NAW#4 voorjaar 2002 by bpd-nl

NAW

adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaatsnaam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats

Bouwfonds Wonen magazine # 4

Met dossier Wonen & Werken

NAW

inhoud

Bij NAW horen de woorden Naam, Adres, Woonplaats. Dit zijn de begrippen die centraal staan in dit magazine. Aandacht voor de bewoner (naam), de woning (adres) en het gebied (woonplaats) is voor Bouwfonds Wonen essentieel bij de ontwikkeling van aantrekkelijke woongebieden.

stedelijk wonen

steden en dorpen

thema dossier

actueel

uitleg

landelijk gebied

buitenland

De Vooruitgang: een impuls voor de buurt

Joure, lef in dorpse sferen

Wonen & Werken

Huissen, een verhaal apart

Haarlemmermeer, meer dan een toevluchtsoord

De lange weg naar een randmeer

Franse koper is conservatief

En verder in dit nummer

Het pand dat nog niet eens zo gek lang geleden als arrondissementsparket in gebruik was, is nu een wervend woongebouw: ‘de Vooruitgang’ aan de Schiekade in Rotterdam.

Waterwoningen, mooie ruime uitbreidingslocaties waar ondanks de grootte toch nog een dorpse sfeer hangt. Een portret van een plaatsje waar je net niet anoniem kunt winkelen.

Er zitten nogal wat haken en ogen aan de woonwerkwoningen. Maar het is een goed product. Dat blijkt uit het dossier dat dit keer helemaal in het teken staat van wonen en werken.

Een snelle grondverwerving, een sluitende grondexploitatie en een prima plan voor de bouw van 1250 woningen. Toch pakken sombere wolken samen boven de bouwlocatie Loostraat-Zuid.

Floriande en Getsewoud. Twee uitbreidingslocaties van Haarlemmermeer. Wie wonen er en waarom? Een reportage over een gemeente die op alle fronten flink aan de weg timmert.

Een randmeer van 3000 hectare in de Noordoostpolder. Het biedt volop economische kansen voor het gebied. Maar de weg naar realisering van een dergelijk meer is lang en moeilijk.

Sinds medio 2001 maakt de Franse projectontwikkelaar Marignan onderdeel uit van Bouwfonds Wonen Internationaal. NAW reisde af naar Parijs en sprak er met de directie.

pagina 10

pagina 16

pagina 21

pagina 42

pagina 44

pagina 50

pagina 56

➔ opgevallen ➔ De Parade ➔ 100 jaar wonen ➔ de verandering ➔ interieur ➔ verhuizen

omslagfotografie Peter van Breukelen

4 7 15 41 49 55

opgevallen Boomkikker wint strijd tegen bouw

Huis van de toekomst wordt nooit huis van het heden

Ouderen voorkomen leegloop platteland

De bouw van zeventien recreatiewoningen in het Achterhoekse plaatsje Neede is voorlopig van de baan. De bezwarencommissie van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij heeft onlangs de afgifte van de bouwvergunning door de gemeente Neede teruggedraaid. Een populatie boomkikkers die zich bij de toekomstige bouwlocatie ophoudt, heeft de strijd tegen de bouwdrift gewonnen. En terecht, zo vindt R. Cremers van de stichting Reptielen, Amfibieën en Vissen Onderzoek Nederland, kortweg RAVON, in Nijmegen.

Hoe ziet de toekomst er straks uit? Rijden we op jetscooters naar ons werk en openen we deuren door met onze ogen te knipperen? Deze vragen hebben talloze schrijvers en denkers zich al gesteld. Jules Verne wilde naar de maan, George Orwell voorspelde in zijn boek 1984 een allescontrolerende overheid en Chriet Titulaer had zijn Huis van de Toekomst. Inmiddels zijn er plannen om in Amsterdam-Zuidoost opnieuw een futuristisch huis te bouwen. Wat vindt Titulaer eigenlijk van dit nieuwe huis?

Ouderen als redders van het platteland. Deze typering gaat Wim Kromwijk, projectleider van de kersverse stichting Wonen van Senioren op Boerderijen (WSB) iets te ver. ‘Maar’, zo benadrukt hij, ‘het is een feit dat er veel boerderijen leegstaan of vrijkomen, en dan zijn het ideale objecten waar groepen ouderen hun oude dag kunnen slijten.’

Ging de vlag bij u in de top toen u hoorde van het besluit? ‘Dat kun je wel zeggen. De beslissing is natuurlijk door het ministerie van LNV genomen. Maar ik vind het natuurlijk een goede zaak dat die kikkers daar nu rustig kunnen blijven zitten.’ Zijn het dan zulke bijzondere dieren? ‘Het is de enige klimmende soort kikkers die wij in Nederland kennen. Ze hebben zuignappen aan hun vingers waarmee ze in bomen kunnen klimmen. Dat is best bijzonder.’ Zijn er nog veel van? ‘In de afgelopen vijftig jaar is negentig tot vijfennegentig procent uitgestorven. Ze kwamen voor in moerasachtige gebieden. Door woningbouw, maar ook door de verandering van de landbouw en verdroging komen ze nu alleen nog voor in provincies als Overijssel, Gelderland en nog een beetje in Brabant.’ Is dat heel erg? ‘En dat vraagt u aan iemand van een organisatie die zich bezighoudt met onderzoek en het behouden van kikkers in Nederland?’ Ja. ‘Oh. Natuurlijk is dat erg. We moeten minimaal in staat zijn de natuur te houden op het niveau dat we op dit moment hebben. Dat eisen we min of meer ook van de arme landen, dus moeten wij wel het goede voorbeeld geven.’ Bij de bouw van de bungalows is nog voorgesteld ze te verplaatsen. Was dat geen goed idee? ‘Daarmee moet je toch voorzichtig zijn. Je weet nooit van tevoren exact of ze op een nieuwe locatie kunnen gedijen. En omdat het er al zo weinig zijn, moet je geen risico nemen. Dus gewoon lekker laten zitten.’ Ze klimmen in bomen; hebben deze kikkers nog andere kenmerken? ‘Ja. Ze maken een enorme pestherrie.’

‘Het is allemaal afgekeken van mijn project in Rosmalen’, valt Titulaer met de deur in huis. ‘Wat ze in Amsterdam-Zuidoost gaan bouwen is niet meer dan een voortzetting van het huis van de toekomst in het Belgische Vilvoorde. In het kader van de Europese gedachte worden nu overal kopieën neergezet.’ De voormalige presentator van het televisieprogramma Wondere Wereld was de geestelijk vader van het Huis van de Toekomst in Rosmalen. Hij gaf met zijn huis in Rosmalen eind jaren tachtig alvast een glimp op wat ons te wachten stond. ‘Voor het grote publiek werd het als attractie gebracht, maar voor mij was het een experimenteel project. Ik wilde mensen aan het denken zetten’, aldus de visionair. Het huis in Rosmalen staat er nog wel, maar het was te duur om aanpassingen te doen. Alle systemen zijn inmiddels ontkoppeld en het futuristisch huis is weer gewoon een huis. Een herinnering aan hoe we vijftien jaar geleden

‘Ik wilde mensen aan het denken zetten’ over de toekomst dachten. ‘Maar,’ bezweert Titulaer, ‘een huis van de toekomst wordt nooit een huis van het heden en zeker niet van het verleden.’ Het huis in Rosmalen heeft zeven jaar bestaan. Het hadden er net zo goed vijf kunnen zijn, of tien. Waarom dan zeven? ‘Gewoon omdat zeven een magisch getal is, uit de lucht gegrepen dus.’ Was het huis in Rosmalen een luchtkasteel? ‘Kijk, met al die domotica en afstandsbedieningen in woningen is het niets geworden en voorlopig wordt dat ook niets. Toch is de helft van mijn ideeën werkelijkheid geworden. Maar dan moet je denken aan minder zichtbare dingen als beveiliging en isolatie. En internet, hoewel ik daarvoor een andere naam had.’ De echte waarde van dit soort projecten zit volgens Titulaer niet in concrete ideeën. ‘Nee, het zet mensen aan het denken. Vanuit de hele wereld zijn geïnteresseerden naar Rosmalen gekomen om een blik in onze toekomst te werpen en daar hun eigen conclusies aan te verbinden. Ik bedoel hiermee niet het algemene publiek, maar vooral denkers uit landen als Japan. U moet weten dat daar pas écht over de toekomst wordt nagedacht.’

Kwaliteit Duitse keukens gaat nooit verloren Het gaat niet goed met de kwaliteit van de Duitse bouw. Zo meldden de Nederlandse vakbladen onlangs dat de gebreken aan Duitse nieuwbouwwoningen met minstens tien procent zijn toegenomen. Duits exportproduct nummer één is de keuken. Reden dus om ons af te vragen of de kwaliteit van de keuken van onze oosterburen ook in een neerwaartse spiraal zit. ‘In mijn ogen, zeker niet.’ J.P. Verhoeks senior, eigenaar van Verhoeks Keukens in Tiel laat er geen misverstand over bestaan. Voor de ervaren keukenleverancier staat de Duitse keuken nog immer voor kwaliteit. Verhoeks is onder meer dealer van Poggenpohl, dat hij bestempelt als de Rolls Royce onder de keukenmerken. ‘We hebben het hier over de absolute top, zowel qua functionaliteit en design als kwaliteit.’ Verhoeks zegt de verhalen over de teloorgang van de Duitse bouw te kennen. ‘Het loopt allemaal terug. Maar dat gaat niet op voor de keukens. Sterker, mijn ervaring is zelfs dat Duitsland de Nederlandse markt steeds belangrijker gaat vinden. Voorheen waren ze met hun nieuwe ontwerpen meer op het thuisland gericht en liepen wij er een beetje achteraan. Maar tegenwoordig doen wij volwaardig mee.’

Betrouwbaarheid, daar gaat het volgens de keukenleverancier om. ‘En dan heb ik het over het nakomen van afspraken en redelijke levertijden. De consument moet daarop kunnen rekenen. En Duitsers komen als geen ander hun afspraken na. Zeker als ik dat vergelijk met Italiaanse en Franse keukenfabrikanten. Die kunnen van hun Duitse collega’s nog het een en ander leren.’ Communicatie En mocht het toch mis gaan dan ligt de fout volgens Verhoeks in negen van de tien gevallen aan de communicatie tussen de Nederlandse dealer en de consument. ‘Het komt gelukkig zelden voor, maar wanneer ik een bestelformulier weken op mijn bureau laat liggen, en de datum van aflevering vertraagt, kan de Duitse fabrikant daar toch niets aan doen? We moeten dan als bedrijf de hand in eigen boezem steken.’

Inmiddels hebben ruim dertig geïnteresseerde 55-plussers zich bij zijn stichting aangemeld. Ouderen die het wel zien zitten om naar het platteland te verhuizen en daar te genieten van de rust en ruimte. Een mogelijkheid die door de stichting wordt gestimuleerd. ‘Over het algemeen laten bestemmingsplannen dit soort initiatieven nog niet toe. Boerderijen hebben een agrarische bestemming en wij proberen daar verandering in te brengen. Er wordt door gemeenten en provincies enthousiast op gereageerd. Laatst zei de gedeputeerde van Drenthe nog dat hij niets ziet in meer woningbouw, maar dat het ombouwen van boerderijen tot appartementen feitelijk een prima optie is.’ In het Zeeuwse Sint Laurens is sinds enige tijd een woongemeenschap voor ouderen neergestreken. Een hoeve met de klinkende naam ’t Hof Popkensburg is omgebouwd tot zestien appartementen. De bewoners

‘Nieuwkomers kunnen eerst twee weken proeflogeren’ variëren in leeftijd van 51 tot 91 jaar. Nieuwkomers kunnen eerst twee weken proeflogeren waarna de groep beslist of hij of zij mag blijven. Big Brother-achtige toestanden dus in het Zeeuwse. ‘Dat is het alleen als je het negatief benadert’, zegt Frank van der Aa, woordvoerder van de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) lachend. ‘Het is logisch dat de mensen bepalen wie zij in hun gemeenschap willen hebben.’ De ANBO is enthousiast over het initiatief. ‘Het geeft senioren meer keuzemogelijkheden. En wonen op het platteland kan ideaal zijn, als er maar zorgvoorzieningen in de buurt zijn.’ Volgens Kromwijk zal het initiatief een grote vlucht nemen. De website

Wonen & Werken

van de stichting, www.stichtingwsb.nl wordt in toenemende mate bezocht. Daarop staat ook een overzicht van boerderijen die in de verkoop zijn met een link naar de desbetreffende makelaar. Het aanbod is echter gering. Zegge en schrijve twee boerderijen waaronder één in het Zeeuwse IJzendijke. De hoeve mag er overigens zijn. Naast een vrijstaande woning bestaat het object uit schuren, een aardappelloods en een varkensstal. Met 1,5 hectare grond moet de boerderij 284.090 euro opbrengen. Makelaar Jan de Dobbelaere uit Oostburg is echter nog niet platgebeld door ouderen. ‘Voor ouderen lijkt het mij ook niet zo geschikt. Ik heb trouwens ook nog drie kerken in de verkoop. Is dat niet iets voor ze?’ Kromwijk kan erom lachen. ‘Met kerken houden we ons niet bezig. Hoewel het natuurlijk een optie is. Er zijn ook tal van industriële projecten op het platteland zoals melkfabrieken die een andere bestemming moeten krijgen. Dus waarom ook daar geen ouderen in laten wonen?’

manifestatie opgevallen

‘De Parade’ als geslaagd visitekaartje

Bouwfonds vernieuwd website Sinds kort is de vernieuwde site van Bouwfonds in de lucht. Via www.bouwfonds.nl kunnen bezoekers alle mogelijke informatie over de onderneming vinden. Opvallend is de scheiding die is aangebracht tussen pagina’s voor particulieren en pagina’s voor zakelijke bezoekers. Men kan op die manier snel naar gewenste pagina’s doorklikken.

De Rotterdamse Cruise Terminal was op zeven december vorig jaar het decor voor het evenement ‘ Stad in Zicht, Parade van de verandering’. Het was voor het tweede achtereenvolgende jaar dat Bouwfonds Wonen een dergelijke manifestatie op touw zette. Werd in 2000 het spits afgebeten met het thema ‘Persoonlijk Wonen’, in december stonden herstructurering en functieverandering in de bestaande stad centraal. Tal van onderwerpen kwamen aan bod die direct of indirect met deze thema’s te maken hebben. De vorm waarin dat gebeurde varieerde van zakelijk tot vermakelijk wat dan ook mede de aantrekkelijkheid van de Parade vergroot. En de interactie met de bezoekers, relaties van Bouwfonds Wonen, werd gezocht door de verschillende discussiebijeenkomsten en workshops. En wie de stad even over zich heen wilde laten komen, kon een boottochtje maken door de Rotterdamse haven. Kortom, met dit geslaagde evenement gaf Bouwfonds Wonen wederom haar visitekaartje af. Een fotoreportage.

