NAW#19 winter 2005

Ruimte voor winkelplezier

NAW # 19 WINTER 2005

# 19 / WINTER 2005

Funshoppen is een ouderwets woord. Want moet shoppen niet per definitie ‘fun’ zijn? In het winkelcentrum van vandaag is entertainment permanent in de aanbieding. En is winkelen niet langer meer de enige drijfveer voor een bezoek, maar structureel onderdeel van een groter concept. Zo’n concept vraagt durf, visie en creativiteit. Aspecten die Bouwfonds MAB Ontwikkeling de ruimte geeft. Kijk voor meer informatie op www.bouwfonds.nl.

dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad laats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpl dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats n woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a plaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonp adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam a

Magazine over wonen, werken en winkelen Met dossier Starters op de woningmarkt

Terugblikken Dit is de laatste NAW van 2005. Ons ‘kerstnummer’. Traditioneel kijkt de media in december altijd terug op het afgelopen jaar. In mijn voorwoord wil ik daarin niet achterblijven. Ik zeg met nadruk in mijn voorwoord want in deze NAW blikken we verder vooral vooruit. Zo schetsen we hierin onder andere onze plannen voor Denemarken en een ontwikkelingsstrategie voor het Groene Hart. Maar ook het proces rondom het project Raaks in Haarlem komt ruimschoots aan bod.

Maar even stilstaan bij het jaar dat weer bijna achter ons ligt hoort er naar mijn beleving ook bij. Voor Bouwfonds MAB Ontwikkeling is 2005 zeer enerverend geweest. Natuurlijk niet in de laatste plaats door de vorming van een nieuwe organisatie. Met zekere trots constateer ik dat de samensmelting van Bouwfonds Ontwikkeling met MAB succesvol verlopen is. De eerste signalen daarvoor kwamen al snel uit de markt zelf. Relaties, gemeenten en andere opdrachtgevers reageerden zeer positief op de nieuwe organisatie. En ook intern klikte het goed. Niet alleen op het niveau van de directie maar vooral ook op de werkvloer. En dat is bij een fusie uitermate belangrijk. Er is een goede samenwerking tussen de regiokantoren en het kantoor voor multifunctionele projecten in Den Haag.

De verwachting is dan ook dat we binnen afzienbare termijn weer nieuwe projecten aan de portefeuille zullen toevoegen.

inhoud

Bij NAW horen de woorden Naam, Adres, Woonplaats. Dit zijn de begrippen die centraal staan in dit magazine. Aandacht voor de eindgebruiker (naam), de woning, het kantoor of de winkelruimte (adres) en de locatie (woonplaats) is voor Bouwfonds MAB Ontwikkeling essentieel bij de realisatie van aantrekkelijke gebieden.

NAW wordt gratis verzonden aan de zakelijke relaties van Bouwfonds MAB Ontwikkeling.

Bij het NAW magazine hoort het NAW Dossier. Zorg ervoor dat u ook deze aanvulling in handen krijgt.

2005 is naar mijn gevoel ook vooral het jaar waarin op de woningmarkt meerdere trends naar voren zijn gekomen. Naast het feit dat de prijsproductverhouding in de nieuwbouw veel beter is geworden, steekt de trend ‘goedkoop’ er met kop en schouders bovenuit. Goedkoop verkoopt.

Of het nu gaat om de huismerken in de supermarkt, artikelen met flinke kortingen of woningen. Het moet goedkoop zijn. Voor de woningmarkt is het realiseren van goedkopere woningen belangrijk. Jarenlang is namelijk de onderkant van de markt vergeten. Gevolg hiervan is dat de markt op slot is geraakt en de doorstroming gestagneerd is. De behoefte aan goedkopere betaalbare woningen, zowel in de koop áls in de huursector, heeft zich dit jaar nog nadrukkelijker gemanifesteerd. Alleen bouwen voor de midden- en hogere inkomens werkt niet langer meer. Dat besef is dit jaar ontstaan.

Laten we daarom voor volgend jaar als voornemen hebben op een strategische wijze woningen aan de onderkant van de markt toe te voegen.

Ik wens u veel leesplezier toe en namens al onze medewerkers vast fijne feestdagen en een voorspoedig 2006.

Henk van Zandvoort Voorzitter van de directie

actueel

proces

programma

beleid

markt

buitenland

Kansen in noordelijke regionen

Een complex binnenstedelijk project

Alkmaar is een sleeping beauty

Bypass voor Groene hart

Coevorden terug op de kaart

Waardigheid, woningen en werk

En verder in dit nummer

De Deense woningmarkt is booming en vergelijkbaar met onze Nederlandse markt. Bouwfonds Property Development is een voortvarende joint venture aangegaan met een Deense partner: Bouwfonds Bolig.

Met de werkzaamheden in het Raaksgebied in Haarlem is eindelijk een begin gemaakt. Eindelijk, want tusssen het winnen van de prijsvraag door MAB en de uitvoering zitten maar liefst zeven lange jaren.

Wie aan Alkmaar denkt, krijgt ongetwijfeld direct beelden van de traditionele kaasmarkt op het netvlies.

Maar Alkmaar heeft veel meer in haar mars. Op het gebied van winkelen maar ook als het gaat om wonen.

De vraag is niet meer of het kan.

Behoud van het Groene Hart is zonder meer mogelijk, zo blijjkt uit de haalbaarheidsstudie ‘Niet polderen, maar rekenen!’ De vraag is nu of men het ook echt wil.

Ooit in een ver verleden was Coevorden een welvarende vestingstad. Na jaren van stilstand timmert de Drentse stad op diverse fronten weer flink aan de weg. Kortom, Coevorden keert langzaaam weer terug op de kaart.

Duncan Village, Zuid Afrika is niet meer dan een sloppenwijk. Hier regeren armoede en elllende. In deze wijk werkt Intervolve samen met Bouwfonds aan herstructurering en sociale en economische verbetering.

➔ vastgoed bekend ➔ 100 jaar wonen werken winkelen ➔ verhuizen ➔ excursie ➔ de verandering ➔ kunst in de openbare ruimte ➔ interieur

pagina 4

pagina 8

pagina 18

pagina 28

pagina 37

pagina 42

16 25 26 27 33 34 48

actueel Bouwfonds Bolig actief op Deense woningmarkt

Kansen in noordelijke regionen auteur Anne Luijten beeld George van Wensveen (portret), Don Wijns en anderen

De Deense woningmarkt is booming en op onderdelen vergelijkbaar met onze Nederlandse markt. Bouwfonds Property Development ging afgelopen zomer een joint venture aan met een Deense partner: Bouwfonds Bolig (spreek uit: bolíek, Deens voor ‘woning’). De samenwerking verloopt voortvarend, de eerste woningen in het Kopenhaagse waterfrontproject Sudhavn - worden al eind volgend jaar opgeleverd. Eelco Siersema, Area Manager North-West Europe, geeft Bouwfonds Bolig handen en voeten en is zeer te spreken over de transparantie en openheid van de Deense markt.

Toeval of niet, maar juist in het jaar dat 400 jaar handelsbetrekkingen tussen Nederland en Denemarken wordt gevierd, waagt Bouwfonds Property Development zich op de Deense woningmarkt. Het schept als het ware direct al een band, want Nederland en Denemarken zijn beide van oudsher echte handelsnaties. Merkt Siersema dat ook in de praktijk van zijn Deense activiteiten? Eelco Siersema: ‘Jazeker, je merkt heel duidelijke overeenkomsten met Nederland in de mentaliteit en de manier waarop de samenleving is georganiseerd. Duidelijk naar buiten gericht, nieuwsgierig, open voor initiatieven, óók buitenlandse initiatieven. Ook de zakelijke riten zijn vergelijkbaar, zeg maar de manier van handel drijven. Nederlanders zijn gewend om vrij direct te communiceren; we zijn heel open en direct over onze doelstellingen.

Dat zijn de Denen ook. Ik merk dat je niet zoveel vooraf hoeft uit te leggen, je begrijpt elkaar vrij snel en dat is natuurlijk prettig werken.

Een open handelsklimaat dus, maar er geldt uiteraard wél dat je het zelf moet opzoeken, zelf het initiatief moet nemen.’

De eerste initiatieven om de Deense markt te verkennen, stammen uit

2004. Begin 2005 koos Bouwfonds Property Development er bewust voor om naast de bestaande Europese landen waar het bedrijf actief is (België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Tsjechië en Slowakije), markten in andere regio’s te gaan ‘veroveren’. Daarbij is zeer bewust gekeken naar kansvolle regio’s in plaats van landen. Na gedegen marktonderzoek kwamen er een aantal regio’s in Spanje en Scandinavië als kandidaat uit de bus. Naast de Zweedse regio’s rondom Malmö, Götenborg en Stockholm leek ook de metropolitane regio van Kopenhagen een interessante nieuwe markt. Siersema: ‘Ons doel is om een substantiëel marktaandeel in de Kopenhaagse regio te verwerven.

We gaan niet ergens in de marge werken, we willen binnen een paar jaar tot de top-5 of tenminste de top-10 gaan behoren. In aantallen denken we voor de regio Kopenhagen aan minimaal 500 woningen per jaar. Het is onderdeel van onze bredere doelstelling, waar we met onze Europese activiteiten al jaren aan werken, om niet uitsluitend afhankelijk te zijn van de Nederlandse markt. Uiteindelijk zal minstens de helft van onze omzet uit het buitenland moeten gaan komen. Denemarken is een

Eelco Siersema, Area Manager North-West Europe van Bouwfonds Property Development

‘Ik merk dat je niet zoveel vooraf hoeft uit te leggen, je begrijpt elkaar vrij snel en dat is natuurlijk prettig werken’ 4

actueel

actueel

5

’Denemarken is een welkome aanvulling op de portefeuille’

DENEMARKEN Kopenhagen

welkome aanvulling op de portefeuille. Het is raar, maar je bent als Nederlander altijd geneigd om ‘naar beneden’ te kijken, naar landen als Frankrijk of België. Naar de noordelijke regio’s kijken wij normaliter niet direct, terwijl daar heel wat kansen liggen.’

Geschikte partner Een belangrijke voorwaarde voor het betreden van een buitenlandse markt is of de denktrends van een bepaald land wel aansluiten bij de werkwijze van Bouwfonds Property Development. Siersema: ‘Het moet passen bij je bedrijf. Niet alleen qua werkwijze en mentaliteit, maar ook bijvoorbeeld wat het volume betreft. Van tevoren wordt een potentiële markt helemaal in kaart gebracht: op volkhuisvestingsaspecten, maar ook op demografische en markttechnische aspecten. Pas als uit marktonderzoek blijkt dat wij als bedrijf een goede kans maken om een substantieel marktaandeel te generen, dan stappen we ergens in.’

En dan komt de ook niet onbelangrijke vraag: Hoe doe je dat? Welke strategie gebruik je? In Kopenhagen is gekozen voor het opzetten van een joint venture, waarbij op zoek is gegaan naar geschikte potentiële partners. Eelco Siersema, hiervoor werkzaam als ontwikkelingsmanager in de (Nederlandse) regio Noord-West kreeg de opdracht om de joint venture op poten te zetten. ‘Met lokale expertise in de vorm van lokale consultants hebben we de ontwikkelingsmarkt in kaart gebracht.

Het is nog best lastig om een geschikte partner te vinden, want veel bestaande marktpartijen zitten niet direct op je te wachten. Die zijn zelf al gesetteld in de markt en hebben de benodigde skills in huis; waarom zouden ze er nog een partij bijhalen? Met een aantal partijen zijn we in gesprek gegaan en hebben we de mogelijkheden voor een samenwerking onderzocht. Uiteindelijk is daar een joint venture met KPC uitgekomen, een ontwikkelende aannemer uit Kopenhagen die haar projectontwikkelingsactiviteiten vanuit haar bestaande netwerk wil

uitbouwen. Bouwfonds Property Development kan daarbij meerwaarde bieden door onze expertise, zoals onze ervaring met conceptontwikkeling, en onze visie en ervaring. Als buitenlands bedrijf kunnen we externe, buitenlandse knowhow in de samenwerking inbrengen én vormen wij als pur sang ontwikkelaar geen concurrent op de Deense aannemersmarkt. Voor beide partijen, voor ons vanwege de kennis van de lokale markt en het bestaande netwerk van KPC, en voor KPC vanwege onze specifieke expertise, biedt de samenwerking dus een aanmerkelijke meerwaarde. Tja, en dan ga je een paar keer uit, zoals dat heet, om te kijken wat voor vlees je in de kuip hebt. Het leidde tot een verloving en tenslotte het sluiten van een huwelijksovereenkomst; niet bepaald een gearrangeerd huwelijk trouwens, maar een huwelijk met wederzijdse instemming.’ Het is een huwelijk waarin aan wederzijdse trouw veel belang wordt gehecht: de overeenkomst is aangegaan op basis van volledige exclusiviteit.

Vanuit het kantoor van KPC in Kopenhagen ging Siersema vervolgens aan de slag om samen met KPC de nieuwe organisatie handen en voeten te geven. Momenteel is hij in gesprek met een aantal Deense kandidaten om Bouwfonds Bolig verder uit te bouwen, terwijl Siersema zelf verder trekt, nieuwe horizonten in de vorm van andere Noord-Europese markten tegemoet. ‘We kiezen bewust voor lokaal management en een lokaal persoon die daar leiding aan geeft. Iemand met een eigen netwerk, die uiteraard de taal beheerst en goed op de hoogte is van de lokale situatie en gewoonten.’

Sociale component In het acquisitieportfolio van KPC blijken veel projecten te zitten die momenteel door de joint venture worden opgepakt. Projecten die voor KPC alleen bijvoorbeeld een te groot financieel risico zouden betekenen, maar met Bouwfonds Bolig wél haalbaar bleken. Zo is het

project voor de bouw van 60 koopappartementen voortvarend aangepakt en inmiddels in een vergevorderd stadium. De woningen zijn verkocht aan een investeerder en worden naar verwachting eind volgend jaar opgeleverd. Het gaat om het project Teglvaerkshavnen, onderdeel van het waterfrontproject Sudhavn. Een grote herontwikkelingsopgave die vergelijkbaar is met de Amsterdamse IJ-oevers en waarvoor ook al andere Nederlandse expertise is ingeschakeld, in de persoon van supervisor Sjoerd Soeters. Soeters’ bureau won een prijsvraag en tekende het stedenbouwkundige kader van Sudhavn.

De Deense woningbouwopgave is in zijn totaliteit vergelijkbaar met die in Nederland. Er is een behoorlijke productie en de vraag overtreft het aanbod. Siersema: ‘De Deense woningmarkt is booming en we verwachten dat dat de komende jaren nog wel zo zal blijven. Toch is er natuurlijk altijd een risico aan zo’n markt, want wanneer houdt het op, wanneer is de markt overcooked? De prijzen zijn de afgelopen tijd met zo’n 10 tot 15 procent gestegen.’ Ook de transparantie van de markt komt min of meer overeen met de Nederlandse situatie: ‘Je kunt als buitenstaander vrij gemakkelijk opereren op de woningmarkt, alles is goed gedocumenteerd, je kunt goed onderzoek doen en de wetgeving

biedt duidelijke bescherming bij zakentransacties.’ Zelfs de ruimtelijkeordeningsregels vertonen veel overeenkomsten met de onze.

Zijn er dan helemaal geen verschillen? Siersema: ‘De woningen zijn gemiddeld ongeveer even groot als in Nederland, maar het prijsniveau ligt aanmerkelijk hoger dan bij ons. Maar voor de hogere prijs krijg je dan ook een compleet afgewerkte woning. Dat is zeker een verschil met onze staat van oplevering. Die is toch vrij kaal, terwijl de Denen gewend zijn aan compleet ingerichte keukens en badkamers. Alle woonruimten worden standaard opgeleverd met vloer- en wandafwerking. Ze hoeven er alleen hun meubels nog maar in te rijden!’ Een ander verschil is daarnaast de grotere vraag naar appartementen. Siersema: ‘Wij zijn toch meer mensen van eengezinswoningen en eigen voor- en achtertuinen. De vraag naar grootstedelijk wonen in de Kopenhaagse agglomeratie is enorm groot. Er trekken nog steeds veel mensen vanuit de provincies naar de stedelijke regio. De Denen zijn veel meer bereid om in appartementencomplexen te wonen en daar bijvoorbeeld ook gemeenschappelijke ruimten en tuinen te hebben. Er is in Denemarken duidelijk een veel sterkere sociale component in het woongedrag.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

Het project Teglvaerkshavnen, een complex van 60 koopappartementen als onderdeel van het waterfront project Sudhavn.

