ODPOWIEDZI NA PYTANIA O KAPŁAŃSTWO bp Jan Szkodoñ
Dla duchownych i œwieckich
Odpowiedzi na pytania o kapłaństwo
bp Jan Szkodoń
Odpowiedzi na pytania o kapłaństwo Dla duchownych i świeckich
Kraków
© 2007 by Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” spółka z o.o. ISBN 978-83-7485-033-9 Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwoleń należy się zwracać do wydawnictwa: „Bratni Zew” sp. z o.o., ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków.
Zamówienia na książki można składać: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków tel. 012 428 32 40, fax 012 428 32 41 www.bratnizew.pl
WYDAWNICTWO OO. FRANCISZKANÓW „Bratni Zew” spółka z o.o. ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków tel. 012 428 32 40, fax 012 428 32 41 www.bratnizew.pl Druk: „Pracownia AA”, Pl. Na Groblach 5, 31-101 Kraków
Spis treści Czym jest sakrament święceń? ..........................7 Kapłaństwo Starego Testamentu ........................9 Co to jest kapłaństwo wiernych? ...................... 11 Kapłan ............................................................13 Co to znaczy, że kapłaństwo jest służbą? .........15 Co to znaczy, że kapłan reprezentuje cały Kościół w modlitwie do Boga? ............. 17 Kim jest kapłan?..............................................20 Diakon a prezbiter ...........................................22 Obowiązki kapłanów i biskupów ......................24 Co to znaczy, że biskup pełni misję uświęcenia? ...............................................26 „Władza” biskupa .............................................28 Jak wygląda obrzęd święceń biskupich? ..........30 Symbole zadań biskupich ................................34 Ordynariusz, arcybiskup, metropolita – co to znaczy? ...........................................36 Biskup, ksiądz i diakon ...................................38 Kapłaństwo jako wybór.................................... 41 Eucharystia i spowiedź – najważniejsze posługi sakramentu kapłańtwa .................43 Modlitwa prezbitera .........................................46 Czym jest posłuszeństwo w kapłaństwie? ........48 Na czym polega posłuszeństwo kapłana wobec biskupa? .........................................50 Co oznacza „leżenie krzyżem” kapłana podczas obrzędu święceń? .........................52 „Wkładanie rąk” ..............................................54 „Modlitwa święceń” ..........................................56
Co oznacza namaszczenie rąk kapłana podczas sakramentu święceń? ...................58 „Chleb i wino” ..................................................60 Godność kapłańska .........................................62 Co jest ważniejsze – być człowiekiem, czy być księdzem?......................................64 Kapłaństwo a miłość........................................66 Wolność kapłana .............................................68 Sumienie kapłana............................................70 „Zagrożenie sumienia” .....................................72 Czy kapłan potrzebuje formacji duchowej? .......74 Słowo Boże w życiu kapłana ............................76 Eucharystia – centrum życia kapłana ..............78 Zanik poczucia grzechu? .................................80 Szukanie Chrystusa w kapłaństwie .................82 Życie duchowe kapłana ....................................84 Rozwój intelektualny kapłana ..........................86 Teologia – czy tylko dla księży? ........................88 Formacja duszpasterska kapłana.....................92 Kim jest diakon? ..............................................94 Obowiązki diakona ..........................................96 Celibat – odpowiedzialność ..............................98 Włożenie rąk i modlitwa nad diakonem..........100 Dalmatyka i stuła – symbole szat liturgicznych diakona .......................102 Powołanie do kapłaństwa...............................104
Czym jest sakrament święceń? Kapłaństwo jest sakramentem, dzięki „któremu posłanie, powierzone przez Chrystusa Apostołom, nadal jest spełniane w Kościele aż do końca czasów (Katechizm Kościoła Katolickiego, p. 1536). Chrzest, bierzmowanie i Eucharystia są sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego. Na nich opiera się powołanie do świętości i do apostolstwa. Te sakramenty udzielają Ducha do życia według powołania, aby po zakończeniu ziemskiej pielgrzymki osiągnąć niebo. „Dwa inne sakramenty: święcenia (kapłaństwo) i małżeństwo są nastawione na zbawienie innych ludzi” (p. 1534). Służą do budowania Królestwa Bożego na ziemi. Przez służbę innym uświęcają tego, kto przyjmuje te sakramenty. Chrzest i bierzmowanie konsekrują do kapłaństwa wspólnego. Ci, którzy zostają wyświęceni, konsekrowani, w imieniu Chrystusa karmią Kościół słowem i łaską Bożą (por. p. 1535). Katechizm tak definiuje udział w Chrystusowym kapłaństwie przez święcenia; kapłaństwo wspólne jest udziałem tych, którzy zostali ochrzczeni i bierzmowani: „Sakrament święceń jest sakramentem, dzięki któremu posłanie, powierzone przez Chrystusa Apostołom, nadal jest 7
spełniane w Kościele aż do końca czasów. Jest to więc sakrament posługi apostolskiej. Obejmuje on trzy stopnie: episkopat, prezbiterat i diakonat” (p. 1536). Święcenia biskupie i święcenia prezbiteriatu są dwoma stopniami uczestnictwa w kapłaństwie Chrystusa, natomiast święcenia diakonatu nie dają udziału w służebnym (hierarchicznym) kapłaństwie, ale są to święcenia „dla posługi” (p. 1569). Chrystus jest Jedynym, Najwyższym Kapłanem Nowego i Wiecznego Przymierza, który – przyjmując ludzką naturę – stał się Pośrednikiem między Ojcem niebieskim a ludźmi i złożył na Krzyżu ofiarę pojednania za zbawienie świata.