Voor bezoekers die zich oriënteren op een nieuwbouwwoning is er het woningaanbod van Bouwfonds Wonen. Op overzichtelijke wijze worden projecten die in verkoop of in voorbereiding zijn getoond. Dit deel van de site wordt in de loop van dit jaar in fases uitgebreid. Zo kunnen belangstellenden zich binnenkort via de site voor een project inschrijven. Een fase later kunnen kopers van een Bouwfondswoning allerhande informatie over de woning, zoals hun individuele plattegronden, de financiële stand van zaken en de voortgang van de bouw, via de site verkrijgen. Daarnaast onstaat dan de mogelijkheid om ook met andere kopers van het project in contact te treden via een zogenaamde community. Deze ontwikkelingen zijn in het belang van de verdere uitbouw van het concept Persoonlijk Wonen van Bouwfonds. Doordat de koper voor een deel zelf de indeling, afwerking, uitrusting, grootte en uiterlijk van de woning bepaalt ontstaat er een grotere stroom aan informatie over het individuele bouwnummer. De site van Bouwfonds ontsluit deze informatie voor de kopers.

‘Nooit genoeg van de Pyramide van Austerlitz’ De Pyramide van Austerlitz in de gemeente Woudenberg wordt de komende jaren gerestaureerd. Voor ruim een miljoen euro wordt het monument ter nagedachtenis aan Napoleon volledig in ere hersteld. J.W. van Kolfschoten kijkt als eigenaar van de horecagelegenheid ‘De Pyramide van Austerlitz’ dagelijks naar het monument. Nooit genoeg van die groene kolos? ‘Nee, niet echt. Ik vind wel dat het tijd wordt dat er iets aan de pyramide wordt gedaan. En de plannen die er nu voor zijn zien er goed uit. Zo komt er nu ook een goed informatiepunt bij zodat de bezoeker weet waarom dat monument er staat.’ Komen bezoekers nu voor de pyramide of voor uw horecagelegenheid met speeltuin? ‘Het is natuurlijk leuk dat monument, maar men komt toch echt voor ons. De kinderen spelen in de speeltuin terwijl de ouders iets gebruiken, en dan maken ze daarna een wandelingetje en lopen ze langs dat ding.’ Echt waar? ‘Zeker weten. Want laten we eerlijk zijn; het is natuurlijk een statisch geval. Daar ga je een keertje naar toe maar daarna weet je het wel.

opgevallen

Het gekke is dat iedereen het wel kent.’ Maar weten mensen eigenlijk waarom dat monument er staat? ‘Men vraagt het regelmatig en dan hebben wij hier keurige foldertjes liggen waar het allemaal in staat.’ Het is toch uit eerbetoon voor Napoleon? ‘Oorspronkelijk niet helemaal. Het is er in 1804 neergezet omdat generaal Augustuste de Marmont met 20.000 soldaten op die plek gelegerd is geweest. Aanvankelijk heette het ook de Marmont-berg. Maar een jaar na de bouw voerde Napoleon in Tjechië de slag bij Austerlitz en toen is de naam van het monument daar naar omgedoopt. Zo zit dat dus.’ De restauratie van het monument, dat onder andere hele nieuwe graszoden krijgt, gaat twee jaar duren. Gaat u ook nog iets doen aan uw horecagelegenheid. Met andere woorden: lift u op de renovatie mee? ‘Ja toch wel. We zijn bezig met de vernieuwing van het restaurant en het buitengebeuren. Dus alles komt een beetje in een nieuw jasje te zitten. En als ik de provincie Utrecht tijdens de presentatie van de vernieuwingsplannen moet geloven gaat het hier nog drukker worden. Weet je wat ik trouwens onlangs ontdekt heb? Nee. ‘Dat we met 130 jaar de oudste horecagelegenheid van Nederland zijn. Leuk toch?’

Violet Falkenburg als gespreksleider tijdens een van de diverse forumdiscussies over stedelijke vernieuwing. Op verschillende manieren werden de onderwerpen rond het thema over het voetlicht gebracht. Van vermakelijk tot serieus. Het blijkt een recept voor succes.

Burgemeester Ivo Opstelten opende ‘de Parade’. ‘U had hiervoor geen betere plek kunnen uitkiezen’.

Er was veel te zien en daarom ook te bepraten. Onder het genot van een hapje en een drankje kwam wat dat betreft iedereen wel aan zijn of haar trekken.

Muziek voor de vermaak. En ook voor elk wat wils variërend van een hoempapaorkestje tot heuse housescratchers.

stedelijk wonen

De Vooruitgang, een impuls

voor de buurt

auteur Gabriël Snuverink beeld Peter van Breukelen Grootstedelijke taferelen. Tram 8 raast luid rinkelend voorbij, terwijl een rij auto’s optrekt na een groen verkeerslicht. Het is dinsdagochtend, de binnenstad van Rotterdam is volop in touw. Gebouwen in alle stijlen en uit alle tijden laten de drukte gelaten langs zich heen gaan. Hiertussen staat de Vooruitgang, het voormalige gebouw van het arrondissementspakket en inmiddels omgetoverd in een appartementencomplex, een project van de NV Stedelijk Wonen en Bouwfonds Wonen.

Oudere Rotterdammers kunnen zich nog herinneren hoe druk de Rotterdamse Schie bevaren werd. Waar nu het drukke verkeer zich over de Schiekade een weg zoekt naar het centrum of naar de uitvalswegen rond de stad,

was het tot 1940 een drukte van belang op het water, dat een verbindingsweg vormde tussen de Kolk en de Oude of Delftse Schie. De producten die door zeeschepen werden aangevoerd, werden in het centrum van de stad overgeslagen om vervolgens op transport te gaan naar het achterland. Op 9 juni 1940 was het 600 jaar geleden dat de Schie gegraven werd, destijds de basis voor de expansie van Rotterdam. Om begrijpelijke redenen werd dat feit niet gevierd: de Schie werd gedempt met het puin dat afkomstig was uit de verwoeste binnenstad. Herenhuizen In de jaren dat de Schie een drukbevaren waterweg vormde, werd een groot aantal herenhuizen langs het water gebouwd. Aan het einde van de Schiekade werd een dubbel herenhuis gebouwd, waarvan de gevel van omstreeks 1780 dateert. Het huis had

duidelijke kenmerken van de Lodewijk XVI-stijl en het moet er in zijn glorietijd schitterend hebben uitgezien. Aan het eind van de vorige eeuw was het lange tijd bewoond door dr. M.C. Mensing, die van groot belang is geweest voor het onderwijs in Rotterdam. Hij was onder meer arrondissementsschoolopziener en een der eerste bestuursleden van de Rotterdamse Academie, die in 1851 werd opgericht. Ook was het gebouw een tijd lang in gebruik bij de Chemische Wasserij van J.C. Roos en Zonen. In 1948 werd het herenhuis afgebroken. Op de plaats waar het had gestaan, verrees het kantoorgebouw van Coöp Verbruiksvereniging ‘De Vooruitgang’, beter bekend als de Co-öp, die in dat jaar het vijftigjarig bestaan vierde. Eind jaren zestig werd het pand aangekocht door de Rijksgebouwendienst. Dertig jaar lang was het pand in gebruik als Arrondissementsparket van Justitie. Inmiddels zijn er >

‘Het binnenplein wordt als ontmoetingsplek gebruikt’ twaalf bijzondere appartementen ontwikkeld, waarvan elf met een eigen parkeerplaats. Achter het gebouw worden tien stadshuizen gebouwd, elk met een inpandige garage. Stedelijk Wonen ‘Ik ben erg trots op dit project’, vertelt hoofd projectmanagement Marcel van der Werf van Bouwfonds. Het is een uitdaging om een project als dit aan te pakken; hij beschouwt de Vooruitgang een beetje als zijn kindje. ‘Je ziet dat dit soort binnenstedelijke projecten vaak blijven liggen. Dat vind ik jammer. Ontwikkelaars moeten er meestal geld op toeleggen.’ Hoe en waarom heeft Bouwfonds dan toch de handschoen opgepakt? Van der Werf: ‘We vinden het belangrijk om ons gezicht ook in de binnensteden te laten zien. Samen met de gemeente Rotterdam en Patrimoniums Woningstichting hebben we ons verenigd in de NV Stedelijk Wonen Rotterdam (SWR). Directeur van SWR is Martin Bulthuis, voorheen hoofd monumentenzorg van de gemeente Rotterdam. Bulthuis: ‘De doelstelling van SWR is om op plekken waar de markt en de sociale sector het niet oppakken, toch te vernieuwen.

Soms doen we dat op eigen kracht, een andere keer met Bouwfonds en soms weer met het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam.’ In dit geval is het SWR geweest die het voormalige Arrondissementsparket heeft aangekocht, en is er een samenwerkingsovereenkomst met Bouwfonds Wonen gesloten. Vervolgens heeft SWR de ontwikkeling van een twaalftal appartementen in het voormalige arrondissementsparket ter hand genomen. Bouwfonds Wonen heeft, naast projectfinanciering en risicoafdekking voor SWR, de ontwikkeling van tien stadswoningen op het achterterrein van het arrondissementsparket voor zijn rekening genomen. Ontmoetingsplek De Vooruitgang ligt in de Agniesebuurt, die in het kader van de strategische wijkaanpak van het Grote Stedenbeleid als vernieuwingsgebied is aangemerkt. Margot van Doggenaar is namens deelgemeente Rotterdam-Noord

‘Cafés, restaurants, winkels, alles op een steenworp afstand’

Van desolate plek tot een aansprekende woonomgeving Wat vroeger een desolate plek was aan de Schiekade, is nu een sprekend voorbeeld van binnenstedelijke vernieuwing. Alle woningen van de Vooruitgang zijn inmiddels betrokken en op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan de buitenruimte. De Vooruitgang is het zesde succesvolle project van Stedelijke Wonen Rotterdam (SWR). Nadat SWR het voormalige Arrondissementsparket aan de Schiekade had aangekocht, is er een samenwerkingsovereenkomst met Bouwfonds Wonen gesloten. SWR is een samenwerking tussen de gemeente Rotterdam, Patrimoniums Woningstichting en Bouwfonds Wonen B.V.. Vervolgens heeft SWR de ontwikkeling van twaalf appartementen in het voormalige arrondissementsparket opgestart. En door Bouwfonds Wonen is, naast projectfinanciering en risicoafdekking voor SWR, de ontwikkeling van tien stadswoningen op het achterterrein van het arrondissementsparket ter hand genomen. Op dat moment stond daar nog een voormalige jeugdgevangenis. Het Architektenatelier uit Boskoop heeft de ontwerpen gemaakt en uitgewerkt. Projectmanager Marcel van der Werf hoeft niet lang na te denken over een antwoord op de vraag wat het plan nu zo bijzonder maakt. ‘Dit is

stedelijk wonen

natuurlijk een mooi voorbeeld van functieverandering. Van werken naar wonen.’ Op het achterterrein is de voormalige jeugdgevangenis gesloopt en zijn tien stadswoningen gebouwd en in juli 2001 opgeleverd. Wat parkeren betreft is de Vooruitgang volgens Van der Werf vooruitstrevend. ‘De eengezinswoningen hebben een inpandige garage, die bereikbaar is via de poort in het appartementengebouw en het achterterrein, waar ook parkeerplaatsen voor de appartementen zijn gelegen. Dit project voorziet nagenoeg volledig in zijn eigen parkeerbehoefte.’ Intensief en dubbel ruimtegebruik Naast de al genoemde inpandige garages voor de eengezinswoningen, is ook de wijze waarop de buitenruimte boven de openbare ruimte is gesitueerd opvallend. Hierdoor ontstaat namelijk een efficiënt gebruik van de beschikbare ruimte. Van der Werf: ‘Door de gekozen smalle beukmaat van 3 meter 90 hebben we extra woningen kunnen realiseren. De bijzondere plattegronden die de architect heeft ontworpen hebben tot gevolg dat die smalle beukmaat niet als zodanig wordt ervaren.’ Verder heeft de architect op inventieve wijze ingespeeld op het aanwezige niveauverschil in het terrein door een split-level woningtype te ontwerpen.

verantwoordelijk voor de Agniesebuurt. Ze leidt de plangroep, waarin onder meer de gemeente, Bouwfonds, SWR en opbouwwerk vertegenwoordigd zijn. Van Doggenaar: ‘De Vooruitgang sloot goed aan bij andere projecten en kwam dus in aanmerking voor subsidie. De openbare ruimte was hard aan vernieuwing toe. Het binnenplein vormde meer een doorgangsroute tussen twee blinde muren dan een verblijfsplaats en had een treurige aanblik,’ schetst ze de vroegere situatie. Het is nu de bedoeling dat het binnenplein als ontmoetingsplek voor de bewoners gebruikt gaat worden. ‘Daarvoor hebben we met de nieuwe bewoners en de bewoners van de omliggende woningen overlegd. Verschillende ontwerpen voor het plein hebben de revue gepasseerd. Bovendien wilden de bewoners graag een kunstwerk op de blinde muur. Die komt er in de vorm van drie reuzefoto’s. Verder is gekozen voor bankjes en flink wat groen.’ >

Het plein voor de voormalige jeugdgevangenis, inmiddels Banierhof geheten, had voor de planrealisatie een sombere uitstraling en was een ontmoetingsplaats voor ‘hangjongeren’. Dit werd door de buurt als onwenselijk gezien. Inmiddels is de herinrichting van het Banierhof begonnen. Van der Werf: ‘Ik ben blij met de manier waarop dit in zijn werk is gegaan. Vertegenwoordigers van de deelgemeente hebben zich er hard voor gemaakt en via inspraakrondes heeft ook de buurt mee kunnen praten over de inrichting van het plein.’ Door de positie van de eengezinswoningen vindt er nu ook sociale controle plaats, waardoor het plein weer een duidelijke buurtfunctie kan krijgen. Voor elk wat wils Er zijn zeer veel woningtypen, waardoor een brede groep woonconsumenten bediend wordt. Van der Werf licht toe: ‘De appartementen variëren van groot tot klein, van eenlaagse tot zelfs drielaagse appartementen. Vooral starters hebben deze appartementen gekocht. In de eengezinswoningen wonen uiteenlopende consumenttypes. De Vooruitgang heeft dus een zeer wisselende bewonerssamenstelling, zoals je verwacht in een stad als Rotterdam.’

