandstalige nationale partner, werd verdergezet. Er werd niet meer samengewerkt met La Ligue des Familles, die hun ledenvoordelen aan een commercieel bedrijf hebben overgemaakt, met zeer ongustige voorwaarden tot gevolg. Dit wordt in 2010 opnieuw bekeken. De communicatie rond het Feest in het Paleis (17.05) was wijd verspreid: via de algemene folder, rechtstreeks naar het publiek via mailings, flyering op evenementen, wedstrijden en de samenwerking met Musiq’3. De gratis ontdekkingspas, BOZARPASSPORT, die exclusief verdeeld wordt aan kinderen tussen 6 en 12, werd verder gepromoot. In het najaar kwam een nieuwe samenwerking tot stand met Jeugd en Muziek Brussel, de Jeunesses Musicales de Bruxelles en het Nationaal Orkest van België voor de familievoorstellingen. De ‘Muzikale Sprookjes’ vonden dit seizoen drie keer plaats en werden aangekondigd in de BOZARSUNDAYS-folders. Er werd geen scholenbrochure 2009-2010 gemaakt omdat er geen informatie voorhanden was over de voorjaarstentoonstellingen van het komende seizoen. Alle leerkrachten ontvingen in mei wel een folder “Muziek voor scholen” met begeleidende brief. Europalia verstuurde in juni het programmaboekje europalia.china. Begin oktober werd in een tweede brief het gehele scholenaanbod van BOZAR tot eind juni 2010 aangekondigd. In 2009 werd er voor het eerst samengewerkt met het Kortfilmfestival. Begin mei vonden twee scholenvoorstellingen plaats, voor het basisonderwijs en het secundair onderwijs. Die brachten 500 leerlingen op de been. Op de familievoorstelling waren 171 personen aanwezig. Voor BOZARSTART werd een nieuwe campagne opgezet rond het thema ‘reizen’. 100.000 sleutelhangers verspreidden de boodschap Check out your culture trip @bozar.be/tickets met verwijzing naar de wedstrijd op de blog CHINA@BOZAR. De verkoop is met 100% gestegen. Er werden 1149 STARTboekjes verkocht en 5.725 vouchers gebruikt. De Finissages Club Korea en Club ConTempo trokken ongeveer 2.000 bezoekers. Voor deze evenementen werd telkens een aangepast communicatieplan uitgewerkt in samenwerking met jongerenpartners en media die sterk door jongeren worden gesmaakt zoals FM Brussel, AmuseeVous, CJP of De Kaart ( JES Vzw). De Nederlandstalige seniorenverenigingen waren dit jaar weer goed vertegenwoordigd op de BOZARPLUSDAYS. Het Nederlandstalige publiek was meestal talrijker aanwezig dan het Franstalige. Aan Franstalige zijde werd verder samengewerkt met de Rideau de Bruxelles.

BOZAR THEATRE/DANCE/LITERATURE/CINEMA – Audience Development Het programma rond podiumkunsten en literatuur sloot meer dan voorheen aan bij de grote en kleine festivals in het Paleis voor Schone Kunsten. Onder meer om die reden werd geen brochure STAGE & SCREEN 2009-2010 gemaakt. Het publiek voor podiumkunsten en film kreeg het programma toegestuurd via mailing en werd per project zo gericht mogelijk aangesproken met flyers en (digitale) nieuwsbrieven.

Het communicatiebudget ging integraal naar het festivalprogramma CHINA@BOZAR. Na de aandacht voor de muziek (Silk Road Music) en de tentoonstellingen (Zoon van de Hemel en The State of Things), werd ingespeeld op het hedendaagse, ietwat rebelse en kritische China in de promotie van de literatuur (met o.m. Mo Yan, de verbannen Nobelprijswinnaar) en tijdens het weekend (Un) silenced Voices. Maar ook het klassieke en traditionele China (Schaduwpoppenspel, Traditional Voicesweekend) kwam aan bod. Maar liefst 12.000 bezoekers genoten van één of meerdere evenementen tijdens het China-festival. De twaalf theatervoorstellingen op de middag konden op een trouw publiek rekenen. Voor het eerst werden zij ingelicht via een folder die alle voorstellingen van het najaar tot en met het voorjaar 2010 weergaf. Op die manier werd de voorverkoop gestimuleerd. BOZAR CINEMA bestaat vijf jaar. De BOZARSCREENPASS werd afgevoerd. Een abonnementsformule behoort nog steeds tot de mogelijkheden, maar in 2009 had de bezoeker vooral nood aan duidelijke communicatie. De films worden meer en meer gecommuniceerd volgens ‘filmtypes’: avant-premières, documentaires, familiefilms, hommages, festivalfilms, Expanding Cinema (muziek + concert) en New Media. Een tweemaandelijkse nieuwsbrief naar het filmpubliek werd ingevoerd om de continuïteit in de communicatie te verbeteren en om kort op de bal te kunnen spelen. De avant–premières en documentaires lieten toe om nieuwe communicatiepartners en doelgroepen aan te spreken. De communicatie voor BOZAR CINEMA gebeurt vaak via e–mailings en webcommunities. Voor de evenementen in de Henry Le Bœufzaal wordt een meer klassiek communicatieplan gehanteerd met een flyer, radiospots, advertenties en affiches. In 2009 kreeg BOZAR CINEMA 13.500 filmliefhebbers over de vloer. In de komende jaren zal steeds meer ingezet worden op de verkoop en het potentieel van de filmdiscipline.

BOZAR MUSIC Audience Development Voor klassieke muziek werd al in maart 2008 het 144e seizoen gelanceerd. Elk jaar opnieuw bestaat de uitdaging erin om de communicatie van het zeer uitgebreide concertaanbod zo eenvoudig mogelijk te houden. Het browsen op de website werd vergemakkelijkt en een aantal thema’s of residenties werden aangepast. Het totaal aantal concertgangers stijgt verder. Het lag in 2009 3% hoger dan 2008, 13% hoger dan 2007. Toch blijft de voorverkoop van tickets dalen. Het “late beslissen” mag dan al een nieuw maatschappelijk fenomeen zijn, volgend seizoen moet er nog meer aandacht gaan naar het fideliseren van het publiek. En dat buiten de vertrouwde formules zoals abonnementen, Classicarte en ontdekkingsabonnementen. Voor de niet-klassieke muziek werd een nieuw publiek aangetrokken uit de Turkse gemeenschap (16.02 met Candan Erçetin), Marokkaanse en andere Arabische gemeenschappen (10 > 28.11 Moussem Festival). Hiertoe werd een heel gerichte communicatie gevoerd. Dankzij de overdonderende successen van tango- en flamencovoorstellingen (Son del Sur, 14.05 en 16.05) en de doortocht van Gilberto Gil (14.11), heeft de Spaanstalige gemeenschap de weg naar het Paleis voor Schone Kunsten gevonden.

Er werden promotionele afspraken gemaakt met tientallen nieuwe communicatiepartners waardoor we voor de derde editie van Balkan Trafik! (16 > 18.04) meer dan 6.000 bezoekers aantrokken. Dit betekende een stijging van 30% tegenover het jaar voordien. Voor de eerste editie van het BEMF (20 > 22.03) telden we om en bij de 4.000 bezoekers.

MEDIAPLANNING De samenwerking met de structurele mediasponsors werd verlengd. Het gaat om Roularta Media Group, RTBF, VRT, TV Brussel, Télé Bruxelles, Brussel deze Week en Le Soir. Met het Franse magazine Connaissance des Arts werd opnieuw een partnership onderhandeld. Voor televisiespots werd een beroep gedaan op een nieuwe pool van jonge cineasten. Ze werden getoond op televisie en gepost op bozar.be, YouTube en MySpace.

PERSDIENST De persdienst werd uitgebreid om nog beter op de talrijke vragen te kunnen inspelen van lokale, nationale en internationale media. Het is een politiek die vruchten afwerpt. Het Paleis voor Schone Kunsten en zijn directeur Paul Dujardin krijgen een steeds opvallender sleutelrol in de Belgische cultuursector. Meer dan 300 persberichten gingen de deur uit, in het Nederlands, Frans en vaak ook Engels. De persdienst organiseerde een dertigtal persconferenties en bijna 150 individuele interviews. Het resulteerde in afgerond 3.000 artikels en diverse radio- en tv-reporages. De inspanningen naar de buitenlandse pers worden geïntensifieerd. Op de Belgische ambassade in Parijs kregen een dertigtal journalisten een presentatie van het nieuwe seizoen. Er waren diverse persreizen en twee uitzonderlijke ontmoetingen met de grote Europese media: bij de voorstelling van het boek BOZAR LXXX in januari en bij de opening van de tentoonstelling The State of things met Luc Tuymans en Ai Weiwei.

WEBSITE EN NIEUWE MEDIA Met het festival CHINA@BOZAR werd gelijktijdig de social site china@bozar.be gelanceerd. Deze was gebaseerd op een drupal platform en had alle sociale en web 2.0 kenmerken. De website maakte het voor Audience Development mogelijk ludieke wedstrijden te organiseren en China op een originele manier onder de aandacht te houden. China@bozar.be werkte heel eenvoudig. Bezoekers werd gevraagd zich te registreren op de homepage. Daarna konden ze hun commentaren posten, een top-vijf samenstellen, hun favoriete evenementen uitwisselen of andere gebruikers inviteren. De wedstrijd ‘Bozar zoekt Chinees’ bekroonde drie social addicts (een Nederlandstalige en twee Franstalige) met een blackberry waarmee ze hun foto- en videoreportages konden posten. De aanwezigheid van BOZAR op Facebook, Twitter, Flickr en YouTube werd verder geprofessionaliseerd en opgedreven. BOZAR BROADCAST, met alvast een twintigtal videoreportages tijdens Europalia, werd gelanceerd als een nieuwe communicatiestrategie. De activiteiten werden op een meer dynamische, lees: beeldgerichte, manier verslaan.

Na vier maanden werd het project china@bozar geëvalueerd. Na twee maanden waren er 9.325 nieuwe bezoekers op www.china@bozar.be, waarvan er 2.564 terugkeerden. De 1.748 pagina’s werden 43.376 keer bekeken, met voorkeur voor de informatie over de grote tentoonstellingen. Voor 49 % van de bezoekers was www.bozar.be het toegangsportaal tot de blogs. Bezoekers kwamen uit 57 landen. De conclusies luiden dat BOZAR absoluut aanwezig moeten zijn op de grote sociale platformen, dat een upgrade van www.bozar.be met een aantal social features noodzakelijk is en dat de BOZAR BROADCAST een duidelijke meerwaarde biedt.