8
Kapłaństwo Starego Testamentu Przez sakrament święceń ochrzczony zostaje włączony do stanu biskupów, prezbiterów i diakonów. Nie jest to wybór, delegacja, ustanowienie przez wspólnotę wierzących, lecz akt sakramentalny, który udziela Ducha Świętego, dla wykonywania „świętej władzy”. Ta władza pochodzi od samego Chrystusa, udzielana przez pośrednictwo Kościoła. Ten sakrament określany jest też słowem „konsekracja”, ponieważ w pewien sposób wyłącza chrześcijanina, a zarazem w nowy sposób wiąże z Chrystusem i Kościołem. Widzialnym znakiem konsekracji jest włożenie rąk biskupa na głowę kandydata. Zapowiedzią kapłaństwa Nowego Testamentu było kapłaństwo Aarona i posługa lewitów. Bóg wybrał jedno z dwunastu pokoleń, pokolenie Lewiego, i przeznaczył je do służby liturgicznej. Kapłani zostali ustanowieni „dla ludzi ... w sprawach odnoszących się do Boga, aby składali dary i ofiary za grzechy” (Hbr 5,1). Lewici głosili słowo Boże, prowadzili Izraelitów do Boga przez modlitwę i ofiary. Nie mogli jednak dokonać ostatecznego uświęcenia (por. Hbr 5,3); tego mogła dokonać jedynie ofiara Chrystusa, Syna 9
Bożego, który stał się człowiekiem i umarł na krzyżu dla naszego zbawienia. Wszystkie zapowiedzi Starego Testamentu wypełniły się w Jezusie Chrystusie, „jedynym pośredniku między Bogiem a ludźmi” (1 Tm 2,5). Tradycja chrześcijańska uważa Melchizedeka – kapłana Boga Najwyższego (por. Rdz 14,18) za zapowiedź kapłaństwa Jezusa Chrystusa. On jest arcykapłanem na wzór Melchizedeka (por. Hbr 5,10), święty, niewinny, nieskalany (por. Hbr 7,26), który jedną ... ofiarą udoskonalił na wieki tych, którzy są uświęcani” (Hbr 10,14). Ofiara, jaką Chrystus złożył na krzyżu, jest jedyna, dokonana raz na zawsze. Ta jedyna ofiara uobecnia się we Mszy świętej. Tak samo jedyne kapłaństwo Chrystusa uobecnia się w kapłaństwie służebnym (w biskupstwie i w prezbiteracie). „Sam Chrystus jest prawdziwym Kapłanem, a inni są tylko Jego sługami” (św. Tomasz z Akwinu).
10
Co to jest kapłaństwo wiernych? Chrystus, Najwyższy Kapłan i jedyny Pośrednik, uczynił Kościół „królestwem – kapłanami dla Boga i Ojca swojego” (Ap 1,6). Cały Kościół, duchowni i świeccy, uczestniczy w Kapłaństwie Chrystusa. Uczestnictwo ochrzczonych w Kapłaństwie Chrystusa nazywa się kapłaństwem wiernych, natomiast kapłaństwo prezbiterów (księży) i biskupów nazywa się hierarchicznym lub służebnym. Kapłaństwo wiernych i kapłaństwo hierarchiczne różnią się „co do istoty”, będąc sobie „wzajemnie przyporządkowane” (Katechizm, p. 1547). Kapłaństwo wspólne wiernych „urzeczywistnia się przez rozwój łaski chrztu, przez życie wiarą, nadzieją i miłością, przez życie według Ducha” (p. 1547). Ochrzczeni realizują swoje kapłaństwo przez to, że wraz z Ofiarą Chrystusa i przez Chrystusa składają Ojcu niebieskiemu siebie samych i wszystko, co wypełnia ich życie. Ofiarują modlitwy i apostolstwo, życie rodzinne, pracę, samotność i cierpienie, odpoczynek, pokutę i umartwienie. Przez tę ofiarę uświęcają nie tylko siebie, ale i innych. Stają 11
się więc kapłanami przez ofiarę i pośrednictwo w uświęcaniu i zbawieniu świata. W szczególny sposób ofiarowanie siebie i świata Ojcu, wraz z Ofiarą Chrystusa, dokonuje się w czasie Eucharystii. Kapłaństwo wiernych wyraża się też w tym, że świeccy czytają w czasie liturgii Pismo Święte, prowadzą niektóre modlitwy i – za pozwoleniem biskupa – mogą rozdawać Komunię świętą. Chrystus pełni przez świeckich misję prorocką. Nie tylko hierarchia, ale wszyscy ochrzczeni, a tym bardziej bierzmowani, są uzdolnieni i zobowiązani, aby słowem i całym życiem głosić Ewangelię. Niektórzy świeccy przekazują naukę Chrystusa katechizując, pracując w duszpasterstwie rodzin, w środkach społecznego przekazu. Świeccy uczestniczą także w posłannictwie królewskim i pasterskim Chrystusa. Jeśli uczeń Chrystusa nie poddaje się skłonnościom do grzechu, można go nazwać królem, bowiem swoją wolność poddaje prawdzie Bożej, aby służyć innym przez ofiarną miłość. Świeccy współdziałają ze swymi pasterzami „w służbie dla wspólnoty kościelnej, dla jej wzrostu i żywotności, wybierając rozmaite posługi, według łaski i charyzmatów, jakich im Pan udzieli” (p. 910).