100 jaar wonen Waarom ‘Koffietijd’ wel moest verdwijnen

‘Wij hebben geen groene vingers, dus het dakterras is voor ons voldoende’ Van Doggenaar is zeer te spreken over de Vooruitgang. ‘Het is een geslaagd project. In een buurt waar het overgrote deel van de woningen in de huursector valt, blijkt ruimte te zijn voor koopwoningen. Ook corporaties durven het nu aan om hun huurwoningen te verkopen. Het is een duidelijke impuls voor de rest van de Agniesebuurt. Maar wat belangrijker is, de bewoners zijn zeer tevreden.’ Appartementen Vanaf de Schiekade leidt een onderdoorgang naar een ruime binnenplaats achter de Vooruitgang. Het is er stil, niemand op straat. Ook in de nieuwe stadswoningen is nauwelijks een teken van leven te bespeuren. Slechts een werkster is druk bezig. Het moge duidelijk zijn dat de meeste bewoners werken en zijn overdag niet thuis zijn. De bewoners zijn over het algemeen jong, hoger opgeleid en overdag werkzaam. Ed Koeleman woont sinds drie maanden in een van de appartementen. ‘Ik ben geboren en getogen in Rotterdam en heb hiervoor lang in Overschie gewoond. Toch trok de binnenstad me wel. Toen ik zo’n twee jaar terug een advertentie van de Vooruitgang in de krant zag staan, heb ik direct gereageerd.’ Koeleman was zeer gecharmeerd van de locatie en de prijs. ‘Ik ben zo in de bruisende stad. Cafés, restaurants, winkels, alles ligt op een steenworp afstand. Ideaal voor mij.’ Over zijn appartement is Koeleman enthousiast. ‘Ik woon nu in een nieuwe woning in een oud gebouw, waardoor mijn woning voldoet aan

stedelijk wonen

de moderne wooneisen.’ Alle twaalf de appartementen hebben een eigen indeling. De kopers hadden zelf nog grote zeggenschap over de indeling van hun loft. Ieder appartement is dus anders. Privacy Vaak fronsen mensen hun wenkbrauwen wanneer het gaat over de omgeving. De overlast van schooljeugd en zwervers zou immers groot zijn. Koeleman: ‘Daar hebben we hier helemaal geen last van. Zoals je ziet is de binnenplaats nogal afgelegen van de omgeving.’ Bewoners van de stadswoningen Remco Rosbergen en Renate van Klaveren zijn het roerend met hem eens. ‘We hadden verwacht last te hebben van de drukte, maar het valt erg mee,’ vertelt Rosbergen. Hij wijst op het feit dat de binnenplaats als doorsteek gebruikt kan worden, maar dat bijna niemand dat doet. ‘De Vooruitgang ligt toch een beetje verscholen. Zo houden we onze privacy. Zoals je ziet staan om het complex voornamelijk kantoorgebouwen, na zessen is het dus rustig. En aangezien wij overdag werken, hebben we ’s avonds geen last van deze buren. Hier is het rustig rond de woningen, maar vijftig meter verderop ligt de grote stad.’ Naast de vrij toegankelijke binnenplaats is er nog een andere binnenruimte waarover alleen de bewoners de beschikking hebben. De bewoners van de appartementen hebben hier een parkeerplaats, de garages van de stadswoningen kunnen via deze binnenplaats

bereikt worden. De Vereniging van Eigenaren beheert het terrein. Inmiddels hebben de bewoners in het kader van gezamenlijk beheer een keuze voor de straatverlichting gemaakt. Woningen Rosbergen en Van Klaveren wonen sinds drie maanden in een van de eengezinswoningen. ‘Onze vorige woning in Capelle aan den IJssel was te groot en de buurt te rustig. Na zessen zag je er – op wat mensen die een rondje met de hond doen na – nauwelijks meer iemand op straat. Wij zoeken ons vertier in de binnenstad en dan merk je dat Capelle toch nog wel een eind weg ligt. We moesten of met de auto, waardoor een van ons rekening moest houden met het drankgebruik, of we waren afhankelijk van de metro,’ vertelt Van Klaveren. Hun woning is opgebouwd uit zes verschillende niveaus kruislings tegenover elkaar, die elk een eigen woondeel vormen. Zo is op de begane grond een garage te vinden, een niveau hoger de keuken en daar schuin tegenover de woonkamer. Hier weer boven liggen de slaapkamers. Via een centrale binnentrap staan de niveaus met elkaar in verbinding. Voor ouderen en gezinnen met kinderen zijn deze woningen daarom niet zaligmakend. Dat de woningen geen tuin hebben maakt de Rosbergen en Van Klaveren niet veel uit. ‘We hebben geen groene vingers. Het dakterras is voor ons voldoende en bovendien hebben we de hele dag zon.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

En dan is er koffie! Het was de eind goed-al goed-uitspraak die in de jaren tachtig alle turbulentie corrigeerde in het huishouden. Een bijna klassiek geworden slogan uit de televisiereclame, net als ‘Schat, staat de Bokma koud?’. Wat is er aan voorafgegaan? Vader en zoon hebben zich overgeleverd aan een voetbalpartijtje, dat wordt afgeblust met een mok dampende koffie. Of het gezin heeft een nieuw huis betrokken, en is na een dag dozen in- en uitpakken, boren en timmeren even toe aan een rustpunt. Camera zoomt in op de verzadigde blikken van het jonge ouderpaar. Ander tafereel: familie van overzee komt op bezoek, er staan twee glunderende grootouders klaar, men zet zich rond de tafel en daar komen de bebloemde kopjes op tafel met het verwarmende vocht. Koffietijd! In Nederland is het, als je op de reclame afgaat, regelmatig verbonden met knusse familiale omstandigheden. Geen tijd voor moeilijk doen of een conflict, de drank is de verbindende schakel in het huiselijk geluk. Het verhaaltje bevat ook een klein dramatisch contrast: de gezinsleden storten zich eerst afzonderlijk in allerhande activiteiten om vervolgens elkaar weer te ontmoeten aan de keukentafel. In ‘Tijd voor Moccona’, ook uit de jaren tachtig, is het niet veel anders, maar hier is de hoofdpersoon een wat oudere, niet werkende vrouw, die na het bereiden van het ontbijt zichzelf trakteert op quality hour, in het gezelschap van een kop oploskoffie. In de Nederlandse reclame lijkt koffie en het opschenken dat daaraan voorafgaat, voornamelijk een huiselijke bezigheid. De koffie pruttelt, wat klinkt het ineens ouderwets. Wie Amerikaanse televisieseries ziet, treft het middelpunt rond de koffie buitenshuis. De onderhuidse spanning die doorlopend voelbaar was in de succesvolle serie Twin Peaks (Fire walk with me), werd gecompenseerd in de plaatselijke diner waar de kelnerin Norma niet anders deed dan de onverwoestbare glazen koffiekan hanteren, die op twee komfoortjes werd warm gehouden. Tweede beker gratis, zoals in de meeste Amerikaanse cafetaria’s. Koffie hield in die diner de verwikkelingen na de moord op Laura Palmer buiten de deur. En anders had de beker koffie deze neutraliserende functie wel op het politiebureau, waar de special agent Dale Cooper even ontspande: koffie als bezinningsmoment of als onschuldig wapen

tijdens het verhoor. In Amerikaanse televisieseries worden er binnenshuis whisky’s (uit karaffen) of cocktails uitgeserveerd, en is het koffiegebruik een verwennerij voor buiten de deur, lijkt het wel. De keten Starbucks is er groot mee geworden. Terwijl het interieur rondom koffie non-descript lijkt volgens diezelfde tv-series, is juist sterke drank gekoppeld aan weelderige, hotellobby-achtige ruimtes, staan de karaffen op classicistisch vormgegeven buffetten. Hoewel de Douwe-Egberts-reclame van nu nog altijd de huiselijke atmosfeer kent, is er geleidelijk aan een andere sfeer naast gezet. Het klassieke gezin heeft gezelschap gekregen van andere samenlevingsverbanden, en het koffieritueel is ook al verplaatst naar buiten, naar een Italiaanse espressobar – dit om het eigen merk espresso aan te prijzen – of naar een mediterraan terras. Hadden de interieurs uit de jaren tachtig nog iets onbestemds Hollands, met een grenen tafel en geruite gordijnen, de hedendaagse hebben iets koels, internationaals, dat wil zeggen roestvrijstalen tafeltjes, glas in en rond de bar, donkerhouten lambrisering. Van tuttigheid zijn we opgeschoven richting een design-achtige zakelijkheid. De mok is iets voor koffieleuten, het espressokopje voor de fijnproevers. Ja maar die verfijning hoort bij een espressobar, kan de repliek zijn. Dat is niet helemaal waar. Ook in de moderne keuken zullen we nauwelijks nog een fluitketel tegenkomen waarmee we het water in het koffiefilter opschenken; wie met zijn tijd meegaat bezit zelfs al een geïntegreerde espressomachine in zijn keukenlaboratorium. Koffiezetten is niet meer een taak van de huisvrouw of oma, nee het is een onzichtbare handeling geworden door een robotachtig apparaat waarin de verhouding koffie en opgeschuimde melk precies in balans is. Een abstractie dus, die ook nog is losgezongen van de keukentafel. Logisch dat RTL4 de uitzending van Koffietijd (met Hans van Willigenburg en Mireille Bekooy) stopzette: daaraan kleefde het odium van gehaakte tafelkleedjes en de koffiemok. En de achterhaalde reclame ‘en dan is er koffie’. De 21e eeuw is die van de volautomatische espressomachine met de bijbehorende garnering in het interieur. In dat geval is koffie er altijd, overal en voor iedereen. ✏ naw@bouwfonds.nl

auteur Jaap Huisman

steden en dorpen

Joure, lef in dorpse sferen auteurs Hans Ouwerkerk en Gabriël Snuverink beeld Reinier Gerritsen

Er komt meer uit Joure dan alleen de koffie van Douwe Egberts. Al in de jaren tachtig experimenteerde de gemeente Skasterlân, waartoe Joure behoort, met individueel opdrachtgeverschap in de wijk Skipsleat en liep de gemeente voorop bij het gescheiden inzamelen van afval. En dan mag Almere misschien de primeur hebben gehad van waterwoningen, het idee daarvoor waarde al veel langer rond op de burelen van het gemeentehuis. Deze woningen gaan er nu in elk geval komen in Joures nieuwste uitbreidingswijk Wyldehoarne. Wethouder Jelsma: ‘Jousters zijn niet bang om iets nieuws te doen. Je kunt ons met recht eigenzinnig noemen.’ Een portret van een bijzondere gemeente.

De website van de gemeente Skasterlân meldt trots dat de Jouster woonwijk Skipsleat onlangs is uitgeroepen tot één van de mooiste woonwijken van Nederland. Het is met geen letter gelogen. Er is oog voor detail: grote waterpartijen, gemaaide gazons en zorgvuldig vormgegeven openbare ruimte. Daartussen ruime kavels met vrijstaande woningen. Deze ruime opzet is niet vreemd, als men bedenkt dat Skipsleat maar vijftien woningen per hectare telt. Het is een groot verschil met de bekende Vinexlocaties, waar 34 woningen per hectare zo’n beetje de algemene norm is. De ongeveer 600 woningen tellende nieuwbouwwijk is na vijftien jaar bouwen inmiddels gereed. De gemeente verlegt daarom nu haar blik naar het gebied dat grenst aan Skipsleat. Hier moet de komende jaren de woonwijk Wyldehoarne verrijzen. Het stedenbouwkundig plan voor deze wijk borduurt voort op de succesnummers in Skipsleat: grote waterpartijen, ruim en veel groen. Dorps Het is stil in de Friese nieuwbouwwijk op deze doordeweekse dag. Eén van de weinige mensen op straat is mevrouw Kooistra. Ze staat in haar tuin te schoffelen. Sinds november 2000 woont zij hier in haar twee-onder-eenkapwoning op

de grens van Skipsleat en de nieuwe wijk Wyldehoarne. Graafmachines aan de overkant van de sloot zijn er al bezig om de geulen voor het toekomstige water te maken. Kooistra is tevreden over haar woonomgeving. ‘De wijk is ruim van opzet, het uitzicht is mooi, hoewel ik straks wel overburen krijg. Maar er is veel groen en water en bovendien ligt Joure erg centraal.’ Ze groeide op in Langweer, een dorpje een paar kilometer verderop, bekend vanwege de watersport. ‘Je merkt het verschil wel. Joure is geen dorp meer, het is een stad. Ik ken hier in de

buurt maar weinig mensen. Bij elkaar op de koffie zoals dat in Langweer ging, dat doet men niet. Het zijn hier toch voornamelijk tweeverdieners. Jammer, maar voor mij geldt hetzelfde, ik werk ook parttime.’ Toch weet ze wel wie er bij haar in de straat wonen. ‘De meesten in dit rijtje zijn afkomstig uit Joure, slechts een paar komen van buiten.’ Uitbreiden De ‘vlecke’ Joure, die dus het midden houdt tussen een dorp en een stad, telt inmiddels ruim dertienduizend inwoners. Daarmee is Joure in tien jaar tijd meer dan tien procent gegroeid. ‘Hoewel Skasterlân een plattelandsgemeente is, willen we toch meegaan met de groei in de rest van Friesland’, legt Jelsma uit. Als wethouder van Skasterlân is hij sinds 1984 verantwoordelijk voor onder meer ruimtelijke

‘Joure, nét niet groot genoeg om anoniem te winkelen’ ordening en wonen. In de topperiode zette de gemeente jaarlijks zo’n drie tot vierhonderd woningen weg, ‘De vraag naar woningen is in deze gemeente altijd heel groot geweest’, licht Jelsma deze expansiedrift toe.