Statistieken www.bozar.be • Gemiddeld aantal unieke bezoekers per dag: 3.500 (stijging met 25% t.o.v. 2008) • Geografische oorsprong: België: . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78,72% Nederland: . . . . . . . . . . . . . . . 6,14% Frankrijk: . . . . . . . . . . . . . . . . 5,71% Duitsland: . . . . . . . . . . . . . . . . 2,19% Verenigd Koninkrijk: . . . . . . 1,20% Spanje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,66% Verenigde Staten: . . . . . . . . . 0,64% Luxemburg: . . . . . . . . . . . . . . 0,56% Italië: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,54% Mexico: . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,50% • Top 10 gemeenten/steden: Brussel, Leuven, Gent, Louvain-la-Neuve, Antwerpen, Amsterdam, Namen, Londen, Luik, Parijs • Gemiddelde verblijfsduur: 3 minuten • Top 5 referrers: Bronnen Aantal bezoeken % bezoeken www.google.be 73.338 42,26% www.bozar.be 72.057 41,52% www.facebook.com 3.770 2,17% www.bing.be 1.696 0,98% www.quefaire.be 1.618 0,93% • Meest bezochte pagina’s: 1. activiteitenpagina (via zoekmachines en links op andere sites) 2. agendapagina (zoeken op kalender) 3. homepage per discipline 4. infopagina’s • Verhouding talen : NL 32% FR 28% ENG 27% • Aantal abonnees nieuwsbrief: 15.100 (stijging van 10%) Verhouding FR/NL: 52%/48% Verhouding man/vrouw: 52/48 %

5. 1. BOZARMAGAZINE, jaargang 2009 | 2. 3. 4. Affiches BOZAR in Brussel | 5. Promotie voor de tentoonstelling Van van Dyck tot Bellotto, in Parijs, Gare du Nord. | 6. Promotie van het artistieke aanbod op de plasmaschermen in de vestibule

BOZARTICKETS In 2009 overschreed het bespreekbureau van het Paleis voor Schone Kunsten vlot de kaap van 700.000 kaartjes, waarvan een groot deel voor de tentoonstellingen. europalia.china was een piekmoment. BOZARTICKETS opereert vanuit het bespreekbureau bij de ingang van de Ravensteingalerij en het Paleis voor Schone Kunsten. Een nieuw verkooppunt werd geïnstalleerd bij de ingang Koningsstraat, wat de toegang tot de tentoonstellingen vergemakkelijkt. Het contact center is het kloppend hart voor de verkoop en de reserveringen voor de verschillende activiteiten. De entiteit beheert ook de aanvragen voor rondleidingen en groepsreservaties en voert promotie voor producten zoals de lidmaatschapskaarten MYBOZAR en BOZARGIFT. Dit jaar werd een campagne gelanceerd voor de verkoop van de abonnementen BOZAR MUSIC. BOZARTICKETS staat in voor de kaartenverkoop aan derden. De samenwerking met Flagey, Le Rideau de Bruxelles, Exploration du Monde, Ars Musica en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België was ook in 2009 succesvol. De drie kanalen – bespreekbureau, contact center en internet – maken de service aantrekkelijk voor veel culturele actoren. Daar komt nog eens een grote visibiliteit bovenop. Daarom zullen de samenwerkingen en partnerships in 2010 verder uitgebouwd worden. BOZARTICKETS biedt daarnaast ook toegangstickets aan in Fnac of Arsène 50. Zo bereiken we een ander publiek en wordt de verkoop van tickets gestimuleerd. De onlineverkoop bleef toenemen. Veel bezoekers kiezen voor deze optie om files aan de kassa te vermijden. Een van de groete uitdagingen voor 2010, wordt het ontwikkelen van het online-aanbod, maar dan zonder dat de onthaalsfaciliteiten hierbij aan kwaliteit moeten inboeten.

BOZAR PLANNING In 2009 waren er in het Paleis voor Schone Kunsten in totaal 5.950 publieke activiteiten, een forse stijging in vergelijking met 2008. De opening van het zuidelijk tentoonstellingscircuit is daar mee voor verantwoordelijk. Tellen we bij dit getal ook de tentoonstellingen en activiteiten zonder publiek (zoals repetities, open afbouw van tentoonstellingen, opnames, stembeurten, audities en vergaderingen), dan komen we uit op een totaal van 8.957 activiteiten. Onder publieke activiteiten verstaan we een divers aanbod. Het gaat om activiteiten waarbij het publiek aanwezig is en het onthaalpersoneel voor de omkadering zorgt. Behalve vernissages, nocturnes en finissages van tentoonstellingen komen dus in aanmerking : colloquia, concerten, voordrachten, dansvoorstellingen, inleidingen, performances, academische zittingen, filmvoorstellingen. Het totaal aantal recepties, drinks en walking dinners, die eveneens tot de publieke activiteiten gerekend worden, bedroeg 620.

800

Bezetting per zaal (2007 tot 2009)

700 600

Repetities Publieke activiteiten

500 400

241

Henry Le Bœufzaal © Mikaël Falke

240 243

300 62

69 86

200

65 67 72

319

293

272

221

239

265

215

196

227

100

131

0 2007

2008

2009

Henry Le Bœufzaal

2007

2008

Zaal M

2009

2007

2008

Studio

2009

2008

2009

Auditorium Paul Willems

BOZARSHOP BOZARSHOP is een internationale en multidisciplinaire boekenwinkel met het accent op kunstboeken. Het aanbod volgt de artistieke programmering van het Paleis voor Schone Kunsten. De catalogi van alle tentoonstellingen worden er verkocht. Naar aanleiding van de grote festivals worden standen en etalages opgebouwd met affiches, catalogi, merchandising, T-shirts, gadgets, enz.

Het muzikale aanbod volgt het artistieke seizoen van het Paleis voor Schone Kunsten. Er is een unieke keuze aan cd’s en dvd’s voor klassiek, jazz en wereldmuziek. De aanwezigheid van CINEMATEK speelt een rol in de selectie. Ook mode, grafiek, design en fotografie maken deel uit van het aanbod. Met een ruime keuze aan tof speelgoed worden de kleinsten niet vergeten. Ze kunnen voor een drankje terecht aan de enorme leestafel, waar ze zich meteen thuis voelen. Activiteiten in 2009: •D e opening van CINEMATEK luidt een belangrijke samenwerking in. BOZARSHOP presenteert een uitgebreid aanbod van kwaliteitfilms op dvd. • Valentijnsactie, met fotosessie in de etalage en verkoopstentoonstelling van juwelen van de Antwerpse galerie Beyond Fashion. • A nn Veronica Janssens presenteert haar nieuwe boek. • Deelname aan Art Brussels, samen met BOZAR EXPO. • Atypyk, twee Parijse ontwerpers, krijgen een tentoonstelling PLEASE (do it yourself ) aangeboden. Ze bieden ook designobjecten te koop aan onder het motto ‘wees inventief in tijden van crisis’. • Special rond Sophie Calle. • Verkoop van kinderboeken in het kader van het Kinderboekenfeest op 10.05. • De Zwitserse uitgeverij JRPRingier stelt haar gerenommeerde kunstboeken twee weken lang voor. • Bekende namen als de mezzosopraan Cecilia Bartoli en het kunstenaarsduo Gilbert & George signeren. • BOZARSHOP is een belangrijke partner tijdens europalia.china voor de verkoop van catalogi en Chinese gadgets. • B OZARSHOP neemt ook de signeersessie met Jordi Savall voor zijn rekening in het Muziekconservatorium.

Interview en signeersessie met Jordi Savall

HUMAN RESOURCES

Als grootste cultuurhuis van België is het onze ambitie om ook inzake personeels- en organisatiebeleid een referentie te worden voor de sector. De dienst Human Resources wil de voorwaarden scheppen voor een grotere betrokkenheid van de werknemers en een omgeving creëren waar de medewerkers met voldoening en trots naar hun onderneming opkijken. Zonder afbreuk te doen aan de fundamentele taken en verantwoordelijkheden (loonadministratie en selectie/rekrutering), legt Human Resources sinds 2008 steeds meer de nadruk op een geïntegreerd HR-beleid en interne communicatie met het personeel. Deze nieuwe koers heeft er ongetwijfeld toe geleid dat de dienst begin 2010 door het vakblad HR-Tribune werd genomineerd voor de verkiezing van het ‘HR-team of the year’.

20 15 10 5 0

Cijfergegevens Op 31.12.2009 telde het Paleis voor Schone Kunsten 199 voltijds equivalente werknemers, tijdelijk personeel niet inbegrepen. De totale tewerkstelling bedroeg eind december 339 medewerkers. 91 % van het personeel werkt in contractueel, 9% in statutair dienstverband. 15 % van de medewerkers werkt deeltijds. Zij kozen voor een loopbaanonderbreking, namen tijdskrediet op of beslisten minder uren te presteren. In het Paleis voor Schone Kunsten is er een perfect evenwicht tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke werknemers: bij het vaste personeel zijn er 50% mannen en 50% vrouwen. Binnen het Management Team zetelen er 33% vrouwen en 67% mannen. Bij het tijdelijke: 57% vrouwen en 43% mannen.

Leeftijdspiramide vast personeel

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 40-44 jaar jaar

45-49 50-54 jaar jaar

55-59 jaar

+60 jaar

Leeftijdspiramide tijdelijk personeel

30 25 20 15

Het Paleis voor Schone Kunsten voert een actief non-discriminatiebeleid. De culturele diversiteit van de medewerkers blijkt uit hun land van herkomst: 84,8% is geboren in België, 6,6% is afkomstig uit een ander Europees land en 8,5% uit niet-Europese landen.