6

actueel

actueel

7

proces

Jur Visser, wethouder Grote projecten in Haarlem (links) en Ruud Berkhout, Directeur van Bouwfonds MAB Ontwikkeling kantoor Den Haag

Donald Lambert , stedenbouwkundige van Kraaijvanger Urbis

Raaksgebied in Haarlem:

Een complex binnenstedelijk project auteur Christine van Eerd beeld Maarten van de Velde

Zeven jaar nadat MAB een prijsvraag won met een visie op de ontwikkeling van het Raaksgebied in Haarlem, is nu echt begonnen met de werkzaamheden. Is dit lang of valt het wel mee voor zo’n complex binnenstedelijk project? Volgens stedenbouwkundige Het Raaksgebied ligt zoals uit het kaartje blijkt, midden in het centrum van Haarlem.

Donald Lambert had er in 2002 al gebouwd kunnen worden. Maar wethouder Jur Visser hecht aan de democratische rechten. ‘Mensen hebben het recht gebruik te maken van de bezwaarprocedures. Zulke dingen nemen nu eenmaal tijd.’

8

proces

proces

9

Juli 1998. Twee ontwikkelaars presenteren hun visie op de ontwikkeling van het Raaksgebied aan de gemeenteraad van Haarlem. De plannen zijn zeer verschillend en de stemming is gespannen. Met een nipte voorsprong wint uiteindelijk het plan van MAB, Dura Vermeer en Rodamco, dat werd ontwikkeld met stedenbouwkundige Donald Lambert van Kraaijvanger Urbis. Het tweede voorstel werd ingediend door Bouwfonds in samenwerking met de Architecten Cie. Jaren later fuseerden beide ontwikkelaars tot Bouwfonds MAB Ontwikkeling.

Participatie ‘Ambtelijk en bestuurlijk stond het Raaksgebied al langer op de agenda’, zegt Jur Visser, wethouder Grote projecten in Haarlem. ‘Begin jaren negentig was duidelijk dat de scholen zouden leegkomen en dat de parkeergarage weg moest. Aan de keuze voor het plan van MAB is een heel traject van participatie vooraf gegaan. Daardoor zijn uiteindelijk twee plannen komen bovendrijven, waaruit de gemeenteraad een keuze heeft gemaakt. Het plan van MAB kreeg de voorkeur omdat het voorzag in een uitbreiding van de fijnmazige binnenstad, met meer differentiatie van functies en een goede verbinding met de rest van de stad.’

Prijsvraagplan ‘Wij hebben ingezet op de korrelgrootte van de stad’, vertelt Donald Lambert. ‘Bij de planpresentatie moesten we een maquette van het

gebied meenemen die paste in een grotere maquette van de stad.

Daar viel dus niet mee te marchanderen. De schaalverschillen tussen de plannen vielen direct op.’ Doel van het plan is intensivering en verbreding van het centrum en het stedenbouwkundig ontwerp ondersteunt die verbreding ook letterlijk. Haarlem is van oudsher noord-zuid georiënteerd en zou hiermee ook een oost-west oriëntatie krijgen. Het nieuwe Raaksgebied combineert wonen, winkelen, leisure en ondergronds parkeren. De sloop van twee scholen, een kerk en de grote parkeergarage was hiervoor noodzakelijk. Over de parkeergarage maakte niemand zich druk, maar de geplande sloop van de school HBSA en de kerk De Hoeksteen zou nog heel wat voeten in de aarde krijgen.

Masterplan en VO Nadat de gemeenteraad een keuze had gemaakt voor de visie van MAB kreeg Lambert de opdracht een masterplan te ontwikkelen. Dit plan moest tevens dienen als stedenbouwkundige onderlegger voor de benodigde aanpassing van het bestemmingsplan. Lambert: ‘Eigenlijk verschilt het masterplan heel weinig van het prijsvraagontwerp. Maar het heeft wel anderhalf jaar gekost voordat alle betrokkenen ervan overtuigd waren dat de genoemde bezwaren binnen het plan konden worden opgelost. De belangrijkste aanpassing was het verkleinen van het volume van één van de bouwblokken.’ In februari 2000 werd het masterplan goedgekeurd door de gemeenteraad.

‘De stad moet leven en dit gebied heeft potentie’

10

proces

De volgende stap was de selectie van architecten en het opstellen van een Voorlopig Ontwerp (VO). Peter Wilson, Jo Crepain, Hans Goverde (Kraaijvanger Urbis) en Jaap Gräber (Claus en Kaan) kregen elk een deelgebied toegewezen. Donald Lambert bleef de grote lijn bewaken.

‘In 2000 waren we klaar met het VO. Wat ons betreft had er toen binnen twee jaar echt gebouwd kunnen worden. Ik was uitermate optimistisch.’

Protest Maar dat liep anders. Een groep verontruste bewoners organiseerde zich in Stichting De Hoeksteen en tekende protest aan tegen de plannen.

Vooral de geplande sloop van de HBS-A zat hen niet lekker. Waarom werd de ene school gerestaureerd en de andere niet? Terwijl beide scholen nota bene van dezelfde stadsarchitect Dumont waren. Al in 1997 was een cultuurhistorisch onderzoek gedaan waarin werd vastgesteld dat de HBS-B het behouden waard was en de HBS-A niet. Maar daarmee was De Hoeksteen het niet eens. De bezwaarmakers grepen alle middelen aan om hun protest kracht bij te zetten. De gemeente Haarlem besloot tot een “second opinion” dat uiteindelijk dezelfde uitslag bracht. In december 2001 hebben het college en de raadscommissie het VO alsnog goedgekeurd en een realisatieovereenkomst met MAB getekend. De uitwerkingsplannen werden in februari 2003 gepresenteerd en in 2004 kon de sloop beginnen. Maar De Hoeksteen slaagde erin de sloop stil te laten leggen en kaartte de zaak aan bij de Raad van State.

Tragiek of rechtmatig?

Pas in januari 2005 keurde de Raad van State het uitwerkingsplan goed, onder voorwaarde dat het bestemmingsplan op vier punten gerepareerd wordt. Lambert: ‘Dat is de tragiek van deze maatschappij. Het is jammer dat de sloop is stilgelegd want dat heeft een extra jaar gekost. Er kwam nieuw onderzoek maar de uitslag was al bekend, het was een herhaling van zetten.’ Wethouder Visser is minder negatief: ‘De actievoerders hebben rechtmatig gebruikgemaakt van de bezwaarprocedures. Als gemeente hebben we uiterst zorgvuldig geopereerd. De Hoeksteen kwam pas in actie toen alle handtekeningen waren gezet, maar zo werkt dat nu eenmaal. Op het moment dat er acties komen, moet je je daarop instellen. Er is de afgelopen jaren in den lande trouwens wel meer hechting gekomen aan bestaande bebouwing. Maar hier lagen al besluiten en contracten. Wel zou ik het zeer op prijs stellen als het lukt om in de gebouwen die ervoor in de plaats komen oude elementen terug te laten komen, zoals een granieten trapje, de mooie zandstenen entrees en beelden die op het dak van de gesloopte school hebben gestaan.’

IJzerhandel Schous Een cruciaal element in de plannen voor het Raaksgebied is de sloop van een pand van IJzerhandel Schous. Dit pand stond namelijk precies op een doorgaande route van het nieuwe Raaksplein naar de oude

‘Het plan heeft een flink participatietraject doorgemaakt’

proces

11

binnenstad. IJzerhandel Schous was hier al sinds 1854 gevestigd en het pand stond op eigen grond. Na stevige onderhandelingen met de eigenaar heeft Bouwfonds MAB Ontwikkeling de grond kunnen aankopen. Dit biedt de mogelijkheid om een bredere straat met een knik erin te creëren, die het winkelend publiek als het ware van de oude binnenstad het nieuwe winkelgebied inzuigt. Op de kop van deze entree moet een markant gebouw komen, een attentiepunt om het gebied herkenbaar te maken. Omdat het gaat om een beschermd stadsgezicht moest hiervoor toestemming worden gevraagd aan de Rijksdienst voor Monumenten. Ook dit heeft nog wel wat voeten in de aarde gehad, maar uiteindelijk werd overeenstemming bereikt.

Uitwerking aangepast Het plan dat uiteindelijk dankzij de uitspraak van de Raad van State in uitvoering is genomen, is in essentie hetzelfde als de visie die in 1998 door de gemeenteraad werd gekozen. ‘Maar nu is alles wel klip en klaar’, aldus de wethouder. Bouwfonds MAB Ontwikkeling heeft bij de uitwerking enkele aanpassingen gedaan op de eerste plannen uit 1998.

Aan twee gebouwen worden extra buitenruimtes toegevoegd en een aantal grote grondgebonden appartementen is opgesplitst vanwege de verkoopbaarheid. Donald Lambert heeft daar helemaal geen moeite mee.

‘Het zijn stadsblokken. Of je die invult met grote of kleine woningen dat maakt niet uit. Als je maar binnen de stedenbouwkundige randvoorwaarden blijft.’

Raaks in 2010 De betrokkenen zijn ervan overtuigd dat al het geduld de moeite waard is geweest als over een jaar of vijf het complete nieuwe Raaksgebied is opgeleverd. Maar de hamvraag blijft: had het sneller gekund? Ruud Berkhout, Directeur van Bouwfonds MAB Ontwikkeling kantoor Den Haag, denkt van niet. ‘Elk gebied met oude gebouwen maakt ontzettend veel gevoelens los als je wilt gaan slopen. Dat is het punt met binnenstedelijke ontwikkeling. Je moet mensen ervan overtuigen dat er iets moois voor terugkomt. We gaan onze uiterste best doen om bij de nieuwbouw tegemoet te komen aan de wensen van de bezwaarmakers.

Dat doen we niet om verdere vertraging te voorkomen, maar omdat je als ontwikkelaar niet doof en blind moet zijn. Je bouwt niet voor de architect, maar voor de stad en de bewoners.’ Wethouder Jur Visser verheugt zich daarop. ‘Een stad moet leven en dit nieuwe gebied heeft die potentie. Het smoelt goed en met het casino en de bioscoop zal het levendigheid toevoegen aan Haarlem.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

‘Stilleggen van de sloop betekende een forse vertraging’

Raaks, méér binnenstad Eddy Hofman, Senior Ontwikkelingsmanager van Bouwfonds MAB Ontwikkeling, is al vanaf het prilste begin betrokken bij de plannen voor de ontwikkeling van het Raaksgebied. Hij schetst de plannen: ‘Als het helemaal klaar is, staan hier 200 woningen, winkels, horeca, een casino, een grote bioscoop en 1.200 ondergrondse parkeerplaatsen voor bewoners en bezoekers.

In totaal is er 26.000 vierkante meter bestemd voor commerciële voorzieningen. Door de combinatie van wonen, winkelen en ontspanning vormt het gebied een welkome aanvulling op de Haarlemse binnenstad. De historische noordzuidoriëntatie wordt letterlijk verbreed door de ontwikkeling van dit gebied ten westen van de binnenstad met de overbekende grote markt. Het nieuwe stratenpatroon met in het midden een plein sluit aan bij de fijnmazigheid van de binnenstad.’

Raaks is een buitendijks gebied dat halverwege de negentiende eeuw aan de zeventiende-eeuwse stad is toegevoegd. De eerste decennia bood dit ruimte aan een gasfabriek en sinds begin twintigste eeuw aan drie scholen en twee kerken. Om de beoogde vernieuwing mogelijk te maken, zijn twee van de drie scholen in het gebied en een kerk gesloopt.

Ook de veel te grote parkeergarage uit de jaren zeventig wordt gesloopt en vervangen door een ondergrondse garage van drie verdiepingen diep. Bovengronds komt hierdoor ruimte voor woningen in stadse hoven en een gecombineerd nieuw gebouw voor een casino en bioscoop.

12

proces

Architect Peter Wilson van Bolles-Wilson Freie Architecten BDA studeert op dit moment op een nieuw ontwerp voor dit complex. Op verzoek van de gemeente wordt geprobeerd zo veel mogelijk historische elementen uit de gesloopte HBS-A een plek te geven in het nieuwe pand. De tweede kerk in het gebied wordt gerestaureerd en krijgt een horecabestemming.

Renovatie Het eerste project dat in uitvoering is genomen, is de renovatie van de honderd jaar oude school (de voormalige HBS-B) tot een wooncomplex met 25 woningen. Hofman: ‘Door de ligging in een voormalig schoolgebouw kenmerken de woningen zich door zeer hoge plafonds.

De meeste woningen bestaan uit een horizontale of verticale samenvoeging van twee klaslokalen. De gemeenschappelijke entree wordt in oorspronkelijke staat gerestaureerd.’

Het pand is inmiddels omgedoopt tot Dumont; een verwijzing naar de Haarlemse stadsarchitect die het gebouw ontwierp. Aansluitend aan deze historische bouw komt nieuwbouw met een ondergrondse parkeergarage voor de bewoners in het gebied. Jaap Gräber van het Amsterdamse bureau Claus en Kaan Architecten tekende voor het ontwerp, waarin oud en nieuw elkaar aanvullen. In mei 2005 is de renovatie gestart en begon ook de verkoop van de woningen. In oktober waren al 20 van de 25 woningen verkocht. De verkoopprijzen liggen rond de 300.000 euro. De eerste oplevering staat gepland voor eind 2006.

proces

13

ieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezers lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbiedi anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez eding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaa ersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding ieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezers lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbiedi anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez eding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaa ersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding ieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezers lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbiedi anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez eding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaan anbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lez saanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding ding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaa ersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding zersaanbieding lezersaanbieding ieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezersaanbieding lezers

lezersaanbieding kunstaankoop

nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw n

Joris Geurts in uw collectie!

Over de Bouwfondscollectie Bouwfonds vindt het belangrijk om het hedendaagse kunst- en cultuurklimaat te ondersteunen. Dit uit zich niet alleen door het opbouwen van een belangrijke kunstcollectie, maar ook door ondersteuning van culturele projecten door het Bouwfonds Cultuurfonds. Bijna dertig jaar geleden besloot de toenmalige Raad van Bestuur van Bouwfonds om naar aanleiding van de uitbreiding van het hoofdkantoor in Hoevelaken kunst te gaan verzamelen. Kunst werd gezien als een manier om een gebouw aan te kleden en de werkomgeving van de medewerkers te veraangenamen.

In eerste instantie was de kunstcollectie geconcentreerd op het hoofdkantoor, maar inmiddels hangen in alle vestigingen in zowel Nederland als Duitsland kunstwerken uit de Bouwfonds kunstcollectie.

De Bouwfonds kunstcollectie behoort inmiddels tot de toptien van Nederlandse bedrijfscollecties en telt op dit moment 1.700 schilderijen, beelden, foto’s, video, grafiek en toegepaste kunst. Om de collectie te verstevigen en uit te bouwen bezoekt de Bouwfonds Kunststichting kunstenaars, galeries, kunstacademies en beurzen in binnen- en buitenland.

Kunstenaar Joris Geurts: ‘Het gaat om het gevoel’ ‘Als ik een opdracht krijg dan loop ik er eerst dagen over na te denken.

Het overkomt mij eigenlijk maar zelden dat ik direct weet wat ik ga maken.’

Uiteindelijk koos Joris Geurts de vorm van het oor als basis voor de houtsnede. ‘Waarom een oorvorm? Die vorm fascineert mij gewoon. Ik heb het al eerder gebruikt in andere werken. Ik zie het oor als een soort stille getuige.’ Na de nodige schetsen en drukproeven in het atelier krijgt het ontwerp van de kunstenaar bij de drukker zijn daadwerkelijke vorm. ‘Dan bepaal je ook de uiteindelijke kleuren. Het krachtige blauw en het wat zachtere oker maken het tot één geheel.’ Hij heeft het werk geen naam gegeven. Lachend: ‘Bewust niet. Ik vind dat je daarmee de kijker gelijk in een bepaalde richting duwt. Noem het nacht en men heeft er gelijk een beeld bij. Het gaat mij om het gevoel dat het uitstraalt en daar heeft iedereen zijn eigen gedachte bij.’