Wethouder Jelsma

steden en dorpen

De explosieve groei van zijn gemeente is door de buurgemeenten Heerenveen en Drachten – en niet in de laatste plaats het provinciebestuur – echter niet in dank afgenomen. Überhaupt is de provincie Friesland weinig te spreken over de bouwdrift van vele kleinere gemeenten. Provincieambtenaar Jitske Tuimaka: ‘Na de herijking van het provinciaal streekplan in de jaren negentig is besloten de woningvoorraad tot het jaar 2010 met 43.000 woningen te laten toenemen. Dat betekende ten opzichte van het op dat moment vigerende streekplan een

‘Vierhonderd belangstellenden voor veertig kavels’ stijging van 15.000 woningen. Veel gemeenten, waaronder Skasterlân, zijn toen aan het bouwen geslagen en hebben zich daarmee zeker in de beginperiode vergaloppeerd.’ Vooral omdat de provincie de grootste bouwactiviteiten bij de grotere gemeenten als Leeuwarden, Heerenveen, Sneek en Drachten wil laten plaatsvinden, werd Skasterlân verplicht het rustiger aan te doen. Jaarlijks mag de gemeente nog slechts honderd woningen bouwen. ‘En dat aantal’, moppert Jelsma, ‘is inclusief vervangende nieuwbouw.’ Hij bestempelt dit als te weinig. Om een goed woningbouwbeleid te voeren vindt de wethouder een aantal van 150 tot 200 woningen per jaar wenselijker. Niet alleen om extra te groeien, maar ook om voor een gezonde doorstroming binnen de gemeente te zorgen. ‘Wij hebben veel ouderen in de gemeente, waar je toch

steden en dorpen

woningen voor moet bouwen. Daarbij komt dat er in de A7-zone, waar wij samen met Heerenveen, Osterland, Sneek en Smallingerland deel van uitmaken, sprake is van een forse economische groei met toenemende bedrijvigheid. Ook dat geeft druk op de woningmarkt.’ Inventarisatie Het zijn argumenten die op het provinciehuis op weinig bijval kunnen rekenen. Tuimaka: ‘Het is duidelijk dat de druk in het zuiden van de provincie groter is dan in het noorden. En ook uit onderzoeken is gebleken dat de economische groei er weliswaar is, maar dat daar niet één op één woningen voor hoeven bij te komen. Daarbij komt ook dat in een straal van 35 kilometer de neiging om bij een bedrijfsverhuizing mee te verhuizen, niet erg groot is.’ En over het bouwen voor senioren zegt de provincieambtenaar: ‘Er is in de afgelopen jaren in Friesland teveel in dezelfde sector gebouwd. Allemaal in de categorie 159.000 tot 227.000 euro en nauwelijks voor starters en ouderen.’ De heer Hoogeveen, eigenaar van het gelijknamige makelaarskantoor in Joure, zegt zich hier wel enigszins in te kunnen vinden. ‘De gemeente heeft altijd als beleid gevoerd ‘we gaan een stuk grond ontwikkelen en bouwen huizen’. Maar het heeft ontbroken aan een inventarisatie van de voorraad, zodat duidelijk wordt wat er is en wat er aan woningtypes pakweg de komende tien jaar, nodig zijn. Neem nu dat plan voor die waterwoningen straks in Wyldehoarne. Leuk voor Joure om zoiets te hebben, maar of men hierop zit te wachten...’ Jelsma veert op. Hij is het er zichtbaar niet mee

eens. De wethouder vindt juist dat de gemeente prima in kaart heeft gebracht hoe de lokale woningmarkt en de woningbehoefte zich met elkaar verhouden. Jelsma: ‘We hebben in Joure te maken met een duidelijke kopersmarkt. De verhouding huur-koop is dertig-zeventig. Vooral jonge tweeverdieners uit de regio met een gezin kiezen voor een plaats als Joure. Het is overigens niet zo dat er een trek vanuit de Randstad naar het noorden waarneembaar is.’ Als hiervan al sprake is, gaat het volgens Jelsma voornamelijk om 55-plussers of mensen

‘Iedereen die hier komt wonen, voelt zich binnen één jaar thuis’ die een vakantiehuisje hebben en zich graag permanent in Friesland willen vestigen. ‘Vooral voor die laatste groep is in Joure de laatste jaren toch veel gebouwd. En of men hier op waterwoningen zit te wachten, ach, het is iets nieuws en daar moet men aan wennen. Maar tegenwoordig wil niet iedereen een tuin en dan is zo’n woning een goed alternatief.’ Voorzieningen Terug naar Skipsleat. Op een apotheek en een huisartsenpraktijk na, zijn er in de wijk nauwelijks voorzieningen te vinden. ‘Voor scholen en winkelvoorzieningen moet je naar het centrum’, vertelt apothekeres Janneke Rozema. Ze woont zelf aan de andere kant van Joure. Skipsleat vindt ze een prachtige wijk maar te nieuw. ‘Ik hou meer van oud.’ Ze heeft ondanks de nieuwbouw niet het gevoel dat Joure uit zijn jasje is

gegroeid. ‘Nee, het is nog steeds een dorp.’ Joure dus als een typisch Fries dorp, waar nog veel Fries wordt gesproken, de bevolking een groot gevoel van saamhorigheid heeft en de meeste winkels tussen de middag nog hun deuren sluiten. Joure is net niet groot genoeg om er anoniem te kunnen winkelen. En dat is nu precies wat Jelsma zegt na te streven. ‘Wij vinden dat iedereen die in Joure komt wonen, zich binnen een jaar thuis moet voelen. Om te winkelen zijn mensen aangewezen op het centrum van Joure. Dit maakt dat mensen niet in hun eigen wijkje blijven maar er juist uit moeten en zo dus een soort ‘Jouster gevoel’ krijgen.’ Overigens benadrukt hij dat Skipsleat en Wyldehoarne niet alleen wóónwijken zijn. ‘De waterpartijen in de wijken spelen een centrale rol. Zowel in de zomer als in de winter is het water uitermate geschikt voor bijvoorbeeld zwemmen, kanoën en schaatsen. Alle waterpartijen staan met elkaar in verbinding, je kunt hier een prima tocht maken. Het water trekt zelfs mensen uit andere wijken aan.’ Niet zonder trots meldt Jelsma dat de wijk zelfs een eigen fierljepbaan heeft. Witte schimmel ‘Een hartstikke mooi dorp’, zegt ook makelaar Hoogeveen van Joure. Hij heeft de prijzen van de woningen in de bestaande bouw de afgelopen jaren fors zien stijgen. Hoogeveen is net terug van een taxatie van een twee-onder-eenkapper. ‘De eigenaren willen er 227.000 euro voor hebben maar ik vraag mij af of zij dat ervoor zullen krijgen. Het aanbod in dat

segment is namelijk groot. Men wil ook het liefste nieuwbouw hebben omdat dat in verhouding goedkoper is. Maar daar is met het huidige bouwbeleid lastig aan te komen. Laatst waren er veertig vrije kavels in de verkoop; er waren meer dan vierhonderd belangstellenden.’ De wethouder kent het verhaal. Maar hij heeft in de buitendorpen van Skasterlân ook nog meegemaakt dat de gemeente duizend gulden

‘Provincie is niet blij met de bouwdrift van Joure’ subsidie moest geven op de verkoop van kavels. ‘Ze waren anders niet aan de man te brengen. Maar door de bouwstop in de kleine kernen is het natuurlijk een schaars goed geworden.’ De bouwsels aan de randen van die kernen gaan in de vakwereld rond onder de term witte schimmel. In de meeste gevallen betreffen het dan ook cataloguswoningen die veelal in witte steen zijn uitgevoerd. ‘Een alternatief hiervoor is dat uitbreidingen niet meer aan de randen van de kernen plaats heeft. Je zou dan bijvoorbeeld een leeggekomen boerderij kunnen ombouwen met daarnaast een paar huisjes zodat er kleine woongemeenschappen ontstaan. Of landgoedwonen, ook een mooi concept. Maar beiden worden door de provincie tegengehouden.’ Op het provinciehuis in Leeuwarden wordt dit door Jitske Tuimaka bevestigd. ‘We hebben bij boerderijen de stelregel dat voor één agrarisch pand twee woningen mogen terugkomen. Meer mag niet. Voor het concept landgoedwonen

hebben we de deur ook niet opengezet. Simpelweg omdat we woningbouw in het buitengebied willen terugbrengen.’ Woonvisie Dat wil volgens haar niet zeggen dat er op het platteland helemaal niets meer mogelijk is. ‘We hebben nog voor de hele provincie 3200 woningen te verdelen. Maar om daar aanspraak op te kunnen maken, moeten de gemeenten woonplannen opstellen en dus ook een goed verhaal hebben waarom ze meer willen bouwen.’ In de ogen van Jelsma zullen er in de nabije toekomst nog stevige discussies over het provinciale woningbouwbeleid gevoerd gaan worden. Gefaseerd gaat hij nu vooralsnog met de ontwikkeling van Wyldehoarne aan de gang: vrije kavelbouw waar met een beeldplan gestuurd zal worden op kwaliteit en met behulp van ontwikkelaars projectmatige bouw om structuur in de wijk te brengen. En dan is er nog de ongeveer honderd hectare grond die Skasterlân voor woningbouw aan de gemeente Heerenveen afstaat. Jelsma: ‘We hebben met de gemeente Heerenveen een bestuursovereenkomst gesloten over een grenswijziging. In een parapluplan hebben we gezamenlijke ambities met betrekking tot woningbouw vastgelegd. Ieder bouwt een bepaald aantal woningen, waardoor we elkaar niet beconcurreren waar het gaat om kwantiteit. Maar’, zo voegt hij er veelbetekenend aan toe, ‘wel natuurlijk in kwaliteit. Uiteindelijk kunnen wij ons profileren als een plattelandsgemeente…’ ✏ naw@bouwfonds.nl

steden en dorpen

Échte waterwoningen in Wyldehoarne Joure is als woonomgeving populair in de regio. De ruime opzet van de nieuwbouwwijken en de differentiatie in woningtypes zorgen er volgens projectmanager Frans Holleman van Bouwfonds Wonen voor dat de gemeente wijd en zijd te boek staat als het ‘Wassenaar van het noorden’. En nu komt er een nieuw woningtype bij, de waterwoning. Bouwfonds Wonen gaat er in Wyldehoarne, de nieuwbouwwijk van Joure, in totaal 37 van realiseren. Eind maart gaan de woningen in de verkoop. ‘Het is een nieuw concept, en we zijn ervan overtuigd dat er markt voor is.’ Het worden, zoals hij het zegt, échte waterwoningen. ‘Dus geen huizen die alleen maar een beetje aan het water liggen, maar daadwerkelijk in het water staan. Parkeren heeft aan de kant plaats waarna men over een loopsteiger de woning kan bereiken.’ Zes van de 37 woningen worden op drijvende bakken gebouwd. Feitelijk gaat het hier volgens Holleman om woonboten. De overige 31 woningen zullen op palen worden gerealiseerd. BML (Bouwmaatschappij Leeuwarden), onderdeel van HBG, gaat naar verwachting de waterwoningen bouwen. ‘De bouw vindt plaats in den droge. Pas wanneer de woningen gereed zijn wordt het water ontgraven en een dam omgetrokken, waarna het plangebied met water zal vollopen. En dan staan de huizen dus echt in het water.’ Met de bouw zal, bij voldoende voorverkoop, na de bouwvak worden begonnen. De waterwoningen worden in drie verschillende types gerealiseerd, waaronder drie zogenoemde torenwoningen. De prijzen variëren van 307.000

steden en dorpen

tot 443.000 euro. Op de huizen is voor een deel het concept Persoonlijk Wonen toepasbaar. ‘In de woning is er qua indeling en afwerking veel mogelijk. Maar het zal duidelijk zijn dat de mogelijkheden, als het gaat om uitbouwen, met een waterwoning wat beperkter zijn.’ De Friese architect Rein Hofstra van het architectenbureau Hofstra/Douma uit Grou heeft de ontwerpen gemaakt. ‘Het zijn mooie ruime woningen. Overigens is het wel een gepuzzel geweest omdat de huizen niet mannetje aan mannetje moeten komen te staan. Het effect van waterwoningen komt juist het beste tot zijn recht als er ruimte omheen is. En ik vind dat dat in overleg met Koos van der Sloot, de stedenbouwkundige van de gemeente, erg goed gelukt is.’ Überhaupt is Holleman tevreden over het plan ‘Wyldehoarne’. ‘De ruime opzet, het water en het vele groen. Dit alles maakt deze nieuwbouwwijk straks erg bijzonder.’ Markt Bouwfonds Wonen heeft onderzocht of er wel markt is voor deze nieuwe woonvorm. En volgens Holleman is er voldoende vraag naar. Lachend: ‘Anders zouden we er niet aan begonnen zijn.’ Om er serieus aan toe te voegen: ‘Het is natuurlijk per definitie aantrekkelijk voor mensen die geen zin in een tuin hebben, want die zit er eenvoudigweg niet bij. De woningen krijgen allemaal een ruim terras op de benedenverdieping en een balkon op de eerste. De doelgroep bestaat uit jonge mensen of oudere gezinnen. Stellen met jongere kinderen zullen, zo verwachten we, niet zo een-twee-drie interesse tonen.’

AND de verandering

'Onrust zit altijd onder mijn leden. Ik heb veel gereisd en ik heb twee jaar in Nicaragua gewoond om aan het binnenstadsplan voor Managua te werken. Daar is de fascinatie met Midden- en Zuid-Amerika ontstaan. Ik denk dat het te maken heeft met een combinatie van het klimaat en de warmbloedigheid van de mensen. Het leven is er ongedwongener en mensen raken elkaar bijvoorbeeld veel meer aan. Je wordt in ZuidAmerika veel minder dan hier geleefd door je agenda. Het moment zelf is belangrijk. Tijd betekent daar iets anders: je hebt altijd tijd, je maakt gewoon tijd. Wij worden beheerst door onze agenda, zowel in ons werk als in ons privé-leven. Vervolgens gaan we onze tijd managen. Toch heb ik in mijn stijl van werken altijd geprobeerd ruimte te laten voor het ongedwongene, het onverwachte. Ik stel me open voor creatieve ideeën van anderen en probeer die een plek te geven in het proces. Een goed voorbeeld is New Chinatown op het Oosterdokseiland. In eerste instantie werd het initiatief niet serieus genomen en was er nauwelijks financiële zekerheid. Uiteindelijk betekent het een verrijking van de binnenstad.

beeld Ronald Segaar auteur Jan Rutten

‘Reizen betekent openstaan voor het onverwachte’ Tussen juni en december 2001 maakte Kees van Ruyven een reis van een half jaar door Zuid-Amerika. Daarvoor was hij ruim zes jaar projectmanager voor de Zuidelijke IJ-oever. Van Ruyven was toe aan een verandering. De reis creëerde afstand, maar tevens ruimte voor nieuwe ideeën.

‘Elke dag opnieuw beslissen wat je gaat doen’ Reizen is per definitie openstaan voor het onverwachte. Het gaat mij niet zozeer om de mooie plekken, maar om het reizen zelf en de mensen die je onderweg ontmoet. Elke dag opnieuw moet je beslissen wat je gaat doen. Als je alleen reist moet je wel met jezelf overweg kunnen. Van tijd tot tijd heb je dan een moment van bespiegeling nodig. Ik probeerde mijn indrukken te verwerken door het schrijven van reisfragmenten. Je merkt dat je als stedenbouwkundige hebt geleerd te observeren. De verhalen zijn een combinatie van dat soort observaties en persoonlijke indrukken. De positieve reacties stimuleerden mijn onvermoede aanleg tot schrijven. Op dit moment ben ik projectloos. Het projectmanagementbureau Amsterdam geeft me de gelegenheid tot oriëntatie op een aantal projecten. Het hoeft wat mij betreft geen tweede IJ-oevers te worden, hoewel ik er wel mijn gegroeide fascinatie voor het water in kwijt zou willen. Ook hoef ik er geen vijf dagen of meer door in beslag genomen te worden. Belangrijk vind ik het om meer tijd vrij te maken voor een andere inzet van mijn kennis en ervaring van 25 jaar gemeente Amsterdam in grootstedelijke projecten. Meer tijd dus voor het geven van cursussen, coachen van aankomend talent. Maar ook zou ik me meer met onderwijs willen bezig houden. Ruimtelijke regie gaat een specialisatie in het onderwijs worden. De inhoud van de stedenbouw en planologisch onderzoek wordt daarin gekoppeld aan het sturen van ruimtelijke veranderingsprocessen. De Universiteit van Amsterdam en de Academie van Bouwkunst bereiden samen een dergelijke specialisatie voor.