10 5 0 20-24 25-29 jaar jaar

30-34 35-39 jaar jaar

40-44 jaar

45-49 50-54 jaar jaar

55-59 jaar

+60 jaar

Anciënn vast pe

Statuut

statutairen contractuelen

Arbeidsstelsel deeltijds voltijds

Herkomst

België andere EU-landen niet EU-landen

M/V Vast personeel man vrouw

M/V Management Team man vrouw

0> 5> 10 15 20 25 30 35

M/V Tijdelijk personeel man vrouw

De gemiddelde leeftijd van het vaste personeel verhoogde licht: het aantal 35 tot 44-jarigen zakte van 34% in 2008 naar 30,8%, terwijl de groep 45 tot 65-jarigen steeg met 3% tot 36,9%. De leeftijdsgroep 20 tot 34 jaar bleef ongeveer op hetzelfde niveau met 32%. Bij het tijdelijke personeel blijft de trend van vorig jaar zichtbaar: 53% is tussen 18 en 34 jaar. 9% was ouder dan 60. Anciënniteit 2009

Anciënniteit vast personeel 0 > 4 j. 5 > 9 j. 10 > 14 j. 15 > 19 j. 20 > 24 j. 25 > 29 j. 30 > 34 j. 35 > 39 j.

ijk personeel

man vrouw

Voor het vaste personeel was er een lichte daling bij de medewerkers met een anciënniteit van 0 tot 4 jaar d.w.z. van 53% naar 51%. Het aantal medewerkers met 5 tot 9 jaar dienst steeg met 3%, wat wijst op minder verloop. We stelden vast dat er in 2009 weinig medewerkers zelf hun contract stopzetten. Deze positieve ontwikkeling is toe te schrijven aan een goed Human Resources-beleid. Personeel en aanwervingen Het totaal aantal kandidaturen liep op tot op 2.669 (spontane sollicitaties of voor een openstaande functie). De 325 gevoerde sollicitatiegesprekken leidden tot 116 nieuwe (vaste en tijdelijke) contracten. Het aantal CV’s, interviews en aangeworven kandidaten voor contracten van onbepaalde duur bleven stabiel. Een opvallend groot aantal werknemers (14) veranderde intern van functie of kon overgaan van een tijdelijk naar een vast contract. We zien dus dat het interne-promotiebeleid resultaten heeft geboekt. Vrijwilligers Dankzij de lancering van een geïntegreerd vrijwilligersbeleid in 2008, konden we ook dit jaar rekenen op de enthousiaste medewerking van gemiddeld 20 vrijwilligers per maand. Zij hebben functiebeschrijvingen vertaald en CV’s ingevoerd in de HR Optimizer-database. Ze stonden ook in voor het onthaal van de bezoekers en deelden audiogidsen uit. Vrijwilligers werden overigens niet alleen voor administratieve taken aangenomen.

Functiebeschrijvingen Dit project werd afgerond in 2009. Het resulteerde in de identificatie, beschrijving, validering en vertaling van 105 functiebeschrijvingen. De beschrijvingen zullen om de twee jaar gewijzigd kunnen worden via de onderhoudsprocedure, op initiatief van de leidinggevende of de functiehouder. Zo kan flexibel omgegaan worden met de evolutie in structuren en werkprocessen. De functie- en planningsgesprekken waarvan sprake, vormen de eerste schakel van het performantiesysteem BOZARPRO dat in 2009 gelanceerd werd. Het werd uitgewerkt als managementinstrument en wil de communicatie bevorderen tussen leidinggevende en medewerker en de competenties ontwikkelen. Hierdoor kunnen individuele en collectieve doelstellingen efficiënt behaald worden. Na het akkoord van het paritair comité (juni 2009), vonden in november de BOZARPROopleidingen voor alle vaste medewerkers plaats. Ook voor het tijdelijk personeel werd een evaluatiesysteem uitgewerkt, dat toelaat om de medewerkers uit deze doelgroep nauwer op te volgen. Bij de evaluatie wordt rekening gehouden met 11 competenties en 4 taken die verbonden zijn aan de functie. Opleiding Met het finaliseren van het project functiebeschrijvingen, kon de opleidingsverantwoordelijke zich meer toeleggen op het belangrijke opleidingsbeleid. Dit resulteerde in een verhoging van het aantal opleidingsuren van 5.309 naar 5.486 (in 2007 waren het er slechts 262). 44% van de opleidingen was voorbehouden voor de diensten Box Office en Technics (klantvriendelijkheid, en opleidingen BA4 en BA5 voor de elektriciens). Verder kwamen ook taal-, informatica-, EHBO- en managementopleidingen aan bod. In een moeilijke budgettaire periode kon het Paleis voor Schone Kunsten een kostenbewust opleidingsbudget voorleggen. Interne communicatie Ook op de interne communicatie moest bespaard worden. De grootste realisatie in 2009 was de implementatie van het nieuwe intranet voor alle medewerkers van het Paleis voor Schone Kunsten. Vaste en tijdelijke medewerkers kunnen persoonlijk inloggen op www.bozarpeople.be. Juni was de maand van de gezondheid. We spoorden onze medewerkers aan om gezonder en sportiever te leven. De sociale dialoog en het globale preventieplan Ingevolge het Koninklijk Besluit van 14 november 2008 werd in de loop van 2009 de samenstelling van het paritair comité gewijzigd. Het aantal leden werd verhoogd van 12 tot 14: 7 leden van de directie en 7 leden van de representatieve vakorganisaties. In de nieuwe samenstelling heeft elke representatieve vakorganisatie recht op één zetel. De overige zetels worden verdeeld onder de representatieve vakorganisaties door een procedure zoals vastgesteld in het Koninklijk Besluit. Op 9 juni 2009 heeft het paritair comité voor het eerst in zijn nieuwe samenstelling vergaderd. In totaal hebben vier vergaderingen plaatsgevonden. Er werd informatie verschaft over de financiële vooruitzichten van de instellingen en de vooruitgang in het project rond de functiebeschrijvingen. De invoering van het performantiesysteem BOZARPRO werd in een aparte werkgroep besproken. Tijdens de vergadering van juni werd groen licht gegeven om het personeel door middel van een in-

formatiesessie en een brochure grondig te informeren over het nieuwe systeem. Het subcomité voor preventie en bescherming op het werk Het comité vergaderde zeven keer in 2009. Kwamen onder meer aan bod: de uitwerking van de evacuatieplannen, het conform maken van elektrische installaties en de opleidingen van het personeel inzake veiligheid. Sociale administratie en loonadministratie In 2009 werd de automatisering en de optimalisatie van de dienstverlening verdergezet. Het salarisbetalingsysteem moest herzien worden sinds de invoering van de maaltijdcheques. Het invoeren van het nieuwe badgesysteem met het oog op efficiëntie en een verhoogde veiligheid, leidde tot één enkele badge die niet enkel toegang biedt, maar die ook dienst doet als prikkaart. Het toenemend aantal aanvragen tot ouderschapsverlof en loopbaanonderbreking vroeg eveneens een aanpassing van de administratie. Ten slotte is een behoorlijke start gemaakt voor het invoeren van kandidaten in een database systeem (HR Optimizer). In totaal werden al meer dan 2.000 kandidaten ingebracht. De toekomst De nominatie als HR Team of the Year, een wedstrijd uitgeschreven door het professioneel tijdschrift HR Tribune, heeft de dienst Human Resources van het Paleis voor Schone Kunsten veel zelfvertrouwen gegeven om met nog meer dynamiek vooruit te gaan. In 2010 zullen wij het middle management verder opleiden tot meer ‘empowerment’. Door hen bewuster te maken van hun leidinggevende rol en hen meer verantwoordelijkheid te geven, kunnen zij hun medewerkers beter ondersteunen in hun professionele en persoonlijke ontwikkeling. De dienst Human Resources zal bovendien het management actief helpen bij het uitwerken en optimaliseren van hun processen in hun dienst en tussen de verschillende diensten onderling. Uiteraard bouwen wij ook verder aan de opleiding en ontwikkeling van onze medewerkers, het wederzijds overleg en hun welzijn. Door personen aan te werven met ervaring in andere sectoren, kunnen wij het transversale en multidisciplinaire karakter van onze organisatie nog beter versterken.

ORGANOGRAM Het organogram werd in 2009 aangepast. In april werd de dienst IT ondergebracht bij de afdeling Technics, Investments, Safety & Security. Voortaan vallen alle technische diensten onder één directie. Ook BOX OFFICE hoort sinds juni 2009 bij de afdeling FINANCE.

P. Dujardin CEO - Artistic Director

BUSINESS DEVELOPMENT

GENERAL ADMINISTRATION

FINANCE

HUMAN RESOURCES

FUNDING

Administration Office & Supplies

Accountancy

Payroll Administration

Corporate Development

Archives

Financial Control & Internal Audits

Internal Communication

Membership & Planned Giving

Box Office

Legal-Social Affairs

Legal Affairs Mail

HR Development

Subventions

COMMUNICATION & MARKETING

ARTISTIC COORDINATION

EXHIBITIONS

GUEST SERVICES

TECHNICS, INVESTMENTS, SAFETY/SECURITY & IT

Audience Development

Studios

Architecture

Front of House & Production

Investments, Safety & Security

Press

Cinema

Publications

Dance & Theatre

MUSIC

Literature

Cleaning Maintenance & Repairs Stock Exhibitions & Performing Arts IT

9. 8.

10. 12. 11. 1 & 2. Guest Services 3. Technics 4. Funding 5. General Administration 6. Box Office 7. Music 8. Expo 9. Communication 10. Human Resources 11. Technics 12. Finance 13. Guest Services 14. Performing Arts 15. Business Development ÂŠ RaphaĂŤl Carette

13.

14. 15.

ICT - Technische dienst - Veiligheid ICT 2009 stond in het teken van de virtualisatie, waardoor verschillende besturingssystemen tegelijkertijd kunnen draaien. Het merendeel van de productieservers werd gevirtualiseerd en in een Blade Center ondergebracht. Aan deze centraliseringsoperatie zijn diverse voordelen verbonden. De verdeling van de belasting over de verschillende servers wordt gerationaliseerd en optimaal geregeld, de veiligheid en beschikbaarheid van de opslagcapaciteit verhoogd, de kosten voor nieuwe hardware blijven beperkt en ook globaal gezien vermindert het energieverbruik van het informaticasysteem. De gegevens, die op verschillende servers waren ondergebracht, zijn geconsolideerd op een SAN (Storage Area Network). De opslagcapaciteit maakt het mogelijk om het hoofd te bieden aan de jaarlijkse groei van gegevens. Een van de beschikbare opslagvolumes werd al meteen benut voor gearchiveerde gegevens die tien jaar geleden extern waren opgeslaan. Een ander opslagvolume moet dienen om een digitaal archief aan te maken voor gecentraliseerde en gestructureerde beelden, audio en video. Daarmee is de eerste etappe van een Disaster Recovery Plan ingezet, dat in 2010 operationeel moet zijn. In 2010 wordt ook de telefonie van het Paleis voor Schone Kunsten vernieuwd. In de tweede jaarhelft wordt een IP-systeem, dat volledig in de informatica geïntegreerd is, aangesloten. Het zal de kwaliteit van de communicatie verhogen, maar ook zorgen voor een uniformisering en automatisering.