NAW biedt u een unieke kans om een speciaal voor NAW ontworpen prent van de Nederlandse kunstenaar Joris Geurts aan te schaffen. Tegen een gereduceerd tarief van € 195,- (incl. BTW, excl. verzendkosten) wordt u eigenaar van een hoogwaardig kunstwerk dat in een beperkte oplage van vijftig exemplaren is gedrukt. Voor dit werk heeft Joris Geurts de oude grafische houtsnede-techniek gebruikt. Deze lezersaanbieding is een initiatief van Bouwfonds MAB in samenwerking met de Bouwfonds Kunststichting.

Feiten over het kunstwerk Titel: zonder titel Formaat: 56 x 57 cm Oplage: 50 exemplaren Techniek: houtsnede Prijs: € 195,- (incl. BTW, excl. € 5,75 verzendkosten) courtesy/uitgave Steendrukkerij Amsterdam Het kunstwerk is vervaardigd met de houtsnede-techniek. Hierbij snijdt de kunstenaar met een speciaal mes in zacht hout een tekening uit, waarbij de delen die wit moeten blijven worden weggesneden. Vervolgens wordt het hout ingerold met inkt en daarna afgedrukt op papier. De hooggelegen delen worden op deze manier in spiegelbeeld afgedrukt. In het kunstwerk van Joris Geurts is deze techniek duidelijk herkenbaar door de houtnerven.

14

lezersaanbieding

Informatie over Joris Geurts Joris Geurts (geboren in Oss, 1958) heeft een indrukwekkend oeuvre opgebouwd en is vertegenwoordigd in belangrijke museale- en bedrijfscollecties. Zo is zijn werk onder meer te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam en Museum Boijmans-van Beuningen in Rotterdam, maar ook in de Bouwfonds kunstcollectie. Grafische technieken, en in het bijzonder de houtsnede, spelen een belangrijke rol in zijn werk. In het werk van Joris Geurts zijn figuratieve elementen te herleiden, maar het gaat hem niet om het verbeelden van de werkelijkheid. De figuratie is slechts een middel om een sterk beeld tot stand te brengen.

lezersaanbieding

15

astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v

vastgoed bekend

auteur Marcel van Roosmalen beeld Reinier Gerritsen

Albert West

(55) is een duizendpoot. Als zanger/presentator/radio- en televisiemaker weet hij al meer dan drie decennia zijn hoofd boven water te houden. Hij heeft inmiddels ruim dertig hits op zijn naam staan. De grootste is natuurlijk Chalala I need you. De megahit die hij ooit scoorde als zanger van de befaamde groep de Shuffles. Maar ook met wereldsterren als Albert Hammond bestormde hij regelmatig de hitlijsten.

Wat te denken van bijvoorbeeld hits als Ginny come lately en Tell Laura I love her? Albert is nu regelmatig te zien in een biercommercial.

> Waar woont u?

‘In Rosmalen. Ik heb altijd in een heel mooi groot huis gewoond, maar pas geleden zijn we verhuisd naar een appartementencomplex.

Gelukkig wel in dezelfde wijk. Ik kan nu vanuit het raam mijn oude achtertuin zien liggen.’ > Met wie woont u?

‘Met mijn vrouw. En schrijf maar gerust op dat ik ook half met mijn dochter en mijn kleinkind woon, want die komen vaak op bezoek.’

16

vastgoed bekend

> Hoe vaak bent u verhuisd?

‘Drie keer. Van Den Bosch naar Rosmalen. Tegenover de molen.

Toen kon ik een lap grond kopen en daar heb ik mijn huis op gebouwd.

Omdat mijn vrouw ziek is, moesten we in een woning gaan wonen waar alles gelijkvloers is. Mijn vrouw stapelt ijzer op in haar bloed.

Dat vreet aan de spieren en gewrichten. Toen er bij ons in de buurt een appartementencomplex werd gebouwd, heb ik meteen toegeslagen.

Ik heb er twee gekocht en de tussenmuren eruit gehaald. We wonen mooi.’

> Waarom woont u waar u woont?

‘Ik kom uit Den Bosch. Op mijn veertiende sloot ik mezelf aan bij de band The Shuffles uit Rosmalen. En in Rosmalen ontmoette ik op mijn zeventiende ook een heel mooi meisje. Dat is nu mijn vrouw. Kortom: in Rosmalen is alles gebeurd. Waarom zou ik dan verhuizen?’

> Wat is de beste plek om te wonen?

‘In Rosmalen. Op de plek waar ik nu woon.’

> Hoe zou u de buurt omschrijven?

‘Als heel gemoedelijk. Iedereen groet elkaar en we kletsen veel. Maar daar blijft het gelukkig bij. Ze komen niet koffieleuten en zo. Maar als er wat ergs is, staan we voor elkaar klaar.’

> Waar zou u nooit willen wonen?

‘In het noordelijkste puntje van Friesland of Groningen. Ik hou er, zeker met mijn werk, van om een beetje centraal te wonen.’

> Welke provincie is uw favoriet?

‘Dat is vragen naar de bekende weg, hè? Brabant!’

> Waar doet u de dagelijkse boodschappen?

‘Vlakbij in het winkelcentrum. Daar hebben ze alles en er is ook nog een brillenman, een fotograaf en een slager. Ik doe altijd zelf de boodschappen.’

> Hoe ziet uw favoriete huis eruit?

‘Daar moet een biljartkamer in zitten. In ons nieuwe huis heb ik ook een biljartkamer. Ik houd de keu elke dag wel even vast. Dat is goed voor mijn gemoedstoestand. En ik moet een grote, ruime woonkamer hebben. Met een lichte vloer. Die hebben we dan ook. En we hebben ook van die grote ramen.’

> Als u iets aan uw woonomgeving kon veranderen, wat zou dat dan zijn?

‘Als ik nu naar buiten kijk, zie ik een steegje. Daar staan van die oude huisjes. Van twee blokken huizen zijn de dakkapelletjes keurig wit geschilderd. Aan de andere vier is nog niets gebeurd. Mijn vingers jeuken om ze wit te schilderen.’

> Lijkt u op uw buren?

‘Echt niet. De ene is zeventig en de andere buren hebben net een kindje gekregen.’

vastgoed bekend

17

programma

Van Overstad tot Overdie

Alkmaar is een sleeping beauty auteur Saskia van der Kam en Hans Ouwerkerk beeld Martin van Welzen

Wie aan Alkmaar denkt, krijgt ongetwijfeld direct beelden van de traditionele kaasmarkt op het netvlies. En voetballiefhebbers denken bij het horen van de plaatsnaam natuurlijk direct aan AZ. Maar Alkmaar is veel meer dan alleen kaas en voetbal. ‘Wij zijn de derde winkelstad van Nederland en bovendien hebben we hier sportaccommodaties op Olympisch niveau’, zegt Cor van Vliet, wethouder Wonen en Bouwen. Maar boven alles is Alkmaar een prettige stad om te wonen én te werken. Of zoals stedenbouwkundige Adriaan Geuze het omschrijft: ‘De stad is een sleeping beauty.’

Uitzicht op bedrijventerrein Overstad

18

programma

programma

19

> Binnenstad

De singels en grachten met hun karakteristieke ophaalbruggen, ook de vele monumenten, de verstilde hofjes, de oude gevels en de smalle winkelstraatjes zijn kenmerkend voor de binnenstad.

De website van Alkmaar windt er geen doekjes om. ‘In Alkmaar begon de victorie’, prijkt er met grote letters op het digitale uithangbord van de stad. Met dit wapenfeit verwijzen de makers van de website naar een van de bekendste episoden uit het verleden van Alkmaar: de overwinning op de Spanjaarden in 1573. En wie er goed rondkijkt ontdekt met eigen ogen dat de erfenis van dit rijke en roemruchte verleden nog altijd volop aanwezig is in de gezellige binnenstad. Wat te denken van bijvoorbeeld de singels en grachten met hun karakteristieke ophaalbruggen. Maar ook de vele monumenten, de verstilde hofjes, de oude gevels en de smalle winkelstraatjes in de binnenstad.

Tegelijkertijd is de stad sinds de overwinning op de Spanjaarden flink uitgebreid en heeft daarmee inmiddels haar grenzen bereikt; omringd door beschermd natuurlandschap en schurkend tegen de omliggende gemeenten.

Kortom, Alkmaar zit vast. Maar de stad moet nog zoveel. Immers, in december 1999 heeft Alkmaar in het kader van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) de status van rechtstreekse gemeente gekregen. Dit betekent dat Alkmaar voor de aanpak van wijken extra (financiële) aandacht van het Rijk krijgt. Hiervoor is een convenant met het Rijk gesloten. Maar hierbij hoort ook de taakstelling dat er voor 2010 circa 3.000 nieuwe woningen moeten worden opgeleverd. Dit kan dus alleen nog binnen de grenzen van de bebouwde kom.

Met andere woorden, binnenstedelijke herstructurering is de enige oplossing.

programma

Cor van Vliet

Ton Bos

Van Vliet is zichtbaar verguld met zijn werkplek en geeft op weg naar zijn kamer snel even een rondleiding. ‘We hebben hier maar liefst twee trouwzalen en daar wordt veelvuldig gebruik van gemaakt. De Alkmaarder is trots op zijn stad.’

Eenmaal op zijn kamer gaat het gesprek al snel over het reilen en zeilen van de stad. Op tafel

Woonstad Ruimte, het is in alle gesprekken een steeds weer terugkerend thema. ‘We moeten daar met zorg mee omgaan. Juist omdat we tegen onze grenzen aan lopen. Verdichten is een optie, maar ook dat kun je niet eindeloos blijven doen’, benadrukt Van Vliet. Een andere mogelijkheid is om de hoogte in te gaan.

> Derde winkelstad

20

‘ Naast de historische binnenstad en AZ heeft Alkmaar ook een aanzuigende werking op grote bedrijven uit de regio’ niveau. Dit zijn allemaal sterke punten die we moeten behouden en uitbreiden.’ De sportfaciliteiten worden aan de westkant van de stad georiënteerd. ‘Dit willen we doen in combinatie met enkele honderden woningen die we daar binnen de randweg realiseren.’

Deze laatste opmerking is volgens Van Vliet wel van belang. ‘Ik wil daarmee vooral zeggen dat we onze gemeentegrens niet overschrijden.’ Alkmaar is zoals gezegd een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven.

‘De bedrijven die wij hier hebben, zorgen niet alleen voor een sterke economie, maar ze horen ook echt bij de stad. Daar moeten we dan ook zuinig op zijn. Zij staan voor Alkmaar en zijn feitelijk ook ons visitekaartje. Met zorg zoeken wij goed bereikbare locaties voor ze uit. Boekelermeer aan de rand van de stad is zo’n relatief nieuw bedrijventerrein waar we ondernemingen kunnen vestigen, maar ook naar toe kunnen verplaatsen om ruimte voor andere ontwikkelingen te maken.’

Arbeidersstad ‘We moeten woekeren met onze ruimte’, beaamt Cor van Vliet, wethouder Wonen en Bouwen in het fraaie stadhuis van Alkmaar. In het rijk versierde stadhuis is de oude victorie duidelijk terug te zien. Het stadhuis werd in 1509-1520 gebouwd in gotische stijl, compleet met een slanke hoektoren met open peerspits.

Alkmaar is derde winkelstad van Nederland en ook de studentenstad van de kop van NoordHolland.

ligt de beleidsnotitie ‘Alkmaar, sterke stad in een grote regio’. In dit Meerjaren Ontwikkelingsprogramma 2005-2008 heeft het college haar plannen voor de stad geformuleerd. Een mooi centrum, vitale wijken en een sterke economie zijn in dit beleidsstuk de belangrijkste speerpunten.

‘Naast de historische binnenstad en AZ heeft Alkmaar ook een aanzuigende werking op grote bedrijven uit de regio’, zegt Van Vliet.

‘Van oudsher zijn we een arbeidersstad met bedrijven van naam en faam die de nodige werkgelegenheid genereren. Daarnaast is Alkmaar de enige stad in West-Friesland met een HBO opleiding, dat maakt ons ook de studentenstad van de kop van Noord-Holland.

Bovendien’, somt hij moeiteloos op, ‘zijn we een sportstad. Nu al hebben we een Olympische wielerbaan en een 50-meterbad, maar in de toekomst willen we dit uitbreiden met meer voorzieningen voor sport op hoog

programma

21

> Overdie

> Overstad

De gemoedelijke volksbuurt Overdie is een van de 56 prioriteitswijken van Nederland, waar hard wordt gewerkt aan vernieuwing. De woningen zijn te klein en te weinig gevarieerd, net als het inkomen van de bewoners.

Een bedrijventerrein van 34 hectare, grenzend aan het Noord-Hollands kanaal.

Dit was vroeger een industrieterrein voor (zware) bedrijvigheid.

In de loop der jaren zijn daar zogenoemde megastores tussen gebouwd.

Van Vliet knikt. ‘Aan de westkant van de stad overwegen we nu voor Alkmaarse begrippen hoger te gaan bouwen.’

De wethouder ziet er ook geen bezwaar in om een deel van de woningvraag met het realiseren van appartementen op te lossen.

Ondanks kritiek van ontwikkelaars die de appartementenmarkt niet als sterk bestempelen. Van Vliet heeft hierover duidelijk een andere opvatting: ‘Het klopt wel dat mensen nu nog niet op appartementen zitten te wachten, maar het is wél mijn verantwoordelijkheid om verder te kijken. Van de 94.000 inwoners zijn er op dit moment 43.000 jonger dan 35 jaar en we hebben 20.000 inwoners die ouder zijn dan 65. Over vijf jaar zijn we met 100.000 en ik voorzie dat door meer zorg op maat steeds meer mensen thuis blijven wonen.

Het bouwen van levensloopbestendige appartementen, dicht bij alle voorzieningen is naar mijn idee hierop het enige en juiste antwoord.’

Visie Een belangrijke partij in de Alkmaarse woningbouw is Woonwaard Noord-Kennemerland.

Met een bezit van 14.000 woningen in de gemeente Alkmaar, Heerhugowaard, Graft-De Rijp en Langedijk zijn zij de grootste sociale verhuurder van de regio. ‘Het is onze taak een visie voor het hele gebied neer te leggen. Dat ben je verplicht wanneer je zoveel bezit hebt in de gehele regio’, zegt Pierre Sponselee, directeur-bestuurder van Woonwaard. ‘Daarnaast is het onze taak om de doorstroming te bevorderen. Het verminderen van wachttijden, daar gaat het om. Om die reden moeten de aantallen worden gehaald en niet andersom.’

‘Een woonvisie wordt gevoed door de vraag’,

22

programma

vult zijn collega Ton Bos, divisiemanager Vastgoedontwikkeling hem aan. ‘Alkmaar heeft nu eenmaal een grote groep uit het lageren middensegment, dus daarvoor moet je bouwen. Wanneer je dat niet doet, maak je je stad kapot.’ Angst voor uitloop van het hogere segment naar omliggende gemeenten heeft het tweetal niet. ‘Alkmaar is niet zo groot ondanks de regio, maar dankzij de regio’, vindt Sponselee. ‘De regio is de kracht van Alkmaar, dicht bij de stad, in een landelijke omgeving, dat is je visitekaartje.’

kruipt het kanaal heimelijk langs de kale rechte kades via de achterdeur de stad uit naar zee. Zo ligt tegen het historische centrum een plek die je ook niet zou verwachten; Overstad,

Overstad Wanneer we vanuit het stadhuis onze tocht voortzetten, valt op dat naast de historische bouw en de oude arbeidershuisjes zo nu en dan grote bedrijventerreinen en verlaten fabriekspanden opdoemen. Dit geeft een wat vervreemdend beeld, de stad krijgt hierdoor

Adriaan Geuze

‘ Alkmaar is niet zo groot ondanks de regio, maar dankzij de regio’

Pierre Sponselee

een tweede, minder lieflijk gezicht. Ook het water heeft haar donkere zijde. Naast de pittoreske grachten die verleidelijk knipogen naar de camera’s van ontvankelijke toeristen,

een bedrijventerrein van 34 hectare, grenzend aan het Noord-Hollands kanaal, de Hoornsevaart en de spoorlijn. Dit was vroeger een industrieterrein voor (zware) bedrijvigheid.

In de loop der jaren zijn daar zogenoemde megastores tussen gebouwd. Dit geeft een wat versnipperd winkelaanbod en een onlogische looproute. Het gebied als geheel maakt een wat rommelige indruk en mist een goede, aantrekkelijke aansluiting met de binnenstad van Alkmaar.

‘Zie het als een sleeping beauty’, zegt Adriaan Geuze, directeur van stedenbouwkundig architectenbureau West 8. Hij is door de gemeente Alkmaar gevraagd een stedenbouwkundige visie voor Overstad te maken.