‘Denken vanuit het water’ Het lijkt mij ook een goed idee om als adviseur of supervisor meer procesmatig in complexe ruimtelijke projecten te worden ingezet. Dat kan variëren van een paar dagen tot een paar jaar. Geen dikke rapporten schrijven, maar concrete adviezen of feed-back in de dagelijkse praktijk. Waarom niet naast een architectuursupervisor een processupervisor inhuren, die de opdrachtgever onafhankelijk kan adviseren? De koppeling van inhoud en proces zijn daarin voor mij wel wezenlijk. Kortom, aan ideeën ontbreekt het niet. Het wordt weer tijd om er iets mee te gaan doen.’

xxxxxxxxxxxxx

actueel

Huissen, een verhaal apart auteur Hans Ouwerkerk beeld Don Wijns

Loostraat-Zuid maakt Huissen compleet Een succesvolle grondverwerving, een sluitende grondexploitatie en een prima plan voor de bouw van 1250 woningen. De ontwikkeling van de wijk Loostraat-Zuid in het Gelderse stadje Huissen is tevens een belangrijke impuls voor de realisering van de geheel nieuwe tuinbouwlocatie ‘Bergerden’. Hier gaan tuinders op innovatieve wijze de komende jaren het beeld van Huissen als ‘het Westland van de Betuwe’ verder uitbouwen. Donkere wolken lijken zich echter te hebben samengepakt boven de zo voortvarende planontwikkeling. Op het provinciehuis in Arnhem meent men te moeten concluderen dat de woningbouw voor een deel buiten het contingent valt. Met alle gevolgen van dien.

Het is marktdag, dus gezellig druk in Huissen. Het centrum wordt bevolkt door marktlui die het onder het warm schijnende winterzonnetje zichtbaar naar hun zin hebben. Het stadje, gelegen aan de rand van de Over-Betuwe, ligt op korte afstand van Arnhem en Nijmegen en wordt begrensd door de Rijn en de Linge. Huissen is een oude Hanzestad. De invloeden hiervan zijn, vooral in het centrum, nog duidelijk zichtbaar door een aantal zestiende- en zeventiende-eeuwse patriciërswoningen. Huissen telt momenteel zo’n 16.000 inwoners. Sinds de recente gemeentelijke herindeling zijn Huissen, Bemmel en Gendt samengesmolten tot de gemeente Bemmel. ‘Huissen is een tuinbouwstad’, karakteriseert burgemeester Rob Persoon de kern. ‘Begin 1900 hebben de Paters Dominicanen de glastuinbouw hier geïntroduceerd. Toen nog overigens met platglas voor komkommers, later gevolgd door de echte kassen.’ ‘Het is gewoon een heel leuk stadje’, zegt Jos Franck, directeur van Bouwfonds Wonen regio Midden-Oost. Sinds 1996 is hij betrokken bij de Gelderse gemeente. De aanleiding hiervoor vormde de wens van het Knooppunt ArnhemNijmegen (waar Huissen onderdeel van uitmaakt) om de glastuinbouw meer te concentreren. Dit als voortvloeisel van het concentratiebeleid zoals dat is verwoord in de vierde nota. Als locatie hiervoor is Bergenden aangewezen. Dit nieuwe glastuinbouwgebied is ervoor bedoeld om bedrijven die elders in de knel komen een nieuw toekomstperspectief te bie-

actueel

den. ‘Woningbouw’, vertelt Franck, ‘is een middel om dit te kunnen financieren.’ Huissen heeft veel glastuinbouw in de bebouwde kom. De locatie Loostraat is daar een goed voorbeeld van. Op de kaart lijkt dit gebied, waar vier grote tuinbouwbedrijven gevestigd zijn, als het ware te worden omarmd door de bebouwing van Huissen. ‘Huissen kwam bij ons met het verzoek eens te kijken of wij mogelijkheden zagen om voor die locatie een plan te maken dat enerzijds verplaatsing van de bedrijven naar de nieuwe locatie Bergenden mogelijk maakt en dat anderzijds aansluit op de woningbehoefte van de gemeente.’ Moderne glastuinbouw Dit verzoek resulteerde in 1997 in een intentieovereenkomst tussen Huissen en Bouwfonds Wonen waarin werd afgesproken te onderzoeken

of dit doel vooral financieel haalbaar is. ‘Je moet niet vergeten’, benadrukt Franck, ‘dat verplaatsing van glastuinbouwbedrijven een uiterst kostbare aangelegenheid is. Vooral omdat het technisch hoogwaardige bedrijven zijn.’ De vier bedrijven die aan de zuidzijde van de

‘Er zijn geen onteigeningsprocedures aan te pas gekomen’ Loostraat gevestigd zijn bleken wel iets voor verhuizing te voelen. S.H. Huisman, samen met zijn broer eigenaar van Huisman Hydrocultuur, is één van die vier ondernemers. ‘Natuurlijk sta je niet direct te juichen als je het verzoek krijgt weg te gaan van een locatie waar je grootvader in 1926 het bedrijf is begonnen. Maar gaandeweg zie je toch voordelen.’ Huisman heeft een kwekerij voor groene bladplanten op hydrocultuur en een groothandel. ‘Wij leveren alle planten voor de kantorenbranche in Nederland’, klinkt het niet zonder trots. ‘Het is echter een markt waar je bijna continu moet innoveren. Een verhuizing naar een nieuwe locatie zien we dan ook als mogelijkheid om weer nieuwe technieken toe te passen.’ De handelsonderneming van het bedrijf kan daarbij worden losgekoppeld en op een andere locatie, het nieuwe bedrijventerrein Overklap, worden gevestigd. De vier ondernemers staken de koppen bij elkaar en smeedden het plan om de gebiedsvoorziening voor de nieuwe locatie Bergenden gezamenlijk aan te pakken. ‘Zo

De locatie Loostraat-Zuid grenst aan de kern Huissen. Voor dit gebied heeft Bouwfonds Wonen in samenwerking met de gemeente een woningbouwplan gemaakt die de plaats als het ware afmaakt. Het stedenbouwkundig plan is opgesteld door Bureau van Droffelaar. Het plan voorziet in de bouw van circa 1250 woningen. Deze woningen worden gedifferentieerd ontwikkeld. Zo zal er twintig procent in de goedkope sector, 35 procent in het middensegment, 25 procent in het dure en de resterende 20 procent in het hoge dure segment worden gerealiseerd. Verder komt het hele scala woningtypen, variërend van appartementen tot rijenwoningen, twee-onder-eenkappers en vrijstaande woningen aan bod. De architectuur moet zoveel mogelijk aansluiten bij de specifieke karakteristiek van Huissen. In het plan wordt verder ruimte gereserveerd voor onderwijsvoorzieningen en sociaal-culturele voorzieningen. Het zuidelijkste deel van de toekomstige bouwlocatie sluit straks aan op de tuinbouwlocatie Bergerden en het zogenoemde Stuitbos dat tussen Arnhem en Huissen wordt aangelegd.

zetten we samen een energiebedrijf en waterbedrijf op. Nog afgezien van een verlaging van de energiekosten heeft dit ook grote milieuvoordelen. We kunnen de energie door deze gezamenlijke aanpak namelijk veel beter benutten.’ Kortom, optimale economische en milieutechnische perspectieven. Daarbij komt dat de vier bedrijven er voor kunnen zorgen dat de grote wens van de regio, namelijk een concentratie van glastuinbouw op Bergenden, verwezenlijkt gaat worden. Geweldige stimulans Franck: ‘Dat de vier toonaangevende tuinbouwbedrijven niet onwelwillend stonden tegenover een mogelijk verhuizing was natuurlijk een geweldige stimulans.’ De intentieovereenkomst met de gemeente Huissen werd dan ook twee jaar na ondertekening omgezet in een definitieve samenwerkingsovereenkomst. ‘We zijn met Bouwfonds Wonen in zee gegaan met het oog op risicospreiding’, vertelt burgemeester Persoon. ‘Voor een dergelijk omvangrijke operatie is nu eenmaal een goede solide partij nodig.’ ‘Er is een vruchtbare samenwerking ontstaan’, erkent ook Franck, ‘met als gevolg dat de grondverwerving heel succesvol verliep. Wij financierden de aankopen die de gemeente deed.’ ‘Ik denk ook’, zo voegt Persoon daaraan toe, ‘dat in een relatief korte periode een goed doortimmerd plan is ontstaan. Overigens is woningbouw voor onze gemeente nooit een doel op zich geweest maar slechts een middel

om de herstructurering van de glastuinbouw op gang te brengen.’ Ronald Lubbers is ontwikkelingsmanager van het plan en met onverholen trots meldt hij niet één keer voor de rechter te hebben gestaan om de grondverkoop af te dwingen. ‘Er zijn geen onteigeningsprocedures aan te pas gekomen en we hebben nu dan ook ongeveer 95 procent in handen.’ Inmiddels is ook het masterplan als basis voor de samenwerkingsovereenkomst door de gemeenteraad goedgekeurd en liggen de bestemmingsplannen ter visie. Voorgesteld wordt om de locatie in een continue bouwstroom van ongeveer 120 woningen per jaar in een periode van tien jaar te realiseren. De eerste paal staat voor medio november gepland. Tot zover dus geen enkel vuiltje aan de lucht. Contingenten Maar er zijn problemen gerezen. Immers, de contingenten voor de gemeente Bemmel voorzien volgens de administratie van de provincie Gelderland niet in dit aantal. Volgens de gegevens van de provincie vallen circa tweehonderd woningen buiten de bestemmingsplanperiode. En dit zet de toch al krappe grondexploitatie voor het plan Loostraat-Zuid flink onder druk. Temeer daar door deze opstelling van de provincie vertraging van de bouwlocatie niet uit te sluiten is. Franck kan hier zich danig over opwinden. ‘In een regio waar maar liefst drie grote bouwlocaties om uiteenlopende redenen stilliggen,

wordt nu op een boekhoudkundige manier omgegaan met een locatie waar bijna alles vlekkeloos is verlopen. Onbegrijpelijk.’ Lubbers: ‘Het gekke is dat men er ook op het provinciehuis wel van overtuigd is dat het uiteindelijke aantal woningen kan worden gerealiseerd.

‘Het is marktdag dus gezellig druk in Huissen’ Maar niet in de periode die wij voorstellen.’ Franck zucht. ‘Er zijn natuurlijk wel noodgrepen denkbaar zoals het knippen van het plan. Maar dan kom je in een proces van vallen en opstaan en gefaseerde procedures. Dat vinden we onzorgvuldig. De plannen moeten overal een nette ordentelijke procedure krijgen.’ Het tweetal hoopt op een alsnog bijgestelde visie van de provincie. Hierdoor kan de woningbouwproductie in het KAN-gebied toch doorgaan. Kansen Burgemeester Persoon zegt hier hard mee bezig te zijn. ‘Dat doen we door intensief overleg te voeren met de provincieambtenaren en de gedeputeerde. Er zijn planologisch gezien en vanuit de ruimtelijke ordening totaal geen bezwaren. En de woningbehoefte is in deze regio groot. Het zou dan ook zonde zijn om een locatie die echt tot ontwikkeling kan worden gebracht te laten liggen. Ik kan mij niet voorstellen dat ze dat laten gebeuren…’ ✏ naw@bouwfonds.nl

actueel

uitleg

Haarlemmermeer

‘Ruimte en groen volop aanwezig’

meer dan een toevluchtsoord auteur Hans Ouwerkerk beeld Ronald Segaar

Hoofddorp en Nieuw-Vennep, de twee grootste kernen van de gemeente Haarlemmermeer. Aantrekkelijke locaties voor stedelingen die ruimte, groen maar bovenal een nog enigszins betaalbare woning zoeken. De onstuimige groei van de gemeente heeft als gevolg dat de nieuwbouwwijken voor een groot deel worden bevolkt door mensen die buiten de gemeentegrenzen hun dagelijks brood verdienen. Een echte binding met de woongemeente lijkt hierdoor te ontbreken. Dat erkent ook wethouder C.A. Spijkers, verantwoordelijk voor onder andere volkshuisvesting en Vinex-woningbouw. ‘Dit betekent dat we fors moeten investeren in bijvoorbeeld het centrum om ervoor te zorgen dat het niet vanzelfsprekend is dat men na een jaar of twintig weer wegtrekt.’

Getsewoud in Nieuw-Vennep en Floriande in Hoofddorp. Het zijn momenteel de twee grootste bouwlocaties in de gemeente Haarlemmermeer. Bij elkaar opgeteld gaat het om een slordige 13.000 van de in totaal 17.000 woningen die in de periode tot 2005 in de voormalige poldergebieden worden neergezet. Het is een aantal waar het gemeentebestuur niet echt van wakker ligt. Begrijpelijk, want al sinds begin jaren zeventig bouwt Haarlemmermeer gemiddeld duizend woningen per jaar. Door de voortdurende woningbouw in de afgelopen dertig jaar is de bevolking van Haarlemmermeer toegenomen van 60.000 inwoners begin zeventiger jaren tot 113.500 inwoners op dit moment.