Technische dienst De vijftig medewerkers van de technische dienst kregen in 2009 de meest diverse vragen voorgeschoteld in verband met de artistieke activiteiten of het onderhoud van het gebouw. Ook voor bepaalde renovatiewerken werden ze ingeschakeld. De technische dienst stond in voor de open afbouw van eigen producties in de verschillende zalen. Dit ging van podiuminrichting, het afstellen van geluids- en lichtinstallaties, tot het laden en lossen van materiaal. In een aantal gevallen werden gespecialiseerde externe bedrijven ingeschakeld. Het groeiend aantal evenementen vereiste ook dit jaar een nauwkeurige planning, zodat de kwaliteit gegarandeerd bleef en een evenwicht bereikt werd tussen de beschikbaarheid van het personeel en de timing van de programmering. De technische dienst heeft een vijfhonderdtal evenementen en voorstellingen begeleid in de diverse disciplines: theater, dans, literatuur, film en vooral muziek. De dienst economaat nam de schoonmaak voor zijn rekening van de zalen in het Hortagebouw en het bureaucomplex met vergaderzalen in de Ravensteingalerij. Daarnaast was hij ook belast met aanen afvoer van materiaal. De dienst stond er voor in dat de bezoekers tijdens de bouwwerkzaamheden in comfortabele omstandigheden de activiteiten konden bijwonen. Een ploeg van een schrijnwerker, een loodgieter, een monteur, schilders en elektriciens deden kleine

herstellingen, namen de montage van vitrines voor tentoonstellingen voor hun rekening, of het dagelijks onderhoud van de technische installaties. De schildersequipe friste het gebouw op, de elektriciens zorgden voor het onderhoud van de elektrische installaties en de telefonie. Sinds 2005 werd het beheer van de technische installaties (verwarming, airco, heftoestellen en hoogspanning) uitbesteed aan een extern gespecialiseerd bedrijf. Het is zeven dagen op zeven bereikbaar. De dienst techniek voor de tentoonstellingen stond in voor de open afbouw van de tentoonstellingen. Hij werd bijgestaan door externe gespecialiseerde bedrijven. De technische dienst volgde ook enkele dossiers op de voet: de installatie van de klimaatregeling in de tentoonstellingszalen, de voorbereiding van de renovatie van de kantoren in de Ravensteingalerij, de onderhoudswerken aan het Hortagebouw en de aankoop van technisch materiaal voor de zalen.

Veiligheid In 2009 was de verhoogde veiligheid voor de bezoekers, het personeel, het gebouw en wat erin getoond wordt, een van de hoofdzorgen van de dienst. Zo is het Paleis voor Schone Kunsten overgegaan tot de aanschaf van materiaal om in de hoogte te werken. Het BIS-systeem (Building Information System) werd in gebruik genomen: hiermee worden alle alarmtoestellen op een gecentraliseerde manier bediend. De dienst ging ook op zoek naar een nieuwe partner voor de technische controle van de veiligheidsinstallaties. Een interventieplan, in nauwe samenwerking met de provinciegouverneur, werd ontwikkeld. De contacten met de overheden, de brandweerdiensten, de andere instellingen van de Kunstberg en Leefmilieu Brussel werden aangehaald. De preventieadviseur van het Paleis voor Schone Kunsten werd betrokken bij de voorbereiding en de werf voor de renovatie van het tentoonstellingscircuit aan de Koningsstraat en het toekomstige restaurant. In 2009 werden ook een aantal werven door de technische dienst geleid : de renovatie van het sanitair van de Henry Le Bœufzaal, de inrichting van een nieuwe vestiaire voor de musici, diverse werken die het gebouw aanpassen aan de huidige milieunormen evenals de renovatie van de conferentietrap. De technische dienst werkte ook samen met externe bureaus (Barbara Van der Wee en haar team, het studiebureau Ney & Partners voor de stabiliteit, Ingenium voor de gespecialiseerde technieken en Daidalos voor de engineering) aan twee grote werven. Ze passen in het Masterplan dat sinds 2003 een systematische renovatie van het gebouw mogelijk maakt, volgens een vooraf bepaalde strategie. Architect Luc Dubrulle nam de technische en budgettaire coördinatie voor zijn rekening. Het ging om : - De renovatie van de daken van het zuidelijke tentoonstellingsparcours (Koningsstraatcircuit), voor een totale oppervlakte van 5.000 m². - De renovatie van het restaurant, die moet beantwoorden aan de artistieke normen van het Paleis voor Schone Kunsten. Vermelden we ook nog de start van de werkzaamheden voor de doorsteek naar de archeologische site, de ondergrondse passage naar het Congressenpaleis (gefinancierd door Beliris) en de reiniging van de gevel (Regie der Gebouwen).

Horta herontdekken De restauratie van een levend monument is een complexe oefening. Bovendien zijn de normen die gehanteerd worden dezelfde als voor een nieuwbouw. Hoe verzoen je de architectuur van een geklasseerd gebouw met de eisen van de nieuwe bestemming? Jammer genoeg wordt hierover internationaal nauwelijks gedebatteerd. Een dynamisch kunstencentrum zoals het Paleis voor Schone Kunsten, met meer dan een miljoen bezoekers per jaar, stelt hoge eisen aan de architectuur op het vlak van klimaatregeling, theateren podiumtechnieken, projectietechnieken, veiligheid van bezoekers, personeel en kunstwerken, toegankelijkheid, comfort van de bezoekers en de artiesten, logistiek, energie-efficiëntie enz.

Soms is het zinvol om verdwenen elementen van Horta te kopiëren. Zo werd de koepel in de rotonde aan de Koningsstraat opnieuw volledig bedekt met bladgoud. Vandaag schittert deze zaal opnieuw zoals in 1928. In de stemkamer, gelegen tussen het Filmmuseum, de Hortahal en het toekomstige restaurant, werden de metershoge stalen ramen met figuurglas gekopieerd op basis van oude foto’s. Ook het balkon, de zuilen en de trap in terrazzo zijn replica’s. De zaal dient momenteel als uitgang voor de projectiezalen van de CINEMATEK. In de volgende jaren worden nog belangrijke restauraties gepland, zoals het marmer in de Hortahal, de vloeren rond de Henry Le Bœufzaal of de glas-in-lood ramen.

Die zaken aanpakken betekent onvermijdelijk een inbreuk op de architectuur van Victor Horta. Overigens werd in de jaren zeventig op een heel andere manier aangekeken tegen de restauratie van het Paleis. De focus lag toen op de functionaliteit van het gebouw. Vandaag gaat de aandacht veel meer naar de ruimtelijke planopbouw en de architecturale samenhang. De keuzes worden echter vooral bepaald door de internationale museale en culturele context, en de normen die ze opleggen.

Het is niet altijd wenselijk om terug te keren naar de oorspronkelijke architectuur van Victor Horta. Om de toegankelijkheid en de logistiek van het gebouw te verbeteren, is een nieuwe inkom aan de Koningsstraat noodzakelijk. De huidige aanbouw wordt dan afgebroken en vervangen door een hedendaagse architectuur met internationale uitstraling. Daarbij wordt resoluut gekozen voor kleinschaligheid in plaats van monumentaliteit. De nieuwe toegang zal de circulatie van groepen en van mensen met beperkte mobiliteit aanzienlijk vergemakkelijken. Indien het nieuwe gebouw rechtstreeks aansluit op de backstage van de Henry Le Bœufzaal en de tentoonstellingszalen wordt het transport van instrumenten en kunstwerken plots veel efficiënter.

Het Masterplan identificeert die keuzes en legt een traject vast voor de restauratie. Vandaag is dit traject ongeveer halfweg. In 2009 werd de restauratie van het dak en de onderliggende tentoonstellingszalen voltooid. Hiermee werd een van de meest complexe fasen uit het Masterplan met succes afgerond. Over een periode van vijf jaar werd in totaal 4.100 m² dakoppervlakte vernieuwd, waarvan 2.800 m² glazen buitendak en 1.750 m² beglaasde binnenplafonds. Meer dan veertig tentoonstellingszalen werden volledig gerestaureerd. 22 technische boxen, verspreid over het dak, zorgen voor een stabiel binnenklimaat in de zalen. Het resultaat is een prachtig tentoonstellingsparcours, dat volledig conform is aan de internationale museale normen (de ICOM-normen) en dat tegelijkertijd recht doet aan de architectuur van Victor Horta. Het Masterplan koppelt die zorg voor het erfgoed aan duurzame restauratietechnieken en energie-efficiëntie. Alle buitendaken werden voorzien van een thermische isolatie. De buitenmuren werden bekleed met isolerende bepleistering in cellulair beton. Zonder die isolatie zou een stabiel binnenklimaat energie verslindend zijn. Er zijn echter bijkomende investeringen nodig om de energieperformantie te optimaliseren.