‘Het is natuurlijk fantastisch dat er tegenover het centrum van de stad een ruimte beschikbaar is om het centrum uit te breiden, zoiets zie je nergens.’

Water Ook het water heeft volgens Geuze een enorme potentie. ‘Het kanaal is nu echt de achterkant van de stad. Maar het waterfront kun je ook meer de stad inhalen waardoor je er aantrekkelijk kunt wonen. Het ligt nu niet in de gewoonte om Overstad als centrum te zien, maar wanneer je een rechte lijn trekt tussen het Noord-Hollandskanaal en de Hoornsevaart en de centrumring iets ombuigt, krijg je een heel natuurlijk geheel.’ Overstad heeft nu een uitstraling die ver achterloopt op wat het te bieden heeft, vindt Geuze. Het winkelaanbod ligt sterk in de markt en is gericht op de autobezitter, dat is zeer aanvullend op het aanbod van het historische centrum. ‘Er moet alleen wat structuur worden aangebracht zonder afbreuk te doen aan sterke winkelposities.’

In de visie van Geuze kan dit door de extensieve formules een plek te geven aan de spoorzijde; de buitenkant van het gebied is immers goed bereikbaar voor auto’s. Naar binnen toe wordt het winkelaanbod intensiever zodat er een soort promenade ontstaat. Richting het centrum komt de focus meer op retail en leisure te liggen. Aan het waterfront tenslotte, kan een mix van functies en veel woningbouw ontstaan. ‘Dit is ook een prachtige plek aan de zonzijde van het kanaal met uitzicht op het historische centrum. Als je wilt, kun je hier ook het water naar binnen halen, waardoor de kwaliteit van deze waterrijke stad veel meer benut wordt’, vindt Geuze.

Volgens Van Vliet is het de uitdaging om de tegenstelling tussen de historische, kleinschalige binnenstad en het grootschaliger, moderne Overstad in een stedenbouwkundig en architectonisch plan goed vorm te geven.

‘ Het kanaal is nu de achterkant van de stad.

Door het waterfront de stad in te halen, ontstaat een mooie woonlocatie’

programma

23

winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen

100 jaar wonen werken winkelen

‘Met eigentijdse architectuur en een goed woon- en winkelprogramma zal Overstad een prachtige meerwaarde aan het centrum van Alkmaar geven.’ Geuze kan deze woorden alleen maar onderschrijven: ‘Het geeft de stad twee stevige smoelen.’

Overdie Als we afzakken van het centrum naar de zuidwestkant van de stad, rijden we de gemoedelijke volksbuurt Overdie in, naast Overstad het tweede grote herstructureringsgebied van Alkmaar. Ook hier lijkt het soms of de tijd heeft stilgestaan. Er tuft een oldtimer van de ambachtelijke bakker uit 1870 door de straten en een eindje verderop veegt een vrouw van middelbare leeftijd haar stoepje schoon.

Op het eerste gezicht blijkt dan ook uit niets dat we hier te maken hebben met een van de grootste probleemwijken van de stad. Overdie is een van de 56 prioriteitswijken van Nederland, waar hard wordt gewerkt aan

vernieuwing. De woningen zijn te klein en te weinig gevarieerd, net als het inkomen van de bewoners. ‘De herstructurering raakt in totaal 3.562 woningen’, vertelt Sponselee. Na de wijkvernieuwing bestaat de voorraad straks uit 3.755 woningen. Ruim 500 woningen worden gesloopt en meer dan 1.050 worden gerenoveerd, de nieuwbouw bestaat uit ruim 700 woningen. De verhouding tussen koop en huur schuift op van 20 om 80 naar 40 om 60 procent. ‘Binnenstedelijke herstructurering betekent altijd dat je te maken hebt met emotie’, zegt Bos. ‘Daar zijn we ons als corporatie terdege van bewust. Dat betekent eveneens dat je voor de vernieuwing de tijd moet nemen. Tijd bijvoorbeeld om mensen in te laten zien waarom de vernieuwing nodig is.

Als je je dwingend opstelt creëer je alleen maar weerstand. Daarom’, voegt hij er fijntjes, maar veelzeggend aan toe, ‘laten we ons ook niet al te veel opjagen door de taakstelling alleen.’

‘ Het is onze taak een visie voor het gebied neer te leggen’

✏ naw@bouwfonds.nl

Flagship stores

Geestmolen in Alkmaar: slimme eengezinswoningen ‘Geestmolen is een bijzonder project dichtbij het centrum van Alkmaar.

Bijzonder, omdat het ons gelukt is om op een beperkte ruimte wel eengezinswoningen aan te bieden.’ Aan het woord is Ben Vos, Directeur Projecten van Bouwfonds MAB Ontwikkeling van regiokantoor Noord-West. Door de beperkte uitbreidingsruimte waar Alkmaar mee te kampen heeft, zal een groot deel van de geplande nieuwbouw uit appartementen bestaan. Dit terwijl de vraag naar eengezinswoningen veel groter is. ‘In Geestmolen hebben we 104 grondgebonden woningen op één hectare gebouwd. Dat was wel even puzzelen met de ruimte, maar we zijn heel tevreden met het resultaat.’

De nieuwbouw bestaat uit tien woonblokken van drie verdiepingen.

De achtergevels staan naar elkaar toe gericht. Daardoor ontstaan er gemeenschappelijke binnenstraten. De woningen hebben geen tuin, maar wel een dakterras van 25 vierkante meter. Onder het dakterras kunnen de bewoners hun auto’s kwijt. ‘Elke woning heeft twee eigen

24

programma

parkeerplekken en dat is uniek zo dichtbij het centrum van de stad.’ De woonkamer bevindt zich op de eerste verdieping en op de begane grond is ruimte voor een extra slaapkamer, een woonkeuken of werkruimte. De woningen hebben een oppervlakte van 150 vierkante meter en een verkoopprijs van circa 200.000 euro. ‘Voor een appartement van hetzelfde oppervlak betaal je zeker een ton meer. Dit komt doordat de ontwikkeling van appartementen veel kostbaarder is. Zaken als de constructie, liften en gebouwd parkeren maken daarbij duidelijk het verschil’, zegt Vos. Geestmolen ligt aan de noordkant aan het spoor, aan de zuidkant ligt een negentiende-eeuwse arbeiderswijk. ‘Omdat we voor beide kanten het uitzicht niet wilden blokkeren hebben we geen geluidsschermen geplaatst. Dit hebben we opgelost door te werken met dove gevels. Het woonblok aan het spoor heeft eigenlijk een dubbele gevel gekregen. Dit soort creatieve oplossingen hoort bij binnenstedelijk bouwen. Dat maakt het nu echt interessant.’

De Louis Vuitton-winkel in het centrum van Venetië heeft last van concurrentie. Trouwens, buurman Prada ook. Op nog geen tien meter afstand van beide flagship stores verkopen Afrikaanse handelaars namaak Vuitton-tassen en Prada-artikelen. Het prijsverschil is astronomisch. Voor een handtas in de winkel van Vuitton ben je al snel duizend euro kwijt, op straat is dat hooguit een paar tientjes. Dat verschil is met name tastbaar. Je hoeft zo’n tas maar even in je handen te nemen of je ervaart het goedkope plastic – voor een duur logo heeft een consument wat over. Van een afstand gezien is er immers niemand die het verschil ziet!

In die Venetiaanse straat werd afgelopen zomer een Nederlandse toeriste bekeurd omdat ze zo’n imitatie-Vuitton op de kop had getikt. De boete bedroeg vierduizend euro. Had ze maar een echte Vuitton moeten kopen, kun je smalend vaststellen, maar ja, ze was behept met de Nederlandse knieperigheid, zullen we maar zeggen. Voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Die boete verklaarde meteen het merkwaardige gedrag van de straathandelaren en hun consument. Na de aanschaf verdween de imitatietas onmiddellijk in een plastic zak. Dat kan niet de bedoeling zijn, dacht ik, toen ik dat zag. Je wilt toch pronken met je nieuwe aanwinst?

Zouden dit soort straathandelaren zich bij elke flagship store ophouden?

In Londen of in Amsterdam heb ik een dergelijke opzichtige schending van de copyrights nog niet waargenomen, behalve dan op de Albert Cuyp-markt. Maar die ligt ver genoeg weg van de PC Hooftstraat met zijn Gucci-, Armani-, Vuitton- en Dieseluitstallingen.

Er is iets raars met flagship stores. Het begrip is aan het devalueren.

Admiraal Lord Nelson deed een fameuze uitspraak dat een vloot slechts één vlaggenschip dient te hebben, en dat was zijn varende

commandopost. Tegenwoordig openen zelfs B- of submerken hun eigen brandstore (te denken valt aan Gaastra of Gant) en in sommige gevallen is het twijfelachtig of de vlag de lading wel dekt. Niketown, zegt Fitch & Co, de Londense kenner van de retailmarkt, was eerder een middel om Nike-producten af te zetten in gebieden waar de sportschoenen nauwelijks of niet te koop waren. Het Niketown-concept is vervolgens verder doorgegroeid in de richting van een ‘belevingswereld’, waardoor het aansluit bij de funshoppende consument – dat is, zoals we sinds dit najaar weten, het meest geliefde tijdverdrijf voor Nederlanders.

In Niketown kun je de spullen uitproberen.

Vermoedelijk was Esprit het eerste modemerk dat eind jaren tachtig in San Francisco een flagship store opende, dat een indruk moest geven van het idealistische – lees: milieubewuste – wereldbeeld dat het initiatief van de ex-hippies voorstond. De corporate identity van Esprit was en is veelomvattend, manifesteerde zich in fotografie van blije modellen, belettering en slogans. Je kocht niet zozeer kleding, nee, je trad toe tot een gemeenschap. In de latere flagship stores ligt dat oogmerk ook besloten. Klanten worden verleid met club- of lidmaatschapskaarten, krijgen uitnodigingen voor speciale feesten en partijen.

Je koopt dus geen Diesel, nee je bent Diesel.

Intussen is de parallel tussen de grote modehuizen en de Afrikaanse straathandelaren opmerkelijk. Terwijl de mode elkaar kopieert met ‘etalage-zaken’, moet ‘de straat’ sneller en vindingrijker een antwoord weten te vinden op de overdosis brands, logo’s en corporate identities.

Misschien dat de handelaren zich daarom beperken tot een straat in Venetië waar de zoveelste Vuitton-tas in een plastic zak verdwijnt. ✏ naw@bouwfonds.nl

auteur Jaap Huisman

100 jaar wonen werken winkelen

25

en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v

verhuizen Purmerend ➔ Purmerend

‘Eindelijk geen afdankertjes meer’

Vathorst Amersfoort

Architectuurexcursie Zaterdag 25 februari 2006

auteur Dorien Kasteleijn beeld Don Wijns

‘Verouderd, niet representatief, maar vooral veel te klein.’ Zo beschrijft Albert Loer de oude kantoorruimte van de Stichting Confessioneel Primair Onderwijs Waterland (CPOW). ‘Mijn kamer was eigenlijk niet meer dan een riante kast en collega Chris de Mey moest zijn directiekamer delen met twee anderen.’ Hoog tijd dus voor een nieuwe, ruimere plek.

De Stichting CPOW is ontstaan na een fusie van een aantal basisscholen in de regio Waterland en beheert inmiddels 16 katholieke, protestantse en oecumenische basisscholen in Purmerend, Edam, Monnickendam, Ilpendam en Landsmeer. ‘Kort gezegd zijn wij verantwoordelijk voor de kwaliteit van onderwijs, het personeelsbeleid en het onderhoud van de schoolgebouwen’, vertelt Albert Loer, sectormanager Onderwijs en Financiën. Bij de oprichting in 1998 bestond de stichting uit drie personen. Chris de Mey, voorzitter van het College van Bestuur: ‘We zijn heel primitief begonnen, in een klaslokaal met een keukentafel als bureau. Een half jaar later zijn we verhuisd naar een bovenverdieping in een klein winkelcentrum in Purmerend.’ Uitnodigend was deze locatie niet. ‘De ingang van ons kantoor bevond zich in een steegje, naast de achterdeur van de slager waar we boven zaten’, lacht De Mey. ‘De ene dag rook het op kantoor naar verse soep en de volgende dag konden we genieten van slagers zelfgemaakte rookworst.’

Het plan om met nog meer onderwijsfaciliterende organisaties bij elkaar te gaan zitten is helaas niet doorgegaan.’ Eind oktober, tijdens de herfstvakantie, is de stichting verhuisd, de twee andere organisaties volgen in december.

Albert Loer was verantwoordelijk voor de inrichting van de nieuwe kantoorruimte en de organisatie van de verhuizing. ‘We hebben de ruimte casco gekocht en konden deze helemaal naar eigen idee indelen en inrichten.’ Naast drie kamers voor de directieleden bestaat de verdieping uit twee open ruimtes voor de administratie en een aantal flexplekken. De grote, afsluitbare vergaderruimte kan ook aan anderen onderverhuurd worden. Van vloerbedekking tot meubels, alles is nieuw.

‘Zoals bekend is in het onderwijs weinig geld beschikbaar voor de overhead’, vertelt De Mey. ‘Tot nu toe hebben we het dan ook vaak met afdankertjes gedaan. Ik ben blij dat we nu de kans hadden om een keer helemaal opnieuw te beginnen.’

Noodzaak Met inmiddels acht mensen op kantoor en een uit zijn voegen gegroeid archief werd de noodzaak om te verhuizen steeds groter, ook omdat het huurcontract in 2005 afliep. ‘De ruimte werd echt te klein, laat staan dat we op een nette manier mensen konden ontvangen’, vertelt Loer. ‘Na een mislukte zoektocht in de huursector hebben we uiteindelijk twee verdiepingen in een nieuw kantoorgebouw gekocht, samen met de Schoolbegeleidingsdienst en het Zorgplatform, een organisatie die zorgleerlingen in de regio onderzoekt en scholen en ouders adviseert.

Mensen ontvangen Is er dan niets dat de twee directieleden zullen missen? ‘Ja, toch wel, de overdaad aan parkeerruimte’, lacht De Mey. ‘In dit nieuwe kantorengebied worden veel parkeerplaatsen ingenomen door forensen die hier hun auto parkeren om vervolgens op de trein te stappen’, verklaart Loer. ‘Nee echt, we zijn heel blij met ons nieuwe kantoor. Het is een enorme vooruitgang. Eindelijk kunnen we bezoekers op een fatsoenlijke manier ontvangen en zelfs bijeenkomsten organiseren. Zonder dat we in de soeplucht zitten!’

26

verhuizen

Amersfoort realiseert tussen 2001 en 2014 de nieuwe stadswijk Vathorst. Het gaat om een stadsdeel met circa 11.000 woningen en alle daarbij behorende voorzieningen, zoals zorg, onderwijs, sport, cultuur, winkelcentra én een NS-station. Aan de rand van Vathorst, langs de A1 en de A28, komen een kantorenpark en bedrijventerrein.

Het ontwikkelingsplan voor Vathorst is ontwikkeld door twee toonaangevende stedenbouwkundigen: Ashok Bhalotra van Kuiper Compagnons Bureau voor Ruimtelijke Ordening en Architectuur BV en Adriaan Geuze van West 8 Landscape Architects BV. Beide bureaus zijn gevestigd in Rotterdam.

Geïnspireerd door het thema ‘Een Wereld van Verschil’ ontwierpen deze twee stedenbouwkundigen verschillende woonsferen met elk een eigen identiteit. Daarbij is in vergaande mate de bestaande landschappelijke structuur gerespecteerd.

Om variatie in de wijk aan te brengen hebben de verschillende deelplannen een eigen thema en gezicht meegekregen. Het thema ‘Een Wereld van Verschil’ komt tot uitdrukking in de opzet van de wijken en haar bewoners, de inpassing van die wijken in het bestaande landschap, maar ook in het maken van een nieuw landschap, de architectuur, de variatie in het woningaanbod, de clustering van voorzieningen en de ontwikkeling van kunst en cultuur al tijdens de bouw. Op die manier

Programma 13.30 - 14.00 uur 14.00 - 15.00 uur 15.00 - 15.30 uur 15.30 - 17.30 uur

zijn Wonen in de Velden, Wonen aan het Lint, Wonen aan de Laak en Wonen aan de Bron ontstaan. Stedelijk en landelijk wonen zijn in de deelplannen afgewisseld.

