musea

oP zoek naar oPmerkelijke vrouwen

het museum voor kunst & geschiedenis en het muziekinstrumentenmusem (mim) hebben een parcours uitgestippeld en een brochure uitgegeven, waarbij opmerkelijke vrouwen centraal staan. een wandeling met aandacht voor vrouwen die in de geschiedenis iets hebben betekend of een symbool van emancipatie zijn geworden. De twee musea wensen de bezoeker een unieke ervaring aan te bieden en hebben ingehaakt op de ‘gender mainstreaming’ politiek, die bij de wetenschappelijke instellingen gevoerd wordt.

Er werden 17 werken uit verschillende beschavingen geselecteerd en beschreven. De brochure, beschikbaar bij het onthaal van de musea, werd uitgegeven met steun van het fonds Belspo. De geselecteerde kunstwerken dateren uit verschillende periodes van 2300 voor Christus tot 1998.

van koninginnen tot godinnen

In het Museum voor Kunst en Geschiedenis gaat de wandeling langs verschillende afdelingen van de Oudheid, de niet-Europese beschavingen en de toegepaste kunsten. We maken niet alleen kennis met de Akkadische prinses Enheduanna, die zowel hogepriesteres als schrijfster van hymnen was, maar ook met de oud-Egyptische koningin Teje. Evenals met twee dochters van een hoge functionaris uit de Fajoemstreek die een altaar lieten oprichten en keizerin Livia, de tweede vrouw van Octavianus en de latere keizer Augustus, die haar man gedurende 51 jaar ter zijde stond.

Het gaat zowel om geschreven documenten als reliëfs en busten die ons meer informatie bieden over deze merkwaardige vrouwen. Enheduanna is de eerste vrouwelijke schrijfster uit het gebied van het Tweestromenland, leefde rond 2300 voor Christus en schreef dus eeuwen voor de Griekse dichteres Sappho. Teje was een kind van welgestelde burgers en bracht het tot ‘Grote Koninklijke Gemalin’. Ze trouwde op 13 jaar met farao Amenhotep III en werd moeder van 6 kinderen, waaronder Amenhotep IV of Echnaton. Ze vergezelde haar echtgenoot op alle plechtigheden, had verschillende titels en was een belangrijke raadgeefster op het vlak van diplomatie. Het reliëf is een van de mooiste kunstwerken van de Egyptische afdeling. 



In de niet-Europese afdelingen gaat het parcours verder langs enkele merkwaardige terracottabeelden uit de 10 de eeuw, uit China en Mexico. We leren een belangrijke godin van de Mexicaanse Golfkust kennen, de godin Cihuateptl, die de beschermster en de gezellin was van vrouwen, overleden in het kraambed. Daardoor kregen de overleden vrouwen dezelfde status als gevallen krijgers en mochten ze de zon mee begeleiden. Een prachtig grafbeeldje van een polospeelster te paard, uitgebeeld in volle actie, bewijst dat vrouwen in de Tangtijd een opmerkelijke bewegingsvrijheid hadden.

In de Merovingische en Karolingische afdeling gaat de aandacht naar een afgietsel van een sarcofaag, waarin Chrodoara begraven werd. De originele sarcofaag werd ontdekt in 1977 en bevindt zich in de collegiale kerk van Amay (Luik). Chrodoara was een weldoenster van allerlei religieuze gebouwen en een koppelaarster. Haar naam wordt gelinkt aan de heilige Ode, die in de collegiale sinds de 10de eeuw vereerd wordt.

van zenobia tot josephine Baker

Het museum heeft een grote afdeling gewijd aan de toegepaste kunst en verschillende zalen, waar men prachtige wandtapijten of reeksen (‘kamers) van wandkleden kan bewonderen. En zo zijn er twee Doornikse en Brusselse wandtapijten uit de 16de en de 17de eeuw geselecteerd, die verschillende gebeurtenissen uit het leven van heldinnen voorstellen. We maken kennis met koningin Zenobia van Palmyra en met Judith, die erin slaagde om de vijand Holofernes te vermoorden. Judith wordt beschreven in de Bijbel in het boek ‘Judith’ en werd zowel bij katholieken als protestanten het symbool van moed en kuisheid. Zenobia leefde in de 3de eeuw na Christus en was de vrouw van koning Septimus Odaenathus van Palmyra (Syrië). Ze voerde het leger aan en veroverde na de dood van haar man niet alleen delen van Egypte, maar ook van in Anatolië, Syrië, Palestina en Libanon. Zenobia vergrootte daardoor haar rijk, tot ze in 272 door de Romeinse Aurelianus werd verslagen en meegevoerd werd naar Rome, als blikvanger van de keizerlijke triomftocht. Wat er nadien met haar gebeurd is, is onzeker. Zenobia werd voor de enen het symbool van luxe, verfijning en ambitie en voor anderen het symbool van moed. Ten slotte staan we ook stil in de afdeling van de toegepaste kunsten bij twee beeldjes uit de 18de en de 20ste eeuw. Een beeldje uit wit Doorniks porselein vereeuwigt onze Oostenrijkse keizerin Marie-Theresia (1748- 1780). Het andere beeldje uit 1932 is gemaakt bij Boch Frères door Charles Catteau, en is een eerbetoon aan Joséphine Baker. Baker leefde in Amerika en Frankrijk. Ze was danseres, revuester, zangeres, filmactrice, verzetsstrijdster en moeder van 12 adoptiekinderen.

vrouwen en muziek(instrumenten)

In het Muziekinstrumentenmuseum (MIM) zijn er verschillende instrumenten die tot vrouwen hebben behoord of door vrouwen werden bespeeld. Dat is onder andere het geval met de harp, de hommel, de theremin en het virginaal. Antwerpen was de stad waar een belangrijke klavecimbelbouwers familie actief was. De Poolse en pedagoge muzikante Wanda Landowska bezat een instrument van Andreas Rückers. Ze richtte in Frankrijk een Centrum voor oude muziek op en was vanaf de tweede wereldoorlog actief in Amerika. Het museum bezit ook een piano van onze 2de vorstin, koningin Marie-Hendrika. Ze was zowel een goede muzikante als een fervent paardrijdster. Ze heeft ook 2 prijzen in het leven geroepen in het Koninklijk Muziekconservatorium van Brussel.

Andere instrumenten die aan vrouwen gelinkt zijn, zijn een glasharmonica, een hommel die eigendom was van de WestVlaamse Leontina Dekant en een theremin, bespeeld door de Amerikaanse Clara Rockmoke (overleden in 1998).

Beide musea maken deel uit van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Zowel het Museum voor Kunst & Geschiedenis in het Jubelpark als het MIM aan de Hofberg zijn gesloten op maandag. Info: www.kmkg-mrah.be. Op deze website kan je ook de brochure van het parcours downloaden.

n tekst: machteld de schrijver

vzw culturama