ÂŠ B. Van der Wee Architects

1. 2. Renovatie van de daken van het zuidelijke tentoonstellingscircuit © B. Van der Wee Architects | 3. Nieuwe projectiezaal van de CINEMATEK © All rights reserved | 4. Onderhoudswerken aan de gevel van het Paleis voor Schone Kunsten | 5. Daken-situatie in 2008, zicht op de Rotonde Koningsstraat © B. Van der Wee Architects | 6. Gezicht op de daken na de werken van 2009, gezicht op de Rotonde Koningsstraat en het Gebouw jaren ‘30 © B. Van der Wee Architects | 7. Renovatie van de Rotonde Koningsstraat. © B. Van der Wee Architects

ARCHIEF VAN HET PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN Het archief van het Paleis voor Schone Kunsten bewaart een schat aan documenten en voorwerpen die de stille getuigen zijn van 80 jaar artistieke programmering. Alles samen gaat het om meer dan 1.100 strekkende meter archief en boeken. Na een aantal verhuisoperaties worden de reeksen nu op twee centrale plaatsen bewaard. De collectie is vrij divers samengesteld en kan geraadpleegd worden op afspraak. Zo is er het fonds “Paleis voor Schone Kunsten” met daarin onder meer de briefwisseling van Henry Le Bœuf, Charles Leirens, Pierre Janlet, Paul Willems en andere, en het artistieke archief van de Vereniging voor Tentoonstellingen dat 150 strekkende meter telt. Het bevat dossiers van de grote internationale tentoonstellingen, gaande van l’Art Russe | Russische Kunst uit 1928 tot meer recente dossiers van de tentoonstellingen The Forbidden Empire of Paul Klee. Overal Theater (2008). Ook Suzanne Bertouille, gedurende een halve eeuw organisatrice van tentoonstellingen, en Karel Geirlandt, directeur van de Vereniging voor Tentoonstellingen van 1974 tot 1986, lieten er hun sporen na, samen met Belgische artiesten als René Magritte, Marcel Broodthaers en hedendaagse figuren als Harald Szeemann of Lili Dujourie. De Filharmonische Vereniging hield naast productiedossiers, persknipsels, programmaboekjes en affiches van de meest legendarische concerten, ook de partituren (Fonds Henry Le Bœuf ) bij en verslagen over de buitenlandse reizen van onder meer Marcel Cuvelier, opvolger van Henry Le Bœuf in 1935. In het archief van de vzw Paleis is er een schat aan artistieke informatie betreffende theater en dans: The Living Theatre (1962), het Grotowski Theaterlaboratorium (1967), Batsheva Dance Company (1995), ... Het archief beschikt over audio-visueel bronnenmateriaal zoals affiches, foto’s, video’s en klankopnames. De 3.500 geïnventariseerde bouwplannen, waaronder de eerste plannen van de hand van architect Victor Horta, kunnen, mits schriftelijke motivatie, geconsulteerd worden. De bibliotheek bestaat uit meer dan 10.000 naslagwerken over tal van beeldende kunstenaars die ooit in het Paleis voor Schone Kunsten te gast waren. Ze geeft de bezoeker een uiterst boeiend en gevarieerd overzicht van het Belgische en internationaal artistieke leven. Momenteel worden deze boeken gecatalogiseerd, zodat de verzameling kan worden geraadpleegd. Als kernopdracht van het huidige dynamisch archiefbeheer wordt digitalisering een van de grootste uitdagingen. Zeldzame, unieke, waardevolle stukken en/of beeldmateriaal worden gedigitaliseerd en bewaard op een archiefserver. Tussendoor komen betekenisvolle documenten onder de aandacht van een ruimer publiek. Het archief van het Paleis voor Schone Kunsten was de onuitputtelijke informatiebron voor de publicatie BOZAR LXXX, verschenen in 2008 en de fototentoonstelling 80ZAR Kunstenaarsportretten, 80 jaar Paleis voor Schone Kunsten in beeld ook in 2008. Voor tal van externe artistieke projecten stelt het Paleis voor Schone Kunsten eveneens zijn archief ter beschikking. © D. Vandenbilcke

Juridische structuur Het juridisch statuut Het politieke debat over de oprichting van een Paleis voor Schone Kunsten barstte echt los in 1920. De tegenstanders van het project, waarvan de kostprijs toen geraamd werd op 9 miljoen BEF, riepen de financiële onzekerheid en de na-oorlogse problemen in. De minister van Openbare Werken antwoordde dat de realisatie van een Paleis voor Schone Kunsten tegemoet kwam aan twee essentiële noden, namelijk betere werkomstandigheden voor de kunstenaars en artistieke opvoeding van de arbeidersklasse. Ook ’s lands prestige speelde een rol. Inzake de kostprijs argumenteerde de minister dat het toekomstige paleis een bijzondere aantrekkingskracht zou uitoefenen op het buitenlandse publiek. Gezien de traagheid van het parlement werd besloten een privévereniging op te richten. Om deze vereniging te leiden deed men een beroep op bankier en melomaan Henry Le Bœuf. In 1922 aanvaardde het parlement finaal het principe van de staatswaarborg voor de lening die de vzw ‘Paleis voor Schone Kunsten’ ondertussen was aangegaan voor de constructie van het gebouw. In 1984 moest de overheid de instelling redden van het failliet. Ze hervormde de vzw in een instelling van publiek recht, een parastatale van het type B, met als enige taak het beheer van de lokalen van het Paleis voor Schone Kunsten, namelijk verhuur, technische bijstand aan gebruikers, onderhoud en herstel. De organisatie van de activiteiten hing af van een reeks onafhankelijke aangesloten verenigingen. De parastatale en aangesloten verenigingen kenden echter een andere functionele logica, zonder geïntegreerd beheer. Begin jaren 1990 begon men bij de Filharmonische Vereniging, een van de belangrijkste aangesloten verenigingen gevestigd in het Paleis voor Schone Kunsten, na te denken over een nieuw statuut. Het werd duidelijk dat het beheer van het gebouw en de activiteiten beter op elkaar moesten afgestemd worden, naar het voorbeeld van internationale culturele instellingen. Bij wet van 7 mei 1999 werd het Paleis voor Schone Kunsten opgericht als een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk.1 Een Koninklijk Besluit van 19 december 2001 legde de statuten vast van een globale culturele instelling die zowel instaat voor het beheer van de lokalen als de organisatie van evenementen. De keuze voor een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk werd ingegeven door de tendens van de overheid om haar openbare ondernemingen te moderniseren door ze een structuur en statuten te verlenen waarbij zij een grotere autonomie kregen om de opgelegde taken te verwezenlijken. Het referentiedocument daarbij is de beheersovereenkomst tussen de aandeelhoudende overheid en de openbare onderneming. Deze definieert de opdrachten betreffende openbare dienstverlening en de toegekende middelen om deze te realiseren, en bepaalt ook de andere doelstellingen. 1 Wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociale doeleinden, en zijn uitvoeringsbesluiten van 19 december 2001.

De totstandkoming van dit schema met betrekking tot de nieuwe vennootschap van het Paleis voor Schone Kunsten werd mogelijk gemaakt door de overdracht van de activiteiten van de belangrijkste gebruikers van het Paleis voor Schone Kunsten - de Filharmonische Vereniging en de Vereniging voor Tentoonstellingen - en de inbreng van de netto boekhoudkundige waarde van de parastatale en het netto vruchtgebruik van het gebouw. De nieuwe vennootschap ging met haar activiteiten van start op 1 januari 2002. Het jaar 2009 is dus het achtste boekjaar van het nieuwe Paleis voor Schone Kunsten. In de loop van dit boekjaar zette de vennootschap de uitvoering voort van de twee belangrijkste opdrachten die haar door de beheersovereenkomst werden toegewezen, namelijk het beheer van het gebouw van meer dan 30.000 m² - een uniek bouwwerk van Victor Horta - en de uitwerking van een multidisciplinair cultureel beleid dat de internationale uitstraling voor Brussel en Europa benadrukt. Naar aanleiding van de statutenwijziging werd het maatschappelijke doel van het Paleis voor Schone Kunsten aanzienlijk uitgebreid; hierdoor kreeg het een voortrekkersrol op het gebied van muziek en tentoonstellingen, maar ook van dans, theater, literatuur, film en architectuur. Naast het Nationaal Orkest van België en de Koninklijke Muntschouwburg is het Paleis voor Schone Kunsten een van de drie federale culturele instellingen.2 In 2009 kwamen de drie instellingen weer onder de voogdij van de eerste minister.3 Als gevolg van een ministeriële herschikking in juli 2009 viel het Paleis voor Schone Kunsten onder de voogdij van de staatssecretaris voor Budget, toegevoegd aan de eerste minister.

Het maatschappelijk kapitaal Bij de oprichting van de naamloze vennootschap in 2002 werd het maatschappelijke kapitaal bepaald op ¤ 17.500.000 verhoogd met een uitgiftepremie van ¤ 109.106,34. Het werd vertegenwoordigd door 17.500 aandelen zonder aanduiding van nominale waarde, in het bezit van de Federale Staat. Dit kapitaal vertegenwoordigde hoofdzakelijk de nettowaarde van het vruchtgebruik van het gebouw en verschafte de vennootschap geen liquide middelen. Om de groei van de vennootschap te bevorderen besloten de voogdijoverheden in 2003 tot een kapitaalverhoging. Tijdens een buitengewone Algemene Vergadering van aandeelhouders op 11 april 2003 tekende de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM)4 in op een kapitaalverhoging van ¤ 5 miljoen, waarvoor ze in ruil 6.481 aandelen op naam kreeg zonder aanduiding van 2 Artikel 150 van de programmawet van 8 april 2003 en artikel 1, 1° van het Koninklijk Besluit van 21 juli 2003. 3 Artikel 1 van het Koninklijk Besluit van 14 januari 2009 (K.B. 26 januari 2009, 2e Uitg.) 4 Nieuwe benaming van de voormalige Federale Participatiemaatschappij, ontbonden (fusie door overneming) door de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (wet 26 augustus 2006, B.S. 30 augustus 2006, inwerkingtreding 30 augustus 2006).

nominale waarde. Het kapitaal bedraagt nu ¤ 22.500.000 vertegenwoordigd door 23.981 aandelen.

Zoals hierboven aangegeven heeft het Paleis voor Schone Kunsten twee aandeelhouders: - de Federale Staat bezit 17.500 aandelen (73%). De Federale Staat wordt vertegenwoordigd door de minister die de voogdij heeft over de drie federale culturele instellingen; sinds 2003 en tot december 2007 was dit de eerste minister, krachtens het Koninklijk Besluit van 21 juli 2003, daarna de Minister van Binnenlandse Zaken, krachtens het Koninklijk Besluit van 27 december 2007. Sinds het begin van 2009 is dit opnieuw de eerste minister5 en sinds juli 2009 de staatssecretaris voor Begroting toegevoegd aan de eerste minister. - de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij bezit 6.481 aandelen (27%).

De Raad van Bestuur is samengesteld uit de volgende twaalf stemgerechtigde leden: Voorzitter: De heer Étienne Davignon Vicevoorzitter: De heer Michel Praet Bestuurders: De heer Eric Antonis De heer Jean Courtin De heer John Crombez De heer Jean-Pierre de Bandt De heer Jean-Pierre de Launoit De heer Frédéric Delcor De heer Antoine Drzymala Mevrouw Marleen Van Waeyenberge Mevrouw Isabelle Verhaegen Mevrouw Geertrui Windels

De Raad van Bestuur

Ook werden twee bestuurders aangeduid met raadgevende stem, namelijk de heer Marc-Yves Blanpain en mevrouw Marie-Paule Quix.