Op zaterdag 25 februari 2006 organiseert NAW in samenwerking met Cultureel Organisatiebureau Artifex een interessante middag rondom het nieuwe stadsdeel Vathorst. De middag vangt aan met een ontvangst met koffie/thee en gebak in Informatiecentrum Vathorst te Amersfoort.

Vervolgens zal Adriaan Geuze, een van de stedenbouwkundigen die het plan voor Vathorst heeft ontwikkeld, een inleidende lezing verzorgen over het nieuwe stadsdeel.

Hierna geeft een architectuurhistoricus van Artifex u een uitleg bij de maquette van Vathorst. Aansluitend volgt een onderhoudende wandeling / busrit door de verschillende wijken van Vathorst. Ook bezoekt u enige modelwoningen waarbij u een goed beeld krijgt van de toekomstige behuizing van de bewoners van Vathorst (onder voorbehoud).

Aanmelden Aanmelden kan op drie manieren: • Telefonisch: door te bellen met Cultureel Organisatiebureau Artifex Travel (020) 6208112.

• Schriftelijk: door een briefje met uw persoonlijke gegevens, de arrangementsnaam en datum te richten aan Artifex Travel, De Erven 2, 1151 AS Broek in Waterland.

• Per e-mail: info@artifex-travel.nl.

De prijs voor dit arrangement bedraagt € 49,50 (inclusief ontvangst met koffie en gebak, inleidende lezing door Adriaan Geuze, bezoek aan modelwoningen (onder voorbehoud) en architectuurhistorische begeleiding).

Het deelnamebedrag maal het aantal deelnemers kunt u overmaken naar bank 68.66.57.926 of giro 61 77 80 t.n.v. Artifex Travel onder vermelding van ‘naam arrangement + datum’. Na betalingsontvangst, krijgt u twee weken voor aanvang van het programma een schriftelijke bevestiging.

Voor meer informatie en de annuleringsregeling zie: www.artifex-travel.nl.

Ontvangst met koffie/thee en gebak in Informatiecentrum Vathorst Inleidende lezing door Adriaan Geuze Een architectuurhistoricus van Artifex geeft uitleg bij de maquette Wandeling / busrit door de wijk Vathorst waarbij u tevens enige modelwoningen bezoekt (onder voorbehoud)

excursie

27

beleid

Nieuwe ontwikkelingsstrategie vraagt om krachtige regie provincies

Bypass voor Groene Hart auteur Dolf Dukker beeld Ineke Oostveen (portret), Anton van Daal, Don Wijns en anderen

De vraag is niet meer of het kan. Behoud van het Groene Hart is zonder meer mogelijk, zo blijkt uit de haalbaarheidsstudie ‘Niet polderen, maar rekenen!’. De vraag is nu of men het ook echt wil. Friso de Zeeuw is er nog niet van overtuigd, alle positieve reacties ten spijt. De directeur Nieuwe Markten van Bouwfonds MAB Ontwikkeling zegt ‘vurig te hopen dat de provincies het deze keer niet in beleidsdiarree laten sterven.’ Hoe verder?

Het Groene Hart heeft een teleurstellend trackrecord. Aan beleid geen gebrek, maar de uitvoering stokt. Nog niet zo lang geleden pleitte het Ruimtelijk Planbureau ervoor het begrip Groene Hart af te schaffen omdat het een losersverhaal was geworden. ‘Daar gaan wij dus niet in mee. De oplossingsrichtingen liggen voor het oprapen’, verklaart De Zeeuw waarom Bouwfonds en Nationaal Groenfonds de handen ineen hebben geslagen. Ze gaven

VROM-Raad over bouwen in landelijk gebied.

Uit deze studie blijkt dat wat we toen dachten werkelijk mogelijk is. Zorgvuldige locatiekeuzes en berekeningen tonen dit aan.

Qua markt en ruimtelijke inpassing kan het gewoon.’

Samengevat: de koopkrachtige vraag is zo groot dat met de meeropbrengst van één hectare ‘rood’ maar liefst elf hectare ‘groen en blauw’ kan worden gefinancierd. Storting van

‘Aan beleid geen gebrek, maar de uitvoering stokt’

Roelof Balk, directeur Nationaal Groenfonds en Friso de Zeeuw, directeur Nieuwe Markten van Bouwfonds MAB

28

beleid

gezamenlijk aan adviesbureau Ecorys de opdracht om de haalbaarheid van een integrale investeringsstrategie voor rood, groen en blauw te onderzoeken. ‘We hebben ooit een paar ‘achterkant-sigarendoos-berekeningen’ gemaakt, naar aanleiding van debatten in de

de opbrengsten in een apart groenfonds waarborgt de verevening van woningbouw met natuur en landschap. Voor de rekenexercitie is uitgegaan van 12 kleinschalige woningbouwprojecten in de randen van het Groene Hart.

Het gaat om gemiddeld 50 woningen per

locatie, in totaal 580 woningen. ‘Je kunt het opschalen’, licht De Zeeuw toe. ‘De echt manifeste, acute vraag naar dit type woningen in het Groene Hart bedraagt 5.000. Daarmee haal je 200 miljoen op voor groen, en kom je heel dicht bij de geraamde tekorten.’ De directeur Nieuwe Markten verhult overigens niet dat er een acquisitiebelang is gemoeid bij de keuze van de locaties. Daarom staat er niet bij om welke rode vlekjes het precies gaat. ‘Het zijn geen plekken waar wij posities hebben’, benadrukt hij. ‘Ook dát staat niet met zoveel woorden in het rapport, maar het blijkt wel een punt in de discussie.’

Spanningsveld De meeste vragen gaan over het woningprogramma. De Zeeuw: ‘Er is een spanningsveld tussen de keuze voor luxe woningen en de vraag naar woningen voor starters en ouderen.

Vooral in de kleinere gemeenten. Dat erkennen wij volmondig. Maar als je de rood voor groen-

beleid

29

> Het Groene Hart

vormt een rustpunt voor de stedelijke drukte en wordt door recreanten benut om te fietsen, wandelen en varen.

‘Meer sociale woningen betekent minder geld voor groen’ strategie zo krachtig mogelijk wilt implementeren, moet je het zo doen. Meer sociale woningen betekent minder geld voor groen.

Bij 30 procent sociaal gaat het surplus voor groen van één op elf naar één op zeven. Om aan de andere wensen van gemeenten tegemoet te komen, zijn dus wel variaties in het programma mogelijk, zonder dat direct de hele basis onder het verhaal wegvalt.’ De Zeeuw zegt het er voor alle duidelijkheid bij: ‘We hebben niet de pretentie met deze aanpak een claim te leggen op het woningprogramma voor het hele Groene Hart. Evenmin kun je deze strategie één op één toepassen in Groningen of Zeeland, om twee delen van het land te noemen waar je een totaal andere woningmarkt ziet.’

Gezien de moedeloosheid die het begrip Groene Hart aankleeft, zijn de reacties op de gezamenlijke inzet van Bouwfonds MAB en

Nationaal Groenfonds opvallend positief.

De Zeeuw bespeurt een vijfjaarlijkse cyclus in de animo voor het Groene Hart. ‘Nu de Nota Ruimte de provincies in staat stelt het voortouw te nemen, is een nieuw offensief voor behoud op gang gekomen. Het blijkt ook uit de benoeming van minister Veerman tot coördinerend bewindsman, naar mijn idee de beste minister van het kabinet. ‘Voor een daadkrachtig vervolg kijkt De Zeeuw ‘met een schuin oog naar de Ruimte-voor-Ruimteregeling in Brabant en Limburg’. Hij verwacht daarbij van de provincies wel meer aansturing: ‘De provincies moeten duidelijk stellen “dit wíllen wij” en tegen gemeenten zeggen “doe je mee?” en zo ja “wat is je inbreng?”. Alleen met medewerking van provincies en gemeenten is een uitgekiende grondverwervingsstrategie mogelijk. Het is aan de provincies om te voorkomen dat gemeenten een wedloop

houden van deelbelangen, waardoor uiteindelijk iedereen met lege handen staat. Met de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening kunnen zij ingrijpen als gemeenten het niet eens worden.’

Rode waas De nieuwe aanpak staat of valt met een uitgekiende grondverwervingsstrategie. Naar analogie met Bill Clinton’s gevleugelde uitspraak “It’s the economy, stupid” schreef Friso de Zeeuw anderhalf jaar geleden “Het is de grondmarkt, dombo”. ‘Veel grondeigenaren in het Groene Hart wachten af, in de hoop dat er een rooie satelliet op hun grond landt. Er zweeft een lichtrode waas over het Groene Hart. Daardoor is de grondmobiliteit laag.’

Om duidelijkheid te scheppen over de toekomst van het Groene Hart en aan speculaties een eind te maken, richt Bouwfonds MAB zich niet alleen tot de provincies en gemeenten, maar ook tot het maatschappelijk middenkader, verenigd in het Groene Hart Pact. ‘De ervaring leert’, zet De Zeeuw uiteen, ‘dat als organisaties als de ANWB, de Kamers van Koophandel, NEPROM, Staatsbosbeheer en de

In deze illustratie is in het vierkant links de woningbouw terug te vinden als rode huisjes. Gemiddeld gaat het om 12 woningen per hectare. De rood-groene pijl verbindt dit gebied met een 11 maal groter gebied, waarin groene en blauwe investeringen plaatsvinden.

Zuid-Hollandse Milieufederatie het met elkaar eens zijn je een eind kan komen. Kijk maar hoe het is gegaan met de Tweede Maasvlakte en de kilometerheffing. Het rekeningrijden wordt nu gefrustreerd door de top van de VVD-fractie, maar de sleutel voor de doorbraak lag bij het maatschappelijk middenveld. Die organisaties zouden ook nu de doorslag kunnen geven.’

‘Of wij dit echt willen...?’, concentreert Lenie Dwarshuis, voorzitter van de Stuurgroep Groene Hart, zich op de kernvraag van Friso de Zeeuw. ‘Ik twijfel er niet aan dat de provincies hier achter staan. Het initiatief van Bouwfonds MAB en Nationaal Groenfonds past heel goed in het ontwikkelingsprogramma, waaraan de drie provincies op dit moment werken. Het komt precies op het goede moment.’ In de Stuurgroep zijn Gedeputeerde Staten van de drie betrokken provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht vertegenwoordigd. Over de kans dat het gaat lukken: ‘Ik ben daar realist in. Dat hebben we niet binnen een jaar voor elkaar.

Het uitvoeren van een realistisch ontwikkelingsprogramma vergt veel tijd. Niet in de laatste plaats omdat wij ook met andere overheden te maken hebben, met de waterschappen en met het maatschappelijk middenveld. De aanwijzing van het Groene Hart tot Nationaal Landschap houdt in dat ook het Rijk daarin een rol zal moeten spelen.’

Stok achter deur De nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening geeft de provincies straks mogelijkheden om in noodgevallen provinciale projectplannen en

provinciale bestemmingsplannen te maken.

Dwarshuis: ‘Ik zou mezelf geen complimentje geven als op die manier projecten tot stand zouden moeten komen. De provincies willen dingen bereiken omdat alle partijen het bij een gebiedsgerichte benadering eens zijn over wat het gezamenlijke belang is. Daarom zou ik het betreuren als we daarvoor de stok achter de deur moeten inzetten. Maar het is niet uitgesloten, want uiteindelijk weegt het grote doel het zwaarst.’ Ook Lenie Dwarshuis vindt steun van de maatschappelijke organisaties onmisbaar. ‘Daar hangt een belangrijk deel van het draagvlak van af.’

Aan de Zuid-Hollandse Milieufederatie zal het niet liggen. Directeur Ellen Verkoelen juicht de koppeling van rode aan groene investeringen toe. ‘Ik vind het geweldig dat de markt zelf met ideeën komt voor harde afspraken over de financiering van groen en blauw.’ Zij vraagt zich wel af hoe reëel het is deze strategie te baseren op woningen in de duurdere prijsklasse. ‘Wat doen we als dat niet blijkt te kunnen?’ Een tweede kanttekening plaatst zij bij de keuze van de onderzoekers om bij de 12 projecten uit te gaan van bestaand beleid. Dus van de gebruikelijke standaardwensen van gemeenten voor allerlei voorzieningen. ‘Ik zou het uit oogpunt van ontwikkelingsplanologie graag toetsen aan de lagenbenadering - dus eerst kijken naar bodem en water, dan naar infra en vervolgens welke woningen daarbij passen. Wij hebben dat al eens een keer voor onszelf uitgerekend en dan blijkt dat gemeenten zullen moeten accepteren dat niet al hun wensen worden gehonoreerd. Omdat ze

niet reëel zijn.’ Verkoelen betwijfelt of de provincies in staat zullen zijn de gemeenten tot matiging van hun eisen te bewegen.

‘Daarover ben ik het à la minute met Friso de Zeeuw eens dat wij daar als maatschappelijk middenkader de doorslag kunnen geven. Net als bij het rekeningrijden denk ik dat wij een doorbraak zullen moeten forceren. Anders gaat het gewoon niet lukken.’ ‘Vijf jaar geleden was dit onbespreekbaar geweest met de milieuorganisaties’, constateert Friso de Zeeuw. ‘Het komt van twee kanten. We zijn de traditionele barrières aan het slechten. Dat is maatschappelijk een heel interessante ontwikkeling. Ook de milieubeweging ziet in dat het restrictieve beleid van de afgelopen decennia een doodlopend spoor is. Ook zij zoeken naar nieuwe evenwichten. En dan kom je elkaar op een positieve manier tegen.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

‘Er zweeft een lichtrode waas over het Groene Hart’

> De dynamiek,

de trekkracht en de opbrengsten van de rode ontwikkelingen worden ingezet ten behoeve van de groene en de blauwe ontwikkelingen.

30

beleid

beleid

31

ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering d andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin

> Lenie Dwarshuis

Directeur/bestuurder woningcorporatie Wonen West Brabant

(midden): ‘Ik vind het geweldig als de markt zelf met ideeën komt’

Samengevat Er ligt in het Groene Hart 200 miljoen euro voor het oprapen. Ongeveer het bedrag dat nodig is voor het behoud en de verbetering van dit Nationaal Landschap. Met de bouw van 5.000 woningen is het gebied gered. Dat blijkt onomstotelijk uit de haalbaarheidsstudie ‘Niet polderen, maar rekenen!’ die

de verandering

Ton Ringersma

Bouwfonds MAB en Nationaal Groenfonds hebben laten uitvoeren. Met één hectare landelijke woningbouw kan elf hectare ‘groen en blauw’ duurzaam worden gefinancierd. Voorwaarde is dat harde afspraken worden gemaakt over de koppeling van rode investeringen aan groene prioriteiten.

Daarvoor zullen de meeropbrengsten van ‘rood’ in een apart fonds voor groene

projecten moeten worden gestort.

Bouwfonds en Nationaal Groenfonds roepen provincies en gemeenten op ‘nu door te pakken’ om te voorkomen dat het Groene Hart definitief ten prooi valt aan een wedloop van deelbelangen waardoor uiteindelijk iedereen met lege handen staat.

Natuur en wonen is sterkste combinatie Nationaal Groenfonds financiert natuurontwikkelingsprojecten in heel Nederland. Vaak gaat het om projecten van rijk en provincies binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Maar het fonds richt zich ook tot andere partijen. Naast het beheren en benutten van overheidsgeld voor natuur en landschap, zet Nationaal Groenfonds zich in om deze middelen aan te vullen met geldstromen uit particuliere financieringsbronnen voor het landelijk gebied. ‘We zijn een onafhankelijke stichting die steeds meer samenwerking zoekt, ook met marktpartijen’, zegt directeur Roelof Balk. ‘Het onderzoek – samen met Bouwfonds MAB – naar de haalbaarheid van een nieuwe ontwikkelingsstrategie voor het Groene Hart is daar een goed voorbeeld van.’

Actief op het snijvlak van publiek en privaat verbindt Nationaal Groenfonds praktische kennis van de groene sector met expertise op het gebied van geld, financieringen en overheidsfinanciën. Nationaal Groenfonds is de aangewezen instantie om de meeropbrengsten uit rode investeringen in het Groene Hart te beheren en aan de deelnemers de garantie te geven dat deze middelen ook daadwerkelijk voor groene projecten in het gebied zullen worden benut.