‘Ik ben altijd onder de indruk geweest van de bouwactiviteiten in deze gemeente’, zegt Hans Kranenburg, locatiemanager van Bouwfonds Wonen. ‘Maar het is natuurlijk volstrekt duidelijk dat de gemeente dit niet voor de eigen behoefte doet. In het zuidelijke deel van de provincie Noord Holland zijn Getsewoud en Floriande, op het Amsterdamse IJburg na, de enige Vinex-locaties. Je ziet dan ook dat er vanuit de regio boven Hoofddorp veel belangstelling is voor Floriande en Getsewoud, en er aan de zuidkant van de gemeente een toestroom is vanuit de Bollenstreek en het gebied ten noorden van Leiden.’ Rijwoningen Uit gegevens van de gemeente blijkt dat een kwart van de huishoudens die zich in de Haarlemmermeer vestigt afkomstig is uit Amsterdam. Haarlem is een goede tweede. Het zijn cijfers die stroken met de gegevens uit de klantenbestanden van Bouwfonds Wonen. Jeroen Fontein is marketingmanager van Bouwfonds Wonen: ‘Wanneer we de inschrijvingen van buiten de Haarlemmermeer voor de tweede fase Floriande tegen het licht houden, dan zie je dat voor bijna alle woningtypen zowel vanuit Amsterdam als Haarlem veel

belangstelling is. Het grootste deel van de inschrijvers is overigens de groep doorstromers uit Hoofddorp zelf. Per woningtype varieert de belangstelling. Inwoners uit de grote steden Amsterdam en Haarlem kiezen verhoudingsgewijs vaker voor een rijwoning dan de belangstellenden uit Hoofddorp. Die hebben namelijk op hun beurt weer meer interesse in een tweeonder-eenkapwoning.’ ‘Logisch’, vindt Kranenburg. ‘Amsterdamse woningzoekenden hebben weinig keus. Feitelijk kunnen ze, als het gaat om nieuwbouw, alleen op IJburg terecht. Dus dan kunnen ze kiezen tussen blijven zitten of verhuizen naar Almere of Haarlemmermeer, waar ze voor zo’n 200.000 euro een rijwoning met tuin kunnen kopen. Vooral jonge gezinnen of startende gezinnen zie je de stap naar een andere woonplaats maken. Bij Nieuw-Vennep zie je weer dat er veel belangstelling is vanuit het noordelijke deel van Zuid Holland, de Leidse regio en de bollenstreek.’ Kostenplaatje Volgens Fontein is ook hier een gebrek aan nieuwbouw in de eigen omgeving en het kostenplaatje bepalend. ‘Eigenlijk is het heel eenvoudig, men kijkt naar wat men te besteden >

‘Je kunt hier ook fantastisch wandelen en fietsen’

‘We werken in Amsterdam en Den Haag; dit huis ligt in het midden’ heeft, en gaat voor dat bedrag een huis zoeken.’ Of, zoals Kranenburg het verwoordt: ‘My home is my castle’. De plaats waar dat ‘castle’ staat heeft vervolgens een lagere prioriteit.’ Wethouder Spijkers kan voor een heel eind met de analyse van Kranenburg en Fontein meegaan, maar bestrijdt dat gezinnen uit budgettaire redenen voor een woning in Hoofddorp of Nieuw-Vennep kiezen. ‘Ik geloof niet dat de woningen hier zoveel goedkoper zijn dan in Amsterdam of Haarlem. Er is zeker geen prijsconcurrentie. Men kiest voor Haarlemmermeer omdat de gemeente centraal ligt. Het is gewoon een heel gunstige vestigingsplaats. Er zijn namelijk maar weinig gemeenten op deze wereld waar een internationale luchthaven op vier metrominuten afstand is. En men komt hier wonen voor de ruimte en het volop aanwezige groen. En, dat is natuurlijk waar, er is hier aanbod.’ Forenzen Uit een enquête van, toen nog, de Nationale Woningraad onder 3.000 huishoudens blijkt dat bijna zestig procent van alle verhuismotieven betrekking heeft op de woning zelf of op gewijzigde omstandigheden in het

huishouden, waardoor de oude woning niet meer goed past bij de samenstelling van het huishouden. Ongeveer een kwart van de genoemde verhuismotieven heeft betrekking op de woonomgeving. Deze cijfers onderbouwen dus het gelijk van Kranenburg en Fontein dat de plek waar de woning staat inderdaad veel minder belangrijk is. En dat de nieuwe woonplaats vervolgens extra reistijden naar het werk tot gevolg heeft, wordt voor lief genomen. Fontein: ‘Van alle ingeschrevenen voor Floriande is zestig procent niet werkzaam in Hoofddorp.’ Spijkers knikt. ‘Dat is juist. Hoewel wij het economisch gezien erg goed doen en met de luchthaven Schiphol een grote werkgever in huis hebben, zijn er nogal wat forenzen.’ Eén van die forenzen is René Rijs. Sinds een paar maanden woont hij op één van de eilanden van Floriande. Dagelijks rijdt hij op en neer

naar zijn werk in Haarlem, een reis van gemiddeld een goed half uur. ‘Het is wel te doen. Zeker nu de nieuwe verbindingsweg klaar is.’ Samen met zijn vriendin heeft Rijs eerst lang gezocht naar een bestaande woning in Haarlem. ‘Maar’, vertelt hij, ‘het is gewoon lastig om iets betaalbaars te vinden.’ Uiteindelijk richtten zij hun aandacht op de nieuwbouw in Hoofddorp. ‘Het was wel een knop omdraaien. We hadden van Hoofddorp altijd het beeld dat het gigagroot is en dat je er, om het zo maar te zeggen, niet doodgevonden zou willen worden. Maar het huis dat we er konden kopen is gewoon ruim en je kunt hier vooral ook fantastisch wandelen en fietsen. Zandvoort en Haarlem zijn overigens ook goed te doen per fiets. Er wordt trouwens nog een bos aangelegd, achter de dijk van de N22, dus over het groen hebben we hier niet te klagen. Zeker als straks de Floriade een openbaar park wordt.’

‘Haarlemmermeer gaat het economisch voor de wind’

Spijt van zijn vertrek uit het Haarlemse heeft Rijs dan ook zeker niet. ‘Hoewel ik moet zeggen dat we wel sterk gericht zijn op Haarlem. In het centrum van Hoofddorp, bijvoorbeeld, komen we nauwelijks. We zijn er geweest om ons in de gemeente in te schrijven, maar ik vond het er allemaal erg kil. Onze boodschappen doen we dan ook gewoon in Haarlem.’ Rijs wil zich dan ook geen Hoofddorper noemen. ‘Ik zou zelfs ook niet weten of dé Hoofddorper bestaat. Mijn buren komen allemaal van buiten de gemeente en op één na werken ze ook niet in Haarlemmermeer.’

Imago Gevraagd naar het imago van de Haarlemmermeer valt er bij Spijkers een lange stilte. ‘Een gemeenschappelijke identiteit is er niet. Met 27 kernen die tesamen de gemeente Haarlemmermeer vormen kan dat ook niet. Iedere kern heeft zijn eigen imago en sfeer. Zoiets moet denk ik op nieuwbouwwijken nog groeien. Vroeger bouwde een fabriek voor zijn arbeiders een wijk en dan was het werken in de fabriek de gemeenschappelijke factor waardoor er hechte woongemeenschappen ontstonden. Het ‘wij-gevoel’ werd hiermee als het ware automatisch gecreëerd. Die tijd ligt echter ver achter ons. Nu is men

meer gericht op de eigen straat, hooguit de wijk, maar zelden de hele stad. Overigens wil ik hier wel gezegd hebben, dat bijvoorbeeld Hoofddorp een florerend verenigingsleven heeft en dat ons theater altijd vol zit. Maar het is duidelijk dat zeker de nieuwkomers nog maar weinig attachment hebben met de gemeente.’ ‘Ik heb helemaal niets met Hoofddorp’, zegt Kjille Lammertsma op stellige toon. Samen met haar vriend Marcel Bogaard verhuisde zij onlangs uit het drukke centrum van Den Haag naar de rust van Getsewoud. ‘Marcel werkt in Amsterdam en ik in Den Haag, dus we zochten naar een woonplek er tussenin.’ >

‘Een bruisend uitgaansleven moet groeien’

interieur

mevrouw W. Bomers-Piepers (80) woont vanaf haar zeventiende op een boerderij in Eibergen, waar ze twaalf kinderen grootbracht

Na een lange zoektocht werd het Nieuw-Vennep. ‘Toeval, de woning stond ons aan en de locatie deed er verder niet zo toe. Het had bij wijze van spreken iedere andere plaats tussen Amsterdam en Den Haag kunnen zijn. Met de aantekening dat ik wel in een dorpse omgeving wilde wonen. Nu merk je daar als je thuis op de bank zit of hier de straat in loopt niet zo veel van, maar buiten is er toch veel groen en ruimte. Je woont duidelijk in een landelijke omgeving.’ Verdedigen Tegenover familie en vrienden heeft Kjille de verhuizing naar Nieuw-Vennep flink moeten verdedigen. ‘Ze begrepen niet dat we daar

wilden gaan wonen en al helemaal niet op een Vinex-locatie. Maar nu ze hier de ruimte en de omgeving hebben gezien, begrijpen ze het wel. Voor ons ging het er in eerste instantie toch om dat we hier centraler ten opzichte van het werk wonen.’ Hoewel ze het naar de zin heeft ziet ze zich hier niet voor altijd blijven. ‘Zoals gezegd, ik heb niks met de gemeente Haarlemmermeer of plaatsen als Hoofddorp en Nieuw-Vennep. Als we voor het werk weer zouden moeten verhuizen, dan zou ik daar geen enkele moeite mee hebben.’ Toch is dat laatste juist wat het gemeentebestuur wil voorkomen. ‘Wonen in de

Haarlemmermeer moet niet tijdelijk zijn. Het moet geen vanzelfsprekendheid zijn dat men na een jaar of twintig weer weggaat’, zegt wethouder Spijkers nadrukkelijk. Dat betekent in zijn ogen dus dat er de komende jaren fors geïnvesteerd dient te worden in het voorzieningenniveau. Hij kijkt naar buiten en wijst op de veelheid van losse projecten die nu het centrum van Hoofddorp vormen. ‘De samenhang ontbreekt. Daar gaan we iets aan doen. Er zijn plannen om het centrum flink te vernieuwen. Het moet cachet krijgen. Maar dat heeft tijd nodig, een bruisend uitgaansleven moet groeien, maar het komt er wel.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

‘Wonen in Haarlemmermeer moet niet tijdelijk zijn’

Floriande: een verzameling van 12 woonbuurtjes Bouwfonds Wonen is zowel actief op de bouwlocatie Getsewoud bij Nieuw-Vennep als op Floriande, de woonwijk die ten westen van Hoofddorp verrijst. Op deze laatste locatie is Bouwfonds betrokken bij de ontwikkeling van in totaal zes eilanden, als onderdeel van de 6.500 woningen die de wijk straks telt. ‘Met de bouw zijn we in 1999 begonnen; de eerste woningen zijn inmiddels opgeleverd’, vertelt Ontwikkelingsmanager John van den Heuvel. Twaalf eilanden, met elk een eigen identiteit, vormen straks samen met IJwijk de wijk Floriande. ‘Het is een mix van uiteenlopende woonvormen tot vrije kavels aan toe.’ Over belangstelling voor de eilanden zegt Van den Heuvel niet te klagen te hebben. ‘Het verschilt per eiland. Voor de traditionele woningtypen is wat meer interesse dan voor de wat modernere types. Maar over het algemeen zijn we tevreden.’ Als sterk punt van de eilandenstructuur noemt de ontwikkelingsmanager het feit dat iedere buurt feitelijk zijn eigen gemeenschap vormt. ‘Je maakt hierdoor geen grote wijk maar kleine buurtschappen of dorpjes van gemiddeld driehonderd woningen per eiland. Een mix van duurdere en

uitleg

goedkopere koopwoningen, maar waar ook huurwoningen een plek hebben.’ Voor de eerste fases van de woningen is veel belangstelling bij bewoners afkomstig uit de Haarlemmermeer. Bij de huizen in de volgende tranche wordt de actieradius voor de afdeling verkoop wat groter. ‘Dan blijkt namelijk dat je de plaatselijke markt, zeg maar voor een deel hebt bediend. Vervolgens richt je je meer op Haarlem en Amsterdam, en zo wordt die ring dus stapje voor stapje steeds wat groter, wat een logische ontwikkeling is bij Vinex-locaties.’ In de promotiecampagne wordt vooral de naam Floriande op de kaart gezet. Ook is er de club ‘Vrienden van Floriande’ die bestaat uit mensen die spontaan belangstelling hebben getoond voor een woning op deze Hoofddorpse locatie. Deze club heeft inmiddels meer dan achttienduizend leden. ‘Het is natuurlijk een marketingverhaal dat je de naam van de bouwlocatie communiceert aangezien deze nog niet bekend is. Dat heeft niets te maken met de vraag of Hoofddorp als vestigingsplaats minder zou trekken en Floriande als naam misschien beter klinkt. Het gaat erom dat de locatie Floriande bekendheid krijgt. En dan is er natuurlijk nog de subtiele koppeling met de Floriade die dit jaar in de Haarlemmermeer plaatsheeft...’

landelijk gebied Blankenham >

‘Natuur, woningbouw en toerisme als verleidingen’

De lange weg naar een randmeer auteur Suzanne Witteman beeld Martin van Welzen

Een randmeer van 3.000 hectare in de Noordoostpolder is niet alleen een antwoord op waterhuishoudkundige problemen in het gebied. Het biedt tevens een economische impuls voor de omgeving met volop mogelijkheden voor wonen, recreëren en natuurontwikkeling. Het traject naar uitvoering van een dergelijk megaproject is echter lang. ‘Uiteindelijk moet er natuurlijk een fysiek plan komen. Maar om daar naar toe te werken is vooral een goed proces van belang.’ Dat zegt Monique Esselbrugge van de Erasmus Universiteit en tevens werkzaam bij Awareness, adviesbureau voor beleidsmarketing. Als lid van het consortium, bestaande uit vijftien partijen, stippelde zij de uitvoeringsstrategie uit voor het realiseren van een randmeer. Kortom, een beschrijving van een proces. Het idee voor de aanleg van een randmeer tussen de Noordoostpolder en de oude kustgrenzen van Friesland en Overijssel is eigenlijk niet eens zo nieuw. Meerdere malen is de aanleg ervan onderzocht, maar tot uitvoering van de plannen is het om uiteenlopende redenen eigenlijk nooit gekomen. Een consortium, bestaande uit diverse partijen zoals onder andere de ANWB en Bouwfonds Wonen, besloot de aanleg van een randmeer echter nieuw leven in te blazen.

haakte het consortium immers in op de prijsvraag ‘Waterlandschap van de Toekomst’ van Habiforum (Expertise Netwerk Meervoudig Ruimtegebruik) en het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Inspirerende ontwerpen De centrale vraag van deze prijsvraag was ‘Hoe houden we het Nederlandse landschap in tijden van zeespiegelstijging en klimaatsverandering droog, veilig en mooi?’. Doel van

wacht en kreeg van de jury alle lof toegezwaaid. ‘Aan het meer is volop ruimte voor wonen en werken. Het opmerkelijke is dat het consortium helemaal los van de betrokken overheden tot een ontwerp is gekomen en dat de verantwoordelijke bestuurders hierop enthousiast hebben gereageerd. De jury prijst >

‘De omvang is zeer groot en dat schrikt af’ Het consortium scherpte de plannen tijdens een bustocht door de Noordoostpolder verder aan. ‘Het viel mij op dat het landschap erg vlak en leeg is. Genoeg mogelijkheden om iets te doen dus,’ vertelt Monique Esselbrugge. Onder de naam ‘Meervoud, meer dan een Randmeer, maakte het consortium vervolgens een procesontwerp voor de realisering van een nieuw randmeer. Dit voornemen kwam overigens niet zomaar uit de lucht vallen. Hiermee

de prijsvraag was het genereren van inspirerende ontwerpen. Maar het ging niet alleen om het verzamelen van ideeën. Vooral de realiteitswaarde van de ideeën en ontwerpen moest voorop staan. De technische, financiële en procesmatige haalbaarheid was bij de beoordeling van de inzendingen dan ook een belangrijk criterium. Uiteindelijk leverde de prijsvraag 49 inzendingen op. Het consortium sleepte de tweede plaats in de

landelijk gebied

dit private initiatief voor een ‘aantrekkelijk nieuw waterlandschap’, aldus het juryrapport over de inzending ‘Meervoud, meer dan een Randmeer’. De aanleg van een randmeer van ruim 3.000 hectare op het grondgebied van de provincies Flevoland, Friesland en Overijssel is volgens het consortium een goede oplossing voor een aantal waterhuishoudkundige problemen in

meer van 3.000 hectare als basismodel. Dit geldt als het uitgangspunt voor verder ontwerp. Esselbrugge: In dit basismodel is een aantal kwaliteitskaders vastgesteld: de waterhuishoudkundige problemen worden opgelost, de huidige betekenis van de Noordoostpolder als cultureel erfgoed mag geen geweld worden aangedaan en het effect op de omliggende natuurgebieden moet tenminste neutraal, maar bij voorkeur positief zijn.’

‘Een meer is eerder onderzocht maar nooit uitgevoerd’ het gebied. Problemen zoals wateroverlast bij hoge waterstanden in de regio en verdroging. Natuurlijk kunnen deze zaken ook door meer geijkte oplossingen als dijkverhogingen en uitbreiding van de bemalingcapaciteit worden opgelost. Maar een randmeer voorziet volgens Richard Boons, ontwikkelingsmanager van Bouwfonds Wonen regio Noord-Oost, meer dan alleen in een betere waterhuishouding. ‘Het verlaagt ook de druk op de omliggende natuurgebieden Weerribben en Wieden en het geeft vooral een impuls aan de cultuurwaarde van de omgeving. Een randmeer kan daarnaast voorzien in meerdere functies, zoals recreëren en wonen. Het gebied heeft nu bijvoorbeeld nog een zeer eenzijdige economie en is daardoor kwetsbaar; dit uit zich in een beperkte werkgelegenheid. Het aanleggen van het randmeer biedt dan ook grote economische potenties. Een randmeer is dus letterlijk een meervoudige oplossing.’ Verleidingen Kern van het geheel is de manier waarop het plan tot uitvoering kan worden gebracht. Bij de realisatie van een grootschalige ingreep als deze is volgens het consortium het proces meer van belang dan het ruimtelijke ontwerp. ‘Uiteindelijk moet er een fysiek plan komen. Maar om daar naar toe te werken, is een goed proces belangrijk’, licht Esselbrugge toe. Het is ook om die reden dat er nog geen sprake is van een uitgewerkt ruimtelijk plan in de zin van: dit gaat het dus worden. Het enige dat wordt voorgesteld is een rand-

Volgens Esselbrugge moet dit vooral worden gezien als vertrekpunt van waaruit het plan verder ontwikkeld kan worden. ‘Dit gebeurt door het toevoegen van zogenoemde verleidingen in een interactief proces. Met andere woorden; in samenspraak met partijen kunnen ‘verleidingen’ in de vorm van natuurontwikkeling en woningbouw, maar ook recreatieprojecten, toerisme en zandwinning worden toegevoegd.’ In twee rondes wordt toegewerkt naar een ruimtelijk ontwerp. In een eerste ronde worden de verschillende verleidingen gedefinieerd. ‘Wat willen we, wat is er mogelijk en

proces voor het creëren van draagvlak en het genereren van ideeën. Op deze wijze moet het uiteindelijke ontwerp handen en voeten krijgen. Vooral in het interactieve proces spelen burgers een grote rol. In zogenoemde ontwerpateliers kunnen geïnteresseerden zelf ‘verleidingen’ aan het plan toevoegen. Met behulp van ontwerpprogramma’s worden deze ideeën inzichtelijk gemaakt. Om te voorkomen dat er onrealistische ontwerpen naar voren komen, is bij deze ontwerpateliers een kwaliteitsteam aanwezig. ‘Dit team, bestaande uit landschapsarchitecten, stedenbouwers, architecten en financiële adviseurs, helpt de deelnemers van de ontwerpateliers bij het maken van keuzes. Natuurontwikkeling als verleiding kost bijvoorbeeld geld en dat moet ook ergens vandaan komen. Op dit soort dilemma’s worden de workshopdeelnemers door het kwaliteitsteam gewezen.’ Uiteindelijk worden alle ontwerpen op een zogenoemde marktdag uitvoerig gepresenteerd. Daar kunnen mensen tegelijk kiezen welk ontwerp het wat hen betreft zou moeten worden. ‘De meeste stemmen gelden. Heel simpel maar wel eerlijk. Als de processen goed begeleid worden, is het zeker haalbaar,’ zegt Esselbrugge.

‘Noordoostpolder, een vlak en leeg landschap’ wat betekent het voor het landschap.’ In deze ronde denkt een kleine groep sleutelfiguren uit de regio mee.’ Zo wordt het basismodel dus aangevuld en verder verfijnd’, aldus Esselbrugge. De tweede ronde Om in een tweede ronde uiteindelijk een echt ontwerp te maken, moeten er volgens het consortium drie processen tegelijk op de rails worden gezet. Het gaat dan om een publiekprivaat proces, waarin de financiële haalbaarheid centraal staat, het formele besluitvormingsproces en het zogenoemde interactieve

Door deze aanpak creëer je volgens haar in een vroeg stadium al draagvlak. Overigens zijn bewoners door middel van een enquête al een keer gevraagd naar hun mening over de aanleg van een randmeer. Een ruime meerderheid ziet een dergelijke voorziening wel zitten. Tegenstanders van het plan betreuren daarentegen vooral het verlies aan landbouwgrond. Esselbrugge: ‘Er moeten natuurlijk woningen en bedrijven verdwijnen. Daar ontkom je niet aan bij een grootschalige ingreep als deze. Er zullen naar schatting ongeveer 45 woningen en bedrijven plaats moeten maken voor het meer.’ >

xxxxxxxxxx

‘Een randmeer is dus letterlijk een meervoudige oplossing’ Blokzijl >

xxxxxx

xxxxxxxxxx

Toekomst Mooie plannen en ideeën, maar is het allemaal wel uitvoerbaar? De Rijksplanologische Dienst (RPD) is momenteel bezig met een brede haalbaarheidsstudie, onder andere naar de financiële consequenties. De uitkomsten daarvan worden in het voorjaar van 2002 verwacht. Maar de leden van het consortium zitten tot die tijd niet stil. Esselbrugge vervolgt enthousiast: ‘We blijven bezig, lobbyen en vertellen over ons plan. Wij willen heel graag door, maar dan moeten we wel samen met overheden aan de slag. Wij hebben aangeboden als consortium de trekkersrol te vervullen maar er zijn wel andere partijen nodig.’ Gematigd positief Daarmee doelt zij op het voorstel om voor de uitvoering een Gebieds Exploitatie Maatschappij (GEM) in het leven te roepen. Hierin kunnen publieke en private partijen gezamen-

lijk inspelen op de uitkomsten van het interactieve proces en de ontwikkeling van het randmeer begeleiden. De overheden van de betrokken provincies moeten hierin zwaar

in één geheel uit te voeren. Dat is op zich niet erg, als de integrale visie maar in stand blijft. En daar kan volgens ons het voorgestelde procesontwerp in voorzien.’

Alphen aan den Rijn ➔ Benthuizen

xxxxxxxxxxxx verhuizen

‘We blijven bezig, lobbyen en vertellen over ons plan’ vertegenwoordigd zijn. Over het algemeen staan de overheden gematigd positief tegenover de plannen. Boons: ‘Het is qua omvang een zeer groot plan en dat schrikt de overheden af. Het Rijk en drie gemeenten, drie provincies en verscheidene waterschappen zijn bestuurlijk bij het gebied betrokken en dat maakt het geheel nogal ingewikkeld. Niemand durft de regie te nemen. Het is trouwens wel een plan dat uiteenvalt in delen als het eenmaal uitgevoerd gaat worden. De schaal is gewoon te groot om

Lemmer >

Overheden zijn volgens Esselbrugge terughoudend om zich te binden aan de voorstellen zoals ze er nu liggen. ‘Ze zijn allemaal bang om trekker te zijn, omdat ze denken veel te moeten betalen. En ze denken, Pronk wil ook in de Vijfde Nota een randmeer, laat hem maar betalen en trekker zijn. Ik ben ook realistisch: binnen tien jaar ligt het meer er volgens mij nog niet. Zo’n grootschalige ingreep kost nu eenmaal heel veel tijd. Zowel bestuurlijk als in de uiteindelijke uitvoering.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

www.randmeer-meervoud.nl

Vakantiegevoel op randstedelijk platteland Een oud vrijstaand huis op 1790 vierkante meter grond. Niet ‘in the middle of nowhere’ maar in de Randstad. In Benthuizen om precies te zijn, met alle stedelijke voorzieningen in de regio binnen handbereik. Voor menigeen een droom, voor Hans Geerling en Lucia Wolters werkelijkheid. Zonder enige moeite hebben zij hun spiksplinternieuwe en comfortabele twee-onder-eenkapwoning in Leiderdorp verlaten. Van de stad dus naar het randstedelijke platteland. ‘Het is een andere manier van leven.’

beeld Reinier Gerritsen auteur Hans Ouwerkerk

Het randmeer vaak onderwerp van studie ‘Natuurlijk, deelnemen aan een ontwerpproces als een randmeer in de Noordoostpolder kost tijd. Maar we vinden het wel heel belangrijk om aan tafel te zitten. Al is het alleen voor het verwerven van kennis en ervaring.’ Dat zegt Richard Boons, ontwikkelingsmanager Bouwfonds Wonen regio Noord-Oost over zijn ervaring met het consortium. Een drieduizend hectare groot meer in de Noordoostpolder. Niet alleen als oplossing voor waterhuishoudkundige problemen, maar vooral ook als aanjager voor de economie in dat deel van het land. Boons ziet het al helemaal voor zich. ‘Het leukste van alles vind ik dat je eens aan tafel zit met mensen uit compleet andere vakgebieden. Je bent eens uit je eigen vastgoedwereldje. Dat is leerzaam en volgens mij ook wel de toekomst. Samenwerken met partijen uit de groene hoek zal steeds vaker gebeuren. Rood voor groen is straks heel gewoon.’ Bouwfonds Wonen is binnen het consortium een van de marktpartijen die zich met de planvorming voor een randmeer heeft beziggehouden. Het creëren van een randmeer in de Noordoostpolder is een onderwerp dat al begin jaren negentig is geopperd. Toen deed advies- en ingenieursbureau Grontmij in opdracht van de Rijksplanologische Dienst (RPD) een onderzoek naar de mogelijkheden van een vaarverbinding tussen Blokzijl, Kuinre en Lemmer. Het idee kreeg echter op rijksniveau geen vervolg. In 1998 werd het noordelijk randmeer nieuw leven in geblazen. De Grontmij liet op eigen initiatief een zogenoemde krachtenveldanalyse uitvoeren. En ook de ANWB zag – naar aanleiding van de

Ontwerp Ontwikkelingsvisie Flevoland 2030 – op haar beurt mogelijkheden om het onderzoek naar een noordelijk randmeer te heropenen. Zo organiseerde de ANWB – met ondersteuning van Grontmij, de Cammingha Groep en Van Empelen van Aalderen & Partners – begin 2000 een rondetafelgesprek over dit onderwerp met overheden, waterschappen, natuurbeschermingsorganisaties en de georganiseerde landbouw.

De blokken hout liggen te branden in de haard. Akimo, de Tervuerense herder, ligt in de knusse woonkamer aan de voeten van Lucia op zijn bot te bijten. ‘Het eerste wat we gedaan hebben toen we hier kwamen wonen is een hond aanschaffen. Je zit hier toch wat afgelegen en je voelt je dan een stuk veiliger.’ Het bleef overigens niet bij de aanschaf van een hond. Begonnen met twee kippen en twee schapen breidde de ‘veestapel’ snel uit met zeven geiten. ‘In de zomer hadden we op een gegeven moment zelfs vijftig kippen lopen’, vertelt ze lachend. Keuterboeren Wie een paar jaar geleden het tweetal zou hebben voorgehouden dat ze ooit nog zouden ‘keuterboeren’ zou voor gek zijn versleten. Maar toen woonden ze ook nog in hartje Noordwijk aan Zee, in een fraaie drive-in woning op steenworpafstand van het strand. Toen echter voor de zoveelste keer het pas opgemetselde tuinmuurtje onder het geweld van dronken jongeren capituleerde, vonden ze het welletjes. Ze verhuisden naar een doodsaaie jaren-zeventigwijk in Alphen aan den Rijn. ‘Allebei hadden we het gevoel dat dit maar tijdelijk zou zijn, we voelden ons er niet thuis’, vertelt Hans. Het werd dan ook snel een twee-onder-eenkapwoning in een nieuwbouwwijk in Leiderdorp. Koud was deze woning opgeleverd of hun oog viel al op een vrijstaand huis in Boskoop. ‘Het was puur toeval, we waren een beetje vrijblijvend aan het kijken.’ Op weg naar Boskoop passeerden ze hun huidige stulpje in Benthuizen aan de provinciale weg. Het was liefde op het eerste gezicht. Na een afspraak met de makelaar was de koop binnen vijf minuten gesloten. De ruimte, de centrale plek, het zijn volgens hen de grote voordelen van hun nieuwe woonlocatie. ‘Maar’, benadrukt Lucia, ‘je moet het ook weer niet romantiseren.’ Immers, het huis is oud, niet aangesloten op een gasleiding of riolering en ook niet op de kabel. Dat betekent een septic- en propaangastank in de grond en slechts Nederland 1, 2 en 3 op de televisie. En het houden van dieren is natuurlijk leuk voor familie, vrienden en kennissen, maar het onderhoud moet volgens het tweetal zeker niet worden onderschat. Hans: ‘Ik sta nu een hele zaterdag hout te hakken. Dat is best leuk. Alleen wanneer je het zaterdagen achter elkaar moet doen, dan wordt het wel minder.’ Hartje winter Ze trokken hartje winter in hun nieuwe onderkomen. Lucia: ‘Het was koud en nat. Overal lag vieze blubber. Je zag geen mens. Er waren toen echt momenten waarop we dachten ‘waar zijn we in hemelsnaam aan begonnen’.’ Pas toen de zomer aanbrak drong het tot beide door dat ze echt buiten woonden. ‘We waren vanaf dat moment ook alleen maar buiten. En dan geniet je ook met volle teugen. Zo zeer zelfs, dat we ook helemaal niet meer aan onze vakantie dachten. We hebben de hele zomer een vakantiegevoel.’ Dé plek voor altijd? Hans: ‘We zitten nu aan een drukke provinciale weg. Ik zou wel graag nog landelijker willen wonen.’ Lucia: ‘Terug naar een rijtjeswoning zal voor ons moeilijk gaan. Maar ik sluit toch niet uit dat ik ooit nog in een stad ga wonen.’ Akimo laat zijn bot even voor wat het is en kijkt zijn baasjes aan. Je ziet hem denken: ‘Naar de stad? Daar kan ik vast niet meer vrij achter de kippen aanrennen.’