Het aandeelhouderschap

De Raad van Bestuur waakt over de autonomie van het Paleis voor Schone Kunsten. Hij keurt de budgetten goed nodig voor het realiseren van de artistieke programmering zoals bepaald door de algemene directie van het Paleis voor Schone Kunsten. Hij werkt de jaarrekeningen uit die ter goedkeuring worden voorgelegd aan de aandeelhouders, waaronder de Federale Staat, die samenkomen in de Algemene Vergadering. De Raad van Bestuur is samengesteld uit een gelijk aantal Nederlandstalige en Franstalige leden. De bestuurders, voorzitter en vicevoorzitter worden benoemd door de Koning, bij een in ministerraad overlegd Koninklijk Besluit. Hun mandaat is onbezoldigd. De eerste Raad van Bestuur van de vennootschap werd benoemd bij Koninklijk Besluit van 19 december 2001, de helft van de leden voor zes jaar en de andere helft voor drie jaar. De duur van het mandaat van een bestuurder is zes jaar. Voor de ene helft loopt dit af op 31 december 2010, voor de andere op 31 december 2013. Bij Koninklijk Besluit van 27 december 2004 verlengde de Koning het mandaat van zes bestuurders met zes jaar. Een Koninklijk Besluit van 15 februari 20086 voorzag in de benoeming van de zes andere mandaten en van twee bestuurders met raadgevende stem.

5 Artikel 1 van het Koninklijk Besluit van 14 januari 2009 (K.B. 26 januari 2009, 2de Uitg.) 6 Koninklijk Besluit van 15 februari 2008 houdende benoeming van leden van de Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten (K.B., 22 februari 2008, p. 11634)

Nemen ook deel aan de vergaderingen van de Raad van Bestuur: de directeur-generaal, de secretaris-generaal, de financieel directeur en de drie regeringscommissarissen (zie infra). In 2009 vergaderde de Raad van Bestuur zesmaal. De Raad keurde de nieuwe beheersovereenkomst goed (zie infra), beraadslaagde over de financiële situatie van de vennootschap (vastlegging van de jaarrekening 2008, begroting 2009, driemaandelijkse en semestriële staten), de betalingswijze van de lopende werken en de culturele programmering zoals voorgesteld door de directeur-generaal. Een auditcomité samengesteld uit mevrouw Geertrui Windels en de heren Blanpain, Courtin en Praet werd belast met het nazicht van alle financiële documenten die door de directie worden voorgelegd.

De directeur-generaal en het directiecomité De heer Paul Dujardin werd bij het Koninklijk Besluit van 19 december 2001 benoemd tot directeur-generaal van het Paleis voor Schone Kunsten voor een termijn van zes jaar, van 1 januari 2002 tot 31 december 2007, eenmaal vernieuwbaar. Zijn mandaat werd vernieuwd bij Koninklijk Besluit van 30 april 2007 voor een tweede termijn van zes jaar, van 1 januari 2008 tot 31 december 2013. Hij is belast met het dagelijkse beheer van de vennootschap en wordt bijgestaan door een directiecomité, dat hij voorzit. Het directiecomité bestaat uit vier leden, onder wie de directeur-generaal. De drie andere leden werden door de Raad van Bestuur benoemd voor een termijn van zes jaar, die op hetzelfde ogenblik

inging als de vernieuwing van het mandaat van de directeur-generaal.

Het college van commissarissen

De secretaris-generaal staat in voor het secretariaat van het directiecomité. In 2009 vergaderde het directiecomité achtmaal. Het comité kan adviseurs of departementshoofden uitnodigen op de vergaderingen. Het bespreekt culturele en artistieke projecten en kwesties die verband houden met het dagelijkse beheer.

De controle op de financiële toestand, de jaarrekening en de regelmatigheid van de verrichtingen die in de jaarrekening weergegeven moeten worden, wordt toevertrouwd aan een college van vier commissarissen. Twee commissarissen worden door de Algemene Vergadering benoemd onder de leden (natuurlijke of rechtspersonen) van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren. Op de statutaire Algemene Vergadering van 25 april 2006 werden de mandaten van volgende twee revisoren vernieuwd voor een termijn van vier jaar: • T.C.L.M.-Toelen, Cats, Morlie & Co CVBA, wettelijk vertegenwoordigd door de heer JeanFrançois Cats tot en met december 2008, nadien door de heer Bernard de Grand Ry; • KPMG BCV, wettelijk vertegenwoordigd door de heer William Van Aerde.

Tot slot is er wekelijks een vergadering van het Management Team, samengesteld uit de tien verantwoordelijken van de verschillende departementen van het Paleis voor Schone Kunsten en de directeur-generaal, dat het geheel van de activiteiten coördineert.

De regeringscommissarissen Het Paleis voor Schone Kunsten is onderworpen aan de controle van volgende twee ministers: • de federale minister bevoegd voor de federale culturele instellingen, namelijk de eerste minister en de staatssecretaris voor Begroting, toegevoegd aan de eerste minister; • de minister van Begroting. Het toezicht wordt uitgeoefend door bemiddeling van drie regeringscommissarissen, die benoemd zijn door de Koning. Twee regeringscommissarissen, een Nederlandstalige en een Franstalige, werden benoemd op voordracht van de eerste minister. Het gaat om de heren Marc Boeykens en Renaud Bellen, benoemd bij Koninklijk Besluit van 31 maart 2004, ten gevolge van het in voege treden van de programmawet van 8 april 2003 die de controle op de federale culturele instellingen versterkt. De derde regeringscommissaris wordt benoemd op voordracht van de minister van Begroting.7 Het gaat om mevrouw Rika Denduyver, benoemd bij Koninklijk Besluit van 4 april 2003.8 De regeringscommissarissen worden uitgenodigd op alle vergaderingen van de Raad van Bestuur van het Paleis voor Schone Kunsten en hebben er een raadgevende stem.9 Ze worden benoemd voor de duur van de regering en hun mandaat is vernieuwbaar.10 7 Artikel 151 van de programmawet van 8 april 2003, in voege getreden op 19 april 2004 door toepassing van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004. 8 Artikel 14, §1 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk (…), gewijzigd door artikel 156, 1° van de programmawet van 8 april 2003. 9 Artikel 14, §3 van de wet van 7 mei 1999 houdende oprichting van het Paleis voor Schone Kunsten in de vorm van een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk (…), gewijzigd door artikel 156, 2° van de programmawet van 8 april 2003. 10 Artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 31 maart 2004 tot regeling van het statuut van de twee regeringscommissarrissen bij de federale culturele instellingen.

De Algemene Vergadering van het Rekenhof benoemde twee commissarissen tot lid van het college van commissarissen voor een termijn van vier jaar vanaf 1 maart 2006: • de heer Jan Debucquoy, adviseur; • de heer Franz Wascotte, adviseur.

De beheersovereenkomst De beheersovereenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten met de Belgische Staat werd afgesloten op 18 november 2002 en goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 2 december 2002. Het trad in voege op 21 december 2002, de dag van publicatie in het Belgisch Staatsblad, en werd afgesloten voor een periode van vijf jaar. Van rechtswege werd het verlengd tot de inwerkingtreding van de nieuwe beheersovereenkomst. Toen de oorspronkelijke termijn afliep, was de federale regering sinds de verkiezingen van 10 juni 2007 alleen nog bevoegd voor lopende zaken. Het Paleis voor Schone Kunsten viel toen onder de bevoegdheid van de Eerste Minister. Op 20 maart 2008 legde de nieuwe regering haar eed af. De bevoegdheid over de drie culturele instellingen verhuisde van de Kanselarij van de eerste minister naar de minister van Binnenlandse Zaken. Op 22 december 2008 bood de regering haar ontslag aan. Op 30 december 2008 werd een nieuwe regering samengesteld. De voogdij over de drie culturele instellingen keerde terug naar de Kanselarij. Na een ministeriële herschikking in juli 2009 kreeg de staatssecretaris voor de Federale Culturele Instellingen, toegevoegd aan de eerste minister, de voogdij over de federale culturele instellingen. Op 24 november 2009 werd het project uiteindelijk aanvaard door de interkabinettenwerkgroep en ter ondertekening voorgelegd. De beheersovereenkomst voor de periode 2009-2013 werd gepubliceerd als bijlage bij het Koninklijk Besluit van 22 december 2009 (K.B. van 28.12.2009, Uitg. 3) In die overeenkomst verbindt het Paleis voor Schone Kunsten zich ertoe een coherente culturele programmering uit te werken, een actief cultureel democratiseringsbeleid te voeren en zich op te

werpen als culturele, artistieke, professionele en technische referentie. De onderverdeling bleef dezelfde als in de overeenkomst van 2002. De belangrijkste wijziging betreft Titel VI – Financiering en slaat op de basisbedragen voor de subisidiëring (2009 en 2010) en de evolutie voor de komende jaren. Als gevolg van de besparingsmaatregelen van de regering is het in 2010 toegekende bedrag lager dan in 2009. Een andere belangrijke wijziging betreft Titel V – Gebouwen; de verplichtingen van de Staat worden uitgebreid tot technische en veiligheidsinvesteringen (art. 25). De taakverdeling tussen het Paleis voor Schone Kunsten en de Federale Staat wordt nauwkeuriger afgelijnd. De overige wijzigingen zijn minder fundamenteel, maar moeten als vrucht van de vijf jaren ervaring verduidelijkt worden. De beheersovereenkomst regelt onder andere volgende, wettelijk vastgelegde, aangelegenheden: • de uitvoeringsmodaliteiten van de dienstverlenende opdracht van de vennootschap, met name een multidisciplinaire en geïntegreerde culturele programmering die bijdraagt tot de Europese en internationale uitstraling van het federale België, de Gemeenschappen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; • de modaliteiten met betrekking tot het gebouw: enerzijds het beheer en het onderhoud ten laste van het Paleis voor Schone Kunsten, anderzijds de grote restauratie - en renovatiewerkzaamheden ten laste van de Staat; • de samenwerkingsmodaliteiten met andere instellingen, meer bepaald de regelmatige gebruikers van het Paleis voor Schone Kunsten; • de modaliteiten met betrekking tot de dotatie van de Federale Staat; • de verplichtingen inzake intern en extern toezicht.

Het paritair comité Het paritair comité werd opgericht bij Koninklijk Besluit van 19 december 2001. Naast de voorzitter, de heer Étienne Davignon, is het samengesteld uit twaalf effectieve leden: zes vertegenwoordigers van de directie en zes vertegenwoordigers van het personeel (met zes plaatsvervangers). In 2009 vergaderde het paritair comité negenmaal, waarbij het onder meer volgende punten behandelde: • de nieuwe samenstelling van het paritair comité; • de invoering van het nieuwe evaluatiesysteem BOZARPRO; • de opvolging van het subcomité voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW); • de feestdagen van 2010.

Financieel rapport Ook dit jaar kan men stellen dat de rekeningen voor het boekjaar 2009 in evenwicht zijn. Het verlies van het boekjaar, dat 40.151,22 ¤ bedraagt, vertegenwoordigt immers slechts 0,14 % van de Bedrijfskosten op de Resultatenrekening (28.338.400,77 ¤).

Men moet er bovendien rekening mee houden dat het Paleis voor Schone Kunsten een belangrijk deel draagt van de kosten het blote eigendom, dat wil zeggen de lasten die voortrvloeien uit het beheer en het onderhoud van het gebouw. Zij wegen zwaar door in de rekening.

Bij de Bedrijfskosten verdienen drie posten bijzondere aandacht: de Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen (12,1 miljoen ¤), die de basis vormen voor de activiteiten van het Paleis voor Schone Kunsten, namelijk de kosten voor de volledige artistieke productie (7,4 miljoen ¤) en de communicatie (2 miljoen ¤); de Diensten en diverse goederen (2,4 miljoen ¤), die de kosten behelzen voor de administratieve werking zoals huurgelden en verzekeringen; de Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (11,3 miljoen ¤), die alle kosten omvatten aangaande personeel.

Voor een globale visie van de activiteit in 2009 moet men een geconsolideerde benadering hanteren. Men moet rekening houden met de inbreng en lasten veroorzaakt door activiteiten van partners van het Paleis voor Schone Kunsten, dit zowel aangaande het culturele project als de goedgekeurde onroerende investeringen.

Balans (in duizenden ¤) ACTIVA

2009

2008

VASTE ACTIVA 25.449 25.349 Materiële vaste activa 25.376 25.280 A. Terreinen en gebouwen 17.518 17.518 B. Installaties, machines et uitrusting 295 380 C. Meubilair en rollend materieel 585 654 D. Overige materiële vaste activa 6.021 5.760 E. Activa in aanbouw en vooruitbetalingen 957 968 Financiële vaste activa 73 69 VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen op ten hoogste één jaar Geldbeleggingen Liquide middelen Overlopende rekeningen

TOTAAL DER ACTIVA 72

12.061 5.730 5.274 893 164

37.510

9.246 6.279 1.822 627 518

34.615

Om zijn ambitieuze artistieke programmering te verwezenlijken streeft het Paleis naar een zo groot mogelijke synergie en samenwerking, onder meer via coproducties met structurele (of occasionele) partners, of via het aantrekken van projecten die externe financiële middelen krijgen. Deze part-

PASSIVA EIGEN VERMOGEN Kapitaal Uitgiftepremies Herwaarderingsmeerwaarden Overgedragen verlies Kapitaalsubsidies VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN Voorzieningen voor risico’s en kosten

2009

2008

23.603 23.095 22.500 22.500 109 109 385 385 - 5.263 - 5.223 5.873 5.324 1.057 1.057

399 399

SCHULDEN 12.850 Schulden op meer dan één jaar 1.350 Schulden op ten hoogste één jaar 8.812 A. Financiële schulden 300 B. Handelsschulden 5.453 C. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 31 D. Schulden m.b.t. belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 2.711 E. Overige schulden 317 Overlopende rekeningen 2.687

11.101 600 8.972 500 5.275 22

TOTAAL DER PASSIVA

2.801 373 1.530

37.510 34.595

nerships zijn een steun voor het Paleis voor Schone Kunsten en zijn globaal cultureel project, en betekenen een belangrijke inbreng met het oog op geconsolideerde rekeningen. De financiële bijdrage van de diverse coproducenten is zeer belangrijk en draagt in ruime mate bij tot een grotere artistieke kwaliteit van de gepresenteerde projecten. Maar tegelijk moet men de opvang van die externe producties naar waarde schatten op het vlak van het ter beschikking gesteld personeel, de technische middelen en de infrastructuur. Een en ander rechtvaardigt de volledige werkingskosten van het Paleis voor Schone Kunsten. De onroerende investeringen konden gebeuren dankzij de hulp van de verschillende interveniërende partijen, in het bijzonder Beliris, de FPIM, de Regie der Gebouwen, de Nationale Loterij en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ook al wordt niet alle financiële steun in de rekeningen opgenomen, toch staat het Paleis voor Schone Kunsten in voor het grootste deel van het beheer en de leiding van de werken die gerealiseerd worden dankzij deze belangrijke ondersteuning.

Tot slot moet beklemtoond worden dat het Paleis voor Schone Kunsten, in het licht van de besparingen die in 2009 noodzakelijk bleken, een opmerkelijk resultaat neerzet. Een eerste factor die een rol speelde is de federale dotatie die minder sterk steeg dan verwacht. Bovendien moest het Paleis voor Schone Kunsten werken in een moeilijke economische context die kon een negatieve invloed kunnen hebben op de resultaten inzake sponsoring, mecenaat en kaartjesverkoop.

het Culturele project Het culturele project van het Paleis voor Schone Kunsten moet natuurlijk in een globale benadering beschouwd worden. Men moet rekening houden met het aandeel van het Paleis voor Schone Kunsten in de productie van eigen activiteiten, maar ook met het aandeel van externe partners in eigen producties én coproducties.

Resultatenrekening (in duizenden ¤) RESULTATENREKENING

2009

2008

BEDRIJFSOPBRENGSTEN I. Omzet II. Andere bedrijfsopbrengsten

27.524 5.717 21.807

26.175 6.785 19.390

BEDRIJFSKOSTEN III. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen IV. Diensten en diverse goederen V. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen VI. Afschrijvingen en waardeverminderingen VII. Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen en handelsvorderingen VIII. Voorzieningen voor risico’s en kosten IX. Andere bedrijfskosten

28.338 12.109 2.416 11.327 1.463 338 658 27

27.378 12.953 2.229 11.269 1.420 - 15 - 489 11

-815 875 86 - 27 105 118 - 40 0

-1.202 881 27 -343 318 203 - 228 0

- 40

- 228

BEDRIJFSVERLIES FINANCIELE OPBRENGSTEN FINANCIELE KOSTEN VERLIES UIT DE GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING VOOR BELASTING UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN UITZONDERLIJKE KOSTEN VERLIES VAN HET BOEKJAAR VOOR BELASTING BELASTINGEN OP HET RESULTAAT VERLIES VAN HET BOEKJAAR

Een eerste deel slaat op de bijdrage van het Paleis voor Schone Kunsten in de productie of coproductie van culturele evenementen. Muziek en tentoonstellingen maken hiervan de hoofdmoot uit. Maar het Paleis wil multidisciplinair zijn. Film, theater, dans, architectuur en literatuur maken integraal deel uit van de culturele bedrijvigheid en vallen vaak samen, bijvoorbeeld in de organisatie van transversale festivals. Het aandeel van deze eerste groep activiteiten die door het Paleis voor Schone Kunsten met eigen middelen gefinancierd worden bedraagt 7,4 miljoen ¤.

nementen tussen de andere activiteiten, het technisch beheer en de goede afloop. Deze activiteiten betekenen een zware belasting voor het Paleis voor Schone Kunsten, waarvan de impact niet weerspiegeld wordt in de rekeningen van de vennootschap. Het is moeilijk die activiteiten te becijferen, maar men moet er rekening mee houden bij de evaluatie van de werkingskosten van het Paleis voor Schone Kunsten.

Als Belgisch en internationaal centrum houdt de roeping van het Paleis ook in dat we plaats bieden aan heel wat culturele activiteiten die weliswaar deel uitmaken van ons culturele aanbod, maar toch niet in de rekeningen terug te vinden zijn omdat ze niet integraal door het Paleis voor Schone Kunsten gefinancierd worden. Het betreft recurente en punctuele coproducties.

het Beheer en de onroerende investeringen

Tot de regelmatig terugkerende coproducties behoren de activiteiten die we coproduceren met een twintigtal bevoorrechte partners, onder meer het NOB, Europalia, De Munt, het Festival van Vlaanderen, de Muziekkapel Koningin Elisabeth en Rideau de Bruxelles. Het Paleis voor Schone Kunsten staat in voor de conceptie, opvolging en realisatie van deze activiteiten, deels met de partners, deels op eigen kracht. Dit is het geval voor de volledige technische bijstand en de algemene diensten (bijvoorbeeld communicatie via webstek of publicaties, maar ook – meer prozaïsch – beveiliging, receptie van publiek, verzekering van exploitatie en gebouwen). Er worden eveneens artistieke projecten met derden gecoproduceerd in het kader van eenmalige partnerships. Als voorbeeld vermelden we europalia.china. Dankzij een bilateraal akkoord tussen China en België hebben we vijf tentoonstellingen kunnen organiseren waarbij de Chinese overheid de transport- en verzekeringskosten ten laste nam. Dit was ook het geval voor de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto en het partnership met de Regio Piëmonte. De tentoonstelling Sexties kwam tot stand door een samenwerking tussen het Paleis voor Schone Kunsten en het Bureau des Grands Évènements in het kader van het Brusselse stripjaar. Zoals eerder aangestipt, zijn alle kosten die het Paleis voor Schone Kunsten op zich neemt integraal en waarheidsgetrouw opgenomen in de rekeningen. Maar het globale culturele budget van de activiteiten die het Paleis onthaalt, moet men bekijken in het bredere kader, precies omdat het Paleis voor Schone Kunsten ook zijn infrastructuur ter beschikking stelt. Het aandeel van de partners in onze coproducties en eigen producties bedraagt het aanzienlijke bedrag van 15,38 miljoen ¤, te voegen bij de eigen artistieke producties van het Paleis voor Schone Kunsten ter waarde van 7,4 miljoen ¤. De volledige som van de artistieke producties die georganiseerd worden in het Paleis voor Schone Kunsten bedraagt dus 22,78 miljoen ¤. Ten slotte moet men, behalve de geconsolideerde benadering, ook rekening houden met een laatste soort activiteiten, namelijk de producties van talrijke externe en andersoortige partners die plaatsvinden in de zalen van het Paleis voor Schone Kunsten. Zo bij voorbeeld de activiteiten van de Internationale Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth van België (IMKEB). Ook in dit geval beperkt het ter beschikking stellen van de zalen zich niet louter tot verhuur; de diensten van het Paleis voor Schone Kunsten (techniek, planning, e.a.) staan exclusief in voor de receptie, het inlassen van de eve-