12
Kapłan „Kapłaństwo służebne służy kapłaństwu wspólnemu i przyczynia się do rozwoju łaski chrztu wszystkich chrześcijan” (Katechizm, p. 1547). Kapłaństwo służebne, hierarchiczne, jest jednym ze środków, przez które „Chrystus nieustannie buduje i prowadzi swój Kościół” (p. 1547). W wyświęconym kapłanie, który pełni służbę w Kościele, jest obecny i działa sam Jezus Chrystus „jako Głowa swojego Ciała, jako Pasterz swojej owczarni, Arcykapłan odkupieńczej ofiary, Nauczyciel prawdy” (p. 1548). Dokumenty Kościoła podkreślają, że kapłan działa „w osobie Chrystusa – Głowy” (łac. in persona Christi). Znaczy to, że działa nie tylko w zastępstwie, nie tylko w imieniu Chrystusa, ale w utożsamieniu z Najwyższym, Jedynym Kapłanem. Gdy wyświęcony kapłan sprawuje sakramenty, sam Chrystus działa przez niego. W posłudze wyświęconych, a zwłaszcza w posłudze biskupów i prezbiterów, staje się „widzialna obecność Chrystusa jako Głowy Kościoła” (p. 1549). Katechizm przypomina wyrażenie św. Ignacego Antiocheńskiego: biskup jest „figurą Ojca”, jakby żywym obrazem Boga Ojca. 13
Każdy, kto został wyświęcony, a więc diakon, prezbiter czy biskup, każdego dnia winien sobie uświadomić wielkość otrzymanej łaski. Nikt nie jest godzien tak wielkiego daru. Chrystus wybiera tych, których chce i posyła ich, aby pełnili służbę kapłańską wobec uczniów Chrystusa. Święcenia wyciskają na duszy niezatarty, duchowy znak, upodabniają do Chrystusa – Kapłana, na nowo jednoczą z Kościołem. Obdarowanie łaską święceń zobowiązuje nie tylko do pełnienia służby kapłańskiej, ale zobowiązuje także do realizacji powołania do świętości. Łaska święceń nie zabezpiecza człowieka przed słabościami, wadami i grzechami. Święcenia są pomocą i wezwaniem, ale po święceniach w dalszym ciągu człowiek jest słaby, poddany pokusom szatana, ulegający złym wpływom świata. Chrystus działa także przez grzesznego szafarza, który ważnie sprawuje sakramenty, ale niezwykle ważne jest świadectwo życia, osobista świętość kapłana, co ujawnia się w czasie sprawowania sakramentów, w głoszeniu Ewangelii, w całej posłudze duszpasterskiej i w każdej dziedzinie życia. Wierni słusznie domagają się, aby w życiu kapłana była jedność tego, co głosi, tego, co sprawuje, z tym, co czyni.
14
Ludziom potrzebny jest kap³an œwiadom pe³nego sensu swego kap³añstwa: kap³an, który g³êboko wierzy, który odwa¿nie wyznaje, który ¿arliwie siê modli, który z ca³ym przekonaniem naucza, który s³u¿y, który wdra¿a w swe ¿ycie program oœmiu b³ogos³awieñstw, który umie bezinteresownie mi³owaæ, który jest bliski wszystkim – a w szczególnoœci najbardziej potrzebuj¹cym. Jan Pawe³ II z Listów na Wielki Czwartek
Jan Szkodoñ DOKTOR TEOLOGII BISKUP TYTULARNY TURRISBLANDY BISKUP POMOCNICZY I WIKARIUSZ GENERALNY ARCYBISKUPA METROPOLITY KRAKOWSKIEGO
Urodzony 19 grudnia 1946 w Chy¿nem, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 22 marca 1970 z r¹k kard. Karola Wojty³y. 16 kwietnia 1988 Jan Pawe³ II mianowa³ go biskupem pomocniczym archidiecezji krakowskiej. Konsekrowany przez kard. Franciszka Macharskiego w Katedrze na Wawelu dnia 4 czerwca 1988. Obecnie przewodniczy krakowskiej komisji ds. lustracji ksiê¿y „Pamiêæ i Troska”. Zawo³anie biskupie: „Dominus ipse faciet” („Pan, On sam bêdzie dzia³a³”).
ISBN 978-83-7485-033-9 Patronat medialny: