De geneeskracht van

gDE GENEESKRACHT VAN KRUIDEN EN BLOEMEN

In de 18de en 19de eeuw was Noordwijk-Binnen het belangrijkste centrum voor de kruidenteelt (geneeskrachtig en keuken) in Nederland. De tuintjes naast de Jeroenskerk zijn daar nog de stille getuigen van. Kruiden waren niet alleen bedoeld voor de keuken, maar ook voor medicinale toepassing. Ze werden geteeld en daarnaast vrijelijk geplukt in de duinen. 88 NEX

Het boek Kruidenteelt rond Calorama is het complete overzicht van de ontwikkeling van de kruidenteelt in Noordwijk. De medicinale kruiden brachten Noordwijk landelijke en zelfs internationale bekendheid. De teelt van deze kruiden op commerciële basis begon rond het jaar 1600 en werd gestimuleerd door kruidkundigen als Doedens en Clusius van de Universiteit Leiden.

De aanwezigheid van twee kloosters, het Barbaraconvent en de Abdij van Leeuwenhorst droegen bij aan de teelt. Kloostertuinen kenden doorgaans een substantieel deel waar kruiden werden gekweekt. Het Barbaraconvent was een zusterklooster waar vanaf de middeleeuwen al kruiden werden geteeld. Daarnaast waren de kalkrijke zandgronden in en om Noordwijk zeer geschikt voor het telen van kruiden. Open stukken grond (achter en tussen huizen) werden ook graag hiervoor gebruikt. Het landgoed Calorama was vanaf 1760 het kloppend hart van de teelt. Museum Veldzicht verhaalt naast de geschiedenis van de bollenteelt onder meer ook over dit rijke kruidenverleden van Noordwijk. De voormalige kruidenwinkel van Alkemade uit de Pickéstraat is er te zien en aan de voorkant van het gebouw is een fraaie kruidentuin te vinden.

VAN ALLE EEUWEN Al in de oudheid was bekend dat bepaalde planten en bloemen een geneeskrachtige werking hadden. Alleen varieerde de samenstelling, de kwaliteit en de beschikbaarheid nogal. Met de opkomst van de zogeheten fytochemie kon men de werkzame stoffen uit het plantenextract isoleren. De werkzame stof in veel medicijnen stamt van oorsprong uit planten (onder meer digoxine, codeine en morfine).

De Noordwijkse kruidenteelt ging begin 20ste eeuw dan ook achteruit, mede door de toegenomen productie van geneesmiddelen door de farmaceutische industrie. In de Eerste- en Tweede Wereldoorlog kende de kruidenteelt nog een opleving door gebrek aan geneesmiddelen. Daarna kwam de farmaceutische industrie weer terug en verdween de kruidenteelt uit Noordwijk.

Hoewel er dus weinig meer over is van de kruidenteelt in Noordwijk, wordt de geneeskracht van kruiden vandaag de dag nog steeds op verschillende manieren gebruikt. Sterker: na de Tweede Wereldoorlog nam de belangstelling voor het gebruik van kruiden in de geneeskunde weer toe.

HUIS, TUIN EN KEUKEN Er zijn verschillende mogelijkheden qua gebruik van planten voor medicinale doeleinden. Je kunt het zuivere, vers plantmateriaal gebruiken. En je kunt de plantdelen (blad, bloem, vrucht, wortel) uitpersen. Dit sap is zeer kort houdbaar. Door gedroogde kruiden te vermalen en te verpulveren maak je een kruidenpoeder. Welbekend is de kruidenthee, die ook wel infusie of tisane genoemd wordt. Verder zijn er bijvoorbeeld kruidensiroop, tinctuur en etherische olie.

Wie heeft er niet kamillethee gedronken om de rustgevende werking, of tijmsiroop gebruikt voor een zere keel? Brandnetel staat bekend om zijn zuiverende werking. Gember helpt tegen misselijkheid en van kurkuma wordt de ontstekingsremmende werking steeds duidelijker. Salie schijnt de spijsvertering te bevorderen en ontspant. Een kop pepermuntthee zou hoofdpijn verminderen. En een paar druppels valeriaan tegen de zenuwen kennen de meeste mensen wel.

BLOEMEN Naast kruiden kennen ook bloemen een geneeskundige werking en dragen bij aan het algemene welzijn van de mens. Sint-janskruid is bekend om de ontspannende werking. Duizendblad zou volgens de overlevering uit de Griekse oudheid bijdragen aan wondgenezing: Achilles schijnt het op zijn tochten altijd bij zich te hebben gedragen. En tegenwoordig is het in de fytotherapie (kruidengeneeskunde) een beproefd middel om onder meer verkoudheid tegen te gaan. Het sap van paardenbloemen wordt aangeprezen als middel tegen wratten. De een zweert bij de werking, de ander gruwt van het idee alleen al.

Hoewel de farmaceutische (lees: chemische) industrie in de geneeskunde nog altijd de boventoon voert, is er een duidelijke en blijvende belangstelling zichtbaar voor het gebruik van kruiden, planten en bloemen ter bevordering van ‘des mensen’ welzijn. Je kunt stellen dat ze misschien een beetje zijn ondergesneeuwd in het chemische geweld, maar ze zijn nooit echt weggeweest.

Duizendblad zou bijdragen aan wondgenezing: Achilles schijnt het op zijn tochten altijd bij zich te hebben gedragen

BRONNEN: Kruidenteelt Rond Calorama, Baalbergen en van den Haak, 2017; www.deoudedorpskernnoordwijk.nl; www.streekmuseumveldzicht.nl; www.healti.nl: Noordwijkse Kruidenteelt, Suzanne van den Bosch, 2019