Deze rubriek omvat veelsoortige en complexe activiteiten. Eerst en vooral zijn er de 33.000 m² van het Paleis zelf, hetgeen méér is dan alleen een aantal lokalen. Het betekent ook het onderhoud van de gevel en de prachtige en vermaarde gemeenschappelijke delen (hal, trap, …). Dit gebeurt uitsluitend door het personeel van het Paleis voor Schone Kunsten, hoewel deze ruimtes ten dienste staan van iedereen, coproducenten en derden. Dan zijn er nog de administratieve kantoren, in totaal 4.000 m², met een beveiligingssysteem, vergaderzalen, diverse faciliteiten voor personeel en bezoekers, voor het Paleis voor Schone Kunsten zelf, maar ook voor de partners die dezelfde lokalen gebruiken (NOB, Europalia, Rideau de Bruxelles, …). Die lokalen worden verhuurd, maar het technische personeel van het Paleis voor Schone Kunsten staat in voor hun onderhoud. Bovendien maakten de investeringen van de laatste jaren ook de oprichting van een structuur in het Paleis voor Schone Kunsten noodzakelijk, hoewel de financiering ervan niet via de rekeningen van het Paleis transiteert. Zo werden voor de renovatie van het noordelijke circuit van de tentoonstellingen bijvoorbeeld maar 2 van de 11 miljoen ¤ investeringen in onze rekeningen geboekt. Het saldo van 9 miljoen ¤ werd toevertrouwd aan de Regie der Gebouwen, die de ondernemers rechtstreeks betaalde. Uiteraard doet het Paleis voor Schone Kunsten een beroep op partners zoals de Regie der Gebouwen, of op externen (architect e.a.) om zich te laten bijstaan bij het beheer van die investeringen. De medewerkers van het Paleis voor Schone Kunsten zorgen voor de opvolging van de dossiers, zowel op juridisch, financieel, administratief als technisch vlak. Dit geldt voor het zoeken van investeringssubsidies, het bepalen van onze desiderata tijdens de ontstaansgeschiedenis, het bemiddelen gedurende de uitvoering om de begroting onder controle te houden tot aan de oplevering van de werken, en het aanleren van aangepaste vaardigheden bij het gebruik van nieuwe technieken. Alle departementen zijn op een of andere manier betrokken bij het beheer van de investeringen. Sinds het begin van het eerste mandaat van Paul Dujardin als directeur-generaal werden er belangrijke investeringen gedaan. En in de nabije toekomst moeten nog nieuwe en even grote investeringen volgen, niet alleen om het gebouw te restaureren, maar ook om elementaire redenen van veiligheid (elektriciteit e.a.). Zij zullen een identieke zware inspanning vergen, met als enig voordeel de opgedane ervaring en de aanwezigheid van een aangepaste structuur. Toch vergen deze investeringen steeds meer ingewikkelde juridische en financiële constructies en moet er een beroep gedaan worden op de privésector. Bovendien vereist de evolutie van de techniek aangaande de Europese maatstaven die voor het Paleis voor Schone Kunsten van toepassing zijn, een steeds hogere kwalificering van het personeel.

Om een idee te geven van de orde van grootte: sinds 2.000 investeerden overheid en privésector een gecumuleerd bedrag van 58.771.000 ¤ op de site van het Paleis voor Schone Kunsten. Dit gaat gepaard met het gebruik van complexe financiële constructies waarbij de Regie der Gebouwen, Beliris, de SFPI, de Nationale Loterij, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Bernheimstichting betrokken waren. Zoals vermeld kan het deel van de investeringen dat rechtstreeks beheerd werd door derden (zoals de Regie der Gebouwen) zonder directe financiële tussenkomst van het Paleis voor Schone Kunsten voor het jaar 2009 geraamd worden op 6,65 miljoen ¤ (afwerking van het noordelijke circuit, BOZARSHOP, CINEMATEK, e.a.).

Besluit: een geconsolideerde begroting van 53 miljoen ¤ Zoals blijkt, houdt de traditionele opdracht van het Paleis voor Schone Kunsten naast de organisatie van culturele activiteiten en het beheer van het gebouw, nog heel wat complexe facetten in. De culturele activiteit behelst eigen producties, coproducties, producties van derden in de zalen van het Paleis en artistieke projecten met derden met externe financiering. De bestaande organisatie van het Paleis voor Schone Kunsten moet al deze activiteiten ondersteunen, waarvan een deel niet becijferd wordt in de rekeningen en de begroting van de vennootschap. Hetzelfde geldt voor het beheer en de onroerende investeringen. Sommige subsidies voor investeringen worden gedragen door derden (bijvoorbeeld de Regie der Gebouwen), terwijl het Paleis voor Schone Kunsten op een fundamentele manier bijdraagt tot de realisatie van die investeringen. Ook hier komen zij ten goede aan allen, te weten het Paleis voor Schone Kunsten, de coproducenten, partners en bezoekers van de activiteiten. Door bij het totale bedrag van de Bedrijfskosten (28,3 miljoen ¤) de waarde van de culturele activiteiten die niet rechtstreeks door het Paleis voor Schone Kunsten werden geproduceerd (15,3 miljoen ¤) en de onroerende investeringen (6,65 miljoen ¤) op te tellen, komt men uit op een geconsolideerde activiteit van het Paleis voor Schone Kunsten meer dan 50 miljoen ¤ voor het jaar 2009.

BEMERKINGEN BIJ HET ACTIEF • De materiële vaste activa blijven stabiel in vergelijking met vorig boekjaar. • De activa in aanbouw bestaan uit kosten die voortvloeien uit de aan de gang zijnde renovatiewerkzaamheden aan het orgel en studies met het oog op de bouw van het restaurant. • De financiële vaste activa blijven ook stabiel. • De vorderingen op ten hoogste één jaar blijven stabiel in vergelijking met vorig boekjaar. De handelsvorderingen gaan in dalende lijn als gevolg van het actieve recuperatiebeleid. De overige vorderingen bestaan uit te ontvangen toelagen, die inzake volume stabiel blijven.

Geconsolideerd cultureel project (in € ) Partners 2009 Nationaal Orkest van België : coproductie van de variabele artistieke kosten Nationaal Orkest van België : 27 concerten in Paleis voor Schone Kunsten x basiskost orkest Festival van Vlaanderen : 50% coproductie zonder overhead Kaaitheater Flagey Ars Musica 1001 Valises/Balkan Trafik! Moussem Festival Koninklijk Belgisch Filmarchief (CINEMATEK) Prijs Jonge Belgische Schilderkunst ECHO Le Rideau de Bruxelles Kunstberg Jeugd en Muziek & Jeunesses Musicales Project Architectuur Greenhouse Talent Koninklijke Muntschouwburg The Brussels Philharmonic: 4 concerten Orchestre Philharmonique de Liège + deFilharmonie Muziekkapel Koningin Elisabeth Musiques Nouvelles Anima Eterna Klara-dag Brussels Choral Society Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth: finales BOZARSHOP Feest in het Paleis Uitzonderlijke projecten 2009 Het Archief van de Verbeelding United Artists of Italy Galleria Sabauda Maurizio Cattelan A4-Louise Herlemont. Sans Objet Kunstenaarsportretten Calle Sophie Bernar Venet Jan De Cock OAC Sexties europalia.china Europalia Festival TOTAAL

359.556 2 812.500 516.099 3.499 16.990 32.284 105.000 58.641 510000 30.500 300.000 1 500.000 142.224 120.000 173.000 6.139 724.500 291.880 700.000 12.500 120.000 60.000 40.000 40.000 180.000 1 459.000 17.500 150.000 0 1 000.000 0 0 0 0 50.000 1 500.000 100.000 500.000 5 000.000 71.805 18 703.617 75

• De geldbeleggingen gaan in stijgende lijn als gevolg van de latere storting van de tweede schijf van de toelage van de Nationale Loterij, en van een uitzonderlijke toelage van 625.000 ¤ en een bedrag van 1.2 miljoen ¤ voor de financiering van studies rond de renovatiewerkzaamheden aan de zuidelijke daken.

BEMERKINGEN BIJ HET PASSIEF • Het overgedragen verlies slaat voornamelijk op boekjaren 2002 en 2003, net na de fusie. Het Paleis voor Schone Kunsten beschikte toen nog niet over een businessplan en moest vanaf het begin zijn activiteiten opstarten met een structureel ontoereikende financiering. • De voorzieningen voor risico’s en kosten van 1.057.442 ¤ zijn opgedeeld als volgt: - voorziening ten bedrage van 426.000 ¤ voor de orgelherstelling; - voorzieningen voor risico’s en lasten ten bedrage van 328.000 ¤, waarvan 250.000 ¤ voor de liquidatie van de Lyctus Brunneus-kevers in een van de tentoonstellingscircuits; - voorziening voor herstructurering ten bedrag van 302.000 ¤. • De schulden op ten hoogste één jaar gaan in stijgende lijn door de vrijmaking van de tweede schijf van de lening die werd aangegaan bij de FPIM voor de werken aan het restaurant.

BEMERKINGEN BIJ DE RESULTATENREKENING • De bedrijfsopbrengsten vertegenwoordigen de operationele opbrengst van het Paleis voor Schone Kunsten; ze stijgen met 5,1% of 1.347.833 ¤. • BOZAR FUNDING en de Box Office dalen licht als gevolg van de moeilijke economische context. • De andere bedrijfsopbrengsten gaan in stijgende lijn. Deze verhoging is voornamelijk te verklaren door de verhoging van de federale dotatie tijdens het boekjaar 2009, die diende om de instelling in staat te stellen de gevolgen van externe factoren deels op te vangen (in het bijzonder met betrekking tot Human Resources). • De aankopen daalden met 844.750 ¤, een weerspiegeling van de wil van de instelling om te besparen op de kosten. Toch gingen de aankopen betreffende de werking van het Paleis voor Schone Kunsten omhoog; het zijn veeleer de dalende artistieke aankopen die zorgden voor een evenwicht. De besparing op artistieke kosten beantwoordt aan de wil van het Paleis om de structurele lasten aan te pakken zonder het artistieke project te schaden.

Boekjaar 2009 wordt afgesloten met een verlies van 40.151,22 ¤, wat neerkomt op 0,14% van de Bedrijfskosten.