Op grond van de kennis die Nationaal Groenfonds, in de ruim tien jaar dat het bestaat, heeft opgedaan over de waarde die groen kan hebben, stelt directeur Roelof Balk vast dat natuur en wonen ‘een ijzersterke combinatie is, juist uit oogpunt van behoud van natuur’. ‘De haalbaarheidsstudie ‘Niet polderen, maar rekenen!’ is daar de bevestiging van.

Het is een misverstand te denken dat wonen en natuur elkaars tegenpolen zijn. Kijk bijvoorbeeld naar de Wassenaarse Slag en de Kennemerduinen, niemand haalt het in zijn hoofd om daar huizen te gaan bouwen.

Dat komt doordat de natuurwaarden zijn verankerd in de bestaande, omringende bewoning. Die oplossingsrichting ligt ook in het Groene Hart voor het oprapen.’

Balk constateert dat in het Groene Hart veel meer wordt gedacht aan het combineren van natuur en landbouw. ‘Ook die combinatie kan heel waardevol zijn, als men zich wel realiseert dat een agrarische bestemming niet automatisch een groene kwaliteit oplevert. Veel landschapselementen als slootjes en heggen zijn verdwenen onder druk van schaalvergroting, dus verhoging van de landbouwproductie.’

‘Landschappelijk gezien zijn vooral de randen van de landbouwpercelen

32

beleid

belangrijk’, legt Balk uit. ‘Daar richten wij ons voornamelijk op; verbetering van de ecologische waarden, dus meer aandacht voor natuurlijke afscheidingen. En héél belangrijk, verbetering van de toegankelijkheid.’ Voor de incorporatie van natuurbeheer in de agrarische bedrijfsvoering vindt Balk het van belang dat de looptijden van contracten tussen boeren en natuurbeschermers flink worden verlengd.

‘Voor een periode van zes jaar ga je niet je hele bedrijfsvoering wijzigen.

Waarom geen contracten voor 15 jaar, 20 jaar voor mijn part? Dan wordt het interessant te investeren in toegankelijkheid en ecologische waarden.’ Balk is zich ervan bewust dat een helder verhaal met een duidelijke conclusie niet vanzelf z’n beslag krijgt in de praktijk. Hij zegt goede kansen te zien voor de uitvoering van de nieuwe ontwikkelingsstrategie. ‘Wij zijn met de provincies en gemeenten in gesprek over mogelijkheden om voor bestaande plannen fondsen op te richten. We onderzoeken onder welke condities deze fondsen kunnen worden gevoed. Wij gaan niet de regie voeren. We bieden wel het instrumentarium’, zegt hij en onderstreept de effectiviteit van het instrument financiële borging. ‘Geld dat uitsluitend voor aangewezen groene projecten kan worden gebruikt, voorziet tevens in een trigger. Het geld ligt klaar. Dus ga je er mee aan de slag.’ Gemeenten zien volgens Balk in dat het behoud en de kwaliteitsverbetering van het Groene Hart de eigen gemeentegrenzen overstijgt. Hij maakt een vergelijking met het vroegere restrictieve beleid. ‘Toen ging de discussie uitsluitend over waar de contouren voor de bebouwing moesten komen. Aan een discussie over rood en groen kwam je niet toe. Iedereen ging uiteindelijk z’n eigen gang.’

Het gezamenlijke initiatief van Nationaal Groenfonds en Bouwfonds MAB ‘komt niet uit de lucht vallen’. ‘Natuurlijk is dit een uitvloeisel van de compensatiegedachte die al een tijdje in de boeken staat. Dit gaat een slag verder‘, zegt Balk. ‘De follow-up zit al voor een deel in de uitvoering van dit onderzoek. Het is niet achter een bureau geschreven.

We zijn met provinciale en gemeentelijke projectleiders gaan praten.

We hebben gevraagd ‘wat zijn jouw financieringsproblemen, wat zijn de problemen met de planologische inpassing, welke discussies kom je tegen?’ Dit verhaal is de weerslag van dingen die nu spelen.

‘Niet polderen, maar rekenen!’ is een realistisch verhaal.

Het is uit het leven gegrepen.’

‘Uit routine haal ik geen spanning’ auteur Saskia van der Kam beeld Don Wijns

‘Ik heb laatst uitgerekend dat ik gemiddeld elke drie jaar van functie verander’, vertelt Ton Ringersma lachend.

‘Eén jaar inwerken, één jaar werken en één jaar uitwerken, dat is voor mij de ideale situatie.’ Sinds 1 oktober is hij directeur/bestuurder van woningcorporatie Wonen West Brabant in Bergen op Zoom, daarvoor was hij directeur Stad & Regio bij het ministerie van VROM. ‘Als ik voor Wonen West Brabant niet gevraagd was, dan was ik toch ook bij VROM weggegaan. Ik werkte daar alweer vier jaar. Tijd voor wat anders dus.’

Hij zegt het met een brede lach op zijn gelaat maar meent het bloedserieus. ‘Ik ben echt van mening dat je niet te lang ergens moet blijven hangen. Dat is niet goed voor jezelf, maar ook niet voor je omgeving.

Ik heb Stad & Regio vier jaar geleden mee helpen opzetten. Nu de trein eenmaal rijdt, is het heel gezond om de koers te laten bepalen door een nieuwe directeur met een frisse blik en een geheel eigen visie. Wanneer je ergens te lang zit als ‘baas’ is dat ook niet goed voor je eigen open vizier. Ik zie mijn functie bij Wonen West Brabant dan ook zeker niet als mijn eindstation’.

Speerpunt Ringersma heeft zichtbaar zin in zijn nieuwe werkkring. ‘Mijn rol bij VROM was onder andere het beoordelen van de prestaties van corporaties. Ik vind het daarom wel heel interessant om nu eens aan de andere kant van de tafel te zitten. Bij VROM was ik gewend het beleid uit te zetten, landelijk zorgdragen voor de ontwikkeling van stedelijke vernieuwing en het faciliteren van de bouwproductie. Bij Wonen West Brabant moet ik nu zélf binnen dat beleid opereren.’

Hij ziet het als zijn voornaamste taak om de rol van de corporatie in volkshuisvestingsland transparanter te maken. ‘We zijn er in eerste instantie om een maatschappelijke opgave op te lossen, dus te bouwen voor specifieke groepen. Dit moet naar mijn idee in samenspraak met

de stakeholders en door het maken van prestatie-afspraken. Hierbij is geld verdienen niet het doel, maar het middel om je doelstellingen te realiseren. Dit betekent dat een corporatie zich niet alleen moet beperken tot sociale huur. Corporaties moeten juist een breder palet aanbieden tegen dezelfde condities als de markt. Samenwerken met private ontwikkelaars en het ontwikkelen van commerciële activiteiten is hierbij noodzakelijk. Ook hierin kun je als corporatie heel transparant zijn. Het geld dat je daarmee kunt verdienen, moet je vervolgens wel gebruiken om de sociale opgave te bekostigen’, voegt Ringersma er op stellige toon aan toe.

Abstractie en emotie ‘Een ander verschil is dat ik nu met emoties te maken krijg, waar ik mij vroeger op de abstractie kon beroepen.’ Ringersma geeft een voorbeeld: ‘Bij VROM kon ik met een simpel rekensommetje aantonen dat de vernieuwing van de woningvoorraad veel te langzaam gaat. In de praktijk blijken deze abstracte cijfers echter veel emotie op te leveren.

Het slopen van woningen is voor de mensen die er in wonen namelijk een heel emotionele aangelegenheid. Het individuele belang gaat in dit geval altijd boven het maatschappelijke belang. Toch hoop ik dit maatschappelijke belang meer te kunnen dienen zonder de huidige bewoners daarin te bruuskeren. Ik zie hierin een echte uitdaging.’

de verandering

33

re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare

kunst in de openbare ruimte

Westerik in één van de ornamenten van Rotterdam auteur Saskia van der Kam beeld Rogier Allebas

> Kunstenaar: Co Westerik Bloem met regendruppels, 1989 Schilderwerk op gevel in bestaande ornamentenlijst.

Afmeting: 250 x 150 cm Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam/

‘Bloem met regendruppels’ van de Haagse schilder Co Westerik is het eerste werk van een van de grootste projecten ooit gerealiseerd door het Centrum Beeldende Kunst (CBK): ‘Honderd ornamentenlijsten’. Het project is eind jaren tachtig bedacht door de voormalige directeur van het CBK Abelman en bestaat nog steeds onder zijn opvolger Thissen. Sociale huurwoningen door de hele stad werden bij de wederopbouw voorzien van ornamenten.

In deze ornamenten werd de gevelreclame geschilderd. Door de komst van allerlei concurrerende media werd de exploitatie van deze ornamenten steeds moeilijker en hingen door de hele stad prachtige ongebruikte lijsten. Zo kwam Abelman eind jaren tachtig op het idee om al die ornamenten in de hele stad te kopen, ze op te knappen en een nieuwe functie te geven; lijsten voor muurschilderingen in de openbare ruimte.

Centrum Beeldende Kunst Locatie: Rotterdam, Oude Noorden, Zaagmolenstraat

Met een eerder werk ‘Touwtje springend meisje’ was Westerik een bekende schilder in Rotterdam geworden. Dit werk was op de muur geschilderd van het oude politiebureau. Een ware volksopstand ontstond er toen het gebouw gesloopt werd en daarmee het geliefde meisje met haar springtouw ook ten onder ging. Het is niet ondenkbaar dat Westerik daarom gevraagd werd een werk voor het allereerste ornament te maken. Rotterdam verdiende een nieuwe Westerik en Westerik verdiende een nieuwe plek in Rotterdam.

‘Daarnaast waren de muurschilderingen in die tijd ook niet zo populair’, vertelt Thissen ‘Om het project te laten slagen was het dus belangrijk om een aantal schilders van naam over de streep te trekken.

Naast Westerik waren dit bijvoorbeeld Cor Kraat, Wally Elebaas en Hans Wap.’ Zo werd de klassieke kunst, kunst die normaal in musea hing, uitvergroot in de stad. ‘Dit doen we normaal overigens niet’, benadrukt Thissen. ‘Meestal laten we een kunstenaar speciaal iets ontwerpen voor een bepaalde plek. Maar de lijsten leenden zich zo goed voor een laagdrempelige vertoning van deze kunstwerken. Het effect is extra groot doordat de ornamenten alleen in de volksbuurten hangen.

Zo wordt het echt kunst voor het volk.’ De ornamentenlijsten zijn nog steeds heel populair. Dit jaar zijn er weer drie opgeleverd.

1984’, vertelt Sharon Oldenkotte-Vrolijk, conservator van de Bouwfonds kunstcollectie. Het werk van Westerik is volgens haar realistisch, maar heeft ook wel duidelijk surrealistische elementen. ‘Kenmerkend voor Westerik is zijn fascinatie voor detail. Hij verbeeldt vaak figuren of delen van figuren in een landschappelijke achtergrond en zoomt regelmatig extra in op details. Dit heeft een heel vervreemdend, haast verstillend effect.’ Bij het werk ‘Plant plukken’ is dit duidelijk te zien.

Het is een detail van een handeling en op de huid wordt nog extra ingezoomd alsof je er door een microscoop naar kijkt. Hij heeft het vlees een bepaalde kleur gegeven die spanning oplevert. Om exact de vleeskleur te krijgen die hij zoekt, werkt Westerik met tempera en olieverf. Hij heeft zich hiervoor laten inspireren door de Vlaamse Primitieven. ‘Deze indringende manier van schilderen levert vaak een heftige reactie op bij mensen’, zegt Oldenkotte-Vrolijk. ‘Zo heeft de NS in het verleden een reproductie van het werk ‘Snijden aan gras’ uit de trein moeten verwijderen, vanwege negatieve reacties van de reizigers.

Bij rondleidingen krijgen we op ‘Plant plukken’ ook altijd een reactie.

Het raakt mensen diep. Het werk van Co Westerik wordt onder meer hierdoor breed gewaardeerd. ‘Plant plukken’ hangt bij ons op het hoofdkantoor in de kamer van de voorzitter van de raad van bestuur, terwijl ‘Bloem met regendruppels’ een woonbuurt van Rotterdam siert.

Een mooi contrast.’

Westerik in de Bouwfonds kunstcollectie ‘Westerik is met zes schilderijen en wat grafisch werk goed vertegenwoordigd in onze kunstcollectie. We volgen hem al sinds

Over de Bouwfonds kunstcollectie De Bouwfonds kunstcollectie behoort tot de toptien van Nederlandse bedrijfscollecties en kan terugblikken op bijna 30 jaar verzamelgeschiedenis. De verzameling telt op dit moment 1.700 schilderijen, beelden, foto’s, video, grafiek en toegepaste kunst.

Gegevens Kunstenaar: Co Westerik Plant plukken (2) 1988 Olieverf met tempera op doek Afmeting: 82 x 100 cm In de Bouwfonds kunstcollectie sinds: 1989 Locatie: Kamer van de voorzitter van de raad van bestuur in het hoofdkantoor van Bouwfonds in Hoevelaken

34

kunst in de openbare ruimte

kunst in de openbare ruimte

35

markt

Maatwerk in natuurfinanciering Het Nationaal Groenfonds financiert projecten voor natuur, bos en landschap, en geeft financieel advies over natuurprojecten. Zo draagt het Nationaal Groenfonds bij aan natuurontwikkeling en natuur behoud in Nederland.

Coevorden terug op de kaart auteur Hans Ouwerkerk beeld Peter van Breukelen

•

Natuurprojecten van particuliere investeerders of overheid kunnen bij het Groenfonds een maatwerk financiering krijgen met bijvoorbeeld voorfinanciering van subsidies of een lening tegen een lager ‘groen’ rentepercentage.

•

Bosprojecten ondersteunt het Groenfonds extra met Boscertificaten.

Investeerders in nieuw bos komen in aanmerking voor een bedrag per hectare.

Wilt u meer weten… (033) 25 39 255 of info@groenfonds.nl www.groenfonds.nl

Ooit in een ver verleden was Coevorden een welvarende vestingstad. Een toevluchtsoord voor ambachtslieden, wetenschappers en kunstenaars. Na jaren van stilstand timmert de Drentse stad op diverse fronten weer flink aan de weg.

De bedrijvigheid, het handelsmerk van Coevorden, is alom aanwezig. Bedrijven- en industrieterreinen liggen als een hedendaagse vesting rond de stad. En met het grensoverschrijdende bedrijventerrein Europark wil Coevorden dé draaischijf worden op de groeiende goederenstroom tussen WestNederland en Oost- en Noord-Europa. Maar ook als woon- en winkelgebied staan er ambitieuze plannen op stapel. Kortom, Coevorden keert langzaam maar zeker terug op de kaart. markt

37

De schop aan de muur in de kamer van de wethouder van ruimtelijke zaken, Henk Bouwers, is exemplarisch voor de huidige situatie in Coevorden. De schop staat symbool voor de ambities die het huidige gemeentebestuur heeft met de stad. ‘Hij hangt al even klaar’, zegt Bouwers, ‘maar volgend jaar ga ik

‘Er komt meer samenhang in de stad’ hem écht gebruiken.’ Hij wil zeker niet overkomen als een bestuurder die zegt dat vroeger alles beter was. Maar Bouwers heeft als vijftiger de jaren nog meegemaakt dat Coevorden een begrip was in de regio. ‘Als voorzieningencentrum voor de regio zijn we echter op een gegeven moment overvleugeld door Emmen.

Diverse bedrijven en instellingen verhuisden toen ook naar die stad. Grotere winkels trokken weg en de boel begon te verpauperen. Men heeft toen echt een slag voorbij laten gaan.’

38

markt

Maar tijden veranderen. In de tachtiger en negentiger jaren keerde het tij en werd voorzichtig een begin gemaakt met de economische wederopbouw van de stad. Er worden bedrijventerreinen als een radiaal om de stad aangelegd: De Hare, Leeuwerikenveld I en De Holwert. De aanpak sorteert effect.

Diverse grotere bedrijven vestigen zich in Coevorden en op deze terreinen is al snel geen vierkante meter grond meer beschikbaar.

Leeuwerikenveld II, een terrein van 60 hectare, is momenteel in ontwikkeling. De parel aan de kroon is echter Europark. Het gaat hier om een grensoverschrijdend bedrijventerrein met een totale oppervlakte van 350 hectare. Coevorden ontwikkelt dit terrein in samenwerking met de Duitse gemeente Emlichheim. Het terrein is bedoeld voor die bedrijven die veel ruimte nodig hebben. De uitstekende ontsluiting over weg, water en rails zorgen er voor dat al veel grote transportbedrijven er een plek hebben ingenomen. Op het logistieke knooppunt ligt een Regionaal Overslag Centrum (ROC) bestaande uit een openbare railterminal en

een industriehaven. Kortom, alle moderne logistieke faciliteiten voor op- en overslag van goederen en containers zijn hier voorhanden.