Verkenningen En ook bij de rijksoverheid kwam het randmeer in dat jaar weer op de agenda. Aanleiding daartoe was de Nota Belvédère. Het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) kreeg van Rijkswaterstaat, Directie IJsselmeergebied opdracht een tweetal verkenningen uit te voeren. De eerste verkenning deed onderzoek naar de hydrologische effecten van een noordelijk randmeer, de tweede presenteerde een schetsboek van de ruimtelijke perspectieven. Daarop volgde de opdracht voor het Landbouw Economisch Instituut om een model te ontwikkelen waarmee de economische effecten van grootschalige functiewijzigingen in het landelijk gebied kunnen worden doorgerekend. Dit leidde er weer toe dat de Vereniging Natuurmonumenten begin 2001, samen met onder andere de ANWB en de Vereniging Hiswa, de visie ‘Samen meer IJsselmeer’ uitbracht. Centrale gedachte in die visie is dat alleen kwaliteit van landschap en beleving voldoende tegenwicht kan bieden aan bedreigingen van het IJsselmeergebied. Het noordelijk randmeer is in deze visie opgenomen als zo’n kwaliteitsimpuls.

xxxxxx xxxxxxxxx

buitenland Chapelle d’Armentieres

Vincennes

Lyon

Lille

Amiens

Paris Ile de France Hervé Manet, Berend L.W. Boks en Paul Barnaud

Angers

Bussy St Georges

Dijon

Tours

Nantes

Lyon Grenoble Aix-en-Provence

Bouwfonds zet vaste voet in Frankrijk

Nice Montpellier

Marseille

Franse koper is conservatief auteur Jan Rutten beeld Marignan

Sinds medio 2001 maakt de Franse projectontwikkelaar Marignan onderdeel uit van Bouwfonds Wonen Internationaal. In het hoofdkantoor van het bedrijf in de Parijse voorstad Levallois-Peret praat NAW met de directeuren Paul Barnaud en Hervé Manet van Marignan en directeur Berend Boks van Bouwfonds Wonen Internationaal. Een gesprek over Frankrijk en Nederland: over cultuur, woningmarkt, architectuur, projectontwikkeling en de betekenis van de overname voor Bouwfonds. Persoonlijk Wonen is in Frankrijk niks bijzonders. De klant is koning: maar die koning is conservatief en heeft weinig op met architectonische experimenten. De Fransman wenst kwaliteit.

buitenland

St Maxime

Besançon

Wie denkt dat de woningmarkt binnen Europa overal wel zowat hetzelfde zal zijn, maakt een grote vergissing. De Franse verschilt in ieder geval ingrijpend van die van ons. In Nederland is de laatste jaren langzaam maar zeker een kleine, interessante appartementenmarkt ontstaan, in Frankrijk domineert het appartement echter al jaren. De productie van Marignan in 2001 (1.500 woningen) betreft voor 85 procent appartementen en voor 15 procent ‘maisons’, eengezinswoningen dus. Het grote aandeel appartementen heeft volgens president-directeur Paul Barnaud van Marignan te maken met de Franse politiek en cultuur. ‘Frankrijk heeft nog een echt stedelijke cultuur die is geënt op een lange Europese traditie. Het overheidsbeleid is erop gericht die cultuur te behouden en te versterken. Bouwen buiten de stad wordt moeilijk gemaakt. Natuurlijk willen ook hier veel mensen een vrijstaande woning op het platteland, maar men ontdekt al snel dat daar nauwelijks of geen voorzieningen zijn. Het platteland en de stad zijn in Frankrijk twee verschillende werelden. De Franse economie speelt zich af in en om de stad, de scholen

‘Stedelijke cultuur in de Europese traditie’ liggen daar en de winkels. Frankrijk heeft ook een centralistische politieke cultuur. Parijs, Lyon en nog een paar grote centra; daar gebeurt het en daar moet je zijn. Er is dus een voortdurende druk op de open ruimte in en om de stad en daardoor haast geen plek voor eengezinswoningen.’ Dit geldt niet alleen voor Parijs, maar voor heel Frankrijk. In totaal worden er jaarlijks

zo’n 65.000 individuele woningen gerealiseerd, waarvan zo’n 50.000 door particuliere opdrachtgevers en 15.000 door projectontwikkelaars. De productie van appartementen is tweemaal zo hoog (120.000). Daarvan worden er 65.000 in de koopsector gebouwd door ontwikkelaars en 55.000 huurwoningen in de sociale sfeer. Knippen en verdelen Ook de organisatie en schaal van de projecten verschilt in Frankrijk hemelsbreed van die van ons. De gemiddelde schaalgrootte van de projecten van Marignan, net als van collegaontwikkelaars, bedraagt zo’n 40 woningen. Een project van 130 woningen is het grootste dat men de afgelopen jaren heeft gerealiseerd. Die kleine schaal heeft voor een deel te maken met cultuur – de koper wenst geen eenheidsworst – maar meer nog met de wijze van projectfinanciering. Bouwfonds-directeur Boks licht toe: ‘In Frankrijk maken de banken de dienst uit; zij verschaffen de korte-termijn financiering aan de ontwikkelaars en houden niet van grote risico’s. Zij lijden nog steeds aan het trauma van de woningcrisis begin jaren tachtig, toen zij op de blaren moesten zitten. Opknippen en verdelen is dus het parool.’ Het accent op risicobeheersing komt ook tot uiting in de juridische structuur van projecten: voor ieder project wordt een aparte juridische entiteit opgericht, een SCI, ‘Société Civile Immobilier’. Gebiedsontwikkeling op een schaal zoals in Nederland, waar ontwikkelaars substantieel gronden werven, het exploitatierisico en het ontwikkelingsrisico dragen voor duizenden woningen, is in Frankrijk uitgesloten. De ‘Société Economie Mixte’, die in ons land wel eens ten voorbeeld wordt gesteld voor

publiekprivate samenwerking, is een belangrijk overheidsinstrument bij de ontwikkeling van nieuwe woonwerkgebieden. Directeur Hervé Manet: ‘De tweede formule bestaat uit een semi-publieke organisatie die uit het oogpunt van regionaal-economische ontwikkeling gronden verwerft en uitgeeft, zowel voor woningbouw als bedrijfshuisvesting. Vaak gaat het om complexe, gemengde projecten in stedelijke gebieden. Wettelijk

‘Geen kubieke meters maar vierkante meters’ is het echter verboden voor ontwikkelaars om in die sociétés mixtes te participeren. Vaak worden zij wel geconsulteerd bij de visie-ontwikkeling: men wil weten of de resulterende projecten in de markt afgezet kunnen worden. In dat verband worden er ook wel afspraken gemaakt om in een vroegtijdig stadium risico’s af te dekken. Niettemin blijven het primair projecten met een publieke status.’ Architectuur is een cijfervak Voor veel Nederlanders is Frankrijk een lustoord als het gaat om architectuur. Architectuur behoort tot het culturele erfgoed, net als de Franse kaas en wijn. Projecten als de Grand Arch en de Bibliotheque Nationale in Parijs of het stationsgebied in Lille zijn voorbeelden van een overheid die het grote gebaar niet schuwt. Dit zijn echter allemaal publieke of semi-publieke gebouwen en vanuit die optiek de speeltjes van de politiek. De architectuur van de woningbouw in Frankrijk is echter een totaal andere wereld: daar maakt niet de politiek de dienst uit, maar de klant. Barnaud: ‘Architectonische vernieuwing zul >

buitenland

Villiers le Bacle

Angers

UITGAVE

HOOFDKANTOOR

Bouwfonds Wonen maart 2002

Bouwfonds Wonen B.V. Westerdorpsstraat 66 Postbus 15 3870 DA Hoevelaken Telefoon 033 253 91 11 Fax 033 253 96 85 Email contactwonen@bouwfonds.nl

PRODUCTIE EN COÖRDINATIE

Rutten Communicatie-advies bv, Amsterdam

Bois d’Arcy

ONTWERP EN ART DIRECTION

Frisse Wind (BNO), Amsterdam REDACTIERAAD

je in Frankrijk in de woningbouw maar weinig vinden. De gevels zijn vrijwel overal identiek, met hoogstens regionale verschillen. De koper heeft in Frankrijk een traditionele smaak, die anno 2002 nauwelijks verschilt van vijftig jaar geleden.’ Boks vult aan: ‘Het grote

‘Franse architectuur is cijfervak’ verschil met Nederland zit ‘m in de plattegrond. De Franse architecten zijn daarin ware meesters. De plattegronden zijn over het algemeen iets anders dan bij ons, gemiddeld iets kleiner ook, maar veel efficiënter. Men koopt geen kubieke meters, maar vierkante meters. De koper weet precies wat hij krijgt; de oppervlaktes per kamer zijn tot in twee cijfers achter de komma in het bestek omschreven. Je moet daar als ontwikkelaar niet van afwijken, anders zijn de poppen aan het dansen.’ De architect heeft in Frankrijk, aldus Boks, dan ook een veel meer dienende functie: aan kunstenaars is geen behoefte, hij moet ervoor zorgen dat bij een project minimaal 82 procent van het bruto bebouwbaar oppervlak daadwerkelijk woonoppervlakte is. Architectuur in de Franse woningbouw is een ‘cijfervak’. De vraag naar de mogelijkheden om als bewoner invloed uit te oefenen op het ontwerp, ontlokt bij de directie van Marignan een milde glimlach. Manet: ‘De koper heeft bij ons al vanouds een zeer grote stem in het kapittel. Er is een grote vrijheid voor een andere indeling van de ruimte of voor meer- en minderwerk. Een op de twee kopers verandert wel wat aan het oorspronkelijke ontwerp. De plek en inrichting van de keuken vormt het favoriete onderwerp. De bewoner wil een maat-

buitenland

pak, geen confectiepak. Hij wil comfort en kwaliteit’. Die kwaliteit komt overigens niet alleen tot uiting in de organisatie van de plattegrond en het materiaalgebruik, maar ook in de hele landscaping. Boks: ‘Bewoners lopen hier niet jaren in de modder als een project wordt opgeleverd. Een project wordt opgeleverd inclusief de openbare ruimte en het groen. En ook die is, net als in Duitsland overigens, meestal van een veel hogere kwaliteit dan bij ons.’ Op naar nummer drie Met de verwerving van Marignan Immobilier Investissement S.A is Frankrijk, na Duitsland, de tweede belangrijke internationale markt geworden voor Bouwfonds Wonen Internationaal. De volledige overname van het Franse bedrijf past, aldus Boks, in de strategie van Bouwfonds om de komende jaren uit te groeien tot een toonaangevende vastgoedonderneming in Europa. Met Marignan heeft Bouwfonds een sterk anker uitgeworpen in de Franse markt. Het bedrijf bezet, qua productievolume, de vijfde plaats in de rij van woningontwikkelaars: na Nexity (5.000 woningen), Bouygues (3.500), Eiffage (3.000) en Kauffman & Broad (2.500). De strategie van Bouwfonds voor de komende vijf jaar is,

‘Fransman wil niet door de modder lopen’ aldus Barnaud, te groeien tot zo’n 3.500 woningen per jaar en daarmee door te stoten tot de derde plaats. In dit verband zullen nieuwe regiokantoren worden opgezet in het Noordoosten en Zuidwesten, waar Marignan nog niet of nauwelijks is vertegenwoordigd,

Jasper de Boom, José van Dijk, Hella Hendriks, Karin Hop, Hans Ouwerkerk, Jan Rutten, Henk van Zandvoort, Friso de Zeeuw.

en zullen er nieuwe acquisities worden gepleegd, met name in het hogere segment. Een belangrijke steun in de rug vormt de aanwezigheid van de ABN AMRO-bank op de achtergrond. Manet: ‘We zijn voor veel bedrijven nu een interessantere speler geworden. Met ABN AMRO hebben we een zeer solide financiële basis en je ziet dat overnamekandidaten ons spontaan opzoeken.’ En Boks voegt daaraan toe: ‘Een buitenlands bedrijf overnemen is niet makkelijk. We hebben heel grondig onderzoek gedaan om te bepalen of de organisatie bij ons paste. Met Marignan klikte het goed: het is een degelijk bedrijf, landelijk en regionaal opererend in segmenten die ons vertrouwd zijn en goed georganiseerd. En ze eten tussen de middag ook wel

eens gewoon een broodje kaas, natuurlijk wel met een glas wijn erbij. Als pure ontwikkelaar sluit het bedrijf bovendien goed aan op onze core-business. Bij de andere grote ontwikkelaars in Frankrijk is de projectontwikkeling vaak maar een van de vele takken van sport. Ze zitten in de aannemerij, in de energiesector, in de telecommunicatie et cetera. Ik denk dat wij ons met onze financiële achtergrond ten opzichte van die andere bedrijven de komende jaren kunnen onderscheiden. Bovendien is Bouwfonds met dochterbedrijven in Frankrijk en Duitsland – en straks elders – de eerste echte Europese woningontwikkelaar van formaat. Als de integratie van Europa de komende jaren met de euro versneld voortzet, zullen we daarvan profiteren.’ ✏ naw@bouwfonds.nl

Jaap Huisman, Dorien Kasteleijn, Hans Ouwerkerk, Jan Rutten, Gabriël Snuverink, Suzanne Witteman

Grote Voort 45 Postbus 10054 8000 GB Zwolle Telefoon 038 425 44 40 Fax 038 425 44 41 Email wonen.zwolle@bouwfonds.nl

FOTOGRAFIE

REGIO MIDDEN-OOST

Peter van Breukelen, Reinier Gerritsen, Ronald Segaar, Nicole Segers, Tijn Snoodijk, Martin van Welzen, Georges van Wensveen, en anderen Drukkerij Bakker Baarn, Baarn

De Brand 30 Postbus 1 3800 AA Amersfoort Telefoon 033 453 41 11 Fax 033 453 41 90 Email wonen.amersfoort@bouwfonds.nl

CONTACT

REGIO NOORD-WEST

Jasper de Boom, telefoon 033 253 97 85

Schipholpoort 64 Postbus 4376 2003 EJ Haarlem Telefoon 023 530 66 03 Fax 023 536 63 94 Email wonen.haarlem@bouwfonds.nl

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

DRUK EN LITHOGRAFIE

‘Een gewoon broodje kaas in de middag’

NAW 59

xxxxxx

REGIO NOORD-OOST

Dit is een uitgave van Bouwfonds Wonen. Dit magazine is met zorg samengesteld. U kunt er echter geen rechten aan ontlenen. Kopiëren of citeren van (delen van) de inhoud is toegestaan in overleg met Bouwfonds Wonen.

colofon

REGIO ZUID-WEST

Poortweg 4 Postbus 75 2600 AB Delft Telefoon 015 268 08 08 Fax 015 262 33 63 Email wonen.delft@bouwfonds.nl REGIO ZUID

Vestdijk 61 Postbus 6540 5600 HM Eindhoven Telefoon 040 265 98 59 Fax 040 246 40 40 Email wonen.eindhoven@bouwfonds.nl