MKB-vriendelijk ‘De werkgelegenheid die deze bedrijven met zich meebrengen hebben wij als stad ook nodig om de werkloosheid terug te brengen.

Door het in verhouding lagere opleidingsniveau van veel inwoners hebben wij industrie nodig waar mensen met hun handen kunnen werken.’ Onlangs was er op het gemeentehuis dan ook een feestje te vieren. Immers, Groothandel Wildkamp kondigde aan zijn hoofdkantoor en distributiecentrum van Lutten naar Coevorden te verplaatsen. Op het industrieterrein Leeuwerikenveld II gaat deze onderneming op ruim 20 hectare een aantal bedrijfsonderdelen bundelen en flink uitbreiden ten opzichte van de bestaande locatie. Wildkamp verwacht met de expansie in Coevorden samen met de huidige 140 medewerkers, werk te kunnen bieden aan zo’n 250 medewerkers. ‘Kijk’, zegt Bouwers opgewekt, ‘dat tikt natuurlijk aan.’

Maar nog het beste bewijs dat de aanpak van Coevorden zoden aan de dijk zet, is wel het feit dat de gemeente dit jaar door MKB-Noord, Rabobank en Hanze Service is uitgeroepen tot de MKB-vriendelijkste gemeente van Drenthe.

In totaal zijn er door deze drie partijen 68 gemeenten in Noord Nederland onderzocht.

Het juryrapport laat over Coevorden’s eerste plaats geen onduidelijkheid bestaan: ‘Ondernemers krijgen de ruimte in deze gemeente.

Het vestigingsklimaat is gunstig. Deze Drentse gemeente heeft een aantal ruime en goed ontsloten bedrijventerreinen, een filevrije infra-

‘Ondernemers krijgen de ruimte in deze gemeente’ structuur en een goed woon- en werkklimaat.

Coevorden heeft een bijzondere ligging waardoor logistieke dienstverlening een bijzondere plek inneemt.’ ‘Het spreekt voor zich’, zegt Bouwers, ‘dat wij hier ongelofelijk trots op zijn.’

Wensbeelden Naast al dit economische geweld wordt ook de stad als woon- en winkelgebied niet vergeten.

Onder het motto ‘Coevorden beweegt’ is een omvangrijk vernieuwingsplan van start gegaan.

Aan dit vernieuwingsplan ligt het zogenoemde ‘Wensbeeld centrum Coevorden’ ten grondslag. Dit wensbeeld is de stedenbouwkundige visie die Khandekar Stadsontwerp en Landschapsarchitectuur heeft opgesteld naar aanleiding van een structuurvisie die weer door de gemeente in nauwe samenwerking met de bevolking is gemaakt. ‘Toen ik Coevorden voor het eerst bezocht was ik verbaasd’, vertelt stedenbouwkundige Shyam Khandekar, over zijn eerste kennismaking met de stad. ‘Als je namelijk de stad op de kaart ziet zijn de radialen van de oude vestingstructuur op veel plekken nog goed zichtbaar. Maar op straatniveau zie je daar weinig van terug. In de tijd dat Coevorden nog een vestingstad was, was er een heldere overgang tussen binnen en buiten de vestingmuren. Ook die overgangen zijn nagenoeg onzichtbaar.’

Khandekar ging aan de slag en maakte het Wensbeeld voor de stad, dat is gebaseerd op historie, water en gezelligheid. Khandekar: ‘Historie in de zin van het versterken en herstellen van het historische karakter van de vestingstad. Water moet meer de stad in worden gehaald en het hart van de stad, de Markt en directe omgeving moet vooral gezellig worden met horeca, terrasjes en recreatieve activiteiten.’ In totaal beslaat het Wensbeeld twintig deelplannen. Een aantal daarvan is nu opgenomen in concrete plannen.

Zo krijgt het gebied rond de Markt een meer besloten karakter, wat de gezelligheid ten goede zal komen. En aan de zuidoostkant van het centrum wordt het BOGAS-terrein, waar de voormalige gasfabriek heeft gestaan, flink aangepakt. Bouwers: ‘Dit plan trekt mij enorm aan. Vooral omdat hier het water de stad weer wordt ingehaald en er ruimte ontstaat voor een mooi woon- en leefklimaat.’ Khandekar benadrukt dat het BOGAS-terrein straks zorgt voor meer eenheid in het centrum. ‘Er komt meer samenhang in de stad.

markt

39

Stadsentree Een ander aansprekend project uit het Wensbeeld is de aanpak van Holwert-Zuid. Dit deels verpauperde bedrijventerrein ligt tegen het centrum aan. Een spoorlijn doorsnijdt beide gebieden. ‘Feitelijk is dit gebied met de Krimweg de entree van de stad. Een deel van het bedrijventerrein is nog in gebruik. Zo is de Forbofabriek één van de meest bekende bedrijven daar. Maar het zuidelijke deel is verouderd en staat voor een deel leeg.’ Het plan dat er nu ligt maakt van het gebied een aantrekkelijke woon- en winkellocatie. Ruim

‘Men krijgt dan echt het gevoel dat je een stad binnenkomt’ 145 woningen en 6.000 vierkante meter aan commerciële functies met voldoende parkeergelegenheid geven Holwert-Zuid straks nieuwe allure. Khandekar die ook hiervoor het stedenbouwkundig plan heeft gemaakt, zag

daarmee zijn kans schoon om de stad een aansprekende entree te geven. Zo komen er aan de kop van de Krimweg twee appartementencomplexen die als een soort toegangspoort gaan dienen. De straatwand aan beide zijden van de weg worden woningen die de bezoekers rechtstreeks naar het centrum leiden. ‘Men krijgt dan echt het gevoel dat je een stad binnenkomt.’

Bouwers ziet vooral de komst van grote detailhandelvestigingen met belangstelling tegemoet. ‘Hierdoor krijgt Coevorden iets extra’s. De detailhandel zal een regionale uitstraling hebben. Mensen zullen weer naar onze stad komen om er te winkelen. Ik ben er ook van overtuigd dat het voor het centrum een aanzuigend effect zal hebben. Eerst de grote boodschappen doen in Holwert-Zuid en dan gezellig winkelen in het centrum.’

Betrokkenheid Het betekent in zijn ogen een versterking voor de hele stad. ‘Kijk, vooropgesteld, Coevorden

hoeft geen Amsterdam te worden, maar de stilstand die wij achter de rug hebben is duidelijk niet goed geweest.’ De stad telt samen met de kernen Dalen, Oosterhesselen, Sleen en Zweeloo momenteel 36.000 inwoners. ‘Daar hoort nu eenmaal een bepaald voorzieningenniveau bij.’ Op de vraag hoe de bevolking tegen alle plannen aankijkt volgt een korte stilte in het betoog van Bouwers. ‘Je hebt eigenlijk ruwweg twee groepen. Het ene deel van de bevolking kan de ontwikkelingen niet snel genoeg gaan. Die hebben zoiets van ‘wanneer gaat het nu eigenlijk allemaal gebeuren’. Zij zijn ongeduldig en willen aan de slag. Een ander, overigens kleiner deel van de inwoners, zou Coevorden het liefst houden zoals het was: een klein provinciaals plaatsje.

Zij zijn vooral bang dat we de historie aantasten. Ik vind ook dat we daar oog voor moeten hebben. Juist daarom gaan we met zorg met de historisch waardevolle panden om en proberen we juist die oude vestingvormen in de openbare ruimte terug te brengen. Maar stilstand, zo hebben we aan den lijve ervaren,

is achteruitgang. En dat moeten we niet langer willen. Overigens doen we er alles aan om de bevolking bij de planvorming te betrekken.

‘Hoe je hier ook wilt wonen, het kan in Coevorden’ Dat is noodzakelijk om er draagvlak voor te krijgen. En over belangstelling van de bevolking hebben we niet te klagen.’ Van dit laatste weet Khandekar alles. ‘Ik heb heel

wat in mijn leven meegemaakt maar de informatieavonden in Coevorden sloegen alles. Zoveel belangstelling heb ik nog nooit gezien. Men stond zelfs buiten. Gevolg is dat we het de avond erop nog een keer overdeden en wéér zat de zaal vol. Dat zegt toch wel iets.’

Wonen Coevorden, werkstad, winkelstad en woonstad. Ook dit laatste mag in de ogen van Bouwers zeker niet worden vergeten. ‘Juist het wonen is voor bedrijven een belangrijk

argument om zich hier te vestigen. Je kunt hier landelijk wonen in bijvoorbeeld kernen als Dalen en Sleen maar ook meer stedelijk in en rond het centrum van Coevorden. Hoe je hier ook wilt wonen, het kan in Coevorden.’ Hij werpt nog maar eens een blik op de luchtfoto van zijn stad die naast de schop hangt. ‘We krijgen Coevorden weer op de kaart. Dat is ons doel. Het is een enorme klus om veel plannen in de benen te krijgen maar dat is het wel waard geweest.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

Holwert-Zuid in Coevorden: Transformatie van een bedrijventerrein Het verpauperde bedrijventerrein Holwert-Zuid krijgt een nieuwe bestemming als woon en winkellocatie. Door de stedenbouwkundige opzet van het plan krijgt Coevorden als stad een geheel nieuwe entree. Het project is een samenwerking tussen Bouwfonds MAB Ontwikkeling en Esprit Projecten BV uit Holten. Met de aanpak van Holwert-Zuid is ruim 11 miljoen euro gemoeid.

Holwert-Zuid is een verouderd, deels leegstaand bedrijventerrein van 3,5 hectare. ‘Twee jaar geleden kregen wij het verzoek van de gemeente om eens naar deze locatie te kijken’, vertelt Paul Silderhuis, directeur Esprit Projecten. Esprit is gespecialiseerd in complexe stedelijke inbreidingsprojecten en met name in combinaties van wonen en commerciële ruimtes. Samen met Martin Dragtstra van makelaarskantoor Bentum Dragtstra uit Coevorden werd er getekend en gerekend.

Deze laatste was ingeschakeld voor de verwerving van de panden op het terrein en als projectmakelaar voor de begeleiding en uiteindelijke nieuwbouw. Vooral omdat er in het gebied een zilverfabriek heeft gezeten is bodemsanering hier noodzakelijk. Silderhuis: ‘Al snel werd duidelijk dat alleen het bouwen van woningen niet voldoende was om een gesloten grondexploitatie te realiseren. Ook al omdat we naast de bodemsanering ook nog 15 grondeigenaren moesten uitkopen. Kortom, een complexe ontwikkeling.’

Het toevoegen van commerciële functies, zoals supermarkten en grootschalige detailhandel, bleek een omslagpunt. ‘De gemeente zag het realiseren van 6.000 vierkante meter commerciële bedrijfsruimte wel als mogelijkheid om deze locatie iets extra’s te geven.’

Omdat het project financieel gezien te groot werd voor Esprit Projecten

40

markt

betrok Silderhuis Bouwfonds MAB Ontwikkeling bij Holwert-Zuid.

Theodor Koenen, Ontwikkelingsmanager van Bouwfonds MAB, regiokantoor Noord-Oost, is enthousiast over de plannen. ‘We gaan er naast de commerciële ruimtes 145 woningen realiseren. Maar nog belangrijker is dat we Coevorden een mooie entree geven. Die is nu toch wat rommelig en onoverzichtelijk. Op basis van het stedenbouwkundig plan van Khandekar ontstaat als het ware een echte toegangspoort omdat we op de twee hoeken drielaagse appartementen met een kap realiseren.’

In de winkelruimte komen grotere supermarkten of, zoals Silderhuis het noemt, zaken voor de eerste levensbehoefte. ‘Het gaat om die detailhandel waar men het liefst de auto bij wil parkeren En dat kan hier makkelijk want er zijn voldoende parkeerplaatsen voorhanden. De winkels die hier komen zullen dan ook niet concurreren met het centrum van Coevorden.’ Wel is hij van mening dat de grootschalige detailhandelvestiging een aantrekkingskracht op de regio zal hebben. Er zijn inmiddels al contacten met potentiële huurders. ‘Onder andere bedrijven die nu elders in de stad zitten en zoeken naar grotere vloeroppervlakten van 500 vierkante meter en meer. Daar is in Coevorden echt behoefte aan.’ De bedoeling is dat Bouwfonds MAB Ontwikkeling de commerciële ruimte na realisering verkoopt aan een belegger. Koenen: ‘Ook hier hebben we al contacten over lopen.’

Appartementenmarkt De 145 woningen worden gefaseerd gerealiseerd. Het gaat om compacte appartementencomplexen die boven de commerciële ruimten komen en langs de Krimweg. Koenen: ‘De appartementenmarkt is momenteel lastig. Zeker in een stad als Coevorden waar volop ruimte is om grondgebonden te wonen. Het is dus logisch dat we ze niet allemaal tegelijk op de markt moeten brengen. Maar die flexibiliteit zit in het plan.’

‘Wellicht’, voegt Silderhuis aan toe, ‘verkopen we een deel van de woningen aan een woningcorporatie zodat ze in de verhuur kunnen.’

Beiden zijn erg te spreken over de constructieve samenwerking met de gemeente. Silderhuis: ‘Je ziet dat er in Coevorden een hoop staat te gebeuren en dat de gemeente daadwerkelijk bezig is met het maken van een inhaalslag.’ Het stedenbouwkundig plan voor Holwert-Zuid is inmiddels unaniem door de gemeenteraad goedgekeurd. Volgend jaar worden de bestemmingsplanprocedures doorlopen waarna in 2007 met de uitvoering wordt begonnen.

markt

41

buitenland

Waardigheid, woningen en werk

Gebied Dicht bij het centrum 100.000 - 125.00 inwoners 18.000 shacks (krotten woning) weinig tot geen ruimtelijke planning ontbreken infrastuctuur

Inwoners

Gevaren

stedelijk arm hoge aantal ongeschoolde arbeidskrachten 45% werkeloos gem. maandelijks inkomen: € 175 per familie

randgevaarlijkheid overstromingen misdaad ziekten

Herstructurering in Zuid-Afrika auteur Boukje Klinker beeld Karin Anema

> Duncan Village maakt

onderdeel uit van Buffalo City: een stad met ongeveer 1 miljoen inwoners aan de zuidkust van Zuid-Afrika.

Duncan Village, Buffalo City, Zuid-Afrika. Een populaire wijk met meer dan honderdduizend inwoners, vlakbij het centrum van de stad. Een wijk waar de bewoners hun eigen huizen hebben gebouwd. Dat klinkt idyllischer dan het is.

De huizen zijn ‘shacks’, dicht op elkaar staande krotten van golfplaat en afvalhout.

De reden voor de populariteit van de wijk is dat je lopend naar het centrum, en dus je werk, kunt komen, als je al een baan hebt. Duncan Village is wat wij een sloppenwijk zouden noemen, met alle daarbij horende problemen. In deze wijk werkt Intervolve, foundation for innovative and integrated development, samen met Bouwfonds aan herstructurering en sociale en economische verbetering.

> Krotten van golfplaten en

afvalhout. Armoede en ellende bepalen het straatbeeld in de buitenwijken van Buffalo City.

42

buitenland

buitenland

43

De stad Buffalo City heeft ongeveer een miljoen inwoners en ligt aan de zuidoostkust van Zuid-Afrika. De stad kent verschillende townships, waaronder Duncan Village, één van de oudste townships van Zuid-Afrika. Duncan Village is een populaire wijk, omdat hij zo dicht bij East London ligt, het centrum en economisch hart van de stad. Elke morgen en avond zijn er enorme voetgangersstromen langs de weg naar het centrum. De werkloosheid is er hoog, zo’n 75 procent van de bewoners heeft geen vaste baan. Daardoor is er ook veel criminaliteit en andere armoedeproblemen. ‘De problemen in Zuid-Afrika en Duncan Village zijn gigantisch’, vertelt Wim Feenstra die namens Bouwfonds MAB Ontwikkeling van augustus tot en met oktober 2005 in Duncan Village als projectmanager aan de slag is geweest. ‘De tegenstelling tussen arm en rijk is hier veel groter dan ik had verwacht. Uiteraard hadden mijn vrouw en ik voordat we hiernaartoe gingen de foto’s gezien en de verhalen gehoord.

Het was dan ook niet zozeer de armoede die ons verbaasde, maar wel de schaal van de armoede en de problemen in de sloppenwijken. Overigens is het heel makkelijk om die armoede niet te zien als je hier bent. ZuidAfrika is immers geen ontwikkelingsland, er is ook een grote groep mensen die het wel goed heeft. Bij mijn eigen werkzaamheden hier had ik vooral te maken met gemeenteambtenaren, stedenbouwkundigen en architecten, en kwam ik dus geen armen tegen. Mijn vrouw echter

heeft in een naburige township een crèche opgezet en geholpen met de realisatie van de uitbreiding van een weeshuis. Zij kwam daar alle problemen van de township tegen: armoede, voedseltekort, diefstal, de vele HIVgeïnfecteerden, AIDS-wezen, drugs, drank, misbruik, enzovoort.’

Woningen voor iedereen ‘De sociale en economische problemen in Duncan Village zijn niet uniek’, constateert Tjeerd Grimmius, directeur van Intervolve (voorheen Van der Leij Foundation), ‘de stedenbouwkundige situatie is dat wel. In Duncan Village wonen formeel zo’n 130.000 mensen, een schatting, want de werkelijke aantallen lijken hoger te zijn. Zij wonen voornamelijk in zelfgebouwde shacks.

Voorzieningen als toiletten en water zijn te vinden in centrale toiletgebouwen en tappunten, waarvan er veel te weinig zijn voor het aantal inwoners van de wijk (in sommige gevallen zijn er 500 woningen met één toilet).

Een goed afvalwater- en rioleringssysteem ontbreekt. Elektriciteit is aanwezig, de leidingen zijn echter op een gevaarlijke manier afgetapt, met snoeren die open en bloot op de grond liggen. De dichte bebouwing van de wijk levert bij een brand ernstige problemen op, doordat dan veel woningen tegelijkertijd afbranden. Ook overstromingen vormen een probleem in Duncan Village, bij zware regen ontstaan er waterstromen die de shacks wegspoelen.’

Een wijk dus waar veel aan moet gebeuren.

En niet alleen Duncan Village heeft dergelijke problemen. In heel Zuid-Afrika ligt een grote woningbouwopgave. De regering Mandela heeft in 1994 in het ‘Reconstruction and Development Plan’ iedereen een eigen huis beloofd. Hiervoor zijn ook subsidies beschikbaar, waarvan zogenaamde ‘weggeefwoningen’ gebouwd kunnen worden. Dit zijn woningen voor de allerarmsten. Eén van de voorwaarden is dat de bewoner niet meer dan circa 200,- euro per maand mag verdienen (bij een prijsniveau dat op ongeveer 30 procent van het Nederlandse prijsniveau ligt). ‘Hoewel een

te verhuren om wat extra geld te verdienen.

Hierdoor wordt de wijk telkens voller en voller.

Een ander probleem met de subsidie is dat hij persoonsgebonden is. Als je een wijk wilt herstructureren, en dus meerdere woningen tegelijkertijd wilt bouwen, moet je dus vooraf mensen zien te vinden die in die woningen gaan wonen en de subsidie aan kunnen vragen.’

Samenwerking Intervolve wil de bewoners en gemeente helpen met deze ontwikkeling, aldus Grimmius. ‘Doelstelling van onze stichting

‘Zuid-Afrika is immers geen ontwikkelingsland, er is ook een grote groep mensen die het wel goed heeft’ goed initiatief, levert deze subsidiëring in de praktijk ook weer de nodige problemen op’, vertelt Hans Rosenhart, directeur Speciale Projecten bij Bouwfonds MAB Ontwikkeling en projectleider Duncan Village binnen Bouwfonds. ‘Een tweede voorwaarde is namelijk dat de woning op circa 250 vierkante meter grond staat, zodat mensen dan zelf groente en fruit kunnen verbouwen en als ze het beter hebben hun woning kunnen uitbreiden. Bij de weggeefwoningen die tot nu toe in Duncan Village gerealiseerd zijn, betekent dit dat mensen naast hun woning extra shacks neerzetten. Soms voor familie, maar vaak ook om die shacks vervolgens weer

is om mensen die in achterstandsposities verkeren in een betere sociaal-economische positie te brengen. Dat doen we onder andere door het ondersteunen van bewoners bij het bouwen van woningen. We bouwen dus niet zozeer vóór de bewoners, maar leren ze hoe ze zelf met lokale materialen woningen kunnen bouwen. Intervolve heeft in Buffalo City al eerder een project gerealiseerd: een gedifferentieerde woonwijk met zo’n 600 weggeef-, huur- én koopwoningen. Hiervoor hebben we onder andere een steenfabriek opgezet, die nu door de bewoners gerund wordt. We hebben mensen opgeleid tot bouwvakker en er is een woningbouw-

‘Een wijk waar de bewoners hun eigen huizen hebben gebouwd. Dat klinkt idyllischer dan het is’

Counselor van Buffalo City, mevrouw Luleka Simon: ‘De situatie in Duncan Village, en andere vergelijkbare wijken, is slecht en ongezond.

Het is inhumaan en ongrondwettelijk om onze mensen in zulke omstandigheden te laten

leven. President Mandela heeft destijds iedere bewoner van Zuid-Afrika een eigen huis beloofd, en daar subsidies voor aangewezen. Duncan Village is een pilotproject voor andere housingprojects in Zuid-Afrika.’

buitenland

45

vereniging opgericht voor beheer en realisatie van meer woningen. In Duncan Village willen we een uitgebreidere herstructurering in gang zetten. Hier moeten we dan ook een geïntegreerd project realiseren, met modules als opleiding, werkgelegenheid, sociale voorzieningen, innovatieve oplossingen en woningbouw. Intervolve voert het projectmanagement, voor alle modules zoeken we bedrijven die sponsoren en hun kennis op dat gebied willen toepassen. Voor een deel van de woningbouw in Duncan Village is dat Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Wij zijn bijzonder verheugd dat Bouwfonds MAB zich heeft gecommitteerd aan dit project met een looptijd van zeven tot tien jaar.’

In de praktijk betekent dat voor Bouwfonds MAB Ontwikkeling op dit moment vooral het helpen in gang zetten – en op gang houden – van het proces. Rosenhart: ‘Eerste stap was het opstellen van een structuurvisie voor een deel van het gebied, waar herstructurering het meest kansrijk leek. Hiervoor hebben we het Nederlandse stedenbouwkundig bureau Wissing ingeschakeld. Herstructurering is daar namelijk nog betrekkelijk nieuw.

Inmiddels is deze structuurvisie in opdracht van de gemeente door het Zuid-Afrikaanse bureau Matrix geïntegreerd in een stedenbouwkundige visie voor een groter gebied.

Nu zijn we bezig met het laten ontwerpen van de woningen. Daarnaast proberen we een formele samenwerkingsovereenkomst met

de gemeente op te stellen, waarin taken en bevoegdheden van publieke en private partijen zijn geregeld. De besluitvorming van de gemeente hierover duurt echter veel te lang.

Pas als deze overeenkomst er is, kan de gemeente de herhuisvesting in gang gaan zetten en kunnen wij beginnen met het regelen van de eerder genoemde woningsubsidies, zodat deze beschikbaar zijn als er gebouwd gaat worden.’

Woningen Op dit moment worden voor twee locaties plannen gemaakt: een gebied in de wijk dat de ‘triangular site’ wordt genoemd, en een gebied in de wijk Haven Hills. Zoals eerder gemeld is Duncan Village vol. Er is vrijwel geen ruimte om nieuwe woningen te bouwen, zonder eerst bestaande woningen te slopen. In Haven Hills worden daarom 200 wisselwoningen gebouwd, een nieuw concept voor Zuid-Afrika.

‘Ook de woningen zijn anders dan ze gewend zijn’, aldus Feenstra. ‘Normaal zijn het vrijstaande woningen in één laag. Wij stellen voor om rijtjeswoningen en woningen van twee verdiepingen te bouwen. Een grote verandering in een land waar iedereen een vrijstaande woning op een eigen stukje grond beloofd is. Maar met de dichtheden in Duncan Village, zo’n 100 woningen per hectare, is dat gewoon niet haalbaar. De eerder genoemde subsidie is echter niet gericht op verdichting, daarom leggen wij bij elke woning een bedrag bij om de extra kosten daarvan te financieren.’

Belangrijk onderdeel van de realisatie van deze projecten is ook het draagvlak bij de bevolking. Feenstra: ‘Wat dat betreft, en ook qua problematiek, heb ik hier veel aan mijn ervaring met de Nederlandse stadsvernieuwing in de jaren tachtig. Iedereen wil graag een weggeefhuis, maar bewoners hier hebben hun waardigheid en zijn ook trots op hun wijk. Het is echt niet zo dat ze alles aanpakken wat je aanbiedt. Als we iets neerzetten dat niet de goedkeuring heeft van de bewoners, gaan ze er gewoon niet wonen. Er is daarom veel overleg met de vertegenwoordigers uit de buurten van de wijk en uiteraard met de gemeente. Bij de

Samengevat In Zuid-Afrika in de gemeente Buffalo City ligt de township Duncan Village, een sloppenwijk met zo’n 130.000 inwoners.

Duncan Village is een populaire wijk, omdat hij dicht bij het centrum en economisch hart van de stad ligt. De wijk kent grote problemen, de werkloosheid is er hoog en er is veel criminaliteit en andere armoedeproblemen. Daarnaast kent de township stedenbouwkundige problemen als een te hoge dichtheid, te weinig voorzieningen als toiletten en water en geen goed afvalwater-

vertegenwoordigers merk ik overigens wel een afwachtende houding. Er wordt al te lang gezegd dat er iets gaat gebeuren zonder dat het ook werkelijk gebeurt. Dat zie ik dan ook als een van de belangrijkste taken voor mij hier ter plekke: de aandacht proberen vast te houden voor de herstructurering van Duncan Village. De problemen hier kun je natuurlijk niet alleen oplossen met het bouwen van nieuwe woningen. Maar met betere huisvesting en scholing kun je wel de mogelijkheden van de mensen verbeteren.

De problemen hier zijn zo enorm, elke stap die je zet is er één.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

en rioleringssysteem. Om de bewoners in een betere sociaal-economische positie te brengen, werken Intervolve, foundation for innovative and integrated development, en Bouwfonds MAB Ontwikkeling aan de herstructurering van de wijk. Het gaat om een geïntegreerd project met modules als opleiding, werkgelegenheid, sociale voorzieningen, innovatieve oplossingen en woningbouw. Voor het gebied is inmiddels een stedenbouwkundige visie ontwikkeld en de eerste woningontwerpen zijn gereed.

De bouw van de eerste woningen gaat binnenkort van start.

‘Iedereen wil graag een weggeefhuis, maar bewoners hier hebben hun waardigheid en zijn ook trots op hun wijk’

Ambassadeur van Zuid-Afrika, mevrouw H. Mhkize: ‘Het leven in de shacks is niet een normaal leven. Sociale woningbouw is dan ook één van de belangrijkste nationale prioriteiten. We moeten mensen hun waardigheid en

46

buitenland

trots teruggeven. Daarom is de ontwikkeling van vaardigheden en vakkennis een tweede heel belangrijke opgave voor Zuid-Afrika.

Armoede bestrijd je door mensen te helpen kennis en capaciteiten op te bouwen.’

buitenland

47

interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in

Martijn Baart

interieur

HOOFDKANTOOR

Scholier, woont in Hoofddorp en in Amsterdam Zuidoost

‘Om de week zijn we hier. Een verdieping is voor ons ingericht: een jongens - en een meisjesbadkamer, een computerkamer en voor ieder een slaapkamer. De andere week is het hier doodstil.’

Bouwfonds MAB Ontwikkeling

HOOFDKANTOOR

MULTIFUNCTIONELE PROJECTEN

REGIOKANTOOR NOORD-OOST

REGIOKANTOOR MIDDEN-OOST

REGIOKANTOOR NOORD-WEST

REGIOKANTOOR ZUID-WEST

REGIOKANTOOR ZUID

Amersfoort

Den Haag

Zwolle

Amersfoort

Haarlem

Delft

Eindhoven

Bouwfonds MAB Ontwikkeling, een onderneming van Bouwfonds Property Development (BPD), is met ruim 500 medewerkers actief in Nederland. De vijf regiokantoren richten zich op de ontwikkeling van woongebieden.

Vanuit de vestiging in Den Haag worden grootschalige, multifunctionele projecten en commercieel vastgoed ter hand genomen. Hiervoor wordt Studio Bouwfonds MAB in Den Haag ingeschakeld. Studio Bouwfonds MAB, de voormalige MAB Conceptgroup, combineert stedenbouwkundige en architectonische expertise met marktkennis wat leidt tot innovatieve initiatieven en creatieve concepten.

Met de in 60 jaar in Nederland opgebouwde kennis en expertise op het gebied van wonen, werken en winkelen is BPD verder actief in België, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Tsjechië, Slowakije, Denemarken en Zweden. BPD verkocht in Europa in 2004 circa 10.000 woningen en nam ongeveer 260.000 vierkante meter commercieel vastgoed in aanbouw.

UITGAVE Bouwfonds MAB Ontwikkeling, winter 2005 PRODUCTIE EN COÖRDINATIE Rutten Communicatie-advies bv, Amsterdam ONTWERP EN ART DIRECTION Frissewind visuele_communicatie, Amsterdam REDACTIERAAD Ad Alderliesten, Diana Baal, Jasper de Boom, Thea van Dijk, Nina van Gelderen, Ronald Lubbers, Claire Laarman, Anneke Maessen, Hans Ouwerkerk, Jan Rutten, Josja van der Veer, Suzanne Witteman, Henk van Zandvoort, Friso de Zeeuw AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Dolf Dukker, Christine van Eerd, Jaap Huisman, Arjan Kaashoek, Saskia van der Kam, Dorien Kasteleijn, Boukje Klinker, Barber van Leeuwen, Anne Luijten, Hans Ouwerkerk, Marcel van Roosmalen, Suzanne Witteman BEELD Rogier Alleblas, Karin Anema, Theo Baart, Clemens Boon, Peter van Breukelen, Anton van Daal, Reinier Gerritsen, Ineke Oostveen, Maarten van de Velde, Martin van Welzen, Georges van Wensveen, Don Wijnsen anderen LITHOGRAFIE Nefli, Haarlem DRUK PlantijnCasparie Capelle aan den IJssel CONTACT Diana Baal, telefoon 033 253 98 89 Dit is een uitgave van Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Dit magazine is met zorg samengesteld. U kunt er echter geen rechten aan ontlenen. Kopiëren of citeren van (delen van) de inhoud is toegestaan in overleg met Bouwfonds MAB Ontwikkeling.

Bij deze NAW hoort een dossier over de starters op de woningmarkt. Dit dossier is ook los verkrijgbaar. Mail voor een extra exemplaar naar ontwikkeling@bouwfonds.nl

48

interieur

HOOFDKANTOOR Bouwfonds MAB Ontwikkeling B.V. Displayweg 8 3821 BT Amersfoort Postbus 15 3870 DA Hoevelaken Telefoon 033 253 97 00 Fax 033 253 96 85 Email ontwikkeling@bouwfonds.nl MULTIFUNCTIONELE PROJECTEN Wijnhaven 60 Postbus 19412 2500 CK Den Haag Telefoon 070 306 84 00 Fax 070 354 36 18 Email info@mab.com REGIO NOORD-OOST Grote Voort 221 Postbus 10054 8000 GB Zwolle Telefoon 038 425 44 40 Fax 038 425 44 41 Email ontwikkeling.zwolle@bouwfonds.nl REGIO MIDDEN-OOST De Brand 30 Postbus 1 3800 AA Amersfoort Telefoon 033 453 41 11 Fax 033 453 41 90 Email ontwikkeling.amersfoort@bouwfonds.nl REGIO NOORD-WEST Schipholpoort 64 Postbus 4376 2003 EJ Haarlem Telefoon 023 530 66 03 Fax 023 536 63 94 Email ontwikkeling.haarlem@bouwfonds.nl REGIO ZUID-WEST Poortweg 4b Postbus 75 2600 AB Delft Telefoon 015 268 08 08 Fax 015 262 33 63 Email ontwikkeling.delft@bouwfonds.nl REGIO ZUID Vestdijk 61 Postbus 6540 5600 HM Eindhoven Telefoon 040 265 98 59 Fax 040 246 40 40 Email ontwikkeling.eindhoven@bouwfonds.nl